ผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองทมตอพฤตกรรมความรวมมอ ในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองในผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส

ลาวลย กจรงเรองกล

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยครสเตยน

พ.ศ. 2555 ลขสทธของมหาวทยาลยครสเตยน

วทยานพนธ เรอง

ผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองทมตอพฤตกรรมความรวมมอ ในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส

ไดรบการพจารณาอนมตใหเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร พยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน

วนท 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2555

............................................................................ นาง ลาวลย กจรงเรองกล ผวจย

............................................................................ รองศาสตราจารย เพญจนท ส.โมไนยพงศ ค.ม. (บรหารการพยาบาล) ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ

........................................................................... อาจารย พนเอกหญง ดร.นงพมล นมตรอานนท พย.บ.,วท.ม.(พยาบาลศาสตร), ส.ด.(การพยาบาลสาธารณสข) กรรมการสอบวทยานพนธ

............................................................................ รองศาสตราจารย ดร.สนย ละกาปน วท.บ.(พยาบาลและผดงครรภ), วท.ม.(สาธารณสขศาสตร), กศ.ด.(การวจยและพฒนาหลกสตร) กรรมการสอบวทยานพนธ

..................................................................... ............................................................................ ผชวยศาสตราจารย ดร.ศากล ชางไม รองศาสตราจารย สมพนธ หญชระนนทน วท.บ.(พยาบาลและผดงครรภ), วท.บ.(พยาบาล) เกยรตนยม, M.S. วท.ม.(พยาบาลศาสตร), ประธานกรรมการบรหารหลกสตร Ph.D.(Health Science) พยาบาลศาสตรมหาบณทต คณบดบณฑตวทยาลย

วทยานพนธ เรอง

ผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองทมตอพฤตกรรมความ

รวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส

.................................................................... นาง ลาวลย กจรงเรองกล ผวจย

....................................................................... อาจารย พนเอกหญง ดร.นงพมล นมตรอานนท พย.บ.,วท.ม.(พยาบาลศาสตร), ส.ด.(การพยาบาลสาธารณสข) ประธานกรรมการทปรกษาวทยานพนธ

....................................................................... อาจารย ดร.สพฒนา คาสอน วท.บ.(พยาบาล), วท.ม.(สาธารณสขศาสตร), Ph.D. (Nursing) กรรมการทปรกษาวทยานพนธ

....................................................................... ...................................................................... ผชวยศาสตราจารย ดร.ศากล ชางไม รองศาสตราจารย สมพนธ หญชระนนทน วท.บ.(พยาบาลและผดงครรภ), วท.บ. (พยาบาล) เกยรตนยม, M.S. วท.ม.(พยาบาลศาสตร), ประธานกรรมการบรหารหลกสตร Ph.D. (Health Science) พยาบาลศาสตรมหาบณฑต คณบดบณฑตวทยาลย

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนสาเรจลลวงได ดวยความกรณาจาก อาจารย พนเอกหญง ดร.นงพมล นมตรอานนท และอาจารย ดร.สพฒนา คาสอน อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ผซงกรณาใหความร คาแนะนาและแนวทางทเปนประโยชน ตลอดจนชวยตรวจสอบแกไขขอบกพรองตางๆ จนเสรจสมบรณพรอมท งสนบสนนใหกาลงใจแกผวจยดวยดเสมอมาผวจยรสกซาบซงและขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ โอกาสน และขอกราบขอบพระคณ รองศาสตราจารย เพญจนท ส.โมไนยพงศ ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ และรองศาสตราจารย ดร.สนย ละกาปน กรรมการสอบวทยานพนธ ทกรณาตรวจสอบวทยานพนธและใหคาแนะนาเปนอยางดตลอดมา ขอกราบขอบพระคณ อาจารย ดร.น าออย ภกดวงศ แพทยหญงสพนดา เกยรตพนธ เภสชกรหญงไฉทยา แสงเงน คณมาลน ถนกาญจน และคณลาวณย มอญใต ทไดกรณาเปนผทรงคณวฒ กรณาตรวจสอบความตรงตามเนอหาในแนวคาถามทใชในการสมภาษณ พรอมทงใหขอเสนอแนะและขอคดเหนทเปนประโยชนอยางยง ขอกราบขอบพระคณ คณาจารยทกทานทไดประสทธประสาทวชาความรตางๆในระหวางการศกษาททาใหเกดปญญา พรอมทงใหคาแนะนาและกาลงใจตลอดมา ขอขอบคณ ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ทใหความรวมมอในการวจย ทายทสด ผวจยขอขอบคณ คณเจษฎา กจรงเรองกล ผใหการสนบสนนทสนบสนนทงกาลงกายและกาลงใจใหคาแนะนาชวยเหลอ รวมทงสนบสนนทนการศกษา จนสามารถบรรลวตถประสงคของการศกษาในครงน คณความดและคณประโยชนท งหลายทเกดจากการศกษางานวจยครงน ขอมอบใหแดบพการ คณาจารย เพอนๆ และกลมตวอยางทกทาน

ค

522009 : สาขาวชา: การพยาบาลเวชปฏบตชมชน; พย.ม. (การพยาบาลเวชปฏบตชมชน) คาสาคญ : โปรแกรมการจดการดวยตนเอง/พฤตกรรมความรวมมอในการใชยา/ผตดเชอ เอช ไอ ว และ ผปวยโรคเอดส

ลาวลย กจรงเรองกล : ผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองทมตอพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส (The Outcomes of Self-Management on Drug Adherence Program in HIV group and AIDS patients) คณะกรรมการทปรกษาวทยานพนธ: อาจารย พนเอกหญง ดร.นงพมล นมตรอานนท, ส.ด. อาจารย ดร.สพฒนา คาสอน, Ph.D., 107 หนา

โรคเอดสเปนปญหาสขภาพทสาคญยงของสงคมโลก เพราะยงไมสามารถรกษาใหหายขาดได แตสามารถควบคมอาการของโรคไดดวยการรกษาดวยยาตานไวรส ซงเปนวธทมประสทธภาพสงสดขณะนทจะชวยใหผปวยมชวตยนยาวตอไปได ปจจบนผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดสทกรายสามารถเขาถงบรการรบยาตานไวรสไดโดยตองใชยานอยางตอเนองและสมาเสมอไปตลอดชวต การวจยนเปนการวจยกงทดลอง มวตถประสงคเพอศกษาผลลพธของการใชโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ในผตดเชอ เอช ไอ ว และ ผปวยโรคเอดส ระหวางกลมทดลองและกลมควบคมโดยประยกตแนวคดการจดการตนเองของแคนเฟอรและเกลค-บายส (Kanfer and Gaelick-Buys, 1991) กลมตวอยางเปนผตดเชอ และผปวยทมารบบรการทคลนกในโรงพยาบาลทตยภมแหงหนง ในจงหวดสมทรสาคร ในชวงเดอนตลาคม-พฤศจกายน พ.ศ. 2554 จานวน 60 ราย สมเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง และสมเขากลม กลมละ 30 ราย โดยท กลมทดลองเขารวมโปรแกรมการจดการตนเองทผวจยสรางขน เปนเวลา 2 สปดาห โดยใชวธกลมชวยเหลอตนเองในการเรยนรในการใชยาอยางตอเนอง การฝกทกษะใชสมดบนทกการรบประทานยาเพอกากบตดตามตนเอง และใชการตดตามทางโทรศพทเพอเสรมแรงและใหกาลงใจ สวนกลมควบคมไดรบการดแลแบบปกต เครองมอทใชประเมนผลเปนแบบวดพฤตกรรมความรวมมอในการใชยา ทผวจยดดแปลงจากแบบสอบถามของ โมรสก (Morisky, 1986) มคาความเทยงเทากบ 0.83 วเคราะหขอมลดวยสถตเชงพรรณนาและสถต ท ( Paired Sample t-test และ Independent t-test ) ผลการศกษาพบวา คาเฉลยคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาอยางตอเนอง ของกลมทดลอง กอนเขารวมโปรแกรม เทากบ 19.33 ( X =19.33, S.D.=2.123) และภายหลงการเขารวมโปรแกรม เทากบ 24.33 ( X = 24.33, S.D. = 0.959) ซงสงกวากอนเขารวมโปรแกรมอยางมนยสาคญทางสถต (p-value< 0.05) เมอเปรยบเทยบระหวางกลม พบวากลมทดลองมคาเฉลย พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาหลงการเขารวมโปรแกรมสงกวากลมควบคม อยางมนยสาคญทางสถต (p-value< 0.05)

ผวจยเสนอวา การจดโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ทาใหเกดประโยชนตอผตดเชอ เอช ไอ ว และ ผปวยเอดส ในการดแลสขภาพของตนเอง และเปนประโยชนตอบคลากรทมสขภาพ ในการพฒนาการจดบรการในคลนกผตดเชอ เอช ไอ ว และ ผปวยเอดส และสามารถนาไปประยกตใชในการดแลผปวยโรคเรอรงทตองรกษาโดยการใชยาอยางตอเนอง ใหมประสทธภาพยงขน

ง

532014 : MAJOR: Community Nurse Practitioner; M.N.S (Community Nurse Practitioner) KEYWORDS : SELF MANAGEMENT PROGRAM/DRUG ADHERENCE/HIV GROUP AND AIDS Lawan Kitrungreungkul: The Outcomes of Self-Management on Drug Adherence Program in HIV Group and AIDS Patients. Thesis Advisors: Col. Dr. Nongpimol Nimit- arnun, Dr. P.H., Dr. Supatana Chomson, Ph.D., 107 pages. AIDS is a major health problem of the social world. It is still not curable. Antiviral drug can be controlled the symptoms of the disease have been treated with antiviral drug. Treatment with antiviral drugs is the only possible a way to make patients live longer. Those currently infected with HIV and AIDS patients can get access to antiretroviral drug which they can use consistenly and regularly throughout life. There is no possible infections This quasi-experimental research was designed for experimental group and control group. The research aimed to compare drug adherence behaviors in HIV group and AIDS patients before and after their participation in self-management program and to compare drug adherence behaviors in HIV group and AIDS patients who participated in self – management program, and those who participated in regular caring activities. The self-management program was adapted from the concept of Kanfer and Gaelick-Buys ,s self-management (1991). A purposive sample was composed of 60 persons with HIV group and AIDS patients from antiretroviral clinic in a secondary Hospital in Samutsakhon Province. The experimental group of 30 patients was recruited to participate in the program for two weeks with self-help group to enhance knowledge in the use of anti-retroviral drugs, and using a recording note on self-management for patients to self-monitoring and follow up by phone were done for reinforcement and encouragement. The control group was recruited in regular caring activities. Data were collected from October to September 2011. Research instruments were developed by the researcher applied from Morisky medication adherence scale (1986). The reliability of scale was 0.83. Data were analyzed by using descriptive statistics, paired t-test and independent t-test The results showed that the average scores with the drug adherence behaviors before participation in self-management program was at 19.33, and the standard deviation was at 2.123. After the program the mean scores with drug adherence behaviors was at 24.33, and standard deviation was equal to 0.959. The difference was statistically significant (p-value <0.05). After the experiment, the experimental group who participated in self-management program was significantly higher than control group who participated in regular caring. The difference was statistically significant (p-value <0.05) The researcher suggests that self-management programs should be implemented to support the drug adherence behaviors use of antiretroviral for the benefits of people infected with HIV and AIDS patients in their health care. Medical health care team should be deployed in the form of services in clinical infections for HIV and AIDS patients and patients with chronic disease that requires treatment by drug adherence.

จ

สารบญ

หนา กตตกรรมประกาศ....................................................................................................................... ค บทคดยอภาษาไทย....................................................................................................................... ง บทคดยอภาษาองกฤษ.................................................................................................................. จ สารบญ......................................................................................................................................... ฉ สารบญตาราง............................................................................................................................... ซ สารบญภาพประกอบ................................................................................................................... ฌ บทท 1 บทนา ความสาคญของปญหา........................................................................................... 1 กรอบแนวคดของการวจย..................................................................................... 10 คาถามของการวจย................................................................................................. 11 วตถประสงคของการวจย...................................................................................... 11 สมมตฐานการวจย................................................................................................. 11 ขอบเขตของการวจย.............................................................................................. 11 นยามศพททศกษา.................................................................................................. 12 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ................................................................................... 13 บทท 2 วรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ โรคตดเชอ เอช ไอ ว/โรคเอดสและการรกษาดวยยาตานไวรส............................. 15 พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง.................................. 25 แนวคดทเกยวของกบการจดการตนเอง................................................................. 36 บทบาทของพยาบาลเวชปฏบตชมชนในการสงเสรมการจดการตนเองในผตด

เชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส.........................................................................

42 กลมชวยเหลอตนเอง............................................................................................. 46 บทท 3 วธดาเนนการวจย รปแบบการวจย...................................................................................................... 50 สถานททใชในการเกบขอมล................................................................................. 51 ประชากรและกลมตวอยาง.................................................................................... 51 เครองมอทใชในการวจย........................................................................................ 53 การตรวจสอบคณภาพเครองมอ............................................................................ 56 การรวบรวมขอมล................................................................................................. 57

ฉ

สารบญ (ตอ)

หนา

การดาเนนการวจย............................................................................................... การพทกษสทธผเขารวมวจย................................................................................

57 60

การวเคราะหขอมล............................................................................................... 62 บทท 4 ผลการวจย...................................................................................................................... 63 บทท 5 อภปรายผล………......................................................................................................... 69 บทท 6 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ................................................................................... 76 บรรณานกรม.............................................................................................................................. 80 ภาคผนวก

ก รายนามผทรงคณวฒ.......................................................................................... 95 ข คาชแจงและการพทกษสทธของผเขารวมการวจย............................................. 97 ค เครองมอทใชในการวจย.................................................................................... 99 ง เอกสารรบรองจรยธรรมการวจยในมนษย......................................................... 104

ประวตผวจย............................................................................................................................... 105

ช

สารบญตาราง

หนา ตารางท

1 เกณฑการพจารณาแผนการใชยาตานไวรส........................................................... 24 2 จานวนรอยละของกลมตวอยาง จาแนกตามกลมและขอมลสวนบคคล................. 64 3 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยของ พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยาง

ตอเนองของกลมควบคมกอนเรมโปรแกรมการจดการดวยตนเอง........................

66 4 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยของ พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยาง

ตอเนองของกลมทดลองกอนและหลงการไดรบโปรแกรมจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส..................................................................................................

67 5 เปรยบเทยบคะแนนเฉลยของ พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยาง

ตอเนองของกลมทดลองและกลมควบคมกอนเรมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส.................................................................................

67 6

เปรยบเทยบคะแนนเฉลยของ พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลองและกลมควบคมหลงเขารวมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส...................................................................................

68

ซ

สารบญภาพประกอบ

หนา

แผนภมท 1 กรอบแนวคดการพฒนาโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส

ตามแนวคดการจดการตนเองของแคนเฟอรและเกลค-บายส.................................

10 2 รปแบบการวจยแบบ Quasi-experiment two group design.................................... 50 3 แผนภมการทดลอง................................................................................................. 58 4 ขนตอนการวจย...................................................................................................... 61

ฌ

1

บทท 1

บทนา ความสาคญของปญหา โรคเอดส (Acquired Immune Deficiency Syndrome: AIDS) เปนโรคตดเชอทเกดจากเชอไวรส เอช ไอ ว ซงไปทาลายเมดเลอดขาว สงผลใหภาวะภมคมกนของรางกายเสอมหรอเสยไป (วนทนา มณศรวงศกล, 2545: 7) เชอ เอช ไอ ว เมอเขาสรางกายจะ ทาลายเมดเลอดขาวชนด ลมโฟไซท ทมชอวา ซดโฟร (CD4) เมอเมดเลอดขาวชนดนตาลง จะทาใหรางกายขาดภมคมกน และเกดอาการของโรคตดเชอฉวยโอกาสแทรกซอน ภายหลงการไดรบเชอ รางกายตองใชเวลาในการสรางปฏกรยาตอบสนองตอเชอ ทนงศร ภรศร (2551) ไดใหความหมายของโรคเอดส หมายถง กลมอาการผดปกต (Syndrome) ทเกดจาก เชอไวรส เอช ไอ ว เขาไปทาลาย เมดเลอดขาว ซงเปนภมตานทานของรางกาย เมอเมดเลอดขาวถกทาลายและลดลงอยางรวดเรว ภมตานทานของรางกายกต าลง ทาใหผไดรบเชอ เอช ไอ ว เกดกลมอาการภมคมกนเสอม ระบบภมคมกนในรางกายเสอมหรอบกพรองลง เปนผลทาใหเกดโรคตดเชอหรอเปนมะเรงบางชนดไดงายกวาคนปกต อกทงเกดอาการของโรคตดเชอฉวยโอกาสแทรกซอนซงเปนสาเหตของโรคตางๆ เชน โรคปอดบวม วณโรค เชอรา และโรคมะเรงไดงาย อาการมกจะรนแรง เรอรง และเปนสาเหตการเสยชวตในทสด สาหรบประเทศไทย มรายงานการพบผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส เปนครงแรก พ.ศ. 2527 โดยพบในชายรกรวมเพศและจานวนผปวยไดเพมขนเรอยๆ ซงสาเหตของการตดเชอน พบวาเกดไดจากเลอดและสารคดหลงหลายชนดของรางกาย ไดแก น าอสจ เมอกในชองคลอดสตร นานม และเนอเยอตางๆ (ภทร แสนอดมโชค, 2544) และอาจพบไดในปรมาณนอยๆ ในน าตา และปสสาวะ ขนกบปรมาณเมด เ ลอดขาว ทปนอย ใน สงคดหลงห รอใน สงขบ ถ าย เหลา น

2

พจารณาจากแหลงตดเชอแลวจะพบวาเชอไวรส เอช ไอ ว ตดตอไดหลายวธไดแก การมเพศสมพนธ การรบเลอดและองคประกอบของเลอด การใชเขมหรอกระบอกฉดยาเสพตดรวมกนและของมคมทสมผสเลอด จากมารดาสทารก (กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข, 2549) ในปจจบนเอดสยงคงเปนปญหาของสงคมโลก ทกประเทศและประมาณการวา มผเสยชวตเนองจากเอดส อยางนอย 25 ลานคน ตงแตถกคนพบในป พ.ศ. 2524 เปนตนมานบเปนโรคทมอนตรายสงโรคหนง เพราะเปนโรคทยงไมมยารกษาใหหายขาดไดอกทงยงไมมวคซนปองกนโรคทไดผล ในแตละปจะมผตดเชอเพมขนโดยลาดบ จากรายงานสถานการณผปวยเอดส และผตดเชอทมอาการในประเทศไทย ขอมล ณ วนท 31 มนาคม 2554 พบวา มผปวยเอดสทงสน จานวน 382,784 ราย เสยชวตแลว จานวน 98,153 ราย กลมทพบมากเปนกลมวยทางานทมอายระหวาง 20–44 ป พบวา กลมอาย 30-34 ป มผปวยสงสด สวนกลมอาชพ พบวา ผปวยสวนใหญประกอบอาชพรบจางมากทสด รองลงมาคอ เกษตรกรรม คาขาย และแมบาน โรคตดเชอฉวยโอกาสทพบมากทสดคอ Mycobacterium Tuberculosis Pulmonary or Extra pulmonary รองลงมาคอโรคปอดบวม จากเชอ นวโมซสตก คารน (Pneumocystic Carinii) ครปโตคอกโคซส (Cryptococcosis) และโรคแคนดเอซส (Candiasis) ของหลอดอาหาร หลอดลมและปอด (สานกงานระบาด กรมควบคมโรค, 2553) สาหรบจานวนผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส ของจงหวดสมทรสาคร ตงแต พ.ศ. 2531 จนถง วนท 31 ธนวาคม 2554 มผปวยทงสนจานวน 4,058 ราย เสยชวตแลวจานวน 910 ราย สวนมากพบในเพศชายมากกวาเพศหญง มผปวยสงสดอยในชวงอาย 30-39 ป สวนมากประกอบอาชพรบจางทวไป ปจจยเสยงของการตดเชอ พบจากการมเพศสมพนธ โรคตดเชอฉวยโอกาส ซงพบในผ ปวยเอดสมากทสดคอ วณโรคปอด รองลงมาคอ โรคปอดบวมจากเชอ Pneumocystis carinii (งานระบาดวทยา สานกงานสาธารณสขจงหวดสมทรสาคร, 2554) ซงสอดคลองกบสถต ภาพรวมของระดบประเทศ สาหรบอาเภอกระทมแบนพบผปวยทเขารกษาในโรงพยาบาลกระทมแบน โดยเปนผปวยนอก เขารบบรการป 2552 จานวน 119 ราย และในป 2553 จานวน 164 ราย และในปจจบน มผปวยทเขาโครงการรบยาตานไวรสจานวน 520 คน (งานเวชปฏบตชมชน โรงพยาบาลกระทมแบน, 2554) การตดเชอ เอช ไอ ว ถอเปนภาวะวกฤตทรนแรงในชวตของผปวย แมยงไมสามารถรกษาใหหายขาดได แตสามารถควบคมอาการของโรคไดโดยการรกษาดวยยาตานไวรส เอช ไอ ว การรกษาผปวยกลมนดวยยาตานไวรส เปนการรกษาวธเดยวท จะชวยใหชวตผปวยมชวตทยนยาวขนได โดยในประเทศไทยไดมการขยายโครงการใหยาตานไวรสในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ซงเปนโครงการระดบประเทศ (National Access to Antiretroviral Programs for People Living with HIV and AIDS: NAPHA) มาตงแต พ.ศ.2543 จนถง พ.ศ. 2547 สานกงานหลกประกน

3

สขภาพแหงชาตรบถายโอนภารกจ โครงการจายยาตานไวรส จากกรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข เพอมงเนนใหผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดสเขาถงบรการการรบยาตานไวรส (วนย สวสดวร, 2551) การรกษาโรคเอดสดวยยาตานไวรส ชนดทมประสทธภาพสงทเรยกวา เอช เอ เอ อาร ท (Highly Active Antiretoviral Therapy: HAART) เปนการใชยาสามชนดรวมกน (Triple therapy) โดยจดเปนสตรยาตานไวรส ท สามารถรกษาผปวยไดอยางมประสทธภาพ โดยสามารถลดจานวนเชอไวรส เอช ไอ ว ในกระแสเลอด และชวยใหภมคมกนของผปวยดขนได แพทเทลลา, ดลาน, มอแมนและคณะ (Palella, Delaney, Moorman et al., 1998) ไดศกษาและพบวาอตราการเสยชวตจากโรคเอดสลดลงจานวนเชอไวรส เอช ไอ ว ในกระแสเลอดลดลงจาก 65.4 เหลอ 3.4 หนวยเปน 100 person/years ซงสอดคลองกบ การศกษาจากประเทศบราซล ทรฐบาลมนโยบายใหการรกษาผปวย ดวยยาตานไวรส แกผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส ทกรายตงแต พ.ศ. 2538 โดยมผปวยมากกวา 150,000 ราย ทไดรบการรกษานน พบวาอตราการเสยชวตจากโรคเอดส และอตราการเจบปวย จากการตดเชอ เอช ไอ ว และโรคทเกยวของลดลงอยางชดเจน สวนการศกษา จากสหรฐอเมรกาพบวา การรกษาผปวยดวยยาตานไวรส ทาใหคารกษาในโรงพยาบาลลดลง รอยละ 60 การรกษาดวยยาตานไวรสใหมประสทธภาพ คอ การรบประทานยาตานไวรสอยางสมาเสมอ เพอใหระดบยาในกระแสเลอดสงขนเพยงพอทจะยบย งการแบงตวของเชอ เอช ไอ ว ในกระแสเลอด รวมถงการรบประทานยาใหครบถวน ตอเนองและสมาเสมอ ตรงเวลา ไมเกดการดอยา แตการรกษาดวยยาตานไวรสนน อาจทาใหผปวยเกดอาการแพยา หรอเกดอาการไมพงประสงคขนไดบอย จนผปวยไมสามารถทนตออาการไมพงประสงคจากยาไดและหยดการรบประทานยาตานไวรส (กมลรตน อนธศกด, 2551) การรกษาดวยยาตานไวรส นนตองรกษาเปนระยะเวลานาน จากการทตองรบประทานยาไปตลอดชวต ผปวยตองมความรวมมอในการรบประทานยาอยางตอเนอง (Adherence) มากกวารอยละ 95 จงจะเกดผลดในการรกษา คอสามารถลดปรมาณไวรสใหอยในระดบตาทสดจนวดไมได ผปวยสขภาพด ไมเกดโรคตดเชอฉวยโอกาส และลดการแพรกระจายเชอดอยาไปสผอน ทาใหมสขภาพและคณภาพชวตทดขนมชวตทยนยาวขน (Paterson et al., 2000) ในทางตรงกนขามหากผปวยมความรวมมอในการรบประทานยาทไมด จะเกดภาวะเชอดอยาอยางรวดเรว (ปราโมทย ธรพงษ, 2541) ทาใหภาวะภมตานทานของผปวยลดลง เกดโรคตดเชอฉวยโอกาสซ าเตมได และตองเปลยนไปใชสตรยาทมราคาแพงมากขนกวาเดม สญเสยคาใชจายเพมขนจาก 1,200 ถง 1,400 บาทตอคนตอเดอนเปน 20,000 ถง 50,000 บาท ตอคนตอเดอน (ธดาพร จรวฒนะไพศาลและคณะ, 2548) หรออาจไมมสตรยาทสามารถรกษาได (กมลรตน อนธศกด, 2551) ผลการรกษาจงไมเปนไปตามเปาหมาย แนวทางทสาคญในการรกษาดวยยาตานไวรส ซงสวนใหญมคาครงชวต (Half-life) สน ผปวยตองรบประทานยาอยางถกตอง (ถกวธ ครบเมด ทกมอ และ

4

ตรงเวลา) ครบถวน และสมาเสมอ ถงแมการขาดยาเพยง 1 ครง กจะทาใหระดบยาในเลอดตา กวาระดบทสามารถลดปรมาณไวรส เอชไอ ว ในรางกายได เพอไมไดเกดการดอยา และจานวนเชอไวรสในรางกายมปรมาณตาทสด และยาวนานทสด ชวยใหรางกายมระดบภมคมกนดขน ดงนน ผปวยจงตองรบประทานยาตานไวรส อยางตอเนองไปตลอดชวต (Little et al., 2002; ประพนธ ภานภาค, 2553) ซงสอดคลองกบการศกษาของ แบงสบอรก และคณะ (Bangsberg et al., 2001) ทพบวา ความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส จะสามารถเพมประสทธภาพในการชะลอการดาเนนของโรคเอดสได รอยละ 21 และแพตเตอรสนและคณะ (Paterson et al., 2000) ไดสรปวาผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ทรบประทานยาตานไวรส รอยละ 95 ขนไป ของยาทรบประทานตามแผนการรกษา จะมปรมาณเชอไวรส เอช ไอ ว ในกระแสเลอดลงอยางมประสทธภาพ การรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง ยาตานไวรสกจะมประสทธภาพในการลดปรมาณเชอไวรส เอช ไอ ว มากขน นอกจากนน แมนไฮเมอและคณะ (Mannheimer et al, 2002) ไดศกษาและพบวาการรบประทานยาไมสมาเสมอ จะเปนปจจยสาคญททาใหการรกษาดวยยาตานไวรส ลมเหลว เพราะทาใหระดบยาในเลอดตากวาระดบทสามารถลดปรมาณเชอไวรสเอช ไอ ว ทาใหอาการเกดการตดเชอ โรคฉวยโอกาสได สอดคลองกบ ปราโมทย ธรพงษ (2541) ทพบวา ปจจยสาคญทมผลทาใหผตดเชอเอช ไอ ว และผปวยเอดส รบประทานยาตานไวรสไมตอเนอง เกดจากการปฏบตตนทไมถกตองในการ รบประทานยาไมสมาเสมอ การรบประทานยาไมตรงเวลา หรอหยดรบประทานยา และจากการอาการขางเคยงของยา ทาใหเกดปญหาของการดอยาตามมา นอกจากนการลมรบประทานยาเพยงนอยครง กเปนเหตทสาคญททาใหเกดปญหาการดอยาของเชอไวรสในรางกายได โดยพบวาการลมรบประทานยาทนอยกวารอยละ 5 อาจสงผลใหเกดการดอยาได (ประพนธ ภานภาค, 2549) และ อรรณพ หรญดษฐ (2539) พบวามผปวยหยดรบประทานยา ไมสามารถทจะรบประทานยาตอไปได เนองจากรสกวาเมอรบประทานยาแลวอาการไมดขน ในทางกลบกนผปวยบางกลมหยดรบประทานยาเมอรสกวามอาการดขนมาก หรอไมแสดงอาการของโรคแลว เพราะไมมความร ไมทราบถงความจาเปนทตองรบประทานยาอยางตอเนอง นอกจากน แมทธวและคณะ, แวกเนอรและคณะ (Mathew et al., 2002; Wagner et al., 2002) พบวา ความรความเขาใจของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสเกยวกบ การรกษาอาการขางเคยงและการจดการกบอาการขางเคยง มความสมพนธทางบวกกบความตอเนอง และความสมาเสมอ ในการรบประทานยาตานไวรสเอดส ซงสอดคลองกบการศกษาของ ซอรลลาและคณะ (Zorrilla et al., 2004) ทพบวา ผปวยกลมน ทรบประทานยาตานไวรส ไดตอเนองสมาเสมอ มแรงจงใจ ภายในตนมากกวา ผปวย ทรบประทานยาตานไวรส ทไมตอเนองสมาเสมอ นอกจากนน วนทนา มณศรวงศกล (2547) พบวา แรงสนบสนนทางสงคมเปนอกปจจย ทมความสมพนธ กบ

5

ความตอเนองสมาเสมอ ในการรบประทานยาตานไวรส โดยเฉพาะการสนบสนน ดานการใหความรขอมล ขาวสาร และการเตอนใหรบประทานยาโดยญาต และผดแล โดยพบวา มความสมพนธทางบวก กบความตอเนองสมาเสมอ ในการรบประทานยาตานไวรส จากการรบประทานยาตานไวรสไมสมาเสมอ ไมตอเนองจะเกดผลเสยในหลายดาน นอกจากเกดดอตอการรกษาดวยยาตานไวรส และนาไปสการรกษาทลมเหลว (สมนก สงฆานภาพ, 2544: 106) และเกดคาใชจายทใชในการดแลรกษาทเพมขนแลวยงทาใหเกดโรคฉวยโอกาสทรนแรงเพมขน จนเปนเหตใหผปวยเสยชวตเพมมากขน เชน ในผปวยทตดเชอวณโรค ความรนแรงของการแพรกระจายของเชอไปทวรางกาย (Dissemination) สมพนธกบความรนแรงของภมตานทาน ของผปวยทลดลง อาการไข นาหนกลด เกดในผตดเชอ เอช ไอ ว ทเปนวณโรคเกอบทกราย (เชดเกยรต แกลวกสกจ, 2548) ดงนน ความสาเรจในการรกษาผปวยจง ขนอยกบการรบประทานยาอยางสมาเสมอ การสงเสรมใหเกด ความตอเนองสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส จงเปนเรองทควรใหความสาคญ จากการทบทวนงานวจยทเกยวของพบวา ปจจยดานผปวยมความสมพนธกบความตอเนอง และความสมาเสมอในการรบประทานยา และควรใหความสาคญในการสงเสรม ใหเกดความตอเนองและความสมาเสมอ ในการรบประทานยา คอการความรเรองโรคและยาตานไวรส (วนทนา มณศรวงศกล และคณะ, 2547) สอดคลองกบ ภรชญา บรนทรกล (2547: 113) ทไดศกษาเชงคณภาพเกยวกบ การดแลตนเองในผปวยเอดส พบวาเมอผปวยไดรบยาตานไวรส จะตองมการปรบเปลยนพฤตกรรมใหเหมาะสม โดยเฉพาะการรบประทานยา ตรงเวลา ตอเนองและสมาเสมอตลอดชวต เพอปองกนการดอยาและความสามารถในการดแลตนเอง มสวนทาใหการรกษาดขน และมาลน ถนกาญจน (2548) ไดศกษาและพบวาผปวยเอดสมพฤตกรรมการดแลตนเองทถกตอง เกดการดอตอการรกษานอยลง และมคณภาพชวตทดขน แนวคดการจดการดวยตนเอง (Self–management concept) เปนแนวคดเชงทฤษฎทมผ นยมและนามาประยกตเปนแนวทางในการดแลผปวยโรคเรอรงโดยทวไป เนองจากเปนการสงเสรมใหผปวยมการจดการตนเองไดอยางมประสทธภาพในหวงเวลาการเจบปวยทยาวนาน เปนกระบวนการเรยนรอยางมเหตผล โดยมงเนนใหผปวย ตองสงเกตความผดปกตและพฤตกรรมของตนเอง โดยการประเมนตนเองและตงเกณฑมาตรฐานภายในตนเองเปรยบเทยบการกระทานนกบมาตรฐาน สะทอนใหเหนพฤตกรรมของตนเอง รวมทงเสรมแรงตนเองอยางตอเนองทาใหเกดการปรบเปลยนพฤตกรรม แคนเฟอรและเกลค-บายส (Kanfer & Gaelick-Buys, 1991: 350) เสนอวาการจดการดวยตนเอง เปนแนวทางปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยทไดรบการพฒนามาจาก แนวคดในทฤษฎเรยนรทางสงคม (Social Cognitive Theory: Bandura, 1997) ทมความเชอวาบคคลไมสามารถปรบแตงพฤตกรรมของผอนได นอกจากตวบคคลน นเอง บคลากรสขภาพ

