శాతవాహనులు

ఆందర దేవ మహజకీమ చమితర ఱహతరహసనలతో నుహర యంబబ ంది. వీయు ఫరర సమణులు అభనటికీ

మహజకీమంగహ షభయథఴంతంగహ మినుహలంచడబే కహఔుండా ఆమిథఔంగహ, వెహభాజిఔంగహ,

వెహంషకాతిఔంగహ ఆంధరదేవ ఓననతాయనికూ ఔాల ఙేవెహయు

ఱహతరహసనల చమితరన ునమినమిమంచడానికూ మ ండె యకహల ైన ఆధామహలు లనషు నానభ.

1. ుమహఴషు ఆధామహలు

2. వెహఴితయ ఆధామహలు

ుమహఴషు ఆధామహలు అనేఔ ఱహషనాలు ఱహతరహసనల మహజకీమ, వెహంషకాతిఔ చమితరన విఴమిషు నానభ. దేవి నాగహనిఔ రేభంచిన నానాగాట్ ఱహషనం ఆబ బయు ముదటి ఱహతఔమిి విజమాలన విఴమిషు ంది. గౌతమీ ఫరలవీౄ రేభంచిన నాళక్ ఱహషనం గౌతమీుతర ఱహతఔమిి విజమాలన, వివిధ నృయుదలన తెలుుతేంది. గౌతమీుతర ఱహతఔమిి రేభంచిన కహమలే ఱహషనం, రహవృలఠ ుతర ులోభావి/ మ ండో ులోభావి రేభంచిన అభమహఴతి ఱహషనం, మజఞవీౄ ఱహతఔమిి రేభంచిన చినఖంజ ం ఱహషనం, భూడో ులోభావి కహలంలో రేళన భాయఔదోని ఱహషనాలు ఱహతరహసనల చమితరన విఴమిషు నానభ. ఇరే కహఔుండా రహమి షభకహలీన నుహలఔుల ఱహషనాలోే ఔడా అనేఔ ఆధామహలు లనషు నానభ. అఱోఔుడు 13ఴ వృలాఱహషనం, ఎయీఖుడు ఱహషనాలు, కాయరేలుడు సతిఖుంనూహ ఱహషనం, చషునడు అంథే ఱహషనం, యుదరదాభుని జునాఖఢ్ ఱహషనాలోే ఔడా అనేఔ ఆధామహలు లనషు నానభ. ఱహతరహసనల కహలంలో ళషం-మహగితో తమాయుఙేళన నూో టేన్ నాణేలతోనుహటు అనేఔ మోభన్ నాణేలు, జోఖల్ తంనృ నాణేలు నాటి ఆమిథఔ, భత మిళథతేలన విఴమిషు నానభ. ఱహదాాసణ వీౄభుక ేయుతో ఉనన నాణేలు ఔమ ంనఖర్ జిలాే లోని కోటిలంగహల, భునలఖుటట రదేఱహలోే లనంఙాభ. నసనుహణుడుని ఒడుంచి గౌతమీుతర ఱహతఔమిి ునయుమదిరంచిన జోఖల్ తంనృ నాణేలు భవేమహశట ర నుహర ంతంలో లనంఙాభ. మ ండో ులోభావి రేభంచిన ఒడ ఫొ భమ నాణేలు, మజఞవీౄ ఱహతఔమిి రేభంచిన తెయఙా ఒడఫొ భమ నాణేలు నాటి నౌకహ రహణిజయ అనఴాదిధ, ఆమిథఔ అనఴాదిధని తెలమజలషు నానభ. ఱహతరహసనల కహలంనాటి రధాన ఫంగహయు నాణ ం షఴయిం కహగహ నాటి ర ండు నాణ ం ఔమహా ణం.

నాడె ఔ షఴయిం 35 ఔమహా ణాలతో షభానభని తెలువెోు ంది. ఱహతరహసన మహజు అలఔుని నాణ ం చత్తుస ఖఢ్ నుహర ంతంలో లనంచింది. నాటి ఔటటడాలోే భుకయబ న అభమహఴతి, బటిటనుో ర లు, జఖగమయేట,

ఱహలసృండం లాంటి షఽు , ఙెైతయ వివేమహలు ఱహతరహసన కహలం నాటి రహషు , ఔయాయంగహల అనఴాదిధని తెలమజలషు నానభ. కోటిలంగహల నుహర ంతంలో ఫటిట ఇటుఔలతో నిమిమంచిన ఫరఴులు ఫమలడునవి. లఖిత/ రహఞ్మమ/ వెహఴితయ ఆధామహలు ఱహతరహసనల చమితరన తెలమజలషఽు అనేఔ యచనలు ర లుఴడాడ భ. ుమహణాలు, జ ైన,

ఫౌదధ వెహఴితయం, విదేవౄముల యచనలు అనేఔం ఱహతరహసనల ఖుమించి విఴమిషు నానభ. భత్యుమహణం 30 భంది ఱహతరహసన చఔీఴయుు లు 400

షంఴత్మహలు ఆంధర దేఱహనిన నుహలంఙాయని విఴమిషు ంది. నుహర ఔాత ఫరశలో వేలుడె యచించిన గహథాషువతి, ఖుణాఢెయడె యచించినఫాసత్ ఔథ,

