ก๗-๑

การสรางความปรองดองแหงชาตการสรางความปรองดองแหงชาต:: กรณศกษากรณศกษารวนดารวนดา ชลท ประเทองรตนา

นกวชาการ ส านกสนตวธและธรรมาภบาล สถาบนพระปกเกลา ----------------------------------

บทน า

ประเทศรวนดาเปนทรจกของประชาคมโลกจากเหตการณการฆาลางเผาพนธทกระท าโดยคนในประเทศเดยวกนเองโดยชาวฮตสงหารชาวตดซ มคนเสยชวตนบลานคน สวนใหญเปนชาวตดซ แตกมชาวฮตสายกลางทถกสงหารรวมอยดวย ในป ๑๙๙๔ เปนการสญเสยในชวตและทรพยสน มการขมขนเกดขนมากมาย เกดรอยแตกราวในสงคมรวนดาครงส าคญทสดใประเทศ น ามาสการสรบกนของ ๒ กลมชาตพนธอยางตอเนอง และไดขยายการตอสโดยแสวงหาแนวรวมของประเทศเครอขายในแอฟรกา สรบกนในประเทศเพอนบาน เกดการสญเสยจากสรบอยางยดเยอ ฉดรงใหประเทศไมสามารถพฒนาไดอยางทควรจะเปน แตในทสดประเทศรวนดากสามารถกาวผานโศกนาฎกรรมครงส าคญอนน ามาสการอยรวมกนในสงคมไดตอไป จงเปนทนาสนใจวา ประเทศรวนดาใชกระบวนการใดในกาวขามผานวกฤตการณในชาต และท าอยางไรผคนในสงคมจงกาวไปสอนาคตรวมกน เพอน ามาเปนบทเรยนใหกบสงคมไทยไดประยกตใชในการสถาปนาความปรองดองใหเกดขน

ทมา : http://www.lonelyplanet.com/maps/africa/rwanda/map_of_rwanda.jpg

๑. ขอมลพนฐาน

ประชากรในประเทศรวนดาแบงไดเปน ๓ กลมหลกคอ ฮตประมาณรอยละ ๘๕ ตดซประมาณ รอยละ ๑๒ ปกมและทวาประมาณรอยละ ๓ หลงป ๑๙๙๑ ประชากรชาวฮตมมากกวารอยละ ๙๐ ขณะทกลมชาตพนธตดซมประมาณรอยละ ๘ (Paris, ๒๐๐๔) ทงสองกลมชาตพนธพดภาษาเดยวกน มวฒนธรรมเดยวกน นบถอศาสนาเดยวกนคอศาสนาครสต โดยมการแตงงานกนขามเผาดวย (Waldorf, ๒๐๐๙) และปกครองภายใตกษตรยราชวงศเดยวกน ลกษณะทางกายภาพทแตกตางกนระหวางฮตกบตดซคอ ชาวตดซ มรปรางสง ผอม และดเหมอนชาวยโรปมากกวา ขณะทชาวฮตมรปรางสน หนาและผวเขมกวาชาวตดซ (Nardone, ๒๐๑๐) นอกจากน ประเทศเบลเยยมไดจ าแนกใหเหนความแตกตางระหวางชาตพนธชดเจนขนดวยการท าบตรประชาชนใหกบชาวรวนดาทกคนโดยระบวาเปนชาวฮต ตดซ หรอทวา (Clark, ๒๐๑๐) มากกวารอยละ ๘๕ ของแรงงาน อยในภาคเกษตรกรรม ประชากรในประเทศรวนดารอยละ ๙๗ นบถอศาสนาครสต รอยละ ๑.๓ นบถอศาสนาอสลามและทเหลอนบถอศาสนาอน มจ านวนผไมรหนงสอประมาณ

ก๗-๒

รอยละ ๓๐ ของทงประเทศ (Westberg, ๒๐๑๐) ส าหรบโครงสรางในชมชนเปนครอบครวขยาย นบถอระบบอาวโส ดานการเมองมการเลอกตงทวไป ในเดอนสงหาคมป ๒๐๑๐ ประธานาธบด Kagame ไดรบการเลอกตงดวยคะแนนเสยงรอยละ ๙๓ ไดกลบมาเปนประธานาธบดในสมยทสอง (Dagne, ๒๐๑๑) ๒. ความขดแยงและความรนแรงในรวนดาและตางประเทศ

๒.๑ คขดแยงทเกยวของ ชาวฮตกบตดซเปนคขดแยงกน โดยทง ๒ กลมชาตพนธสลบกนขนมามอ านาจและกดขอกฝาย เมอ

ฝายหนงมอ านาจ อกฝายจะถกปราบปราม และอพยพออกนอกประเทศไปแสวงหาแนวรวมจากตางชาตและอาศยดนแดนของตางชาตเปนฐานทพในการโจมตอกฝาย น าไปสสงครามทงในประเทศรวนดา และประเทศคองโก จากสงครามทมเวลานบสบปเกดการสญเสยชวตจากการสรบหลายครงหลายลานคน

๒.๒ เหตแหงความขดแยง นโยบายของจกรวรรดนยมทเนนแบงแยกและปกครอง และการกดขของกลมชาตพนธทมอ านาจ

ท าใหทง ๒ กลมชาตพนธไมไดรบความเปนธรรมในดานตางๆ จากการปกครองในชวงทอกฝายมอ านาจ (Shyaka, ๒๐๐๔) ในยคอาณานคมชวงแรกเปนการปกครองโดยประเทศเยอรมนในชวงป ๑๘๙๗ แตเมอเยอรมนแพสงครามโลกกไดหมดอ านาจในการปกครอง ประเทศเบลเยยมเขามาปกครองแทนตงแตป ๑๙๑๘-๑๙๖๒ โดยใหอ านาจกลมชาตพนธตดซในการปกครองอ านาจตอไป (Sitkowski, ๒๐๐๖)

กลมตดซเปนผน าทงในระดบชาตและทองถน มอ านาจทางการเมองและเศรษฐกจ เปนผปกครอง โดยกลมฮตเปนผถกปกครอง ผน าฮตทงหมดถกปลดออกจากการเปนผน าในชมชน แมกระทงในโรงเรยนระดบมธยมศกษาไดจดเตรยมไวใหชาวตดซมากกวารอยละ ๘๐ ซงตอมากจะไดต าแหนงระดบสงในการบรหารประเทศ (Shyaka, ๒๐๐๔) นอกจากน ตดซจะครอบครองววควายมากกวา ๑๐ ตวตอคน ขณะทฮตจะมสทธครอบครองววควายนอยกวา ๑๐ ตวตอคน (Clark, ๒๐๑๐) แตเมอเบลเยยมถกกดดนจากนานาชาตและชาวฮตใหปรบเปลยนโครงสรางการปกครองใหเปนประชาธปไตย รวมถงการเรยกรองเอกราชจากผน าชาวตดซ ประเทศเบลเยยมจงไดมการเปลยนผน ามาเปนกลมฮตขนมามอ านาจแทน และกลมตดซ ไดกลายเปนผถกปกครองนบตงแตในชวงทประเทศรวนดาไดรบเอกราชในเดอนกรกฎาคม ๑๙๖๒ (Paris, ๒๐๐๔) ภายหลงจากไดรบเอกราช รฐบาลฮตไดสถาปนาอ านาจและเกดการฆาลางเผาพนธตอบโตการกระท าของชาวตดซในอดต ท าใหชาวตดซตองอพยพออกนอกประเทศประมาณ ๔๐๐,๐๐๐ คน (Waldorf, ๒๐๐๙) ไปอยทประเทศคองโก บรนด แทนซาเนย และอกนดา ในป ๑๙๖๑ ผน าฮต Gregoire Kayibanda ไดขนมาปกครองประเทศ โดยเนนการเลอกปฏบตตอตดซอยางตอเนอง (Sitkowski, ๒๐๐๖) และน าไปสการสรบกนอยางตอเนองอกนบสบป

๒.๓ สถานการณความขดแยงและความรนแรงในรวนดาและตางประเทศ

สงครามกลางเมองและการฆาลางเผาพนธในชวงป ๑๙๙๐-๑๙๙๔ ในป ๑๙๙๐ ชาวตดซจ านวน ๔,๐๐๐ คน ไดจดตงจดตงกองก าลง the Rwandan Patriotic Front

(RPF) (Paris, ๒๐๐๔) และไดพยายามกลบเขาไปยดอ านาจในประเทศรวนดา แตกไมประสบความส าเรจ โดย RPF ตองการแบงอ านาจในการปกครอง (Power Sharing) และน าผลภยชาวตดซกลบสประเทศรวนดา ใน

ก๗-๓

ขณะเดยวกนประธานาธบด Juvenal Habyarimana ผน าชาวฮตถกกดดนจากนานาประเทศและชาวฮตใหเปลยนจากการเมองระบบพรรคเดยวไปสสงคมประชาธปไตย ขอเสนอดงกลาวยงไมไดรบการตอบสนอง แตการสงหารชาวตดซยงคงปรากฏอยางตอเนอง และมการขมขวาจะขบไลชาวฮตออกจากพนทถาใหทพกพงแกชาวตดซ (Waldorf, ๒๐๐๙) การตอสด าเนนตอไปจนถงป ๑๙๙๒ ไดมการท าขอตกลงหยดยงโดยการไกลเกลยจาก the Organization of African Unity ภายหลงจากการเจรจาไกลเกลยนานนบป RPF และรฐบาลฮตไดลงนามใน Arusha Accord ในเดอนสงหาคม ๑๙๙๓ (Paris, ๒๐๐๔)

Habyarimana ตองการบรหารประเทศตอไป โดยมพรรคการเมอง the National Revolutionary Movement for Development (MRND) ซงเปนพรรคทมอ านาจตามกฎหมายตงแต ๑๙๗๕ ถง ๑๙๙๐ และตองการคงความไดเปรยบทางการเมองไว แตกถกกดดนจากแหลงทนตางชาตและธนาคารโลก วาจะไมใหการสนบสนนเงนชวยเหลอรวนดา ถาไมลงนามใน Arusha Accord และการจดใหมการเลอกตงทยตธรรมและเสร ผน ารฐบาลจงไดลงนามในขอตกลงดงกลาวดวยเกรงวาเงนสนบสนนจากตางชาตซงมถงรอยละ ๗๐ ของการลงทนจะถกระงบ (Paris, ๒๐๐๔)

