พระพุทธศาสนาacademic.obec.go.th/textbook/web/images/book/1454652631... ·...
26
หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนา ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๕ กลุ่มสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ตามหลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช ๒๕๕๑ ผู้เรียบเรียง พระมหาวุฒิชัย วชิรเมธี พระมหาอมรวิชญ์ ชาครเมธี ผู้ตรวจ ผศ.ดร.ภัคพิชา แก่นเพ็ชร์ พระราชวรเมธี ดร. คึกฤทธิ์ บุษบา บรรณาธิการ ศ. ดร.ชัยอนันต์ สมุทวณิช
Transcript of พระพุทธศาสนาacademic.obec.go.th/textbook/web/images/book/1454652631... ·...
หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน
พระพทธศาสนาชนมธยมศกษาปท ๕
กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรมตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑
ผเรยบเรยง พระมหาวฒชย วชรเมธ พระมหาอมรวชญ ชาครเมธ
ผตรวจ ผศ.ดร.ภคพชา แกนเพชร พระราชวรเมธ ดร. คกฤทธ บษบา
บรรณาธการ ศ. ดร.ชยอนนต สมทวณช
หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน
พระพทธศาสนาชนมธยมศกษาปท ๕
จดพมพและจดจำ�หน�ยโดย
สงธนาณตสงจาย ไปรษณยล�ดพร�ว
ในนาม บรษท แมคเอดดเคชน จำ�กด
เลขท ๙/๙๙ อาคารแมค ซอยลาดพราว ๓๘ ถนนลาดพราว แขวงจนทรเกษม เขตจตจกร กรงเทพฯ ๑๐๙๐๐
☎ ๐-๒๙๓๘-๒๐๒๒-๗ โทรสาร ๐-๒๙๓๘-๒๐๒๘
E-mail : [email protected] www.MACeducation.com
พมพท : บรษท กรนแอปเปล พรนตง จำากด
สงวนลขสทธ : มกราคม ๒๕๕๙สงวนลขสทธตามกฎหมาย หามลอกเลยนไมวาจะเปนสวนหนงสวนใดของ
หนงสอเลมน นอกจากจะไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษร
ขอมลทางบรรณานกรมของสำานกหอสมดแหงชาต
พระมหาวฒชย วชรเมธ, พระมหาอมรวชญ ชาครเมธ. หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน พระพทธศาสนา ชนมธยมศกษาปท 5.-- กรงเทพฯ : แมคเอดดเคชน, 2559. 204 หนา.
1. พระพทธศาสนา--การศกษาและการสอน (มธยมศกษา). I. ชอเรอง.
294.307 ISBN 978-616-274-690-1
คำานำา พระพทธศาสนาเปนศาสนาประจำาชาตไทยมาอยางยาวนาน คนไทยสวนใหญกวารอยละ ๙๕ ลวนแลวแตนบถอพระพทธศาสนา พระมหากษตรยไทยทกพระองคกทรงเปนองคเอกอครศาสนปถมภก นอกจากนแลววถชวตของคนไทย ตลอดถงวฒนธรรม อารยธรรมไทย ลวนไดรบอทธพลมาจากพระพทธศาสนาอยางแยกกน ไมออก ดวยความสำาคญของพระพทธศาสนาทมตอชาตไทยและสงคมไทยทกลาวมาอยางยอน นบเปนเหตผล อนสมควรทเยาวชนไทยทกคนควรจะไดเรยนรพระพทธศาสนาใหเขาใจอยางถองแท ทงในดานประวตศาสตร ศาสนบคคล ศาสนธรรม และศาสนพธ ตลอดถงขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ ทนบเนองในพระพทธศาสนา ทงโดยทางตรงและทางออม การเรยนรพระพทธศาสนากลาวอกนยหนง คอ การเรยนรรากฐานอนเปนทมาของตวเอง สงคม และประเทศชาต เมอเยาวชนคนไทยมความรเกยวกบพระพทธศาสนาเปนอยางด ยอมจะมประโยชนตอการพฒนาตนเอง สงคม และประเทศชาตใหเจรญกาวหนา ทงในทางวตถและทางจตใจควบคกนไปอยางสมดล ในชนมธยมศกษาปท ๕ น กระทรวงศกษาธการกำาหนดใหนกเรยนไดเรยนรเนอหาสาระวชาพระพทธ-ศาสนาอยางมบรณาการ กลาวคอ นกเรยนจะไดศกษาเนอหาเกยวกบพระพทธ พระธรรม และพระสงฆควบคกนไปในทกบทเรยนอยางประสานสอดคลองกน ซงการศกษาวชาพระพทธศาสนาโดยวธบรณาการเชนนจะทำาใหเกดผลด คอ นกเรยนจะไดมองเหนภาพรวมของพระรตนตรยไดอยางสมบรณ พรอมทงเกดความเชอมโยงวา พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ ตางกองอาศยซงกนและกน และตางกเปนเหตผลของกนและกนอยในตวไดอยางไร ซงเมอเขาใจอยางถองแทแลว กจะทำาใหจบสาระสำาคญของพระพทธศาสนาไดทงหมด พรอมทงรจกวางตนหรอกำาหนดทาทใหสมกบการเปนพทธศาสนกชนทดไดอยางเหมาะสมตอไป
พระมหาวฒชย วชรเมธ
พระมหาอมรวชญ ชาครเมธ
หนงสอเรยน พระพทธศาสนา ชนมธยมศกษาปท ๕ ตรงตามสาระและมาตรฐานการเรยนร ดงน
สาระการเรยนร มาตรฐานการเรยนร
สาระท ๑ ศาสนา ศลธรรม จรยธรรม
ส ๑.๑ รและเขาใจประวต ความสำาคญ ศาสดา หลกธรรมของพระพทธศาสนา หรอศาสนาทตนนบถอและศาสนาอน มศรทธาทถกตอง ยดมน และปฏบตตามหลกธรรมเพออยรวมกนอยางสนตสข
ส ๑.๒ เขาใจ ตระหนกและปฏบตตนเปนศาสนกชนทด และธำารงรกษาพระพทธศาสนาหรอศาสนาทตนนบถอ
คำาชแจง หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน พระพทธศาสนา ชนมธยมศกษาปท ๕ เลมน บรษท แมคเอดดเคชน จำากด ไดจดทำาและพฒนาขนใหมตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ โดยไดปรบปรงและพฒนาจากการตดตามผลการนำาไปใชในระยะเวลา ๕ ป ทผานมา โดยปรบเนอหาบางสวนและกจกรรมใหทนสมย เหมาะสมกบนโยบายการจดการศกษาของรฐและสภาพสงคมทเปลยนแปลงไปสสงคมอดมปญญาทเครองมอสอสารมความทนสมย และมประสทธภาพสง ทำาใหมนษยสามารถเขาถงแหลงขอมลความรไดสะดวกรวดเรวมากขน รปแบบการเรยนรและการจดการเรยนการสอนมความจำาเปนตองปรบเปลยน โดยตระหนกในขอน บรษท แมคเอดดเคชน จำากด จงไดมการปรบปรงและพฒนาหนงสอเรยนเลมนใหม โดยยงคงยดแนวทางของหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ และยงเพมแนวคดสำาคญและทกษะการเรยนรแหงศตวรรษท ๒๑ ใหเดนชดและเขมขนมากขน ดงน ๑. จดทำาสาระการเรยนรใหตรงตามตวชวดชวงชนและครอบคลมมาตรฐานการเรยนรของหลกสตรทกมาตรฐานทหลกสตรแกนกลางฯ กำาหนดใหเรยน ๒. จดทำาตวชวดชวงชนเพอการประเมนคณภาพภายนอก รอบท ๔ ดานผเรยนของสำานกงานรบรองมาตรฐานและประเมนคณภาพการศกษา (สมศ.) และสะทอนใหเหนถงความตระหนกและความพยายามของสถานศกษาทจะจดการเรยนการสอนใหไดตามมาตรฐานทกำาหนด ๓. จดใหมกจกรรมเพอฝกกระบวนการเรยนรทมงพฒนาใหผเรยนไดเรยนรจนบรรล ตามมาตรฐานการเรยร ตวชวดชวงชนของหลกสตร และมทกษะแหงศตวรรษท ๒๑ ทงนผสอน ควรชแจงและใหคำาแนะนำาเพมเตมเพอใหผเรยนทกคนปฏบตไดจรง ๔. เพอตอบสนองนโยบายในการพฒนาเยาวชนใหมคานยมหลกทดงาม ๑๒ ประการ และดำารงตนโดยยดหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง จงไดมการเพมเนอหาและกจกรรมการเรยนร ในรปแบบภาระงานทมงใหผเรยนมความรความเขาใจในคานยมหลก ๑๒ ประการ และนำาหลกปรชญา เศรษฐกจพอเพยงไปประยกตใช บรษท แมคเอดดเคชน จำากด ขอขอบพระคณทกทานทใหความไววางใจเลอกใชสอ การเรยนรของบรษท และขอตงปณธานวาจะสรางสรรคสอการเรยนรทมคณคาและเกดประโยชนสงสดตอวงการการศกษาตลอดไป