ఱహతరహసన కహలంనాటి ఆమిథఔ, వెహంఘిఔ, వెహంషకాతిఔ, భత మిళథతేలన విఴమిషు నానభ. ఱహతరహసనల వెహంఘిఔ, భత మిళథతేలు తెలుషకోఴడానికూ ఉనన రధాన ఆధాయం గహథాషువతి, వయాఴయమ షంషకాత ఫరశలో యచించిన కహతంతర రహయఔయణం, ఔుతూసలుడు యచన - లీలాఴతి మిణమం,

వెో భదేఴషఽమి యచించిన ఔథా షమితా్ఖయం నాటి రధాన వెహఴితయ ఆధామహలు. ఇరే కహఔుండా విదేవౄములు, గ ీఔు నావిఔులు, యచభతలు యచించిన ఖీంథాలు ఔడా ఎంతో విలుర ైన షభాఙామహనిన అందిషు నానభ.ే నీ యచించిన నేచయల్ ఴిషటమ , టరలమీ ఖీంథం జ ఖీప, ేయు తెలమని గ ీఔు నావిఔుడె మహళన ెమిేస ఆఫ్ ది ఎమితిరమన్ ళ ఖీంథాలు ఔడా ఎంతో షభాఙామహనిన ఇషు నానభ.

ఱహతరహసనల జనమషథలం, మహజధానలెై ఉనన ననానననుహర మాలు ఱహతరహసనల జనమషథలం, మహజధానలెై చమితరకహయుల భధయ ననానననుహర మాలు

ఉనానభ. ఱహషన, వెహఴితయ ఆధామహలన అనషమించి ఱహతరహసనలు ఆంధర లని అనేఔభంది చమితరకహయులు ఙెనుహయు. భుకయంగహ ళమత్, మహ్న్; బండాయకర్, ఖుతిు ర ంఔటమహఴు, నేలటృమి ర ంఔట మహభమయ, భలేంలే వెో భఱేకయ వయమ... వీయంతా ఱహతరహసనలు ఆంధర లు అనే అననుహర మానిన ర లేడుంఙాయు. 'ఱహతరహసనలు ఆంధర లఔు బాతేయలు' అని బండాయకర్ ేమకకనానడె. కహనీ, వీౄనిరహష అమయంగహర్, ువెహలకర్ లాంటి చమితరకహయులు ఱహతరహసనలు భవేమహశేట ర లు అని ేమకకనానయు. షకహు ంఔర్ లాంటి చమితరకహయులు భాతరం ఱహతరహసనలన ఔననడుఖులు అనానయు. వి.వి.మిమహళ అనే చమితరకహయుడె ఱహతరహసనల జనమషథలం విదయభ అని తెలనుహడె. అభతే ుమహఴషు , వెహఴితయ ఆధామహలన అనషమించి ఙాలాభంది చమితరకహయుల అననుహర మం రకహయం ఱహతరహసనలు ఆంధర లే. ఇఔ మహజధాని విశమంలో ఔడా అనేఔ ననానననుహర మాలు ఴయఔుభమాయభ. ఫరమ నట్, ఫమ ెస, ళమత్ లాంటి చమితరకహయులు ఱహతరహసనల తొల మహజధాని ఔావహి జిలాే లోని వీౄకహఔుళం అని ేమకకనానయు. ఆర్.జి.బండాయకర్ ధానయఔటకహనిన ఱహతరహసనల మహజధాని అని విఴమింఙాడె. మహయ్ ఙౌదమి రకహయం ఱహతరహసనల మహజధాని విజమరహడ. కహనీ జ ైన రహఞ్మమం రకహయం ఱహతరహసనల తొల మహజధాని రతివహఠ నుయం లేదా ెైఠహన్. ఆధనిఔ చమితరకహయులు క ందయు ఱహతరహసనల తొల మహజధాని కోటిలంగహల అని ేమకకంటునానయు. ఈ ననానననుహర మాలన మివౄలంచిన తమహాత అతయధిఔులు ఱహతరహసనల తొల మహజధాని నేటి భవేమహశట రలోని ెైఠహన్ లేదా రతివహఠ నుయం అని, భల మహజధాని అభమహఴతి లేదా ధానయఔటఔం (ఖుంటృయు జిలాే , ఆంధరరదేశ్) అని అంగ ఔమిషు నానయు. ఱహతరహసనల మినుహలన నుహర యంబకహలం ఖుమించి ఔడా ననన అననుహర మాలు ఴయఔుం ఙేషు నానయు. నృ.ఎస.ఎల్.సనభంతమహఴు వీౄభుకడు నుహలన కీీ.ూ.271లో నుహర యంబబ నటుే ేమకకనగహ, ఫుసేర్, కండఴలే లక్ష్మమయంజనం లాంటి చమితరకహయులు కీ.ీవ.225లో నుహర యంబబ నటుే గహ ేమకకనానయు.

