ลายสิริมงคลบนกระถางหิน -...

วารสารวไลยอลงกรณปรทศน ปท 5 ฉบบท 1 มกราคม-มถนายน 2558

183

ลายสรมงคลบนกระถางหน

PROSPERITY ON STONEPOTS

สมศร อรโณทย1*

Somsiri Arunothai

บทคดยอ

กระถางหนในวดประจ ารชกาลท 1 - รชกาลท 9 และวดหลวงในเขตพระนคร มจ านวน 183 ใบ ใน 4 วด ซงหนทใชท ากระถางม หนไดออไรทและหนอคน รปทรงของกระถางหน ไดแก ทรงกลม สเหลยมจตรส สเหลยมผนผา หาเหลยม หกเหลยม แปดเหลยม และสบสองเหลยม เปนตน ลวดลายสลกขางกระถางหนมลกษณะแบบนนต า และแบบนนสง เปนสญลกษณแสดงความเชอเกยวกบ ฮก ลก ซว หรอสรมงคล โดยการใชตนไม ดอกไม ผลไม สตว สงของเครองใช และภาพบคคล ซงมความหมายใหมโชค ลาภ สมปรารถนา มงคง สขภาพด และอายยน ค าส าคญ: กระถางหน, ลายสรมงคล

ABSTRACT Stonepots in wats of king Rama 1 - 9 and wats of the royal in pranakorn district

have 183 pieces in 4 wats. The kind of stones are diorite stone and igneous stone. The form of stonepots are round, square, rectangle, pentagon, hexagon, octagon and etc. The techniques are bas relief and high relief. The ornaments are symbol of Hok Lok Sau that belive in prosperity which present by trees, flowers, fruits, animals, belongings and figures that meaning to be good lucky, hope fulfilled, wealthy, healthy and longevity. Keywords: Stonepots, prosperity

_____________________________________ 1หลกสตรศลปกรรมศาสตรบณฑต สาขาวชาทศนศลป มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ จงหวดปทมธาน *E-mail: [email protected]