บรษท แมคเอดดเคชน จำากด
สารบญหนา
หนวยการเรยนรท ๑ ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต ๑(ตรงตามมาตรฐาน ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๒, ๖, ๗, ๘)
๑. ความสำาคญของพระพทธศาสนา ๒ ๑.๑ ลกษณะประชาธปไตยในพระพทธศาสนา ๒ ๑.๒ หลกการของพระพทธศาสนากบหลกการวทยาศาสตร ๔ ๑.๓ การคดตามนยแหงพระพทธศาสนาและการคดแบบวทยาศาสตร ๘ ๑.๔ พระพทธศาสนากบการฝกตน การพงตนเอง และการมงอสรภาพ ๑๐ ๒. พทธประวต ๑๓ ๒.๑ วธการสอนของพระพทธเจา ๑๓ ๒.๒ วธการเผยแผตามแนวพทธจรยา ๑๕ คำาถามทายหนวยการเรยนร ๑๗
หนวยการเรยนรท ๒ หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ๑๙(ตรงตามมาตรฐาน ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๑๓, ๑๕)
๑. พระรตนตรย ๒๐ - วเคราะหความหมายและคณคาของธรรมะ ๒๐ ๒. อรยสจ ๔ ๒๔ ๒.๑ องคประกอบและสาระของอรยสจ ๒๔ ๒.๒ หนาทตออรยสจ ๒๕ ๒.๓ การสรปพทธธรรมลงในอรยสจ ๒๖ ๓. พทธศาสนสภาษต ๔๒ ๓.๑ ปฏรปการ ธรวา อฏาตา วนทเต ธนำ : คนขยน เอาการเอางาน กระทำาการเหมาะสม ยอมหาทรพยได ๔๒ ๓.๒ วายเมเถว ปรโส ยาว อตถสส นปปทา : เกดเปนคนควรพยายามจนกวา จะประสบความสำาเรจ ๔๔ ๓.๓ สนตฏ ปรมำ ธนำ : ความสนโดษเปนทรพยอยางยง ๔๕ ๓.๔ อณาทานำ ทกขำ โลเก : การเปนหนเปนทกขในโลก ๔๘ ๔. พระไตรปฎก ๕๐ ๔.๑ วเคราะหการสงคายนาและการเผยแผพระไตรปฎก ๕๐ ๔.๒ เรองนารจากพระไตรปฎก : คนครองเรอนทรายและด ๑๐ ประการ ๕๖ ๕. ศพททางพระพทธศาสนาทควรทราบ ๕๘ ๕.๑ โพธปกขยธรรม ๕๘ ๕.๒ วาสนา-บารม ๕๙ คำาถามทายหนวยการเรยนร ๖๒
หนวยการเรยนรท ๓ ชาดก พทธสาวก พทธสาวกา และชาวพทธตวอยาง ๖๓(ตรงตามมาตรฐาน ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๑๔)
๑. ชาดก ๖๔ - มโหสถชาดก : มหาบณฑตผมปญญาเปนเอก ๖๔ ๒. พทธสาวก ๖๖ ๒.๑ พระอนรทธะ : ผไมเคยไดยนคำาวา “ไมม” เพราะยนดในการใหทาน ๖๖ ๒.๒ พระองคลมาล : ตนคด ปลายตรง ๖๙ ๓. พทธสาวกา ๗๒ ๓.๑ พระธมมทนนาเถร : ภกษณผไดรบการยกยองวาเปนนกบรรยายธรรม ๗๒ ๓.๒ จตตคหบด : อบาสกผไดรบการยกยองวาเปนนกบรรยายธรรม ๗๔ ๔. ชาวพทธตวอยาง ๗๘ ๔.๑ สมเดจพระนารายณมหาราช ๗๘ ๔.๒ พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข) ๘๐ ๔.๓ พระพรหมมงคลาจารย (ปญญานนทภกข) ๘๔ ๔.๔ ดร.เอมเบดการ (Dr.B.R.Ambedkar) : บวทบานอยเหนอกาลเวลา ๘๗ คำาถามทายหนวยการเรยนร ๙๒
หนวยการเรยนรท ๔ หนาทชาวพทธและมรรยาทชาวพทธ ๙๓(ตรงตามมาตรฐาน ส ๑.๒ ตวชวดขอ ๑, ๒, ๓)
๑. หนาทชาวพทธ ๙๕ ๑.๑ การบรรพชาอปสมบทในพระพทธศาสนา ๙๕ ๑.๒ การบวชเปนช ธรรมจารณ หรอเนกขมมนาร ๙๖ ๑.๓ การศกษาพระพทธศาสนาวนอาทตยและธรรมศกษา ๙๘ ๑.๔ การปลกจตสำานกและการมสวนรวมในสงคมพทธ ๙๙ ๑.๕ การปฏบตตนทเหมาะสมในฐานะผปกครองและผอยในปกครอง ตามหลกทศเบองลางในทศ ๖ ๑๐๒ ๑.๖ การเขาคายพทธธรรม ๑๐๒ ๑.๗ การเขารวมพธกรรมทางพระพทธศาสนา ๑๐๓ ๑.๘ การแสดงตนเปนพทธมามกะ ๑๐๕ ๒. มรรยาทชาวพทธ ๑๐๘ ๒.๑ การแสดงความเคารพตอพระรตนตรย ปชนยสถาน ปชนยวตถ และปชนยบคคล ๑๐๘ ๒.๒ การปฏสนถารตามหลกปฏสนถาร ๒ ๑๑๗ คำาถามทายหนวยการเรยนร ๑๑๘
หนวยการเรยนรท ๕ การบรหารจต เจรญปญญา และพฒนาการเรยนร ๑๑๙(ตรงตามมาตรฐาน ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๑๙, ๒๐)
๑. การบรหารจตและเจรญปญญา ๑๒๐ ๑.๑ การสวดมนตแปล ๑๒๐ ๑.๒ การแผเมตตา ๑๒๔ ๑.๓ วธปฏบตและประโยชนของการบรหารจตและเจรญปญญา ๑๒๖ ๑.๔ การบรหารจตตามหลกสตปฏฐาน ๔ ๑๒๗
๒. การพฒนาการเรยนร ๑๓๒ - การเรยนรดวยวธคดแบบโยนโสมนสการ ๑๓๒ ๓. การนำาวธบรหารจตและเจรญปญญาไปใชในการพฒนาการเรยนร การพฒนาคณภาพชวต และการพฒนาสงคม ๑๓๕ คำาถามทายหนวยการเรยนร ๑๓๗
หนวยการเรยนรท ๖ วนสำาคญและเทศกาลสำาคญทางพระพทธศาสนา ๑๓๘ (ตรงตามมาตรฐาน ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๒๐ และ ส ๑.๒ ตวชวดขอ ๒, ๔)
๑. วนสำาคญทางพระพทธศาสนา ๑๓๙ ๑.๑ วนมาฆบชา ๑๓๙ ๑.๒ วนวสาขบชา ๑๔๓ ๑.๓ วนอาสาฬหบชา ๑๔๘ ๑.๔ วนอฏฐมบชา ๑๔๙ ๑.๕ วนธรรมสวนะ ๑๕๐ ๒. เทศกาลสำาคญ ๑๕๒ ๒.๑ เทศกาลเขาพรรษา ๑๕๒ ๒.๒ เทศกาลออกพรรษา ๑๕๔ ๒.๓ เทศกาลทอดกฐน ๑๕๖ ๒.๔ เทศกาลสงกรานต ๑๕๙ ๒.๕ เทศกาลลอยกระทง ๑๖๑ ๓. ศาสนพธ ๑๖๔ ๓.๑ บทสวดมนตของนกเรยน ๑๖๔ ๓.๒ พธบรรพชาอปสมบท ๑๖๘ คำาถามทายหนวยการเรยนร ๑๗๔
หนวยการเรยนรท ๗ สมมนาพระพทธศาสนาเพอการแกปญหาและพฒนาสงคม ๑๗๕(ตรงตามมาตรฐาน ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๑๒)
พระพทธศาสนากบการเมองและสนตภาพ ๑๗๖ ๑. พระพทธศาสนากบการเมอง ๑๗๖ ๒. พระพทธศาสนากบสนตภาพ ๑๗๗ คำาถามทายหนวยการเรยนร ๑๘๒
หนวยการเรยนรท ๘ หลกธรรมทางศาสนาในการอยรวมกนอยางสนตสข ๑๘๓(ตรงตามมาตรฐาน ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๒๑)
ความสำาคญของการอยรวมกนอยางสนตสขตามหลกธรรมทางศาสนา ๑๘๔ - หลกธรรมในการอยรวมกนของศาสนาครสต ๑๘๕ - หลกธรรมในการอยรวมกนของศาสนาอสลาม ๑๘๖ - หลกธรรมในการอยรวมกนของศาสนาพราหมณ-ฮนด ๑๘๘ - หลกธรรมในการอยรวมกนของศาสนาสข ๑๘๙ คำาถามทายหนวยการเรยนร ๑๙๑ บรรณานกรม ๑๙๒ ดชน ๑๙๕
หนวยก�รเรยนรท ๑
๑. ความสำาคญของพระพทธศาสนา (มฐ. ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๒, ๖, ๗, ๘)
๑.๑ ลกษณะประชาธปไตยในพระพทธศาสนา ๑.๒ หลกการของพระพทธศาสนากบหลกการวทยาศาสตร ๑.๓ การคดตามนยแหงพระพทธศาสนาและการคดแบบ วทยาศาสตร ๑.๔ พระพทธศาสนากบการฝกตน การพงตนเอง และการ มงอสรภาพ
ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
๒. พทธประวต (มฐ. ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๒)
๒.๑ วธการสอนของพระพทธเจา ๒.๒ วธการเผยแผตามแนวพทธจรยา
ตวชวด