Arusha Accord เปนการแบงปนอ านาจกนระหวางชาวฮตกบตดซในดานการทหาร รวมถงการใหผ ลภยอพยพกลบประเทศรวนดา และจดใหมการเลอกตงในป ๑๙๙๕ โดยมการตรวจสอบโดยกองก าลงของนานาชาตเพอผลกดนใหขอตกลงไดรบการปฏบต (Sitkowski, ๒๐๐๖) การปฏบตตามขอตกลง Arusha Accord นน ทงสองฝายยอมรบใหสหประชาชาต โดย the United Nation Assistance Mission in Rwanda - UNAMIR เขามารกษาสนตภาพดวยการท าใหเกดการหยดยง และเกดพนทปลอดอาวธ (Demilitarized Zone) ในเมองคกาล (Sitkowski, ๒๐๐๖)

การฆาลางเผาพนธในชวงเดอนเมษายนถงกรกฎาคม ๑๙๙๔

แมวาจะมการลงนามขอตกลง Arusha Accord แตกมแรงตานจากผมอ านาจของฮต สมาชกพรรคการเมองของ Habyarimana ปฏเสธการท าตามขอตกลง ไมเขารวมประชมคณะรฐมนตร และวางแผนในการก าจดกลมตดซ รวมถงก าจดกลมฮตพวกเดยวกนทเปนสายกลาง (Paris, ๒๐๐๔) มการใชสอ Radio-Television Libres des Milles Collines (RTLM) เปนเครองมอท าใหเกดความเกลยดชงตอชาวตดซ สอดงกลาวนนกระท าโดยระบอบฮต โดยเฉพาะตงแตหลงป ๑๙๙๐ มเนอหาใหท าลายลางชาวตดซ รวมถงการปฏเสธไมใหยอมรบขอตกลง Arusha Accord จดทเปนขออางครงส าคญและน ามาสการฆาลางเผาพนธตดซคอ เหตการณทประธานาธบด Habyarimana เสยชวตจากการถกยงเครองบนตก ใกลกบสนามบนคกาล คนบนเครองบนเสยชวตทงหมดรวมถงประธานาธบดบรนด สถานวทย Mille Collines เรยกรองใหมการลางแคนการเสยชวตของประธานาธบด (Paris, ๒๐๐๔) มการโฆษณาชวนเชอ ตตราวาชาวตดซเปนเอธโอเปยซงตองการน าระบอบกษตรยกลบคนมา และตองการก าจดชาวฮต (Waldorf, ๒๐๐๙) ชาวฮตหวรนแรงกระตนใหสงหารชาวตดซเพอจะไดยดทรพยสมบตมาเปนของชาวฮต น าไปสบรรยากาศของความหวาดกลวและความไมไววางใจระหวางกนในชมชน (Shyaka, ๒๐๐๔) รฐบาลฮตแจกจายอาวธใหกบคนในชมชน โฆษณาชวนเชอวาตดซเปนเหมอนแมลงสาบและง (Westberg, ๒๐๑๐) และน ามาสการฆาชาวตดซและฮตบางสวนอยางกวางขวางทวประเทศ มผเสยชวตนบลานคน มผอพยพอกสลานคนไปทประเทศเพอนบาน บรนด แทนซาเนย ซาอร นบเปนครงหนงของประชากรทงหมดกอนเกดเหตการณ (Paris, ๒๐๐๔) ประชากรนบลานคนไดรบผลกระทบจากการขาดแคลนอาหารในรวนดา นอกจากนมผหญงถกขมขนประมาณ ๒๕๐,๐๐๐ คน มากกวาครงลานอพยพไปอยในพนทปลอดภย (Turqoise Zone) ในทางตะวนตกเฉยงใตของประเทศรวนดา

ก๗-๔

(Kinloch, ๑๙๙๖) การสงหารชาวตดซเกดขนแมกระทงโดยเดกอาย ๑๐ ขวบชาวฮต ทสารภาพวามเดกชาวฮต ๓ คน รวมกนสงหารเดกชาวตดซโดยใชมดเปนอาวธ (Clark, ๒๐๑๐)

คนทถกฆานบลานคนสวนมากเปนตดซและพวกฮตสายกลางทสนบสนนชาวตดซ แมแตนายกรฐมนตร Agathe ทเรยกรองใหเกดสนตภาพกถกปลดออกจากต าแหนงและถกฆาตกรรมในวนท ๗ เมษายน ฆาตกรเปนสมาชกของ the Rwandand Government Forces และจากหนวยรกษาความปลอดภยของประธานาธบด รวมถงกองก าลงทหารเยาวชน และ Interahamwe การสงหารหมเปนการวางแผนอยางเปนระบบ มการวางแผนลวงหนา และการเสยชวตของประธานาธบดเปนเ พยงขออางเพอใชความรนแรงเทานน (Sitkowski, ๒๐๐๖)

ผถกกระท าเปนชาวตดซและฮตสายกลาง ทรวมชาวฮตดวย เพราะกลมฮตหวรนแรงเชอวาฮตสายกลางคอยสนบสนนชาวตดซ ผกระท าเปนชาวฮตในชมชนทเปนเพอนบานกนกบชาวตดซ โดยการสนบสนนจากกองก าลงทหารหลายกลม ทง FAR, the Presidential Guard, Rwandan Patriotic Army-RPA และการวางแผนมาจากกลมชนชนน าทางการเมอง (Zorbas,๒๐๐๔) กลาวไดวาคนสวนใหญของทงประเทศไดเขามาเกยวของกบเหตการณครงน ไมเปนผกระท า กเปนผถกกระท า หรอเปนเพอน เปนเครอญาตของทงสองฝาย (Westberg, ๒๐๑๐)

ในชวงเหตการณการฆาลางเผาพนธชาวตดซ กองก าลงของสหประชาชาต UNAMIR ไมสามารถปฏบตงานไดบรรลตามเปาหมายเนองจากการขาดการสนบสนนก าลงพล รวมถงอาวธและอาหารของทหาร (Sitkowski, ๒๐๐๖) มผวจารณวา UNAMIR ไมไดประโยชนอะไรจากการสงกองก าลงเขาไปแทรกแซง จงถอนทหารออกจากเมองคกาล คงเหลอทหารไวเพยง ๔๕๐ นาย ขณะเดยวกนกองก าลง RPF ของชาวตดซสามารถเขายดเมองหลวงและจดตงรฐบาลได แตกสญเสยชาวตดซไปประมาณรอยละ ๘๐ จากเหตการณการฆาลางเผาพนธ (Paris, ๒๐๐๔)

ตอมารฐบาลใหมทน าโดยชาวตดซ ไดเรมจบกมผตองสงสยเขาสกระบวนการยตธรรม จนกระทงในเดอนพฤษภาคม ป ๑๙๙๕ รฐบาลตดซไดหยดจบผตองสงสยเนองจากผถกคมขงลนคก ประมาณ ๑๒๐,๐๐๐ คน อยในคก (Westberg, ๒๐๑๐)

สงครามคองโก ในชวงป ๑๙๙๖-๑๙๙๗, ๑๙๙๘-๒๐๐๓

หลงการฆาลางเผาพนธในป ๑๙๙๔ กองก าลง RPF ไดรบชยชนะ กองก าลงของฮตไดอพยพไปอยทประเทศซาอร รวมถงชาวฮตมากกวา ๑ ลานคน ไดลภยออกจากประเทศรวนดา กองก าลงไดใชฐานประเทศซาอรในคายผลภยเปนสถานทในการสรบกบรฐบาลตดซ รฐบาลซาอรน าโดยโมบต ซงมความสมพนธกบ Habyarimana สนบสนนกองก าลงของฮต The Rwandan Armed Forces (FAR) และไดขบไลชาวตดซในประเทศคองโกออกนอกประเทศ ท าใหเปนเหตผลหนงทรฐบาลตดซสงกองก าลงบกคองโกในป ๑๙๙๖ โดยความรวมมอกบอกนดา แองโกลา และคาบลลาซงเปนผน าขบวนการ The Alliance of Democratic Forces for the Liberation of Congo-Zaire จนกระทงในป ๑๙๙๗ กองก าลงตดซลมรฐบาลโมบต และไดแตงตง คาบลลา (Kabila) ขนมาเปนประธานาธบดคองโก ในสงครามดงกลาว กองก าลงทหารของรฐบาลตดซท าลายคายผลภยในซาอรตะวนออก สงหารชาวรวนดาฮตและคองโกหลายหมนคน (Waldorf, ๒๐๐๙)

ในป ๑๙๙๘ คาบลลาเปลยนจดยนกลบมาตอตานรฐบาลตดซ โดยสงใหทหารของรฐบาลตดซออกนอกประเทศ และเรมกดดนชาวตดซในคองโก รฐบาลตดซตอบโตดวยการใหการสนบสนน Congolese Rally for Democracy - RCD ซงเปนกลมตอตานคาบลลา และรฐบาลรวนดาไดบกประเทศคองโกอกครงโดยความ

ก๗-๕

รวมมอกบประเทศอกนดาและบรนด แตคราวนถกตอตานจากแนวรวมอกฝายประกอบดวยประเทศ แองโกลา นามเบย และซมบบเว การสรบมระยะเวลามากกวา ๕ ป เปนสงครามครงใหญทสดคนนบลาน พลดถน และพลเรอนถกสงหารมากกวา ๓ ลานคน (Waldorf, ๒๐๐๙)

รฐบาลแซมเบยเขามาไกลเกลยและเกดการลงนามใน Lusaka Peace Accord ในเดอนกรกฎาคม ๑๙๙๙ โดยการไกลเกลยไดขอตกลงใหถอนกองก าลงทหารออกจากคองโก จดตงคณะกรรมการการทหารรวมกน (Joint Military Commission) และกองก าลงรกษาสนตภาพของสหประชาชาต MONUC และเหนตรงกนใหสงผตองสงสยวามการฆาลางเผาพนธ ไปสการพจารณาในศาลอาญาระหวางประเทศ คอ International Criminal Tribunal for Rwanda – ICTR (Waldorf, ๒๐๐๙)