Valaya Alongkorn Review Vol. 5 No. 1 January-June 2015

184

บทน า วดประจ ารชกาลท 1 - รชกาลท 9 และวดหลวงในเขตพระนคร มประตมากรรมหน หลายประเภท วดประจ ารชกาลและวดหลวงทมประตมากรรมหน ม 8 วด คอ วดพระเชตพนวมล มงคลาราม วดประจ ารชกาลท 1 วดอรณราชวราราม วดประจ ารชกาลท 2 วดราชโอรสาราม วดประจ ารชกาลท 3 วดราชประดษฐสถตมหาสมาราม วดประจ ารชกาลท 4 วดบวรนเวศ วดประจ ารชกาลท 6 วดสทศนเทพวราราม วดประจ ารชกาลท 8 สวน วดหลวง คอ วดพระศรรตนศาสดารามและวดเทพธดาราม (ทศนย ยาวะประภาษ, 2542) ประตมากรรมหนทตกแตงอยในวดเหลานมรปบคคลทเรยกกนวาตกตาจน รปสตว รปบคคลและสตวทเรยกกนวาจนข รปสถาปตยกรรม รปอาวธ รปสงของเครองใช และรปลวดลายหนทใชท าประตมากรรมมหนอคนหรอหนทฟ หนไดออไรท หนออน หนทราย หนแกรนต และหนปน (คณะสงฆวดพระเชตพน, 2544) ประตมากรรมหนเหลานแสดงถงความเชอเกยวกบพทธศาสนานกายมหายาน ลทธเตา เรองราววรรณกรรมไทย วรรณกรรมจนเปนการบนทกความรและความเชอ เรองสรมงคลเปนการอ านวยพร กระถางหน กระถางหนเปนเชงประตมากรรมรปสงของเครองใชทใชปลกตนไม ปล กไมน า และ กระถางธปตงตกแตงบรเวณตาง ๆ ของวด วดทมกระถางหน ม 4 วด คอ วดพระเชตพนวมลมงคลาราม ม 113 ใบ วดบวรนเวศม 12 ใบ วดสทศนเทพวราราม ม 8 ใบ วดพระศรรตนศาสตรดาราม ม 50 ใบ รวม 183 ใบ หนทใชท ากระถาง คอ หนไดออไรท และหนอคนหรอหนตกตาจน ชาวจนเรยกวา ฮวยเสงง า มความแขง แนนทนทานเนอละเอยด มสเทาอมเขยว สวนหนไดออไรทเปนหนอคนทแรประกอบหนตกผลกท าใหมเนอเหมอนหนแกรนต มความแขงทนทาน (ราชบณฑตยสถาน, 2550; ชยสงห ภรกษเกยรต, 2547) วดพระเชตพนวมลมงคลาราม หรอเรยกกนวา วดโพธ ตงอยทางทศใตของพระบรมมหาราชวง เปนวดทสรางตงแตสมยกรงศรอยธยา พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงโปรดเกลาฯ ใหบรณปฏสงขรณต งแตป พ.ศ. 2332 จนถง ป พ.ศ. 2344 รวมเวลา 12 ป ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ทรงโปรดเกลาฯ ใหปฏสงขรณครงใหญ ตงแต พ.ศ. 2375 จนถง พ.ศ. 2391 รวมเวลา 16 ป การปฏสงขรณครงนเปนการรวมศลปะวทยาการดานตาง ๆ ดวยทรงมพระราชประสงคจะใหวดพระเชตพนวมลมงคลารามเปนมหาวทยาลยส าหรบประชาชน วดบวรนเวศ ตงอยทถนนพระสเมร รชกาลท 4 ขณะทรงผนวชไดเสดจมาครองวด โดยประทบทต าหนกปนหยา ในสมยรชกาลท 5 ทรงปฏสงขรณใหมหมดทงพระอาราม วดสทศนเทพวราราม ตงอยทถนนตทองและถนนบ ารงเมอง พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ทรงโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาวดกลางพระนครใหใหญเทาวดพนญเชงทกรงเกา ส าหรบประดษฐานพระศรศากยมน การสรางวดมาส าเรจเรยบรอยในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (กรมศลปากร, 2525)