๑. วเคราะหพระพทธเจาในฐานะเปนมนษยผฝกตนไดอยางสงสดในการตรสร การกอตง วธการสอน และการเผยแผพระพทธศาสนาหรอวเคราะหประวตศาสดาทตนนบถอตามทกำาหนด (มฐ. ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๒)๒. วเคราะหลกษณะประชาธปไตยในพระพทธศาสนาหรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอตามทกำาหนด (มฐ. ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๖) ๓. วเคราะหหลกการของพระพทธศาสนากบหลกวทยาศาสตรหรอแนวคดของศาสนาทตนนบถอตาม ทกำาหนด (มฐ. ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๗)๔. วเคราะหการฝกฝนและพฒนาตนเอง การพงตนเอง และการมงอสรภาพในพระพทธศาสนาหรอ แนวคดของศาสนาทตนนบถอตามทกำาหนด (มฐ. ส ๑.๑ ตวชวดขอ ๘)
พระพทธศาสนา ม.๕
2
๑. ความสำาคญของพระพทธศาสนา
๑.๑ ลกษณะประชาธปไตยในพระพทธศาสนา
อาจารยสชพ ปญญานภาพ นกปราชญทางพระพทธศาสนาตงขอสงเกตไววา “พระพทธศาสนา
เปนตวอยางแหงลทธประชาธปไตยทเกาแกทสดของโลก มหลกการและวธการอนทนสมยมาจนทกวนน”๑
คำากลาวนมความเปนจรงเพยงไร ขอใหพจารณาจากลกษณะประชาธปไตยทปรากฏในพระพทธศาสนา
ทงภาคทฤษฎและภาคปฏบตดงตอไปน
ถอสงฆเปนใหญในกจการทงปวง ในชวงแรกแหงการกอตงพระพทธศาสนา พระพทธเจาทรงบรหารพระศาสนาดวยพระองคเองระยะหนง
ตอมาเมอมสมาชกของชมชนสงฆเพมมากขน พระองคกทรงมอบความเปนใหญทงปวงใหสงฆและทรงเคารพ
สงฆ ดงมพระพทธพจนรบรองวา “เราสกการะ เคารพ อาศยธรรมทเราไดตรสรนนเองเปนอย และเมอใดสงฆ
มความเจรญรงเรองมากขน เมอนนเรายอมมความเคารพแมในสงฆ”
พระพทธดำารสทตรสไวในลกษณะนมปรากฏอยในพระไตรปฎกหลายแหง ดงตวอยางตอนหนงใน
สมยทพระนางมหาปชาบดผเปนพระมาตจฉาประสงคจะถวายผาใหมททรงตดเยบเองแกพระพทธองค พระองค
ทรงแนะนำาใหถวายแกสงฆ ทงนเพราะทรงถอสงฆเปนสำาคญยงกวาพระองค ดงพระพทธพจนในตอนนวา
“ดกร โคตม โปรดถวายแกสงฆเถด เมอทานถวายแกสงฆ ทงเราทงสงฆจกเปนอนไดรบการบชา”
ยดหลกพระธรรมวนยเปนหลกการสงสดของหมคณะ ในระบอบประชาธปไตย มกฎหมายรฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสดสำาหรบใชในการบรหารประเทศ
ประชาชนทกคนตองอยภายใตกฎหมายฉบบเดยวกน ในพระพทธศาสนากเชนกน ทรงมอบหมายให
พระธรรมวนยเปนดงรฐธรรมนญแหงการปกครองคณะสงฆ พระธรรมวนยเปนหลกการสงสดทพทธบรษท ๔
จะตองใหความเคารพสกการะ อยในฐานะทใครๆ ไมพงละเมดหรอจวงจาบทำาลายใหผดไปจากเจตนารมณ
เดมอยางเดดขาด พระพทธองคตรสวา
“ตถาคตอรหนตสมมาสมพทธเจาเปนผทรงธรรม เปนธรรมราชา ทรงอาศยธรรมนนเองสกการะ
เคารพ นอบนอมธรรม มธรรมเปนธงชย มธรรมเปนตราช เปนธรรมาธปไตย...” และกอนดบขนธปรนพพาน
กทรงยำาหลกการนอกเปนครงสดทายวา “อานนท ธรรมและวนยอนใดทเราแสดงและบญญตแลวแกเธอ
ทงหลาย ธรรมและวนยอนนนจกเปนศาสดาของเธอทงหลายเมอเราลวงลบไปแลว”๒
๑สชพ ปญญานภาพ, หนงสอพระพทธศาสนากบตรรกวทยาและวทยาศาสตร, หนา ๗๒.๒เรองเดยวกน, หนา ๘๖.
หนวยการเรยนรท ๑ ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
3
เนนหลกความเสมอภาค ภราดรภาพ และเสรภาพ พระพทธเจาทรงวางหลกความเสมอภาคไววา พระสงฆทกรปทเขามาเปนสมาชกแหงชมชนสงฆ
ทกรป มความเสมอภาคกน ไมมใครเปนกษตรย พราหมณ แพศย และศทรอก แตถอวาทกคนคอ
“สมณศากยบตร” เทาเทยมกนทงหมด แมแตสตรซงไมเคยไดรบสทธเทาเทยมกบบรษในสงคมอนเดย
พระพทธองคกทรงอนญาตใหสตรไดบวชเปนภกษณและทรงเปดโอกาสใหภกษณไดรบการศกษาอยาง
ทดเทยมกบภกษทกประการ พทธจรยาขอนเปนเหตใหพระองคทรงไดรบการสรรเสรญจากทวโลกอยจนบดน
สวน ภราดรภาพ นน เปนหลกการทเปนเนอหาหลกของพระพทธศาสนาตงแตขนพนฐานถงขน
สงสด คอ พระพทธองคทรงสอนวา มนษยทกชาตทกชนวรรณะทวทงโลกตางกคอเพอนมนษยผรวมเกดแก
เจบตายในสงสารวฏมาดวยกน รกสขเกลยดทกขเหมอนกน จงควรอยรวมกนอยางสนต มเมตตาไมตรตอกน
ดจดงเปนพนองมาจากทองแมคนเดยวกน ไมเบยดเบยนกน
สำาหรบ เสรภาพ นน พระพทธเจาทรงยกใหเปนจดหมายสงสดของพระพทธศาสนา ดงมพทธดำารส
วา “มหาสมทรมรสเดยวคอรสเคม ฉนใด พระธรรมวนย (คอพระพทธศาสนา) กมรสเดยวคอวมตตรส ฉนนน”
คำาวา “วมตต” ในทนกคอเสรภาพนนเอง พระพทธเจาทรงใหเสรภาพแกผนบถอพระพทธศาสนาทกคน โดย
ไมทรงบงคบใครใหเชอในคำาสอนของพระองค ทงยงไมทรงนำาเสนอคำาสอนโดยการอางเอานรกมาขและเอา
สวรรคมาจงใจใหผฟงอยากปฏบตตาม แตพระองคทรงเปดโอกาสใหทกคนมเสรภาพอยางเตมทในการทจะ
ยอมเชอหรอยอมรบฟงคำาสอนของพระองคในทกโอกาส โดยพระองคทรงวางตนเปนดจผชทางเทานน สวน
ใครจะเชอหรอไมเชอในสงททรงสอนยอมขนอยกบดลยพนจของเขาเอง เชน ครงหนงเมอทรงแสดงธรรม
จบแลว ทรงถามพระสารบตรวา เชอในสงทพระองคทรงสอนหรอไม พระสารบตรตอบวาไมเชอ (เพราะทาน
ไดศกษาปฏบตดวยตนเองจนเหนผลประจกษแลว) พระองคทรงยกยองพระสารบตรวาทำาถกแลว ผมปญญา
ไมควรเชองาย ในทางปฏบตพระองคกทรงวางวธการแหงปญญาทเรยกวา “กาลามสตรหรอเกสปตตยสตร”
เอาไวใหชาวพทธถอเปนแนวทางในการรบฟงคำาสงสอนของพระองคหรอของคนอนดวย ความมเสรภาพทาง
ปญญานเอง คอ สภาพเออใหเกดการเขาถงเสรภาพทแทจรง อนไดแก เสรภาพทางจตใจ (วมตต/นพพาน)
ซงเปนเปาหมายสงสดของพระพทธศาสนา
เคารพเสยงสวนใหญหรอมตมหาชน
ในการทำาสงฆกรรมทกอยางตองมการตงญตต เพอขอความเหนชอบจากสงฆทงปวง และเมอไดรบ
การอนมตจากสงฆดวยเสยงทเปนเอกฉนทแลว สงฆกรรมนนๆ จงเปนสงฆกรรมทชอบดวยพระธรรมวนย
เชน สงฆกรรมเกยวกบการอปสมบท การสวดกฐน การแตงตงผทำาหนาทตางๆ การทำาอโบสถทกกงเดอน
การปวารณา เปนตน ในขอนจะพบตวอยางไดในครงทำาปฐมสงคายนา พระอานนทถกพระสงฆปรบอาบต
๕ ขอ และทานกไดชแจงวาไมมเจตนาละเมด ทงไมมพทธบญญตไว แตทานกยอมรบการปรบอาบตของสงฆ
ดวยด นคอคตทถอวาเสยงสวนใหญเปนสงทตองรบฟงดวยความเคารพ เหมอนในระบอบประชาธปไตย
ถอเสยงของประชาชนเปนเสยงสวรรค
พระพทธศาสนา ม.๕
4
กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ ๑
ถอประโยชนสขของประชาชนเปนทตง การปกครองในระบอบประชาธปไตยมจดหมายอยทประโยชนสขของประชาชนเปนสำาคญ พระพทธ-
ศาสนากเชนเดยวกน ยดถอประโยชนสขของประชาชนเปนเปาหมายในการดำารงอยของพระศาสนาและของ
ชมชนสงฆ อนง คำาวาประชาชนในความหมายทางพระพทธศาสนาไมไดหมายถงประชาชนของประเทศใด
ประเทศหนง ทวามความหมายกวางขวางครอบคลมถงมนษยชาตทวทงโลกดวย ความตอนนมพระพทธพจน
ยนยนวา “ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงจารกไปเพอประโยชนและความสขของชนเปนอนมาก เพออนเคราะห