6

มบทบาทในการกระตนใหผปวย เกดแรงจงใจในการเปลยนแปลงพฤตกรรมเดมของตนไปสพฤตกรรมใหมดวยตนเอง เนนการมสวนรวมของผปวย การทผปวยจะปฏบตพฤตกรรมใดๆ นนตองเกดจากกระบวนการรบรของผปวยเอง เมอบคคลประเมนแลววาพฤตกรรมนนมคณคา กจะทาใหมการปฏบตอยางตอเนอง การกระตนใหบคคลมการจดการดวยตนเอง เมอตองเผชญผลกระทบทเกดขนจากการเจบปวยเรอรง โดยบคคลตองเรยนรขนตอน และไดรบการฝกหด ในกระบวนการจดการตนเอง เพอใหเกดแรงผลกดนในการรกษาโรค แรงจงใจของบคคลในการกระทาพฤตกรรม หรอเปลยนแปลงพฤตกรรมทเกดขน เพราะวามการบงคบควบคมตนเอง เพอใหบรรลวตถประสงคในการกระทาพฤตกรรม ซงกลวธเหลานเรยกวา Self-management behavior approach ไดแก การต งเปาหมาย (Goal setting) การตดตามตนเอง (Self-monitoring) การประเมนตนเอง (Self-evaluation) และการใหแรงเสรมตนเอง (Self-reinforcement) แนวคดการจดการตนเอง ของ แคนเฟอรและเกลค-บายส (Kanfer & Gaelick-Buys, 1991) เปนการพฒนาพฤตกรรมการดแลสขภาพของผปวยอยางย งยน และเปนการจดการกบการเจบปวย ตางๆโดยเฉพาะ การเจบปวยดวยโรคเรอรง (Gifford et al., 2002) จากการศกษาของมยร สาราญญาตและคณะ (2547) พบวา โปรแกรมฝกการจดการตนเอง ทไดผสมผสานวธบรรเทาความเจบปวดหลายวธ มาใชรวมกนนนมประสทธภาพดสาหรบผปวยมะเรง และ นงลกษณ เมธากาญจนศกด (2548) กลาววาการจดการตนเองอยางมประสทธภาพ มความจาเปนอยางมากสาหรบผปวยไตวายเรอรงระยะสดทาย ทไดรบการรกษา โดยการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม แคโรลนและคณะ (Carolyn et al., 2001)ไดใชรปแบบการควบคมตนเอง (Kanfer,s self-regulation model) ในการสงเสรมใหเกดพฤตกรรมความรวมมอในการรบประทานยาในกลมผปวยเดก ทมการปลกถายไตพบวา ชวยทาใหเกดพฤตกรรมการรวมมอในการรบประทานยาทดขน สาหรบผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส ทรบยาตานไวรส พบวา ปญหาการขาดความรวมมอ ยงพบไดเสมอในผปวยกลมน ถงแมบคลากรทางการแพทย ทเกยวของพยายามคนหาวธการและกลยทธตางๆเพอชวยเพมระดบความรวมมอในการใชยาตานไวรสใหแกผตดเชอมาโดยตลอดกตาม เชน การใชกลองแบงยา การใชเครองเตอนเวลา การใชสมดบนทก หรอการใชเครองมออเลคโทรนคสบนทกจากฝาเปดขวด รวมทงการสงเสรมการใหความร การใหคาปรกษาโดยบคลากรทางการแพทย แตยงไมพบวา มวธการใดทจะชวยเพมระดบ ความรวมมอในการใชยาตานไวรสทไดผลดทสด ดงนน การนาวธการตางๆ มาใชรวมกนหลายวธอาจเปนวธทด (กตตมา ชนจต, 2553) การสงเสรมใหผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส มการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอใหเกดรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง อยางย งยน พยาบาลจะตองชวยใหบคคลมการ

7

ปรบเปลยนพฤตกรรมโดยในการปฏบตการพยาบาล เพอสงเสรมใหบคคลมความสามารถในการจดการตนเองมการประเมนสภาพของบคคล นาขอมลมาวเคราะหพฤตกรรมสขภาพ ของบคคลและวนจฉยการพยาบาลเพอนาไปส การวางแผนการพยาบาลและปฏบตการพยาบาลในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของบคคล ซง ทาใหผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดสใหมพฤตกรรมความตอเนองในการรบประทานยาตานไวรส จากขอมลทะเบยน งานเวชปฏบต โรงพยาบาลระดบทตยภมแหงหนงในจงหวดสมทรสาคร พบวา การจดการบรการในกลมผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ตามโครงการการเขาถงบรการยาตานไวรส มผปวยทเขาโครงการรบยาตานไวรส จานวน 520 คน ในการดาเนนงานการจดบรการในป พ.ศ.2553 พบวาผปวยมปญหาการรบประทานยาไมตอเนอง ทาใหเกดการดอยา รอยละ 2.98 และตองปรบการใหยาใหม รวมถงตองสงตอไปยงโรงพยาบาลระดบตตยภม จานวน 4 ราย โดยหนวยงานทรบผดชอบไดตดตามแกปญหาอยางตอเนองและไดนาสมดบนทกการรบประทานยาตานไวรสใหผปวยไปใชในการดแลตนเองทบาน แตยงพบปญหาการรบประทานยาไมตอเนองสมาเสมอของผปวย เกดการดอยาเพมขนเปนรอยละ 3.47 มผปวยไมมารบยาตอเนองตามนด รอยละ7.4 และทสาคญคอพบวาผปวยรอยละ 80 ไมใชสมดบนทกการรบประทานยา เนองจากไมตระหนกถงประโยชนและไมเขาใจถงความสาคญของการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง อนงทมสขภาพทรบผดชอบดแลผปวยกลมน ใชรปแบบการใหคาปรกษาเปนรายบคคล เมอผปวยมปญหาในการรบประทานยาโดยแพทย และเภสชกร กอปรกบการจดกจกรรมกลมโดยแกนนาผตดเชอ (ผปวยอาสาสมคร) มงเนนการแนะนาเกยวกบการออกกาลงกาย และการรบประทานอาหารทเหมาะสม อยางไรกตาม พบวาการแลกเปลยนประสบการณในการดแลตนเองเกยวกบการรบประทานยาตานไวรสยงมนอย อกท งยงขาดการตดตามประเมนผลอยางตอเนองในการรบประทานยาตานไวรสของผปวยกลมน การนาแนวคดการจดการดวยตนเองของ แคนเฟอรและเกลค-บายส (Kanfer and Gaelick-Buys, 1991) มาประยกตใชในการชวยเหลอผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ใหสามารถจดการดวยตนเอง กบการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนองและสมาเสมอในการศกษาครงน ผวจยไดสรางโปรแกรมการจดการดวยตนเอง ประกอบดวย 4 ขนตอน ไดแก การตงเปาหมาย (Goal setting) การตดตามตนเอง (Self-monitoring) การประเมนตนเอง (Self-evaluation) และการใหแรงเสรมตนเอง (Self-reinforcement) โดยใชวธกลมชวยเหลอตนเอง (Self-help group) ใหความรเกยวกบการใชยาตานไวรส และอาการไมพงประสงคจากการรบประทานยาตานไวรส โดยผวจยใชกลมทมปญหาเดยวกนมาชวยแกปญหาซงกนและกน ตลอดจนใชวธการประเมนตนเองของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสจากแบบวดพฤตกรรมการรบประทานยาตานไวรส การใช

8

สมดจดบนทกเพอตดตามการรบประทานยาตานไวรสขณะอยทบาน ขณะทผวจยใชการตดตามทางโทรศพทในการตดตามและสอบถามปญหาในการรบประทานยาขณะอยทบานและใหกาลงใจโดยการชมเชย เมอผปวยปฏบตไดถกตอง เพอใหผปวยมความมนใจในความ สามารถจดการดวยตนเองได และการทาหนาทตางๆ ของตนเองไดดขน ซงทาใหผปวยเกดความภาคภมใจโดยเฉพาะพฤตกรรมการรบประทานยาอยางตอเนองสมาเสมอ กรอบแนวคดในการวจย วธการรกษาโรคเอดสทดทสดในปจจบนคอ การรกษาดวยการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง แนวคดการจดการตนเองเปนมโนทศนหนง ทไดพฒนาจากทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคม (Social Cognitive Theory: Bandura, 1997) ซงไดใหความหมายการจดการตนเอง หมายถง การปฏบตกจกรรม เกยวกบการดแลรกษาสขภาพ หรอปองกนการเกดปญหาสขภาพ รวมถงการมสวนรวมของผปวยกบเจาหนาทในทมสขภาพ เพอการดแลสขภาพของบคคลดวยและเปนการกระทาอยางมเหตผลและบคคลนนยอมรบ ซงวตถประสงคของการจดการตนเอง เพอลดความถและความรนแรงของอาการของโรค ความกาวหนาของโรค ความผดปกตในการทาหนาทของรางกาย และเพอสงเสรมการมสวนรวมในกจกรรมปกต ทบน (Tobin, 1986) พบวาการกากบตนเองเปนวธหนงทสงเสรม และกระตนใหบคคลมการปฏบตการจดการดวยตนเอง เมอเกดภาวะเจบปวยเรอรงจะทาใหบคคลนน สามารถจดการกบโรคไดดวยตนเอง โดยบคคลนนตองเรยนรขนตอน และการไดรบการฝกหดในการกากบตนเอง เพอใหเกดแรงผลกดนในการพยายามรกษาโรคดวยตนเอง ในการศกษาครงน ผวจยใชรปแบบการจดการดวยตนเอง (Self-management) ของแคนเฟอรและเกลค-บายส (Kanfer & Gaelick-Buys, 1991) ทเชอในการมสวนรวมของผปวยในแผนการรกษาระยะยาว การทผปวยจะปฏบตพฤตกรรมใดๆ นนตองเกดจากกระบวนการรบรของผปวยเอง เมอบคคลประเมนแลววาพฤตกรรมนนมคณคา กจะทาใหมการปฏบตอยางตอเนอง การกระตนใหบคคลมการจดการตนเอง เมอตองเผชญผลกระทบทเกดขนจากการเจบปวยเรอรง นนคอสามารถทาใหบคคลจดการกบโรคดวยตนเอง โดยบคคลตองเรยนรขนตอน และไดรบการฝกหด ในกระบวนการจดการตนเอง เพอใหเกดแรงผลกดนในการรกษาโรคดวยตนเอง แรงจงใจของบคคลในการกระทาพฤตกรรม หรอเปลยนแปลงพฤตกรรมทเกดขน เพราะวามการบงคบควบคมตนเองและ ตงเกณฑมาตรฐานภายในตนเองสะทอนใหเหนโดยการประเมนตนเอง ตามเกณฑมาตรฐานของตนเอง เพอใหบรรลวตถประสงคในการกระทาพฤตกรรม

9

ผวจยจดทาโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส โดยการกาหนดรปแบบการสงเสรมการจดการตนเอง การนาไปปฏบต เพอเสรมใหเกดความมนใจในการปฏบต และเกดแรงจงใจ ในการปฏบตอยางตอเนองโดยท ผปวยทาการประเมนตนเอง (Self-evaluation) โดยการสะทอนคดจากผลคะแนนประเมนพฤตกรรมการใชยาตานยาตานไวรส การกาหนดเปาหมายรวมกน (Goal setting) ในการใชยาตานไวรส กบผวจยหรอทมสขภาพ และใช รปแบบกลมชวยเหลอกน (Self-help group) เพอสรางความร ความเขาใจ เกยวกบโรคเอดส และการรกษาดวยยาตานไวรส มการแลกเปลยนประสบการณในการรบประทานยาตานไวรส ระหวางผรบบรการในขณะรวมกลมในการใหความร และรวมกนแสดงความคดเหน รวมกนแกปญหาของสมาชกภายในกลม มการเสรมสรางกาลงใจโดยสมาชกภายในกลม และมการเสรมสรางความร ความเขาใจเกยวกบกระบวนการจดการตนเอง มการฝกใชสมดบนทกการรบประทานยาตานไวรส เพอกากบตดตามตนเอง (Self-monitoring) ในการรบประทานยาขณะอยทบานโดยบนทกความรวมมอในการรบประทานยา จานวนครงทลมรบประทานยา และสาเหตทลมรบประทานยา และผปวยนามาดวยทกครงทมาเขากลม เพอประเมนโดยผปวยและผวจย มการเสรมแรงโดยการชนชมใหเกดความภาคภมใจเมอผปวยสามารถปฏบตไดถกตอง (Self-reinforcement) การตดตามทางโทรศพท เพอสอบถามความเขาใจเปนการกระตนเตอนใหผปวยเหนความสาคญของการรบประทานยาใหตอเนองและตรงเวลา และเสรมแรงโดยการชมเชย ในการรบประทานยา เปนระยะเพอสะทอนกลบขอมล (Feed-back) หรอปญหาทเกดจากการรบประทานยาตานไวรส สรปเปนกรอบแนวคดไดดงน

10

กรอบแนวคดในการวจย แผนภมท 1 แสดงกรอบแนวคดการพฒนาโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส ตามแนวคดการจดการตนเองของแคนเฟอรและเกลค-บายส (Kanfer & Gaelick-Buys, 1991)

โปรแกรมการจดการดวยตนเอง สาหรบผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส

ขนตอนท 1 การประเมนและการวางแผน 1. การสรางสมพนธภาพ 2. การประเมนตนเอง (Self-evaluation) โดยการสะทอนคดตนเอง จากคาคะแนนประเมนพฤตกรรมการใชยาตานไวรส 3. การกาหนดเปาหมายรวมกน (Goal setting) ในการปฏบตจดการ ตนเอง

ขนตอนท 2 การเตรยมความพรอม 4. การสรางความร ความเขาใจ เกยวกบโรคเอดส การรกษาดวยยาตาน ไวรสโดยใชรปแบบกลมชวยเหลอตนเอง (Self-help group) 5. การฝกใชสมดบนทกการรบประทานยาตานไวรสบนทกความรวมมอ ในการรบประทานยา จานวนครงทลมรบประทานยา และสาเหตทลม รบประทานยา เพอกากบตดตามตนเอง (Self-monitoring)

ขนตอนท 3 การปฏบตการจดการดวยตนเอง 6. การกากบตดตามตนเอง(Self-monitoring) โดยการใชสมดบนทก ความรวมมอในการรบประทานยา จานวนครงทลมรบประทานยา และสาเหตทลมรบประทานยา และเสรมแรงตนเอง (Self- reinforcement) โดยการชนชมตนเอง เกดความภมใจเมอปฏบตได ถกตอง 7. การตดตามทางโทรศพท เพอสอบถามความเขาใจและเปนการกระตน เตอนใหผปวยเหนความสาคญของการรบประทานยาใหตอเนองและ ตรงเวลา เพอสะทอนกลบขอมล (Feed-back)

ขนตอนท 4 การตดตามผลและประเมนผลการปฏบต 8. การประเมนตนเอง (Self-evaluation) โดยการสะทอนคดตนเอง

พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง

11

คาถามการวจย ผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองตอพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองใน ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส เปนอยางไร วตถประสงคการวจย 1. เพอเปรยบเทยบพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง กอน และหลงการไดรบโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส ในกลมทดลอง 2. เพอเปรยบเทยบพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ระหวางกลมทดลอง กบกลมควบคม ภายหลงการไดรบโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส สมมตฐานการวจย

1. ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ในกลมทดลอง มพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง สงขนหลงไดรบโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส 2. ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ในกลมทดลอง มพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง สงกวา กลมควบคมหลงไดรบโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส ขอบเขตของการวจย การวจยครงนเปนการวจยแบบกงทดลอง เพอศกษาผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส ของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสตอพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง โดยศกษากบ ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ทงชายและหญงทรบการรกษาดวยยาตานไวรส ทมารบบรการทคลนกรบยาตานไวรส (NAPHA) ทโรงพยาบาลระดบทตยภมสองแหงในจงหวดสมทรสาคร ระหวางเดอนตลาคม-เดอนพฤศจกายน พ.ศ. 2554

12

นยามคาศพททศกษา ผตดเ ชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส หมายถง ผ ท มผลการตรวจเลอดทางหองปฏบตการ พบผลบวก ตอเชอ เอช ไอ ว โดยวธ Enzyme-linked immune sorbent assay: ELISA ในครงแรก และผลการตรวจยนยนไดผลบวก ทงทไมปรากฏอาการ และปรากฏอาการตดเชอฉวยโอกาส ทมารบบรการทคลนกรบยาตานไวรสเอดสใน จงหวดสมทรสาคร ชวงอาย 18-59 ป และสมครใจเขารวมโครงการ พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง หมายถง พฤตกรรมความรวมมอของผปวยทมอยางตอเนองในการใชยาตานไวรส ถกวธ ครบเมด ตรงเวลา ซงพฤตกรรมดงกลาวจะตองเกดขนจากการตกลงยนยอมรวมกน ระหวางผปวยกบบคลากรทางการแพทยทดแลผปวย ซงงานวจยนใชแบบประเมนความรวมมอในการใชยาทผวจยสรางขนโดยดดแปลงมาจากแบบวดความรวมมอในการใชยาของโมรสกและคณะ (Morisky et al., 2008) โปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส หมายถง การดาเนนการอยางมแบบแผนทจดกระทาแก ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส ในกลมทดลอง เพอสงเสรมใหเกดความตอเนองในการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง ทผวจยสรางขนตามแนวทางการจดการดวยตนเองของ แคนเฟอรและเกลค (Kanfer& Gaelick-Buys, 1991) นามาประยกตเปนขนตอนดาเนนการ 4 ขนตอน ประกอบดวย 1. การประเมนและการวางแผน โดยการสรางสมพนธภาพ ประเมนปญหา และประเมนความร (Self-evaluation) โดยการสะทอนคดจากผลคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส 2. การเตรยมความพรอม โดยการสรางความร ความเขาใจ เกยวกบโรคเอดส การรกษาดวยยาตานไวรส อาการแทรกซอนของการรบประทานยาตานไวรส การสรางความร ความเขาใจเกยวกบ กระบวนการจดการตนเอง ฝกการบนทกการตดตามตนเอง การประเมนตนเอง โดยใช สมดบนทก (Self-monitoring) และการใหแรงเสรมตนเอง 3. การปฏบตการจดการตนเอง โดยตวผปวยใหความรวมมอในการปฏบตจดการตนเองในการใชยาตานไวรส และใหการเสรมแรงตนเอง (Self-reinforcement) โดยผวจยมการตดตามทางโทรศพท เพอซกถามความเขาใจและใหความรเพมเตมรวมฟงเปนการเสรมแรงใหผตดเชอ เอช ไอ ว มกาลงใจในการรบประทานยาอยางถกตองตอไป (Feed-back) 4. การตดตามผลและประเมนผลการปฏบต โดยเปรยบเทยบคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง

13

การดแลแบบปกต หมายถง การดแลผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทมารบการรกษาดวยยาตานไวรสดวยระบบบรการตามปกต โดยแพทย พยาบาล และทมสขภาพ ไดแก การตรวจรกษา การใหขอมลเกยวกบแผนการรกษา การรบประทานยาตานไวรส การดแลตนเองทวไป การมาตรวจตามนด หรอตอบขอซกถาม หรออธบายขอสงสยในรายทตองการขอมลเพมเตม ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1. ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส มความสามารถในการจดการดวยตนเองเกยวกบการรบประทานยาตานไวรส และมความรเกยวกบอาการขางเคยงของยาตานไวรส ตลอดจนการรบรภาวะดอยาและการตดเชอฉวยโอกาส และสามารถดแลตนเองไดอยางตอเนอง 2. สามารถนาผลการศกษาทได มาใชในการดาเนนงานปรบปรงพฒนาระบบการดแล ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส

บทท 2

วรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ การวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง (Quasi-experiment research) เพอศกษาประสทธผลของโปรแกรมการจดการดวยตนเองตอพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ซงผวจยไดทบทวนวรรณกรรม และงานวจยทเกยวของเพอใชเปนแนวทางในการศกษา ดงน 1. โรคตดเชอ เอช ไอ ว และโรคเอดสและการรกษาดวยยาตานไวรส 2. พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง 3. แนวคดการจดการตนเอง และการประยกตใชในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส 4. กลมชวยเหลอตนเอง (Self-Help Group) โรคตดเชอ เอช ไอ ว และโรคเอดสและการรกษาดวยยาตานไวรส โรคตดเชอ เอช ไอ ว และโรคเอดส โรคเอดส เกดจากเชอไวรสชนดหนง คนพบครงแรกใน พ.ศ.2526 ตอมาในป พ.ศ.2527 ประเทศสหรฐอเมรกา ไดคนพบเชอไวรสทเปนตนเหตของโรคโดยเรยกวา Human T-cell Lymphotropic virus type III และตอมาไดใชชอเปนสากลวา Human Immunodeficiency virus (HIV) โรคเอดส (AIDS) มสายพนธหรอยนตเปน อาร เอน เอ (RNA) สายพนธกรรมจะถกอดแนนอยในแกนกลาง ซงจะถกหอหมอกชนหนงดวยเปลอกนอก ซงมปมยนออกมาภายนอก ปมเหลานมชอวา Envelope glycoprotein GP120: gp120 มความสาคญในการไปเกาะตดกบเซลลของรางกายทไวรส เอช ไอ ว จะบกรกเขาไปในเซลล และเซลลเหลานจะมโปรตนพเศษบนเซลล เรยกวา ภมคมกน CD4 ซงเหมาะทจะให gp120 มาเกาะและเมอเขาไปในเซลล ไวรส เอช ไอ ว จะเปลยนสายพนธกรรมจาก RNA เปน DNA และสามารถสอดแทรกเขาไปในสายพนธกรรมของเซลล

15

รางกาย ทาใหไวรสถกกาจดออกจากรางกายไดยาก หรอไมสามารถขจดไดหมด เชอจะอยในเมดเลอด และจะทาลายเมดเลอดขาว ทาใหภมคมกนลดลง ลกษณะทางคลนกทเกยวกบการตดเชอ เอช ไอ ว ผปวยกลมนมอาการแสดงทแตกตางกน ตงแตไมปรากฏอาการ จนถงอาการแสดงออกหรอการตดเชอฉวยโอกาส จนเปนเหตใหเสยชวตอยางรวดเรว (สรพล สวรรณกล, 2543: 23) โรคเอดส (Acquired Immuno Deficiency Syndrome: AIDS) เปนอาการเจบปวยทเกดขนเพราะรางกายไดรบเชอ เอช ไอ ว (HIV) ซงเขาไปทาลายเมดเลอดขาวทเปนแหลงสรางภมคมกนโรค ทาใหภมคมกนโรคลดนอยลง จงทาใหเกดการตดเชอโรคฉวยโอกาส (Opportunistic infections) แทรกซอนเขาสรางกายไดงายขน เชน วณโรคในปอด หรอตอมน าเหลอง เยอหมสมองอกเสบจากเชอรา โรคผวหนงบางชนด หรอเปนมะเรงบางชนดงายกวาคนปกต ซงสาเหตของการเสยชวต มกจะเกดขนจากโรคตดเชอฉวยโอกาสตางๆเหลาน ทาใหอาการรนแรงขน และเสยชวตอยางรวดเรว ขนกบสภาพรางกาย ของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส (กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข, 2547: 6) ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส เปนกลมอาการผดปกต (Syndrome) ทเกดจากเชอไวรส เอช ไอ ว เขาไปทาลายเมดเลอดขาว ซงเปนภมตานทานของรางกาย เมอเมดเลอดขาวถกทาลายและลดลงอยางรวดเรว ภมตานทานของรางกายกต าลง ทาใหผไดรบเชอ เอช ไอ ว เสยงตอการตดเชอโรคฉวยโอกาส (Opportunistic infections) ไดงาย ทนงศร ภรศร (2551) และ กตตมา ชนจต (2553) ไดใหความหมายวา หมายถงกลมอาการของโรคทเกดจากการตดเชอ เอช ไอ ว ซงจะเขาไปทาลายเมดเลอดขาว สงผลใหเกดการตดเชอโรคตางๆ ไดงายหรอเปนโรคมะเรงบางชนด ลกษณะการดาเนนของโรค แบงเปน 3 แบบดงน 1. การดาเนนของโรคแบบรวดเรว (Rapid progress) การดาเนนของโรค ทมภมคมกนท-เซลล (CD4 T-cells) ถกทาลาย และลดตากวา 200 cell/mm ภายในระยะเวลา 2 ป หลงการตดเชอ ซงพบได รอยละ 5 ของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส 2. การดาเนนโรคปานกลาง (Intermediate progress) เปนรปแบบทพบบอยทสด ระยะเวลาของการดาเนนของโรค ประมาณ 2-10 ป รอยละ 80-90 ของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส จะเปนเอดสภายใน 7-10 ป เสยชวต เฉลยประมาณ 7 ป 3. การดาเนนโรคแบบชาหรอคงท (Long term progress or non-progress) การดาเนนของโรคนานกวา 10 ป ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ยงมภมคมกน ท–เซลล (CD4 T-cells) เกน 500 cell/mm และยงไมมอาการพบไดประมาณ รอยละ 5 ของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส (วชาญ วทยาศล และ ประคอง วทยาศย, 2540: 18-21)

16

อาการทางคลนก แบงได 4 ระยะ ระยะท 1 ระยะตดเชอเรมแรก (Primary infection, acute retroviral syndrome) ภายใน 2-3 สปดาหแรก หลงจากไดรบเชอเอดสเขาไป ประมาณรอยละ 10 ของผตดเชอ เอชไอ ว และผปวยเอดส จะมอาการคลายไขหวด คอ มไข ปวดเมอยตามตว ตอมนาเหลองโตทวตว ผนตามตว ออนแรง มอาการประมาณ 1-2 สปดาหกจะหายไปเอง ระยะนการตรวจหาเชอ เอช ไอ ว (Anti-HIV) มกจะใหผลลบ ผปวยจะมปรมาณไวรสในกระแสเลอดสงมาก ปรมาณระดบภมคมกนซดโฟร (CD4) จะกลบไปสปรมาณทปกต ระยะตอมาเชอจะกระจาย หลบซอนอยในตอมน าเหลองและเนอเยอในรางกาย ระยะท 2 ระยะแฝงไมมอาการ (Asymptomatic HIV infection period) หลงจากไดรบเชอ 6 สปดาห-3 เดอน ผปวยจะตรวจ หาเชอ เอช ไอ ว ใหผลบวก เชอไวรส จะมการแบงตวอยางรวดเรว ทาใหปรมาณเชอไวรส ออกมาในกระแสเลอดมากขน และความสามารถของรางกายในการตอสกบเชอไวรสลดลง ทาใหจานวน ภมคมกน ซดโฟร ลดลงจนเกดภาวะแทรกซอน รอยละ 25 ของผไดรบเชอ เอช ไอ ว กลมนจะลกลามตอไปเปนเอดส และจะมอาการสมพนธกบเอดส ในระหวาง 5–7 ป สามารถแพรเชอใหผอนไดเรยกวา เปนพาหะของโรค ระยะนจะนาน 5-10 ป บางคนนานกวา 15 ป ระยะท 3 ระยะมอาการขนตน (AID Related Complex: ARC) คนไขในชวงน จะมภมคมกนซดโฟร ลดลงเหลอประมาณ 200-500 /mm อาการอาจเปนไขเรอรง น าหนกลด หรอทองเสยเรอรง โดยไมทราบสาเหต หรออาจมอาการของโรคอนๆ ดงตอไปนเรอรงในระยะเวลาไมตากวา 3 เดอน เชน มไขเกน 37.8 C เปนพกๆหรอตดตอกนทกวน ทองเสยเรอรง หรออจจาระรวงเรอรง น าหนกรางกายลดลง เกนรอยละ 10 ของน าหนกตว ตอมน าเหลองในรางกายโตมากกวา 1แหง พบวามเชอรา เปนลกษณะฝาขาวขางลนในปากแตขดไมออก (Hairy leukoplakia) และเปนงสวด ระยะท 4 ระยะมอาการเตมขนเอดส (Fullblown AIDS or AIDS) ระยะนภมคมกนซดโฟว ตาลงมาก จนเกดโรคฉวยโอกาสทมความรนแรง โรคฉวยโอกาส หมายถงโรคตดเชอทปกตมความรนแรงตา ไมกอใหเกดโรคในคนปกต เชน มะเรง เมอมเชอมะเรง จะเปนระยะของโรคมะเรงไดเรวกวาคนปกต วณโรคทปอด ตอมน าเหลอง ตบ หรอสมองได เชอราทสมอง มอาการไข ปวดศรษะ อาเจยน และเชอ ซยโตเมกกะโลไวรส (Cytomegalovirus: CMV) ทาใหตาบอด สวนใหญผตดเชอทเปนโรคเอดสเตมขนจะเสยชวตภายใน 2-4 ป จากโรคฉวยโอกาสทเปนมารกษาไมหาย ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส จะมอาการในระยะท 2 รวมกบการมโรคตดเชอฉวยโอกาส หรอมมะเรงบางชนด (สวฒน มหตนรนดรกล, 2541)

17

การตดตอของเชอไวรส เอช ไอ ว ภทร แสนอดมโชค (2544) ไดเสนอวา เชอไวรส เอช ไอ ว สามารถตดตอไดเปน 3 ทางคอ 1. ทางเพศสมพนธ ตดตอไดไมวาจะเปนเพศสมพนธระหวางชายกบชายหรอชายกบหญง การรวมเพศกบผตดเชอเอดสโดยไมมการปองกนเพยง 1 ครงมโอกาสจะตดเชอเอดสไดรอยละ 0.1 ถง รอยละ 6.0 ขนกบการรวมเพศรนแรงมากนอยเพยงใด มแผลกามโรคหรอเลอดออกดวยหรอไม สาเหตทเชอ เอช ไอ ว แพรทางเพศสมพนธเพราะมเชอ เอช ไอ ว อยในสารคดหลง ของผชายและผหญง โดยเชอ เอช ไอ ว จะเขาทางเยอบชองคลอดได 2. ทางเลอดและองคประกอบของเลอด การไดรบเลอดทมเชอ เอช ไอ ว การไดรบเลอดทมเชอ เอช ไอ ว 1 ถง มโอกาสตดเชอ เอช ไอ ว ไดเกน รอยละ 90 แตในปจจบน สาหรบประเทศไทยมโอกาสเสยงตอการตดเชอ นอยลงมากเนองจากเพราะเลอดทกถงไดรบการตรวจ แอนต เอช ไอ ว (Anti HIV) กอนใหผปวย โอกาสตรวจผด หรอเลอดมเชอแตยงไมใหผลบวกมนอยมาก (สานกโรคเอดส วณโรค และโรคตดตอทางเพศสมพนธ, 2547) การใชเขมฉดยารวมกนหรอกระบอกฉดยา รวมกบคนอนมโอกาสตดเชอสง ถาหากไมไดทาความสะอาดเขมหรอกระบอกฉดยากอน พบวาการตดเชอ เอช ไอ ว จากการใชยาเสพตดชนดฉดเขาเสน มเพยง รอยละ 5.27 กรณเขมทใชกบผตดเชอ เอช ไอ ว มโอกาสตดเชอ เอช ไอ ว ตากวา รอยละ 1 3. การถายทอดเชอ เอช ไอ ว จากมารดาไปสทารก อาจเกดตงแตอยในครรภมารดา โดยผานทางสายสะดอ ซงโอกาสทเกดนอยมาก สวนใหญเกดในชวงระหวางคลอด โดยมเลอดแมปนเปอนเขาไปในตวเดกขณะคลอดจากแม โดยเชอ เอช ไอ ว ในเลอดแมและในน าคราผานเขาตวเดก ทางรอยตดของสายสะดอ ทางผวหนง จมก ตา ทางปาก นอกจากนยงอาจเขาทางน านม ไปสลกไดแมวาในน านมจะมปรมาณเชอ เอช ไอ ว นอยกวาในเลอด และน าอสจ แตไมควรเสยงใหน านมแกลก ควรใหนมผสมแทน ผลกระทบทเกดจากการตดเชอ เอช ไอ ว การตดเชอ เอช ไอ ว ทาใหเกด ผลกระทบขนโดยตรงตอผตดเชอเอช ไอ ว มากมายหลายดานทงดานรางกาย จตใจ และอารมณ รวมดานสงคมและครอบครว สรปได ดงน 1. ผลกระทบทางดานรางกาย เมอบคคลไดรบเชอ เอช ไอ ว เขาสรางกายทาใหสภาวะสขภาพของรางกายนน ขาดสมดลไปตามความรนแรงของโรค ตงแตเรมรบเชอ จนถงปรากฏอาการและความรนแรงในการแสดงอาการของโรคแตกตางกนไป ขนกบปจจยหลายอยางดงกลาวขางตน ซงลกษณะอาการ ทแสดงถงอาการเจบปวยในผตดเชอ เอช ไอ ว เกดขนไดกบทกระบบในรางกาย จาแนกไดดงน (วชาญ วทยาศย และประคอง วทยาศย, 2540: 34)

18

1.1 ความผดปกตทางผวหนง และตอมน าเหลอง แบงออกไดเปนกลมเนองอกหรอมะเรงของหลอดเลอดกบกลมทมการตดเชอ เชน เชอไวรส เรม งสวด หรอหดชนดตางๆ 1.2 ความผดปกตทางตา จะมการตดเชอตางๆทพบบอยคอเชอไวรส อาจมเนองอกทตา หรอเกดความผดปกต อนเนองมาจากภมคมกนบกพรอง เชน มจดเลอดออก หนงตาบวม ตาแหง 1.3 ความผดปกตทางหและจมก มโอกาสตดเชอราไดงาย โดยเฉพาะการตดเชอ แคนดดา (Candida) ในปาก อาการทพบบอยในระบบนคอ อาการหวดเรอรง นอกจากนจะมอาการจากการตดเชอไวรสตางๆ ได 1.4 ความผดปกตระบบประสาท เปนกลมอาการทพบไดเสมอ โดยเฉพาะอาการทางสมอง เชน ความคดเชองชา อาการหลงลม อาการไมรสกตว หรออาการชก ซงอาการเหลานอาจเกดจากสาเหตตางๆ เชน การตดเชอฉวยโอกาสในสมอง มเนองอกในสมอง หรอการเปลยนแปลงของสภาพจตใจอนเนองมาจากการตดเชอ 1.5 ความผดปกต ในระบบทางเดนอาหาร เปนอาการทสมพนธกบเอดส ทพบไดบอยมาก สวนใหญจะพบอาการ ทองเดนเรอรงซงเปนสาเหตการตายได การมแผลในหลอดอาหารเนองมาจากการตดเชอไซโตเมกาโลไวรส (Cytomegalovirus) หรอการตดเชอราในทางเดนอาหารโดยมการกลนแลวเจบ 1.6 ความผดปกตในระบบหวใจ ไดแก การอกเสบของกลามเนอหวใจ การอกเสบของเยอหมหวใจ อาการทางหวใจมกจะเกดควบคไปกบความผดปกตในระบบอนดวย 1.7 ความผดปกตของปอด มกจะเกดจาก การตดเชอฉวยโอกาสชนดตางๆ ซงเปนสาเหตของวณโรค โดยเฉพาะเชอ Mycobacterium tuberculosis การตดเชอททาใหเกดปอดบวม ทสาคญมากคอ Pneumocystis carinii ซงเปนสาเหตทาใหเกดปอดอกเสบ Pneumocystis Carinii Pneumonia: PCP 1.8 ความผดปกตของไต เชน ความไมสมดลของสารอเลคโตรไลท ความเปนกรด ดาง อาจเปนมาจากความผดปกตในการดดซมของทางเดนอาหาร ความผดปกตของตอมหมวกไต และอาจมภาวะไตวาย 1.9 ความผดปกตของตอมไรทอ เนองจากการตดเชอชนดตางๆ ท งเชอไวรส แบคทเรย เชอรา และพยาธตางๆ หรอจากฤทธขางเคยงของยา 1.10 ความผดปกตของ กระดกและขอ อาการอกเสบและปวดขอ พบบอยทสดในผ ตดเชอเอดส นอกจากนจะพบอาการขอตดแขง ซงทงหมดนอาจเปนจากสาเหตทมการตดเชอของกระดกและขอ