185

วดพระศรรตนศาสดาราม หรอเรยกกนวา วดพระแกว พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก ทรงโปรดเกลาฯ ใหสรางขนใน พ.ศ. 2325 ภายในเขตพระบรมมหาราชวง ทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ โดยมประราชประสงคใหเปนทประดษฐานพระพทธมณมหารตนปฏมากร และใชเปนทประกอบพระราชพธตาง ๆ โดยมองคพระมหากษตรยเปนองคประธาน สมยรตนโกสนทรตอนตนเปนสมยทนยมศลปวฒนธรรมจนมากยงกวาสมยใด ในสมยรชกาลท 1 ไดมการประชมนกปราชญแปลพงศาวดารจนจ านวนมาก ในสมยรชกาลท 2 บานเมอง มความสงบจงมการฟนฟศลปะทกสาขาใหรงเรอง และสนบสนนวชาการตาง ๆ มผลตอเนองในสมยรชกาลท 3 ศลปกรรมตาง ๆ มความเจรญรงเรองจนถงระดบสงสด (แสงโสม เกษมศร และวมล พงศพพฒน, 2525; น. ณ ปากน า, 2537) ประตมากรรมหนทมในสมยรตนโกสนทรตอนตนพอคาชาวจนน าเขามาโดยใชเปนอบเฉาหรอเครองถวงเรอส าเภา แลวน ามาถวายพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ครงยงด ารง พระราชอสรยยศเปนพระเจาลกยาเธอกรมหมนเจษฎาบดนทร ทงยงทรงมการคาส าเภาดวยประตมากรรมหนคงมเขามาหลายครง ภายหลงจงมการสงซอเขามาถวายวดเพอ ประดบตกแตงสถาปตยกรรม (น. ณ ปากน า, 2537; ประทม ชมเพงพนธ, 2544) วดพระเชตพนวมลมงคลาราม มกระถางหนจ านวน 113 ใบ เปนกระถางสเหลยมผนผา กวาง 45 เซนตเมตร ยาว 75 เซนตเมตร ท าดวยหนอคน จ านวน 85 ใบ ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 2 ใบ กระถางสเหลยมจตรส กวาง 75 เซนตเมตร ยาว 75 เซนตเมตร สง 20 เซนตเมตร ท าดวย หนอคน จ านวน 4 ใบ กระถางกลมขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 69 เซนตเมตร ท าดวย หนไดออไรท จ านวน 8 ใบ กระถางหาเหลยม 1 ใบ กระถางหกเหลยม 1 ใบ กระถางแปดเหลยม 2 ใบ กระถางสบเหลยม 4 ใบ ทง 4 แบบมขนาด ผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร ท าดวย หนไดออไรท กระถางธป หกเหลยมขนาดผาศนยกลาง 36 เซนตเมตร สง 28 เซนตเมตร ท าดวย หนอคน จ านวน 1 ใบ กระถางธปแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 45 เซนตเมตร สง 35 เซนตเมตร ท าดวยหนอคน จ านวน 5 ใบ วดบวรนเวศ มกระถางหน จ านวน 12 ใบ เปนกระถางกลม ขนาดผาศนยกลาง 65 เซนตเมตร สง 66 เซนตเมตร ท าดวยหนอคน จ านวน 7 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 3 ใบ กระถางสบเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 2 ใบ วดสทศนเทพวราราม มกระถางหน จ านวน 8 ใบ เปนกระถางกลม ขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 4 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาด ผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 67 เซนตเมตร จ านวน 2 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 78 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 2 ใบ วดพระศรรตนศาสดาราม มกระถางหน จ านวน 50 ใบ เปนกระถางสเหลยมผนผา กวาง 95 เซนตเมตร ยาว 155 เซนตเมตร สง 66 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 4 ใบ กระถางสเหลยมผนผากวาง 60 เซนตเมตร ยาว 107 เซนตเมตร สง 33 เซนตเมตร ท าดวยหนอคน จ านวน 9 ใบ กระถางกลม ขนาดผาศนยกลาง 84 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 4 ใบ กระถางกลมขนาดผาศนยกลาง 80 เซนตเมตร สง 84 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท


186

จ านวน 6 ใบ กระถางหกเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 78 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ท าดวย หนไดออไรท จ านวน 4 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 84 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 11 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 76 เซนตเมตร สง 82 เซนตเมตร ท าดวยหนอคน จ านวน 11 ใบ กระถางแปดเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 83 เซนตเมตร สง 68 เซนตเมตร ท าดวยหนอคน จ านวน 1 ใบ กระถางสบสองเหลยม ขนาดผาศนยกลาง 78 เซนตเมตร สง 65 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 2 ใบ กระถางทรงแจกน ขนาดผาศนยกลาง 55 เซนตเมตร สง 90 เซนตเมตร ท าดวยหนไดออไรท จ านวน 2 ใบ ลวดลายสลกขางกระถางหนเปนลวดลายจนทนกปราชญจนคดขนเปนการแสดงสวสดมงคล คอ ฮก ลก ซว ฮก หมายถง วาสนา ความเปนใหญ มยศศกด ลก คอ ความบรบรณดวยทรพยสนเงนทอง บตร ภรรยา ญาตมตร บรวาร ซว คอ ความเปนผมอายยนนานไมมโรคเปนการอ านวยพรแกกน โดยแสดงสญลกษณดวยรปมนษย รปสตว เครองประดบทองฟา พฤกษชาต บปผชาต ผลไม และสงของเครองใช รวมทงโปยเซยน มงคลแปด และยนตแปดดวย (ด ารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา, 2514) ชาวจนมความเชอเรองสรมงคลหรอสวสดมงคลกบชวตความเปนอยตงแตเกดจนตาย ทงในรปตวอกษร ภาพวาด ลวดลาย ค าพด รปบคคล สงของ และสตวชนดตาง ๆ สรมงคล คอ โชค ลาภ อายยน ชาวจนเรยกวา ฮก ลก ซว ซงเปนเพยงสญลกษณไมนยมตงไวเปนรปเคารพเพอบชากราบไหว สญลกษณแทนความหมายของสรมงคลแสดงดวยการใชดอกไม ตนไม และผลไม การใชสตว การใชสงของเครองใช และการใชภาพบคคล สญลกษณของค าสรมงคลมมากมาย สญลกษณหนง อาจแทนความหมายไดหลายความหมาย การใชดอกไม ตนไม และผลไมเปนสญลกษณ ไดแก ผลทอและดอกทอ ดอกสยเซยน ตนสน เหดหลงจอ ดอกเบญจมาศหรอดอกเกกฮวย ดอกมปฮวาหรอดอกอวหลนฮวา ผลพลบเปนสญลกษณของความยงยน ความสมปรารถนา ทบทม น าเตา แตง เปนสญลกษณของการใหมบตรมาก สมมอและสม เปนสญลกษณของโชคลาภ ไมไผเปนพญาแหงมวลพฤกษา เสยกแตกของไมไผในกองไฟสามารถขจดภตผปศาจได ดอกเหมย ดอกกหลาบ เปนสญลกษณของตรษจนความรมเยนเปนสขตลอด 4 ฤด ดอกบว ใบบวเกดจากรากบวเดยวกน เปนสญลกษณของการอวยพรใหมบตรในเรววน มรากฐานมนคง รงเรอง เปนขนนางชนสงสดและมจตใจสะอาด ดอกโบตน เปนสญลกษณของ ความเปนเลศทงดานความงาม ความสามารถและความร ารวย มงคง ดอกพดตาน เปนสญลกษณ แหงความมงคง ร ารวย มยศศกด และดอกหงอนไก ใชเปนสญลกษณของค าวาขาราชการ ขอใหมต าแหนงสงขน เปนตน การใชสตวเปนสญลกษณ ไดแก คางคาว เปนสญลกษณของโชคลาภ อายยน ความยงยน นกกระเรยน กวาง เปนสญลกษณใหมยศศกดสงสดทางราชการ กเลน มงกร หงส เปนสตววเศษสามารถขจดภตผปศาจได ป เสอ เชอกนวาสามารถขจดภตผปศาจได ปลาหลเปนการอวยพรใหเหลอ มใช ไดก าไร ไก และลง เปนสญลกษณของการอวยพรใหเปนขนนาง เจาเมอง และกง เปนสญลกษณของความโชคด เปนตน การใชสงของเครองใชเปนสญลกษณ ไดแก แจกน เปนสญลกษณของความรมเยนเปนสข หยอเปนของวเศษทพระโพธสตวถอเปนสญลกษณของความสมปรารถนา หนงสอสงซ เปนสญลกษณ