ในป ๒๐๐๑ คาบลลาถกลอบสงหาร ลกชายของคาบลลาไดขนมารกษาการ ประเทศแอฟรกาใตไดเขามาชวยกระบวนการพดคย น าไปส Sun City Accord ในเดอนเมษายน ๒๐๐๒ ลงนามโดยหลายฝายทเกยวของยกเวน the RCD-Goma และ the Mai-Mai ตอมาในเดอนกรกฎาคม ๒๐๐๒ ลงนามใน Pretoria Agreement รฐบาลรวนดาใหค าสญญาวาจะถอนก าลงทหารทงหมดออกนอกประเทศคองโก และรฐบาลคองโกกใหค าสญญาวาจะปลดอาวธและสงกองก าลงฮตออกนอกประเทศคองโก จ านวน ๑๕,๐๐๐-๒๐,๐๐๐ คน ตอมาไดมการเลอกตงโดย Joseph Kabila ไดรบการเลอกตงเปนประธานาธบด ในป ๒๐๐๖ การถอนกองก าลงทหารออกจากคองโกไมไดยตการสรบในคองโก การสรบด าเนนตอไปในคว ไอตรและคาตางกาเหนอ MONUC ยงคงไมสามารถรกษาสนตภาพใหเกดขนได (Waldorf, ๒๐๐๙) ในป ๒๐๐๗ รฐบาลรวนดาและคองโกไดลงนามขอตกลงสนตภาพรวมกนในประเทศเคนยา เพอยตการสรบ น าไปสสนตภาพรวมกนในทวปแอฟรกา โดยรฐบาลคองโกจะปลดอาวธ ex-FAR และ Interahamwe และสงกลบประเทศรวนดา แตถาใครไมประสงคจะกลบประเทศรวนดา จะถกสงไปทคายผลภยตอไป (Dagne, ๒๐๑๑)

การจราจลในตะวนตกเฉยงเหนอของรวนดา ป ๑๙๙๗-๒๐๐๑

การสงชาวฮตทไปอยคองโกกลบประเทศรวนดาในป ๑๙๙๖ และการลมลางอ านาจโมบตในป ๑๙๙๗ ท าใหเกดสงครามอกครงในประเทศรวนดา ในป ๑๙๙๗ -๑๙๙๙ โดยรฐบาลตดซจบกมผน าทเคยถกสงสยวาฆาลางเผาพนธ รวมถง the ex-FAR กลม ex-Interahamwe และผลภยจากตะวนตกเฉยงเหนอของรวนดา รฐบาลตดซไดรณรงคใหสงหารชาวฮตนบพนและมผอพยพนบแสนคน รฐบาลสามารถปราบกลมกองก าลงฮตไดในป ๑๙๙๙ ผลกดนใหชาวฮตออกนอกประเทศสคองโกอกครง จนกระทงในเดอนพฤษภาคมป ๒๐๐๑ กองก าลงฮตไดบกเขารวนดา The Army for the Liberation of Rwanda - ALIR มฐานอยทควเหนอ กลมกองก าลงไดพายแพและถกจบประมาณ ๑,๘๐๐ รวมทหารเดก ๒๘๐ คน (Waldorf, ๒๐๐๙) ๓. กระบวนการและกลไกในการสรางความปรองดอง

ความรนแรงทเกดขนอยางตอเนองในประเทศรวนดา แทบทกคนไดเขาไปเกยวของกบความรนแรง ไมวาจะเปนในฐานะของผกระท าผด เหยอ หรอเครอญาตของเหยอ (Clark, ๒๐๑๐) และลกลามไปยงประเทศเพอนบานในทวปแอฟรกา เกดการสรบกนน ามาสความสญเสยทงดานเศรษฐกจและสงคม กรณกลมชาตพนธ ฮตและตดซในประเทศรวนดา ใชกระบวนการใดในการเปลยนผานจากสงคมทเกดความสญเสย ทมการสรบกนอยางโหดราย น าไปสสงคมทสามารถอยรวมกนไดอยางสนต การน ามาซงความยตธรรมในระยะเปลยนผาน เพอกาวขามพนจากวกฤตการณมหลากหลายวธ จดเนนทส าคญคอการลงโทษผกระท าผด (Retributive Justice) รวมถงการใหผกระท าผดไดสารภาพถงความผดทไดกระท าไป (Confess their crimes) น ามาสการ

ก๗-๖

ไดรบความจรงของเหตการณทเกดขน เพอไดรบลดหยอนการพจารณาโทษจากศาล นอกจากนมการเยยวยาความรสกของผสญเสย การไดรบการขอโทษ การส านกผดจากผกระท าการละเมดสทธมนษยชน การบอกใหรถงสถานททน าชนสวนของผถกสงหารไปซอนไว เพอจะไดน าศพไปประกอบพธกรรมอยางสมเกยรต โดยมรายละเอยดกลไกในการสรางความปรองดอง ดงตอไปน

๓.๑ การลงโทษผกระท าผดจากการฆาลางเผาพนธชาวตดซ ไดด าเนนการผานกลไกตางๆ ทง

ศาลยตธรรมภายในประเทศและระหวางประเทศ ๓.๑.๑ ศาลอาญาระหวางประเทศส าหรบรวนดา (The International Criminal

Tribunal for Rwanda, the ICTR) ICTR ถกตงขนมาในเดอนพฤศจกายน ป ๑๙๙๔ จากการรองขอของรฐบาลตดซ ให

สหประชาชาตเขามาด าเนนการตอการฆาลางเผาพนธ สหประชาชาตจงไดจดตงศาลอาญาระหวางประเทศส าหรบรวนดา สถานทตง ICTR ตงอยใน Arusha แทนซาเนย โดยเนนพจารณาคดเฉพาะการฆาลางเผาพนธ ในชวง ๑ กรกฎาคม- ๓๑ ธนวาคม ๑๙๙๔ (Westberg, ๒๐๑๐) เหตผลในการจดตง ICTR เพอ ๑) ชวยกระบวนการสรางความปรองดองในรวนดา ๒) น าผน าระดบสง (High-ranking) มาเขาสกระบวนการพจารณาความยตธรรม และ ๓) เสนอแนะแนวทางการปองกนมใหเหตการณฆาลางเผาพนธเกดขนอก (Zorbas, ๒๐๐๔) โดยเรมพจารณาคดในป ๑๙๙๗ ไดรบการสนบสนนงบประมาณจากองคการสหประชาชาต ๒๔๕,๒๙๕,๘๐๐ เหรยญสหรฐฯ จากป ๑๙๙๔-๒๐๐๘ ใชงบประมาณประมาณ ๑.๑ พนลานเหรยญสหรฐฯ มผเปรยบเทยบวาศาลอาญาระหวางประเทศส าหรบรวนดา ตงขนมาโดยองคการสหประชาชาต ไมไดจดตงโดยรวนดา จงเปนประโยชนในการท างานควบคกนไปกบศาลยตธรรมของรวนดา (Westberg, ๒๐๑๐) การพจารณาดคของ ICTR ม ๒๓ คดไดรบการพจารณาเสรจสน ในเวลา ๑๐ ปครง ซงท าใหถกวจารณวาขาดประสทธภาพ พจารณาไดแตผตองสงสยในระดบรองลงไป รวมถงประชาชนไดรบขอมลเกยวกบ ICTR นอยมาก วาไดท าอะไรบาง และถกตงค าถามเกยวกบการยกเวนการพจารณาคดของกองก าลง RPF ของชาวตดซ (Waldorf, ๒๐๐๙) นอกจากน ประธานาธบดคากาเม (Kagame) เหนวา ICTR เหนวาใชงบประมาณสงมาก หมดไปกบการจายเงนเดอนใหกบเจาหนาทขององคการสหประชาชาต แตไดรบความยตธรรมนอยในแงของการพจารณาคด (Clark, ๒๐๑๐)

๓.๑.๒.ศาลยตธรรมรวนดา (The National Court System of Rwanda) หลงจากการฆาลางเผาพนธ ผพพากษาและทนายความถกสงหาร หรอไมกหลบหนออก

นอกประเทศ กระบวนการยตธรรมของรวนดาประสบปญหา ไดรบเงนการพจารณาคดจ านวนนอย บางครงไมไดรบการจายเงน ผพพากษาทเหลออยขาดประสบการณ แตรฐสภากไดแกปญหานดวยการผานกฎหมายในป ๑๙๙๖ คอ The Organic Law on the Organization of Prosecutions for the Crime of Genocide or Crimes Against Humanity Committed between October ๑, ๑๙๙๐ and December ๓๑, ๑๙๙๔ หลงจากผานกฎหมายดงกลาวกมขอหวงใยในการแทรกแซงจากอ านาจทางการเมองของรฐบาลตดซ มการวจารณวารวนดายงคงโทษประหารชวตไว ท าใหอาจเกดความคดในการลางแคนฝายตรงขาม (Zorbas, ๒๐๐๔) ซงตอมาในป ๒๐๐๗ รวนดาไดยกเลกโทษประหารชวต

ในป ๒๐๐๐ ชาวฮตถกกลาวหาวากระท าผดมากกวา ๑๒๐,๐๐๐ คน อยในกระบวนการยตธรรม ถกคมขงในเรอนจ าทวประเทศ มคดถง ๘๑๘,๕๖๔ คด (มการคาดการณวาการพจารณาคดคงใชเวลามากกวา ๑๐๐ ปในการพจารณาถาใชระบบศาลปกต) ระหวางป ๑๙๙๖-๒๐๐๖ ศาลยตธรรมรวนดา

ก๗-๗

พจารณาคดเสรจสนประมาณ ๑๐,๐๐๐ คน ท าใหยงคงมคนทยงไมไดรบการพจารณาอกนบแสนคน เนองจากขาดทรพยากร รวมถงการแทรกแซงจากการเมอง (Waldorf, ๒๐๐๙) ในป ๒๐๐๐ ศาลยตธรรมพจารณาคดไดเพยง ๒,๕๐๐ คด ไมถงรอยละ ๓ ของคดการฆาลางเผาพนธ (Clark, ๒๐๑๐) ในชวงตนป ๑๙๙๘ ผถกคมขงจ านวน ๔๐๕ คนเสยชวตในเรอนจ ากลาง และสองในสามของผถกคมขงไมไดรบอาหารจากครอบครว ในป ๒๐๐๒ ผถกคมขงสวนใหญไมไดรบการตงขอกลาวหา สภาพความเปนอยในเรอนจ าต ากวาความเปนมนษย รฐบาลไมสามารถดแลผถกคมขงเหลานได ตองอาศยการชวยเหลอดานอาหารจากครอบครวของผถกคมขง ซงเดนทางดวยเทามาทศนยคมขง (Zorbas, ๒๐๐๔) จากสภาพปญหาทกลาวมามการเสนอใหตงคณะกรรมการแสวงหาขอเทจจรงตามแบบอยางของประเทศแอฟรกาใต แตในป ๑๙๙๗ รฐบาลรวนดาไดออกมาปฎเสธไมใชกลไกดงกลาวเนองจากเหนวาเปนการลงโทษทไมเหมาะสมในรปแบบของการเลาความจรงแลกกบการนรโทษกรรม (Clark, ๒๐๑๐)

