คู่มือ อสม นักจัดการส ุขภาพช ุม ... ·...

คมอ อสม.นกจดการสขภาพชมชน หนา 1

คมอ อสม. นกจดการสขภาพชมชน

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ

กระทรวงสาธารณสข

สขภาพดไมมขาย ถาอยากไดตองรบทา

“ มาดแลสขภาพกนเถอะคะ ”


คานา อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน(อสม.) เปนผมความสาคญในการดาเนนงานสาธารณสขมลฐาน เปนผนาการเปลยนแปลงพฤตกรรมดานสขภาพอนามย เปนตนแบบในการสรางสขภาพ โดยการสอสาร สรางสขภาพ เฝาระวงปองกนและควบคมโรคไมตดตอเรอรงในชมชน นาไปสการพฒนาการดแลสขภาพของตนเองของประชาชน ครอบครวและชมชน บทบาททสาคญของ อสม.ในตาบลจดการสขภาพเมอไดผานการอบรมจากครพเลยงระดบจงหวดแลว คอ การเปนผปรบเปลยนพฤตกรรมตามหลก 3อ.2ส. และนาบคคลในครอบครวปฏบตตาม เปนบคคลตนแบบและเปนแกนนาในการสรางสขภาพคนในครอบครว และสภาวะแวดลอมทเออตอการมสขภาพด คมอเลมนไดรวบรวมความรเกยวกบ 3อ.2ส. ซงไดแก อาหาร ออกกาลงกาย อารมณ สบบหรและสรา ท อสม.สามารถดาเนนการไดในชมชนตอไป

กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กมภาพนธ 2556


สารบญ

คานา ………………………………………………………………………………..….………. 2 สารบญ ………………………………………………………………………………..………… 3 อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานนกจดการสขภาพชมชน …………….. 4 บทบาท อสม. นกจดการสขภาพชมชน .................................................... 4 ทาอยางไรถงจะเปน อสม.นกจดการสขภาพ ? ......................................... 5 อสม.นกจดการสขภาพชมชน ตองปฏบตตนและเปนแบบอยางตามหลก

๓อ. ๒ส. ……………………………………………………………………………………… 5

อ.๑ อาหาร …………………………………………………………………………… 5 อ.๒ ออกกาลงกาย …………………………………………………………………… 7 อ.๓ อารมณ …………………………………………………………………………….. 8 ส.๑ สบบหร ……………………………………………………………………………… 9 ส.๒ สรา …………………………………………………………………………………… 10 อสม.นกจดการสขภาพชมชน ……………………………………………………………. 10 การจดทาแผนดานสขภาพ ………………………………………………………… 10 การจดการงบประมาณ ………………………………………………………………. 11 การจดกจกรรมดานสขภาพ ……………………………………………………….. 11 การประเมนผลการดาเนนงานแบบมสวนรวม ……………………………… 12 การสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม .................................................. 13 แบบประเมนตนเองของ อสม.นกจดการสขภาพชมชน .............................. 15 สญญาเงอนไขเพอแสดง เจตนารมณในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

ตนเอง ......................................................................................................... 18

บรรณานกรม .............................................................................................. 19


อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานนกจดการสขภาพชมชน

อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบานนกจดการสขภาพชมชน (อสม.นกจดการสขภาพชมชน) คอ อาสาสมครสาธารณสขประจาหมบาน (อสม.) ทเปนตนแบบในการสรางสขภาพ และ เปนผรวมดาเนนการ สงการ ควบคมกากบ ใหคาชแนะ ในกระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน เพอใหเกดการสรางเสรมสขภาพ เฝาระวงปองกนและควบคมโรคไมตดตอเรอรงในชมชน นาไปสการพฒนา การดแลสขภาพของตนเอง ครอบครวและชมชนทพงตนเองได

บทบาท อสม. นกจดการสขภาพชมชน

1. เปนผปฏบตตน และนาพาบคคลในครอบครวปฏบตตามหลก ๓อ. ๒ส.