187

ในการสอบไล ไดต าแหนงทางราชการ และจเปนจอกเหลาโบราณ เปนสญลกษณการอวยพรใหไดรบต าแหนงราชการสงขน คลนน าเปนลายของขนนางบนในราชส านก กอนหนโขดหนเปนสญลกษณ ของความยงยน เปนตน การใชบคคลเปนสญลกษณ ไดแก เซยนทงแปดเปนเทพในลทธเตามจางกวเหลา ลวตงปน หานเซยงจอ เหอเซยนก ทกวยล จงหลเฉวยน เฉากวจง นาไชหว อาวธวเศษของเซยนทงแปด เรยกมงคลแปด เปนตน (พรพรรณ จนทโรนานนท, 2538; ธวชชย ดลยสจรต, 2545) สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาด ารงราชานภาพ (2514) ทรงนพนธวา ดอกกหลาบถอเปนฮก เพราะเปนดอกไมทงามรงเรอง ดอกพดตานหรอโบตน เปนฮก เพราะจนถอวาเปนดอกไมวเศษเปนพระยาดอกไม ดอกบานชนเปนลก เพราะมเกสรและเมลดมาก ดอกเบญจมาศเปนลก เพราะมกลบสลบซบซอนแสดงความมงคง ดอกบานไมรโรยเปนซว เพราะเปนดอกไมทนทาน ตนสน เปนซว เพราะเปนไมใหญและทนกวาไมอน พระอาทตยเปนฮก เพราะมอานภาพอาจใหคณและโทษแกชวตสตวและพช ทงปวงได พระจนทรเปนลก เพราะมรศมแจมใสเปนทอปการะแกน าข นลง สวนดาวเปนซวเพราะตงอยในทองฟายงยน สญลกษณสรมงคลเหลานไดปรากฏเปนลวดลาย บนกระถางหน กระถางหนทใชตกแตงอยในวด 4 แหง มหลายแบบหลายขนาด ไดแก กระถางกลม กระถางสเหลยมผนผา กระถางสเหลยมจตรส กระถางหาเหลยม กระถางหกเหลยม กระถางแปดเหลยม กระถางสบเหลยม กระถางสบสองเหลยม และกระถางทรงแจกน เปนตน โดยเฉพาะอยางยงลวดลายสลกทผออกแบบหรอชางสลกออกแบบลวดลายไดไมซ ากนเลยและสวนใหญสลก อยางประณตสวยงาม กระถางกลมมทง 4 วด กระถางกลมหนไดออไรทสลกลาย 2 แบบ แบบหนงลอกลาย ลกฟก อกแบบหนงสลกลายนนสงในกรอบชองกระจก 4 ชอง รอบกระถางแตละชองมลวดลายตางกน ไดแก ลายตนทอ มเดก กวางและโขดหน ลายกวาง 2 ตว โขดหนและพฤกษชาต ลายเหดหลงจอ พระอาทตยและเมฆมงคล ลายตนสน ลายกอบว ลายเบญจมาศ ลายเถาฟกทอง (แตง) ลายดอกมปฮวา หงส โขดหน ลายเสอ ตนสน ตนไผ โขดหน ลายตนทอ กวาง ลง ลายมงกร ลายปลาหลและประตมงกร เปนตน กระถางกลมหนอคนทวดบวรนเวศ มลายเมฆมงคลและคลนน า (ภาพท 1-7)

ภาพท 1 กระถางกลมหนไดออไรททชาลาพระอโบสถ วดสทศนเทพวราราม ทมา: สมศร อรโณทย (2552)


188

ภาพท 2 กระถางกลมหนไดออไรทบรเวณ พระปรางคมหาธาต วดพระเชตพนวมลมงคลาราม

ทมา: สมศร อรโณทย (2552)

ภาพท 3 กระถางกลมหนไดออไรทเชงบนได บนฐานไพท วดสทศนเทพวราราม


ภาพท 4 กระถางกลมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม





189

ภาพท 6 กระถางกลมหนไดออไรท

หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม



ทมา: สมศร อรโณทย (2552) กระถางสเหลยมผนผา มทวดพระเชตพนวมลมงคลารามและวดพระศรรตนศาสดาราม ม 2 ขนาด กระถางขนาดเลกสวนใหญท าดวยหนอคน ตวกระถางท าเวาเขาเลกนอยมขา 4 ขา กระถางขนาดใหญท าดวยหนไดออไรท ตวกระถางท าโคงปองเลกนอยมขา 4 ขา ดานขางกระถา ง ทง 4 ดานสลกลวดลายนนสง เปนลายพรรณพฤกษาและสตว ลายนก เขา ไม ไดแก ลายตนทอ ลายกอบว ลายเบญจมาศกบนก ลายดอกพดตาน นกและกเลน ลายดอกเหมยและโขดหน เปนตน (ภาพท 8-10) กระถางสเหลยมจตรส มทวดพระเชตพนวมลมงคลรารามแหง เดยวท าดวยหนอคน ทรงตรง ดานขางกระถางสลกลวดลายนนสงเปนลายตนทอ ลายกอบว ลวดลายสกกรอนมากดวยสภาพน า และอากาศ