ชาวโลก เพอประโยชนเกอกลและความสขแกเทพยดาและมนษยทงหลาย”
๑. นกเรยนแบงออกเปน ๓ กลม โดยแยกกนทำารายงานศกษาเพมเตมในประเดนตอไปน
๑.๑ ศกษานยาม ความหมาย และรปแบบการปกครองระบอบประชาธปไตย
๑.๒ ศกษาตวอยางลกษณะประชาธปไตยทปรากฏในพระพทธศาสนาในสมยพทธกาล
๑.๓ ศกษาตวอยางลกษณะประชาธปไตยทปรากฏในพระพทธศาสนาในสมยปจจบน
๒. นกเรยนแตละกลมรวมกนวเคราะหเปรยบเทยบและอภปรายถงความเหมอนและความ
แตกตางของลกษณะประชาธปไตยทมปรากฏในพระพทธศาสนาในอดตกบเหตการณปจจบน จากนน
สงตวแทนกลมนำาเสนอผลการศกษาหนาชนเรยนนกเรยนรวมกนสรปผลการวเคราะหทงชนเรยน
แลวจดบนทกสรปผลการวเคราะหและอภปรายในสมดงานของตนเอง
๑.๒ หลกการของพระพทธศาสนากบหลกการวทยาศาสตร
พระพทธศาสนาและวทยาศาสตร (science) แมจะมประวตความเปนมาและมรายละเอยดของเนอหา
เฉพาะดานทแตกตางกนในทศนะของคนทวไป แตในความแตกตางกนนน หากศกษาอยางลกซงจะพบวาใน
วทยาศาสตรและพระพทธศาสนามหลกการบางอยางทสอดคลองกนอยไมนอยเลย และความสอดคลองกน
นเองกลายเปนปจจยสำาคญททำาใหพระพทธศาสนาไดรบการยกยองจากนกวทยาศาสตร นกปราชญ และ
นกคดจากทวโลกมาทกยคทกสมย แมแตนกวทยาศาสตรชนนำาของโลกอยาง อลเบรต ไอนสไตน (Albert
Einstein) กใหการยกยองพระพทธศาสนาเปนอยางสง ดงคำากลาวของเขาเองทบอกวา
“ศาสนาในอนาคตจะเปนศาสนาสากลทขามพนเรองพระเจาทเปนตวตน ทงหลกเลยงการยดตดคมภร
และเทววทยา คอ เปนศาสนาทรวมเอาเรองธรรมชาตและจตวญญาณไวดวยกน และตงอยบนจตสำานกทาง
ศาสนาทเกดจากประสบการณเกยวกบสรรพสง ทงทเปนธรรมชาตและจตวญญาณ (natural and spirit) วา
หนวยการเรยนรท ๑ ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
5
เปนเอกภาพ เปยมความหมาย พระพทธศาสนาเขากนไดกบลกษณะทกลาวมา... ถาจะมศาสนาใดศาสนาหนง
ทตอบสนองความตองการของวทยาศาสตรสมยใหมได ศาสนานนไดแกพระพทธศาสนา”๑
หลกการของพระพทธศาสนาและวทยาศาสตรทมความสอดคลองกนและแตกตางกนดงรายละเอยด
ตอไปน
หลกการทสอดคลองกน
หลกการทสอดคลองกนมอยเปนจำานวนมาก แตในทนขอยกตวอยางเพยง ๕ ประการ
๑. เกดจากความอยากรความจรงทอยเบองหลงปรากฏการณทางธรรมชาต พระพทธเจา
ทรงเรมตนชวตทางศาสนาของพระองคดวยความสงสยในปรากฏการณอนเปนธรรมชาตของมนษยวา ทำาไม
คนจงแก เจบ และตาย จากนนจงทรงใชเหตผลสบคนหาคำาตอบจนนำาไปสการตดสนพระทยออกผนวช และทรง
อทศพระองคศกษาคนควาทดลองจนคนพบคำาตอบในทสด ในขณะทนกวทยาศาสตรกจะเรมตนกระบวนการ
ทางวทยาศาสตรของตนดวยความสงสยและพศวงในปรากฏการณทางธรรมชาต จากนนจงกำาหนดปญหา
ตงสมมตฐาน สงเกตทดลอง วเคราะหขอมล และสรปผลเปนหลกการหรอทฤษฎทางวทยาศาสตรออกเผยแพร
สสาธารณชนตอไป
๒. ศรทธาในกฎเกณฑแหงธรรมชาต พระพทธเจาทรงพบคนแก คนเจบ และคนตาย แลวทรงคด
ตามหลกเหตผลวา สรรพสงในโลกลวนมคตรงกนขาม เชน มรอนกตองมเยน มมดกมสวาง เปนตน เมอความ
ทกขมอย คตรงขามของความทกข (นโรธ/นพพาน) กตองมดวย ความเชอเชนนเองพระองคจงทรงออกผนวช
จนตรสรเปนพระพทธเจา ในขณะทนกวทยาศาสตรกอทศตนศกษาหาสาเหตแหงปรากฏการณทางธรรมชาต
ตางๆ อยางไมเหนแกความลำาบากเหนอยยาก บางรายกตองเอาชวตเขาเสยงเพอแลกกบโอกาสในการศกษา
คนควาหาความจรงของตนนน ทเปนเชนนกเพราะวานกวทยาศาสตรมความเชอเชนเดยวกบพระพทธเจา
ทยอมรบวาในธรรมชาตนนมกฎเกณฑทางธรรมชาตซอนอย ความเชอพนฐานดงกลาวนเองทเปนแรงจงใจ
และเปนแรงผลกดนใหนกวทยาศาสตรศกษาคนควาจนพบความจรงทอยเบองหลงปรากฏการณทางธรรมชาต
มาแลวนบไมถวน
๓. เชอมนในศกยภาพทางปญญาของมนษย พระพทธเจาทรงเชอมนวาเบองหลงปรากฏการณ
ทางธรรมชาตมกฎเกณฑบางอยางซอนอย (ศรทธาในกฎธรรมชาต) และทรงเชอมนตอไปวา ความจรงนน
มนษยสามารถเขาถงได (ศรทธาในศกยภาพแหงปญญาของมนษย) และพระองคกไดทรงพสจนใหเหนแลว
วาความเชอมนของพระองคเปนไปไดจรง ตอมาทรงเรยกความเชอมนในศกยภาพแหงปญญาของมนษยนวา
หลก “ตถาคตโพธสทธา” นกวทยาศาสตรกเชอมนในหลกตถาคตโพธสทธาเหมอนกน กลาวคอ เมอพวกเขา
คนพบปรากฏการณตางๆ ทางธรรมชาต พวกเขาจะพยายามศกษาหาสาเหตและคำาอธบายดวยปญญา
ของตนจนกวาจะคนพบความจรง นกวทยาศาสตรจะไมอางสงเหนอสามญวสยอยางพระเจาหรอเทพเจาและ
ภตผปศาจเพออธบายปรากฏการณทางธรรมชาตและทฤษฎของตนเลย
๑พระเทพโสภณ, หนงสอพระพทธศาสนากบวทยาการยคใหม, หนา ๘๐.
พระพทธศาสนา ม.๕
6
๔. มทงหลกการบรสทธและหลกการประยกต พระพทธศาสนามคำาสอนแยกออกเปนสองสวน คอ สวนทเปนหลกการบรสทธทเปนเนอหาธรรมแทๆ เรยกวา ปรมตถธรรม และหลกการภาคประยกตท เรยกวา จรยธรรม วทยาศาสตรกเชนกน คอ มทงวทยาศาสตรบรสทธ (pure science) และวทยาศาสตรประยกต (applied science) เชน หลกการบรสทธของพระพทธศาสนา คอ หลกไตรลกษณ หลกจรยธรรม คอ การนำาความจรงมาประยกตใช โดยการสอนชาวพทธใหหดปลอยวาง ไมยดตดถอมนในขนธ ๕ หลกวทยาศาสตรบรสทธกเชนกน นกวทยาศาสตรคนพบสาเหตของการเกดความรอนและวธสรางเครองกำาเนดความรอนได ตอมาพอคาบางรายไปซอลขสทธเรองการใหกำาเนดพลงงานความรอนมาสรางเปนเครองทำานำาอนสงขาย ไปทวโลก นคอ วทยาศาสตรประยกต ๕. เนนหลกเหตผล การใชหลกเหตผลคอ ไมยอมเชอหรอปฏเสธอะไรงายๆ จนกวาจะไดพสจน คนควา ศกษา ทดลองอยางถถวนเสยกอน คอหวใจของกระบวนการแกปญหาทางวทยาศาสตร (scientitic method) พระพทธศาสนากเปนศาสนาทเนนหลกเหตผลเหมอนกน หลกเหตผลทเดนชดมากกคอ หลก กาลามสตร ทมเนอหาและไมใหเชอหรอปฏเสธอะไรงายๆ โดยไมไดใชปญญาตรวจสอบอยางถถวนเสยกอน เนอหาของกาลามสตรทมทวงทำานองของการสงเสรมใหใชเหตผลในชวตประจำาวน คอ ๕.๑ อยาปลงใจเชอดวยการฟงตามๆ กนมา ๕.๒ อยาปลงใจเชอดวยการถอสบๆ กนมา ๕.๓ อยาปลงใจเชอดวยการเลาลอ ๕.๔ อยาปลงใจเชอดวยการอางตำารา/คมภร ๕.๕ อยาปลงใจเชอเพราะตรรกะ ๕.๖ อยาปลงใจเชอเพราะการอนมาน ๕.๗ อยาปลงใจเชอดวยการคดตรองตามแนวเหตผล ๕.๘ อยาปลงใจเชอเพราะเขากนไดกบทฤษฎทพนจไวแลว ๕.๙ อยาปลงใจเชอเพราะเหนรปลกษณะนาจะเปนไปได ๕.๑๐ อยาปลงใจเชอเพราะนบถอวาทานสมณะนเปนครของเรา
หลกการทแตกตางกน