2. เปนผรวมดาเนนการสงการ ควบคมกากบ ใหคาชแนะ ในกระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน

2.1 การจดทาแผนดานสขภาพ ระดมพลงความคดเพอขบเคลอนใหเกดแผนสรางเสรมสขภาพส

การปฏบต และแผนการแกไขปญหาทสอดคลองกบบรบทของพนท

2.2 การจดการงบประมาณ เปนแกนนาในการระดมทนดานงบประมาณ และทรพยากรทจาเปน

ในการขบเคลอนแผนการสรางเสรมสขภาพ

2.3 การจดกจกรรมดานสขภาพ เปนแกนนาจดกจกรรมสรางเสรมสขภาพในชมชน เชนการเฝา

ระวงโรคทเกดจากพฤตกรรมเสยงดานสขภาพ และเปนบคคลตวอยางในการนาออกกาลงกาย

ดวยรปแบบทเหมาะสมตามวยสปดาหละอยางนอย 5 วน เปนตน

2.4 การประเมนผลการดาเนนงานแบบมสวนรวม

3. เปนแกนนาในการสรางเสรมสขภาพใหคนในชมชนตนตว และรบผดชอบตอตนเอง ครอบครว

ชมชน และสภาวะแวดลอมทเออตอการมสขภาพด

4. เปนแกนนาในการรเรมและสนบสนนใหเกดมาตรการทางสงคมดานสขภาพ


ทาอยางไรถงจะเปน อสม.นกจดการสขภาพ ?

อสม.นกจดการสขภาพชมชน ตองปฏบตตนและเปนแบบอยางตามหลก ๓อ. ๒ส.

อ.๑ อาหาร มพฤตกรรมการกนอาหารทถกตองตามหลกโภชนาการ โดยใหไดรบสารอาหาร 6 ชนด ทงคารโบไฮเดรต โปรตน ไขมน วตามน แรธาต และนา ในปรมาณทเพยงพอกบความตองการของรางกาย

“ อาหารครบ 5 หม ควรกนอยเปนนจสน ผกไข ไวตามน แปงขาวกนใหเหมาะสม เนอสตวและเกลอแรประโยชนแนความนยม เมองไทยใหญอดมทกสงคมชนชมเอย”

อาหารหมท 1 : เนอสตว ไข นม ถวเมลดแหงและผลตภณฑ ซงจะใหสารอาหารโปรตนเปนสวนใหญ รวมทงวตามนและแรธาต ทาใหรางกายเจรญเตบโตโดยการสรางเซลลกลามเนอ เนอเยอ กระดก ฮอรโมน เอนไซม และใชเปนแหลงของพลงงานของรางกาย เมอรางกายไดรบอาหารคารโบไฮเดรตไมเพยงพอ

อาหารหมท 2 : ขาว แปง เผอก มน และนาตาล ซงใหสารอาหารคารโบไฮเดรตเปนสวนใหญ มหนาทหลกในการใหพลงงาน แตถารบประทานอาหารพวกนในปรมาณมากเกนความตองการของรางกาย สารอาหารคารโบไฮเดรตจะถกเปลยนไปอยในรปไขมน และสะสมในรางกาย

อาหารหมท 3 : ผกตางๆ เชน ผกบง คะนา ตาลง ถวฝกยาว แตงกวา ฟกทอง ฯลฯ

อาหารหมท 4 : ผลไมตางๆ เชน มะละกอ กลวย สม มะมวง สบปะรด ฝรง ฯลฯ

อาหารหมท 3 และหมท 4 นสามารถรบประทานไดมาก เพราะผกและผลไมเปนแหลงของสารอาหารจาพวกวตามน และแรธาตชวยใหรางกายปรบสมดล ทาใหอวยวะตางๆในรางกายทางานไดตามปกต ชวยชะลอความเสอมของรางกาย และอดมไปดวยเสนใยอาหารและสารพฤกษเคม (photochemical) ซงชวยปองกนโรคมะเรงบางชนดได และชวยใหระบบขบถายด