19

1.11 ความผดปกตของระบบเลอด พบวาผตดเชอจะมอาการซด ออนเพลย เนองจากมจานวนเมดเลอดแดงลดลง มกพบรวมกบเมดเลอดขาวและเกลดเลอดตาดวย อาจพบอาการเลอดออกงาย หรอ จาเลอดตามตว 1.12 ความผดปกตทางโภชนาการ เปนปญหาทพบบอย สาเหตสาคญคอการขาดอาหารจากการรบประทานอาหารลดลงเนองจากเจบปากจาการมเชอราในชองปาก น าหนกลด ออนเพลย หรอรางกายตองการอาหารมากขนจากการตดเชอ มไข หรอมความผดปกตในการดดซมและการเผาผลาญอาหาร (รจนา วรยะสมบต, 2540) 1.13 ความผดปกตเกยวกบภมแพ พบวาผตดเชอจะมอาการแพงาย อาจเปนลมพษ หอบหด หรออาการอกเสบทางผวหนงอยางรนแรง (วชาญ วทยาศย และประคอง วทยาศย, 2540) 2. ผลกระทบทางดานจตใจ ลกษณะทพบบอยคอ ภาวะวตกกงวลและภาวะซมเศรา ซงถารนแรงมกจะนาไปสการฆาตวตายได (สวฒน มหตนรนดรกล และคณะ, 2541: 4-14) ถาผตดเชอไดรบการดแล ชวยเหลอใหสามารถปรบตวและยอมรบความเปนจรง และหาแนวทางการดาเนนชวตไปตามปกตได 3. ผลกระทบดานความเปนอยและสงคม การรบรเกยวกบการตดเชอ เอช ไอ ว มกทาใหมผลกระทบตอวถชวตประจาวน ของผตดเชอ เกดความเปลยนแปลงทางสงคม และความเปนอยซงแบบแผนการดาเนนชวต เปลยนแปลง ออกจากงาน เปลยนงานใหม หรอวางงาน ความเจบปวยจากเชอเอดสทาใหขาดรายได ปลกตวจากสงคมเพราะกลวการถกรงเกยจ เกดความบกพรองในการดแลตนเอง การรกษาโรคเอดสดวยยาตานไวรส (Anti-retroviral therapy) การรกษาดวยยาตานไวรส Anti-retroviral agent สามารถลดอตราการเกดเอดส และอตราการตายอยางชดเจน โดยเปาหมายของการรกษาผตดเชอ เอช ไอ ว คอทยงไมปรากฏอาการสามารถ คงสภาพนนไวใหนานทสดหรอไมเปนเอดสเลย โดยใหการรกษาเพอใหผตดเชอมจานวนเชอ เอช ไอ ว ในรางกายลดลงจนไมสามารถตรวจวดได (>50 copy/ml) และมคาซดโฟร (CD4) มากกวา 200 เซลลตอลกบาศกมลลเมตร ขณะทเปาหมายของการรกษาผทมอาการแลว คอการรกษาโรคแทรกซอนใหหาย หรอมภาวะแทรกซอนนอยสด และพยายามเพมจานวน ซดโฟร (CD4) ดวยยาตานไวรสทมคณภาพสง เพอใหผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส มชวตอยางมคณภาพนานทสด (เกยรต รกษรงธรรม, 2541: สญชย ชาสมบต และคณะ, 2547) เชดเกยรต แกลวกสกจ (2548) ไดสรปวา ยาตานไวรส เอช ไอ ว (Antiretroviral therapy) เปนยาทสงเคราะหขนมา เพอยบย งหรอออกฤทธตานการแบงตวของเชอ เอช ไอ ว มกลไกการออกฤทธแบงออกเปน 4 ลกษณะ คอ การยบย งขบวนการถอดรหสยอนกลบ (Inhibition of

20

reverse transcription) การยบย งขบวนการ Intergration (Inhibition of proviral integration) การยบย งขบวนการลอกรหส (Inhibition of transcription) และการยบย งขบวนการหลงลอกรหส (Post-translation processing) ยาตานไวรสทมใชทางคลนกในปจจบน ทไดรบการจดทะเบยนโดยองคการอาหารและยาของสหรฐอเมรกา (Food and Drug Administration: FDA) มทงหมด 11 ชนด ประกอบดวยยา 3 กลม ดงน 1. กลมเอนอารทไอ Nucleoside Analongues Reverse Transcriptase Inhibitors (NRTIs) ไดแก Zidovudine® (AZT), Zalcitabine® (DDC), Didanosine® (DDI), Stavudine® (D4T), Lamivudine® (3TC) กลไกการออกฤทธทสาคญของยากลมน คอ การแยงจบกบ Human Immunodeficiency Virus-Reverse Transcriptase (HIV-RT) Inhibitory Competitor และการหยดย ง การเรยงตอของลาดบเบสของ DNA (Chain Terminator) ผลขางเคยงจากการใชยาในกลม NRTIs ในระยะทผปวยใชยาในกลมนจะเกดผลขางเคยงจากการใชยาได ซงประกอบดวยการเกดภาวะกรดในรางกาย (Lactic acidosis) พบไดไมบอย แตมอตราการตายสง โดยผปวยจะมาดวยอาการเหนอยงาย น าหนกลด ปวดทอง คลนไสอาเจยน หายใจลาบาก อาการอนๆ ทอาจพบไดคอ ไข ปวดศรษะ นอนไมหลบ ออนเพลย ตบออนอกเสบ ปลายประสาทอกเสบ แผลในปาก NRTIs ไดแก ยา Zidovudine® (AZT) ทาใหซดหรอโลหตจางและเลบดา ยาสตารวดน Stavudine® (D4T) ทาใหชาบรเวณปลายมอปลายเทาและไขมนกระจายตวผดปกต ยา ลามวดน Lamivudine® (3TC) อาจทาใหปวดศรษะ ยาไดอะโนซน ( Didanosine®: DDI) ทาใหทองเสย ชาบรเวณปลายมอปลายเทา ตบออนอกเสบและยา อบาคารเวย (Abacavir®) ทาใหเกดผนแพยา 2. กลม เอนเอนอารทไอ (NNRTIs) Nonnucleoside Reverse Transcriptase Inhibitor ไดแก Nevirapine®, Efavirenz® ยาในกลมน เปนยาทมโครงสรางและสตรทางเคมทแตกตางกน แตมฤทธแรงในการยบย งอยางจาเพาะตอ Reverse Transcriptase (RT) ของ Human Immunodeficiency virus 1 (HIV-1) เทานน ไมมผลยบย งเอนไซมของ HIV-2 Hepatitis, Herpes Virus ผลขางเคยงจากการใชยากลม NNRTI การใหยากลมนรอยละ 16 ของผปวยพบเกดผนคนบรเวณลาตว ใบหนา และสวนปลายของอวยวะตางๆในรางกาย ผนทเกดขน สมพนธกบอาการไขเปนอาการทพบไดบอยแตไมรนแรง เกดใน 2-3 สปดาหแรก อาจหายไปไดเองโดยไมตองหยดยาในรอยละ 1 ของผปวยอาจเกดผนรนแรงจนเปนสตเวนจอหนสนซนโดรม (Steven-Johnson Syndrome) จนเสยชวตได ไดแก ยา Nevirapine® (NVP) ทาใหเกดตบอกเสบ และผนแพยา ซงพบไดบอย ถงรอยละ 16 มกเกดใน 6 สปดาหแรก หลงจากไดรบยา (พนทรพย โสภารตน, 2546) ซงสอดคลองกบงานวจยของ โยซวก (Yozviak, JL. 2001) พบวา Nevirapine ®ทาใหเกดผน พบได รอยละ 13.7 และพบวามผนท รนแรงมาก จนตองหยดยา รอยละ 5.5 และสอดคลองกบงานวจยของ ไอซดก และคณะ (Idigbe, et al.,

21

2005) ทพบวา ผตดเชอ เอช ไอ ว รอยละ 36 มประสบการณการเกดอาการไมพงประสงคทพบมากทสด คอการเกดผนทผวหนงจากการไดรบ Nevirapine® ยา Efaviren®z (EFV) ทาใหนอนหลบไมสนท ฝนรายมนงง หงดหงดงาย 3. กลมพไอ HIV-1 Protease inhibitors (PIs) ไดแก Saquinavir, ® Indinavir, ® Ritonavir® และ Nelfinavir® ยาในกลมน ออกฤทธยบย งการแบงตวของเชอ เอช ไอ ว โดยยบย ง HIV-1 Protease ออกฤทธโดยการตดสายพนธกรรมของไวรสไมใหกลายเปนไวรสทสมบรณ ออกฤทธยบย งเอชไอวไดดมาก ยากลมนมกทาใหความสมาเสมอในการรบประทานยาลดลง เนองจากตองรบประทานรวมกบอาหาร และมขอจากดในการใชยา มากกวากลมอน ผลขางเคยงในการใชยากลม Protease inhibitors (PIs) ทาใหเกดภาวะน าตาลในเลอดสง เบาหวาน ภาวะคโตนคงในกระแสเลอด (Diabetic ketoacidosis) มการเปลยนแปลงการกระจายของไขมน (Fat redistribution) ตามสวนตางๆของรางกาย มอาการลาตวอวน (Central obesity) ภาวะไขมนในเลอดสง (Hyperlipidemia) มภาวะเลอดออกงายเพมขน (Increased bleeding) ในผปวยโรคหลอดเลอดทใชยาในกลม PI มกจะมเลอดออกในขอและเนอเยอออน บางรายอาจเกดเลอดออกในสมองและลาไส ยากลม HIV-1 Protease inhibitors (PIs) เกอบทกตวอาจทาใหเกดภาวะน าตาลในเลอดสง เบาหวาน และการเปลยนแปลงการกระจายของไขมนตามสวนตางๆของรางกายและระดบไขมนในเลอดขนสงทง Cholesterol, Triglyceride ซงมกพบจากการไดรบยา Ritonavir® (RTV) บอยทสด และมรายงานการเกดอาการของเสนเลอดหวใจอดตน โรคเสนเลอดสมอง นวในถงน าด ในผตดเชอ เอชไอ ว และผปวยเอดส ทมอายนอย ยา Saquinavir® (SQV) ทาใหเกดผนแพยา ยา Ritonavir®(RTV) ทาใหเกดอาการชาทลน หรอรอบรมฝปากและยา Nelfinavir® (NFV) ทาใหเกดผนแพยา ทองเสย สอดคลองกบงานวจยของ Johnson, และคณะ (2005: 193-205) ทพบวา ยากลม PIs สามารถทาใหเกดปญหาเกยวกบผวหนง และทองเสย (กองควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข: 2550) ในปจจบนมการศกษาวจยพบวา การรกษาโรคเอดสดวยยาตานไวรส เอช ไอ ว โดยการใชยา 3 ชนดพรอมกน (Triple therapy) ทาใหเกดประสทธภาพในการรกษามากขน สามารถลดจานวนเชอไวรส เอช ไอ ว ในเลอด ชวยใหมภมคมกนทดขน แตเนองจากยาตานไวรสทใชอยในปจจบน มคาครงชวตสน (Half life) สน ผปวยจงตองรบประทานยาอยางถกตอง ครบถวน และสมาเสมอตามแผนการรกษาของแพทย เนองจากการรกษาดวยยาตานไวรส เอช ไอ ว เปนการรกษาระยะยาว เพอทาใหจานวนเชอไวรสใน รางกายอยในปรมาณตามากทสด ชวยใหรางกายมระดบภมคมกนดขนเปนระยะเวลานาน และเพอไมใหเชอไวรส เอช ไอ ว เกดการดอยา ผปวยจงมความจาเปนตองรบประทานยาตอเนองไปตลอดชวต การรกษาดวยยาตานไวรส ชนดทมประสทธภาพสงสดเรยกวา ไฮล แอกทฟ แอนไทลรโทรไวรอล เธอราฟ (Highly active antiretroviral therapy:

22

HARRT) สามารถลดปรมาณเชอ เอช ไอ วและลดอตราการตายจากโรคเอดสได การรกษาทสามารถลดปรมาณเชอ เอช ไอ ว ใหลดลงต าลงมาอยางมากอยางมประสทธภาพ คอมระดบHIV-RNA<50/mm3 ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส จงจาเปนตองรบประทานยาอยางถกตอง และรบประทานยา อยางสมาเสมอ เพอลดระดบไวรส ในรางกายใหปรมาณตาทสด เปนระยะเวลาตอเนองนานทสด ซงจะทาใหรางกายมภมคมกนดขน สามารถชะลอการดาเนนของโรค ไมเกดการดอยาของเชอ เอช ไอ ว เปาหมายสาคญของการรกษาดวยยาตานไวรส นอกจากภมคมกนดขนแลว ยงเปนการปองกนการปวยดวยโรคตดเชอ ฉวยโอกาสหรอไมทาใหปวย ผปวยทรบประทานยาตานไวรส เอช ไอ ว นอยกวา รอยละ 95 ของยาทตองรบประทานตามแผนการรกษา การรกษาจะไมสามารถลดปรมาณเชอไวรส เอช ไอ ว ไดอยางมประสทธภาพ (Crespo-Fierro, 1997) ดงนนความถกตอง ครบถวน และตอเนองสมาเสมอ ในการรบประทานยาตานไวรส เอช ไอ ว (Medication Adherence) จงมความสาคญและจาเปนอยางยง และมความสมพนธกนอยางมนย สาคญกบประสทธภาพ ของการรกษาดวยยาตานไวรส เอช ไอ ว ในระยะยาว ในการลดปรมาณเชอไวรส เอช ไอ ว การเพมระดบและคณภาพของภมคมกนรางกาย ตลอดจนคงไวการรกษาใหไดผลอยางยาวนาน เพอใหผปวยมชวตทยนยาว อาการแทรกซอนจากการใชยาตานไวรส อาการไมพงประสงคของยาตานไวรสแตละชนดนนจะแตกตางกนไป อาการทพบไดบอย แบงออกเปน 3 ประเภท คอ อาการไมพงประสงคทไมรนแรง รนแรง และอาการไมพงประสงคในระยะยาว (กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข: 2549) ซงมรายละเอยด ดงน 1. อาการไมพงประสงคทไมรนแรง คอ อาการไมพงประสงคทไมทาใหเสยชวต แตรบกวนการดาเนนชวตประจาวน สวนใหญจะเปนในชวงแรกของการไดรบยาตานไวรส และอาการจะคอยๆ ดขนภายใน 2 เดอน เชน ปวดศรษะ คลนไส อาเจยน ทองเสย นอนไมหลบ และฝนราย 2. อาการไมพงประสงคทรนแรง คอ อาการไมพงประสงคทอาจทาใหเสยชวตได ถาไมแกไข เชน ซด ตบอกเสบ ตบออนอกเสบ และชาปลายมอปลายเทา 3. อาการไมพงประสงคในระยะยาว คอ อาการไมพงประสงคทมกเกดขนหลงจากไดรบยาไปนานๆ ประมาณ 3-4 ป เชน นาตาลในเลอดสง อาการเบาหวาน เชน หวน าบอย ปสสาวะบอย และ ไขมนกระจายตวผดปกต เชน อวนลงพง ไขมนพอกทตนคอ หนาอก แตหนาตอบและแขนขาลบ อาการไมพงประสงค ทมกจะพบไดจากยาตานไวรส เกอบทกตว คอ อาการคลนไสอาเจยน ปวดศรษะ และอาการไมพงประสงคเฉพาะ ทอาจพบไดจากยาตานไวรสแตละชนด เชน

23

กลม NRTIs ไดแก ยา Zidovudine® (AZT) ทาใหซดหรอโลหตจางและเลบดา ยา Stavudine ® (D4T) ทาใหชาบรเวณปลายมอปลายเทาและไขมนกระจายตวผดปกต ยา Lamivudine ® (3TC) อาจทาใหปวดศรษะ ยา Didanosine® (DDI) ทาใหทองเสย ชาบรเวณปลายมอปลายเทา ตบออนอกเสบและยา Abacavir ® ทาใหเกดผนแพยา ยาตานไวรส มประโยชนตอผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสมากแตอาการไมพงประสงคจากยาตานไวรสกมผลกระทบ ดานรางกาย จตใจ ครอบครว เศรษฐกจ สงคม และยงสงผลตอคณภาพชวต ของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสอกดวย การใหบรการทางดานสาธารณสขทผานมาสวนใหญ เปนการมงใหการบรการเฉพาะราย ซงตองใชจานวนบคลากรในการใหบรการมาก มงเนนใหผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส สามารถดารงชวตอยได การสามารถจดการดวยตนเอง กบการรบประทานยาอยางตอเนองและสมาเสมอ จากยาตานไวรสได ยงมคอนขางเฉพาะ ดงนน พยาบาลและบคลากรในทมสขภาพทเกยวของ จงควรนาแนวคดการจดการดวยตนเอง มาประยกตใชในการชวยเหลอ ผตดเชอ เอช ไอว และผปวยโรคเอดส ทไดรบยาตานไวรส เพอใหสามารถจดการตนเองในการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนองและสามารถดแลตนเอง จากอาการไมพงประสงคจากยาตานไวรสไดดวยตนเอง ซงจะสงผลใหผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทไดรบยาตานไวรส สามารถดารงชวตอยได แนวทางการดแลรกษาผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส กระทรวงสาธารณสข ไดจดสรรงบประมาณสาหรบการจดหายาตานไวรส ใหกบผปวยทมอาการปวย ตงแต พ.ศ. 2534 ซงตอมาการสนบสนนโครงการเขาถงบรการยาตานไวรสเอดสระดบชาต (NAPHA)ไดสนบสนนงบประมาณ เพอการจดหายาตานไวรส ใหกบผปวยทจาเปนตองรกษา โดยการรบยาตานไวรสเอดส ดงนนใน พ.ศ. 2543 และ พ.ศ. 2544 กรมควบคมโรค จงจดทาโครงการพฒนาระบบบรการและตดตามผลการรกษาผปวยในประเทศไทยขน โดยมวตถประสงค เพอพฒนาประสทธภาพ ของการใชยาตานไวรสเอดส ใน พ.ศ. 2545 ไดมการผลตยาตานไวรส โดยองคการเภสชกรรม ทาใหราคายาถกลง ดวยสตรยาแบบ 3 ชนดพรอมกน (Triple therapy) ในปจจบนโครงการยาตานไวรสใหแก ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส เขาสระบบการประกนสขภาพถวนหนา โดยผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส สามารถรบยาตานไวรสโดยไมเสยคาใชจายในการเขารบบรการ โดยมหลกเกณฑการใหบรการ ดงน 1. การเรมยาตานไวรส ควรมการซกประวต และคดกรอง ประวตโรคตดเชอฉวยโอกาส และยาทใชในการรกษาอย ประวตการเคยไดรบยาตานไวรสมากอน การตรวจทางหองปฏบตการ ไดแก CD4, CBC, Viral load, FBS, Lipid profile CXR, VDRL, HBsAg และการตรวจ Fundoscopy (Eye ground) ในผปวยทมระดบ ซดโฟรนอยกวา 50 cells/mm เนองจากผตดเชอ

24

เอช ไอ ว อาจม CMV Retinitis โดยไมมอาการ และจาเปนตองรกษากอนเรมยาตานไวรส เพราะอาจเกด IRIS ทรนแรงจนตาบอดได (AIDS Guideline, 2010: 7) 2. เกณฑการเรมยาตานไวรสในประเทศไทย (AIDS Guideline, 2010: 7) ตารางท 1 แสดงเกณฑการพจารณาแผนการใชยาตานไวรส

อาการทางคลนก ระดบ CD4 cells/mm

คาแนะนา

มความเจบปวยของระยะเอดส (AIDS-defining illness)

เทาใดกตาม เรมยาตานไวรส

มอาการ** เทาใดกตาม เรมยาตานไวรส ไมมอาการ < 350 cells/mm เรมยาตานไวรส ไมมอาการ > หรอ = 350

cells/mm ยงไมเรมยาตานไวรสใหตดตามอาการและตรวจ CD4 ทก 6 เดอน

หญงมครรภ เทาใดกตาม เรมยาตานไวรสและหยดยาหลงคลอด ถากอนรกษาดวยยาตานไวรส ระดบ CD4 > 350 cells/mm

อาการ** ไดแก เชอราในปาก ตมคนทวตวโดยไมทราบสาเหต (Pruritic Papular Eruptions: PPE) ไขเรอรงไมทราบสาเหต อจจาระรวงเรอรงนานกวา 14 วน น าหนกลดมากกวา รอยละ 10 ใน 3 เดอน และ Herpes zoster มากกวา 2 Dematomes อนามกา มากจย (2547) ไดศกษาการใชยาในโครงการ เขาถงบรการยาตานไวรสระดบชาตสาหรบผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสในจงหวดราชบร โดยศกษารปแบบการสงใชยาตานไวรส ประสทธผลของการใชยาตานไวรส และ ปญหาจากการใชยาตานไวรสในผปวยทเขาโครงการ การเขาถงบรการยาตานไวรสระดบชาต สาหรบผตดเชอเอดส จานวน 307 ราย โดยระยะเวลาเฉลยทเขารวมโครงการ 15.6 วน-6.3 เดอน พบวา ผปวยทเรมรกษาดวยยา จพโอเวยร รอยละ 79.4 เกดอาการไมพงประสงคจากยา และตองเปลยนยา การตดเชอฉวยโอกาสหลงไดรบยาพบทงสน 97 ครง ในผปวย 74 ราย โดยเกดใน 3 เดอนแรก รอยละ 47.4 และเกดหลงไดรบยา 3 เดอน รอยละ 52.6 โดยผปวย 6 รายในจานวนนมซดโฟร ลดลงดวย และคาซดโฟร เพมขนอยางมนยสาคญ

25

ทระยะเวลา 6 เดอน 12 เดอน และ 18 เดอนตามลาดบ ในเดอนท 24 พบวาไมมการเพม เมอเปรยบเทยบกบเดอนท 18 ในการศกษาครงน ผวจยเลอกกลมตวอยางจากผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดสท ใชยาในโครงการเขาถงบรการยาตานไวรสระดบชาต จานวน 60 คน และเนองจากมขอจากดเกยวกบระยะเวลาในการศกษา จงใชการประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนองโดยไมใชคาผลการตรวจซดโฟร (CD4) เนองจากในคลนกบรการยาตานไวรสจะใหบรการตรวจซดโฟรในครงแรกทเขารบบรการ และตรวจครงตอไปในทก 6 เดอน ซงในหวงเวลาทศกษาไมตรงกบชวงการตรวจดงกลาว จงไมสามารถใชการตรวจประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสโดยผลการตรวจซดโฟร พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง การใชยาตานไวรสในปจจบน มความสาคญตอผปวยตดเชอเอช ไอ ว และผปวยเอดสอยางมาก ทาใหผปวยเสยชวตนอยลง เจบปวยลดลง สามารถกลบมาใชชวตใกลเคยงกบคนปกตได อยางไรกตาม ดวยขอมลทมอยในปจจบนผปวยไมสามารถหยดยาตานไวรสไดยาตานไวรสสวนใหญทใชมคาครงชวต (Half life) สน ผปวยจงจาเปนตองรบประทานยาอยางถกตองครบถวนและสมาเสมอ ตามแผนการรกษาของแพทย เพอใหจานวนไวรส เอช ไอ ว ในรางกายมปรมาณตามากทสดและตาเปนระยะเวลานานทสด ชวยใหรางกายมภมคมกนดขนเปนระยะเวลานานและเพอไมใหไวรส เอช ไอ ว เกดการดอยา ผปวยจงมความจาเปนตองรบประทานยาตอเนองไปตลอดชวต ดงนน ผปวยจงตองรบประทานยาอยางถกตอง ถกวธ ครบทกเมด ทกมอและตรงเวลา และตองรบประทานตลอดไป และปจจยสาคญทสดทจะทาใหผปวยไดประโยชน จากการรบประทานยาตานไวรสคอ ความรวมมอ เปนอยางดเพอไมใหเกดเชอดอยา (เชดเกยรต แกลวกสกจ, 2548) และชวยใหรางกายมภมคมกนเพมมากขน ความหมายของการรวมมอ(Adherence) ในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ความรวมมอ (Adherence) หมายถง พฤตกรรมความรวมมอของผปวยทมอยางตอเนองพฤตกรรมดงกลาว ตองเกดจากการตกลง ยนยอมรวมกนระหวางผปวย และทมสขภาพทดแล สวนการปฏบตตาม (Compliance) หมายถง พฤตกรรมการปฏบตตวของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส ท เ กดขนและเปนไปภายใตการใหค าแนะนา ของทมสขภาพในเรองของการรกษา (WHO, 2003) ในการรกษาดวยยาตานไวรสเอดส จะใชคาวา Adherence มากกวา Compliance เนองจาก คาวา Compliance หมายถง ผปวยตองเชอฟงแพทยและปฏบตตามคาสงแพทย แต

26

Adherence เปนคาทใชผปวยเปนศนยกลาง (Patient-centered) ผปวยเขาใจยอมรบและตดสนใจวาจะปฏบตตน และรบประทานยาใหถกขนาด ถกเวลาตามทแพทยแนะนา ดงนน หากวาตองการใหผปวยไดรบประโยชนจากการใชยาตานไวรสใหนานทสด เกดการดอยานอยทสด คอการเตรยมตวผปวยตงแตแรก กอนทจะเรมยาตานไวรส โดยเฉพาะการเนนถงความสาคญของ Adherence (เชดเกยรต แกลวกสกจ, 2548) กตตมา ชนจต (2553: 24) ไดใหความหมายวา หมายถง พฤตกรรมการมสวนรวมอยางตอเนองของผปวยกลมนในการรบการรกษาดวยยาตานไวรสเอดส ทงการใชยาอยางตอเนองและสมาเสมออยางนอย รอยละ 95 การใชยาตานไวรสเอดส อยางถกชนด ถกขนาด ตรงเวลา โดยไมคลาดเคลอนเกน 30 นาท และดานการปฏบตตนในการดแลรกษาสขภาพสอดคลองกบแผนการรกษา ภรชญา บรนทรกล และคณะ (2547: 148) กลาววาเปน พฤตกรรมการดแลตนเองขณะไดรบยาตานไวรส ผปวยกลมนทไดรบการรกษาดวยยาตานไวรส เหนวาการดแลตนเองมความจาเปน และมความสาคญจะตองกระทารวมกน โดยผปวยตองมการปรบเปลยนพฤตกรรมการดแลตนเอง ศภรนทร หาญวงศ (2548: 31) ไดใหความหมายของความรวมมอไววา เปนพฤตกรรม หรอการปฏบตตนของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส ตามแผนการรกษาดวยความเตมใจและตอเนอง โดยครอบคลม ถงพฤตกรรมการรบประทานยาอยางถกตอง ไดแก ถกตองตามขนาด จานวน เวลา และวธในการรบประทานยาอยางสมาเสมอ จะทาใหผตดเชอ เอช ไอ ว มพฤตกรรมทสงผลใหมการดาเนนแบบแผนชวตไปในทางทด สอดคลองกบ รจนาไฉน สงหเรศร (2550: 21 ) ทกลาววาเปนลกษณะการรบประทานยาทถกตองทงจานวน ขนาด อยางสมาเสมอตามแผนการรกษา โดยผปวยยอมรบ และปฏบตเปนสวนหนงในชวตประจาวน เกดจากความรวมมอและการตดสนใจรวมกน ระหวางผปวยกบเจาหนาท สมนก สงฆานภาพ (2544: 38-47) กลาวถงความรวมมอในการรบประทานยาของผตดเชอเอช ไอ ว และผปวยเอดสวา ตองมระดบความรวมมอในการใชยาอยางนอยรอยละ 95 นนคอ ผปวยตองรบประทานยาอยางตอเนองและไมขาดยา สมบต ตาปญญา (2547: 3) ใหความหมายของคาวาความรวมมอในการรกษา (Adherence) วาหมายถง การทผปวยเขาใจถงประโยชน และความจาเปนของการรกษา มสวนรวมในการวางแผนและเปนเจาของแผนการรกษาตงแตตน ยนดทจะปฏบตตามแผนการรกษาดวยความเตมใจ และเขาใจมากกวาการปฏบตเพราะถกสงใหทาเทานน สอดคลองกบศกดนรนทร หลมเจรญ(2549: 26) ทไดใหความหมายของความรวมมอในการรกษาผปวยความดนโลหตสงชนดไมทราบ

27

สามเหต ทยดมนการปฏบตตนอยางถกตองเหมาะสม และสอดคลองกบแผนการรกษาของแพทย เพอควบคมความดนโลหต ประกอบดวยความรวมมอในการรบประทานยาและความรวมมอในการปรบเปลยนแบบแผนการดาเนนชวต สานกงานโรคเอดส กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข (2547: 13) ใหความหมายของการรวมมอในการรกษา วาคอ พฤตกรรมความรวมมอของผตดเชอ เอชไอวและผปวยเอดสทมอยางตอเนอง พฤตกรรมนนตองเกดจากความตกลงยนยอมรวมมอกนเนนความรวมมอและเตมใจ องคการอนามยโลก (WHO, 2003) ไดใหคาจากดความวา Adherence หมายถง ปรมาณการแสดงพฤตกรรมของบคคลในการรบประทานยา โดยทบคคลนนมสวนรวมในการวางแผน และตดสนใจยอมรบคาแนะนาจากบคลากรทางการแพทย อจฉราพรรณ คายาด (2553: 16) ไดใหความหมายของความรวมมอในการรกษา (Adherence) ไววา เปนพฤตกรรมสขภาพ หรอการปฏบตตนของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดสในการรบประทานยาตานไวรสดวยความเตมใจและตอเนอง สอดคลองกบแผนการรกษาอยางถกตองตามหลกการบรหารยา AIDS Institute New York state department of health (1998) ไดใหความหมายของความรวมมอในการรกษา ไววา เปนการตดตามผลการรกษาอยางตอเนอง ซงประกอบดวยการรบประทานยาอยางตอเนองถกตองตลอดระยะเวลาของการรกษา การคงไวซงประสทธภาพของการตดตอระหวางทมประสทธภาพ การใหรายละเอยดเกยวกบการตดสนใจในการใหยา การเขาถงความจาเปนในการสนบสนนการบรการ การตดตามการนดหมาย และคงไวซงพฤตกรรมสขภาพ ซงไมไดหมายถงการใหยาเพยงอยางเดยว แตหมายรวมถงปรมาณยาทรบประทาน ตารางการรบประทานยา การเกบ และการจดการตามความตองการทจาเปนและคงไวซงประโยชนในการรกษา US Department of health and Human (2009) ใหความหมายของความรวมมอในการรกษาวา เปนการปฏบตตามแผนการรกษารวมถงความตงใจและความสามารถในการควบคม กากบ การรบประทานยาของผปวยในเวลา และขนาดทถกตองตามแพทยกาหนด สรปไดวา ความหมายของความรวมมอในการรกษา (Adherence) ดวยยาตานไวรสในการศกษาครงน หมายถง พฤตกรรมทผปวยรบประทานยาตานไวรส ถกชนด ถกขนาด ถกเวลาและวธในการรบประทาน อยางตอเนองและสมาเสมอ โดยผปวยมสวนรวมในการวางแผนและตดสนใจในการรบประทานยาตานไวรสอยางเตมใจ ความตอเนองและสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรสของผตดเชอ เอช ไอว และผปวยโรคเอดส เปนปจจยสาคญทจะบอกประสทธภาพของการรกษาดวยยาตานไวรสทงในดาน

28

ความสามารถในการลดปรมาณไวรส (Viral load) การเพมระดบภมคมกนซดโฟร และความยาวนานในการรกษาอยางไดผล แพทเตอรสนและคณะ (Paterson et al., 2000) พบวา การรบประทานยาตานไวรสใหไดผลดนนตองอาศยความมวนยในการรบประทานยามากกวารอยละ 95 จงจะประสบความสาเรจ ซงตองอาศยความรวมมอทดจากผปวย ครอบครวและทมสขภาพ ดงนน จงมความสาคญอยางยงทผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ตองรบประทานยาตานไวรส อยางตอเนอง ถกตอง ครบถวนและสมาเสมอ จากการศกษาพบวาความตอเนองและสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส มความสมพนธอยางมนยสาคญทางสถตกบประสทธภาพของการรกษาดวยยาตานไวรส ในระยะยาว (DHHS, 2004) ทงในดานความสามารถในการลดปรมาณไวรส (Viral load) การเพมระดบภมคมกนซดโฟร ตลอดการคงไวซงการรกษาใหไดยาวนาน เพอชวยใหผตดเชอ เอช ไอ ว มอายทยนยาว (วนทนา มณศรวงศกล, 2547) นอกจากน ยงพบดวยวามากกวารอยละ 10 ของผตดเชอ เอช ไอ ว ลมรบประทานยามากกวา 1 มอ หรอมากกวานน ในวนทจายยาและมากกวารอยละ 33 ลมรบประทานยาตานไวรสในชวง 2-4 สปดาห (Chesney et al., 2000) และพบวามผตดเชอ เอช ไอ ว เพยง 1 ใน 3 เทานนทรบประทานยาตานไวรส อยางสมาเสมอ การรบประทานยาตานไวรส ทไมตอเนองและสมาเสมอ เปนปจจยททาใหการรกษาลมเหลว (Maher et al., 2001: Vanhove et al., 2000) เพราะทาใหระดบยาในเลอด อยในระดบตากวาระดบทสามารถ ลดปรมาณเชอ เอช ไอ ว ใหต าลงอยางมประสทธภาพ ทาใหการทาลายภมคมกนยงดาเนนตอไป ระบบภมคมกนเสอมลงอยางตอเนอง การดาเนนของโรคเอดสจะมากขน และยงทาใหเกดการดอยางายขน ซงการดอยาตานไวรส ไมเพยงจะกอใหเกดผลเสย เฉพาะกบตวผตดเชอ เอช ไอ ว หรอผปวยเอดสเทานน ปญหาการดอยาอาจมมาก ถงระดบการดอยาขามชนด (Cross-resistance) คอการดอยาตวทยงไมเคยรบประทาน ยงกวานนยงกอใหเกดเชอไวรสสายพนธททนทานตอการรกษาดวยยาตานไวรสทเคยไดรบ หากเกดการแพรไปสผอน จะทาใหผไดรบเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสนน รกษาดวยยาสตรนนไมไดผล ตองเปลยนการรกษาดวยยาตานไวรสสตรอนทสงขนซงมราคาแพง มความยงยากในการรบประทานมากขนและยงทาใหประสทธภาพของการรกษาในลาดบตอไปลดลงดวย (Little, et al., 2002) ดงนน บคลากรดานสขภาพ จาเปนตองมความร ความเขาใจเกยวกบ การประเมนระดบความตอเนองสมาเสมอในการรบประทานยา เพอทจะไดนาไปวางแผนการรกษา และใหคาแนะนาไดอยางถกตองเหมาะสม