หลกการทแตกตางกน ไดแก ๑. มงศกษาความจรงของธรรมชาต พระพทธศาสนามงศกษาความจรงทเกยวกบธรรมชาตดานใน ของมนษยเปนหลก สวนวทยาศาสตรมงศกษาความจรงของธรรมชาตดานนอกของมนษยเปนหลก เชน พระพทธศาสนาศกษาวา ชวตคออะไร ชวตควรเปนอยางไร แตวทยาศาสตรกลบเนนศกษาปรากฏการณภายนอก เชน ฟาผาคออะไร มสาเหตมาจากอะไร เปนตน ๒. รจกธรรมชาตเหมอนกนแตปฏบตตอธรรมชาตไมเหมอนกน พระพทธศาสนารจกธรรมชาตของมนษยแลวพยายามแกไขธรรมชาตของมนษยใหเปนคนด มคณธรรม จรยธรรม ไมตกอยใตสญชาตญาณหรอกเลส แตวทยาศาสตรรจกธรรมชาตของมนษยแลวพยายามหาประโยชนจากธรรมชาตของมนษย เชน พระพทธศาสนารวามนษยมความตองการ (ตณหา) มาก จงสอนใหมนษยลดหรอละตณหา แตวทยาศาสตรครนรวามนษยมความตองการ แลวจะหาทางกระตนความตองการของมนษยใหมากยงขน เพอมนษยจะได
หนวยการเรยนรท ๑ ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
7
กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ ๒
หนไปบรโภคผลตภณฑตางๆ ทนกวทยาศาสตรมสวนในการผลตขนมา หรออกนยหนง พระพทธศาสนารจกธรรมชาตของมนษย แลวมงเนนใชความรนนนำาไปสการดบทกขหรอแกปญหาชวตของมนษยอยางเปนหลก สวนความรจกธรรมชาตของมนษยของนกวทยาศาสตรนน ไมไดมงเนนใหเกดการแกปญหาของมนษยเสมอไป เพราะปรากฏวาบางทความรเกยวกบมนษยของนกวทยาศาสตรกลบยอนกลบมาทำาใหมนษยมปญหาชวตมากขน มทกขมากขน อกนยหนง พระพทธศาสนารจกธรรมชาตแลวยอมรบวามนษยกเปนธรรมชาตอยางหนงเหมอนกน จงอยรวมกบธรรมชาตอยางฉนมตร ไมแทรกแซงทำารายธรรมชาต ไมคดวาตนเปนนายเหนอธรรมชาต แตวทยาศาสตรรจกธรรมชาตแลวกลบคดวามนษยเปนนายเหนอธรรมชาต จงพยายามจะพชตธรรมชาต เชน แทรกแซงธรรมชาตของพชพนธดวยการตดแตงพนธกรรมของพชตามทตนตองการ แทรกแซงธรรมชาตของคนและสตวดวยการพยายามตดแตงพนธกรรมคนและสตว แมวาวทยาการนยงไมประสบความสำาเรจสงสด แตกกำาลงเปนทหวนเกรงกนวาหากทำาสำาเรจจะกอใหเกดปญหาทางจรยธรรมมากมายตามมา ๓. ใหความสำาคญกบความรตางกน พระพทธศาสนายอมรบความรทเกดจากประสาทสมผส ทง ๕ คอ ตา ห จมก ลน และกาย รวมทงใจ (mind) ดวย แตวทยาศาสตรจะยอมรบความรวามอยจรงเฉพาะ ความรทไดจากประสาทสมผสทง ๕ คอ ตา ห จมก ลน และกายเทานน ความรทเกดจากใจวทยาศาสตร ไมยอมรบ เชน พระพทธศาสนายอมรบวามเทวดา คนเราตดตอกบเทวดาทางใจได วทยาศาสตรจะไมยอมรบความจรงทำานองนเพราะถอวาพสจนไมไดวามเทวดาอยจรง ๔. มงประโยชนสขแกมนษยชาต พระพทธศาสนานำาเสนอความจรงเพอใหมนษยอยรวมกนอยางสนตสข มคณธรรมจรยธรรม ความจรงทไมมประโยชนตอสนตสขของมนษย ถงแมจะรแตกจะไมนำามาเผยแผ ดงททรงตรสวา ทรงรความจรงมากเหมอนใบไมหมดทงปา แตททรงนำามาสอนเหมอนใบไมกำามอเดยว ใบไม กำามอเดยวกคอความจรงทมประโยชนตอเพอนมนษยนนเอง สวนวทยาศาสตรคนพบความจรงแลวกนำาความจรงออกมาเผยแพรสสาธารณชน สวนสาธารณชนจะนำาความจรงนนไปประยกตใชในทางดหรอราย วทยาศาสตรจะไมใหความสนใจ เพราะถอวาพนไปแลวจากความรบผดชอบของตน เชน นกวทยาศาสตร บางคนคนพบวธการสรางระเบดอะตอมจากทฤษฎสมพทธภาพ (Theory of Relativity) ทฤษฎนถาเผยแพร ออกไปอาจเปนมหนตภยตอมนษยชาต แทนทนกวทยาศาสตรจะเกบเอาความรทเปนอนตรายนไวใชในขอบขายทจำากด เขากลบเผยแพรความรนออกไป ผลกคอ มผนำาเอาความรของเขาไปใชในทางทผด ดวยการสรางระเบดปรมาณมาทำาลายลางมนษยชาตจนลมตายไปจำานวนมากมาย
๑. นกเรยนรวมกนวเคราะหถงความสอดคลองและความแตกตางระหวางหลกการของพระพทธ-
ศาสนาและหลกการวทยาศาสตร
๒. นกเรยนรวมกนอภปรายถงแนวทางในการประสานหลกการของพระพทธศาสนาเขากบ
หลกการของวทยาศาสตร เพอประโยชนในการพฒนาตนเองและสงคม
๓. นกเรยนรวมกนสรปผลการวเคราะหและอภปราย แลวจดบนทกสรปผลการวเคราะหและ
อภปรายในสมดงานของตนเอง
พระพทธศาสนา ม.๕
8
๑.๓ การคดตามนยแหงพระพทธศาสนาและการคดแบบ วทยาศาสตร
พระพทธศาสนาและวทยาศาสตรมกระบวนการคดหรอกระบวนการแสวงหาความจรงทมลกษณะ
ใกลเคยงกน ดงน
๑. การคดแบบวทยาศาสตร วธการคดแบบวทยาศาสตรม ๕ ขนตอน คอ
๑.๑ การกำาหนดปญหาใหถกตอง (Location of Problems)
๑.๒ การตงสมมตฐาน (Setting up of Hypothesis)
๑.๓ การสงเกตและการทดลอง (Observation and Experimentation)
๑.๔ การวเคราะหขอมล (Analysis of Data)
๑.๕ การสรปผล (Conclusion)
๒. การคดแบบแกปญหาหรอการคดแบบอรยสจ วธคดแบบแกปญหาหรอวธคดแบบอรยสจม
๔ ขนตอน คอ
๒.๑ ขนทกข
๒.๒ ขนสมทย (สองขอนจดอยในขอ ๑ ของวธคดแบบวทยาศาสตร)
๒.๓ ขนนโรธ (ตรงกบขอท ๓ ของวธคดแบบวทยาศาสตร)
๒.๔ ขนมรรค แบงเปน ๓ ระดบ คอ
๒.๔.๑ การแสวงหาสจธรรมและทดลองปฏบตตามแนวทางตางๆ (ตรงกบขอ ๓ ของวธการ
ทางวทยาศาสตร)
๒.๔.๒ การวเคราะหวาการปฏบตตามแนวทางแบบเดมทนยมกนในสมยนนคอการทรมานตน
(อตตกลมถานโยค) และการบำาเรอตน (กามสขลลกานโยค) ลวนไมใชวธการทถกตอง ทางทถกตองนาจะเปน
วธการแหงปญญา (ตรงกบขอ ๔ ของวธการทางวทยาศาสตร)
๒.๔.๓ การสรปผลแหงการปฏบตวาวธการแหงปญญา คอ การปฏบตตามอรยมรรคมองค
๘ ชวยใหพนทกขไดจรง ดงนน อรยมรรคมองค ๘ หรอมชฌมาปฏปทา คอ ทางทถกตอง (ตรงกบขอท ๕
ของวธการทางวทยาศาสตร)
นยทแตกตางระหวางการคดตามนยแหงพระพทธศาสนาและคดแบบวทยาศาสตร แมวาพระพทธศาสนาและวทยาศาสตรจะมวธคดทมลกษณะคลายกน แตพงสงเกตวาความคลายคลง
กนนเปนเพยง “วธการ” เทานน แตในแงของสงทมงศกษาและเปาหมายแลว วธคดตามนยพระพทธศาสนา
และวธคดตามนยวทยาศาสตรหาเหมอนกนแตอยางใดไม ทงนเปนเพราะ
๑. พระพทธศาสนามงศกษาความจรงของธรรมชาตและกฎของธรรมชาต (ธรรมนยาม) ในสวนท
เกยวกบกรรมนยาม (เรองพฤตกรรมของคน) และจตนยาม (กระบวนการทำางานของจต) แตวทยาศาสตรมง
ศกษาธรรมชาตและกฎของธรรมชาตในสวนทเกยวกบอตนยามและพชนยาม ซงเปนเรองไกลตวและเปนเรอง
เชงวตถเสยมากกวา
หนวยการเรยนรท ๑ ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
9
กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ ๓
๒. พระพทธศาสนาเนนการศกษาเรองเชงนามธรรมดวย แตวทยาศาสตรเนนการศกษาเรองเชงวตถ
เพยงอยางเดยว เรองทอยนอกเหนอประสาทสมผสและพสจนดวยกระบวนการทางวทยาศาสตรไมได (เชน
เรองเทวดา เรองนรกสวรรค บญบาป) วทยาศาสตรจะไมใหความสนใจ
๓. พระพทธศาสนาเนนการศกษาทมเปาหมายเพอจะนำามาแกปญหาชวตไดจรงและเปนประโยชน
ตอมนษยชาตเทานน แตวทยาศาสตรเนนศกษาถงเรองทอยหางไกลหรอไมเกยวกบการแกปญหาชวตกม
เชน การศกษาทางดาราศาสตรบางแขนง เปนตน นอกจากนการศกษาคนควาบางเรองกทำาใหเกดมหนตภย