๓.๒ ศาลยตธรรมกาชาชากบการลงโทษและสรางความปรองดอง (The Gacaca Tribunal

System)

กาชาชามความหมายวาหญาเลก (Small Grass) ศาลกาชาชาจงมกไดรบการกลาวถงวาเปนความ

ยตธรรมบนผนหญา (Westberg, ๒๐๑๐) ศาลยตธรรมกาชาชาตงขนมาจากสภาพปญหาศาลยตธรรมของรวนดาไมสามารถพจารณาดคไดอยางรวดเรวและมประสทธภาพ มผถกคมขงรอการพจารณาคดมากกวา ๑๐๐,๐๐๐ คน มคาใชจายในการดแลผถกคมขง ๒๐ ลานเหรยญสหรฐฯตอป (Clark, ๒๐๑๐) ในป ๑๙๙๘ มการเสนอใหตงศาลแบบดงเดมในชมชนคอศาลยตธรรมกาชาชา เพอชวยบรรเทาปญหาของกระบวนการยตธรรมกระแสหลก โดยใหคนในชมชนไดเขามามสวนรวมในการแกไขปญหา และเปนการใหความส าคญกบภมปญญาดงเดมในชมชน (จดเนนจะไมนรโทษกรรมใหกบผสารภาพแตจะลดหยอนโทษให) (Zorbas, ๒๐๐๔) ศาลกาชาชาจดตงขนตามรฐธรรมนญของประเทศรวนดาป ๒๐๐๓ และกฎหมายประกอบรฐธรรมนญป ๒๐๐๑ Organic Law NO ๔๐/๒๐๐๐ OF ๒๖/๐๑/๒๐๐๑ Setting Up Gacaca Jurisdictions And Organizing Prosecutions For Offences Consulting The Crime Of Genocide Or Crimes Against Humanity Committed Between October ๑, ๑๙๙๐ And December ๓๑, ๑๙๙๔ ศาลกาชาชาไมไดจดตงขนมาเพอแทนศาลยตธรรมในประเทศ แตตงขนมาเพอชวยลดความกดดนจากคดการฆาลางเผาพนธทยงคงรอการพจารณาอกเปนจ านวนมาก โดยคดทมการกลาวหาบคคลส าคญวามสวนเกยวของกบการฆาลางเผาพนธกจะยงคงเปนหนาทของศาลยตธรรมและ ICTR (Clark, ๒๐๑๐)

ก๗-๘

เปาหมายของศาลกาชาชาคอ ๑) คนหาความจรงวาเกดอะไรขน ๒) สรางวฒนธรรมใหผกระท าผดตองไดรบโทษ ๓) สรางความสมานฉนทใหเกดขนและสรางความเปนเอกภาพ ในเดอนตลาคม ๒๐๐๑ รฐบาลเรมกระบวนการคดเลอกผพพากษากาชาชาจ านวน ๒๖๐,๐๐๐ คน โดยพจารณาจากคณธรรม และความไมมสวนเกยวของกบการฆาลางเผาพนธ ซงถกคดเลอกโดยคนในชมชนกนเอง ในป ๒๐๐๙ มศาลกาชาชา ๑๒,๐๑๓ แหง และมผพพากษา ๑๖๙,๔๔๒ คน (Westberg, ๒๐๑๐) ศาลกาชาชาเรมกระบวนการทวประเทศในป ๒๐๐๖ องคประกอบของศาลกาชาชาจะเปนคนรนใหม มไดเปนผอาวโสในชมชน รวมถงมสภาพสตรรวมอยดวย (Waldorf, ๒๐๐๙) ประมาณรอยละ ๓๕-๔๐ ของผพพากษาทงหมด ผพพากษาจะตองไมเปนเจาหนาทของรฐหรอนกการเมอง เพอใหกระบวนการของศาลกาชาชาไมถกแทรกแซงจากทางภาครฐและฝายการเมอง (Clark, ๒๐๑๐)

จดแขงของศาลกาชาชาคอกระบวนการพจารณามกจะเกดขนในสถานททมการกลาวหากนในระดบหมบานซงเปนการลดตนทนในการเดนทางได ผพพากษาไดรบการจายคาจางไมมาก ไมเหมอนกบจายใหกบ ผพพากษาในศาลยตธรรมโดยเฉพาะอยางยงท าใหคดไดรบการพจารณาไดอยางไมชกชา มเชนนนอาจตองใชเวลานานนบรอยปจงจะพพากษาเสรจ และไมตองท าใหผตองสงสยอยในคกเปนภาระใหกบสวนกลางและท าใหขาดแรงงานในการท าเกษตรกรรม (Westberg, ๒๐๑๐) ในป ๒๐๐๙ ศาลกาชาชาพจารณาคด ๑.๑ ลานคดเสรจสน เปรยบเทยบกบศาลยตธรรม ป ๑๙๙๗-๒๐๐๔ พจารณาไดเพยง ๑๐,๐๒๖ คด และ ICTR ทพจารณาไดเพยง ๕๐ คด (Westberg, ๒๐๑๐) นอกจากน ผทกระท าผดตองไดรบโทษ แมวาการลงโทษจะลดลงไปตามการสารภาพ (Zorbas, ๒๐๐๔) เชนการลดโทษลงไปครงหนง แตจดออนของศาลกาชาชากมผวจารณวาเนนไปทการฆาลางเผาพนธตอชาวตดซ แตไมเนนพจารณาน ากองก าลง RPF ของตดซทละเมดสทธมนษยชนตอชาวฮตขนสการพจารณาในศาลกาชาชา

กระบวนการทใชในการสรางความสมานฉนทและการเยยวยาโดยใหผกระท าไดแสดงตววาเปนผกระท าผดและขอโทษ โดยใหทงเหยอและผกระท าไดมาพบกนทกสปดาหในชมชน ตรงนจะมความเหมอนกบคณะกรรมการ TRC ของแอฟรกาใตในดานของความจรง วามการฆาลางเผาพนธเกดขนอยางไร ถาใครสารภาพกอนถกกลาวโทษ จะไดรบลดหยอนการลงโทษ แตประสบการณแอฟรกาใตจะมการนรโทษกรรมแลกกบการพดความจรง (Zorbas, ๒๐๐๔) กระบวนการทไดใชเปนการใหเหยอไดเรยนรความจรงของการเสยชวตของคนในครอบครว รวมถงไดรบทราบถงสถานททถกน าศพไปทง และใหโอกาสผกระท าผดไดสารภาพถงเหตการณทไดกระท า แสดงความส านกผดและขอรบการใหอภยจากชมชน ซ งผพพากษากจะพพากษาโดยลดโทษใหกบผกระท าผดดงกลาว

ศาลกาชาชาเปนกระบวนการทเนนการสานเสวนา การฟงกนเพอน าไปสความปรองดอง และเปนทส าหรบการมาแกปญหารวมกน เพอสรางครอบครวทแตกสลายกลบขนมาใหม แมวาการฟงเรองราวความโหดรายทเกดขนตอครอบครวของตนเองจะเปนสงทรบไดยาก แตกยงคงมคนตองการไปรวมในศาลกาชาชาเพอรบรความจรงทเกดขน เพอรถงสถานทน าศพของเหยอไปทง จะไดน ามาประกอบพธกรรมใหถกตอง อยางไรกตาม มผสญเสยจ านวนหนงทไมอยากมารวมกระบวนการเพราะไมตองการเผชญหนากบผกระท าผด (Clark, ๒๐๑๐)

กระบวนการพจารณาคดผพพากษาจะอานค าพพากษาในชมชน ซงสมาชกในชมชนจะไดยนทงผกลาวหา ผถกกลาวหา การพพากษาจะขนอยกบลกษณะของการฆาตกรรม ความจงใจในการฆาตกรรม โทษทไดรบจะมความแตกตางกนไป บางกรณเปนการลงโทษในรปของการบรการชมชน (Community Service) เชน การสรางถนน สรางบาน โดยไมตองไดรบโทษจ าคก กระบวนการจะใหสมาชกในชมชนหรอเหยอกลาวหา

ก๗-๙

ผกระท าผด และฟงการชแจงจากผถกกลาวหา ผพพากษาเปนสมาชกในชมชน บรรยากาศจะเนนใหผกระท าผดจรงๆ ยอมรบในสงทไดท าลงไป และสญญาวาจะไมท าใหเกดขนอก เปนการพสจนความผดตอหนาคนในชมชน สงคมรวนดาใหความส าคญกบครอบครว และชมชนกเปนสวนขยายของครอบครว รวมถงเพอท าใหทงชมชนไมลมสงทเกดขน (Westberg, ๒๐๑๐)

ภายหลงจากการรบโทษแลว การฟนคนดปรากฏเมอผถกคมขงพนโทษและไดกลบคนสชมชน โดยตองไปเจอกบเหยอ ทงชมชนจะรบผดชอบรวมกนในการฟนคนด เมอผกระท าผดไดกลบสชมชนจะตองแกไขกบสงทไดท าใหคนอนเจบปวด เชน การไปเปนแรงงานท างานใหแกผตกเปนเหยอ หรอการจายเงนชดเชยให ระบบกาชาชาชวยใหเหยอด ารงอยไดตอไป และบงคบใหผกระท าผดตองไดรบผลจากการกระท าทไดท าลงไป ชมชนจะเขามาเกยวของอยางมาก จากการรบร รบฟงในการพจารณาคด ไดเหนผกระท าผดมาสารภาพ และรวมก าหนดอนาคตของผกระท าผดในอนาคต เปนกระบวนการทท าใหผกระท าผดและเหยอไดมานงรวมกน เปนการเปดพนททยากมากททงสองฝายจะไดมาพบกน มโอกาสจะไดคยกน และเรยนรทจะอยรวมกน เหยอและญาตตองการรบรความจรงวาเกดอะไรขนกบคนทรก โดยการสารภาพจากผกระท าผด เขาตองการใหผกระท าผดขอโทษ หรอเสนอวาจะท างานชดใช จะชวยมาซอมแซมหลงคาบาน หรอบรการตอชมชน เปนการเปดพนทใหไดคยกนวาจะชวยกนท าอะไรตอไป (Westberg, ๒๐๑๐) การอยรวมกนตอไปในอนาคต มการสรางความปรองดองในสถานศกษา แมวาจะท าใจไดยากในการอยรวมกบคนทสงหารคนทรกของตนไป แตคนสงหารยงอย สถานศกษากเนนใหอยรวมกนใหไดตอไปในอนาคต และเนนย าการใหอภย เพราะตองอยรวมกนตอไปในอนาคตอกนาน (Westberg, ๒๐๑๐)