మహజకీమ చమితర

ఱహతరహసనలు ఫరర సమణ ఔులానికూ ఙెందినరహయు. ర ైదిఔ భతషు లు. ఆంధర అనేది జ తి వఫదం కహగహ, ఱహతరహసన అనేది ఴంవ నాభం. ఱహతరహసనల నుహలన వీౄభుకడుతో నుహర యంబం కహగహ, చిఴమి ఱహతరహసన మహజు భూడో ులోభావితో ఴంవం అంతమించింది. వీౄభుకడె: ఱహతరహసన ఴంవ భూలుయుశేడె వీౄభుకడె. ఇతడునిఫరవేమండ ుమహణం ళందరఔుడె అని, విశేి ుమహణం ఫలుచఛఔ అని, భత్యుమహణం ళభఔుడె అని, 'ఫరఖఴత ుమహణం' ఫల అని ేమకకంటునానభ. ఇతడె కీీ.ూ.271 నంచి 248 ఴయఔు మినుహలంచినటుే నౄఎసఎల్ సనభంతమహఴు ేమకకనానయు. 23 షంఴత్మహలు నుహలన ఙేఱహడె. తన ఔుభాయుడె ముదటి ఱహతఔమిికూ భవేయథి తరణక ైమో ఔుభామ ు నాగహనిఔతో విరహసం జమింఙాడె. 'ఱహదాాసణ' ేయుతో భుదిరంచిన నాణేలు ఔమ ంనఖర్ జిలాే లోని కోటిలంగహల,

బ దక్ జిలాే లోని క ండాూర్ నుహర ంతాలోే లనంఙాభ. వీౄభుకడె తొలుత జ ైనభతానభాని. క యవి గోమహజు యచించిన ళంవేషన దాాతరంవృఔ ఖీంథం వీౄభుకడె జ ైనడని ేమకకంది. వీౄభుకడు కహలంలో ఔుంద ఔుందాఙాయుయడె/క ండ ఔుందాఙాయుయడె దిఖంఫయ జ ైనానిన రఙాయం ఙేఱహడె. ఔాశి (లేదా) ఔనహ (248 - 230 BC)

వీౄభుకడు అనంతయం అతడు వెో దయుడె ఔనహ మహజ యనికూ ఴఙాాడె. ఇతడె భౌయయ చఔీఴమిు అఱోఔుడుకూ షభకహలఔుడె అని చమితరకహయులు ేమకకంటరయు. ఔనహ నాళక్ లో వభీణులఔు ఖువేలమాలు తవిాంఙాడె. ఔనేహ మి ఖువేలమాలు నిమిమంఙాడె. భాయాాన జభంచిన తొల ఱహతరహసన చఔీఴమిు ఇతడే.

ముదట ిఱహతఔమిి

తొల ఱహతరహసన చఔీఴయుు లోే గకరహడె ముదటి ఱహతఔమిి. ఇతడు విజమాలన తెలుుతూ ఇతడు ఫరయయ దేవి నాగహనిఔ నానాగాట్ ఱహషనానిన రేభంచింది. మ ండె అవాబేధ

మాగహలు, ఔ మహజషఽమ మాఖం ఙేళన ఱహతరహసన మహజు ఇతడే. ముదటి ఱహతఔమిికూ దక్ష్ుణాథతి, అరతిసతచఔనీృయుదలునానభ. ఔళంఖ నుహలఔుడె కాయరేలుడె ఇతడుని ఒడుంచినటుే సతిఖుంనూహ, ఖుంటులే ఱహషనాలు ేమకకంటునానభ. ముదటి ఱహతఔమిిని ుశయమితర వుంఖునికూ షభకహలీనడుగహ ేమకకంటరయు. వీౄభుకడ ,ె ముదటి ఱహతఔమిి నాణేలెై ఉజెభని భుదర ఉంది. ముదటి ఱహతఔమిి తమహాత ూమోి తే్ంఖుడె అనే మహజు నుహలనఔు ఴఙాాడె. మ ండో ఱహతఔమిి

ఆంధరదేఱహనిన అతి ఎఔుకఴకహలం అంటే 56 షంఴత్మహలు నుహలంచిన ఱహతరహసన చఔీఴమిు మ ండో ఱహతఔమిి. వఔ-ఱహతరహసన గయాణలు ఇతడు కహలంలోనే నుహర యంబభమాయభ. ఇతడె భఖధెై దండెతిు వెహంచీ షఽు దక్ష్ుణ దాాయంెై ఱహషనం రేభంచినటుే గహ ముఖుమహణం ేమకకంటుంది. ఇతడె నుహటలీుతరా నిన ఆఔీమింఙాడె. విదివ,

ఔళంఖలన ఒడుంఙాడె. ఇతడు కహలంనాటి వఔ-ఱహతరహసన గయాణల ఖుమించి ెమిేస ఆఫ్ ఎమితిరమన్ ళ ఖీంథం విఴమిషు ంది. నలా్ ఱహషనంలో ేమకకనన ఱహతరహసనమహజు మ ండో ఱహతఔమలి.