แกมนษยชาต เชน การสรางระเบดปรมาณ การสรางอาวธเคมชวภาพขนมาทำาลายมนษยดวยกน การตดตอ
พนธกรรมพชและสตว ซงสงผลตอระบบวงจรชวตของพชและสตวตามปกต และสงผลกระทบตอปญหา
ทางจรยธรรม เปนตน
๑. นกเรยนหาภาพขาวหรอภาพกจกรรมอนๆ ทแสดงใหเหนวาเปนสงหรอเปนผลทเกดจาก
วธคดแบบวทยาศาสตร และเปนสงหรอเปนผลทเกดจากวธคดแบบพระพทธศาสนามาแลกเปลยน
พรอมทงอธบายใหเพอนในชนเรยนฟง
๒. สมตวอยางภาพพรอมทงใหนกเรยนทเปนเจาของภาพ อธบายวาเปนภาพทสอแสดงถงวธคด
แบบใด กอใหเกดเปนผลดและผลเสยตอมนษย สงคมโลกอยางไรบาง โดยใหนกเรยนคนอนๆ แสดง
ความคดเหนรวมดวย
๓. นกเรยนรวมกนอภปรายถงวธการประสานวธคดตามนยแหงพระพทธศาสนาเพอแกปญหา
ชวตและสงคมทเกดขนหรอเปนผลสบเนองมาจากวธคดแบบวทยาศาสตร
๔. นกเรยนรวมกนสรปผลการอภปราย แลวจดบนทกสรปผลการวเคราะหและอภปราย
พระพทธศาสนา ม.๕
10
๑.๔ พระพทธศาสนากบการฝกตน การพงตนเอง และการมงอสรภาพ
การฝกตน การฝกตน ความหมายในทางธรรม หมายถง การพฒนาตนเองใหมความร ความดงาม ความสข สนตภาพ และอสรภาพ หรอฝกใหตนมความรคกบความดงาม ในทางโลก การฝกตน หมายถง การรจก ยกระดบตนเองใหกาวไปขางหนา ไมหยดอยกบท เชน เรยนไมเกงกฝกใหตนเปนคนเรยนเกง ตนเปนคนออนแอกฝกใหเปนคนเขมแขง ตนเปนคนตระหนกฝกตนใหเปนคนใจกวาง ตนไมรกการเรยนรกฝกใหเปนคนใฝเรยนใฝรใฝสในสงยาก เปนตน การทพระพทธศาสนาเนนใหมการฝกตนกเพราะ มนษยเปนสตวประเสรฐไดดวยการฝก (ทนโต เสฏโ มนสเสส) ถาไมฝกตนเองใหมความงอกงามกาวหนาขนมา ทงทางความร ความดงาม และความสามารถแลว ชวตกจะดำาเนนอยางไรจดหมาย แลวกตายจากไปอยางไรคา ไมตางจากสตวโลกประเภทอนๆ มนษย จงตองฝกอบรมตนเพอยกระดบตวเองใหเหนอกวาสตวดรจฉาน ปจจยสำาคญอกอยางหนงทเปนเหตผล พนฐานสำาหรบรองรบหลกการฝกตนของมนษย คอ มนษยเปนสตวมศกยภาพทางสตปญญาสงกวาสตวทกชนด เมอฝกฝนพฒนาตนอยางถงทสดแลว มนษยกสามารถทจะบรรลถงขดสงสดแหงความเปนมนษย คอ สามารถตรสรสจธรรมเชนเดยวกบพระพทธเจาและพระอรยสาวกได วธฝกตน สามารถฝกไดโดยอาศยหลกการฝกทเรยกวา หลกไตรสกขา คอ ๑. ศลสกขา ฝกตนใหมระเบยบวนย กนเปน อยเปน และเปนพลเมองด ๒. จตสกขา ฝกจตใหมคณภาพ มสขภาพ และมสมรรถภาพ ๓. ปญญาสกขา ฝกปญญาใหรเทาทนโลก และรเทาทนชวต ผทฝกตนแลวเรยกวา ผมการศกษา และเมอฝกตนไดอยางสมบรณแบบแลวกเปนผประเสรฐยงกวาใครๆ ไดทงหมด ดงทพระบรมศาสดาตรสยกยองไววา “ทนโต เสฏโ มนสเสส” แปลวา “ผทฝกหดพฒนาตนไดนบเปนยอดคน” (ข.ธ. ๒๕/๓๓/๕๗)
การพงตนเอง การพงตนเอง หมายถง การมความร ความสามารถ และความดงาม สำาหรบทำาตนใหดำารงชวตอยางมความสขดวยตวเองได รวมถงการทไมตองตกอยใตอำานาจบงคบบญชาของใคร กจดเปนการพงตนเองไดเหมอนกน กลาวอกนยหนง การพงตนเอง หมายถง การมชวตทเปนอสระไมตองขนตอใครในทกๆ ทาง และเมอพงตวเองไดแลวยอมไดทพงทประเสรฐทสดเหมอนทพระพทธเจาตรสรบรองไววา
อตตา ห อตตโน นาโถ โก ห นาโถ ปโร สยา อตตนา ห สทนเตน นาถำ ลภต ทลลภำ ฯ เราตองพงตวเราเอง คนอนใครเลาจะเปนทพงได บคคลผฝกตนเปนอยางดแลว ยอมไดทพงทหาไดแสนยาก ฯ (ข.ธ. ๒๕/๓๖/๖๖)
หนวยการเรยนรท ๑ ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
11
เหตทพระพทธศาสนาเนนใหมนษยรจกการพงตนเองเพราะ
๑. พระเจาหรอเทพเจาทจะคอยชวยเหลอมนษยอยางทเคยเขาใจกนมาตลอดนนไมมอยจรง ทกสง
ทกอยางในโลกเปนไปตามหลกเหตปจจย ไมใชเปนไปตามทพระเจาหรอผมอำานาจเหนอสามญวสยคอยบนดาล
๒. แมในพระพทธศาสนาจะยอมรบการมอยของเทวดา แตเทวดากไมอาจชวยเหลอมนษยไปเสย
ทกเรอง คงชวยไดเทาทจะชวยไดเทานน การทมนษยรอใหเทวดามาเปนทพงแกตน จงเปนการคาดหวงท
เลอนลอยและไมอาจรบประกนวาจะเปนทพงไดตลอดไป
๓. การพงคนอนนน เราสามารถพงไดเพยงชวคราวและพงไดในบางเรองเทานน นอกจากนการพง
คนอนในแงหนงกหมายความวา เราตองสญเสยอสรภาพของตนเอง ยอมตกอยใตอาณตบญชาของคนอน
จงไมเปนอสระ ทำาใหเกดความทกข
๔. มนษยทกคนมศกยภาพทางกาย ทางจต และทางปญญา ทสามารถสรางสรรคพฒนาใหดขน
ไดอยางไมมขดจำากด ผทฝกหดพฒนาตนไดแลวกสามารถเปนทพงแกตนได ชวยเหลอตวเองได และเมอม
ตนเปนทพงแลวกทำาใหยนหยดอยไดในทกสถานการณ การพงตนเองจงสอดคลองกบศกยภาพของมนษยท
เปนสตวชนสง สามารถฝกหดพฒนาได และสอดคลองกบหลกกรรมทวา ตนทำากรรมอยางใดไวกตองไดรบ
ผลกรรมนน ไมใชคนอนทำาให
วธพงตนเองใหสามารถพงตนเองได ควรดำาเนนตามหลก นาถกรณธรรม แปลวา ธรรมททำาให
พงตนเองได ม ๑๐ ประการ ไดแก
๑. ศล รกษากาย วาจา ใหสงบ งาม
๒. พาหสจจะ เรยนมาก รมาก อานมาก ฟงมาก สงสมขอมลมาก
๓. กลยาณมตตตา คบคนดเปนปยมตร
๔. โสวจสสตา วานอนสอนงาย เขาใจเหตผล
๕. กงกรณเยส ทกขตา ชวยงานการของหมคณะและสงคม ไมเหนแกตว
๖. ธมมกามตา รกความดงาม ความถกตอง ความจรง
๗. วรยารมภะ ขยนหมนเพยร
๘. สนตฏฐ มความเปนอยเรยบงาย พอใจในสงทตนมตนได
๙. สต มความรสกตว จำากจททำา คำาทพดไดด ไมมความประมาท
๑๐. ปญญา มเหตผล รจกชวตและรจกโลกตามความเปนจรง
การมงอสรภาพ อสรภาพ (วมตต) หมายถง ความเปนใหญในตวเอง ความพงตนเองได ความไมตกอยใตอำานาจ
ของใคร และความเปนไทจากการครอบงำาของกเลสทงปวง อสรภาพม ๒ ประเภท คอ อสรภาพภายนอกและ
อสรภาพภายใน อสรภาพภายนอก คอ การหลดพนจากการถกครอบงำาทางกายและทางวตถ อสรภาพภายใน
คอ การหลดพนจากการครอบงำาทางความคด ทฤษฎ ความเชอ และสรรพกเลสทคอยกลมรมจตใจ ซงเรยก
โดยรวบยอดวา อวชชา๑
๑คนหาขอมลเพมเตมไดท
พระพทธศาสนา ม.๕
12
กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ ๔
พระพทธเจาทรงวางหลกการอนเปนจดหมายสงสดของพระพทธศาสนาไววา ไดแก การบรรลถง
ภาวะพระนพพาน และพระนพพานกคอภาวะทจตหลดพนจากสรรพกเลส ซงกคอบรรลถงอสรภาพนนเอง
ดวยเหตนอสรภาพจงเปนจดหมายสงสดของพระพทธศาสนาสอดคลองกบพระพทธพจนทวา
“พรหมจรรยนมใชมลาภสกการะชอเสยงเปนจดหมาย มใชมความสมบรณดวยศลเปนจดหมาย มใช
มความสมบรณดวยสมาธเปนจดหมาย มใชมญาณทสนะ (ความเหนแจง) เปนจดหมาย แตมความหลดพน
ทางใจ (อสรภาพ) อยางสนเชง เปนจดหมาย ความหลดพนอยางสนเชงนแหละ เปนทตองการ เปนแกนสาร
และเปนทจบสนบรบรณ”
“ภกษทงหลาย มหาสมทรยอมมรสเดยว คอ รสเคม ฉนใด ธรรมวนยกมรสเดยว คอ วมตตรส
(อสรภาพ) ฉนนน”