29

การประเมนความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส ความสมาเสมอ ในการรบประทานยาตานไวรสของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส มความจาเพาะสาหรบการรกษา เรมตงแตการกาหนดใชยา การปรบเปลยนยา ลกษณะของผปวยทใชยา และความตอเนองในการใชยา วธการทนยมใชประเมนความสมาเสมอ ในการรบประทานยาตานไวรส เอช ไอ ว ไดแก 1. การรายงานโดยตวผปวยเอง (Self report) เปนรายงานความสมาเสมอ ในการรบประทานยาตานไวรสของผปวยเอง ประกอบดวย การตอบแบบสอบถาม การบนทกประจาวน หรอการสมภาษณ ซงวธทสามารถใชวดความสมาเสมอ ทนยมคอการตอบแบบสอบถาม หรอการบนทกประจาวน (Garber et al., 2004: Lars & Terrence, 2005) ขอจากดสาหรบการรายงานโดยตวผปวยเอง คอสามารถสะทอนความสมาเสมอในระยะสนๆ และบอยครงทมการประเมนคาสงเกนไป ขอด คอ สะดวกในการปฏบต และมคาใชจายนอย สวนขอเสย คอ ขาดความแมนยา ผลทไดจากการรายงานเกนจรง (Alissa et al., 2004: Sign et al., 1999) 2. การใชอปกรณอเลคโทรนค (Electronic devices) โดยการใช แผนคอมพวเตอรชพ (Computer chip) ไวในกลองยา เพอบนทกวน เวลา ของการเปด หรอปดกลองยา (Medication event monitoring system: MEMS) สามารถใหขอมลรายละเอยดการรบประทานยาของผปวย สดสวนของยาทรบประทาน และเวลาทรบประทาน แตมราคาแพง ทาใหมขอจากดคอสามารถใชไดกบผปวยบางรายเทานน และอาจมขอสงสยวาการเปดกลองยาแตละครง ไมจาเปนวา ผปวยรบประทานยาจรง ในแตละครงเสมอไป (รตนา พนธพานช, 2547) ขอดคอทาใหทราบถงรายละเอยด การรบประทานยาตานไวรสของผปวยได และมความนาเชอถอ เนองจากมความสมพนธกบการตรวจหาปรมาณ ไวรสในกระแสเลอด สวนขอเสยคอคาใชจายสง ใชไมไดผลหากเกบยาหลายชนดในขวดเดยวกน หรอหยบยาหลายครงในเวลาเดยวกนและไมสะดวกในการพกพา (วนทนา มณศรวงศกล, 2547) 3. การนบเมดยา (Pill counts) การนบเมดยา และจดบนทกโดยผปวย เปนวธการทใชบอย โดยความสมาเสมอในการรบประทานยา สามารถวดไดจากการนบจานวนเมดยาทใหแกผปวย และจานวนทเหลอเมอผปวยกลบมารบยา หรอเมอใชไปแลวระยะหนง เมอนบแลวยาเหลอมากกวาจานวนทควรจะเปนแสดงวาผปวยรบประทานยาไมสมาเสมอ รบประทานยาไมครบหรอเกนได ขอด คอ สะดวกไมเสยคาใชจาย รวดเรว และบอกจานวนยาทใชไปทงหมดได แตขอเสย ขอมลทไดอาจไมตรงกบความเปนจรง ถาหากผปวยทาเมดยาหายไป โดยไมไดรบประทาน ทงยา หรอใหผอนรบประทานยาดวย รนยาหก ในกรณทเปนยาน า นอกจากนถาผปวยไมนายามา จะไมสามารถประเมนความสมาเสมอได

30

4. การตรวจวดระดบยาในกระแสเลอด (Therapeutic drug monitoring) เปนวธวดความรวมมอในการใชยา ทเปนหลกทางวทยาศาสตรมากทสด มความเทยงตรงสง แตอาจมความแปรปรวน ผลบวกเทยม แตผลทไดยงไมยนยนถง ความตอเนองสมาเสมอในการรบประทานยาไดทงหมด และทสาคญเปนวธทมราคาสง เนองจากวธน ไมสามารถบอกไดวาผปวยไดรบยาถกตองตรงตามเวลาทกาหนดหรอไม (Sigh, et al., 1999) 5. การตรวจเลอด (Biological maker) เปนวธทมความเทยงตรง นยมใชในการศกษาทางคลนก และสามารถใชในการวดปรมาณยาหลอก แตงานวจยทตองตรวจสอบจากสารคดหลงจากรางกายจะยงยาก เชน น าลาย ลมหายใจ เพราะปรมาณยาจะขบออกมานอยวเคราะหไดยาก การสบหาโดยตรงจะบงชโดยตรงวา ผปวยใชยาหรอไม ถาผปวยไมใชยาเลย กจะวดระดบยาในเลอดหรอสงขบหลงออกมาไมได พบวามขอเสยหลายประการคอ การวเคราะหหาระดบยายากเพราะตองใชวธเฉพาะเจาะจงสาหรบยาแตละตว วธวเคราะหอาจใหผลบวกเทจ หรอผลลบเทจ ทาใหผวจยสรปผลผดได เสยคาใชจายสง ตองมสารเคม และหองทดลองสาหรบตรวจวเคราะห และใชเครองมอจานวนมาก และยงมปจจยอนๆทสงผลกระทบตอคา Viral load เชน ผตดเชอเอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทอาจดอยา ตงแตเรมรกษา หรออาจเกดจากความผดพลาดจากการวดปรมาณไวรสในเลอด หรอการตรวจดวยเครองมอทตางชนดกน (Sigh, et al., 1999: Ferrus & Tepper, 2003) 6. การใหผปวยรบประทานยา (Direcly Observed Therapy: DOT) เปนวธทสามารถประเมนไดวาผปวยมการรบประทานยาจรง แตวธนมขอเสยเพราะถาผปวยตองรบประทานยาวนละหลายครง จะทาใหเสยเวลาและสนเปลองเนองจากตองเดนทางมายงสถานทรบประทานยา นอกจากนยงเปนการสนเปลองบคลากร ในการใหยาและสงเกตการณ รบประทานยาของผปวย หรอตองออกตามกรณ ผปวยไมมารบประทานยา ดงนน วธนจงเหมาะกบผปวยทพกรกษาตวทอยในสถานพยาบาลหรอทคมขง (วนทนา มณศรวงศกล, 2547) ในปจจบน การประเมนความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส นอกจากใชวธดงกลาวขางตนแลว ยงใชระยะเวลา ในการประเมนความสมาเสมอ ในการรบประทานยารวมดวย โดยผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ทรบประทานยาตานไวรส จะถกถามเพอเปนการทบทวนเกยวกบการรบประทานยา ในชวงเวลาทตางกน แตยงไมมการกาหนดไวเปนการชดเจน ไดมผศกษาเกยวกบระยะเวลาหลายทาน กลาวคอ นมส คารวลโฮและเซาซา (Nemes, Carvalho & Souza, 2004) ไดศกษาความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรสเอดสในประเทศบราซล ในผปวยทใชยาตานไวรส จานวน 322 ราย ใชวธการสอบถามถงจานวน และชนดของยาทรบประทานภายใน 3 วนทผานมา

31

วอชส แมนดาเลย และแกซซารด (Walsh, Mandalia & Gazzard, 2002) ศกษาเกยวกบการตอบสนองปรมาณไวรสในกระแสเลอดของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส ถงรายงานความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส ใน 1 เดอน รวมกบการใช อปกรณอเลคโทรนค เพอบนทกวน และเวลา ของการเปด หรอปดกลองยา (Medication event monitoring system: MEMS) การนบเมดยา และการรายงานการรบประทานยาตานไวรสโดยการใชเสนตรงทมคะแนนในการประเมนความสมาเสมอ (Visual analogue scale: VAS) โดยมขอคาถามจานวน 12 ขอ ใหผปวยตอบเกยวกบการรบประทานยา ใน 14 วนทผานมา ผลการศกษา พบวาคาเฉลยความสมาเสมอ ของการรบประทานยาตานไวรส มความสมพนธกน ในทางลบกบปรมาณไวรสในกระแสเลอด อยางมนยสาคญทางสถต อกทงการใชอปกรณอเลคโทรนค เพอบนทก วนและเวลา ของการปดและเปดกลองยา (Medication event monitoring system: MEMS) มความสมพนธกบการใชเสนตรงทมคะแนนในการประเมนความสมาเสมอ (Visual analogue scale: VAS) 7. การสมภาษณผปวย โดยการใชแบบประเมนความรวมมอในการใชยา ซกถามจากผปวยเองหรอผดแล วธการสมภาษณนเปนวธทไดรบความนยมเนองจากทาไดสะดวก แตความนาเชอถอของขอมลดวยการประเมนวธนยงไมมาก เพราะขอมลไดจากตวผปวยเอง ดงนน ผปวยอาจประเมนความรวมมอของตนเองมากหรอนอยเกนความเปนจรงได นอกจากนการสมภาษณ โดยการใชคาถามผปวย หากขาดทกษะในการซกถาม กอาจไดขอมลไมตรงกบความเปนจรงได (วนดา มานะกจมงคล, 2549) ทนยมใช เชน แบบประเมนความรวมมอของ Morisky และคณะ เปนแบบประเมนความรวมมอในการใชยา ทประกอบดวยขอคาถาม 4 ขอ(รายละเอยดตามภาคผนวก ข) โดยมการนาแบบประเมนนไปใชในการศกษาผปวยโรคหวใจและหลอดเลอด (Shalansky et al, 2004) โรคความดนโลหตสง (Morris et al., 2006) และผตดเชอ เอช ไอ ว (Pratt et al., 2001) เปนตน และ คราเพคและคณะ (Krapek et al., 2004) ไดศกษาความรวมมอในการใชยาของผปวยเบาหวานกบการควบคมระดบน าตาลในเลอด โดยใช Morisky score กบแบบบนทกการตดตามการใชยาของผปวย ในการทานายความรวมมอในการใชยา พบวา Morisky score มความไวในการทานายรอยละ 61.00 (Venturini et al., 1999) ปจจยทมผลตอความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง มหลายงานวจยทไดศกษาเกยวกบปจจยทมผลตอความรวมมอในการใชยาตานไวรส สามารถจาแนก ไดดงน 1. ปจจยทเกยวของกบสตรยา (Factor related to treatment regimen) 1.1 ความซบซอนของสตรยา (Regimen complexity) การรกษาทซบซอน กรณยามหลายชนด หรอกรณทผปวยตองรบประทานยามากกวา 4 ชนด จะเกดความไมรวมมอขนได มผล

32

การศกษาพบวา จานวนเมดยาทผปวยตองรบประทานมากขน ทาใหผปวยมความไมรวมมอตอการรบประทานยามากขนดวย (Mehta et al, 2002) แตมรายงานจากบางการศกษา ทขดแยงกนโดยพบวาจานวนเมดยาตานไวรส ทผปวยตองรบประทานตอวน ไมมความสมพนธกบความรวมมอในการใชยาอยางมนยสมพนธ (Howard, 2002) 1.2 ตารางเวลาในการรบประทานยา (Scheduling demands and accommodations) ตารางเวลาในการรบประทานยาตานไวรส ตองมความสมพนธกบกจวตรประจาวนและเวลาในการรบประทานอาหารในแตละมอ มรายงานการศกษาพบวา ผปวยทรบประทานยาตานไวรส วนละ 2 ครง มความรวมมอในการใชยาดกวา ผปวยทไดรบยาตานไวรส วนละ 3 ครง (Howard, 2002) สอดคลองกบ ฟอรกาต (Forgaty et al., 2002) ทพบวาความรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสมความสมพนธกบตารางเวลารบประทานอาหาร 1.3 อาการขางเคยงจากการรกษา (Regimen side effects) อาการขางเคยงมกจะมความสมพนธ กบความไมรวมมอในการใชยาตานไวรส (Forgaty et al., 2002) โดยมรายงานการศกษาพบวา ผปวยทรบประทานยาตานไวรสกลม Protease inhibitor จะพบวาความรวมมอในการใชยาตานไวรสจะตากวา ผปวยกลมทไมไดรบยาตานไวรสกลมน แตจากการศกษาของไวเซอรและคณะ (Weiser et al., 2003: 281) ทพบวาผปวยทเกดภาวะ Lipodystrophy จากการรบประทานยาในกลม NNRTI ไมมความสมพนธกบการไมรวมมอในการรบประทานยา 1.4 ระยะเวลาในการรบยาตานไวรส มรายงานการวจยพบวา ระยะเวลาทผปวยไดรบยาตานไวรสในการรกษาไมมความสมพนธกบความรวมมอ อยางมนยสาคญ (Gordillo et al., 1999) และงานวจยของ มาเรย (Maria, 2004: 15-20) ทพบวาผปวยทรบยาตานไวรสมากกวา 6.5 ป มแนวโนมทจะไมรวมมอในการใชยาสง 1.5 ตนทนในการรกษา (Cost of medication) เนองจาก การรกษาดวยยาตานไวรสมตนทนสง (ชวนนท เลศพรยสวฒน, 2548) มลคาในการรกษาจงเปนตวแปรทมผลกระทบตอความรวมมอในการใชยา สอดคลองกบการศกษาของไวเซอรและคณะ (Weiser et al., 2003: 281-288) ทพบวามลคาในการรกษาเปนตวขดขวางความรวมมอในการใชยาอยางมนยสาคญ 2. ปจจยทางสงคมและสขภาวะทางจตใจ (Social and psychological factors) 2.1 สขภาวะทางจตใจ (Mental health) สภาวะทางจตใจของผตดเชอ เอช ไอ ว มทง ซมเศรา สนหวง วตกกงวล การมเปาหมายในชวต สภาวะจตใจทมนคง มหลายงานวจยทศกษาและพบวาตวแปรเหลานนมความสมพนธกบความรวมมอในการใชยาตา และมรายงานวาคาไวรลโหลด (Viral load) ไมมความสมพนธกบความรวมมอในการใชยา (Gordillo et al., 1999)

33

2.2 สภาวะทางเศรษฐกจและสงคม (Socio-economic factors) ปจจยทมผลเกยวของกบความรวมมอ ในการใชยา เชน ระดบการศกษา อาชพ รายได เปนตน ซงมงานวจยทพบวา ระดบการศกษา มความสมพนธอยางมนยสาคญ กบความรวมมอในการใช ซงกลมตวอยางทมระดบการศกษาตา มแนวโนมทจะมความรวมมอในการใชยาตา (Gordillo, et al., 1999) แตมบางงานวจยพบวา ผปวยทมการศกษาตา มความรวมมอในการใชยาดกวา (Weiser et al., 2003) อยางไรกตาม บางการศกษาพบวา ระดบการศกษาไมมความสมพนธ อยางมนยสาคญ กบความรวมมอในการใชยา นอกจากนผปวยทมงานทาจะมความรวมมอในการใชยาดกวาผปวยทวางงาน เชนเดยวกบ โฟกาต และคณะ (Fogarty et al., 2002) ทศกษาและพบวา รายได มผลตอความสมาเสมอในการรบประทานยาของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสและการศกษาของ อสเรยสก และคณะ (Israelski et al., 2004) ทศกษาเรองคณลกษณะของประชากร ทเกยวของกบความสมาเสมอ ในการรบประทานยาตานไวรส พบวาผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส โดยผปวยทมรายไดสง จะมารบบรการตามนดอยางสมาเสมอ อกทงการศกษาของ ศภรนทร หาญวงศ (2549) ทพบวา รายไดมความสมพนธและสามารถทานาย ความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส ของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสได 2.3 เพศ ชาตพนธ และอาย (Gender ethnicity and age) มรายงานการวจยพบวา อาย มความสมพนธอยางมนยสาคญ กบความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง (Aloisi, et al., 2002; Gordillo, 1999) และการศกษาของโฮวอรด (Howard, 2002) พบวาผปวยทมอายมาก มความรวมมอในการใชยาดกวาผทมอายนอย และในผปวยทมอายนอยกวา 32 ป มความรวมมอในการใชยาตาทสด แตในบางการศกษาพบวา อาย เพศ และสถานภาพในการสมรส ไมมความสมพนธกบความรวมมอในการรบประทานยา (Gordillo, 1999) 2.4 การใชสารเสพตด (Substance abuse) การใชสารเสพตดมผลตอความรวมมอในการใชยา (Forgaty, 2002) ผหญงทดมแอลกอฮอล อยางนอยสปดาหละ 1 วน ในชวงททาการศกษา จะมความรวมมอในการใชยาตา (Howard, 2002) และผปวยทไมใชสารเสพตดชนดฉด จะมความรวมมอในการใชยาสงกวา ผปวยทใชสารเสพตดชนดฉด (Gordillo, 1999) 2.5 ระยะเวลาทผปวยทราบวาตดเชอ ผตดเชอ เอช ไอ ว ทมประสบการณเกยวกบโรคเอดส จะเปนผทสามารถพฒนาศกยภาพ ในการตดสนใจเลอกการรกษา และการปฏบตตนในการดแลสขภาพไดอยางมเหตผล และเกดผลดตอสขภาพ ระยะเวลาของการเจบปวยทเจบปวยนาน ยงทาใหผปวยเอาใจใส ในการดแลสขภาพของตนมากขน (รชน ภรสตย, 2545)

34

3. ปจจยดานทศนคตเกยวกบการรกษา 3.1 ทศนคตเกยวกบยาและการรกษา (Treatment and medication attitudes) ผปวยทมความเชอ ในประสทธภาพของยาตานไวรสพบวา มความรวมมอในการใชยาสง อยางไรกตาม ในบางงานวจยพบวา ความเชอถอในการรกษาไมไดมความสมพนธอยางมนยสาคญกบความรวมมอในการใชยาตานไวรส (Gordillo, 1999) และผปวยทเคยมประวตไมรวมมอ ในการใชยาและมารบการรกษาผดนด มกจะไมมความรวมมอในการใชยาสง (Forgaty, 2002) 3.2 ทศนคตเกยวกบโรคตดเชอ เอช ไอ ว (HIV disease attitudes) เปนตวแปรทแสดงถงทศนคตตอ โรค เอช ไอ ว พบใน 4 งานวจย ซงมความสมพนธ กบความรวมมอในการใชยาอยางไมมนยสาคญ ตวแปรในทางลบ เ ชน การไดทราบขาวการเสยชวตของเพอนทตดเ ชอ มความสมพนธในทางลบกบความรวมมอในการใชยา อยางไรกตาม ม 1 งานวจยทรายงานวาการเสยชวตของเพอนผตดเชอดวยโรค เอดส ทาให ความรวมมอในการใชยาดขน นอกจากน น สภาพแวดลอมทางสงคม (Social climate) การทผปวยขาดการสนบสนนทางสงคม การขาดความมนใจ และการทผปวยไมกลาเปดเผยตวตอชมชน พบวามความสมพนธกบการทผปวยไมรวมมอในการใชยา (Forgaty, 2002) 4. ปจจยดานระบบบรการ การเขาถงระบบบรการยาตานไวรส เปนปจจยทมความสาคญ ตอ ความรวมมอในการใชยา การศกษาในตางประเทศพบวา ผปวยทมประสบการณทไมดกบระบบบรการ และเจาหนาทใหบรการนาไปส ความรวมมอในการใชยาทไมด ในประเทศไทยการใหยาตานไวรสแกผปวยตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ภายใตโครงการ NAPHA นบวาเปนโครงการทประสบความสาเรจมาก โครงการหนง ผปวยสามารถเขาถงยาตานไวรสไดโดยไมเสยคาใชจาย มทมผใหบรการ ทมความร ความเขาใจ และความตงใจจากบคลากรหลายฝาย ซงผานการอบรมเปนอยางดกอนดาเนนการ มคลนกและระบบพเศษทใหบรการ ทาใหผปวยสามารถเขาถงบรการไดโดยงาย ดงนนระบบการใหบรการ และทมใหบรการทดน นาจะเปนตนแบบของการใหยาตานไวรส ภายใตโครงการประกนสขภาพถวนหนา เพอไมใหเกดปญหาเชอดอยาจานวนมาก ในผปวยตดเชอ และแพรไปสผปวยรายใหม จนเราไมสามารถใชยา จ พ โอ เวยร (GPO VIR) อกตอไปซงในการศกษาครงนกลมตวอยางเปนผตดเชอ เอช ไอ ว/ผปวยเอดส ทรบประทานยาตานไวรส ในโครงการการเขาถงยาตานไวรสเอดสแหงชาต เปนยาตานไวรสทผลตโดยองคการเภสช เปนยาสตรแรกของประเทศไทย คอ จ พ โอ เวยร (GPO VIR-S) และ GPOVIR-Z นบวาเปนยาตานไวรส ทมคณสมบตคอนขางด เพราะเปนสตรยาผสมของตวยา 3 ชนดในเมดเดยวกน ในการศกษาครงน จงนาไปสแนวคดทจะศกษาถงความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส ของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดสทเขารวมในโครงการยาตานไวรสระดบชาต

35

เนองจากผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส ตองรบประทานยาตานไวรสไปตลอดชวต และตองรบประทานสมาเสมออยางนอยรอยละ 95 เพอใหเกดประสทธภาพสงสดตอตวผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส เอง นอกจากนน ในการใหความรวมมอในการรบประทานยาของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส กยงมความแตกตางกน ในแตละบคคล ซงพบวามปจจยตางๆไดแก อาย เพศ สถานภาพทางสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายได ระยะเวลาททราบวาตดเชอซงผวจยเชอวามความสมพนธกบความสมาเสมอในการรบประทานยาอยางตอเนอง ดงนน การรกษาผตดเชอเอช ไอ ว และผปวยเอดสดวยยาตานไวรส จงถอวาเปนความทาทาย ของผใหบรการอยางมาก แตหากผปวยเหลานไมตระหนกถงความสาคญของการรบประทานยาอยางตอเนองและสมาเสมอ และทาใหเกดเชอดอยาเกดขน ดวยขอจากดดานงบประมาณ ทงดานการวนจฉยการดอยา และสตรยาทจะนามาใชเมอเกดการดอยาแลว ผลรายทจะตามมามผลกระทบทสงมากตอตวผปวยเองทอาจจะกลบไปสสภาพเดมเพราะไมมยารกษา หรอทาใหเกดผลทรนแรงมากหากผปวยแพรเชอทดอยาแกผตดเชอใหม ดงนน วธทดทสดคอการปองกนดวยการทาใหผปวยมความรวมมอในการใชยา สงสดทกราย (เชดเกยรต แกลวกสกจ, 2548) การรกษาดวยยาตานไวรสลมเหลว (Poor adherence) เปาหมายของการรกษาผปวยดวยยาตานไวรส คอการลดปรมาณไวรสใหไดมากทสด (Maximal suppression) และนานทสด (Durable suppression) การฟนคนและคงสภาพของระบบภมคมกน การใหผปวยมคณภาพชวตทดขน และลดโอกาสทจะเจบปวย และตายจากโรคทสมพนธกบการตดเชอ เอช ไอ ว เชน โรคตดเชอฉวยโอกาส มะเรงของตอมน าเหลอง โดยขอบงชวาการรกษาดวยยาตานไวรสลมเหลว คอ 1. ไมสามารถลดปรมาณไวรสไดดพอ คอหลงจากการใหยานาน 24 สปดาหแลว ยงไมสามารถลดปรมาณไวรสถงระดบทนบไมได (Undetecable) 2. ลดปรมาณไวรสไดด แลวกลบมปรมาณสงขนใหม คอหลงจากทสามารถลดปรมาณไวรสกลบสงขนใหนบไดใหมโดยเฉพาะถามากกวา 1000 copies/ml 3. มภมคมกนซดโฟรลดลงตอเนอง (Immunologic failure) สาหรบผใหญ คาภมคมกนซดโฟร ลดลงมากกวารอยละ 30 จากคาสงสดเดมอยางนอย 2 ครงตดตอกน ทงนใหประเมนจาก แนวโนมการเปลยนแปลงของรอยละคาภมคมกนซดโฟร รวมดวย มอาการทางคลนกกลบมาใหม ผปวยเกดโรคตดเชอฉวยโอกาสขนใหม ในระหวางการรกษา (ยกเวนโรควณโรคปอด) เชน หลงเรมตนการรกษาดวยยาตานไวรสแลวผปวย ยงคงผอมลงเรอยๆ ออนเพลย มไขเรอรง หรอเกดเยอหมสมองอกเสบ (Cryptococcal meningitis) ขน หรอในเดกมการเปลยนแปลงทางคลนกไปในทางทเลวลง เชน จาก A เปน B หรอจาก B เปน C อาการปวยจากการทการรกษาลมเหลว คอการเกด

36

อาการปวยจาก Immune reconstitution syndrome เพอทจะแยกจากอาการปวย การรกษาทลมเหลว กลาวคอ การ เกดอาการปวยจาก Immune reconstitution syndrome มกจะเกดในชวง 2-3 เดอนแรกของการรกษา การตดตามประสทธภาพของการรกษา มการตดตามอาการและอาการแสดงทก 2 สปดาหในเดอนแรก และทก 2 เดอนในระยะตอไปตรวจระดบคาภมคมกนซดโฟร โดยทวไปควรมการตรวจเลอดหาระดบภมคมกนทก 3 ถง 6 เดอน ตามวงจรชวตของเชอ เอช ไอว เมอเขาสรางกาย เชอจะเกาะตดและเขาสเมดเลอดขาว ภมคมกน ถอดรหสพนธกรรมการภมคมกนแลวเชอ เอช ไอ ว เชอมตอสายพนธกรรมเขากบคาภมคมกนซดโฟร แปรรหสพนธกรรมของตนเอง หลงจากนนจะแบงตวหลดออกจากคาภมคมกนซดโฟร เพอไปทาลายคาภมคมกนซดโฟร ตวอนๆตอไปเรอยๆทาใหปรมาณเชอไวรสในรางกายเพมขน สงผลใหระดบคาภมคมกนซดโฟร ของรางกายลดลง ภมตานทานตอโรคตดเชอฉวยโอกาสลดลงและตดเชอฉวยโอกาสไดงาย การกนยาตานไวรสอยางสมาเสมอ จะยบย งไมใหเชอ เอช ไอ ว เพมจานวนขน และเพมคาภมคมกนซดโฟร ใหสงขนสระดบปกต เปาหมายหลกของการรกษาคอยาตานไวรสคงระดบคาภมคมกนซดโฟร เพอเปนแนวทางการตดตามผลการกษาดวยยาตานไวรส ในการกดเชอไวรสไดดคอระดบคาภมคมกนซดโฟร เพมขนโดยเฉลย 100-150 cell/cu. mm. ตอปโดยเฉพาะในชวง 3 เดอนแรกของการรกษาดวยยาตานไวรส ทกดเชอไวรสไดดจะชวยใหระดบภมคมกนเพมเฉลยอยางนอย 100 cell/cu mm. ในเวลา 1 ป (DHHS, 2006) ไวรอลโหลด (Viral load) ถาทาไดควรจะตรวจเพราะจะมประโยชนเมอการรกษาไมไดผลและเมอใชตดตามผลการรกษาหลงจากเปลยนสตรยา เปาหมายของการรกษาคอ การกดเชอไวรส ในกระแสเลอดทาใหปรมาณไวรสในพลาสมา ตากวา 50 copies/ml แนวคดเกยวกบการจดการตนเอง ความหมายของการจดการตนเอง (Self-Management) การจดการตนเอง เปนแนวคดหนงของการดแลตนเอง (Component of self care) เขามามบทบาทชวยผปวยทดแลตนเองไมไดและไมมประสทธภาพเนองจากไมรปญหา (Non–recognition problem) ลมการรกษาทไดรบ (Forget treatment) และตดสนใจชาไมทนการ (Delay decision making in the best situation) การจดการตนเองเปนการกระทาทจะตองกระทาอยางสมาเสมอและตลอดไป (สกญญา สขวญญา, 2551) แนวคดการจดการตนเอง (Self-Management) เปนแนวคดทมงใหบคคล/ผปวยเกดการปฏบตและควบคมสถานการณดวยตนเอง เพอควบคมหรอลดผลกระทบจากสถานการณนน ในทางทฤษฎถอวาการจดการตนเองมความสาคญตอการพฒนาสถานะสขภาพของ

37

การเจบปวยเรอรง การจดการตนเอง เปนรปแบบในการปฏบต ทจะชวยใหผปวยเกดการจดการตนเอง โดยมแนวคดพนฐานมาจาก ทฤษฎการเรยนรทางสงคม ซงมความเชอวาผปวยตองไดรบการชวยเหลอในการทจะเปลยนแปลงพฤตกรรมทเปนปญหา เพอทาใหผปวยมการดาเนนชวตทดขนไดมผใหความหมายของการจดการตนเองไว ดงน การจดการตนเอง (Self-Management) หมายถง การทบคคลสามารถควบคมสงเราหรอตวกระตนพฤตกรรม และควบคมการกระทาทจะเกดขนไดดวยตนเอง การทคนเราสามารถจดการกบพฤตกรรมการเปลยนแปลงพฤตกรรมของตน จะชวยใหลดความเครยดในจตใจ รางกาย และความเครยดในการทางานลงได การจดการตนเองน มความหมายแตกตางจากการยอมตาม (Compliance) กลาวคอการยอมตามนน ผปวยปฏบตตาม ขอกาหนดทางการรกษาอยางเครงครดแตการจดการตนเองนนเปนการปฏบตบทบาทโดยผปวยและครอบครวโดยการประเมน (Determining) การตดตาม (Monitoring) และการปรบเปลยน (Modifying) ขอกาหนดทางการรกษาและรวมมอกบทมสขภาพ ฮอลลอย และ เครย (Holroyd and Creer, 1986) กลาววาเปนการปฏบตเฉพาะของบคคลในการปองกนโรค และการบาบดเพอสขภาพ การจดการตนเองประกอบดวย การรบร (Cognitive) พฤตกรรมทางสงคม (Behavioral Social) และสรรวทยา (Physiological behavior) ซงมความเกยวของกบภาวะเจบปวยเรอรง โคส และบวล (Coates and Boore, 1995) กลาววา เปนกระบวนการในการดารงภาวะสขภาพไว การยอมปฏบตตามของบคคล ในการยอมปฏบตตามแผนการรกษาอยางเครงครด และใชเพอจดการกบการเจบปวยทเรอรง แคนแกส และคณะ (Kangas et al., 1996) กลาววาเปนการทบคคลมความคลองตวและตอบสนองตอกระบวนการดแล ในการดารงไวซงสขภาพดวยตนเอง และเกดจากความรวมมอกบสขภาพ บารโทรโลมว และคณะ (Bartholomew, et al., 1997) กลาววาเปนพฤตกรรมทบคคล หมายถงผปวยและญาต กระทาหรอปฏบต เพอลดผลกระทบ ทเกดจากความเจบปวยเรอรง โดยสามารถกระทาการดแลตนเองได ตามแผนการรกษา กระทาไดอยางตอเนอง และมประสทธภาพ รวมถงสามารถใชวธการเผชญปญหา (Coping strategies) หลายๆกลวธ เพอเผชญปญหาจากกการเจบปวยไดและ พบวาการจดการตนเองทงผปวยและครอบครวตองใช Cognitive behavior skill เชน การตดตามตนเอง (self-monitoring) การตดสนใจ (Decision making) และการสอสาร (Communication)

38

เครยร (Creer, 2000: 601-629) กลาววาเปนขนตอนทผปวยเปลยนแปลงพฤตกรรมของตนเอง เพอควบคมการเจบปวยเรอรงของตนเอง ซงขนตอนนประกอบดวย การตงเปาหมาย การรวบรวมขอมล การประมวลขอมล และการประเมนผล สมโภชน เ อยมสภาษต (2541) กลาววาเปนกระบวนการควบคมตนเองท งหมด ประกอบดวยสวนสาคญคอ การกากบตนเอง (Self - monitoring) ซงมกจกรรมหลก 2 กจกรรม คอ การสงเกตตนเอง (Self - observation) และการบนทกกจกรรมตนเอง (Self - recording) วาร กงใจ (2545) กลาววาเปนการทบคคลควบคมกระบวนการและควบคมพฤตกรรมดวยตนเอง ซงประเมนไดจากผลทตนเอง มการรบรถงพฤตกรรมทเหมาะสมกบการรกษา รชวรรณ ตแกว (2550: 16) กลาววาเปนการปฏบตกจกรรมเกยวกบ การดแลรกษาสขภาพ หรอปองกนการเกดปญหาสขภาพ รวมถงการมสวนรวมของผปวย กบเจาหนาทในทมสขภาพ จนจรา พทธรกษ (2551: 5) กลาววาเปนวธการทผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส จดกระทากบตนเอง เพอแกไขปญหาเกยวกบ การรบประทานยาตานไวรส การปรบเปลยนการรบประทานอาหาร การจดการอาการออนเพลย เหนอยลา อาการเหนอยหอบ การจดการเกยวกบอารมณกลว โกรธ ซมเศรา การแยกตว การแกปญหาสขภาพ การออกกาลงกาย การตดสนใจเกยวกบการสอสาร กบครอบครว และผใหบรการดานสขภาพ ตลอดจนการประเมนอาการตนเองและการสรางความหวงในชวตไดอยางมคณภาพเพอใหสามารถรกษาและฟนฟสมดลของรางกาย จตใจของตน คงไวซงอตตมโนทศนทางบวก สามารถดาเนนชวตครอบครวและอยในสงคมไดอยางปกตสข สรปวา การจดการตนเอง หมายถง การทผปวยปรบเปลยนพฤตกรรมของตนเองเพอควบคมตนเอง รวมมอปฏบตตามแผนการรกษา กระทาไดอยางตอเนอง และมประสทธภาพ โดยมการประเมนอาการตนเอง และการสรางความหวงในชวตไดอยางมคณภาพ แนวคดการจดการตนเองของแคนเฟอรและเกลค-บายส (Kanfer and Gaelick-Buys, 1991) โดยทแคนเฟอรและเกลค-บายส (Kanfer and Gaelick-Buys, 1986: 309) ไดเสนอรปแบบการจดการตนเองประกอบดวย กระบวนการตางๆ ทสามารถกระตนใหเกดการปฏบตพฤตกรรมตามเปาหมายไดแนวคดการจดการตนเองเขามามบทบาทในการดแลผปวย โดยการสงเสรมใหผปวยมดแลตนเองตอปญหาของตนเองไดด กลวธการเหลานเปน Self-management behavior approach หมายถง การตงเปาหมาย (Goal setting) การตดตามตนเอง (Self-monitoring)

39

การประเมนตนเอง (Self-evaluation) และการใหแรงเสรมตนเอง (Self-reinforcement) การจดการตนเอง เปนขนตอนทผปวยไดจดการเกยวกบการดแลตนเอง ในชวตประจาวน ประกอบดวย 1. การตดตามตนเอง (Self-monitoring) หรอ การเตอนตนเอง เปนขนทรวมการรบร การสงเกต การเขาใจเกยวกบสภาพแวดลอมและความรสกสนองตอบทเปนขอมลปอนกลบ รวมถงเปนขนตอนของการสงเกตตดตามและบนทกพฤตกรรมของตนเองอยางเปนระบบ พฤตกรรมทสงเกตตดตามอาจเปนพฤตกรรมทเปนเหตหรอพฤตกรรมทเปนผล ทงทเหมาะสมและไมเหมาะสม รวมถงการสงเกต การตดตาม และบนทกปจจยทมอทธพลตอปญหาสขภาพทบคคลกาลงพยายามจดการดวยการเตอนหรอตดตามตนเอง การตดตามตนเองประกอบดวย 4 กระบวนการ คอ การรบร การเขาใจ พฤตกรรม สภาพแวดลอม และดานสรรวทยา ซงลวนสงผลกระทบตอภาวะสขภาพและการดแลตนเอง ซงขนตอนในการตดตามตนเองม 6 ขนตอน ไดแก 1.1 การเลอกและกาหนดพฤตกรรมเปาหมายใหชดเจน 1.2 การตงเปาหมาย (Goal setting) 1.3 จาแนกพฤตกรรมเปาหมายออกเปนพฤตกรรมยอยทสามารถสงเกตไดชดเจน 1.4 กาหนดวธการบนทกและเครองมอทใชในการบนทก ทาการสงเกตและบนทกพฤตกรรม แสดงผลการบนทกทชดเจนและวเคราะหขอมลทบนทกซงขอดของการตดตามตนเอง คอ เปนการเปลยนความรบผดชอบ ในการรวบรวมขอมลและการปรบพฤตกรรมไปใหแกผรบการปรบพฤตกรรม ผถกปรบพฤตกรรม กจะไดใชความพยายามมากขนโอกาสทโปรแกรมจะประสบความสาเรจกยอมมมากขน นอกจากนยงทาใหผถกปรบพฤตกรรมตระหนกถงพฤตกรรมของตนเองวาเปนอยางไร มผลกระทบตอใครบาง ความตระหนกในตนเองจะชวยใหพฤตกรรมของบคคลเปลยนแปลงไป การสงเกตและบนทกพฤตกรรมตนเองนนถาไดรบการฝกฝนจนเกดความเคยชนจะทาใหบคคล สามารถจดการตนเองใหอยในสถานการณทเหมาะสมได 2. การประเมนตนเอง (Self-evaluation) เปนขนตอนของการประเมน เพอเปรยบเทยบกจกรรม หรอพฤตกรรมของตนเองกบเกณฑมาตรฐาน หรอเปาหมายทกาหนดไวเพอนาไปสการตดสนใจหรอคงพฤตกรรมนนไว การประเมนตนเองนใชขอมลทไดจากการสงเกตและตดตามตนเอง 3. การ เสรมแรงตนเอง (Self-reinforcement) เ ปนข นตอนการ เส รมแรง จงใจ (Motivation) เปนการกระทาของบคคล ทกระทาการเสรมแรงใหกบตนเอง เมอกระทาพฤตกรรมบรรลเปาหมายทตนเองเปนผกาหนดเปาหมายไว และจะสงผลใหมความถของพฤตกรรมเพมมากขน ซงตวเสรมแรงนเปนตวเสรมแรงจากภายใน ไดแก ความรสกพงพอใจ ความภาคภมใจ และเสรมภายนอกไดแก สงเสรมแรงทเปนวตถ หรอกจกรรมตางๆ หรอการไดรบการเสรมแรงจากผอน