ภาพท 8 กระถางสเหลยมผนผาหนอคน

ดานนอกก าแพงแกว วดพระเชตพนวมลมงคลาราม


ภาพท 9 กระถางสเหลยมผนผาหนไดออไรท ทลานหลงพระอโบสถ วดพระศรรตนศาสดาราม



190

ภาพท 10 กระถางสเหลยมผนผาหนอคนหนาพระระเบยงวดพระศรรตนศาสดาราม ทมา: สมศร อรโณทย (2552)

กระถางหาเหลยมมทวดพระเชตพนวมลมงคลารามแหงเดยวและมเพยง 1 ใบ ท าดวยหนไดออไรทแตละดานสลกลวดลายนนสงในกรอบชองกระจก เปนลายพรรณพฤกษาตางกน ไดแก ลายกอบว ลายดอกพดตานและโขดหน เปนตน (ภาพท 11)

ภาพท 11 กระถางหาเหลยมหนไดออไรท ทวดพระเชตพนวมลมงคลาราม ทมา: สมศร อรโณทย (2552) กระถางหกเหลยมมทวดพระเชตพนวมลมงคลารามและวดพระศรรตนศาสดาราม ท าดวยหนไดออไรท แตละดานสลกลวดลายนนสงในกรอบชองกระจกแตละดานมลวดลายตางกน ไดแก ลายเซยนกบตนไผ ลายกเลนกบหอหนงสอ ลายกงกบคลนน า ลายปถอมวนหนงสอ เปนตน (ภาพท 12-13)


191

ภาพท 12 กระถางหกเหลยมหนไดออไรท



ภาพท 13 กระถางหกเหลยมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม

ทมา: สมศร อรโณทย (2552) กระถางแปดเหลยมมทง 4 วด ท าดวยหนไดออไรท แตละดานสลกลวดลายนนสง ในกรอบชองกระจก กระถางแปดเหลยมทวดพระเชตพนวมลมงคลารามเปนลายดอกพดตานและ โขดหน ทวดบวรนเวศเปนลายตนองนกบกระแต ลายดอกโบตนกบหงส ลาดดอกมปฮวากบกวาง ลายดอกเบญจมาศ ลายกอบว ทวดสทศนเทพวรารามเปนลายไมสฤดเปนลายกอบว ดอกบานชน ดอกพดตาน ดอกทอ ลายรปเซยนเหยยบเมฆ สลบกบลายพรรณพฤกษา ทวดพระศรรตนศาสดาราม เปนลายดอกหงอนไกกบไกยนบนกอนหน ลายดอกเหมยกบนก ลายตนทอ นกและโขดหน ลายดอกสยเซยน นกและโขดหน ลายดอกพดตานกบนกและโขดหน ลายดอกเบญจมาศกบโขดหนและนก ลายดอกไมในแจกน ลายดอกกหลาบกบโขดหน ลายกอบวในน า ลายดอกมปฮวา (ภาพท 14-22) สวนกระถางแปดเหลยมหนอคนมเฉพาะทวดพระศรรตนศาสดาราม สลกลวดลายภาพวรรณกรรมจนนนต าในกรอบชองกระจกเปนลายประแจจนหรอยนตแปดแตละชองมภาพตาง ๆ กน ตวละครในภาพสลกมหนาตาเปนคนจน แตงกายถออาวธแสดงลลาทาทางอยางอปรากรจนหรองว สวนประกอบเปนภาพบานเรอน ภมทศนสงตาง ๆ แบบจน ภาพมมตตนลกใกลไกลมการจดภาพและสวนประกอบ ของภาพอยางสวยงาม บากระถางสลกลวดลายคางคาว ปากคางคาวคาบเครองแขวนกญแจแหง ความโชคด คนระหวางกรอบชองกระจกตรงสนเหลยม ชวงลางสลกลายเหมอนรวโปรง บางใบสลกเปนกลบบวซอน 3 ชน ฐานรองสลกลวดลายหนามงกร ขากระถางท าเปนเทามงกร ภาพเรองราววรรณกรรมจนนาจะเปนเรองเกยวเซยนในลทธเตาเพราะมภาพคนเหาะเหนเดนอากาศหรอมคน อยบนกอนเมฆ (ภาพท 23-24) กระถางแปดเหลยมหนอคนอกแบบหนง สลกลวดลายนนต าในกรอบชองกระจก เปนลายไมสฤด เปนลายดอกเบญจมาศ ลายดอกพดตาน ลายดอกทอ ลายดอกมปฮวา (ภาพท 25) นอกจากนยงมกระถางแปดเหลยม หนอคนขนาดเลกเปนกระถางธปมเฉพาะทวด พระเชตพนวมลมงคลาราม สลกลวดลายนนสงเปนลายดอกพดตาน