๓.๓ คณะกรรมการเพอความเปนเอกภาพและการปรองดอง (The National Unity and

Reconciliation Commission-NURC) ภายหลงจากเหตการณการฆาลางเผาพนธในป ๑๙๙๔ ท าใหเกดการจดตงคณะกรรมการ NURC ใน

เดอนมนาคม ๑๙๙๙ แกไขเพมเตมป ๒๐๐๒ Law NO ๓๕/๒๐๐๒ of ๑๔/๑๑/๒๐๐๒ Modifying And Complementing Law NO ๐๓/๙๙ Of ๑๒/๐๓/๑๙๙๙ Setting Up The National Unity And Reconciliation Commission

ตอมา ประเทศรวนดาไดประกาศใชรฐธรรมนญในเดอนมถนายน ๒๐๐๓ ซงมบทบญญตทก าหนดอ านาจหนาทของคณะกรรมการ NURC ไวในมาตรา ๑๗๘

อ านาจหนาท ๑. จดเตรยมและประสานการจดโปรแกรมเพอการสรางความเปนเอกภาพและความปรองดองของ

ชาต ๒. พฒนาวธการและเครองมอตางๆในการสรางความเปนเอกภาพและความปรองดองของชาว

รวนดา ๓. ใหการศกษาเกยวกบการสรางความเปนเอกภาพและความปรองดอง ๔. ด าเนนการศกษาวจย จดเวทพดคย และผลตสงพมพเกยวกบสนตภาพ ความเปนเอกภาพและ

ความปรองดองของชาต ๕. เสนอแนะมาตรการเพอลดการแบงแยกของชาวรวนดา ๖. ประณามและตอสกบการกระท าและขอความใดๆทน าไปสการเลอกปฏบต และความเกลยดชง ๗. จดท ารายงานประจ าปและรายงานสถานการณความเปนเอกภาพและความปรองดอง

ก๗-๑๐

๘. ตดตามการปฏบตตามนโยบายและหลกการความเปนเอกภาพและความปรองดองของสถาบน ผน าตางๆ และประชาชน

แนวคดของคณะกรรมการ NURC จะไมเนนเฉพาะการสรางความปรองดองและความเปนเอกภาพเฉพาะในชวงเหตการณการฆาลางเผาพนธ แตจะเนนประวตศาสตรและเหตการณตางๆทสงผลตอความรนแรงในสงคมรวนดา (Shyaka, ๒๐๐๔)

การด าเนนงานของคณะกรรมการ NURC (Shyaka, ๒๐๐๔) คณะกรรมการ NURC ไดจดประชมระดบชาต ๓ ครง ในชวงเดอนตลาคม ป ๒๐๐๐ เดอนตลาคม

ป ๒๐๐๒ และพฤษภาคม ๒๐๐๔ การประชมครงแรก วตถประสงคของการจดประชมเปนการพดคยกนถงความเปนเอกภาพและ

ความปรองดองในรวนดา สาเหตของความขดแยงทเกดขน สถานการณในปจจบน และอปสรรคทจะน าไปสการสรางความเปนเอกภาพ จดเนนม ๔ ประเดนคอ ปญหาการปกครองและผน า ปญหาความยตธรรม ปญหาความยากจน และปญหาการสอนประวตศาสตรในรวนดา

การประชมครงทสอง มการพดคยกนใน ๗ ประเดนคอ ปญหาความเปนเอกภาพและความปรองดอง (ผลลพธ) ประชาธปไตย กระบวนการกระจายอ านาจ ความยตธรรมในรวนดาและศาลกาชาชา การลดความยากจน รฐธรรมนญใหมในการสรางหลกนตธรรม ยทธศาสตรเพอน าไปสสนตภาพ การสรางความมนคงในรวนดาและในทวปแอฟรกา

การประชมครงทสาม เปนการพดคยใน ๒ ประเดน คอการเปลยนผานสงคมภายหลงจากการฆาลางเผาพนธ ดวยการสรางความเปนพลเมองและระบบศาลกาชาชา

นอกจากน คณะกรรมการ NURC ยงจดคายเพอความปรองดอง รจกกนในนามอนแกนโด (Ingandos) โดยจดขนเพอคนผลภยจากประเทศคองโกสสงคม รวมถงกลมขบวนการทยอมวางอาวธ ผทรอดจากการฆาลางเผาพนธ และไดขยายกลมเปาหมายไปสพลเรอน นกศกษา และนกโทษจากเรอนจ า เพอเปนการใหความรและพดคยเกยวกบการสรางความปรองดองและความเปนเอกภาพกอนกลบคนสสงคม คายทใหญทสดทสอนเรองสนตภาพ การสรางความปรองดอง และความเปนอนหนงเดยวกน คอ Nkumba สนบสนนโดย UNDP และ DFID ไดสนบสนนงบประมาณ ๑๐,๖๗๐,๐๐๐ เหรยญสหรฐฯใหกบ NURC เนอหาการเรยนการสอน เชน ประวตศาสตรทวไปของรวนดา ศาลกาชาชา ความขดแยงภายในประเทศ สทธมนษยชน ประวตศาสตรของเผาพนธรวนดา เปนตน (Paulson, ๒๐๑๑) อนแกนโดเปนเครองมอในการสรางความปรองดองในชมชนตางๆ ทวประเทศซงด าเนนการโดยชมชน โดยการรวมมอกบ NURC โดยมจ านวนผเขารวมแตละครงประมาณ ๓๐๐-๔๐๐ คน ระยะเวลา ๓ สปดาหถง ๒ เดอน ขนอยกบเวลาและเนอหา (Nantulya, ๒๐๐๕) จดรวมในการสอนของแตละคายคอไมใหชาวรวนดาแบงแยกกนอกตอไป ไมใหท าตามนโยบายทเบลเยยมไดแบงแยกและปกครองไวเปน ๓ กลมชาตพนธคอ ฮต ตดซ และทวา แตจะมเพยงชาวรวนดาเทานน (Clark, ๒๐๑๐)

๓.๔ การชดเชย (Reparation) ๑๓ ป หลงจากการฆาลางเผาพนธ รฐบาลยงไมไดตงกองทนส าหรบเหยอการฆาลางเผาพนธ

เจตนารมณของการตงกองทนจะมขนส าหรบเหยอและผถกกระท า แตอปสรรคทเกดขนคอปญหาการขาดงบประมาณของประเทศรวนดา เนองจากตองใชงบประมาณในการชดเชยรายละประมาณ ๒๓,๐๐๐ เหรยญสหรฐฯ กฎหมายการชดเชยใหกบผเสยหายดงกลาวจงไมผานการพจารณาดวยเกรงวาจะไมสามารถปฏบตตาม

ก๗-๑๑

กฎหมายได แตแมวาจะไมมกองทนเงนชดเชย ศาลกาชาชากไดก าหนดใหมการชดเชยตอผทถกกระท า เชน กรณผทสญเสยทรพยสน ถาผกระท าผดไมสามารถจายคนทรพยสนทเอาไปได กใหท างานชดใชหน หรอมาตรการทางสญลกษณ โดยผทใหการสารภาพวากระท าผด จะตองเปดเผยวาสถานทใดทไดกระท าลงไปในชวงการฆาลางเผาพนธ ถาตองการไดรบการลดโทษ ไมวาจะเปนการทผกระท าไดน าชนสวนไปทงตามทตางๆ ในหองน า รองน า เนนเขา เพราะวาผรอดจากการฆาลางเผาพนธนอกจากตองการเงนชดเชยแลว ตองการรวาศพของผทจากไปอยสถานทใด จะไดน ามาประกอบพธฝงใหสมเกยรต ซงศาลกาชาชาสามารถท าใหรสถานทซอนและน าศพไปท าพธได (Waldorf, ๒๐๐๙)

โ ปร แกรมกา รปลดอา ว ธ ปลดประจ า กา รและการกล บค นส ส ง คม ( Disarmament, Demobilization and Reintegration Program, DDR) เนนใหอดตกองก าลงทหารของทง ๒ กลมชาตพนธ ปลดอาวธ ปลดประจ าการ และสามารถกลบคนสสงคมได โดยไมตองรบโทษ ซงเปนโปรแกรมตงแตป ๑๙๙๕-๒๐๐๗ มระยะเวลาประมาณ ๑๒ ป โดยเฉพาะใหทหารเดกไดรบโอกาสในการกลบคนสสงคม ทหารประมาณ ๕๔,๐๐๐ นายตงแตป ๑๙๙๕ ปลดประจ าการและกลบคนสสงคม โดยม The Rwandan Demobilization and Reintegration Commission (RDRC) ท าหนาทพจารณาการปลดประจ าการและกลบคนสสงคมของทหารทงสองฝายในสองชวงคอ ๑๙๙๗-๒๐๐๑ และ ๒๐๐๒-๒๐๐๗ ในชวงแรกกองก าลง RPA ๑๘,๖๙๒ นาย ไดรบการปลดประจ าการและกลบคนสสงคม โดยมเงนชวยเหลอจากตางชาตและรฐบาลรวนดา ในชวงทสอง เปนการปลดประจ าการและกลบคนสสงคมจากการสรบในประเทศทไดรบผลกระทบจากสงครามคองโก คอ แองโกลา บรนด รวนดา อกนดา สาธารณรฐแอฟรกากลาง โดยปลดประจ าการ ๓๕๐,๐๐๐ นายในชวง ๕ ป ส าหรบรวนดาไดใชงบประมาณในชวงน ๕๗.๓ ลานเหรยญสหรฐฯ โดยมกองก าลง RDF และ ex-FAR รวมทงสน ๒๐,๐๓๙ นาย ในชวง ๒๐๐๒-๒๐๐๖ RDF จะไดรบเงนชวยเหลอการปลดประจ าการสามเทาของเงนเดอนเดอนสดทาย รวมถงไดรบการอบรมในการปลดประจ าการ ในเรองประวตศาสตรรวนดา การศกษา การสรางความเปนเอกภาพและสมานฉนท และการเงน (Waldorf, ๒๐๐๙)