40

เชน คาชมเชย เมอสามารถปฏบตพฤตกรรมไดบรรล ตามเปาหมายทกาหนด นนคอความสาเรจ ในการบรหารตนเอง โดยการใชการเสรมแรงตนเองเปนเครองมอสาหรบการทาพฤตกรรมใหสาเรจ สวนการลงโทษตนเอง ใชในการเบยงเบน หรอเพอลดความตองการของสงลอใจลง การเสรมแรงตนเองเปนหนาทของบคคลในการคงไวซงความเขมขน หรอความสมาเสมอในการปฏบตพฤตกรรม และเปนสงเชอมตอไปยงสถานการณทพงพอใจจากแรงเสรมภายนอก ซงถอเปนการยดระยะเวลาของการเสรมแรงหรอเสรมแรงทนทสาหรบพฤตกรรมทตนเองเลอกปฏบตอยางเตมใจ (Kanfer and Gaelick-Buys, 1991: 309) การจดการตนเองตามแนวคดของแคนเฟอรและเกลค-บายส ไดใหความสาคญของการใหขอมลสขภาพ (Information giving) เกยวกบความรเรองโรค ภาวะเจบปวยเรอรง การปฏบตตวทถกตอง ในการดแลตนเองในภาวะโรคเรอรง การปองกน แผนการรกษา การฟนฟภาวะสขภาพ หรอชะลอความเสอมของอวยวะรวมทงการใหความรในการจดการตนเองเพอใหหายจากโรค ความรความเขาใจเกยวกบโรค จะทาใหผปวยจดการตนเองไดดขน ในผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส ซงเปนโรคเรอรงตองรกษาโดยการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง ถาผตดเชอ ไดรบความรในการรบประทานยาตานไวรส เขาใจหลกในการรบประทานยาและเหนความสาคญของการรวมมอในการใชยาตานไวรส ผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดสจะปรบเปลยนพฤตกรรมรวมมอในการรบประทานยา ตามแนวคดเกยวกบความร ทศนคต และพฤตกรรม เมอรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนองแลวเกดผลด จะเกดเปนพฤตกรรมทคงทนและเสรมกาลงใจในการรวมมออยางตอเนอง (Kanfer and Gaelick-Buys, 1991: 310) นอกจากการจดการตนเองตามแนวคดของแคนเฟอรและเกลค-บายส แลวยงมแนวคดการจดการตนเองทสาคญอนๆ อกไดแก นาคากาวา-โคแกน (Nakagawa-Kogan, 1993) ไดนาเสนอแนวคดทเกยวของกบการจดการตนเองไว 3 แนวคด ไดแก 1. การกากบตนเอง (Self-regulation) เปนการปฏบตจดการตนเอง การกากบตนเองเปนระบบการปอนกลบอตโนมตของรางกาย เพอใหรางกายอยในสภาพสมดล ซงการกากบตนเองนตองใชการฝกฝนและพฒนาเพอนาไปสการเปลยนแปลง 2. การควบคมตนเอง (Personal control) เปนเปาหมายการฝกจดการตนเองในภาวะ Dys-regulation นน สงทคกคาม คอการขาดการควบคมตนเอง เมอบคคลสามารถจดการตนเองไดประสบความสาเรจนนหมายถงวา บคคลสามารถจดการตนเองได ตวบงชถงการควบคมตนเองได คอการควบคมพฤตกรรม (Behavior control) การควบคมการเรยนร (Cognitive control) การควบคมการตดสนใจ (Decision control)

41

3. การยอนกลบทางชวภาพ (Bio feedback) เปนเครองมอพนฐานทางการดแลสขภาพ เปนกระบวนการปอนกลบขอมล ทแสดงโดยสญลกษณ หรออาการทางรางกาย เชน อตราการเตนของหวใจ อตราการหายใจ ขอมลการปอนกลบ เหลานจะสงผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลนน และขอมลปอนกลบควรมความชดเจนวา เปาหมายนนไดกาวหนาไปแคไหนแลว เพราะขอมลปอนกลบนนมความคลมเครอ กจะไมสงผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรม ทบนน (Tobin, 1986) ไดเสนอแนวคดการจดการตนเองไวเชนกน โดยอธบายวา เปนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคล ทมพนฐานมาจากทฤษฎเรยนรทางปญญาสงคม (Social Cognitive Theory: Bandura, 1986) ซงเชอวา การเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลเกดจากการกาหนดซงกนและกน (Reciprocal determinism) ระหวาง 3 องคประกอบไดแก ปจจยดานบคคล (Personal factor) ปจจยทางดานพฤตกรรม (Behavioral factor) และปจจยทางสภาพแวดลอม (Environmental factors) ซงองคประกอบทง 3 มหนาทกาหนดซงกนและกน ทงนองคประกอบทงสาม กไมไดมอทธพลในการกาหนดซงกนละกนอยางเทาเทยมกน แบนดรา (Bandura, 1986) ไดเสนอแนวคดหลก ทสาคญของการจดการตนเอง คอแนวคดการรบรความสามารถของตนเอง (Self-efficacy) ซงบคคลทมความสามารถทจะปฏบตพฤตกรรมหนงใหสาเรจ เพอนาไปสเปาหมายทต งใจไว แบนดรากลาววา การเปลยนแปลงพฤตกรรมของคนเราเกดจากการเรยนรนนไมจาเปนตองแสดงออก หากแตวาการไดมาซงความรใหมๆกถอวาเกดการเรยนรแลวแมจะยงไมมการแสดงออกกตาม ดงนนการเปลยนแปลงของแบนดรา จะเนนการเปลยนแปลงพฤตกรรมภายใน โปเดนไฮเมอรและคณะ (Bodenheimer et al., 2002: 2469) ไดศกษาการจดการตนเองในผปวยโรคเรอรง โดยอธบายถงการใหความร 2 แบบ คอการใหความรแบบดงเดม ทมงความสนใจในการใหขอมล และสอนทกษะทางเทคนค กบการใหความรในแบบการจดการตนเอง ซงจะเนนการสอนทกษะในการแกปญหา ซงในแนวคดหลกของการจดการตนเอง คอการทาใหผปวยมการรบรความสามารถของตนเอง (Self-efficacy) มความเชอมนวา จะสามารถปฏบตกจกรรม หรอปรบเปลยนพฤตกรรม เพอใหบรรลเปาหมายทตงไว เมอผปวยสามารถแกปญหาของตนเองได กจะทาใหเกดการรบรความสามารถของตนเอง ผปวยโรคเรอรง จะตองมการตดสนใจในการดแลตนเองหรอจดการกบตนเอง ในเรองโรคทเปนอยทกวน การใหความรกบผปวย ยงเปนสงทมความจาเปนอยางมาก โดยเฉพาะในผปวยเรอรง การใหความรจะชวยสนบสนนใหผปวย สามารถปฏบตตนเองได มชวตอยภายใตเงอนไขการเจบปวย และมคณภาพชวตทด จากแนวคดทกลาวมาแลวทงหมดขางตนจะพบวา ในแตละแนวคดนนไดอธบายถงการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลเพอนาไปสเปาหมายทตงใจ โดยมงเนนไปทการใหความร การให

42

ขอมลและการสอนทกษะในการแกปญหา ทาใหผปวยเกดความสามารถในการจดการตนเองไดโดยเฉพาะในผปวยเรอรง ซงผวจยสนใจแนวคดการจดการตนเองของแคนเฟอรและเกลค-บายส เนองจากสามารถอธบายไดครอบคลมรปแบบการดาเนนการและการนาไปประยกตใชในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ซงเปนโรคเรอรงได อกทงแนวคดนยงเนนทการใหความรแกผปวย การจดการตนเอง เพอทาใหผปวยจดการตนเองไดดขนโดยการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง หากผตดเชอ ไดรบความรในการรบประทานยาตานไวรส เขาใจหลกในการรบประทานยาและเหนความสาคญของการรวมมอในการใชยาตานไวรส ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสจะปรบเปลยนพฤตกรรมรวมมอในการรบประทานยา ตามแนวคดเกยวกบความร ทศนคต และพฤตกรรม เมอรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนองแลวเกดผลด จะเกดเปนพฤตกรรมทคงทนและเสรมกาลงใจในการรวมมออยางตอเนอง จงเปนมโนทศนหนงทไดรบการพฒนาในหลายวชาชพ ไดแก สาขาการพยาบาล การแพทย กายภาพบาบด จตวทยา สขศกษา และบคลากรในทมสขภาพ ในการนาแนวทางไปประยกตใชในการรวมกนดแล การปฏบตกจกรรมการดแลรกษาสขภาพ หรอการปองกนการเกดปญหาสขภาพ รวมถงการมสวนรวมของผปวยกบเจาหนาทในทมสขภาพ (Tobin et al., 1986) บทบาทของพยาบาลเวชปฏบตชมชนในการสงเสรมการจดการตนเองในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส พยาบาลเวชปฏบตชมชนเปนบคลากรดานสขภาพทตองใหการดแลสขภาพของผปวยและครอบครว รวมถงมการรวมมอกบแพทยและบคลากรอนในทมสขภาพ สานกการพยาบาลไดกาหนดแนวคดในการปฏบตงานพยาบาลทงในระดบปฐมภม ทตยภมและตตยภม โดยเนนความครอบคลม ความเสมอภาคและความเปนธรรม การมสวนรวมของประชาชนและสงคม ประณต สงวฒนา (2554: 45) ไดกาหนดภารกจหลกของพยาบาลในการดแลผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสไว 6 ประการ ไดแก 1. การปองกนการตดเชอ เอช ไอ วในผมพฤตกรรมเสยง 2. การคนหาผปวยและผตดเชอ เอช ไอ ว รายใหม 3. การดแลผตดเชอ เอช ไอ ว ทยงไมปรากฏอาการ 4. การดแลผตดเชอ เอช ไอ วทมอาการและผปวยเอดส 5. การดแลผปวยเอดสระยะสดทาย 6. การดแลครอบครวผปวยกอนและหลงการเสยชวต

43

ซงในปจจบนพบวา ผ ปวยมอายยนยาวมากขนจากการใชยาตานไวรสและมประสบการณการเจบปวยเรอรงทมความซบซอนจากอาการและการรกษามากขน การดแลสวนใหญจงเนนไปทการปองกนภาวะแทรกซอนและการดแลผตดเชอ เอช ไอ วในระยะรกษาดวยยาตานไวรส รวมทงการดแลเชงรกเพอปองกนผตดเชอรายใหม (ประณต สงวฒนา, 2554: 43) จงตองการการดแลจากพยาบาลทมความรความชานาญในการจดการดแลผปวยทมปญหาซบซอน มการพฒนารปแบบดแลทมประสทธภาพครอบคลมทกระยะของการเจบปวย และเสนอวาพยาบาลผเชยวชาญและผปฏบตการพยาบาลเฉพาะทางตองมบทบาทการดแลหลก 4 ดาน คอ 1. การใหขอมล ความร และการปรกษาชวตและสขภาพ (Life and health education and consultation) การปฏบตทกษะตางๆทงบทบาทการเปนผสอน (Teaching) และกจกรรมทจะชวยผปวยในการปฏบตกจกรรม ซงกลาวไดวาผลกระทบจากการตดเชอ เอช ไอ ว เกดขนในทกระยะของการเจบปวยและอาการทปรากฏมความสมพนธกบการดาเนนชวต การปรบเปลยนพฤตกรรม ความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส ดงนน การประเมนสภาพเพอตงเปาหมายการดแลรวมกนระหวางผตดเชอ เอช ไอ วและผใหการดแล จะชวยใหผปวยสามารถวางแผนการดาเนนชวตและควบคมตนเองในการดแลสขภาพในระยะตางๆ 2. การใหการดแลแบบองครวมในการจดการกบอาการเจบปวย โดยการประเมนอาการ การบรหารจดการยาและอาการทเกดขนจากยาหรอโรคแทรกซอนของผปวยตองมความสอดคลองกบวถชวตของผปวยมากทสด และมการประเมนผลลพธอยางตอเนอง 3. การประสานงานและสงตอเพอการดแลทตอเนอง (Coordinating and referral for continuing care) พยาบาลจะทาหนาทเปนผประสานงานกบทมสขภาพ เปนการบรการทครอบคลมตงแตการประเมนของผรบบรการ การจดลาดบความสาคญของปญหา การจดทาแผนดแล รายงานการเปลยนแปลงของโรค รวมถงการจาหนายผรบบรการ โดยพยาบาลจะเปนผตดตอประสานงาน กบแพทยดานอาการของผปวย ซงมการสงตอผรบบรการไปสครอบครวรวมถงการสนบสนนการมสวนรวมของชมชนในการดแล 4. การบรหารจดการในลกษณะการเปนผ จดการทม และผ นาการเปลยนแปลง (Management as a care team manager and change agent) ทาใหเกดการปฏบตทเปนเลศ หรอพฒนานวตกรรมการดแล และระบบการดแลผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยเอดสทมประสทธภาพ ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส เปนผมความเจบปวยเรอรง ผปวยยอมตองการไดรบความชวยเหลอทงดานความร การฝกทกษะ และการสนบสนนทางดานกาลงใจ พยาบาลจงมบทบาทสาคญในการดแลดานสขภาพของผตดเชอ จากสภาพปญหาของการตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส และผลกระทบตอบคล ครอบครว สงคมและเศรษฐกจหลายดาน ในการใหการดแล

44

ผปวยกลมทรบยาตานไวรสน ควรจดบรการทตอบสนองปญหาในทกๆ ดานอยางเปนองครวม พยาบาลเวชปฏบตชมชนจงควรมความร ความเขาใจสถานะทางสขภาพของผตดเชอ โรคแทรกซอนทเกดขน การใชยาตานไวรสและการประเมนภาวะไมพงประสงค ตามมาตรฐานการดแลรกษาไดเปนอยางด พยาบาลเวชปฏบตชมชนในฐานะผปฏบตการพยาบาลขนสง จะตองใหการปฏบตการพยาบาล โดยใชความรทางดานคลนก ใชทฤษฎทางการพยาบาล เพอประเมนผปวยและครอบครว สามารถวางแผนและจดการการดแลปญหาสขภาพ สนบสนนในการปรบตวของผปวยและครอบครว ใหมพฤตกรรมการดแลตนเองอยางถกตอง ซงกระบวนการทจะสงเสรมการปรบตวของผ ตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ขนกบปจจยหลายประการ ดงนนพยาบาลควรมแนวทางการชวยเหลอดแลและประเมนผปวยตลอดจนครอบครว เกยวกบแบบแผนการดาเนนชวตของผตดเชอและครอบครว การดแลเพอลดภาวะเครยด พยาบาลควรสรางสมพนธภาพทดกบผปวยเพอเกดความไววางใจใหความรวมมอในการวางแผนการรกษารวมกน การประเมน การดแลดานจตใจ และทางดานจตสงคมควบคไปกบการประเมนทางรางกายเสมอ นอกจากน การสนบสนนใหเกดกลมเพอชวยเหลอกน (Self-help group) หรอการจดการใหสขศกษาเปนกลม (Group health education) เพอใหผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสเกดความสามารถในการจดการตนเองได ในการประยกตแนวคดการจดการตนเอง เพอนาไปใชในการพฒนารปแบบการพยาบาล โดยการเนนท การวเคราะหสถานการณปญหาและการเตรยมพรอมผปวยในการรบประทานยาตานไวรส การพฒนาระบบการใหคาปรกษาและการแกไขปญหาเพอสนบสนนความตอเนองในการรบประทานยาตานไวรส การประสานความรวมมอในระบบการดแลเปนทมและระบบสนบสนนการดแลเครอขายการดแลตอเนองเพอสงเสรมความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรส และการพฒนาแนวทางปฏบตและแผนการดแล เชน 1. การประเมนสภาพผปวยกอนเขารบยาตานไวรสทกราย ตามเกณฑขอบงชในการใชยาตานไวรส พรอมทงประเมนความตงใจและทบทวนประวตการมารบการตรวจรกษาตามนดและความรวมมอในการรกษา เพอพจารณาปจจยทอาจเปนอปสรรคและสงเสรมการปฏบตตวทกดาน 2. การประเมนและคดกรองโรคและภาวะแทรกซอนรวม เชน วณโรคและตบอกเสบ โดยเฉพาะในรายทซดโฟวต ากวา 100 เซลลตอไมโครลตร 3. การเตรยมความพรอมของผปวย โดยใหขอมลสขภาพ ความร ตรวจสอบความเขาใจและกาหนดวธปฏบตรวมกนของผปวย โดยเฉพาะสตรยาและอาการขางเคยงในระยะสนและระยะยาว ระบบภมคมกนของรางกาย ความสาคญของการรบประทานยาตานไวรสและการปฏบตตวระหวางการรบประทานยา

45

4. พฒนาระบบการใหคาปรกษาและตดตามแกไขปญหาเพอสนบสนนความสมาเสมอและตอเนองในการรบประทานยาตานไวรสโดยมกจกรรม เชน การใหความร การทบทวนความร การแสดงตวอยางหรอสถานการณจาลองเพอทดสอบความเขาใจและกาหนดเปาหมายรวมกน การใชความหลากหลายวธการทตอบสนองความตองการทสอดคลองกบบรบทของผปวย เพอกาหนดเปนโปรแกรมทสงเสรมการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง และมการประเมนเพอวเคราะหปจจยทเปนอปสรรคเพอใหการชวยเหลอ ใหการตดตามรายกรณทเปนกลมเสยง จดกจกรรมทเปนการกระตนหลายครง การจดการตนเองเปนจดสาคญของการพยาบาล การฝกใหผปวยจดการตนเองดวยกระบวนการทางรางกายของผปวย หรอบคคลนนเองเปนวถทางทดจะชวยใหคงไวซงภาวะสขภาพทดอยางยาวนาน เปาหมายของโปรแกรมการฝกการจดการตนเองคอ การชวยใหบคคลไดรบการพฒนาทกษะการกากบตนเอง (Self-regulation) เปนพลงในการเยยวยาตนเอง (Self–healing effort)โดยพยาบาลตองยอมรบการเปลยนแปลง จากแนวทางรกษาทเปนผกาหนดใหกบผปวย มาเปนผปวยทตองรบผดชอบพฤตกรรมของตนเองมากขน จากการรกษาทลมเหลว ซงเกดจากปจจยทสาคญ คอ วธการรกษาทไมมประสทธภาพ และผปวยละเลยทจะกระทาตามเกณฑ การรกษาทกาหนดไว ไมปฏบตอยางตอเนอง ดงนนการมสวนรวมของผปวย ในการทจะทาการเปลยนแปลงพฤตกรรมจงเปนเรองทสาคญ เพราะบางพฤตกรรมไมสามารถปรบเปลยนโดยใคร นอกจากตวผปวยเอง โดยเฉพาะผปวยทเจบปวยดวยโรคเรอรงตองใชเวลาในการรกษานาน (Gifford et al., 2002) จะสงผลใหเกดการตดสนใจทด (Riegel, Carlson & Glaser, 2000: 4-15) การจดการตนเองเปนอกวธ ทชวยทาใหผปวยมคณภาพชวตทดขน จงมผสนใจศกษา และนาทฤษฏการจดการตนเอง ไปใชในงานวจยมาก เชนมการนาแนวคดในเรองการจดการตนเอง ไปใชในผปวยโรคเรอรงตางๆ มากมาย เชน วาร กงใจ (2545) นาแนวคดการจดการตนเองไปใชในผปวยสงอาย ทมภาวะกลนปสสาวะไมอย พบวา ผสงอายสามารถปฏบตการจดการตนเองไดอยางตอเนอง ความถของการกลนปสสาวะไมอยลดลงจงเสนอวา พยาบาลเปนบคลากรสขภาพ ทมบทบาทสาคญ ในการชวยใหผปวย สามารถเรยนรการจดการตนเอง พฒนาทกษะและสมรรถนะในตนเอง ทจะจดการกบความเจบปวยอยางเหมาะสม มยร สาราญญาต (2547) ศกษาประสทธภาพของโปรแกรม ฝกการจดการตนเอง ของผปวยมะเรงตอความรนแรงของความเจบปวดพบวา โปรแกรมฝกการจดการตนเอง ทไดผสมผสาน วธบรรเทาความเจบปวดหลายวธมาใชรวมกนนนมประสทธภาพทดสาหรบผปวยมะเรง

46

จฬาภรณ คาพานตย (2550) ศกษาผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเอง ตอการปฏบตการจดการตนเอง อาการหายใจลาบาก สมรรถภาพปอด และความวตกกงวลในผสงอาย ทมภาวะปอดอดกนเรอรง พบวาผปวยสามารถจดการตนเอง กบอาการหายใจลาบากไดด สมพร พงศช (2549) ไดนาแนวทางการจดการตนเองไปใชในผปวยเอดส ทตดเชอวณโรค พบวา การจดการตนเองในการสงเสรมพฤตกรรม การดแลตนเองของผปวยทตดเชอวณโรค ทาใหผปวยหายจากวณโรคได การสงเสรมใหผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส มสวนรวมในการจดการตนเอง การชวยเหลอใหผปวยกาหนดเปาหมาย (Goal setting) กบพฤตกรรมการรบประทานยาตานไวรสของตนเองอยางตอเนองสมาเสมอและมประสทธภาพ เหมาะสมกบรปแบบการดาเนนชวตของตน เรยนรการแกปญหาดวยตนเอง (Problem solving) จะทาใหเกด ความรวมมอทดในการใชยาของผปวย และกระตนใหเกดการเสรมแรงทจะเปลยนแปลงไปสพฤตกรรมใหมดวยตนเอง โดยเกดจากกระบวนการเรยนรของผปวย มการประเมนพฤตกรรมทถกตอง ทาใหผปวยเกดความภาคภมใจ และรบรวาตนเองมความสามารถในการควบคมการรบประทานยาดวยตนเองได การใหขอมล (Information giving) หรอใหความรเกยวกบโรค ภาวะเจบปวยเรอรง การปฏบตตวทถกตองในการดแลตนเองในภาวะเรอรง การปองกน แผนการรกษา การฟนฟภาวะสขภาพ หรอชะลอความเสอมของอวยวะ (Kanfer and Gaelick-Buys, 1991: 309) กลมชวยเหลอตนเอง (Self-help group) กลมชวยเหลอตนเอง (Self-help group) หมายถง กลมบคคลทมปญหาคลายคลงกน มารวมตวกนดวยความสมครใจ และใชประสบการณของตนทสามารถแกไขปญหาไดสาเรจมาแนะนาแกสมาชกในกลมกจกรรมตางๆ เปนกลมทดาเนนการโดยสมาชกเพอสมาชก (อาภาพร เผาวฒนา, 2537) กลมชวยเหลอตนเอง เปนกลมทมววฒนาการจากการปรบตวของคน ใน ค.ศ.1800 เมอมการยายถนในอเมรกา เกดปญหาการปรบตวของคนทมาจากถนฐานทแตกตางกน มาอยรวมกนในสถานทใหม และไดรบการชวยเหลอจากหนวยงานไมเพยงพอ ผอพยพจงต งเครอขายขนเพอชวยเหลอกนเอง ตอมาในระยะสงครามโลกครงท 2 กลมชวยเหลอทางดานสขภาพและความเจบปวยจงเกดขน โดยผปกครองของเดกทมความพการดานรางกายและจตใจ ไดจดตงองคกรเลกๆขนเพอแกปญหาเฉพาะของกลม ตอมามการจดตงกลมผตดสราใน ค.ศ. 1935 เปนกลมทเปนแบบอยางของกลมชวยเหลอตนเองเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมเปนกลมแรก (ดรณ ชณหะวต, 2540) และเกดกลมชวยเหลอตนเองอนๆตามมาอกมากมาย ซงกลมเหลานมลกษณะทสาคญคอ เปน

47

กลมอาสาสมครทจดตงขนเอง ไมไดตงขนโดยองคกรหรอหนวยราชการใดๆ โดยทกลมเหลานจะมเปาหมายเหมอนกน คอ ชวยใหสมาชกมความรเพมขน เพมสมพนธภาพระหวางกลมสมาชก สงเสรมการปรบตว การแกปญหา เรยนรทจะมชวตอยอยางประสทธภาพ นนคอชวยใหสมาชกนาประโยชนจากกลมมาเพมความสามารถในการดแลตนเอง (Self care) จะเปนกลมคนทมปญหาเหมอนหรอคลายคลงกนทขาดการยอมรบจากสงคมมารวมกลม เพอชวยเหลอกน ชวยกนแกปญหาแลกเปลยนประสบการณในการแกปญหาใหแกกน กอใหเกดสมพนธภาพของสมาชกในกลม มความรบผดชอบรวมกน เปนกาลงใจใหกนและกน เกดความยอมรบ ซงจะทาใหเกดการเปลยนแปลงทศนคตขนได เชน กลมผตดสรา กลมผสงอาย กลมผปวยโรคเรอรงตางๆ เชนโรคมะเรง โรคเบาหวาน ซงเมอผปวยเหลานรวมตวกน พบวาสามารถใหความชวยเหลอกนในการแกปญหาแกสมาชกในกลมได สรางความมนใจแกสมาชก จนทาใหเกดผลลพธทดตอการรกษา บทบาทพยาบาลในกลมชวยเหลอตนเอง พยาบาลมบทบาททสาคญในกลมชวยเหลอตนเอง ในการดาเนนการจดต งและการดาเนนงานของกลมชวยเหลอตนเอง โดยการเปนผตดตอประสานงานใหกบกลม โดยการเปนตวกลางในการตดตอกบสมาชกในระยะแรก ทาหนาทเปนผนากลม โดยอาจมผชวยหรอไมมกได เปนผ กระตนสนบสนนใหสมาชกเขารวมประชม และตดตามประเมนผลการปรบตวและความสามารถในการดแลตนเอง ซงกองการพยาบาล (2540) กลาววาพยาบาลมความจาเปนตองเขารวมในกลม เพอใหขอมลทางสขภาพทถกตอง และเปนผนากลมในบางครง ซงแตกตางจากกลมชวยเหลอตนเองในเชงทฤษฎ แตการจดกลมดงกลาวเปนการประยกตใหเหมาะสมกบความพรอมของสมาชก สอดคลองกบ สมพร รงเรองกลกจ (2544) ทพบวา พยาบาลตองใหการชวยเหลอคอนขางมากในการชวยใหกลมชวยเหลอตนเองดาเนนไปไดตามวตถประสงคของกระบวนการกลมซงแบงเปน 3 ระยะไดแก 1.ระยะเรมตนหรอระยะสรางสมพนธภาพ ผนากลมจะตองสรางบรรยากาศใหสมาชกผอนคลาย อธบายใหสมาชกทกคนเขาใจจดมงหมายของการทากลม 2. ระยะดาเนนการสมาชกกลมมการระบายความรสก แลกเปลยนประสบการณ มการชวยเหลอ ใหคาแนะนาตอกน ใหกาลงใจตอกน สมาชกรสกเหนคณคาของตนเองมากขน สมาชกรสกวาปญหาของตนเองมผเขาใจและไดรบการแกไข 3. ระยะสนสดการทากลม เปนระยะทผนากลมจะตองชวยสมาชกในกลมประเมนผลความกาวหนา การเปลยนแปลงของตนเอง ความสาเรจของกลม และชวยใหสมาชกมความมนใจวาตนเองสามารถเผชญกบปญหาดวยตนเองได

48

ประโยชนของกลมชวยเหลอตนเอง ปจจบนกลมชวยเหลอตนเองมจานวนมากขน ประโยชนทไดรบจากการเขารวมกลมทาใหสมาชกปรบตวไดและเพมความสามารถในการดแลตนเอง สรปประโยชนของกลมชวยเหลอตนเอง ไดแก 1.ใหความชวยเหลอซงกนและกน (Mutual assistance) จะใหประโยชนในการแกปญหา หรอการชวยเหลอซงกนและกนเมอเกดภาวะวกฤต 2.ใหความรเกยวกบปญหา (Education about the problem) เปนการเปดโอกาสใหสมาชกกลมไดใหขอมล ทงยงเปนการใหขอมลแกคนนอกกลม การใหความรเกยวกบปญหานนเปนการชวยใหสมาชกกลมเกดการพฒนาและเปลยนแปลงตนเอง 3. การยอมรบ (Acceptance) เปนวตถประสงคทเดนชดของกลมชวยเหลอตนเอง คอใหสมาชกกลมยอมรบตนเองกเปนบคคลหนงในสงคม รวมทงการทาใหสมาชกกลมมองเหนคณคาและภาคภมใจในตนเอง มผสนใจศกษาเกยวกบการใชกลมชวยเหลอตนเอง (Self-help group) ในการดแลผปวยและนาไปใชในผปวยกลมตางๆ สรปได ดงน อาภรณ สวรรณเจษฎาเลศ (2547) ไดศกษาประสทธผลของรปแบบสขศกษาตามทฤษฎแรงสนบสนนทางสงคมรวมกบกจกรรมกลมชวยเหลอตนเองเพอลดความเครยดในผดแลผปวยโรคสมองเสอมพบวา รปแบบสขศกษารวมกบกจกรรมกลมชวยเหลอตนเองสามารถนามาใชในการลดความเครยดใหแก ผดแลผปวยสมองเสอมได กนกภรณ ชเชด (2547) ไดศกษาปจจยเชงกระบวนการกลมทมอทธพลตอประสทธผลของกลมชวยเหลอตนเองตามการรบรของผตดเชอ เอชไอ ว พบวา กลมชวยเหลอตนเองของผตดเชอ เอชไอ วและผปวยเอดส มการดาเนนงานทมประสทธผล สมาชกสวนใหญมความรสกพงพอใจตอกลมของตนสง มความยดมนผกพนตอกลมในดานจตใจ และดานบรรทดฐานสง สมจตร วงศบรรเจดแสง (2548) ไดศกษาผลการเขารวมกลมชวยเหลอตนเองตอความรและการปฏบตการดแลผสงอายโรคเบาหวานของญาตผดแล พบวา ญาตผปฏบตการดแลผสงอายเบาหวานมความรในการดแลมากขน พรทพย โคตรสมบต (2550) ไดพฒนาแนวปฏบตการพยาบาลโดยใชหลกฐานเชงประจกษเพอการสงเสรมการควบคมโรคของผปวยเบาหวานชนดท 2 โดยใชกลมชวยเหลอตนเองพบวา ผปวยเบาหวานชนดท 2 ไมมภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน มการควบคมโรคไดดขน หลงจากเขารวมกจกรรมชวยเหลอตนเอง โดยประเมนจากการลดลงของระดบฮโมโกลบนทมน าตาลเกาะ (HbA1c)

49

สรปวา การรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง เปนพฤตกรรมทตองเกดจากความพรอมและมแรงจงใจทจะปฏบตดวยตนเอง ผวจยสนใจทจะใชวธการกลมชวยเหลอตนเอง (Self-help group) มาประยกตใชในโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรสในกลมทดลองเพอกระตนใหผปวยเกดแรงจงใจทจะปฏบตดวยตนเอง ทาใหผปวยมความรเพมมากขน มพฤตกรรมการรวมมอในการรบประทานยาเพมขน อกทงยงเปนการเสรมแรงใหผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสเกดความมนใจวาจะสามารถปรบพฤตกรรมไดอยางตอเนองในการปฏบตตวทบานได และใหผตดเชอเกดความรความเขาใจ เพอมงเนนใหสมาชกในกลมไดเขาใจตนเอง เขาใจผอน ในทศนคต ความคด เกดมตรภาพทดตอกนภายในกลม รวมทงสงเสรมใหสมาชกกลมเกดพฤตกรรมการใชยาตานไวรสไดตอเนองสมาเสมอทดขน

บทท 3

วธดาเนนการวจย รปแบบการวจย การศกษาครงนเปนการวจยเปนแบบกงทดลอง (Quasi Experimental Research) แบบสองกลมวดผลกอน-หลงการทดลอง โดยกลมควบคม (Control group) เปนผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดสทไดรบการพยาบาลแบบปกตและกลมทดลอง (Experimental group) เปนผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดสทไดรบโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส โดยมวตถประสงคเพอศกษาผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสทมตอพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ตามรปแบบการวจยและแบบแผนการทดลองดงแผนภาพ X กลมทดลอง O1 O2 กลมควบคม O3 O4 แผนภมท 2 รปแบบการวจยแบบ Quasi-experiment two group design โดยกาหนดให X = โปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส O1, O3 = การเกบขอมลกอนไดรบโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส

51

O2, O4 = การเกบขอมลหลงไดรบการจดโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส สถานททใชในการเกบขอมล จงหวดสมทรสาครอยหางจากกรงเทพ 40 กโลเมตร แบงการปกครองเปน 3 อาเภอ ไดแก อาเภอเมอง อาเภอกระทมแบนและอาเภอบานแพว มแมน าทาจนไหลผาน ประชากรสวนใหญมสภาพความเปนอยและวถชวตสวนใหญคลายคลงกน กลาวคอ สวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรม ทาสวนผลไม เลยงปลาและอาชพรบจาง มการศกษาและรายไดอยในระดบปานกลางถงคอนขางตา โรงพยาบาลระดบทตยภมในจงหวดน ใหบรการประชาชนในพนทของอาเภอและพนทขางเคยง เปนโรงพยาบาลภาครฐในสงกดกระทรวงสาธารณสข มผรบบรการผปวยนอกเฉลย วนละ 1,500 คน และใหบรการตามโครงการหลกประกนสขภาพแหงชาต ในการใหบรการยาตานไวรสในกลมผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส โดยท คลนกรบยาตานไวรส เปดใหบรการในวนองคาร ตงแต เวลา 08.00 น.-16.00 น. ซงโดยปกตมการใหบรการและการพยาบาล ดงน 1. การคดกรองจากการซกประวต เชน ประวตการใชสารเสพตด ประวตการม เพศสมพนธ รวมทงการเจบปวยในอดตและประวตสขภาพของครอบครว 2. ตรวจผลเลอดทางหองปฏบตการ เชน คาซดโฟร คาไวรลโหลด (Viral load) 3. การตรวจประเมนสขภาพ ไดแก การประเมนนาหนก ความดนโลหต 4. การตรวจโดยแพทยเพอตดตามและอาการของโรค ตลอดจนโรคแทรกซอนอนๆ 5. ใหคาแนะนาการใชยาโดยเภสชกรนดมาตรวจในครงตอไปทก 2 สปดาหในครงแรกและนดทก 1 เดอนในครงตอไป ประชากรและกลมตวอยาง ประชากร ประชากรทใชในการศกษาวจยครงน คอผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทใชยาตานไวรส โดยมารบบรการจากคลนก รกษาผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยเอดสจากโรงพยาบาลระดบทตยภม 2 แหงในจงหวดสมทรสาคร