อาหารหมท 5 : ไขมนตางๆ ทงจากสตวและพช ซงใหสารอาหารไขมน มหนาทหลกในการใหพลงงาน และกรดไขมน แตถากนอาหารประเภทนมากเกนไปจะถกสะสมในรปไขมนตามสวนตางๆของรางกาย

นามน นาตาล เกลอ วนละนอยๆ

เนอสตว วนละ 6 – 12 ชอนกนขาว

ผลไม วนละ 3 – 5 สวน

นม วนละ 1 – 2 แกว

ผก วนละ 4 – 6 ทพพ

ขาว – แปง วนละ 8 – 12 ทพพ


พฤตกรรมการรบประทานอาหารไมเหมาะสม ทาใหเกดโรคอวน เปนภาวะทรางกายมการสะสมของไขมนมากกวาปกต ม 2 ประเภท คอ อวนลงพง และอวนทงตว หรอบางคนเปนทง 2 ประเภทรวมกน จะมโรคแทรกซอนจากการทมนาหนกตวมาก ไดแก โรคไขขอ ปวดขอ ขอเสอม ปวดหลง ระบบหายใจทางานตดขด เปนตน เราสามารถวนจฉยโรคอวนทงตวดวยคาดชนมวลกาย และวนจฉยโรคอวนลงพงดวยการวดเสนรอบเอว ดงน

ดชนมวลกาย (Body Mass Index หรอ BMI) คอ คาความหนาของรางกาย ใชมาตรฐานในการประเมนภาวะอวน ผอมในผใหญตงแต อาย 20 ปขนไป ซงคานวณไดจาก การใชนาหนกตวเปนกโลกรมและหารดวยสวนสงทวดเปนเมตรยกกาลงสอง ซงใชไดทงผหญงและผชายดงสตรตอไปน

ดชนมวลกาย (BMI) = นาหนกตว (กโลกรม)

สวนสง (เมตร) 2

เชน นาหนกตว 74 กโลกรม สง 160 เซนตเมตร มดชนมวลกายเทาไหร ?

ดชนมวลกาย (BMI) = 74 กโลกรม = 28.9 กโลกรม/เมตร2

1.6 เมตร × 1.6 เมตร

การวนจฉยระดบความอวนตามคาดชนมวลกาย

คาดชนมวลกาย (กโลกรม/เมตร2) ภาวะนาหนกตว

นอยกวา 18.5

18.5 – 22.9

23.0 – 24.9

25.0 – 29.9

ตงแต 30 ขนไป

นาหนกตากวาเกณฑ

ปกต

นาหนกเกน

โรคอวน

โรคอวนอนตราย

เสนรอบเอว คนอวนทมความเสยงตอสขภาพไมด วนจฉยจาก

ชาย ตงแต 90 เซนตเมตร ขนไป

หญง ตงแต 80 เซนตเมตร ขนไป


วธการวดเสนรอบเอว วธอยางงายเพอการตดตามเฝาระวงภาวะอวนลงพง ดงน

1. อยในทายน

2. ใชสายวด วดรอบเอวโดยวดผานสะดอ

3. วดในชวงหายใจออก (ทองแฟบ) โดยใชสายวดแนบกบลาตว ไมรดแนน และใหระดบของสายวดทวดรอบเอว วางอยในแนวขนานกบพน