ముదట ిులోభావి

ఔణా చఔీఴమిు షవయమన చం భఖధన ఆఔీమించిన ఱహతారహసన మహజు ముదటి ులోభావి. (కహనీ ుమహణాల రకహయం వీౄభుకడే షవయమన చం భఖధన ఆఔీమింఙాడె). ముదటి ులోభావినే ఔుంతల ఱహతఔమిి అని క ందయు చమితరకహయులు ేమకకనానయు. అభతే ఔుంతల ఱహతఔమిి తమహాత ముదటి ులోభావి నుహలఔుడమాయడని భమిక ంతభంది చమితరకహయుల అననుహర మం. ఔుంతల ఱహతఔమిి

ఔుంతల ఱహతఔమిిని 13ఴ ఱహతరహసన చఔీఴమిుగహ ేమకకంటరయు. ఇతడు ఆవెహథ నంలో

ఖుణాఢెయడె, వయాఴయమ అనే ండుతేలు ఉండేరహయు. ఖుణాఢెయడె ెైఱహచి నుహర ఔాత ఫరశలో ఫాసత్ ఔథన యచించగహ, వయాఴయమ షంషకాత ఫరశలో కహతంతర రహయఔయణం అనే ఖీంథానిన యచింఙాడె. షంషకాత ఫరశఔు నుహర ధానయం ఇచిాన తొల ఱహతరహసన చఔీఴమిు ఔుంతల ఱహతఔమిి. ఇతడుకూ షంషకాత ఫరశ నేయడానికల వయమఴయమ కహతంతర రహయఔయణంన యచింఙాడె. ఔుంతల ఱహతఔమిి ఔమియు అనే కహభకీీడ దాామహ ఫరయయ భయణానికూ కహయఔుడమాయడని ఏటుఔమి ఫలమహభభూమిు ేమకకనానయు. కీీ.ూ.58లో వఔులన ఒడుంచి ఉజెభనిని జభంచి విఔీభ వఔంనుహర యంనంచిన విఔీభాదితేయడే ఔుంతల ఱహతఔమిి అని కహలకహఙాయయ ఔథానిఔ(జ ైన ఖీంథం) ేమకకంటుంది. వేలుడె ఱహతరహసన 17ఴ చఔీఴమిు వేలుడె. ఇతడె నుహర ఔాత ఫరశలో గహథాషువతి (షటటళ) అనే ఖీంథానిన యచింఙాడె. ఇతడుకూ ఔవిఴత్లుడె అనే నృయుద ఉంది. వేలుడు విరహసం ళంసళ మహఔుభామితో షుగోదాఴమి (దరా క్ష్ామహభం)లో జమిగినటుే ఔుతూసలుడె యచించిన లీలాఴతి మిణమం ఖీంథం విఴమిషు ంది. ఇతడె కీీ.వ.7 నంచి 12 ఴయఔు (5

షంఴత్మహలు) నుహలన ఙేఱహడె. మహధన ఖుమించి రవెహు వించిన తొల రహజఞమమం గహథాషువతి.

గౌతమీుతర ఱహతఔమిి (కీీ.వ.75 - 110)

ఱహతరహసన చఔీఴయుు లందమిలోకూ గకరహడె గౌతమీుతర ఱహతఔమిి. ఇతడు విజమాలన విఴమిషఽు తలే గౌతమీ ఫరలవీౄ నాళకహాషనాలు రేభంచింది. ఫరలవీౄ నాళక్ ఱహషనానిన తన భనభడె రహళలఠ ుతర ులోభావి 19ఴ నుహలనా షంత్యంలో రేభంచింది. ఈ ఱహషనంలో గౌతమీుతర ఱహతఔమిిని ఆఖభనిలమ, ఏఔఫరర సమణ, తిరషభుదరతోమ తరహసన (తిరషభుదరలోమ ఱహతరహసన), ఴమహి వభీ ధమోమదాధ యఔ, క్షతిరమ దయభానభయథన లాంటి నృయుదలతో రవెహు వింఙాయు. క్షసమహట నుహలఔుడె (వఔమహజు) నసనుహణుడుని ఒడుంచి 'క్షసమహట ఴంవ నియఴఱేశఔయ' నృయుద ను ందాడె. నసనుహణుడు నాణేలన ునయుమదిరంఙాడె. రహటిన ేజోఖలు ంనృ నాణేలు అంటరయు. నాళక్ ఱహషనానిన వృఴవెహామి, భవేఖుుు లు యచింఙాయు. గౌతమీుతర ఱహతఔమిికూ ఫెనఔటఔ వెహామి అనే నృయుద ఔడా ఉంది. ఇతడు కహలంలోనే

మహజధానిని రతివహఠ నుమహనికూ భామహాయని తెలువెోు ంది. యుదరదాభుని ఙేతిలో గౌతమీుతర ఱహతఔమిి ఒడునుో భనటుే గహ జునాఖఢ్ ఱహషనం ేమకకంటుంది. తలే ేయున తన ేయు భుంద ెటుట ఔునన తొల ఱహతరహసన మహజు ఇతడే. ఇతడె 23ఴ ఱహతరహసన మహజు. రహళలఠ ుతర ులోభావి (మ ండో ులోభావి)