๓.๕ การจดการกบความทรงจ า การสรางความทรงจ า เพอจดจ ากบสงทเกดขนกระท าไดโดยการสรางพพธภณฑและอนสรณสถาน

ไมวาจะเปนการสรางภาพยนตร วรรณกรรม การประกาศเปนวนหยดแหงชาต การจดการกบความทรงจ าของสวนรวม เชน เกบกระดกของเหยอไวบนโตะ และชนวางของ หรอเกบชนสวนทเหลอไวในทเกดเหตเดม เพอท าใหชาวรวนดาเหนทกวน รวมถงไดก าหนดวนชาตเพอระลกถงความสญเสยทเกดขนส าหรบเหยอทถกฆาลางเผาพนธ ทกปจะมการเลอกสถานทใหมทเคยมเหตการณความรนแรงเกดขน จะมการขดศพขนมา และท าพธศพอยางเปนทางการ ประธานาธบดจะเปนผน าท าพธ ถายทอดออกอากาศทางโทรทศนและวทย โดยเปนการท าพธทวประเทศ สถานวทยและโทรทศนจดสรรเวลาใหกบขาวการฆาลางเผาพนธ โดยเฉพาะในเดอนเมษายน เปนเดอนทก าหนดจดงานขนเพราะเปนเดอนแหงความสญเสย แตอปสรรคทเกดขนคอ มมมองของชาวฮตกบตดซแตกตางกนในการจดการกบความทรงจ า ฮตบางคนมองวาการก าหนดใหเปนวนชาต เปนอปสรรคในการสรางเอกภาพ การลมอดตนาจะเปนหนทางทดกวาการจ าเหตการณในอดต ขณะทตดซบางสวนกเหนวาการจดจ าและพดถงเปนประเดนทางศลธรรมทจ าเปนตองจดขน (Zorbas, ๒๐๐๔)

ก๗-๑๒

๓.๖ หมบานสมานฉนท (Reconciliation Village) หมบานสมานฉนทเกดขนโดยการสนบสนนงบประมาณจากองคการพฒนาเอกชน Prison

Fellowship International และองคกรเครอขาย ด าเนนการจดตงหมบานสมานฉนทเปนการอยรวมกนระหวางชาวฮตและตดซ ยกตวอยางกรณ ชาวตดซ Jaqueline Mukamana ในชวงป ๑๙๙๔ ครอบครวถกสงหารจ านวน ๑๒ คน แตเธอไปรดนมวว โดยกลมฮตในหมบาน ใชมดและดาบเปนอาวธ ตอมาในป ๒๐๐๕ Mukamana ไดถกคดเลอกใหไปอยทหมบานสมานฉนททางตอนใต ๓๐ กโลเมตรจากเมองหลวง บนเงอนไขททงผกระท าและผถกกระท า สมครใจเหนดวยวาจะอยรวมกน ในปจจบน Mukamana ไดอาศยอยรวมกนกบผทเคยสงหารครอบครวของเธอ แตกอนทจะมาอยรวมกนได ตองมกระบวนการการขอรบการใหอภย โดยผทเคยกระท าผดขออภยตอ Mukamana และไดบอกถงสถานททไดน าศพไปทงไว เพอจะไดน าศพไปท าพธ บรรยากาศในการฟนคนด เดกทงสองกลมชาตพนธตกลองและรวมรองเพลง เธอใหอภยและเหนวาคนทสงหารครอบครวเธอเปนบคคลธรรมดาไมไดเปนอาชญากรอกตอไป ส าหรบ Fredrick Kazigewemo เคยสงหาร ตดซ โดยไดจดตงกลมขนมาเพอสงหารตดซ ใชอาวธตางๆ ดาบ มด หอก โดยอางวาไดไปลาสงหารเพราะรฐบาลบอกวาตดซเปนศตร เปนการโฆษณาชวนเชอวาตดซเปนคนเลวและสมควรจะถกสงหาร แมแตในโรงเรยน ในหองเรยนฮตบอกใหตดซยนขนเพอจะไดจ าหนาได Kazigewemo ไดรบโทษ ๘ ปครงในเรอนจ า ไดออกจากเรอนจ าในป ๒๐๐๓ เมออยในเรอนจ าเขาไดเขยนหนงสอถงครอบครวเหยอ และเมอไดรบการปลอยตวเขาไดไปหาครอบครวของเหยอทบานและขอรบการใหอภยจากเขา ในหมบานสมานฉนทปจจบนทงผถกกระท าและผกระท าการละเมดสทธมนษยชนไดท าเกษตรกรรมรวมกน โดยไดรบการสนบสนนแพะ วว ไกและสตวตางๆ (Baddorf, ๒๐๑๐)

๓.๗ สาระส าคญของกระบวนการและขอตกลงในการสรางความปรองดอง ความพยายามในการสรางสนตภาพในประเทศรวนดามมาอยางตอเนองตงแตกอนเกดเหตการณ

โศกนาฏกรรมของมวลมนษยชาตในรวนดา สลบกบการสรบและพยายามขนมามอ านาจทางปกครองระหวาง ๒ กลมชาตพนธ ขอตกลงสนตภาพมทงในชวงกอนเกดเหตการณการฆาลางเผาพนธชาวตดซ และภายหลงจากเหตการณโศกนาฏกรรม

- The Arusha Accords กอนทจะเกดขอตกลง Arusha Accords รฐบาลฮตมอ านาจในการปกครองประเทศ ชาวตดซใช

วธการตอสกบอ านาจรฐดวยการสะสมก าลงสรบจากตางประเทศ ในเดอนกรกฎาคม ๑๙๙๒ the RPF และรฐบาลฮตไดลงนามในขอตกลงหยดยง ขอตกลงสดทายของ Arusha Acoords ไดลงนามในเดอนสงหาคม ๑๙๙๓ โดยมการกดดนจากแหลงทนตางชาตวาจะตดการสนบสนนงบประมาณ ถาประธานาธบด Habyarimana ขดขวางการปฎบตตามขอตกลง Arusha Accords เปนการแบงอ านาจระหวางรฐบาลฮตกบ RPF รวมถงใหกองก าลงรกษาสนตภาพขององคการสหประชาชาตเขาไปปฎบตภารกจน าโดย UNAMIR โดย

ก๗-๑๓

จ ากดภารกจทการลดอาวธ ภายใตขอตกลงก าหนดให RPF ไดเขารวมในกองทพรวนดาจ านวน ๑๙,๐๐๐ คน และต ารวจจ านวน ๖,๐๐๐ คนเขารวมเปนต ารวจของประเทศ รวมทงหมดเปนจ านวนรอยละ ๔๐ ของทหารและต ารวจรวนดา (Waldorf, ๒๐๐๙) ขอตกลงสนตภาพดงกลาวยดหลกแบงปนอ านาจ (Power Sharing) ในดานกองก าลง

สาระส าคญของ Arusha Accords คอการใหผลภยกลบคนสประเทศ การยกเลกการระดมพล และการเลอกตงเพอหาผน าประเทศในป ๑๙๙๕ โดยการตรวจสอบของกองก าลงสหประชาชาตเพอผลกดนใหขอตกลงไดรบการปฏบต (Sitkowski, ๒๐๐๖) กลไก UNAMIR I ไดถกตงขนมาในป ๑๙๙๓ ขยายการท าหนาทไปถงกรกฎาคม ๑๙๙๔ มกองก าลงทหาร ๒,๕๑๙ กองทหาร จาก ๒๓ ประเทศ แตกไมสามารถปองกนการฆาลางเผาพนธได เชน กองก าลงทหารเบลเยยมถกฆาตายไป ๑๐ นาย ประเทศเบลเยยมกถอนก าลงทหารออกไป ตอมา UNAMIR II จดตงขนในกลางเดอนพฤษภาคม ๑๙๙๔ กองก าลง ๕,๕๐๐ กองก าลงไดรบการประกาศใหเขาไปชวงปกปองผลภยและชวยเหลอดานมนษยธรรม แตกตดขดในทางปฏบตจากรฐบาลตางๆ ทไมไดสงกองก าลงเขาไปชวย และไมมการสนบสนนดานอปกรณทางการทหารจากรฐบาลตางๆอยางเพยงพอ ผลคอไมสามารถหยดยงการฆาลางเผาพนธได ยงคงเกดความรนแรงอยางตอเนองทงการสงหารผน าทางการเมองและพลเรอน ตอมาสหประชาชาตอนญาตใหฝรงเศสเขาไปปฎบตการ Turquoise Operation สามเดอนหลงจากทมการฆาลางเผาพนธ และสรางพนทปลอดภยในตะวนตกเฉยงใตของรวนดาคอTurquoise Zone เพอจะไดไมตองมการลภยเพมไปทประเทศซาอรและบรนด ปฏบตการนท าในชวงท UNAMIR II ยงสงกองก าลงมาไมครบถวน (Kinloch, ๑๙๙๖)

ขอตกลง Arusha Accords ตองถกยกเลกไป จากสถานการณการเสยชวตของประธานาธบดรวนดาชาวฮตทเครองบนถกยงตก น ามาสการฆาลางเผาพนธในชวงป ๑๙๙๔ แตกองก าลง RPF สามารถเขายดเมองหลวงไวไดและจดตงรฐบาลใหมขนมา แตกสญเสยชาวตดซไปประมาณรอยละ ๘๐ ของประชากรตดซ (Paris, ๒๐๐๔)

-The Lusaka Accord ภายหลงจากทรฐบาลตดซขนมามอ านาจปกครองประเทศ ชาวฮตไดตงกองก าลงทตางประเทศเพอส

รบกบรฐบาล ไดมความพยายามใหทงสองฝายยตการสรบ โดยทงสองฝายรวมลงนามใน The Lusaka Accord ในป ๑๙๙๙ สาระส าคญคอการสรางกลไก Joint Military Commission (JMC) โดยมผแทนจากรฐทเกยวของ และมสหประชาชาตเขามารวมปลดอาวธ โดยไดตง the UN Organization Mission in Congo (MONUC) แตสดทาย JMC กไมไดประชมกนสม าเสมอ รวมถง MONUC กมความลาชาในการเขาไปด าเนนการ ท าใหทงรฐบาลตดซและ Kabila ยงคงสะสมกองก าลงกนตอไป การสรบกยงคงด าเนนตอไป