นอกจากโรคอวนแลว ภาวะโรคทนาสนใจอนเปนสาเหตจากพฤตกรรม คอ โรคความดนโลหตสง ซงความดนโลหตสงเปนสาเหตททาใหมการเสอมสภาพของอวยวะตางๆ และมความสมพนธกบภาวะหลอดเลอดแดงแขง ภาวะเรมตนอาจดแลทางดานการรกษาโดยไมใชยา คอ การจดการทางดานโภชนาการในการปองกนและ รกษาโรคความดนโลหตสงและโรคแทรกซอนอนทเกยวของ ทงนความดนโลหตสง เกดจากการทหลอดเลอดแดงแคบเลกลง หรอการหดตวของหลอดเลอดเลกๆ ทวรางกาย การทหลอดเลอดแดงแคบเลกลง หรอหดตวนนจะทาใหเลอด ทจะไปเลยงรางกายผานหลอดเลอดดงกลาวไดชาและนอยลง ทาใหหวใจตองสบฉดเลอดแรงขนเพอทจะไดมเลอด ไปเลยงรางกายไดเพยงพอ ความดนโลหตสงเปนตวเรงใหเกดภาวะหลอดเลอดแดง แขงตวโดยผนงหลอดเลอดแดงออนแอลง เนองจากแรงดนทเพมขนเพอพยายามใหเลอดไหลผาน หลอดเลอดทมสงมาเกาะตามผนง เชน ไขมน และสงอน ดวยเหตผลทวาความดนโลหตสงมความสมพนธกบภาวะหลอดเลอดแดงแขง ความดนโลหตจงเปนปจจยเสยงของโรคหลอดเลอดในสมอง โรคไตและโรคของหลอดเลอดของหวใจ ใชเครองวดความดน วดความดนโลหตไดคาเทากบ 140/90 มลลเมตรปรอท หรอสงกวา (คาปกตจะอยประมาณ 120/80 มลลเมตรปรอท) ตวเลขแรก แสดงถงแรงดนในเสนเลอดแดง เมอหวใจฉดเลอดออกจากหวใจหองลางซายแตละครง คอsystolic ตวเลขทสอง แสดงถงแรงดนในเสนเลอดแดง เมอหวใจอยในชวงพกระหวางการสบฉดเลอดแตละครง คอ diastolic บางครงคนชอบเรยกวาตวบน กบตวลาง องคการอนามยโลก ใหคานยามวา คอการทความดนสงกวา 140/90 มากกวา 2 ครงในการวดหางกน 1 เดอนขนไป จงจะถอวาเปนความดนโลหตสง ความดนตวลาง จะถอวามความสาคญกวา เชนในผสงอายทมความดนตวบนสงอยางเดยว อาจเปนปกตจากเสนเลอดขาดความยดหยนได แตถาตวลางสง จะมปญหาทนทซงสวนใหญมกไมพบสาเหตทชดเจน สวนนอยมสาเหตจากโรคของไต ตอมหมวกไต โรคทางระบบประสาทสวนกลาง โรคของหลอดเลอดแดงและอนๆ แตไมวาความดนโลหตของคณจะสงจากสาเหตใดๆ กตาม สงสาคญทสดคอ ตองพยายามควบคมใหอยในเกณฑปกตใหได อาการ สวนใหญไมมอาการ ยกเวนจะมบางคน มน ๆ บรเวณทายทอย หรอถาขนสงมาก ๆ อาจมอาการของเสนเลอดตบในสมอง วงเวยน ตาลาย ออนแรง อาเจยน นนหมายถงตองมาพบแพทยดวน ถาควบคมความดนโลหตไมได จะมภาวะแทรกซอนตามมา คอ หวใจลมเหลว (หวใจวาย) อมพฤกษ อมพาต หรอไตวาย

อ.๒ ออกกาลงกาย มพฤตกรรมการออกกาลงกายทเหมาะสมกบวย อยางสมาเสมอสปดาหละ ๕ วน และในแตละวนออกกาลงกายตอเนอง อยางนอยครงละ 30 นาท การออกกาลงกายทสมบรณแบบ คอการออกกาลงกายแบบแอโรบก ไดแก วายนา วง ปนจกรยาน เดนเรว กระโดดเชอก แอโรบกดานซ และโยคะ เปนตน จะทาปอดหวใจ หลอดเลอดตลอดจนระบบไหลเวยนทวรางกายแขงแรง ทนทาน และทาหนาทอยางม


ประสทธภาพ ในการปองกนการบาดเจบจากการออกกาลงกายแตละครงควรปฏบต 3 ขนตอนคอ (1) การอบอนรางกาย (2) การออกกาลงกาย และ (3) การผอนคลายกลามเนอ