52

กลมตวอยาง กลมตวอยางคดเลอกโดยเลอกแบบเจาะจง (Purposive criteria) คอ ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทใชยาตานไวรสเอดส จากโรงพยาบาลระดบทตยภมในจงหวดสมทรสาคร แหงละ 30 คน โดยกาหนดเลอกเปนกลมทดลองและกลมควบคม กลมตวอยางถกคดเลอกในชวงการเขารบบรการระหวางเดอนตลาคม–เดอนพฤศจกายน พ.ศ 2554 โดยผวจยไดคานงถงหลกการกาหนดขนาดกลมตวอยางสาหรบการวจยกงทดลอง คอ ควรมจานวนอยางนอย 30 คน (บญใจ ศรสถตนรากร, 2544) และกาหนดคณสมบตของกลมตวอยาง ดงน 1. เปนผปวยทไดรบการวนจฉยวาตดเชอ เอช ไอ ว จากแพทยและผานการใหคาปรกษาในเรองผลการตรวจเลอด 2. อาย ตงแต 18–59 ป โดยไมจากดเพศ 3. เปนผตดเชอ เอช ไ อ ว และผปวยโรคเอดส ทเขาคลนกรบยาตานไวรสและผานการคดกรอง ดวยแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง คะแนนนอยกวารอยละ 95 ของคะแนนเตม 25 คะแนน 4. สามารถอานและเขาใจภาษาไทยไดด การรบรตอบคคล เวลา สถานทอยในระดบปกต 5. ยนดเขารวมการวจยและใหความรวมมอในการทาวจยตลอดขนตอนการวจย เกณฑคดออก (Exclusive criteria) ขณะดาเนนการวจยหากกลมทดลองมอาการเจบปวยตองเขา รบการรกษาในโรงพยาบาลดวยอาการขางเคยงของยาตานไวรสหรออาการแทรกซอนจากโรคตดเชอฉวยโอกาสผวจยจะคดออกจากการทดลองและใหการดแลหรอบรการตามปกต เกณฑคดเขา (Inclusive criteria) ผวจยคดเลอกกลมทดลอง จากผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทใชยาตานไวรส ทมคณสมบตตามเกณฑทกาหนจากโรงพยาบาลแหงแรก จานวน 30 คน และเพอปองกนการปนเปอนของกลมตวอยาง ผวจยเลอกกลมควบคม จากกลมผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทใชยาตานไวรส จากโรงพยาบาลแหงทสอง เพอใหกลมควบคมมคณสมบตตามเกณฑทกาหนด และมลกษณะคลายคลงกบกลมทดลองมากทสด คอ 1. เปนโรงพยาบาลระดบทตยภม ตงอยในจงหวดเดยวกน ลกษณะวฒนธรรม การประกอบอาชพทคลายคลงกน 2. ประชากรสวนใหญ มการประกอบอาชพทาสวน และรบจางทางานในโรงงานอตสาหกรรม

53

3. การคมนาคมสะดวกโรงพยาบาลอยรมถนน ผปวยสามารถเขาถงบรการไดสะดวก 4. มรปแบบการใหบรการเหมอนกน คอ 4.1 มการจดตงคลนกสาหรบผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทรบยาตานไวรส 4.2 ขนตอนการใหบรการคลนกสาหรบผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสใหบรการ สปดาหละ 1 วน (ทกวนองคาร) โดยมการจดกจกรรมกลมและนดรบยาทก 4 สปดาห 4.3 ใชสตรยาของโครงการยาตานไวรสของสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต 4.4 บคลากรทดแลคลนกสาหรบผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทรบยาตานไวรส ประกอบดวย แพทย พยาบาล เภสชกร และทมสขภาพอนๆ กลมตวอยางทกรายตองผานการคดกรองตามแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ซงคาคะแนนเตม เทากบ 25 คะแนน หากกลมตวอยางมคาคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองนอยกวารอยละ 95 ของคาคะแนนเตม ซงเทากบ 24 คะแนนหรอนอยกวา จะถกคดเลอกเขากลมตวอยาง ผวจยไดดาเนนการคดเลอกกลมตวอยางทกวนองคารทมการนดผตดเชอ เอช ไอ ว รบยาตานไวรส และเมอคดกรองไดทกวนองคาร ผวจยดาเนนการตามโปรแกรมทนท จนครบ 30 คน เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจยครงนประกอบดวย เครองมอ 2 ชนด ไดแก เครองมอทใชในการรวบรวมขอมลและเครองมอทใชในการทดลอง เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ประกอบดวย 1. แบบสอบถามขอมลดานคณลกษณะประชากร ไดแก อาย เพศ สถานภาพสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายได 2. แบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยา ทผวจยดดแปลงจากแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาของ มอรสก (Morisky medication adherence scale, 2008) ประกอบดวยขอคาถามจานวน 5 ขอ เปนมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ มคาตอบ 5 ตวเลอก คอ แตละขอคะแนนเตม 5 คะแนน ขอ 1, 2, 3 เปนคาถามเชงบวก

54

ทกครง คะแนนเทากบ 5 หมายถง การปฏบตเปนประจาทกวน บอยครง คะแนนเทากบ 4 หมายถง การปฏบต 5-6 วน/สปดาห บางครง คะแนนเทากบ 3 หมายถง การปฏบต 3-4 วน/สปดาห นานๆครง คะแนนเทากบ 2 หมายถง การปฏบต 1-2 วน/สปดาห ไมเคย คะแนนเทากบ 1 หมายถง ไมเคยปฏบตเลย ในสปดาห

ขอ 4, 5 เปนคาถามเชงลบ คาคะแนนกลบตรงขามกบคาตอบ ทกครง คะแนนเทากบ 1 หมายถง การปฏบตเปนประจาทกวน บอยครง คะแนนเทากบ 2 หมายถง การปฏบต 5-6 วน/สปดาห บางครง คะแนนเทากบ 3 หมายถง การปฏบต 3-4 วน/สปดาห นานๆครง คะแนนเทากบ 4 หมายถง การปฏบต 1-2 วน/สปดาห ไมเคย คะแนนเทากบ 5 หมายถง ไมเคยปฏบตเลย ในสปดาห

การคดคาคะแนน คะแนนเตมเทากบ 25 คะแนน สาหรบกลมตวอยางทมพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาอยางตอเนองคอ รบประทานยาตานไวรส ไมนอยกวา รอยละ 95 ของคะแนนเตมซงคะแนนเทากบ 24 คะแนน ดงนน กลมทดลองทมคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาอยางสมาเสมอนอยกวา 24 คะแนน จะถกเลอกเขากลมทดลอง จนครบ 30 คน เครองมอทใชในการวจย ประกอบดวย 1. โปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรส เปนโปรแกรมทผวจยไดพฒนาขนตามแนวคดการจดการตนเองของแคนเฟอรและเกลค-บายส (1991 ) รวมกบการทบทวนงานวจยอยางเปนระบบ (Systematic review) แลวนามาเรยบเรยงเปนกจกรรมการพยาบาลอาจารยทปรกษาตรวจสอบความถกตองและความตรงของเนอหา ความครอบคลม ความเหมาะสมของภาษา การจดลาดบขนตอนในการใหการดแล/การพยาบาลและความเหมาะสมของเวลาในแตละขนตอน จากนนผวจยนามาปรบปรงแกไขกอนนาไปใชจรง โปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรส ประกอบดวย ขนตอนการดาเนนการ 4 ขนตอน ไดแก ขนตอนท 1 การประเมนและการวางแผน 1.1 ผวจยสรางสมพนธภาพและประเมนคณสมบตตามเกณฑทกาหนดไวโดยผวจยพบผปวยทคลนกรบยาตานไวรส อธบายขนตอนการวจย รวมทงการพทกษสทธของกลมตวอยาง เมอกลมตวอยางยนดเขารวมงานวจยและลงนามในใบยนยอม ผวจยจงเรมดาเนนการตามโปรแกรม จนครบจานวน 30 คน 1.2 ผ ปวยมการประเมนตนเอง (Self-evaluation) และมการตกลงรวมกนในการตงเปาหมาย (Goal setting) ในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง

55

ขนตอนท 2 การเตรยมความพรอม เปนการเตรยมผปวย ใหพรอมสาหรบการจดการตนเองทบานดวยตนเอง มจดประสงคเพอใหผปวย มความร ความเขาใจเกยวกบโรค แผนการรกษาดวยยาตานไวรส และฝกทกษะในการกากบตดตามตนเอง โดยจดกจกรรมโดยใชรปแบบกลมชวยเหลอกน (Self-help group) ประกอบดวยขนตอน ดงน 2.1 บรรยายนาประกอบการใชภาพพลก เพอใหเกดความรความเขาใจเกยวกบแนวคดและกระบวนการจดการตนเอง โรคเอดสและแผนการรกษาดวยยาตานไวรส 2.2 ผวจยใหกลมตวอยางประเมนตนเอง (Self-evaluation) จากคาคะแนนประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาของตน ผวจยชนาใหกลมตวอยางสะทอนคดและเชญชวนใหสมาชกกลมตงเปาหมายรวมกน (Goal setting) ในการใชยาอยางตอเนองตลอดไป 2.3 กระตนใหสมาชกกลมแลกเปลยนประสบการณการมปญหาในการรบประทานยาอยางตอเนอง รวมแลกเปลยนความคดเหน โดยทผวจยสรปและชนาแนวทางการแกปญหา 2.4 สอนและฝกทกษะแกกลมตวอยางในการใชแบบบนทกพฤตกรรมตนเองในการรบประทานยาในแตละวน เพอกากบตดตามตนเอง (Self-monitoring) ในการรบประทานยาตานไวรสขณะกลมตวอยางอยทบาน โดยใหกลมตวอยางบนทกความรวมมอในการรบประทานยา จานวนครงทลมรบประทานยา และสาเหตทลมรบประทานยา และผปวยนามาดวยทกครงทมาเขากลม เพอรวมประเมนโดยผปวยและผวจย ขนตอนท 3 การปฏบตการจดการดวยตนเอง 3.1 เปนการปฏบตการจดการดวยตนเอง โดยกลมตวอยางนาความร และทกษะการจดการตนเองไปปฏบตดวยตนเองทบาน โดยใชวธการกากบตดตามตนเอง (Self-monitoring) โดยการจดบนทกในสมดบนทกพฤตกรรมการใชยาตานไวรสทผวจยแจกให โดยจะบนทกพฤตกรรมการรบประทานยาทงทเหมาะสมและไมเหมาะสมในแตละมอและแตละวน บนทกความรวมมอในการรบประทานยา จานวนครงทลมรบประทานยา และสาเหตทลมรบประทานยา 3.2 การเสรมแรงตนเอง (Self-reinforcement) เ พอใหผ ปวยเ กดความภมใจในความสามารถจดการดวยตนเองททาพฤตกรรมไดบรรลเปาหมายทกาหนดรวมกน โดยผวจยตดตามทางโทรศพท (Telephone visit) เพอสอบถามความเขาใจในการใชยาอยางตอเนองกระตนเตอนใหผปวยเหนความสาคญของการรบประทานยาใหตอเนองและตรงเวลา ชมเชยและใหกาลงใจ เปนระยะสะทอนกลบขอมล (Feed-back) ปญหาทเกดจากการรบประทานยาตานไวรส ผวจยใหคาแนะนาในการแกปญหาอยางตอเนอง จนกลมตวอยางเกดความมนใจในการจดการตนเอง

56

ขนตอนท 4 การตดตามผล และประเมนผล โดยใชแบบประเมนพฤตกรรมการใชยาตานไวรส 2. แผนภาพพลกประกอบการสอน เรองการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนองและสมาเสมอ ของสานกโรคเอดส วณโรคและโรคตดตอทางเพศสมพนธ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ประกอบดวยเนอหาเกยวกบ ความรพนฐานเกยวกบการตดเชอ เอช ไอ ว การรบประทานยาตานไวรสและอาการไมพงประสงค แผนการรกษาตอเนองและ การมาตรวจตามแพทยนด 3. แบบบนทกการรบประทานยาตานไวรส ผวจยดดแปลงจากการปรบจากแบบบนทกการรบประทานยาตานไวรส ของงานเวชปฏบตชมชน โรงพยาบาลระดบทตยภมแหงหนงใน จงหวดสมทรสาคร หลงจากการเขากลมตามกจกรรมครงท 1 แลวผวจยมอบให กลมทดลองนากลบไปบนทกระหวางอยบาน 2 สปดาห และนามาดวยทกครงทมการนดมาพบผวจย การตรวจสอบคณภาพของเครองมอ การตรวจความตรงของเนอหา (Content validity) ผวจยนาโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรส ทสรางขนนาเสนออาจารย ทปรกษา 2 ทานเพอตรวจสอบความถกตองและความตรงของเนอหา ความครอบคลม ความเหมาะสมของภาษารวมทง การจดลาดบขนตอนของกจกรรม และความเหมาะสมของชวงเวลาในแตละขนตอน จากนนผวจยนามาปรบปรงแกไขกอนนาไปใชจรง ผวจยตรวจสอบความตรงเชงเนอหาของ แบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส โดยอาจารยทปรกษาเพอตรวจสอบเนอหา และภาษาทใช กอนนาไปใหผทรงคณวฒ จานวน 5 ทาน (ภาคผนวก ก) ตรวจสอบความตรงตามเนอหาตลอดจน ความถกตอง ชดเจน ครอบคลม และความเหมาะสมของภาษา ผวจยไดปรบตามคาแนะนาของผทรงคณวฒ เปนขอคาถามทางบวก 3 ขอ คอ ขอ 1, 2, 3 และเปนขอคาถามทางลบ 2 ขอ คอ ขอ 4 และ ขอ 5 ผวจยนาขอความเหนของผทรงคณวฒมาวเคราะหคาดชนความตรงตามเนอหาและคาดชนความสอดคลองพบวา มคา CVI เทากบ 0.86 และ IOC) เทากบ 0.95

57

การตรวจสอบคาความเชอมน (Reliability) ผวจยนาแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของผ ตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดสทปรบปรงแลว ไปทดลองใชกบผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทมารบบรการในพนทศกษา แตไมใชเปนกลมตวอยางทใชในการวจยครงนจานวน 30 คน และนาขอมลทไดมาวเคราะหหาคาความเทยงของเครองมอ โดยใชสมประสทธแอลฟาของ ครอนบาค (Cronbach’s Alpha Coefficient) ไดคาความเทยงเทากบ 0.83 การเกบรวบรวมขอมล ผวจยดาเนนการเกบขอมลดวยตนเอง ตงแตเดอนตลาคม ถงเดอน พฤศจกายน พ.ศ. 2554 โดยกลมทดลองเปนผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ทมคาคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส นอยกวารอยละ 95 ไดรบโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรสทไดรบการตรวจสอบคณภาพเรยบรอยแลว สาหรบกลมควบคมเปน ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทมคาคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส นอยกวารอยละ 95 ไดรบการปฏบตกจกรรมทางการพยาบาลตามปกต การดาเนนการวจย 1. ผวจยทาหนงสอขออนญาตดาเนนการวจยจากบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยครสเตยน เพอขออนญาตเกบรวบรวมขอมลในสถานทศกษา 2. ผวจยดาเนนการเกบรวบรวมขอมลในกลมควบคมและกลมทดลองทกวนองคาร ตงแตเวลา 08.00 น.-16.00 น.โดยเกบขอมลทละกลม เรมเกบขอมลจากกลมควบคมกอน แลวจงเกบขอมลในกลมทดลองโดยตรวจสอบคณสมบตของกลมตวอยาง ทมคาคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส ตากวา 24 คะแนน มาสอบถามความสมครใจในการเขารวมการวจย โดยอธบายวตถประสงคการวจย รปแบบการดาเนนการวจย ประโยชนทไดจากการรวมโครงการ เมอไดกลมตวอยางในการวจย ผวจยชแจงการพทกษสทธของผรวมวจย พรอมใหลงชอเพอยนยอมเขารวมโครงการ สวนกลมควบคม ผวจยขอความรวมมอกบพยาบาลวชาชพทดแลผปวยในคลนกรบยาตานไวรส เพอดาเนนการเกบขอมลโดยผวจยรวบรวมขอมลในวนองคารตงแตเวลา 08.00 น. - 16.00 น. จนครบจานวน 30 คน

58

3. ดาเนนการใหกจกรรมตามโปรแกรมจดการตนเองในการใชยาตานไวรส ทผวจยสรางขนในกลมทดลองตามระยะเวลา โดยการกาหนดใหมกจกรรมการดแลและการพยาบาลจานวน 3 ครงและใหกลมทดลองตอบแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองหลงสนสดโปรแกรม สวนกลมควบคมใหมารบบรการการพยาบาลในคลนกรบยาตานไวรสตามปกตและใหตอบแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง สปดาหท 1 สปดาหท 2 กลมทดลอง O1 O2 P1 P2 P3 T1 T2 2 สปดาห กลมควบคม O3 O4 แผนภมท 3 แผนภมการทดลอง โดยกาหนดให O 1 = การประเมนพฤตกรรมการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง กอนทดลองในกลมทดลอง O 2 = การประเมนพฤตกรรมการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง หลงทดลองในกลมทดลอง O 3 = การประเมนพฤตกรรมการใชยาตานไวรสอยางตอเนองกอนทดลองในกลมควบคม O 4 = การประเมนพฤตกรรมการใชยาตานไวรสอยางตอเนองหลงทดลองในกลมควบคม P 1 = ขนตอนท 1 การประเมนและการวางแผนโดยการสรางสมพนธภาพการประเมนตนเอง (Self-evaluation) โดยการสะทอนคดตนเองและ การกาหนดเปาหมายรวมกน (Goal setting) ในการปฏบตจดการตนเอง

59

P 2 = ขนตอนท 2 ใชรปแบบกลมชวยเหลอกน (Self-help group) เพอสรางความร ความเขาใจ เกยวกบแนวคดและกระบวนการจดการตนเอง โรคเอดสและการรกษาดวยยาตานไวรส โดยผวจยบรรยายนาและใชภาพพลกประกอบ กระตนใหสมาชกกลมแลกเปลยนประสบการณ ปญหาในการรบประทานยาอยางตอเนอง และการฝกใชสมดบนทกการรบประทานยาตานไวรสเพอกากบตดตามตนเอง (Self-monitoring) P 3 = ขนตอนท 3 การปฏบตการ จดการตนเอง โดยกลมตวอยางนาความรและทกษะการจดการตนเอง ไปปฏบตดวยตนเองทบาน โดยใชการกากบตดตามตนเอง (Self-monitoring) โดยการใชสมดบนทกความรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสและเสรมแรงตนเอง (Self reinforcement) โดยการชนชมตนเอง เกดความภมใจเมอปฏบตไดถกตอง ขนตอนท 4 การตดตามผลและประเมนผลโดยใช T 1 = การใชโทรศพทตดตามผปวยกลมทดลอง ครงท 1 T 2 = การใชโทรศพทตดตามผปวยกลมทดลอง ครงท 2 การดาเนนการทดลอง ผวจยเขาศกษาในกลมทดลองโดยมกจกรรมดงน กจกรรมครงท 1 ใชเวลา 60 นาท 1. ผวจยชแจงรปแบบของการศกษา วตถประสงคในการศกษา 2. ผวจย เกบขอมลคณลกษณะประชากรของกลมทดลอง 3. ผวจยแจกแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสและใหผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ตอบแบบประเมนดวยตนเอง (Pre-test) 4. ผวจย ใหความรเกยวกบการใชยาตานไวรส โดยใชรปแบบกลมชวยเหลอกน (Self-help group) มการกาหนดเปาหมายรวมกน (Goal setting) ใหความรเรองการใชยาตานไวรส การดอยา อาการขางเคยงจากการใชยาตานไวรสและแนะนาและฝกทกษะการใชสมดบนทกการใชยาตานไวรส (My note) กจกรรมครงท 2 (นดครงท 2 หลงไดรบยา 1 สปดาห) ใชเวลา 30 นาทผวจย ใหความรเรองการใชยาตานไวรส โดยใชรปแบบกลมชวยเหลอกน (Self-help group) ซกถามปญหาในการใชยาตานไวรส ใหความรเรองการใชยาตานไวรส อาการขางเคยงจากการใชยาตานไวรส และตดตามการใชสมดบนทกการใชยาตานไวรส ชมเชยและใหกาลงใจกลมตวอยางทสามารถใชยาอยางตอเนอง กจกรรมครงท 3 (นดครงท 3 หลงไดรบยา 2 สปดาห) ใชเวลา 30 นาท

60

3.1 ผวจยแจกแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสและใหผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส ตอบแบบประเมนดวยตนเอง (Post-test) 3.2 ผวจย กลาวขอบคณกลมทดลองทเขารวมการวจย การพทกษสทธผเขารวมวจย การวจยครงนผวจยมการพทกษสทธกลมตวอยางอยางเครงครด โดยการนาโครงรางวทยานพนธเสนอตอคณะกรรมการจรยธรรมของ มหาวทยาลยครสเตยน เมอไดรบอนญาตใหดาเนนการวจย ผวจยนาเอกสารพทกษสทธกลมตวอยางเสนอตอผอานวยการโรงพยาบาลทจะใชในการศกษา เมอไดรบอนมตแลว ผวจย ชแจงใหกลมตวอยางทราบถงวตถประสงคของการวจยในครงน ขนตอนการรวบรวมขอมลและระยะเวลาของการวจย กลมตวอยางมสทธทจะตอบรบหรอปฏเสธการเขารวมวจยโดยไมมผลตอการบรการ การพยาบาลหรอการรกษาทไดรบ หากกลมตวอยางมความยนยอมทจะเขารวมวจย ผวจยใหกลมตวอยางลงนามในใบยนยอมเขารวมในงานวจย ขอมลทไดจากกลมตวอยาง ผวจยจะเกบรกษาไวเปนความลบ และนามาใชสาหรบการวจยในครงนเทานน โดยจะเสนอผลการวจยในภาพรวมไมมการเปดเผยชอและนามสกล และหากกลมตวอยางมอาการไมสขสบายจากการเจบปวย ผวจยจะยตการทดลองใหการชวยเหลอตามมาตรฐานวชาชพจนอาการดขนและประเมนความพรอมของผรวมวจยอกครง เมอกลมตวอยางยนดเขารวมวจยทง 60 คน ผวจยจงดาเนนการตามขนตอนของการวจยตอไป

61

แผนภมท 4 ขนตอนการดาเนนงานวจย

กลมทดลอง (n = 30) กลมควบคม (n = 30)

ครงท 1 = 20 นาท 1. ประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใช ยาตานไวรสอยางตอเนอง (Pre test) 2. ประเมนขอมลสวนบคคล

ครงท 1 = 60 นาท 1. ประเมนพฤตกรรมความสมาเสมอในการใชยาตานไวรส (Pre test) 2. ประเมนขอมลสวนบคคลของผตดเชอเอช ไอ ว และ ผปวยโรคเอดส 3 ใชกลมชวยเหลอกน (Self-help group) สรางสมพนธภาพและอธบายขนตอนการวจยการประเมนตนเอง (Self-evaluation) โดยการสะทอนคดและใหความรเรอง การปฏบตตน เกยวกบโรคเอดส มการตงเปาหมายรวมกน (Goal setting) ฝกการใชสมดบนทกการใชยาตานไวรส เพอการกากบตดตามตนเอง (Self-monitoring)

ครงท 2 (Post test) = 30 นาท ประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใช ยาตานไวรสอยางตอเนอง

ครงท 3 = 30 นาท

ประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใช ยาตานไวรสอยางตอเนอง (Post test)

ครงท 2 = 30 นาท ซกถามปญหาในการรบประทานยา ใหความรเรองกลมมการแลกเปลยนปญหาในการรบประทานยาตานไวรส ผวจยสรปชแนวทางในการแกปญหา เสรมแรงโดยการชมเชยกระตนใหผปวยเกดความภมใจเมอปฏบตไดถกตอง (Self-reinforcement)

1 สปดาห

ตดตามทางโทรศพทครงท 2

ตดตามทางโทรศพทครงท 1

62

การวเคราะหขอมล หลงจากการเกบขอมลเรยบรอยแลว ผวจยประมวลขอมลทรวบรวมมาวเคราะห โดยใชโปรแกรมคอมพวเตอรสาเรจรปดวยสถตวเคราะห ดงน 1. สถตบรรยาย ขอมลดานคณลกษณะประชากรของกลมตวอยาง วเคราะหดวยคา รอยละ ความถ คามธยฐาน 2. สถตอางอง 2.1 เปรยบเทยบความแตกตางของคาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ของกลมทดลองกอนการทดลองและภายหลงการทดลอง ดวยสถต Paired Sample t-test 2.2 เปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ของกลมควบคมกอนการทดลองและภายหลงการทดลอง ดวยสถต Paired Sample t-test 2.3 เปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง กอนการทดลองระหวางกลมทดลอง และกลมควบคม ใชสถต Independent t–test 2.4 เปรยบเทยบความแตกตางของคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอ ในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ภายหลงการทดลองระหวางกลมทดลองและกลมควบคมใช สถต Independent t–test

บทท 4

ผลการวจย การศกษา ผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสในผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ซงกลมตวอยางกลมทดลองและกลมควบคม เปนผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทรบบรการรบยาตานไวรสตามโครงการหลกประกนสขภาพแหงชาต ของโรงพยาบาลในระดบทตยภม ในจงหวดสมทรสาคร จานวน 60 คน โดยกลมทดลองไดรบการดแลโดยใชโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส และกลมควบคมไดรบการดแลแบบปกต โดยกลมตวอยางผานการคดเลอกดวยแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ในระดบคะแนนนอยกวารอยละ 95 ของคาคะแนนเตม เมอไดดาเนนการวจยตามขนตอนทกาหนดไวแลว ผวจยทาการรวบรวมและประมวลขอมลแลวนาขอมลทไดมาวเคราะหดวยโปรแกรมคอมพวเตอรสาเรจรป ผลการวเคราะหขอมลนาเสนอในรปแบบคาบรรยายประกอบตาราง ดงน สวนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยางจาแนกตาม อาย เพศ สถานภาพสมรส การศกษา อาชพและรายได สวนท 2 ขอมลการเปรยบเทยบคาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส อยางตอเนองระหวางกลมทดลองกบกลมควบคม

64

สวนท 1 ขอมลทวไปของกลมตวอยาง ตารางท 2 จานวนและรอยละของกลมตวอยาง จาแนกตามกลมและขอมลสวนบคคล

ขอมลทวไป

กลมทดลอง กลมควบคม

จานวน รอยละ จานวน รอยละ เพศ ชาย 16 53.30 15 50.00 หญง 14 46.70 15 50.00 อาย อายต าสด (ป) 19 03.33 22 03.33 ตากวา 30 ป 5 16.67 3 10.00 อาย 31 - 40 ป 10 33.33 12 40.00 อายมากกวา 40 ป 15 50.00 15 50.00 อายสงสด (ป) 58 03.33 60 03.33 สถานภาพสมรส โสด 7 23.34 8 26.67 ค/สมรส 15 50.00 15 50.00 หมาย 4 13.33 3 10.00 หยา/แยกกนอย 4 13.33 4 13.33 ระดบการศกษา อาชพ

ประถมศกษา มธยมศกษา อนปรญญา ปรญญาตร รบจาง เกษตรกร คาขาย ทางานบาน/ไมมงานทา ขาราชการ

14 11 3 2

17 3 8 2 -

46.67 36.67 100

06.66

56.67 10.00 26.67 06.66

-

18 11 1 -

16 3 3 7 1

60.00 36.67 03.33

-

53.33 10.00 10.00 23.33 03.34

65

ตารางท 2 จานวนและรอยละของกลมตวอยาง จาแนกตามขอมลสวนบคคล (ตอ)

ขอมลทวไป

กลมทดลอง กลมควบคม

จานวน รอยละ จานวน รอยละ รายไดเฉลย ตอเดอน

ตากวา 5,000 บาท 12 40.00 15 50.00 5,000 -10,000 บาท 9 30.00 9 30.00 มากกวา 10,000 บาท 9 30.00 6 20.00

จากตารางท 2 พบวา กลมตวอยางในกลมทดลอง สวนใหญเปนเพศชาย คดเปนรอยละ 53.30 และเปนเพศหญง คดเปนรอยละ 46.70 สวนกลมตวอยางในกลมควบคม พบวามจานวนเพศหญงและเพศชายเทากน คดเปนรอยละ 50.00 กลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญมอายมากกวา 40 ป โดยในกลมทดลองพบรอยละรอยละ 50.00 เทากนกบกลมควบคม รองลงมาพบอายระหวาง 31–40 ป คดเปนรอยละ 33.30 และอายกวา 30 ป รอยละ 16.67 สวนกลมควบคมพบอายระหวาง 31–40 ป รอยละ 40.00 และรอยละ 10.00 อายต ากวา 30 ป กลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญมสถานภาพสมรสค มจานวนกลมละ 15 คนคดเปนรอยละ 50.00 เทากนทงสองกลม กลมทดลองมสถานภาพโสดจานวน 7 คน คดเปน รอยละ 23.34 และกลมควบคมจานวน 8 คน คดเปน รอยละ 26.67 กลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ มการศกษาระดบประถมศกษา โดยกลมทดลองมจานวน 14 คน คดเปนรอยละ 46.67 กลมควบคมจานวน 18 คน คดเปน รอยละ 60.00 ระดบมธยมศกษา พบวามจานวน 11 คน เทาทงสองกลมคดเปนรอยละ 36.67 ทงนพบวากลมทดลอง มผจบการศกษาระดบปรญญาตรจานวน 2 คน คดเปนรอยละ 6.66 ในขณะทกลมควบคมไมมผจบการศกษาระดบน กลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ มอาชพรบจางโดย กลมทดลอง มจานวน 17 คนคดเปนรอยละ 56.67 กลมควบคมจานวน 16 คนคดเปนรอยละ 53.33 สาหรบอาชพคาขายโดยกลมทดลองมจานวน 8 คน คดเปนรอยละ 26.67 อาชพเกษตรกรจานวน 3 คน คดเปนรอยละ 10.00 และไมไดประกอบอาชพจานวน 2 คน คดเปนรอยละ 6.66 ในกลมควบคมมอาชพเกษตรกรและมอาชพคาขายมจานวนเทากน 3 คน คดเปนรอยละ 10.00

66

กลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ มรายไดตอเดอน ตากวา 5,000 บาท จานวน 12 คน และ 15 คนคดเปนรอยละ 40.00 และ 50.00 ตามลาดบ รองลงมามรายไดระหวาง 5,000 บาท-10,000 บาททงกลมทดลองและกลมควบคมจานวน 9 คน คดเปนรอยละ 30 โดยภาพรวม กลมตวอยางทงกลมทดลองและกลมควบคมมลกษณะประชากรและเศรษฐกจทคลายคลงกน โดยมเพศหญงและเพศชายจานวนทไมแตกตางกนมอายอยระหวาง 31–40 ป และอายมากกวา 40 ป มจานวนสงสด โดยกลมทดลองมอายต าสด 19 ป จานวน 1 คน และ อายสงสด 58 ป จานวน 1 คน สาหรบกลมควบคมมอายต าสด 22 ป อายสงสด 60 ป จานวน 1 คน โดยกลมตวอยางทงสองกลม สวนใหญจบการศกษาระดบประถมศกษา ทงนกลมทดลองจบการศกษาระดบอนปรญญา 3 คน ระดบปรญญาตร 2 คน ขณะทกลมควบคมจบการศกษาระดบอนปรญญาจานวน 1 คน และไมมผจบการศกษาระดบปรญญาตร กลมตวอยางทงสองกลม สวนใหญ มอาชพรบจาง มรายไดต ากวา 5,000 บาท และอยกบคสมรส

สวนท 2 ขอมลคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ตารางท 3 เปรยบเทยบ คะแนนเฉลยของ พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมควบคม กอนเรมโปรแกรมการจดการดวยตนเอง

กลมควบคม คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน t-test p - value กอนการทดลอง 19.70 2.18 0.58 0.28 หลงการทดลอง 19.43 2.11

p – value < 0.05 จากตารางท 3 พบวาคาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมควบคม กอนเขารวมโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรส เทากบ 19.70 และสวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 2.18 ( X =19.70, S.D.=2.18) ภายหลงการเขารวมโปรแกรมการจดการตนเอง มคาเฉลยคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง เทากบ 19.43 และสวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 2.11 ( X =19.43, S.D.=2.11) เมอเปรยบเทยบ ความแตกตางของคาคะแนนเฉลยคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองพบวา กอนทดลองและหลงการทดลอง กลมควบคมมคาเฉลยของคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองไมแตกตางกน (p-value = 0.28)

67

ตารางท 4 เปรยบเทยบ คะแนนเฉลยของพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลอง กอนและหลงการไดรบโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส

กลมทดลอง คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน t-test p - value

กอนการทดลอง 19.33 2.12 11.51 .000** หลงการทดลอง 24.33 .95

**p < 0.001 จากตารางท 4 พบวา คาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ของกลมทดลอง กอนเขารวมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส เทากบ 19.33 และสวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 2.12 ( X =19.33, S.D.=2.123) ภายหลงการเขารวมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส มคาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองเทากบ 24.33 และสวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ .95 ( X =24.33, S.D.=.95) เมอเปรยบเทยบ พบวากอนทดลองและหลงการทดลองมคาของคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (p–value < 0.05) สรปวา หลงการทดลอง กลมตวอยางทเขารวมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสเอดสมคาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองสงขนกวากอนเขารวมโปรแกรมจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส อยางมนยสาคญทางสถต ซงเปนไปตามสมมตฐาน ตารางท 5 เปรยบเทยบ คะแนนเฉลยของ พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลองและกลมควบคม กอนเรมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส

กลม คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน t-test p-value กลมทดลอง 19.33 2.12 -.65 0.25 กลมควบคม 19.70 2.18