గౌతమీుతర ఱహతఔమిి తమహాత అతడు ఔుభాయుడె మ ండో ులోభావి 24ఴ ఱహతరహసన మహజుగహ ఴఙాాడె. నాళక్ ఱహషనంలో ఇతడుని దక్ష్ుణా థేవాయుడెగహ ేమకకనడబ ంది. నఴనఖయ వెహామి అనే నృయుద ఔడా ఉంది. ఇతడె రేభంచిన అభమహఴతి ఱహషనంలోనే తొల తెలుఖు దం నాఖఫు ఉంది. ఒడ ఖుయుు ఉనన నాణేలన భుదిరంచిన తొల ఱహతరహసన మహజు ఔడా ఇతడే. ఇతడు 19ఴ నుహలనా షంఴత్ంలోనే ఇతడు నానభమ గౌతమీ ఫరలావీౄ నాళక్ ఱహషనానిన రేభంచింది. ఈ ఱహషనానిన యచించినరహయు వృఴవెహామి, భవేఖుుు లు. చషునడె అనే వృాభ క్ష్ాతరుమహజు (వఔమహజు) మ ండో ులోభావిని ఒడుంచి ఔథిమరహడ్ నుహర ంతానిన ఆఔీమించినటుే అంధ ేఱహషనం తెలమజలషు ంది.

యజ్ఞశీ్ర శాతకర్ణి :

ఱహతరహసనలలో చిఴమి గక మహజు ఇతడే. ఇతని ఆవెహథ నంలోనే ఆఙాయయ నాగహయుె నడె ఉండేరహడె. నాగహయుె న క ండ ఴదద నాగహయుె నని కోషం నుహమహఴతి వివేమహనిన నిమిమంఙాడె. ఫరణుడె తన సయా చమితరలో మజఞవీౄ ఱహతఔమిిని “తిరషభుదరా దీవాయుడె” అనే నృయుదతో రవెహు వింఙాడె.

మజనవీౄని నుో వె ండ షతాు న్ గహ ఴయఴసమింఙాయు

మజఞవీౄ అభమహఴతి షు నుహనిన నిమిమంచి చలుఴమహభతో ఫుదధ ని విఖీవేనిన నిమిమంఙాడ ె

ఇతన రేభంచిన చినఖంజ ం ఱహషనంలో మోటులే మలఴు రవెహు ఴన ఴుంది

మూడో పులమావి:

ఇతన చిఴమి ఱహతరహసన చఔీఴమిు

ఇతని కహలంలోనే భయఔదోని ఱహషనం రేవెహయు

నుహలనాంఱహలు ఱహతరహసనల కహలంనాటి నుహలనా విఱేవహలన ఉనానగర్ ఱహషనం విఴమిషు ంది. వీయు ఎఔుకఴగహ భౌయుయల నుహలనా విధానాలనే అనషమింఙాయు. కౌటిలుయని అయథఱహషు రం, భనధయమ ఱహవెహు ర ల ఆధాయంగహ నుహలన క నవెహగింఙాయు. షనుహు ంఖ ళదాధ ంతానిన అనషమింఙాయు. తావెహామిఔ, ఴంవ నుహయంయయ మహచమిఔ విధానానిన నుహటింఙాయు. ఱహతరహసనలు తభ మహజ యనిన ఆవేమహలు (మహవహట ర లు), విశమాలు (జిలాే లు), గహీ భాలుగహ విబజింఙాయు. వెహభంతమహజ యలు ఔడా వీమి ఆధీనంలో ఉండేవి. ఆవేమహనికూ అధితి అభాతేయడె. కలందరంలో మహజుఔు నుహలనలో షవేమడటరనికూ భంతిరభండల, ఉదోయఖ ఫాందం ఉండేది. నాటి భంతిరభండలనిమహజోదో యఖులు అనేరహయు. రతేయఔ కహయయనియాసణ కోషం నిమమితేల ైన భంతరే లన భవేభాతేయలు అని, మహజు షభక్షంలో నిఙేషఽు మహజుఔు షలవేలఙేా భంతేర లన మహజ భాతేయలు అని, అధికహయ,

అనధికహయ యసవెహయలన కహనుహడే భంతరే లన విఱహావెహభాతేయలని లఙేరహయు. మహవహట ర లు/ ఆవేమహల నుహలఔులన అభాతేయలు అనేరహయు. ఴషు యౄంలో ఴఙేా ఆదామానిన బదరమిఙే అధికహమిని బండాగహమిఔుడె అని, దరఴయయౄంలో ఴఙేా ఆదామానిన బదరమిఙే అధికహమిని ఴేయణిఔుడె అని లఙేరహయు. వీమల కహఔుండా రబుతా మికహయుడ లన బదరమిఙే కహమహయలమ ఉదోయఖులుగహ నిఫంధనకహయ అక్షటలఔ (వఴీణాభాతేయలు) అనే ఉదో యఖులు ఉండేరహయు. నాటి వెహభంత మహజ యల నుహలఔుల ఖుమించి కహమలే, ఔనేహ మి ఱహషనాలు విఴమిషు నానభ. వెహభంత మహజులన భవేయథి, భవేఫోజఔ లాంటి నృయుదలతో రవెహు వింఙాయు. విశమం (జిలాే ) అధితిని విశమతి అని, గహీ భ అధితిని గహీ మిక/ గహీ భణ ిఅని లఙేరహయు. నఖయ

నుహలనఔు నిఖభషబలు ఉండేవి.