วธการทดสอบวาออกกาลงกายเพยงพอในแตละครง ทาไดดวยการวดอตราเตนของหวใจโดยการจบชพจรหลงออกกาลงกายเสรจ หรออาจดงายๆจากความเหนอยของตวผออกกาลงกาย เนองจากความแตกตางของสมรรถนะในแตละคน จงไมไดกาหนดอตราเตนของหวใจไวตายตว แตจะกาหนดไวกวางๆ ทนยมในปจจบนคอ ใหจบชพจรหลงหยดออกกาลงกายทนทใหอยระหวาง รอยละ 65 – 80 ของอตราเตนสงสดของหวใจ (Maximum heart rate) โดยวธคดดงน

เอาอายตวไปลบดวย 220 ไดเทาไหร กเอาอตราเตนทเปนเปาหมาย(รอยละ 65 – 80)มาคณ

ตวอยาง อายตว 40 ป กจะมอตราเตนหวใจสงสด = 220 – 40

= 180 ครง/นาท

ถาตองการออกกาลงกายใหอตราเตนหวใจเปาหมายเปนรอยละ 70 ชพจรหลงหยดออกกาลงกายทนทจะอยท = 180 × 0.70

= 126 ครง/นาท

อ.๓ อารมณ มพฒนาการดานอารมณทเหมาะสม ปรบตวอยในสงคมไดอยางปกตสข และสามารถแสดงบทบาท(สอดคลองกบบทบาท) ในการเปนแกนนา อารมณ หรอความรสก ความเปนไปแหงจตใจในขณะหรอชวงเวลาหนงๆ เปนสงทมอทธพลตอสขภาพมาก มกมคาพดทกลาววา “ กายและจตสมพนธกน ” ถาอารมณเสย ขนมว กจะสนบสนนการเกดสขภาพททรดโทรม แตถาอารมณด แจมใส กจะทาใหสขภาพสมบรณ เพอใหเสรมสรางภาวะอารมณทด จงจาเปนตองมการบรหารจต ทงทางดานปองกนและดานสงเสรมหลายระดบ ดงน

1. การประกอบอาชพโดยสจรต กลาววาจาโดยชอบ ไมเบยดเบยนผอน และไมตกเปนทาสของเครองเสพตดมนเมาใหโทษตางๆ

2. ขยนขนแขง และความมนาใจในการชวยเหลอในกจการงาน 3. ทางานอยางเปนสข การทางานดวยความตงใจเปนเรองสาคญยง โดยหวงเกอกลผอน ยอมกอใหเกด

ความปต ความภมใจและรสกเปนสข


4. การออกกาลงกายจนเหงอออกพอสมควรเปนประจาทกวน ทาใหระบบประสาทคลายความเครยด 5. อยาวตกกงวลในเรองตางๆมากเกนไป ผทคดหมกมนอยแตเรองของตวเองตลอดเวลา เชน กลวจะไม

รวย กลวจะขาดทน กลวจะไมสวย กลวคนจะไมรก กลวจะไมมชอเสยง กลวคนนนทาวาราย กลวจะเปนโรคนนโรคน ยอมทาใหจตใจไมเปนสขและเกดความเจบไขไดปวยขนจรงๆ

6. การฝกแผความรก หรอแผเมตตาเปนสงทสาคญอยางยง เมตตาเปนเครองบาบดความโกรธและพยาบาทได เราตองฝกเมตตาใหขยายขอบเขตออกไปเรอยๆ จะทาใหใจของเราสงบคลายความหงดหงดและราคาญ จตของเราขณะทแผเมตตานนจะอยในภาวะทเปนกศล เมอมการพดจาตดตอกนกบผอนกเปนไปดวยด

7. การสวดมนตภาวนา เปนการบรหารจตอยางสง มนษยเรยนรความทกขจากการทจตฝกใฝอยแตในเรองของตนเอง จงเกดมการสวดมนตขน ถาจตใจจดจออยในคาสวด กเปนการเอาจตออกจากความจดจอในเรองของตวเอง ทาใหจตสงบทเรยกวา”สมาธ”