P - value< 0.05

68

จากตารางท 5 พบวา คาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลอง กอนการทดลองเขารวมโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรสของกลมทดลอง เทากบ 19.33 และสวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 2.12 ( X =19.33, S.D=2.12) และ คาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมควบคม กอนการทดลองเขารวมโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรสของกลมทดลองเทากบ 19.70 และสวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 2.18 ( X =19.70, S.D=2.18) ซงเมอเปรยบเทยบคาคะแนนเฉลย พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองกอนการเขารวมโปรแกรมของกลมทดลองและกลมควบคมพบวา คาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองไมแตกตางกน (p-value = 0.256) ตารางท 6 เปรยบเทยบ คะแนนเฉลยของ พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลองและกลมควบคม หลงเขารวมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส

กลม คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน t-test p - value หลงการทดลอง กลมทดลอง 24.33 0.95 11.57 .000** กลมควบคม 19.43 2.11

**p < 0.001 จากตารางท 6 พบวาคาคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลองหลงการเขารวมโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรส เทากบ 24.33 และสวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ .959 ( X =24.33, S.D.=0.95) สวนกลมควบคมคาคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลอง หลงการเขารวมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส เทากบ 19.43 และสวนเบยงเบนมาตรฐานเทากบ 2.11 ( X =19.43, S.D=2.11) เมอเปรยบเทยบคาคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองหลงเขารวมโปรแกรมของกลมทดลองและกลมควบคม พบวามคาคะแนนเฉลยคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง แตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถต (p -value< 0.05)

บทท 5

อภปรายผล

การศกษาครงน เปนการศกษา ผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสในผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส ผวจยไดอภปรายตามวตถประสงค และสมมตฐานของการวจยครงน ดงน ลกษณะทวไปของกลมตวอยาง กลมตวอยางทงกลมทดลองและกลมควบคม จานวน 60 คน มลกษณะประชากรทคลายคลงกน กลมทดลองสวนใหญเปนเพศชาย สวนกลมควบคมพบวามจานวนผหญงเทากบผชาย ดานการศกษาทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญมระดบการศกษาระดบ ประถมศกษา ในกลมทดลองมการศกษาระดบปรญญาตร จานวน 2 คน ระดบการศกษามความสมพนธกบความรวมมอในการรกษา เพราะเปนปจจยทกาหนดความตระหนกในการดแลสขภาพ มซงสอดคลองกบ ผลการวจยของ อโลซ (Aloisi, 2002: 145) กอรดโล (Gordillo, 1999: 1765) และโฮวอรด (Howard, 2002) ทศกษาพบวา ระดบการศกษา มความสมพนธอยางมนยสาคญกบความรวมมอในการใชยา ซงกลมตวอยางทมระดบการศกษาตา มแนวโนมทจะมความรวมมอในการใชยาตา หรอมความผดพลาดในการรบประทานยาสงกวาผปวยทมความรดานสขภาพสงกวา (Tulatong, 2004) อยางไรกตาม มหลายการศกษาทพบวา ปจจยการศกษาไมมความสมพนธกบความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรสเอดส (ศภรนทร หาญวงศ, 2548: Paasche-Orlow et al., 2006: 835) ดานการประกอบอาชพ ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญมอาชพ รบจาง และ รายได ตากวา 5,000 บาท เปนปจจยทบงบอกถงความสามารถในการมารบบรการทางการแพทยเพอตดตามอาการ การตดเชอ เอช ไอ ว ทาใหผปวยบางรายไมสามารถประกอบอาชพไดเหมอนเดมทาใหขาดรายไดในการใชจายเพอไปรบบรการ ทาให

70

ผปวยมความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรสเอดสลดลงดวย (ศภรนทร หาญวงศ, 2548; Tulatong, 2004) นอกจากนผ ปวยทมงานทาจะมความรวมมอในการใชยาดกวาผ ปวยทวางงาน เชนเดยวกนกบ โฟการตและคณะ (Fogarty, et al., 2002) ทศกษาและพบวา รายได มผลตอความสมาเสมอในการรบประทานยา ของผตดเชอ เอช ไอ ว และการศกษาของ อสเรยสก และคณะ (Israelski, et al., 2004) ทศกษาเรอง คณลกษณะของประชากร ทเกยวของกบความสมาเสมอ ในการรบประทานยาตานไวรส พบวาผตดเชอทมรายไดสง จะมารบบรการตามนดอยางสมาเสมอ อกทงการศกษาของ ศภรนทร หาญวงศ (2548) ทพบวา รายได มความสมพนธ และสามารถทานาย ความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรสของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสได   กลมผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสจะมปญหาในดานพฤตกรรมการใชยาตานไวรส ไมตระหนกถงความสาคญของการใชยาตานไวรส สงผลใหมการดอยา การรกษาไมตอเนอง อกทงจะมปญหาในการเขารบยาเนองจากผปวยกลมนมกจะไมเปดเผยความเจบปวย ไมรวมมอในการวจย เกรงวาจะทาใหผอนรจกและรงเกยจตน ดงนนผวจยจงไดทาการคดเลอกผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส โดยใชแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองทผวจยปรบจากแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาของ Morisky เพอใชในการวจยครงน วตถประสงคท 1 เปรยบเทยบพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลองระหวาง กอนและหลงเขารวมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส จากการศกษาผลของโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส ของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสสามารถอภปรายผลตามสมมตฐานทตงไวดงน สมมตฐานท 1 ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ในกลมทดลอง มพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองสงขนกวากอนเขากลมทดลอง จากการศกษาพบวา กอนการทดลอง กลมทดลองและกลมควบคม มคะแนนเฉลยของพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสไมแตกตางกน ทงนเนองจากประชากรทกาหนดใหเปนกลมตวอยางนน อยในจงหวดสมทรสาครและเปนกลมทมลกษณะประชากรทคลายคลงกน ตามทกลาวไวในบทท 1 ผวจยไดทาการคดเลอกผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส ทมคาคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง อยในระดบไมถงรอยละ 95 ของคะแนนเตม โดยใชแบบสอบถามพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ทผวจย

71

ปรบจาก แบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาของ Morisky คดกรอง เพอเขารวมการวจยครงน หลงการทดลองพบวา กลมทดลองมคะแนนเฉลยของ พฤตกรรมความรวมมอในการใชยา ตานไวรสอยางตอเนองสงกวากอนทดลอง อยางมนยสาคญทางสถต (p–value <0.05) ซงอธบายไดวา พฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง เปนพฤตกรรมททาใหผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยเอดสมชวตทยนยาว ลดอาการแทรกซอนของการตดเชอ เอช ไอ ว (จนตนารถ อนนตวรนช, 2545) ดงนน ในการจดโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรส เพอกอใหเกดพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง นนผวจยไดประยกตแนวคดการจดการตนเองของ แคนเฟอรและเกลค (Kanfer and Gaelick-Buys, 1991) มาใชในการจดกจกรรมตางๆ ใหกบกลมทดลองซงมการจดการตนเอง 4 ขนตอนการตงเปาหมาย (Goal setting) การตดตามตนเอง (Self-monitoring) การประเมนตนเอง (Self-evaluation) และการใหแรงเสรมตนเอง (Self-reinforcement) ดงทผวจยไดกลาวไวในบทท 1 ซงในขนตอนแรกผทดลองใหกลมทดลองไดทบทวนตนเองเกยวกบพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส โดยผวจยไดใชวธการใหกลมทดลองสะทอนคาคะแนนเฉลยการวดพฤตกรรมความรวมมอกอนการทดลองและใหกลมทดลองตดสนใจดวยตนเองและตงเปาหมาย (Goal setting) ในการกาหนดพฤตกรรมและตงเปาหมายในการปฏบต โดยคาดหวงวาการปฏบตตนตามโปรแกรมการจดการตนเองจะทาใหเกดความรวมมอในการใชยาตานไวรสไดดขน ผวจยไดใชวธการใหความรแบบกลมโดยผวจยเปนผสอนและกลมทดลองจะรวมกนซกถาม และแลกเปลยนประสบการณในการใชยาตานไวรส และมอบแบบบนทกตดตามพฤตกรรมการรบประทานยาตานไวรสพรอมทงสงเกตอาการผดปกตตางๆ ทอาจเกดขนได ขณะปฏบตจดการตนเองทบานเพอเปนการตดตามพฤตกรรมการใชยานอกจากนน ผวจยมการตดตามทางโทรศพท เพอใหกลมทดลองเกดความรและมนใจในการลงมอปฏบตจดการตนเองตามเปาหมายทตงไวใหสาเรจ (Goal setting) โดยผวจยมการเสรมแรงและใหกาลงใจ ชนชมกลมทดลองใหเกดความภมใจ และเปนการสะทอนกลบของขอมล (Feedback) รบทราบปญหาในการใชยาขณะทอยบาน หลงจากนนในการนดครงท 2 และนดครงท 3 กลมทดลองและผวจยนาขอมลและผลของการปฏบตมาประเมนผลในการปฏบตรวมกน และกลมทดลองสามารถปฏบตไดตามเปาหมายทวางไว ขอมลทไดจากการประเมนผลการใชยาตานไวรสโดยการจดการดวยตนเองของกลมทดลองจะนาไปสการตดสนใจเกยวกบการปฏบตหรอการควบคมพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง โดยขนตอนทง 4 ขนตอนในโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรสนน ไมไดอยในขนตอนการไดรบบรการปกตท ผตดเชอ เอช ไอ ว ผปวยโรคเอดส ทมาเขาคลนกรบยา

72

ตานไวรสพงไดรบ อกทงการมสมพนธภาพระหวางผใหบรการกบผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส ทมาเขาคลนกรบยาตานไวรส จะชวยทาใหเกดความรวมมอในการรกษา การสะทอนคดในเรองของคะแนนพฤตกรรมการใชยาตานไวรส และการจดโอกาสใหผปวยไดประเมนตนเอง รวมกบผวจยในหวงเวลา 1 สปดาหภายหลงการจดโปรแกรมครงท 1 ซงเปนวธการทแตกตางจาก การดแลในระบบปกต การทกลมทดลองไดเสนอปญหาทเกดขนในเรองของพฤตกรรมการใชยา ผวจยไดรบทราบและใชการนดเขากลมครงตอไปในการปรบระบบและนาไปสการแกไขปญหา ดงนนปญหาเรองพฤตกรรมการใชยาของผปวย จะถกแกไขและคดรวมกนในหวงสปดาหท 2 และสปดาหท 3 ตอไป หลงจากนนเมอกลมทดลองเกดความร ความเขาใจเกยวกบพฤตกรรมการใชยาตานไวรส จะมความมนใจในตวเองวาสามารถปฏบตพฤตกรรมการใชยาตานไวรสอยางตอเนองไดเหมาะสม และสาเรจตามเปาหมาย การใหความรกบกลมทดลองโดยใชรปแบบกลมชวยเหลอตนเอง(Self-help group) กลมนเออใหสมาชกทมปญหาหรอประสบการณใกลเคยงกน ไดมารวมตวกน พดคยปรกษาหารอกน ใหกาลงใจซงกนละกน พยาบาลหรอบคคลกรทางสขภาพเขารวมเพอประสานงานหรอเปนผนากลม เพอใหความรและขอมล ทจาเปนสาหรบสมาชก โดยเฉพาะขอมลทางสขภาพ เพอใหสมาชกเกดการเรยนร และสามารถนาไปใชในชวตจรงได ตวอยางเชน กลมจตศกษา (Psycho educational group) กลมการจดการกบอาการ (Symptom management group) กลมการจดการกบความเครยด (Stress management group) กลมผตดแอลกอฮอล กลมผรอดชวตจากมะเรงเตานม เปนตน เชน การศกษาของ ยงยศ ธรรมวฒ (2550) ไดใชวธกลมชวยเหลอตนเองและการใหคาปรกษารายบคคลในกลมผปวยเอดสซงเกดผลดกบสขภาพทางใจอยางมนยสาคญทางสถต สอดคลองกบ อานาจ ไชยเทศ (2552) ทไดพฒนารปแบบการดแลผปวยเอดส โดยใชแบบแผนความเชอดานสขภาพใหผปวยมความรในการดแลสขภาพและปรบเปลยนในทางทเหมาะสม การทผปวยไดรบความรและคาแนะนาในการใชยาตานไวรสจะทาใหผ ปวยเกดแรงจงใจทจะเปลยนแปลงพฤตกรรมในการทจะรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง ผวจยไดใชแผนพลกประกอบการสอนเรองการกนยาตานไวรสอยางตอเนองสมาเสมอ (กระทรวงสาธารณสข, 2547) ประกอบการสอนขอมลเกยวกบโรคเอดส ยาตานไวรสเอดส อาการขางเคยงของยาตานไวรส ซงเปนอปกรณทเปนสอการสอนทเขาใจงาย มภาพประกอบ ซงกลมผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยเอดส สามารถอานและทาความเขาใจไดเอง กอบกบมการแลกเปลยนเรยนรประสบการณและการแกปญหาระหวางกลมผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยเอดสทมารบยาตานไวรส จงทาใหสงเสรมใหการรบประทานยาตานไวรสอยางสมาเสมอไดมากขน (Wong et al., 2006)

73

นอกจากใชวธการสอนแบบกลมเพอสงเสรมพฤตกรรมการรบประทานยาตานไวรสอยางสม าเสมอแลว ผ วจยไดสรางแบบบนทกการรบประทานยาแกผ ปวย เพอตดตามการรบประทานยา เปนการกระตนเตอนใหผปวยมวนยในการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนอง สอดคลองกบ วองและคณะ (Wong et al., 2006) ทศกษาวาวธการบนทกการรบประทานยา จะชวยสงเสรมใหผปวยรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนองและสมาเสมอ ซงผวจยในเนนใหผปวยไดใชแบบบนทกการรบประทานอยางสมาเสมอ โดยบนทกทงการรบประทานยาและขาดยา และเมอมาเขากลมครงท 2 และ 3 ผวจยจะนาขอมลจากสมดบนทกโดยการสะทอนขอมลจากสมดบนทก และเปนการเสรมกาลงใจถาสามารถรบประทานยาไดถกตอง นอกจากนผวจยไดเนนใหผปวยเหนความสาคญของการแกปญหาดวยตวผปวยเองโดยผวจยสงเสรมความเชอมนวาผปวยสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมไดอยางตอเนอง โดยการใหกาลงใจ เสรมแรงเมอผปวยแกปญหาไดเหมาะสม เพราะการเสรมแรงทเหมาะสมเปนปจจยทชวยสงเสรมการรบประทานยาอยางตอเนองสมาเสมอได (Tuldra et al., 2000) ซงเมอตดตามประเมนพฤตกรรมการใชยาอยางตอเนองหลงการทดลอง พบวากลมทดลองมพฤตกรรมการใชยาอยางตอเนองสงกวากอนทดลองตามสมมตฐานทตงไว อกหนงวธททาใหโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองครงนประสบความสาเรจ คอการตดตามทางโทรศพท เพราะเปนการเสรมแรงใหกาลงใจผปวย อกทงเปนการตดตามผลการใชยาของผปวย และยงเปนอกหนงวธทใหผปวยสามารถสะทอนความคด ความตองการ สามารถบอกปญหาในการใชยาในขณะทผปวยอยทบาน ผวจยสามารถใหกาลงใจแกผปวยในการสกบปญหา จากการศกษาของจดสและคณะ (Judith et al, 2006) ทใชวธการใหการตดตามทางโทรศพทหลงจากการใหความรแกผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยเอดส พบวาผปวยสวนใหญพอใจกบบรการทไดรบและมคาเฉลยของการรบประทานยาอยางตอเนองสมาเสมอเพมขนและหลงสนสดการใหคาปรกษาพบวาคาซดโฟร (CD4) เพมขน สอดคลองกบการศกษาของ องคอร ประจนเขตต (2551) ทพบวา การใหคาปรกษาผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยเอดส เปนรายบคคลรวมกบการตดตามทางโทรศพท หลงการทดลองผเขารวมการทดลองมระดบของความรเพมขน และความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรสเพมขนอยางมนยสาคญทางสถต วตถประสงคท 2 เปรยบเทยบพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ระหวางกลมทดลอง กบกลมควบคม ภายหลงเขารวมโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส

จากการศกษาผลของโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสของผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสสามารถอภปรายผลตามสมมตฐานทตงไวดงน

74

สมมตฐานท 2 ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดส ในกลมทดลองทเขารวมโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรส มพฤตกรรมความรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนองสงกวา กลมควบคมทไดรบการพยาบาลแบบปกต ผลการวจยพบวา หลงการทดลอง กลมทดลองมคะแนนเฉลยของพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง สงกวากลมควบคมอยางมนยสาคญทางสถต ตามสมมตฐานขอท 2 แสดงใหเหนวาการนาโปรแกรมการจดการตนเองในการใชยาตานไวรส มาใชกบกลมทดลองสามารถเพมพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง ไดดกวาการดแลแบบปกตในกลมเปรยบเทยบ เพราะในการดแลแบบปกต มการใหขอมลในการรบประทานยาตานไวรส จากพยาบาล จากเภสชกร มการสอสารแบบทางเดยวเพอความสะดวกในการดแล ในการใหคาแนะนาอาจไมตรงกบความตองการของผปวยในขณะทผตดเชอ เอช ไอ ว จะไมกลาซกถามขอมลจากบคลากร และในกลมผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสในกลมทรบการดแลแบบปกต จะไมไดรบการประเมนพฤตกรรมการรบประทานยา ประเมนความรในเรองของการใชยา จงทาใหไมตระหนกถงความสาคญของการใชยาอยางตอเนองรวมทงการมาเขากลมรบยาของผปวยผปวยสวนใหญจะมารบยาเอง การมความสมพนธในกลมนอยระหวางผรบบรการเอง สมพนธภาพระหวางผปวยและผใหบรการนอย สอดคลองกบการศกษาของ สรนทร เชยวโสธร (2545) ทศกษาพฤตกรรมการใชยาตามเกณฑการรกษาในผปวยจตเภทโดยใชโปรแกรมการเสรมสรางพลงอานาจ พบวาการใหผปวยมสวนรวมในการเลอกวธการดแลตนเอง เปนการเรมใหผปวยรบรถงปญหาของตนเองและเรยนรบทบาทระหวางผปวยกบพยาบาล เปนการสรางสมพนธภาพและความรวมมอ ทาใหผปวยไววางใจพยาบาลและจะแสดงออกโดยการใหความรวมมอในการรกษา นอกจากนนรปแบบการใหขอมลในโปรแกรมยงมความแตกตางจากการดแลแบบปกตคอมการใหความร โดยใชรปแบบของกลมชวยเหลอตนเอง (Self-help group) และใชสอการสอนและเครองมอทมคณภาพ มองเหนเปนรปธรรม จบตองไดโดยใชแผนภาพพลกประกอบการสอน กระตนใหผปวยอยากเรยนรมความสนใจและความเขาใจมากขน นอกจากนน การมชองทางในการสอสารททาใหกลมทดลองสามารถแลกเปลยนปญหากบสมาชกในกลม สงผลใหกลมทดลองสามารถบอกปญหาของตนได ผวจยสามารถปรบเปลยนวธการใหขอมลไดตามความเหมาะสมของกลมทดลองในแตละคน เชน อาย อาชพ และการศกษา มการใชสถานการณและประสบการณของผปวยแตละคน เพอเปนการแลกเปลยนซงกนและกนภายในกลม ชวยกนวางแผนแกปญหา และวางแผนในการจดการเกยวกบการรบประทานยาโดยเนนใหผปวยตระหนกถงความสาคญในการใชยาใหมความเชอในความสามารถของตนในการใชยาได

75

ถกตอง สอดคลองกบการศกษาของ ยงยศ ธรรมวฒ (2550) ทไดใชวธกลมชวยเหลอตนเองและการใหคาปรกษารายบคคลในกลมผปวยเอดสซงเกดผลดกบสขภาพทางใจอยางมนยสาคญทางสถต ในกลมทดลองยงไดรบการประเมนตดตาม การกากบตดตามโดยใชสมดบนทกการรบประทานยาทผวจยจดใหเปนการกระตนเตอนและทาใหผปวยตระหนกถงการจดการตนเองในการใชยาเมออยทบานนอกจากนผวจยใชการตดตามทางโทรศพท เพอเปนการกระตนเตอนและตดตามปญหาในการใชยาของผปวยขณะอยทบานสอดคลองกบการศกษาขององคอร ประจนเขตต (2551) พบวาการใหคาปรกษาผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยเอดส เปนรายบคคลรวมกบการตดตามทางโทรศพท หลงการทดลองผเขารวมการทดลองมระดบของความรเพมขน และความสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรสเพมขนอยางมนยสาคญทางสถต ซงในการดแลแบบปกตผปวยไมไดรบแบบบนทกการรบประทานยาเหมอนกบกลมทดลอง พยาบาลจะใหการดแลเฉพาะทผปวยมารบการรกษาทโรงพยาบาลเทานน หรอตอบขอซกถามตามทผปวยเขามาปรกษาเทานน ระบบการตดตามทางโทรศพทยงไมมเนองจากการจดระบบตดตามยงไมเออ ตลอดจนภารกจของเจาหนาทมากเพราะรบผดชอบหลายหนาท ทาใหการนาระบบตดตามตอเนอง ภายหลงการรบประทานยาตานไวรสยงมนอย ทาใหผปวยเหลานไมสามารถในการจดการตนเองในการใชยาตานไวรสไดถกตอง การสงเสรมใหผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดสในกลมทดลองมความมนใจวาสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมได โดยการใหกาลงใจ การเสรมแรงเมอผปวยสามารถเลอกวธการแกปญหาไดอยางเหมาะสมโดยผวจยและสมาชกในกลม นอกจากนนการใชแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส การสะทอนคาคะแนนภายหลงการทดสอบทาใหผปวยตระหนกถงความสาคญในการรบประทานยาตานไวรสเพมขน

บทท 6

สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

การวจยครงนเปนการวจยกงทดลอง (Quasi-experimental research) ในรปแบบศกษาสองกลมวดกอนและหลงการทดลอง (Two group pretest-posttest) ซงมจดมงหมายเพอการศกษาผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสในผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส โดยทาการศกษาในกลมตวอยางจานวน 60 คน ซงเปนผปวย ทเขาโครงการรบยาตานไวรส ในโรงพยาบาลระดบทตยภม 2 แหงในจงหวดสมทรสาคร ระหวางเดอนตลาคม 2554 ถงเดอนพฤศจกายน 2554 ผวจยคดเลอกกลมตวอยางแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) ตามคณสมบตทกาหนด ซงกลมตวอยางทงสองกลมมลกษณะคลายคลงกนทงในขนาดของโรงพยาบาล ทตงของโรงพยาบาลและระบบการดแลผตดเชอ เอช ไอ ว ในคลนกรบยาตานไวรส โดยทกลมทดลองไดรบโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสทผวจยประยกตแนวคดการจดการตนเอง (Self-management concept ,s Kanfer and Gaelick-Buys, 1991) และกลมควบคมไดรบการพยาบาลตามปกต ทงสองกลมผานการคดกรองโดยใชแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส เครองมอทใชในการวจยประกอบดวย โปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส และเครองมอในการเกบขอมล ไดแก แบบบนทกขอมลสวนบคคล และแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยา ทผวจยดดแปลงจากพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาของโมรสก (Morisky, 1986) ซงไดรบการตรวจสอบความตรงเชงเนอหา โดยผทรงคณวฒ จานวน 5 ทานและคาสมประสทธแอลฟาครอนบาค (Cronbach, s alpha coefficient) มคาความเทยง (Reliability) เทากบ 0.83 การดาเนนการวจยแบงเปน 2 ขนตอน คอขนเตรยมการและขนดาเนนการผวจยขออนญาตทาการวจยจากผอานวยการในการเขาไปดาเนนการวจย ในขนดาเนนการผวจยเขาเกบขอมล และคดกรองกลมตวอยางดวยแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสโดยใชระดบคาคะแนนทตากวา 24 คะแนนจากคะแนนเตม 25 คะแนน คดเปนคาคะแนนทรอยละ95 ของพฤตกรรมความรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสคดเลอกจากโรงพยาบาลระดบทตยภม

77

ทงสองแหง จานวนแหงละ 30 คน โดยกลมทดลองเขารวมกจกรรมในโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสเปนระยะเวลา 2 สปดาห โดยใชกจกรรมโดยใชรปแบบกลมชวยเหลอตนเอง (Self-help group) โดยในสปดาหท 1 ประกอบดวย การสรางสมพนธภาพ ประเมนปญหา ประเมนความร (Self-evaluation) มการตกลงรวมกนในการตงเปาหมาย (Goal setting) ในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง การเตรยมความพรอม โดยเปนการเตรยมผปวยใหพรอมสาหรบกจกรรมการจดการตนเอง ใหความร ความเขาใจ เกยวกบโรคเอดส การรกษาดวยยาตานไวรส อาการแทรกซอน เกยวกบการรบประทานยาตานไวรส และกระบวนการจดการตนเอง โดยผวจยกลาวนากลมแนวทางการจดการตนเองและใหความรเรองโรคเอดสและการใชยาตานไวรส โดยการใชภาพพลกประกอบการสอนนา และทดลองใชแบบบนทกพฤตกรรมตนเองในการรบประทานยาในแตละวน ใชเทคนคการจดบนทกในสมดบนทก (Self-monitoring) ทผวจยมอบใหและ การใหแรงเสรมตนเอง (Self-reinforcement) ชมเชยตนเอง ในสปดาหท 2 เปนการปฏบตการจดการตนเอง โดยผปวยนาความร และทกษะการจดการตนเองทไดไปปฏบตดวยตนเองทบาน มการบนทกพฤตกรรมการรบประทานยาตานไวรสเอดสทผวจยแจกให และตดตามทางโทรศพท เพอสอบถามพฤตกรรมการรบประทานยา (Feedback) และการใหความรเพมเตมเพอเสรมแรงใหผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสมความมนใจในการจดการตนเองมากขนและในสปดาหท 2 นผวจยไดประเมนผลการปฏบตการ ดวยแบบสอบถามชดเดมและขอมลทเกบไดนามาประมวลผล และวเคราะหดวยสถตเชงพรรณนา ทกาหนดดวย การแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย และสวนเบยงเบนมาตรฐาน และการทดสอบสมมตฐานเพอเปรยบเทยบความแตกตางของคาคะแนนเฉลย ระหวางกอนและหลงการทดลองโดยใชคาสถต Paired t-test สรปผลการวจย 1. กลมผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสทงกลมทดลองและกลมควบคม จานวน 60 คน มลกษณะประชากรทคลายคลงกน ผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสของกลมทดลองสวนใหญเปนเพศชาย สวนกลมเปรยบเทยบพบวาผตดเชอ เอช ไอ ว และผปวยโรคเอดสของกลมมจานวนผหญงเทากบผชาย ดานการศกษาทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญ มระดบการศกษาระดบ ประถมศกษา ดานการประกอบอาชพ ทงกลมทดลองและกลมควบคมสวนใหญมอาชพ รบจาง และ รายไดต ากวา 5,000 บาท 2. เมอเปรยบเทยบคาเฉลยของคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลอง พบวาคาเฉลยคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตาน

78

ไวรสอยางตอเนองภายหลงการทดลองมคะแนนสงกวากอนไดรบโปรแกรมการจดการดวยตนเอง อยางมนยสาคญทางสถต 3. เมอเปรยบเทยบคาเฉลยของคะแนนเฉลยพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองระหวางกลมทดลองและกลมควบคมภายหลงการทดลอง พบวาคาเฉลยคะแนนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของกลมทดลอง มคะแนนสงกวากลมควบคม อยางมนยสาคญทางสถต ขอเสนอแนะ จากผลการวเคราะหขอมลดงกลาวผวจยมขอเสนอแนะ ดงน ดานการปฏบตการพยาบาล 1. การดาเนนกจกรรมการใชโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรสทสรางขน พบวาควรมการปรบปรงในดานการคดเลอกกลมตวอยาง เนองจากกลมตวอยางทคดเลอกเขามาใชแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองคดกรองทาใหมทงผปวยใหมทเรมรบประทานยาและผปวยเกาทรบประทานยาไมตอเนอง ซงผวจยเสนอแนะวาควรแยกกลมผปวยใหมทเรมรบประทานยาออกจากกลมทรบประทานยานานเพอทาใหทากจกรรมไดดยงขน 2. เนองจากการจดทาโปรแกรมมรปแบบกลมชวยเหลอตนเอง แบงการใหทากลม ใหความรและการตดตามผล 3 ครง ในการนดครงท 1 และการนดเขากลมครงท 3 กลมทดลองสามารถเขากลมไดครบเพราะเปนการนดรบยาตามปกต แตในการนดครงท 2 ซงการนดเขากลมตามโปรแกรมทจดไว จะพบวาผปวยบางรายไมมาเขากลมตามโปรแกรม เนองจากไมสะดวก บางรายทางานทาใหเสยรายได ดงนนในการจดรปแบบการทากลมควรมการปรบระยะเวลาการนด หรอมการจดคลนกบรการทเออในการใหบรการไดเหมาะสมกบบรบทของผรบบรการ 3. การจดรปแบบการใหบรการสาหรบผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดส ควรมลกษณะทแยกเฉพาะเปนสดสวน มบรรยากาศเหมาะสมในการใหคาปรกษา 4. ควรจดใหมการตดตามทางโทรศพทในรายทผปวยยนยอม เพอใหการชวยเหลอผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยโรคเอดสไดอยางเหมาะสม เนองจากผปวยบางคนไมกลาซกถามในขณะเขากลม และเพอเปนการตดตามประเมนพฤตกรรมการใชยาตานไวรสในขณะทอยบาน

79

ดานการวจย 1.ควรมการศกษาเชงคณภาพเพมเตม เพอใหเกดความเขาใจเกยวกบพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนอง เพออธบายถง สาเหตการเกดปญหาความไมสามารถรบประทานยาอยางตอเนอง จะนามาพฒนาสงเสรมในการดแลความรวมมอในการใชยาตานไวรส เกดแนวทางชวยใหผตดเชอ เอชไอ ว และผปวยโรคเอดส มสขภาพทด มอายทยนยาว 2.การตดตามผลลพธของโปรแกรมควรใชหลากหลายวธ เชนการตรวจผลทางหองปฏบตการเพอตรวจการดอยารวมดวย 3.ควรทาการศกษาวจยเพอตดตามเปนระยะ ถงผลลพธของการใชโปรแกรมการจดการดวยตนเองในการใชยาตานไวรส เนองจากวจยในระยะสน แตผตดเชอ เอช ไ อ ว และผปวยเอดส เปนโรคเรอรงตองรบประทานยาตานไวรสไปตลอดชวตดงนนจงเสนอแนะวาควรตดตาม และเสรมกาลงใจในระยะยาว

80

บรรณานกรม

ภาษาไทย กนกภรณ ชเชด. (2547). ปจจยเชงกระบวนการกลมทมอทธพลตอประสทธผลของกลมชวยเหลอ

ตนเองตามการรบรของผ ตดเชอเอชไอว/เอดส. วทยานพนธสงคมศาสตรมหาบณฑตมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

กระทรวงสาธารณสข. (2545). แนวทางการปฏบตงานการพฒนาระบบบรการและตดตามผลการรกษาผ ตดเชอ เอช ไอ วและผ ปวยโรคเอดสดวยยาตานไวรสเอดสในประเทศไทย. กรงเทพมหานคร.: โรงพมพเจเอสการพมพ.

กระทรวงสาธารณสข. (2546). แนวทางการปฏบตงานโครงการการพฒนาระบบบรการและตดตามผลการรกษาผ ตดเชอ เอชไอวและผปวยเอดสดวยยาตานไวรสเอดส. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ ร.ส.พ.

กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข. (2547). แนวทางการดแลผตดเชอ เอชไอวและผปวยเอดสอยางครบถวนและตอเนอง พ.ศ.2547. กรงเทพ: โรงพมพการศาสนา.

กรมควบคมโรคตดตอ กระทรวงสาธารณสข. (2549). แนวทางการดแลผตดเชอ เอชไอวและผปวยเอดสอยางครบถวนและตอเนอง พ.ศ.2549. กรงเทพ: โรงพมพการศาสนา.

กรมควบคมโรค สานกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข. (2550). สถานการณผ ปวยเอดส นนทบร.

กองควบคมโรคเอดส วณโรค และโรคตดตอทางเพศสมพนธ กระทรวงสาธารณสข. (2553). การคาดประมาณจานวนผ ตดเชอเอดสในประเทศไทย พ.ศ. 2543-2563. โรงพมพการศาสนา.

กองโรคเอดส กระทรวงสาธารณสข. (2543) National Guidelines for The Clinical Management of HIV infection in Children and Adult. กรงเทพ: โรงพมพการศาสนา.

กองการพยาบาล สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข. (2540). การจดบรการทสงเสรมการดแลสขภาพตนเองโดยใชกระบวนการกลม.

81

กตตมา ชนจต. (2553). ความรวมมอในการใชยาตานไวรสเอดสตามแผนการรกษาของผ ปวยตดเชอ เอช ไอ ว. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยครสเตยน.

กมลรตน อนธศกด. (2551). ความรวมมอในการรบประทานยาตานไวรสเอดสอยางตอเนองของผปวยผใหญทตดเชอเอชไอว. วารสารเภสชศาสตรอสาน, 4(1), 34 – 41.

เกยรต รกษรงธรรม. (2541). Advances on AIDS: Pathogenesis and therapy. กรงเทพฯ:พ บ ฟอเรนสบคสเซนเตอร.

เกยรต รกษรงธรรม. (2545). สมมนาเรองยาตานไวรสเอดสครงท 5. สบคนเมอ 28 มนาคม 2553, จาก http://www.aidsaccss.com/07/index.php.

งานเวชปฏบตชมชน โรงพยาบาลกระทมแบน. (2554). สถตผรบบรการรบยาตานไวรสในคลนกรบยาตานไวรสโรงพยาบาลกระทมแบน.

งานระบาดวทยา สานกงานสาธารณสขจงหวดสมทรสาคร. (2554). สถตผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดสในจงหวดสมทรสาคร.

จนจรา พทธรกษ. (2551). การดแลตนเองของผ ตดเชอเอชไอว/ผ ปวยเอดสทมคณภาพชวตทด. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน มหาวทยาลยนเรศวร.

จนตนารถ อนนตวรณชย. (2545). การใชยาตานไวรสในชษณ พนธเจรญ, ทว โชตพทยสนนทและอษา ทสยากร (บรรณาธการ), โรคเอดสในเดก. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

จฬาภรณ คาพานตย. (2550). ผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเองตอการปฏบตการจดการตนเอง อาการหายใจลาบาก สมรรถภาพปอด และความวตกกงวลในผ สงอายทมภาวะปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผสงอาย บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา.

ชวนนท เลศพรยสวฒน และคณะ. (2548). การประมาณการบรการยาตานไวรสเอชไอวสาหรบผ ต ดเชอเอดส 50,000 รายภายใตโครงการหลกประกนสขภาพแหงชาต. วารสารโรคเอดส, 17(3), 130–143.

เชดเกยรต แกลวกสกจ. (2548) ความรเบองตนเกยวกบโรคเอดส.สบคนเมอ 2 เมษายน 2554,จาก http://203.157.45.67/napha/aidsdata/aidsbasic.html.

82

ดรณ ชณหะวต. (2540). การสงเสรมการดแลตนเองโดยใชกระบวนการกลมชวยเหลอตนเอง ในสมจต หนเจรญกล (บรรณาธการ). การดแลตนเอง: ศาสตรและศลปะทางการพยาบาล.กรงเทพมหานคร: วเจ พรนตง.