-The Pretoria Accord จากสถานการณทรฐบาลตดซตองการปราบปรามกองก าลงของฮตทอยตางประเทศ จงไดสงก าลง

ทหารเขาไปสรบในประเทศคองโก จนกระทง ในป ๒๐๐๒ มการลงนามรวมกนระหวางรฐบาลรวนดากบคองโก ขอตกลงคอทหารของรฐบาลรวนดา (ตดซ) ถอนก าลงออกจากประเทศคองโก แลกกบการใหรฐบาลคองโกขบไลกลมขบวนการฮตออกจากคองโก และสรางกลไก Third- Party Verification Mechanism (TPVM) ตรวจสอบการท าตามขอตกลง โดยมการกดดนจากสหรฐใหด าเนนการตามขอตกลง ผลคอ ผน ากลมขบวนการฮตถกจบสงไปรบการพจารณาคดทศาลอาญาระหวางประเทศ (International Criminal Tribunal) และประเทศคองโกเลกใหทพกพงขบวนการฮต แตแมวาจะม Pretoria Agreement ใหปลดอาวธและสงกลบกองก าลงฮตมาทรวนดา กยงมกองก าลง ๘๐๐๐-๑๖,๐๐๐ คนอยในคองโกตะวนออก โดยกองก าลงชอ FDLR

ก๗-๑๔

Forecs Democratigues de Liberation du Rwanda ผน าบางคนเกยวของกบการฆาลางเผาพนธ แตสวนใหญยงเดกเกนไปทจะเขาไปเกยวของกบเหตการณดงกลาว (Waldorf, ๒๐๐๙)

๔. ปจจยทเออตอความส าเรจในการสรางความปรองดองในรวนดา

ประเทศรวนดาไดสงสมความไมเปนธรรมในการปกครองมานบรอยปตงแตยคจกรวรรดนยมทปกครองรวนดาโดยประเทศเยอรมนและเบลเยยม โดยยคแรกเปนยคของชาวตดซครองอ านาจ แตเมอรวนดาไดรบเอกราชชาวฮตสลบขนมาปกครอง จนกระทงเกดการฆาลางเผาพนธชาวตดซนบลานคน รฐบาลต ดซซงเปนประชากรสวนนอยกลบขนมามอ านาจ จะเหนไดวาการสรางความปรองดองในประเทศรวนดามใชเกดขนไดโดยงาย จากปญหาความไมเปนธรรมในดานตางๆ และเหตการณการสญเสยครงส าคญของโลก ความส าเรจทเหนไดชดเจนคอการหยดการสรบระหวางเผาพนธ และการน าผกระท าผดมาลงโทษตามกระบวนการยตธรรม โดยเมอผกระท าผดถกลงโทษแลวสามารถกลบคนสสงคมได สามารถอยรวมกนไดตอไปในสงคม แมกระทงการอยรวมกนในหมบานเดยวกนระหวางผกระท าและผถกกระท า ปจจยแหงความเรจในการสรางความปรองดองระดบหนงนาจะประกอบไปดวย

๑) กระบวนการยตธรรมสมานฉนทโดยศาลกาชาชา กระบวนการของศาลกาชาชาในชวงกอนการพพากษาคด เปนการใหเหยอและผเสยหายไดเรยนรความจรงของการเสยชวตของคนในครอบครว และใหโอกาสผกระท าผดไดสารภาพถงเหตการณทไดกระท า โดยแสดงความส านกผดและขอรบการใหอภยจากชมชน เมอผานกระบวนการนแลว ศาลชมชนกาชาชากจะพพากษาลดโทษใหผกระท าผดขนอยกบการกระท าผดทไดท าลงไป นอกจากน ศาลกาชาชาไดใชกระบวนการยตธรรมสมานฉนทภายหลงจากการรบโทษแลว การ ฟนคนดปรากฏเมอผถกคมขงพนโทษและไดกลบคนสชมชน โดยตองไปเจอกบเหยอ ทงชมชนจะรบผดชอบรวมกนในการฟนคนด เมอผกระท าผดไดกลบสชมชนจะตองแกไขกบสงทไดท าใหคนอนเจบปวด ใชกระบวนการทท าใหผกระท าผดและเหยอไดมานงรวมกน เปนการเปดพนทใหทงสองฝายไดมาพบกน มโอกาสจะไดคยกน และเรยนรทจะอยรวมกน เหยอและญาตตองการรบรความจรงวาเกดอะไรขนกบคนทรก โดยการสารภาพจากผกระท าผด เขาตองการใหผกระท าผดขอโทษ หรอเสนอวาจะท างานชดใช นอกจากทกลาวมา ศาลกาชาชาสามารถแกไขปญหาคนลนคก คดลนศาล เพราะวาความยตธรรมทลาชา คอการปฏเสธความยตธรรม จากสภาพทเกดขนมผถกคมขงลนคก ประมาณ ๑๒๐,๐๐๐ คน ถกคมขงในเรอนจ าทวประเทศ มคดถง ๘๑๘,๕๖๔ คด ซงคงใชเวลามากกวา ๑๐๐ ป ในการพจารณาถาใชระบบศาลยตธรรมปกต ในป ๒๐๐๙ ศาลกาชาชาพจารณาคด ๑.๑ ลานคดทคงคางจากเหตการณการฆาลางเผาพนธเสรจสน ระบบศาลกาชาชาท าใหลดสภาพปญหาการเสยชวตในเรอนจ า ปญหาความเปนอยในเรอนจ าต ากวาความเปนมนษย

๒) การผลกดนใหเกดความเปนเอกภาพและความปรองดองในสงคมโดยคณะกรรมการ NURC คณะกรรมการดงกลาว ไดจดกจกรรมตางๆ ทงศกษาวจย อบรม และประชมสมมนา เพอวเคราะหถงรากเหงาของปญหา กระบวนการและกลไกในการสรางความเปนเอกภาพและความปรองดองใหเกดขน และปฏเสธการยวยใหเกดความรนแรงในทกรปแบบ โดยรวมมอกบภาคสวนตางๆในสงคม นอกจากนไดจ ดคายอนแกนโด เพอคนผลภยสสงคมใหสามารถใชชวตไดอยางปกตเหมอนคนธรรมดาทวไป ดวยการใหความรและทกษะในดานการอยรวมกนอยางสนต โดยไดขยายการอบรมและแลกเปลยนความรไปสกลมเปาหมายทกวางขวางขนเพอกระตนใหทงสงคมครนคดถงการขามพนอดตอนเจบปวดไปสอนาคตอนสดใสรวมกน

๓) การสงเสรมและสนบสนนจากองคกรพฒนาเอกชนในการจดตงหมบานสมานฉนท เชน Prison Fellowship International สงเสรมใหผทเคยกระท าผดไดมาอยรวมกนกบผถกกระท าบนพนฐานของความ

ก๗-๑๕

สมครใจวาจะอยรวมกน แตกอนทจะมาอยรวมกนได ตองมกระบวนการการขอรบการใหอภย โดยผทเคยกระท าผดขออภยตอผถกกระท าและญาต โดยไดบอกถงสถานททไดน าศพไปทงไว เพอจะไดน าศพไปท าพธ และเมอผานกระบวนการเยยวยาแลว กไดอาศยอยรวมกนตอไปในหมบานสมานฉนท

๔) การกดดนจากฝายทสามใหเกดสนตภาพ เชน องคการสหประชาชาตและสหรฐอเมรกา กดดนใหรวนดายตการสรบ น าไปสการลงนามและท าตามบนทกขอตกลง The Pretoria Accord ยตการสรบในประเทศคองโก โดยใหรวนดาถอนทหารออกจากประเทศคองโก และใหรฐบาลคองโกสงกลมขบวนการฮตเขาสกระบวนการยตธรรม โดยถาไมท าตามขอตกลงสนตภาพกจะไมใหการสนบสนนดานงบประมาณจากแหลงทนตางชาต

๕) ชองทางในการกลบคนสสงคม มการจดท าโปรแกรมการวางอาวธ ปลดประจ าการและการกลบคนสสงคม (Disarmament, Demobilization and Reintegration Program) (DDR) เนนใหอดตกองก าลงทหารของทง ๒ กลมชาตพนธ วางอาวธ ปลดประจ าการ และสามารถกลบคนสสงคมได โดยไมตองรบโทษ ซงเปนโปรแกรมตงแตป ๑๙๙๕-๒๐๐๗ มระยะเวลาประมาณ ๑๒ ป โดยมงบประมาณชวยเหลอจากรฐบาลรวนดาและตางประเทศ โดยมทหารประมาณ ๕๔,๐๐๐ นายตงแตป ๑๙๙๕ ปลดประจ าการและกลบคนสสงคม ๕. บทเรยนส าหรบสงคมไทย

การฆาลางเผาพนธชาวตดซนบลานคนนนมใชเกดขนโดยบงเอญ แตเกดจากการวางแผนและกระตนอยางเปนระบบ มการบมเพาะความรสกเกลยดชงวาอกฝายเปรยบเสมอนแมลงสาบ มคาต ากวาความเปนมนษย สามารถสงหารได ผานทางสอตางๆ รวมทงสถานวทย เมอไดรบการกระตนประกอบกบความรสกทชาวฮตรสกวาไมไดรบความเปนธรรมในดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองจากชาวตดซ จง น าไปสความโหดรายนาสะพรงกลวทพลเรอนฆากนเองโดยใชมดดาบเปนอาวธ ส าหรบสงคมไทยเกดความสญเสยในเหตการณความเหนตางทางการเมองในชวง ๕ ป ทผานมาประมาณ ๑๐๐ คน ซงมผตงขอสงเกตวาการสญเสยในชวงเวลาดงกลาวเกดขนจากทงสองสวนคอการกระท าของเจาหนาทรฐและการกระท าตอพลเรอนดวยกนเอง สงส าคญทตองด าเนนการ คอการขจดเงอนไขทเปนตวกระตนใหเกดความรนแรงคอความรสกวาไม เปนธรรมทงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมอง รวมถงขจดการกระตนใหเกดความรสกเกลยดชงวาอกฝายมคณคาต ากวาความเปนมนษย ปจจบนสงคมไทยมสอเสรมากยงขน สอใดกตามทยวย หรอสงเสรมใหเกดความใชรนแรงจ าเปนตองใหทงสงคมเขามาวพากษวจารณ