วธสรางอสรภาพ การสรางอสรภาพทางกายสามารถทำาไดโดยการไมยดตดในวตถหรอเครอง
อปโภคบรโภคตางๆ หรอการรจกกน รจกใชอยางรเทาทนคณและโทษของมน ไมยอมใหวตถมอทธพลเหนอ
ชวตของตน เชน ซอนาฬกากมงทประโยชนทแทคอสามารถบอกเวลาไดเทยงตรง ไมใชซอนาฬการาคาแพง
เพราะตองการจะแสดงฐานะทางการเงน หรอเพอจะแสดงความมรสนยมสงของตนแกคนอน และไมใชซอเพราะ
หลงตดในรปลกษณอนสวยหร (packaging) ของสนคา หรอเพราะชนชมตราสญลกษณ (brand name) ของ
สงทตนตองการ การรจกบรโภคปจจยสอยางรเทาทนคณคาทแท และไมหลงตดในคณคาเทยมเชนนจะทำาให
มความเปนอสระทางกายเปนอยางมาก
การมงสอสรภาพทางจตอนเปนอสรภาพภายในนน ทำาไดโดยการปฏบตตามหลกอรยมรรคมองค ๘
ใหสมบรณ เพราะเมอปฏบตตามอรยมรรคมองค ๘ สมบรณแลว กจะทำาใหบรรลถง สมมาญาณ คอ ความร
ทถกตอง ครนบรรลถงสมมาญาณแลวกจะทำาใหบรรลถง สมมาวมตต (อสรภาพ) อนเปนจดหมายสงสดของ
พระพทธศาสนาตามลำาดบ
๑. นกเรยนเลาถงพฤตกรรมการฝกตน การพงตนเองโดยใชแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง หรอ
วธการอนๆ และการสรางอสรภาพของบคคลทนกเรยนรจกและเหนวาสามารถเปนแบบอยางในการ
ประพฤตปฏบตไดใหเพอนๆ ฟง โดยจบคกนเลาเรอง
๒. นกเรยนประเมนตนเองโดยใชแบบประเมนผลการฝกตน การพงตนเอง และการสราง
อสรภาพ
๓. สมตวอยางนกเรยนใหแสดงผลการประเมนตนเองพรอมทงวเคราะหวาทำาไมจงเปนเชนนน
และมวธการในการพฒนาตนเองใหดขนไดอยางไร
หนวยการเรยนรท ๑ ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
13
๔. นกเรยนแตละคนเขยนสรปพรอมทงจดบนทกวาตนเองจะปรบปรงพฤตกรรมในเรองใด
และเพราะเหตใด โดยมวธการปรบปรงอยางไรบาง จากนนใหแตละคนอานใหเพอนทอยใกลทสดฟง
พรอมทงใหกำาลงใจแกกนเพอจะพฒนาปรบปรงตนเองในโอกาสตอๆ ไป
๒. พทธประวต
๒.๑ วธการสอนของพระพทธเจา
พระพทธเจาทรงไดรบการยกยองวาทรงเปน “พระบรมคร” เพราะพระองคทรงมหลกการสอนและ
วธการสอนทดเยยม ดงตอไปน
หลกทวไปของการสอน เหตผลสำาคญททำาใหพระพทธเจาทรงประสบความสำาเรจในการเทศนาสงสอนประชาชนทกหม
เหลานน กเพราะพระองคทรงมหลกการสอน ดงน
๑. ทรงรแจงเหนจรงอยางถองแทดวยพระองคเอง ทรงทำาไดเองแลวจงนำามาสอน เหมอนคนท
วายนำาเปนแลวจงมาสอนใหคนอนวายนำา การสอนจงมประสทธภาพ
๒. ทรงสอนอยางมเหตผล ซงผฟงสามารถตรองตามดวยสตปญญาจนเหนความจรงไดดวยตว
ของเขาเอง การสอนอยางมเหตผลนมขอดคอ ทำาใหคำาสอนของพระองคทนสมยอยเสมอ และผรบคำาสอน
กรสกวามเสรภาพไมถกบงคบใหเชออยางงมงาย
๓. ทรงสอนใหเหนผลประจกษไดจรง คอ ใครกตามทปฏบตตามคำาสอนของพระองคกจะเหน
ผลจรงตามททรงสอนเอาไวไมมผด เชน ทรงสอนวาการทำาด ทำาใหมความสข ผปฏบตตามกจะไดรบผลเปน
ความสขดวยตวของเขาเอง ทรงสอนวาการทำาชวเปนเหตแหงความทกข คนทำาชวกจะประสบกบความทกข
ดวยตวของเขาเอง หรอทรงสอนวาคนขยนหมนหาทรพยยอมตงตวได ใครทปฏบตตามกตงตวไดจรงๆ เปนตน
วธการสอน พระพทธเจาทรงมวธการสอนมากมาย แตละวธกจะเหมาะกบกลมเปาหมายทแตกตางกน วธการ
สอนของพระพทธเจา มดงน
๑. การสอนแบบสนทนา เปนวธสอนทเหมาะกบการสอนเปนรายบคคล พระพทธองคทรงใชวธ
การสอนแบบนคอนขางบอย เพราะเปนวธทงาย ไมตองใชเครองมอหรอสอการสอนใหยงยาก
พระพทธศาสนา ม.๕
14
ลกษณะการสอนแบบสนทนากคอ การชวนคสนทนาคยถงเรองตางๆ ทเขามความร มความชำานาญ
เปนอยางด แลวจงคอยๆ เขามาหาประเดนทเปนธรรมะซงพระองคตองการสอน เชน พระองคพบกบ
อตตรมาณพซงเปนนกแตงเพลง พระองคกทรงสอบถามวา เขาแตงเพลงอยางไร ทรงใหเขารองเพลงใหฟง
แลวพระองคกตรสวา พระองคกทรงแตงเพลงเปนเหมอนกน จากนนกทรงแตงเพลงทมเนอหาสอดแทรกธรรมะ
ใหเขารอง เมอเขาลองรองเพลงของพระองคอยนนกเกดปรชาญาณมองเหนสจธรรมกลายเปนพระโสดาบน
บคคลไป หรอพระองคทรงพบกบชาวนากทรงชวนเขาคยเรองการทำานา เมอจบการสนทนา ชาวนากเลอมใส
ศรทธาประกาศตนเปนพทธมามกะ เปนตน
๒. การสอนแบบบรรยาย เปนวธสอนทเหมาะกบการสอนกลมเปาหมายทเปนประชาชนจำานวน
มาก หรอเหมาะกบเรองทมความลกซง มเนอหามาก หากไมใชวธบรรยายกอาจไมครอบคลมประเดนสำาคญ
ทตองการจะสอน
ในการสอนแบบบรรยายน พระพทธองคจะทรงตงประเดนในการสอนเองหรอบางทกทรงบรรยาย
เพราะมผตงประเดนขนมากอน จากนนกจะทรงบรรยายเนอหาทงหมดดวยพระองคเอง การสอนแบบบรรยาย
เชน ทรงสอนพระปญจวคคยดวยธมมจกกปปวตตนสตร อนตตลกขณสตร ทรงสอนพระอรหนต ๑,๒๕๐ องค
ดวยโอวาทปาตโมกข ทรงสอนภกษหมใหญดวยมหาสตปฏฐานสตร เปนตน
๓. การสอนแบบตอบปญหา เปนวธการสอนททรงใชกบบคคลคนเดยวเปนสวนมาก แตบางครง
กมบางเหมอนกนททรงตงปญหาถามกลมยอย (เชน พระปญจวคคย) แตทเปนกลมขนาดใหญนนทรงสอน
แบบบรรยายเปนหลก ลกษณะการสอนแบบตอบปญหากคอ เมอมผมาถามปญหาพระองคกจะตรสตอบ
โดยทรงมหลกในการตอบปญหา ดงน
๓.๑ ตอบแบบยนยน เชน ๑ + ๑ = ๒ หรอคนเกดมาแลวตายไหม ตอบตายแนนอน รปไมเทยง
ใชไหม ตอบไดเลยวาใช
๓.๒ ตอบแบบยอนถาม เชน ถามวาตากบหเหมอนกนใชไหม ตองยอนถามเพอจบประเดนให
ชดกอนวา ทวาเหมอนนนหมายเอาในแงไหน แลวจงตอบใหเหนวาเหมอนหรอตางกนอยางไร เชน ในกรณน
ควรตอบวา ตากบหตางกนในแงการทำาหนาท คอ หมหนาทฟง ตามหนาทด แตทงหและตาเหมอนกนตรงท
ตางกตกอยในความไมเทยง เปนทกขและเปนอนตตา
๓.๓ ตอบแบบแยกแยะ เชน ถามวาการพดคำาสตยเปนความดใชไหม กตองแยกแยะตอบวา
การพดคำาสตย จะชอวาเปนความดกตอเมอคำาสตยนนมประโยชน และพดในกาลอนสมควรเทานน หากมง
จะพดคำาสตยแตเปนเรองไรสาระ ทงยงพดในกาลไมสมควร อยางนถงเรองทพดจะเปนคำาสตยกไมกอใหเกด
ผลด และไมจดเปนความด เปนตน
๓.๔ ตอบแบบหยดตอบ เชน ถามวาไกกบไขอะไรเกดกอนกน ชวะ (จต) กบสรระ (กาย) เปน
อนเดยวกนหรอตางกน จดเรมตนและจดสนสดของโลกอยตรงไหน เปนตน ปญหาทชวนใหเขวและเปนเรอง
ทแมรไปกไมมประโยชนตอการแกปญหาชวตเชนน พระพทธเจาจะทรงตอบดวยการไมตอบ คอ ทรงนงเสย
๔. การสอนแบบวางกฎกตกา เปนวธสอนอกแบบหนงทพระพทธเจาทรงนำามาใชกบคณะสงฆ
หรอแมแตกบพทธศาสนกชนทวไป ลกษณะการสอนแบบนเปนวธการสอนโดยออม คอ เปนการจดสภาพ
แวดลอมใหเออตอการฝกหดพฒนาตน วธการสอนกคอทรงบญญตจดวางกฎระเบยบตางๆ ใหภกษ ภกษณ
หนวยการเรยนรท ๑ ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
15
อบาสก อบาสกาปฏบตตาม เชน ศล ๕, ๘, ๑๐, ๒๒๗ และศล ๓๑๑ ซงหากมองในแงลบกอาจถอวาศลเปน