ส.๑ สบบหร ไมเสพตดบหร เปนบคคลตวอยางของผไมสบบหร

นโคตน มลกษณะเปนนามน ไมมส มฤทธกระตนประสาทสวนกลาง ทาใหหวใจเตนเรว ความดนโลหตสง

ทาร เปนนามนเหนยวขน สนาตาล จะเขาไปจบอยทปอดทาใหระคายเคอง ถงลมในปอดขยายขน คารบอนมอนอกไซด ทาใหรางกายไดรบออกซเจนนอยลง ไนโตรเจนไดออกไซด ทาลายเยอบหลอดลม ทาใหถงลมโปงพอง ไฮโดรเจนไซยาไนด ทาลายเยอบหลอดลมชนดมขนมสงแปลกปลอมเขาไปทาลายหลอดลมได

งาย ซงสารเหลานลวนเปนอนตรายตอผสบบหรและผทอยใกลกบผสบบหร

เคลดลบในการเลกบหร

๑. ตงใจจรงทจะเลก ตงเปาหมายวาจะเลกเพอใคร เพราะอะไร เลอกวนทจะเลก ทงอปกรณทเกยวของกบการสบบหรใหหมด เชนบหร และไฟแชค

๒. ตงสตใหมน เขมแขง เมอมอาการหงดหงด ตดความเคยชน หรอกจกรรมวางทมกจะทารวมกบการสบบหร หาทพงทางใจ กาลงใจจากคนรอบขาง หรอใหรางวลตนเองเมอสามารถทาได เตอนตนเองอยเสมอวา “คณไมสบบหรแลว”

๓. คมอาหารดวยการเลอกกนอาหารจาพวกผก ผลไมใหมากกวาเดม ๔. อยาทอถอยเมอทาไมสาเรจใหพยายามตอไป และปรกษาหนวยงานชวยเหลอ เชน ศนยบรการเลก

บหรทางโทรศพท ๑๖๐๐ เปนตน

บหรเปนสารเสพตดชนดหนงทถงแมวาจะเสพไดโดยไมผดกฎหมายแตพษภยของบหรกรายแรง เพราะในควนบหรมสารพษอยมากมาย คอ


ส.๒ สรา เปนบคคลทเปนแบบอยางไมดมสรา

สราเปนเครองดมทมแอลกอฮอลผสมอย เมอดมสรา แอลกอฮอลจะถกดดซมเขาไปสกระแสเลอดไปยงประสาทสวนกลาง ซงถาดมตดตอกนเปนประจาจะทาใหตดสรา

ลกษณะผทดมสราเปนประจาจนตดสรา จะมนยนตาแดง ใบหนาบวมฉมอสน เนอตวสกปรก การแตงกายไมเรยบรอย และถาไมไดดมกจะมอาการคลนไส อาเจยน หงดหงด ฝนราย และประสาทหลอนการดมสรามโทษอยหลายประการ ดงน

๑. ทาใหเปนโรคตาง ๆ เชน โรคตบแขง โรคพษสราเรอรง โรคกระเพาะอาหาร โรคไตอกเสบ โรคหวใจ ๒. มพฤตกรรมกาวราว พดจาไมสภาพ เพราะบงคบตวเองไมได ๓. ทาใหเกดอบตเหตไดงาย ๆ เชน พลดตกหกลม รถชนกน ๔. ทาใหสตปญญาและความสามารถในการทางานลดลง ทางานบกพรองหรอผดพลาดไดงาย ๕. ทาใหครอบครวมปญหา เชน พอแมทะเลาะกน ไมมเงน ๖. สนเปลองเงนทองในการซอสรา ๗. เปนทรงเกยจของผพบเหน

วธหลกเลยงจากการสบบหรและดมสรา

๑. ถามคนมาชกชวนใหลองสบบหรและดมสรา ควรปฎเสธทนท ๒. อยหางจากผทสบบหรหรอดมสรา ๓. ไมรบเครองดมหรอบหรจากคนแปลกหนา ๔. ศกษาถงโทษของการสบบหรและดมสราในดานตาง ๆ เพอใหตนเองและสมาชกในครอบครวรถง