ఈ నిఖభషబలు రభుక ఴయుఔ కలందార లుగహ నిఙేళేవి. నిఖభ షబ షబుయల ైన ెదదలన గహసతేలుఅనేరహయు. గహీ భాలోే భత ఴయఴవేమహలు చఽళే అధికహమిని భవే ఆయయఔ అని లఙేరహయు. వెహభంత మహజ యలోే ఱహంతి బదరతలు కహనుహడే ఴయకూుని భవేతలఴమ ిఅనేరహయు. ఆవేయ నుహలఔుల ైన అభాతేయలఔు ఴంవనుహయంయయ సఔుకలు లేఴు. రహయు ఫదిలీ అభయయరహయు. భాయఔదోని ఱహషనంలో ేమకకనన గౌలమఔ అనే దం నాటి బూవెహాభులు, వెహభంత మహజయ నుహలనాధికహయులన షఽచిషు ంది. ళెైనిఔ నుహలన

ఱహతరహసనల ళెైనిఔ నుహలన ఖుమించి సతిఖుంనూహ ఱహషనం, అభమహఴతి వృల పలకహలు, విదేవౄ, దేవౄమ వెహఴితాయలు విఴమిషు నానభ. సతిఖుంనూహ ఱహషనం నాటి చతేయంఖ ఫలగహల ఖుమించి ేమకకంటుంది. నాటి ముదధ ఴూయస యచనన అభమహఴతి వృల పలఔం విఴమిషు ంది. ముదధషభమంలో దాతిదయానికూ నుహయావ ఫరఖంలో అవ ,ా ఖజ దయాలు; ాశట ఫరఖంలో ధనశక దళం ఉండేఴని తెలువెోు ంది. నాటి తాతాకలఔ ళెైనిఔ వృనృమహల (camps) న షకంధాఴమహలు అని, ళెైనాయగహమహల (ఔంటోన మంటే)న ఔటకహలు అని లఙేరహయు. కాయరేలుడె ఱహతరహసన మహజయంెై దండెతిు ఴచిా థండ నఖమహనిన ధాంషం ఙేళనటుే సతిఖుంనూహ ఱహషనం విఴమిషు ంది. ఆమిథఔ మిళథతేలు ఱహతరహసనలు ఴయఴవెహమ, రహణిజయ మివభీల యంగహలన షభనుహళేలో ఴాదిధ ఙేమడం దాామహ మహజయ ఆమిథఔ వెౌశఠ రహనిన ెంను ందింఙాయు. నాటి రజల రధాన ఴాతిు ఴయఴవెహమం. మహజ యనికూ రధాన ఆదామం బూమి వృషు . ంటలో 1/6ఴ ఴంతే బూమి వృషు (ఫరఖ)గహ ఴషఽలు ఙేళేరహయు. కహయుఔయ అనే ఴాతిు ననన ఴషఽలు ఙేళేరహయు.

సాాంఘిక పర్ణస్థితులు :

వీమి కహలంలో తావెహామిఔ, ఉభమడు ఔుటుంఫ ఴయఴషథ ఴుండేది. వీమి కహలంలోనే ఆంధరదేవంలో

ఔులఴయఴషథ ఆవియభవించింది.

ఔులాలు, అవి షఽచింఙ ేనలు ¤ మ ైతేలు - వేలఔ

¤ వెహల రహయు - కోలఔ

¤ ఔుభమమి - ఔులాయులు ¤ ఔంవెహలులు (ఔంచ నిఙేళేరహయు) - ఔషకహయులు ¤ షాయికహయులు - షఴనఔ

¤ నఽన త్తళేరహయు - తిలషఔులు ¤ ఴడరంఖులు - ఴధిఔ

¤ ధానయం రహయనుహయులు - ధభనిఔ

¤ షఖంధ దరరహయల తమామ , అభమఔం ఙేళేరహయు - ఖధిఔులు ¤ వృలులు - ళెలఴుఖధలు ¤ బేదయ నిరహయు - షకహయులు ¤ ఴషు ఴులఔు బ యుఖు ెటేటరహయు - తెషకహయులు

ళు రలు షత్తషసఖభనం, ఫరలయవిరహవేలు, ఫసృఫరయయతాం, రేఱహయఴాతిు లాంటి వెహంఘిఔ

దమహఙామహలన ఎదమకకననటికీ గౌయఴవెహథ నానిన ను ందిన షంగటనలు ఴునానభ.

నాగహనిఔ, గౌతమీ ఫరలవీౄ లాంటి రహయు నుహలఔులుగహ నిఙేవెహయు. ఆనాటి ఱహషనాలలో ళు ర

ధనం ఖుమించి ేమకకనఫడుంది. అనలోభ, రతిలోభ విరహవేలు అభలోే ఉండేవి. అనలోభ

విరహసం ఙేషఔునన దంతేలఔు జనిమంచిన షంతానానిన ఉఖీ షంతానం అని లఙేరహయు.