192

ภาพท 14 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรททลาน

หนาพระอโบสถ วดบวรนเวศ ภาพท 15 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรท

บรเวณพระวหาร วดบวรนเวศ ทมา: สมศร อรโณทย (2552) ทมา: สมศร อรโณทย (2552)

ภาพท 16 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรทขางบนไดบนฐานไพท วดสทศนเทพวราราม

ภาพท 17 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรท ทชาลาพระอโบสถ วดสทศนเทพวราราม

ทมา: สมศร อรโณทย (2552) ทมา: สมศร อรโณทย (2552)


193

ภาพท 18 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรท ทชาลาพระอโบสถ วดสทศนเทพวราราม


ภาพท 19 กระถางแปดเหลยมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม







194



ภาพท 23 กระถางแปดเหลยมหนอคน หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม


ภาพท 24 กระถางแปดเหลยมหนอคน



ภาพท 25 กระถางแปดเหลยมหนอคน หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม


กระถางสบเหลยมมทวดพระเชตพนวมลมงคลารามและวดบวรนเวศ ท าดวยหนไดออไรท สลกลวดลายนนสง สลบกบสลกตวอกษรจนในกรอบชองกระจก ลวดลายเปนลายดอกไมในแจกนและกระถางรปทรงแบบจนตาง ๆ กน และสวนกระถาง ดอกไมในแจกน ไดแก ดอกพดตาน เปนตน (ภาพท 26-27)


195

ภาพท 26 กระถางสบเหลยมหนไดออไรท บรเวณพระวหาร วดบวรนเวศ


ภาพท 27 กระถางสบเหลยมหนไดออไรท บรเวณพระวหาร วดบวรนเวศ


กระถางสบสองเหลยมท าดวยหนไดออไรท มเฉพาะทวดพระศรรตนศาสดาราม สลกลวดลายนนสง สลบกบสลกตวอกษรจนในกรอบชองกระจก ลวดลายเปนลายดอกไมในแจกน และกระถางรปทรงแบบจนตาง ๆ ไดแก ดอกพดตาน ดอยจยเซยน เปนตน (ภาพท 28)

ภาพท 28 กระถางสบสองเหลยมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม ทมา: สมศร อรโณทย (2552) กระถางทรงแจกนกลม ท าดวยหนไดออไรท มเฉพาะทวดพระศรรตนศาสดาราม ดานขางกระถางสลกลวดลายนนต าในกรอบชองกระจก 4 ชอง ตวลายนนเลกนอย พนสลกลงไปเลกนอย ลวดลายเปนลายนก เขา ไม ลายกอบวในน าและนกกระเรยน ลายดอกเบญจมาศ นก และโขดหน ลายดอกมปฮวา นก และโขดหน ลายดอกพดตาน หงสและโขดหน ลายดอกเหมย นก และโขดหน ฝมอสลกประณตสวยงาม (ภาพท 29-30)