ผลเสยทไดรบจากบหรและสรา ๕. ใชเวลาวางใหเปนประโยชน เชน เลนกฬา ฟงเพลง เปนตน เพอจะไดไมหนไปพงสารเสพตด

อสม.นกจดการสขภาพชมชน เปนผรวมดาเนนการสงการ ควบคมกากบ ใหคาชแนะ ใน

กระบวนการจดการดานสขภาพ 4 ดาน

1. การจดทาแผนดานสขภาพ ระดมพลงความคดเพอขบเคลอนใหเกดแผนสรางเสรมสขภาพสการ

ปฏบต และแผนการแกไขปญหาทสอดคลองกบบรบทของพนท โดยมขนตอนดงน

1) สารวจและประเมนสถานการณชมชน โดยการสารวจและวเคราะห ในประเดนของ

พฤตกรรมเสยงทมผลตอสขภาพ สารวจองคกร / คนทเปนแกนนามความพรอมในการ

รวมดาเนนการ สารวจทน และองคความร ตลอดจนภมปญญาทองถน ทจะนามาใชให

เกดประโยชน


2) สรางเวทการเรยนรในหมบาน / ชมชน ซงเปนการนากลมคน/องคกร และความร มา

กอใหเกดกระบวนการเรยนรรวมกน ในลกษณะประชาคมรวมกนของกลมองคกร ภาค/

เครอขาย รวมกาหนดสงทตองการพฒนา

3) จดทาแผนดานสขภาพ เรมจากทาประชาคมหมบานจากขอมลขอมลตางๆ ทไดใน

ชมชน/ทประชม มาจดทาแผนโดยใชเครองมอทชมชนมความพรอม เชนเครองมอ

แผนททางเดนยทธศาสตร หรอเครองมออนๆ ทงนแผนทไดควรม 2 ดานนาสการสราง

กจกรรม คอ ดานสรางสขภาพ และ ดานซอมสขภาพ จากนนกลมองคกร ภาค/

เครอขาย แกนนาชมชน นาแผนสขภาพทไดประกาศใหชาวบานทงหมบานไดรบรและม

สวนรวมในกระบวนการทาแผน อาจจะใชวธการประชมชาวบาน หรอจดเวทกลางบาน

เพอสรางโอกาสรบร เสนอ โตแยง และประชาพจารณปรบแผนใหสมบรณยงขน

2. การจดการงบประมาณ เปนแกนนาในการระดมทนดานงบประมาณ และทรพยากรทจาเปนใน

การขบเคลอนแผนสขภาพ ทงทไดรบจากภาครฐ เอกชนและจากหนวยงานอนๆ ทงในและนอกชมชน มาเพอ

ใชในดานการเฝาระวง ปองกนและควบคมโรค ทงในกลมปกต กลมเสยง/เปนโรค เปนการจดงบประมาณให

เหมาะสมกบกจกรรม โดยมขนตอนดงน

1) สารวจแหลงทนในชมชน

2) จดทาขอมล นาเสนอแผน ฯ โครงการของงบประมาณ

3) เปดเวท ทาขอตกลงรวมกนระหวางผสนบสนนกบทมดาเนนงาน

4) ประชมเครอขาย ทมงาน/แกนนา เพอจดสรรงบประมาณทไดรบสนบสนนใชในกจกรรม

ทงนเจาของงบประมาณตองไดรบทราบและเขาใจในการใชงบประมาณดงกลาว

5) จดทาแบบรายงานผลงาน และการใชจายงบประมาณ รายงาน นาเสนอ ชแจงทมงาน

และเจาของงบประมาณ

3. การจดกจกรรมดานสขภาพ เปนแกนนาจดกจกรรมสขภาพในชมชน ทงดานสรางสขภาพ และ

ดานซอมสขภาพ โดยมขนตอนดงน

1) สารวจ คนหา จดทาทะเบยน

2) เตรยมชมชนเพอรบการตรวจสขภาพเชงรก


3) จดกจกรรมการคดกรองเพอประเมนพฤตกรรมสขภาพเบองตน

4) ใหคาแนะนาการดแลสขภาพ