ทนงศร ภรศร. (2551) คณภาพชวตของผ ตดเชอ เอช ไอ ว ทไดรบยาตานไวรส. วทยานพนธ ปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาจตวทยาการใหคาปรกษา บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยรามคาแหง.

ธดาพร จรวฒนะไพศาลและคณะ. (2548). ผลการใชเครองมอวดการรบประทานยาตานไวรสอยางตอเนองสมาเสมอในประเทศไทย. วารสารโรคเอดส, 19(4), 141-154.

นงลกษณ เมธากาญจนศกด. (2548). การจดการตนเองของผปวยไตวายเรอรงระยะสดทายทรบการรกษาโดยการฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรดษฎบณฑต สาขาพยาบาลศาสตร บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

นงลกษณ องคมณ และคณะ. (2554). ประสทธผลของโปรแกรมสงเสรมความสามารถในการแกไขปญหาตอความสมาเสมอในการรบประทานยาในผปวยเบาหวานชนดท 2. Journal of nursing science, 29(2), 56 – 64.

นนทยา ไพศาลบวรศร. (2550). การพฒนารปแบบการสงเสรมความสามารถในการจดการภาวะหายใจลาบากเรอรงดวยตนเองสาหรบผปวยโรคปอดอดกนเรอรง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา.

บญใจ ศรสถตนรากร. (2547). ระเบยบวธการวจยทางการพยาบาลศาสตร. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: บรษท ยแอนไอ อนเตอรมเดย จากด.

ประพนธ ภานภาค. (2549). คมอความรเรองเอดส. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: ศนยการวจยโรคเอดสสภากาชาดไทย.

ประณต สงวฒนา. (2554). การพยาบาลขนสงสาหรบการดแลผตดเชอเอชไอว/ผปวยเอดสในยคยาตานไวรสเอดส. สงขลา: ชานเมองการพมพ.

ปราโมทย ธรพงษ. (2541). แนวทางการรกษาในโรคเอดสในปจจบน. วารสารโรคเอดส, 10(3), 151-160.

พรทพย โคตรสมบต. (2550). การพฒนาการปฏบตการพยาบาลโดยใชหลกฐานเชงประจกษ:การสงเสรมการควบคมโรคของผปวยโรคเบาหวานชนดท 2โดยใชกลมชวยเหลอตนเอง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลผใหญ มหาวทยาลยขอนแกน.

83

พรทพย โคตรสมบต. (2550). การพฒนาการปฏบตการพยาบาลโดยใชหลกฐานเชงประจกษ: การควบคมโรคของผปวยเบาหวานชนดท 2โดยใชกลมชวยเหลอตนเอง. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาการพยาบาลผใหญ มหาวทยาลยขอนแกน.

พรนภา หาญละคร. (2549). ผลของกลมบาบดตอความหวงและความซมเศราในผตดเชอ/ผปวยเอดสทรบยาตานไวรสในโรงพยาบาลศรนครนทร. พยาบาลสาร, 15(2), 206 –220.

เพลนจนทร เชษฐโชตศกด. (2554). ARV Miracle of life. วารสารอายรศาสตรอสาน, 10(3) 48–51. พนทรพย โสภารตน. (2546). การตดเชอในโรงพยาบาลในผปวยเอดสในโรงพยาบาลพะเยา.

พยาบาลสาร, 30(3), 78–90. ภทระ แสนไชยสรยา และคณะ. (2547). แนวทางการดแลผ ตดเชอและผ ปวยเอดสอยางครบถวน

และตอเนอง. กรงเทพฯ: กรมการศาสนา. ภทราภรณ ทงปนคา. (2551). การทากลมจตบาบดสาหรบบคลากรทางสขภาพ. พมพครงท 1.

เชยงใหม: บรษทนนทพนธพรนตง จากด. ภทร แสนอดมโชค. (2544). ผลของการปรกษาตามแนวทฤษฎปญญา พฤตกรรมตอระดบการรบร

ความสามารถของตนเอง และพฤตกรรมสงเสรมสขภาพในหญงตงครรภทตดเชอ เอชไอ ว. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาจตวทยาการใหคาปรกษา มหาวทยาลยรามคาแหง.

ภรชญา บรนทรกล. (2547). การดแลตนเองของผตดเชอเอช ไอ ว หรอผปวยเอดสทไดรบยาตานไวรส. พยาบาลสาร, 34(1), 113–153

มยร สาราญญาต และคณะ. (2547). ประสบการณความเจบปวดและการจดการตนเองของผ ปวยมะเรงทมความเจบปวดกอนเขารบการรกษาทหนวยระงบปวดทโรงพยาบาลมหาราชนคร เ ช ย ง ให ม . คณะพยาบาลศาสต ร มหา วทยาล ย เ ช ย ง ให ม . สบคนจ าก www.nurse.cmu.ac.th. วนท 8 ธนวาคม 2554.

มาลน ถนกาญจน. (2548). ปจจยทมผลตอพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยเอดสในโครงการรบยาตานไวรส จงหวดกาญจนบร. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต.บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยครสเตยน.

ยทธนา ตรงด. (2554). การรกษาดวยยาตานไวรสลมเหลว ในผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยเอดสโรงพยาบาลวานรนวาส จงหวดสกลนคร. วารสารโรคเอดส, 23(1), 43 – 45.

รจนา วรยะสมบต. (2540). ความตองการดแลดานสขภาพของผ ตดเชอเอชไอวระยะทมอาการปรากฏ. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลผใหญ.บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

84

รจนาไฉน สงหเรศร. (2550). ปจจยทมความสมพนธกบการรบประทานยาอยางสมาเสมอในผปวยวณโรค. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลผใหญบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา.

รชนวรรณ ตแกว. (2550). ผลของโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเองตอปฏบตการจดการตนเองและระดบฮโมโกลบนเอวนซของผ สงอายโรคเบาหวานชนดไมพงอนสลน . วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลผสงอายบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา.

รตนา พนธพานช. (2547). การประเมนผลการพฒนาระบบบรการยาตานไวรสเอดสแกผตดเชอเอช ไอ ว และผปวยเอดสในประเทศไทย. สถาบนวจยระบบสาธารณสข คณะแพทยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

วาร กงใจ. (2545). ประสทธภาพของโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเองสาหรบผ สงอายสตรทมภาวะกลนปสสาวะไมอย . วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

วนดา มานะกจจงกล. (2549). การใชดชนวดความซบซอนของแบบแผนการใชยาเพอประเมนความรวมมอในการใชยาของผปวยนอกโรคเบาหวาน ณ โรงพยาบาลสระบร. วทยานพนธปรญญาเภสชศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาเภสชกรรมคลนก จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

วชาญ วทยาศยและประคอง วทยาศย. (2540). เวชปฏบตผตดเชอเอดส. พมพครงท 2. เชยงใหม:โอ.เอส.พรนตงเฮา จากด.

วนย สวสดวร. (2551). แนวทางการใชยาตานไวรสเอดสในโครงการหลกประกนสขภาพแหงชาตสานกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต.สบคนเมอ12 พฤษภาคม 2554, จากhttp://www.healthcorners.com.

วนทนา มณศรวงศกล. (2545). การพยาบาลผปวยเอดส. โครงการอบรมพยาบาลดานการสอนญาตเพอใหการดแลผ ปวยเอดสทบาน . ภาควชาพยาบาลศาสตร คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล.

วนทนา มณศรวงศกลและคณะ. (2547). การพฒนาและทดสอบเครองมอวดความสมาเสมอในการ รบประทานยา ความรเกยวกบโรคเอดสและแรงสนบสนนทางสงคมของผปวยทรกษาดวยยาตานไวรส.สบคนเมอ 25 เมษายน2554, จาก http://www.ra.mahidol.ac.th/dpt/NS

ศทธน ตนพงศเจรญ. (2546). การใหความรโดยเภสชกรตอความรวมมอในการใชยาตานไวรสเอดส ณ โรงพยาบาลวชระภเกต . วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต . จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

85

ศภรนทร หาญวงศ. (2548). ความสมพนธระหวางปจจยคดสรร ความรเกยวกบการใชยาตานไวรสและความเชอดานสขภาพกบการรบประทานยาตานไวรสอยางสมาเสมอของผ ตดเชอ เอชไอ ว/เอดส. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลผใหญ บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา.

ศนยขอมลทางระบาดวทยา สานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค. (2553). สถานการณโรคเอดส.Available from http://epid.moph.go.th/epi32_aids.html.(accessed 2/04/2554).สานกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข. (2553). วเคราะหสถานการณโรคเอดสในประเทศไทย. กระทรวงสาธารณสข: กรงเทพมหานคร.

สานกโรคเอดส วณโรค และโรคตดตอทางเพศสมพนธ. (2547). สรปบทเรยนการสงเสรมการรบประทานยาตานไวรสเอดสอยางตอเนองสมาเสมอสาหรบผ ตดเชอเอช ไอ ว และผปวยเอดส. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด.

สานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. (2553). สถานการณผปวยเอดสใน ประเทศไทย. กรงเทพมหานคร. สานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. (2550). ผลการเฝาระวงอบตการณการ ตดเชอ เอช ไอ ว . กรงเทพมหานคร. สานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. (2551). การเฝาระวงอบตการณการ ตด เชอ เอช ไอ ว. กรงเทพมหานคร. สานกโรคเอดส วณโรค และโรคตดตอทางเพศสมพนธ. (2547). สรปบทเรยนการสงเสรมการ

รบประทานยาตานไวรสเอดสอยางครบถวนและตอเนอง. โรงพมพการศาสนา. กรงเทพฯ. สกญญา สขวญญา. (2551). ผลการใชโปรแกรมสงเสรมการจดการตนเองตอพฤตกรรมการควบคม

โรคและระดบความดนโลหตของผ ปวยความดนโลหตสง. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยนเรศวร.

สรพล สวรรณกล. (2543). โรคเอดสทางคลนก.ใน มทยา หาญวนชย และ อษา ทสยากร (บรรณาธการ). เอดสการดแลรกษา. กรงเทพฯ: ด เซส. สวฒน มหนตนรนดรกล. (2541). เปรยบเทยบแบบวดคณภาพชวตขององคการอนามยโลก ชด 100

ตวชวดและ 26 ตวชวด. วารสารกรมสขภาพจต, 5(3), 4-14. สถาบนบาราศนราดร. (2549). รายงานสถานการณผ ตดเชอ/ผ ปวยเอดส. หนวยงานสถตและ

วางแผน. กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข.

86

สมจตร วงศบรรเจดแสง. (2548). ผลการเขารวมกลมชวยเหลอตนเองตอความรและการปฏบตการดแลผ สงอายโรคเบาหวานการปฏบตการดแลผ สงอายเบาหวานของญาตผ ดแล.วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย มหาวทยาลยบรพา.

สมพร พงศช. (2549). ผลของโปรแกรมการสงเสรมการจดการตนเองตอพฤตกรรมการดแลตนเอง และผลการรกษาของผปวยเอดสทตดเชอวณโรคปอด. วทยานพนธปรญญาพยาบาล

ศาสตรมหาบณฑต. สาขาการพยาบาลผใหญ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยรงสต. สมนก สงฆานภาพ. (2544). Antiretroviral resistance: prevention and treatment.กรงเทพมหานคร สวชาญการพมพ. สญชย ชาสมบตและคณะ. (2547). แนวทางการดแลรกษา ผตดเชอเอช ไอ วและผปวยเอดสเดก ผใหญในประเทศไทยป. นนทบร; โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย. สมจต หนเจรญกล. (2535). การพยาบาลทางอายรกรรม เลม 1. กรงเทพฯ : ว.เจ.พรนตง. สมพร รงเรองกลกจ. (2544). พยาบาลกบกระบวนการกลม. วารสารคณะพยาบาลศาสตร

มหาวทยาลยขอนแกน, 24(1), 1-11. สรนทร เชยวโสธร. (2545). ผลของการเสรมสรางพลงอานาจในผปวยจตเภทตอพฤตกรรมการใช

ยาตามเกณฑการรกษา. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาการพยาบาล สขภาพจตและจตเวช. คณะพยาบาลศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อาภาพร เผาวฒนา. (2537). ประสทธผลของการรวมกระบวนการกลมชวยเหลอตนเองตอการจด การดแลตนเองของผ ปวยความดนโลหตสงชนดไมทราบสาเหต รพ. ศนยเชยงราย. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต. สาขาการพยาบาลสาธารณสข บณฑต วทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

อาภรณ สวรรณเจษฎาเลศ. (2547). ประสทธผลของรปแบบสขศกษาตามทฤษฎแรงสนบสนนทาง สงคมรวมกบกจกรรมกลมชวยเหลอตนเองเพอลดความเครยดในผดแลผ ปวยสมอง เสอม รพ.สวนสราญรมย สราษฎรธาน. วทยานพนธปรญญาวทยาศาสตรมหาบณฑต สาขาสขศกษามหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

อานาจ ไชยเทศ. (2552). การพฒนารปแบบการดแลสขภาพของผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดสท รบยาตานไวรสโดยประยกตใชแบบแผนความเชอดานสขภาพในโรงพยาบาลนาหนาว อาเภอนาหนาว จงหวดเพชรบรณ. วทยานพนธปรญญาสาธารณสขศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาสขศกษาและการสงเสรมสขภาพ มหาวทยาลยขอนแกน.

87

องคอร ประจนเขตต. (2551). ผลของการใหคาปรกษาโดยการสมภาษณเพอเสรมสรางแรงจงใจตอ ความตอเนองสมาเสมอในการรบประทานยาตานไวรสเอดส. วทยานพนธปรญญา พยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล.

อจฉราพรรณ คายาด. (2553). การพฒนารปแบบการจดการตนเองอยางมสวนรวมตอความ สมาเสมอของการใชยาตานไวรสเอดสในผ ปวยเอดส โรงพยาบาลบานไร จงหวด อทยธาน. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลเวช ปฏบตชมชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยครสเตยน.

อรรณพ หรญดษฐ. (2539). คมอการใหคาปรกษาเรองยาฉบบสมบรณ. กลมงานเภสชกรรม. โรงพยาบาลประจวบครขนธ.

อนามกา มากจย. (2547). การใชยาในโครงการการเขาถงบรการยาตานไวรสเอดสระดบชาต สาหรบผ ตดเชอและผ ปวยเอดส ในจงหวดราชบร. วทยานพนธปรญญาพยาบาล ศาสตรมหาบณฑต . สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล

ภาษาองกฤษ Aloisi, M.S., Colucci, A., Balzano, R., et al. (2002). Cognitive and effective disorders associated to HIV infection in the HAART era: findings from the neurolcona study Cognitive impairment and depression in HIV/AIDS. Pub Med, 106(1), 20-26. Alissa, D.J., et al. (2004). Effect of a tailored follow–up intervention on health behaviors, beliefs

and attitude. Jounal of Womens Health, 13(5), 557 - 568. Baker, A. Kochan, N. Dixon, J. Heather, N. & Wodak, A. (1995). Controlled evaluation of a

brief intervention for HIV prevention among injecting drug users not in treatment. AIDS Care, 6, 559 - 570.

Bandura, A. (1986). Social foundation of though and action Associal cognitive theory. Englewood Cliffs. NJ: Prentice Hall.

Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: W.H. Freeman and Company.

88

Bangsberg, D.R., et al. (2001). Non–adherence to highly active retroviral therapy predicts progression to AIDS. AIDS Care, 1, 1181-1182.

Barre, S.F., Chermann, F., Rey, F., Nugeyre, M.T., et al. (1983). Isolation of a T-lymphotropic retrovirus from a patient at risk for acquired immunodeficiency syndrome (AIDS).

Science, 20, 868-871. Bartholomew, K., Cobb, R. J., & Poole, J.A. (1997). Adult attachment patterns and social support

Processes. In G. Pierce, B. Lakey, I. Sarason, & B. Sarason (Eds). Social support and Personality: structure, process and change. 359–378.

Bodenheimer, T., Lorig, K., Holman, H., Grumbach, K. (2002). Patient self–management of chronic disease in primary care. JAMA, 288(19), 2469-2475.

Carolyn, M. tucker., et al. (2001). Self-regulation predictors of medication adherence among ethnically different pediatric patients with renal transplants. Journal of pediatric psychology, 26(8), 455-464.

Chesney, A.M. (2000). Factor affecting adherence to antiretroviral therapy. Clinical Infection Diseases, 30(2), 171-176.

Coates, V.E., & Boore, J.R. (1995). Self-management of chronic illness: inplications for. Nursing. Journal nursing study, 32(6), 628-640.

Creer, T.L. (2000). Self–management or chronic illness. In M. Doekaert (Eds), Handbook of Self–Regulation. California: Academic. (pp. 601-629).

Crespo-Fierro, M. (1997). Compliance/adherence and care management in HIV disease. AIDS Care, 8(4), 43-54. DHHS . (2004). Guidelines for the use of antiretroviral agents in HIV-1-infectioned adults and

Adolescents . Available from http://aidsinfo.nib.gov (Accessed 11/04/2554). Essex, M. (1992). Origin of AIDS. Philadelphia: J.B. Lippincott, 1-11. Farley, J., Hines, S., Muak, A., Ferrus, S. Tepper, V. (2003). Assessment of adherence to

antiviral therapy in HIV-infeced children Using the medication event monitoring systems pharmacy refill, provider assessment, caregiver self-report, and appointment keeping. AIDS, 33, 211-218.

89

Ferrus, S., Tepper, V. (2003). Brief report: assessing adherence to pediatric antiretroviral regimens using the 24–hour recall interview. Journal of Pediatric Psychology, 31(9), 989-994.

Frick, P.A., Line, T.W. & Swell, P.C. (1998). Antiretroviral medication compliance in patients with AIDS. AIDS Patient Care & STDs, 12, 463-470.

Fogarty, L., Roter, D., Larson, S., Burke, J., Gillespie, J., & Levy, R. (2002). Patient adherence to HIV medication regimens: a review of published and abstract reports. Patient

Education and Counseling, 46, 93–108. Gifford, A. L., et al. (2002). Effects of Group HIV Patient Education on Adherence To

ARVa: A Ramdomized Clinical Trial 8th Conference and retroviral and Oppotunitic Program and oppotunity Infection. Chicago. Gordillo, V., Delamo, J., Soriano, V., & Gonzalex-Lahoz, J. (1999). Sociodemographic and

psychological variables influencing adherence to antiretroviral therapy. AIDS, 13, 1763-1769.

Holroyd, K.A. & Creer,T.L. (1986). Self-management of chronic disease. New York: Academic Press. 72, 759. Honghong Wang. (2008). Self –Reported Adherence to Antiretroviral Treatment Among HIV–

Infected People in Central China. AIDS Patient care and STDs, 22(1), Howard, A.A., Amsten, J.H., Vlahov, D., Rich, J.D., Schuman, P., et al. (2002). A prospective

study of adherence and viral load in a large multi-center cohort of HIV-infected women. AIDS, 16, 2175-2182.

Idigbe, E.O., Adewole, T.A., Eisen, G., et al. (2005). Management of HIV-1 infection with Combination of nevirapine, stavudine, and lamivudine: a preliminary report on the Nigerian antiretroviral program. Journal of Acquied Immune Deficiency Syndromes 40(1), 65-69. Ickovics, J.R., & Meade, C.S. (2002). Adherence to antiretroviral therapy among patients HIV :

A clinical link between behavioral and biomedical sciences. Journal of Acquied Immune Deficiency Syndromes, 31(3), 98-102.

90

Israelski, D.M., Power, R., Koopman, C., Volk, J., Stone, L., Chesney, M.A. (2004). Social support, Substance use, and denial in relationship to antiretroviral treatment adherence among HIV – infected persons. AIDS Care STDS, 17(5), 245–252.

Judith, A.E. & Susan, M.S. (2006). Fidelity to a 12-Week Structured Medication Adherence Intervention in Patients with HIV. Nursing Research, 55(2), 17-22.

Kanfer, F.H., (1986). Implications of a self – regulation model of therapy for treatment of addictive behaviors. In W.R. Miller & N. Heather (Eds.), Treating addictive behaviors: Processes of change. Newyork: Plenum Press. pp. 29-47. Kanfer, F.H., & Gaelick–Buys, L. (1991). Self–management methods. In Kanfer & Goldstein A.P.(Eds.), Helping People Change: A Textbook or Methods. New York: Pergamon. (pp. 283-338). Kangas, T., Aro, S., Koivisto, V.A., et al. (1996). Structure and Costs of health care of diabetic Patients in Finland. Diabetes care, 114(8): 943-949. Krapek, K., et al. (2004). Medication adherence and associated hemoglobin A1C in type2

diabetes. Ann Pharmacother, 38, 1357–1362. Loring, K.R., et al. (2001). Chronic disease self–management program: 2–year Health status

and Health care utilization outcome. Medicine Care, 39(11), 1217–1223. Little, S.J., Holth, S., & Routy, J.P. (2002). Antiretroviral-drug resistane among patients

recently infected with HIV. Journal of Medicine, 8(6), 85-94. Maher, K., Klimas, N., & Flrtcher, M.A. (2001). Disease progression adherence and response to

Protease inhibitor therapy for HIV infection in an Urban Veterans Affairs Medical Center. Journal of Acquired Immune in Deficiency Syndrome, 22, 358–363.

Mannheimer, S., Friedland, G., Matls, J., Child, C., & Chesney, M. (2002). The consistency of adherence to antiretroviral therapy predics biologic outcome of Human Immuno- deficiency Virus infection person in clinic trial. Clinical Infection Disease, 34, 115- 121.

Maria, I.B., Heraclito, B., Carvalho and Maria, F.M.,Souza. (2004). Antiretroviral therapy adherence in Brazil. AIDS, 18(3), 15-20.

Mathew, WC., et al., (2002). Prevalence, predictors, and outcomes of early adherence after starting or changing antiretroviral therapy. AIDS Patient care and STDs, 16, 157-172.

91

Maneesriwongul, W.L., Tulathong, S., Fennie, K.P., & Williams, A.B. (2006). Adherence to Antiretroviral Medication Among HIV-Positive Patients in Thailand. Journal of Acquiremmune Deficiency syndrome, 43, 119-122.

Mehta, S., Moore, D., & Graham, M.H. (2002). Potential factor after affecting adherence with HIV therapy. AIDS, 11, 65-70.

Melbourne, K.M., Geletko, S.M., Brown, S.L., Willey, L.C., Chase, S., & Fisher, A. (1999). Medication adherence in patients with HIV infection: A comparison of two measurement method. AIDS Reader, 9(5), 329-338.

Morris, A.B., et al. (2006). Factors associated with drug adherence and blood pressure control In patients with hypertension. Pharmacotherapy, 26, 483–492.

Morisky, D.E., Green, L.W., & Levine, D.M. (1986). Concurrent and predictive validity of a self – reported measure of medication adherence. Medical Care, 24, 67-74.

Morisky, D.E., Ang, A., Krousel-Wood, M., Ward, H.J. (2008). Predictive validity of a medication adherence measure in an outpatient setting. Journal Clinical Hypertension, 10(5), 348–354.

Nakagawa-Kogan, H., Garber, A., Jerrett, M., et al. (1988). Self-management of hypertension: Predictors of success in diastolic blood pressure reduction, Research in nursing and Health, 105-115. Nemes, M.I., Carvalho, H.B., Souza, M.F. (2004). Antiretroviral therapy adherence in Brazil.

AIDS, 18(3), 15-20. Palella, J.R., Kathleen, M., Anne, C. Moorman, et al. (1998). Declining Morbidity and Mortality

among patients with advanced human Immunodeficiency virus infection, 338, 853-860.

Paterson, D. J., Swindells, S., Mohr, J., Brester, M., Vergisi, E., Squieri, C., et al. (2000). Adherence to protease inhibitor therapy and outcomes in patients with HIV. infection. Annals of International Medicine, 133, 21-30.

Paterson, D. L., Potoski, B., & Capitano, B. (2002). Measurement of adherence to antiretroviral medications. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndrome, 31, 103-106

Pratt, R. J., et al. (2001). Adherence to antiretroviral therapy: appropriate use of self-reporting in clinical Practice. HIV Clinic Trials, 2, 46-59.

92

Riegel, B., Carlson, B., Glaser, D. (2000). Development and testing of a clinical tool measuring self – management of heart failure. Heart & Lung, 29, 4–15.

Shalansky, S. J., Levy, A.R., Lanaszewski, A.P. (2004). Self–Report Morisky score for identifying non adherencemwith cardiovascular medications. Annals of Pharmacother, 39(9), 1363-1368.

Sigh, N., Berman, S.M., Swindells, Justis, J.C, Mohr, J. A, et al. (1999). Adherence of human immunodeficiency virus-infected patients to antiretroviral therapy. Clinical Infection Disease, 29, 824-830.

Tobin, D.L. (1986). Self–Management and Social Learning Theory. New york: Academic press, Inc.

Tulatong, S. (2004). Affective factor to medication adherence among patient reciveing highly active antiretroviral therapy (HAART). Thesis in nursing science CommunityHealth nursing, Faculty of Graduate Studies. Mahidol University.

Tuldra, A., Fumaz, C.R., Ferrer, M.J., Bayes, R., Arno, A., Balague, M., et al. (2000). Prospective randomized two–arm controlled study to determine the efficacy of a specific intervention to improve long-term adherence to highly active antiretroviral therapy. AIDS, 25(3), 221 - 228.

Vanhove, G.J., Schapiro, J.M, & Winters, M.A. (2000). Patient compliance and drug failure in protease inhibitor immunotherapy. JAMA, 276, 1955-1956.

Venturini, F., et al. (1999). Compliance with sulfonylurea in a Health Maintenance Organization: A pharmacy record-base study. Annals of Pharmacother, 33, 281-288.

Wagner, G.F, Remien, R.H., Carballo-Dieguez, A. & Dolezal, C. (2002). Correlates of adherence to combination antiretroviral therapy among member of HUV-positive mixed status couples. AIDS Care, 14, 105-109.

Walsh, J.C., Mandalia, S., Gazzard, B.G. (2002). Responses to a 1 month self-report on Adherence to antiretroviral therapy are consistent with electronic data and vivological Treatment outcome. AIDS Care, 16(2), 269-277.

Weiser, S., Wolfe, W., Bangsberg, D., Thior, I., Gilbert, P., Makhema, J., et al. (2003). Barriers to Adherence for patients living with HIV infection and AIDS in Botswana. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndrome, 34, 281-288.

93

WHOQOL HIV Group. (2003) Preliminary development of the World Health Organization Quality of Life HIV instrument: analysis of the pilot version. Psychological Medicine 28, 551–558.

Wong, I.Y., Nicholas, V.L., Struthers, H., Mcintyre, J., & Friedland, G.H. (2006). Development and assessment of an innovative culturally sensitive educational videotape to Improve adherence to highly active antiretroviral therapy in Soweto, South Africa. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes, 43, 142-148.

Yozviak, J.L, Doerfler, R.E., Woodward, W.C. (2001). Effectiveness and tolerability of nevirapine, stavudine and lamivudine in clinical practice. HIV clinic Trials, 2(6), 474-476.

Zorrilla, E.P., Inoue, E.M., Fekete, A., et al. (2004). Effects of Methyl and Methoxy derivatives of phencyclidine. Journal of Acquired Immune Deficiency Syndromes, 55, 285-293.

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก

รายนามผทรงคณวฒ

96

รายนามผทรงคณวฒ

รายนามผทรงคณวฒในการตรวจสอบความเทยงตรงของเนอหาของแบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองของผตดเชอ เอช ไอ วและผปวยเอดส 1. อาจารย ดร.นาออย ภกดวงศ อาจารยพยาบาล คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยรงสต 2. แพทยหญง สพนดา เกยรตพนธ แพทยเวชศาสตรครอบครว โรงพยาบาลกระทมแบน จงหวดสมทรสาคร 3. เภสชกรหญงไฉทยา แสงเงน เภสชกรชานาญการโรงพยาบาลกระทมแบน จงหวดสมทรสาคร 4. นางลาวณย มอญใต นกวชาการสาธารณสข ชานาญการพเศษ สานกงานสาธารณสขจงหวดสมทรสาคร 5. นางมาลน ถนกาญจน พยาบาลวชาชพชานาญการ

โรงพยาบาลมะการกษ จงหวดกาญจนบร

ภาคผนวก ข คาชแจงและพทกษสทธผเขารวมวจย

คาชแจงและการพทกษสทธของผเขารวมวจย

ดฉน นางลาวลย กจรงเรองกล นกศกษาหลกสตรพยาบาลศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน มหาวทยาลยครสเตยน กาลงศกษาเรอง ผลลพธของโปรแกรมการจดการดวยตนเองทมตอพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรสอยางตอเนองในผตดเชอ เอช ไอ ว และ ผปวยเอดส โดยมวตถประสงค เพอศกษาพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส จงใครขอความรวมมอจากทานในการเขารวมการวจย โดยตอบคาถาม ซงจะใชเวลาประมาณ 30–60 นาท การเขารวมโครงการวจยจะเปนไปตามความสมครใจของทาน การตอบคาถามจะไมมถกหรอผด และไมมผลใดๆตอบรการททาน ขอมลทไดจะไมมการระบชอของทานในการบนทกขอมล และคาตอบของทานจะถอเปนความลบและนามาใชเฉพาะการวจยครงนเทานน ในระหวางการสมภาษณทานสามารถถอนตวไดตามความตองการ หากทานรสกไมสบายใจจากการตอบแบบสอบถาม หรอขอสงสยจากการวจย ผวจยยนดตอบคาถาม หรอพดคยกบทานได โดยทานสามารถตดตอผวจยไดทางหมายเลขโทรศพท 089-2055884 การเซนชอของทานขางลางน แสดงวาทานยนดเขารวมโครงการวจย ทานจะไดรบสาเนาการเขารวมโครงการวจย 1 ฉบบ ซงทานจะไมสญเสยสทธทางกฎหมายใดๆทงสน หากทานยนดและเซนชอยนยอมเขารวมการวจย และทายทสดผวจยขอขอบคณททานไดสละเวลา และใหความรวมมอในครงน

ลาวลย กจรงเรองกล ผวจย สานกบรหารบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยครสเตยน โทรศพท 0-3422-9480 ตอ 1401-2 โทรสาร 0-3422-9499 สาหรบผเขารวมวจย ขาพเจาไดรบคาชแจงตามรายละเอยดขางตน มความเขาใจและยนดรวมวจย

ลงชอ............................................... ( ) วน/เดอน/ป...........................

          

 

ภาคผนวก ค- 1

เครองมอทใชในการวจย

 

แบบบนทกการรบประทานยาของผปวย

คาชแจง ทาเครองหมาย X ลงในชองทตรงกบทานมากทสด

ความรวมมอในการรบประทานยาของผปวย สปดาหท 1

สปดาหท 2

สปดาหท 3

สปดาหท 4

จานวนครงทลมรบประทานยาตอสปดาห

ไมลมเลย ลม 1-2 ครง/สปดาห ลม 3–4 ครง/สปดาห ลมตงแต 5 ครงเปนตนไป สาเหตทลมรบประทานยา

ไมทราบสาเหต ไมมเครองเตอนความจา ทางานจนลมเวลา มอาการขางเคยงจากยา ไมเหนความสาคญ รบไปทางาน ลมนายาไปดวย กรณทลมกนยา ผปวยแกปญหาโดย ทาเครองหมาย (|) = 1 ครง

รบประทานยาทนททนกได จากนนรบประทานยามอตอไปตามปกต (โดยไมมการเพมหรอลดขนาดยา)

ขาดการรบประทานยาในมอ ท ลมไปเลย จากนนรบประทานยามอตอไปตามปกต (โดยไมมการเพมหรอลดขนาดยา)

 

101 

 

 

 

 

 

 

ภาคผนวก ค

แบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

เอกสารชดท ………………………..

 สวนท 1 ขอมลสวนบคคล ประกอบดวย อาย เพศ สถานภาพสมรส ระดบการศกษา อาชพ รายได

คาชแจง ใหผสมภาษณทาเครองหมาย X ลงในขอความทเปนคาตอบและเตมขอความลงใน

ชองวาง ในคาตอบแตละขอ

1) อาย .......................ป

2) เพศ

( ) ชาย ( ) หญง

3) สถานภาพสมรส

( )โสด ( ) ค

( ) หมาย ( ) หยา/แยกกนอย

4) วฒการศกษา

( ) ประถมศกษา ( ) มธยมศกษา ( ) อนปรญญา/ปวช

( ) ปวส ( ) ปรญญาตร ( ) อนๆ

5) อาชพ

( ) รบจาง ( ) เกษตรกร ( ) คาขาย

( ) ไมไดประกอบอาชพ/แมบาน

( ) ขาราชการ ( ) อนๆ ระบ..........  6) รายไดของครอบครว  ( ) ไมมรายได ( ) 10,001 ขนไป

( ) ตากวา 5,000 บาท ( ) อนๆ..............

( ) 5,000 – 10,000 บาท  

 

แบบประเมนพฤตกรรมความรวมมอในการใชยาตานไวรส คาชแจง กรณาอานขอความในแตละขอและตอบคาถาม ในรอบ 1 สปดาหทผานมา ทานปฏบตตามขอคาถามตอไปนมากนอยเพยงใดและโปรดทาเครองหมาย X ลงในชองวางทตรงกบทานมากทสด โดย ทกครง หมายถง การปฏบตเปนประจาทกวน ใน 1 สปดาห บอยครง หมายถง การปฏบต 5-6 วน/สปดาห บางครง หมายถง การปฏบต 3-4 วน/สปดาห นานๆครง หมายถง การปฏบต 1-2 วน/สปดาห ไมเคย หมายถง ไมเคยปฏบตเลย ใน 1 สปดาห

คาถาม ทกครง

บอยครง บางครง นานๆครง ไมเคย

1. ทานกนยาตานไวรสครบจานวนตามแพทยสง

2. ทานกนยาตานไวรสตรงตามเวลาทกาหนด

3. ทานสงเกตอาการผดปกตภายหลงการใชยา

4. ทานกนยาตานไวรส เกนเวลาทตองกนมากกวา 30 นาท

5. ทานลดหรอเพมขนาดยาตานไวรสดวยตวของทานเอง

 

 

104

 

ภาคผนวก ง เอกสารรบรองจรยธรรมการวจยในมนษย

 

ประวตผวจย

ชอ นาง ลาวลย กจรงเรองกล วน เดอน ปเกด 15 มนาคม 2504 สถานทเกด กรงเทพมหานคร ประวตการศกษา มธยมศกษาตอนปลาย โรงเรยนสมทรสาครวทยาลย จงหวดสมทรสาคร พ.ศ. 2524

ประกาศนบตรพยาบาลและผดงครรภ

วทยาลยพยาบาลสงขลา จงหวดสงขลา พ.ศ. 2526

พยาบาลศาสตรและผดงครรภชนสง

วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนชลบร จงหวดชลบร พ.ศ. 2532

สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช พ.ศ. 2547 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยครสเตยน พ.ศ. 2555

ประวตการทางาน ตาแหนงพยาบาลวชาชพชานาญการ กลมงานการพยาบาล โรงพยาบาลกระทมแบน จงหวดสมทรสาคร