మత పర్ణస్థితులు

ఆనాటి కహలంలో ర ైదిఔ, జ ైన, ఫౌదధ భతాలన నుహటింఙేరహయు. తొలతయం ఱహతరహసనలు జ ైన

భతానిన అఴలంనృంఙాయు. తోల ఱహతరహసన చఔీఴమిు ఐన వీౄభుకడె జ ైనడని క యవి

గోమహజు ళంవేషన దాాతరంవృఔ యచన దాామహ తెలుషు ంది.

క ండా ఔుండనాఙాయుయడె అనే జ ైన ండుతేడె ఇతని కహలంలోనే జీవింఙాడె. ఇతన

అనంతుయం జిలాే లోని క నఔండే ఴదద ఔ ఆవభీానిన నడు షభమవెహయ అనే ఖీంథానిన

యచింఙాడె. ఱహదాాద తాంతిరఔ షంరదామం రఙాయం ఙేళ ఱహదాాద ళంస నృయుద ను ందాడె.

ముదటి ఱహతఔమిి అవాబేధ, మహజషఽమ మాగహలని నియాఴింఙాడె.

గౌతమీుతర ఱహతఔమిి ఆఖభనిలమ, ఏఔఫరర సమణ లాంటి నృయుదల ధమింఙాడ ె

దమనంద బటరట యఔుడనే భమకఔ జ ైన భతాఙాయుయడె నాడె జీవింఙాడె. కహలషఽమి రఫంధం అనే ఖీంథం ఱహతరహసనల కహలంనాటి జ ైనభతానిన ఖుమించి విఴమిషు ంది. ఆఙాయయ నాగహయుె నడె భాధయమిఔ, వూనయరహదాలన రఙాయం ఙేఱహడె (ఫౌదధ భతం). వంఔయుడు భామారహదానికూ భాయగదమిా ఆఙాయయ నాగహయుె నడే. ఈ విధంగహ ఱహతరహసనల కహలంలో జ ైన, ఫౌదధ , ర ైదిఔ భతాలన ఆదమించి, యభత షసనానిన చఽనుహయు. విదయ, వెహయషాతాల అనఴాదిధ ఱహతరహసనల అధికహయ ఫరశ నుహర ఔాతం. నాడె రజలు భాటరే డేది దేవౄఫరశ. ఔుంతల ఱహతఔమిి కహలం నంచి షంషకాత ఫరశఔు నుహర ధానయం లనంచింది. భత్యుమహణంన మజఞవీౄ ఱహతఔమిి కహలంలో యచింఙాయని నుహమిటెర్ అనే ండుతేడు అననుహర మం. నాటి ఱహషనాలు నుహర ఔాత ఫరశలో, ఫరర ఴీమలలో ఉనానభ. ఱహతరహసనల కహలానిన నుహర ఔాత ఫరశఔు షాయిముఖంగహ ఴమిింఙాయు.

ఱహతరహసనల కహలంలోని యచనలు - యచభతలు ¤ గహథాషువతి (నుహర ఔాత ఫరశలో) - వేలుడె ¤ ఫాసత్ ఔథ (ెైఱహచిఔ నుహర ఔాత ఫరశలో) - ఖుణాఢెయడె ¤ లీలాఴతి (నుహర ఔాత ఫరశలో) - ఔుతూసలుడె

¤ కహతంతర రహయఔయణం (షంషకాత ఫరశలో) - వయాఴయమ ¤ షసాలేే క, యషళదాధ ంతం/ యషభంజమి, రజ ఞ నుహయమిత ఱహషు ర,ఆమోఖయభంజమ,ి యతానఴళ మహజమి ఔథ (షంషకాత ఫరశలో)

- ఆఙాయయనాగహయుె నడె

యతానఴళ మహజమిఔథ ఖీంథంలో ఱేయీోమహజయ ళదాధ ంతానిన నాగహయుె నడె రతినుహదింఙాడె. షసాలేే క ఖీంథానిన రతి విదాయమిథ ఔంఠషు ం ఙేళేరహడని ఇతి్ంగ్ అనే ఙెైనా మాతిరఔుడె ేమకకనానడె. ఇండుమన్ ఐన్ ళటన్ గహ, ఫరయత్తమ తయకఱహవెహు ర నికూ తాభసృడుగహ నాగహయుె నడె ేయుగహంఙాడె. రహతా్మనకహభషఽతరా లు ఱహతరహసనల కహలంలోనే మహఱహయని చమితరకహయుల అననుహర మం. ఇంకహ నాటి ఖీంథాలోే వెో భదేఴుడు ఔథాషమితా్ఖయం,

ఫుదధవెహామి ఫాసత్ ఔథాఱోే ఔ షంఖీస, రఴయళేనడు ళేతేఫంధం, జమఴలేబుడు ర జెలఖగ లాంటివి ఉనానభ. ఆఙాయయ నాగహయుె నడె రేదల అనే గహీ భానికూ ఙెందినరహడని లంకహఴతాయ షఽతర ఖీంథం తెలుుతోంది. వెో భదేఴుడు ఔథాషమితా్ఖయం ఖీంథం ఆఙాయయ నాగహయుె నడె ఱహతరహసన ముఴమహజు ఙేతిలో భయణించినటుే విఴమివెోు ంది. రహషు , ఔయాయంగహల అనఴాదిధ ఱహతరహసనల కహలంలో రహషు వృలం, చితరలేకనం లాంటి ఔయాయంగహలు ఎంతో అనఴాదిధ ఙెందాభ. అనేఔ షఽు , ఙెైతయ, వివేమహలు, ఖువేలమాలు నిమిమతభమాయభ. ఫుదధ డు ఱహమ యఔ అఴఱేవహలెై నిమిమంచిన ను డరహటి షు ంఫరనిన షఽు ం అంటరయు. షఽు నుహలు భూడె యకహలు. అవి (1)