ขอหามทไมพงลวงละเมด แตหากมองในแงบวกกจะเหนไดวาศลเปนแบบฝกหดทเปดโอกาสใหผปฏบตตาม
ไดพฒนาคณธรรมจรยธรรมของตนใหสงขน
นอกจากศลแตละระดบจะเปนหลกในการฝกหดขดเกลาสมาชกแหงชมชนสงฆใหเปนคนดแลว บางท
พระพทธองคยงทรงวางกตกาหรอมารยาททควรประพฤตเพมขนมาอกดวย กฎ กตกา มารยาท เหลานเปน
อกวธการสอนหนง ซงทรงนำามาใชอยางไดผล เชน เสขยวตร บางขอตอไปน หากสงเกตใหดจะเหนวาทรง
มงสอนใหพระสงฆม “สมบตผด” ในการรบประทานอาหารโดยเฉพาะ
ขอ ๑ ภกษพงทำาความศกษาวา เราจกรบบณฑบาตโดยเคารพ
ขอ ๒ ภกษพงทำาความศกษาวา เมอรบบณฑบาตเราจกแลดแตในบาตร
ขอ ๑๓ ภกษพงทำาความศกษาวา เราจกไมทำาคำาขาวใหใหญนก
ขอ ๑๔ ภกษพงทำาความศกษาวา เราจกทำาคำาขาวใหกลมกลอม
ขอ ๑๕ ภกษพงทำาความศกษาวา เมอคำาขาวยงไมถงปาก เราจกไมอาปากรอไว
ขอ ๑๖ ภกษพงทำาความศกษาวา เมอฉนอยเราจกไมเอานวมอสอดเขาในปาก
ขอ ๑๗ ภกษพงทำาความศกษาวา เมอขาวอยในปากเราจกไมพด
ขอ ๑๘ ภกษพงทำาความศกษาวา เราจกไมโยนคำาขาวเขาปาก
ขอ ๑๙ ภกษพงทำาความศกษาวา เราจกไมฉนกดคำาขาว
ขอ ๒๐ ภกษพงทำาความศกษาวา เราจกไมฉนทำากระพงแกมใหตย
ฯลฯ
๒.๒ วธการเผยแผตามแนวพทธจรยา
การบำาเพญประโยชนตอชาวโลกของพระพทธเจาดวยวธการเผยแผแบบตางๆ นน ทานเรยกวา
“พทธจรยา” กลาวโดยรวบยอดม ๓ ประการ คอ โลกตถจรยา ญาตตถจรยา และพทธตถจรยา
โลกตถจรยา : ทรงบำาเพญประโยชนตอชาวโลก นบตงแตแรกตรสรเมอพระชนมายได ๓๕ พรรษา จนกระทงเสดจดบขนธปรนพพานเมอพระชนมาย
๘๐ พรรษา พระพทธองคไดทรงงานหนกอยางตอเนองเพอประโยชนและความสขของมวลมนษยชาตและ
เทวดาอยางไมทรงเหนแกความเหนอยยากลำาบากพระวรกายเลย ดงเราจะเหนไดจากตารางเวลาในการ
ทรงงานเพอประโยชนของชาวโลกในแตละวนของพระองค ดงน
พระพทธศาสนา ม.๕
16
เวลา พทธกจ
ใกลรง
เชา
เยน
พลบ
กลางคน
ทรงตรวจดผทมอปนสยสมควรจะไดฟงธรรมพรอมทงทรงวางแผนการสอน
เสดจออกบณฑบาตพรอมกบแสดงธรรมโปรดผทพระองคทรงกำาหนดไว
ทรงแสดงธรรมแกประชาชนทจรมาจากจตรทศ
ทรงประทานพทโธวาทแดภกษสงฆ
ทรงตอบปญหาเทวดาและทรงใหเวลาแดพระมหากษตรยทงหลายไดเขาเฝา
ญาตตถจรยา : ทรงบำาเพญประโยชนตอพระประยรญาต
นอกจากจะทรงบำาเพญประโยชนแกชาวโลกดวยการเสดจจารกไปเผยแผธรรมยงบานนอย
เมองใหญทวทกหวระแหงในชมพทวปแลว พระพทธองคกยงทรงปลกเวลามาเผยแผธรรมแกพระประยรญาต
ของพระองคดวยเหมอนกน (เรยกสนๆ วา ทรงสงเคราะหญาต) ดงในเหตการณตอไปน
๑. หลงตรสรแลวไดราวหนงป พระองคเสดจนวตพระนครและทรงแสดงธรรมโปรดพระพทธบดา
และพระประยรญาตใหไดเปนพระอรยบคคล ทงยงทรงนำาเจาชายนนทะและพระราชกมารราหลออกผนวช
๒. ผลจากการเสดจนวตพระนครคราวน ยงเปนเหตใหเจาชายจากศากยวงศและโกลยวงศอกเปน
จำานวนมากออกผนวชตาม เชน เจาชายภททยะ เจาชายอนรทธะ เจาชายภค เจาชายอานนท เจาชายกมพละ
เจาชายเทวทต และชางกลบกชออบาล ซงตอมาหลายทานในกลมนไดกลายมาเปนกำาลงสำาคญในการเผยแผ
พระพทธศาสนา
๓. ราวพรรษาท ๕ แหงพทธกจทรงอนญาตใหพระนางมหาปชาบดและพระญาตวงศพรอมทง
ขาราชบรพารชาวศากยะอกจำานวนมากออกบวชเปนภกษณสงฆ
๔. ราวพรรษาท ๗ เสดจไปแสดงพระอภธรรมโปรดพทธมารดาบนสวรรคชนดาวดงส และทรง
จำาพรรษาเพอโปรดพทธมารดาอยทนนเปนเวลานานถง ๓ เดอน
๕. ในตอนปลายของพทธกาล ไดเสดจไปหามสงครามแยงนำาระหวางพระประยรญาตฝายศากยวงศ
และโกลยวงศ
๖. ในตอนปลายพทธกาลอกเชนกน ไดเสดจไปหามทพของพระเจาวฑฑภะซงตงใจยกไปต
กรงกบลพสด เอาไวไดถง ๓ ครง
พทธตถจรยา : ทรงบำาเพญประโยชนตอชาวโลกในฐานะททรงเปนพระสมมา- สมพทธเจา ตลอดเวลาททรงบำาเพญโลกตถจรยา ญาตตถจรยานน พระพทธองคกยงไดทรงบำาเพญพทธตถ
จรยาไปพรอมๆ กนดวย พทธตถจรยานหมายถง การททรงทำาหนาทตางๆ เพอสรางประโยชนและความสข
ใหเกดขนแกชาวโลกในฐานะททรงเปนพระสมมาสมพทธเจา พทธตถจรยาทเดน เชน
หนวยการเรยนรท ๑ ความสำาคญของพระพทธศาสนาและพทธประวต
17
กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ ๕
๑. ทรงอทศพระองคเพอแสดงธรรมโปรดมวลมนษยชาตรวมทงเทวดาตลอดพระชนมชพ
๒. ทรงสถาปนาพระพทธศาสนาขนมาในโลก (ขณะนนเรยกวาพระธรรมวนย)
๓. ทรงบญญตจดวางระบบพระธรรมวนยใหเออตอการศกษาเรยนรใหมากทสด
๔. ทรงจดตงชมชนแหงคนดทเรยกวาภกษสงฆขนมา แลวทรงเปดโอกาสใหคนจากทกวรรณะได
เขามารวมเปนสมาชกแหงชมชนของคนดนโดยการบวชเปนภกษ ภกษณ สามเณร สามเณร
๕. ทรงวางระบบ ระเบยบ (วนย) การบรหาร การปกครอง ภกษสงฆใหอยรวมกนอยางสนตสข
๖. ทรงมอบอำานาจใหคณะสงฆไดรวมกนบรหารหมคณะ
๗. ทรงแตงตงใหพระธรรมวนยเปนพระบรมศาสดาแทนพระองค
๘. ทรงมอบหมายใหพทธบรษท ๔ มหนาทในการทะนบำารงและธำารงรกษาพระพทธศาสนารวมกน
๑. นกเรยนหาภาพพระสงฆ บคคล หรอภาพกจกรรมอนๆ ทสอแสดงใหเหนถงการบำาเพญตน
ใหเปนประโยชนตอตนเอง ตอครอบครวและญาตมตร และตอสงคมโลก ตามแนวพทธจรยานำามา
จดปายนเทศ
๒. นกเรยนเขยนรายงานในหวขอเรอง “นกเรยนระดบชนมธยมศกษาปท ๕ บำาเพญตนตามแนว
พทธจรยาไดอยางไร”
๑. นกเรยนคดวาลกษณะประชาธปไตยในปจจบนกบประชาธปไตยในพระพทธศาสนามความ
เหมอนกนหรอแตกตางกนอยางไร จงอภปราย
๒. หลกเหตผลทปรากฏในกาลามสตรมเทาไร อะไรบาง และขอใดทสามารถนำามาประยกตใชในการ
ดำาเนนชวตของนกเรยนมากทสด ยกมา ๓ ขอ พรอมอธบายเหตผล
๓. หลกการของพระพทธศาสนาและวทยาศาสตรทมตอธรรมชาตมความเหมอนกนหรอตางกน
อยางไร จงอธบาย
๔. การคดตามนยแหงพระพทธศาสนาและการคดแบบวทยาศาสตรมความแตกตางในแงมมใดบาง
เพราะเหตใด ยกตวอยางประกอบการอธบาย
๕. หลกการฝกตนในทางพระพทธศาสนาเรยกวาอะไร ยกตวอยางหลกการทนกเรยนนำามาใชและ
บอกผลทเกดจากการนำามาใช
คำาถามทายหนวยการเรยนร
พระพทธศาสนา ม.๕
18
๖. การฝกพงตนเองตามนยแหงพระพทธศาสนาควรดำาเนนตามหลกธรรมใด อธบายวธการนำาไป
ใชและผลทเกดขน
๗. วธการสอนของพระพทธเจามเทาไร อะไรบาง และนกเรยนตองการใหครใชวธการสอนแบบใด
เพราะเหตใด
๘. ถานกเรยนเปนคร นกเรยนคดวาจะใชวธการสอนแบบใดจงจะประสบผลสำาเรจในการสอนมาก
ทสด เพราะเหตใด
๙. โลกตถจรยาคอการบำาเพญประโยชนในลกษณะใด นกเรยนสามารถนำามาประยกตใชในการดำาเนน
ชวตไดหรอไม อยางไร
๑๐. ญาตตถจรยาคอการบำาเพญประโยชนในลกษณะใด นกเรยนสามารถนำามาประยกตใชในการ
ดำาเนนชวตไดหรอไม อยางไร