196

ภาพท 29 กระถางทรงแจกนกลมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม


ภาพท 30 กระถางทรงแจกนกลมหนไดออไรท หนาพระระเบยง วดพระศรรตนศาสดาราม

ทมา: สมศร อรโณทย (2552) บทสรป ลวดลายสลกทกแบบสลกในกรอบชองกระจก โดยสลกพนลกลงไปเลกนอยท าพนเรยบ ตวลายนนขนมาสวนใหญเปนลายนนสง ลวดลายสวนใหญเปนลายตนไม ดอกไม โขดหน ซงมทกวด ลายสตวหรอมสตวเปนสวนประกอบส าคญของลายมทวดพระเชตพนวมลมงคลาราม และวดพระศรรตนศาสดาราม ลายเซยนมทวดสทศนเทพวราราม และวดพระศรรตนศาสดาราม ลายดอกไมในแจกน และกระถางมทวดบวรนเวศและวดพระศรรตนศาสดาราม ลายดอกไมในแจกนและกระถางสลบกบสลกตวอกษรจนมกระถางสบเหลยมและกระถางสบสองเหลยมมทวดบวรนเวศและวดพระศรรตนศาสดาราม กระถางลายวรรณกรรมจน มทวดพระศรรตนศาสดาราม ลวดลายเหลานลวนมความหมายเกยวกบ ฮก ลก ซว ในแตละกรอบชองกระจกหรอบางใบเปนลายไมสฤด มดอกไมสอยาง คอ ดอกบว ดอกบวยหรอดอกเหมย ดอกพดตานหรอโบตน ดอกเบญจมาศ บางทกเปนดอกไมอยางอน (ด ารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา, 2514 ) ถาเปนลายสตวมกท าเปน สตวตางกนทกดาน ซงมความหมายเกยวกบ ฮก ลก ซว ทเปนการอ านวยพรใหมโชค ลาภ อายยน สมปรารถนาในต าแหนง หนาท การงาน ทรพยสมบตเงนทอง บตร ญาตมตร ปราศจากโรคภย สงชวรายมากล ากราย กระถางเหลานใชตกแตงบรเวณศาสนสถานส าคญของวดทง 4 วด ไดแก บรเวณ พระอโบสถ พระวหาร พระวหารทศ พระวหารยอด และก าแพงแกว เปนตน เอกสารอางอง กรมศลปากร. (2525). น าชมกรงรตนโกสนทร. กรงเทพฯ: อมรนทร. คณะสงฆวดพระเชตพน. (2544). เทยววดโพธกบโลหกจ. กรงเทพฯ: สหธรรมก. ชยสงห ภรกษเกยรต. (บก.). (2547). ชดส ารวจโลกวทยาศาสตรภายใตโลก. กรงเทพฯ:

เพยรสนเอดดเคชนอนโดไชนา.


197

ด ารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยา. (2514). ต านานเรองเครองโตะและถวยปน. กรงเทพฯ: ม.ป.ท.

ทศนย ยาวะประภาษ. (2542). วดประจ า 9 รชกาลจกรวงศ. กรงเทพฯ: ไทยวฒนพานช. ธวชชย ดลยสจรต. (2545). สญลกษณมงคลจนสบสานจตวญาณบรรพชน. กรงเทพฯ:

สรางสรรคบคส. น. ณ ปากน า. (2537). ศลปะโบราณในสยาม. กรงเทพฯ: เมองโบราณ. ประทม ชมเพงพนธ. (2544). รชกาลท 3 กบการสรางวดส าคญก าเนดตกตาศลาจน. กรงเทพฯ:

ชมรมเดก. พรพรรณ จนทโรนานนท. (2538). ฮก ลก ซว โชคลาภอายยน. กรงเทพฯ: มตชน. ราชบณฑตยสถาน. (2550). พจนานกรมศพทศลปกรรมอกษร ซ-ฮ ฉบบราชบณฑตยสถาน.

กรงเทพฯ: ดานสทธา. สมศร อรโณทย. (2552). รายงานการวจยเรองประตมากรรมหนทตกแตงวดประจ ารชกาลท 1-9

และวดหลวงในเขตพระนคร. ปทมธาน: มหาวทยาลยราชภฏวไลยอลงกรณ ในพระบรมราชปถมภ จงหวดปทมธาน.

แสงโสม เกษมศร และวมล พงศพพฒน. (2549). ประวตศาสตรไทยสมยกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1 ถงรชกาลท 3 (2325-2394). กรงเทพฯ: มตรนรา.

ลายสิริมงคลบนกระถางหิน -...

Documents

Transcript of ลายสิริมงคลบนกระถางหิน -...