ధాతేఖమహభలు (2) ఉదేదవృఔ షఽు నుహలు (3) నుహమిఫోజకహలు. ఫుదధ డు ఱహమ యఔ అఴఱేవహలెై నిమిమంచిన రహటిని ధాతేఖమహభలు అంటరయు. బటిటనుో ర లు, అభమహఴతి, జఖగమయేట, గంటఱహల,

ఱహలసృండం లాంటివి ధాతేఖమహభలు. ఫుదధ డె ఉయోగించిన ఴషు ఴులెై నిమిమంచిన రహటిని నుహమిఫోజకహలు అంటరయు. ధాతేఴులు/ ఴషు ఴులు లేఔుండా నిమిమంఙేవి ఉదేదవృఔ షఽు నుహలు. లంగహలబ టుట (విఱహక జిలాే ), ఖుంటులే (వృాభ గోదాఴమి జిలాే ) ఉదేదవృఔ షఽు నుహలఔు ఉదాసయణ. అభమహఴతి షఽు ంెై ఫుదధ డు జీవితానికూ ఙెందిన ంచ ఔయాయణాలన (జననం, భవేననిశ్రభణం, షంఫో ధ,ి ధయమచఔీ మిఴయున, భవేమి నిమహయణం) చితిరంఙాయు.

ఫుదధ డు రతిభలన ఉంచి ూజింఙే ఖావేనిన ఙెైతయం అంటరయు. ఆంధరరదేశ్ లో అతి నుహర చీన ఙెైతయం ఖుంటులే. ఫౌదధ నక్షుఴుల విఱహీంతి ఖావేలన వివేమహలు అంటరయు. షఽు ం, ఙెైతయం, వివేయం కలఙోట ఉంటే దానిన ఆమహభం అంటరయు. ఆంధరరదేశ్ లోని రళదధ ఫౌదాధ మహభం నాగహయుె న క ండ. అఔకడ ఔ షఽు ం, మ ండె ఙెైతాయలు, భూడె వివేమహలు ఉనానభ. విఱహకటనం జిలాే వంఔయంలో ఫౌదధ ఖువేలమాలునానభ. ఆంధరదేవంలో 40 షంగామహభాలు ఉనానమని సృమాన్ తా్ంగ్ (Huyantsang) ేమకకనానడె. మజఞవీౄఱహతఔమిి నాగహయుె నక ండెై తొలంచిన ఏడె అంతషు ల వివేయంలో 1500 ఖదలునానమని నుహఴిమాన్ ేమకకనానడె. అజంతా ఖుసలోే ని 9, 10, 12, 13 ఖుసలు వీమి కహలానికూ ఙెందినవి. 8, 12, 13 ఖుసలు వివేమహలు కహగహ, 9, 10 ఖుస చితార లు. ఱహతరహసనల కహలంనాటి అభమహఴతి వృలాలెై ెయుగ షన్ అనే చమితరకహయుడె మిఱోధనలు ఙేఱహడె. 1797లో ఔలనల్ బ ఔంజీ అనే ఆంగలేముడె అభమహఴతి షఽు నుహనిన ఔనఔుకనానడె. ధానయఔటఔం తూయున ఴజరనుహణి ఆలమం ఉందని సృమాన్ తా్ంగ్ ేమకకనానడె. అజంతా 10ఴ ఖుసలో ఉనన ఱేాత ఖజ జ తఔ చితరం ఱహతరహసనల కహలానిదే. అభమహఴతి వృలంలోనే నలగిమి ఏనఖున ఫుదధ డె ఱహంతింజలషు నన దావయం ఔనిషు ంది. అభమహఴతి వృలం నఖయ జీఴనానిన విఴమించగహ వెహంచి, ఫరయౄత్ వృలాలు గహీ మీణ

జీఴనవిధానిన విఴమిషు నానభ. ళు ర, ుయుశేలదదయౄ జంటలుగహ నాటయం ఙేషు నన 12 దాఱహయలు కహమలే ఖుసలోే ఉనానభ. బ దక్ జిలాే లోని క ండాూర్ లో ఱహతరహసనల కహలంనాటి టంఔఱహల ఫమలడుంది. ఫమహమలోని నుోర ం షఽు వృలాలు అభమహఴతి ఱ ైలని నుో ల ఉనానభ. జ రహలోని ఫో మోఫుదయు ఫౌదధ షఽు ం షంఔయం/ లంగహలబ టట (విఱహక జిలాే ) నభూనాలో నిమిమంఙాయు. ఱహతరహసనల అధికహయ చిసనం ంజ ఎతిున ళంసం, షఽయుయడె.