การสรบระหวาง ๒ กลมชาตพนธในประเทศรวนดาและลกลามบานปลายไปสประเทศคองโกอยางตอเนองจนมผเสยชวตหลายลานคน รฐบาลตดซไมสามารถเอาชนะ ปราบปรามชาวฮตไดอยางเบดเสรจเดดขาด แตละฝายตางกมพนธมตรสนบสนนการสรบ บางชวงสถานการณการสรบเบาบางลงไป แตกมเหตการณความรนแรงสลบอยางตอเนอง สดทายความรนแรงกยตลงไดดวยการตกลงกน การพดคยเพอยตการหยดยงและมงหนาสอนาคตรวมกน โดยมคนกลางจากองคการสหประชาชาตเขามาใหการชวยเหลอกระบวนการ เมอเชอมโยงมาทสงคมไทยจะเหนไดวาเหตการณทเกดขนกรณความเหนตางทางการเมอง ไมไดมการสรบ ตดอาวธอยางชดเจน และไมไดขยายแนวรวมตอสกนในตางประเทศ แตมความสญเสยครงส าคญเกดขนจากการเสยชวตไป ๙๑ ศพ สถานการณมความรนแรงต ากวาในรวนดามาก แตความรสกเกลยดชงซงกนและกนยงคงด ารงอย กรณประเทศรวนดามคนเสยชวตมหาศาล แตสดทายกจบลงดวยการพดคย การท าบนทกขอตกลงสนตภาพและการลงโทษผกระท าผดดวยศาลกาชาชา การสรบไมสามารถน าไปสชยชนะได

ก๗-๑๖

อยางเดดขาด ดงนนในกรณของประเทศไทย การใชความรนแรงตอกนกไมนาจะใชค าตอบ และไมนาจะเปนการยากเกนไปถาจะมกระบวนการพดคยทสามารถน าไปสความปรองดองรวมกนไดในสงคมไทย

ในประเทศรวนดาหลงจากเกดความสญเสยชวตนบลานคน ไดรบการจดการดวยวธการและกลไกทหลากหลายเพอน าไปสความปรองดองทงศาลอาญาระหวางประเทศ ศาลยตธรรม และทเหนไดชดเจนคอกระบวนการยตธรรมสมานฉนทดวยการตงศาลพเศษในชมชนคอศาลกาชาชา ขนมาแกปญหาคดลนศาล คนลนคก และใชกระบวนการเยยวยาความรสก จตวญญาณซงกนและกนของผกระท าผดและคนทถกกระท า น าไปสการรบรความจรงทเกดขน และการใหอภยจากผถกกระท า สามารถอยรวมกนตอไปไดแมกระทงการอยรวมกนในหมบานเดยวกน โดยศาลกาชาชากมไดท างานเพยงล าพง แตมการสนบสนนจากรฐบาล รวมถงแหลงทนตางชาต และองคกรพฒนาเอกชนของตางชาตผลกดนใหสนตภาพเกดขนในรวนดา แมกระทงการกดดนจากองคการสหประชาชาตใหคขดแยงท าสญญาสนตภาพยตการสรบ ในประเทศไทย เมอเกดเหตการณความสญเสยทงชวตและทรพยสนจากหลายๆ เหตการณทผานมา กจ าเปนตองใหผกระท าผดไดรบผดชอบตอสงทตนเองไดกระท า ผานทางวธการตางๆ ไมวาจะเปนกระบวนการยตธรรมในระบบทมอย ผสมผสานกบแนวคดของกระบวนการยตธรรมสมานฉนท ทใหผกระท าผดและผถกกระท าผดไดมาพดคยกน มาเยยวยาความรสก มารบรอารมณ ทศนคตซงกนและกน โดยใชกระบวนการทรบฟงกนอยางแทจรง มบรรยากาศทเออใหเกดความรสกปลอดภยและเตมใจในการพดคยกน อนจะน าไปสความเขาใจกน และแสดงความรบผดชอบตอสงทไดกระท าผดไป และการใหอภยจากผถกกระท า น ามาสความสมพนธอนดตอกนมากยงข น เมอไดผานกระบวนการเยยวยาความรสกกนไปแลว การพจารณาโทษกยงคงเปนหนาทของผพพากษาในกระบวนการปกตตอไป ซงในปจจบนสงคมไทยกไดมการใชกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทในสงคมไทยอยแลว โดยเฉพาะในคดอาญาอนยอมความได การสรางสงคมทน าไปสความปรองดองคงมสามารถกระท าไดโดยหนวยงานใดหรอคนใดคนหนงเพยงล าพง กรณประเทศรวนดาเองกมหนวยงานตางๆ ทงภาครฐ องคกรพฒนาเอกชน ประเทศตางๆ รวมถงองคการสหประชาชาตเขามาใหการชวยเหลอสนบสนน กคงจะไมใชเรองยากเกนไปส าหรบสงคมไทยในการแสวงหาความรวมมอจากหนวยงานทควรจะเขามาท าใหเกดความปรองดองในสงคมไทย

การลงนามในขอตกลงสนตภาพ หรอการท าสญญากนจากการไกลเกลย โดยฝายทสามทเปน ลายลกษณอกษรไมไดหมายความวาจะน าไปสสนตภาพไดอยางยงยนเสมอไป กรณ รวนดามการลงนามในขอตกลงสนตภาพหลายครง แตกมการละเมดขอตกลงดวยขออางตางๆ การสรบยงคงด าเนนตอไป ทงสองฝายตางสะสมกองก าลงจากตางประเทศ แมกระทงการฆาลางเผานพนธภายหลงจากการลงนามใน Arusha Accord การตกลงกนเฉพาะกลมผน าเพยงบางกลมจงไมเพยงพอในการน ามาสสนตภาพอยางยงยน มเชนนนการสรบกจะด าเนนการตอไป กระบวนการสนตภาพจะเกดไดตองเกดจากการพดคยกนทงสงคมเพอน ามาสความปรองดองอยางยงยน

การใหความร ปรบเปลยนทศนคตระหวางชาวฮตกบตดซ ทด าเนนการโดยคณะกรรมการ NURC ในรวนดา ท าใหเกดการพดคยกนเพอปรบเปลยนทศนคตดานลบในระดบหนง ไมมองวาอกฝายเปนแมลงสาบ และมเปาหมายคอการคนผลภยกลบคนสสงคม และไดขยายเปาหมายไปสทงสงคม รวมถงกลมเยาวชน ใหหลอมรวมความเปนหนงเดยวกนในสงคมรวนดา ไมมฮต ไมมตดซ มแตชาวรวนดา สงคมไทยนาจะน ามาเปนบทเรยนไดในการกระเพอมสงคมดวยการพดคยกนเพอปรบเปลยนทศนคตดานลบตอกน ลดความเกลยดชงซงกนและกน โดยมกลมเปาหมายทงสงคม รวมถงเยาวชนเพอน าไปสความปรองดองรวมกน

ก๗-๑๗

การอยรวมกนอยางสนตไดจ าเปนตองจดสรรคณคา ผลประโยชนรวมกนอยางเหมาะสม ในประเทศรวนดา จะเหนไดวาเกดการสงสมความรสกไมเปนธรรมมาอยางยาวนาน เมอฝายหนงฝายใดขนมามอ านาจกจะกดขอกฝาย รวมศนยอ านาจการปกครอง รวบทรพยากรไวเฉพาะพวกพองของตน ความรสกวาอกฝายเปนแมลงสาบจงสรางขนมาไดไมยาก จงเปนบทเรยนใหสงคมไทยไดเรยนรวา รากเหงาของความไมเปนธรรม จ าเปนตองไดรบการจดการอยางเหมาะสม ตองขจดเงอนไขทจะท าใหเกดความไมเปนธรรมทงดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง ใหลดนอยลงทสดเทาทจะเปนไปได

-----------------------------------------

บรรณานกรม Baddorf, Zack. (2๐1๐). Reconciliation Village Hosts Victims, Perpetrators of Rwandan Genocide.VOA NewsRoom

September 18, 2๐1๐. Brouwer, Anne-Marie. (2๐11). Rwanda’s community courts – for punishment or mercy? . Accessed on 3๐

November, 2๐11. From http://www.observers.france24.com. Clark, Phil. (2๐1๐). The Gacaca courts, Post-Genocide Justice And Reconciliation in Rwanda : Justice without

lawyer. New York : Cambridge University Press. Dagne Ted. (2๐11). Rwanda: Background and Current Developments. Congressional Research Service. Accessed on

1 December, 2๐11. From http://www.crs.gov. Kinloch , P. Stephen. (1996). Volunteers Against Conflict .Tokyo: United Nation University Press. Mann, Michael. (2๐๐5). The Dark side of Democracy : explaining ethnic cleansing. Cambridge, Cambridge University

Press. Nardone, Jaclyn. (2๐1๐). Intolerably Inferior Identity: How the Social Construction of Race Erased a Rwadan

Population. Accessed on 2๐ December, 2๐11. From http:// www.monitor.upeace.org Nantulya, Paul. (2๐๐5). Evaluation and Impact Assessment of the National Unity and Reconciliation Commission

(NURC) Accessed on 1๐ December, 2๐11. From http://www.nurc.gov.rw. Paris, Roland. (2๐๐4). At war’s end: building peace after civil conflict. Cambridge, Cambridge University Press. Paulson, Julia. (2๐11). Education and reconciliation : exploring conflict and post-conflict situations. London,

Continuum International Publishing Group. Shyaka, Anastase. (2๐๐4). The Rwandan Conflict Origin, Development, Exit Strategies. Accessed on 2๐ December,

2๐11. From http://www.nurc.gov.rw. Sitkowski, Andrzej. (2๐๐6). Peacekeeping myth and reality. Westport, Greenwood Publishing Group,Inc.

ก๗-๑๘

Waldorf, Lars. (2๐๐9). Transitional Justice and DDR: The Case of Rwanda. Accessed on 1 December, 2๐11. From http://www.ictg.org.

Westberg, M. Megan. (2๐1๐). Rwanda’s Use of Tranitional Justice After Genocide: The Gacaca Courts and the ICTR. Accessed on 1 December, 2๐11. From http://www.law.ku.edu/publications/lawreview/pdf/๐4-Westberg_Final.pdf.

Zorbas, Eugenia . (2๐๐4). Reconcilation in Post-Genocide Rwanda. Accessed on 1 December, 2๐11. From http:// www.africalawinstitute.org .