5) การจดกจกรรมเพอสงเสรมสขภาพและปองกนโรค

6) สนบสนนการจดตงกลม/ชมรมผปวยโรคเรอรงและมกจกรรมเพอนชวยเพอน

7) สรางความเขมแขงของชมชน

8) จดระบบและทมตดตาม ประเมนผลกจกรรม และสรปผล

4. การประเมนผลการดาเนนงานแบบมสวนรวม เปนการประเมนผลทเกดประโยชนตอชมชน ทา

ใหชมชนไดรบรสถานการณ และผลการทางานทผานมาไดอยางทวถง เพอใหชมชนเหน

ความสาคญและตระหนกถงความจาเปนทตอประเมนผลงาน ทาใหคนหาจดออนการดาเนนงาน

ของชมชนไดอยางมประสทธภาพยงขน โดยมขนตอนดงน

1) จดทม/คณะทางานในการตดตามประเมนผล ทมองคประกอบจากภาคเครอขายจาก

หนวยงานตางๆ

2) กาหนดหวขอ/ประเดน ในการตดตามประเมนผล พรอมจดทาแบบตดตามประเมน

3) จดทาแผนออกตดตามประเมนผล

4) ออกตดตามประเมนผล

5) นาผลจากการประเมน มานาเสนอแลกเปลยนประสบการณ และวเคราะห

6) สรปผลโดยคณะทางาน

7) จดเวทเสนอผล ใหชมชนรบทราบ แสดงความยนดในความสาเรจ วางแผนแกไขสวนท

เปนปญหา และหาทางพฒนารวมกน เพอนาสกระบวนการจดทาแผนฯ ตอไป


การสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม การสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม เปนการเสรมสรางความสมพนธกบชมชน โดยการนา

ขอมลขาวสาร แนวทางและวธการทางาน ทเหมาะสม สอผานรปแบบและวธการตางๆ ไปสคนในชมชน เพอพฒนาพฤตกรรมทเปนบวก สนบสนนการปรบเปลยนพฤตกรรม และคงพฤตกรรมทเปนบวกนนไว ทงนการสอสารเพอปรบเปลยนพฤตกรรมทด ควรจะสามารถกอใหเกดสงตางๆ ดงน ไดแก

การเพมความรดานการปรบเปลยนพฤตกรรมในทางบวก กระตนการพดคยในชมชนใหมารวมกนจดกจกรรมปรบเปลยนพฤตกรรมไปในทางบวกได สงเสรมการปรบเปลยนทศนคตการรบรเหตผล ความจาเปนและแนวทางเปลยนพฤตกรรม สงเสรมใหเกดการสนบสนนจากผนาในชมชน ลดความเขาใจคลาดเคลอนทอาจสงผลใหเกดพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม สนบสนนการจดบรการดานการปองกน รกษาและสงเสรมสขภาพ เพมทกษะและความเชอมนในตนเอง

เทคนคการสอสารเพอปรบเปลยนพฤตกรรม ทสาคญคอ “การสอสารระหวางบคคล” มดงน 1. การบรรยาย ควรใชเมอเปนการนาเสนอเนอหา หรอหวขอใหมๆ ใหกบผเขารวมกจกรรม ใน

ลกษณะภาพรวม ขอเทจจรง สถต และเปนการนาเสนอเมอมผเขารวมกจกรรมจานวนมาก 2. การสาธต เปนการนาเสนอวธการในการกระทาบางสงบางอยางใหผเขารวมกจกรรมด หรอ

เรยนร ควรใชเมอเปนการสอนทกษะหรอเทคนคเฉพาะอยาง อยางเปนขนเปนตอน 3. กรณศกษา เปนการเขยนอธบายสถานการณสมมตทตองการการวเคราะหและอภปรายใหผฟง

ไดรบฟงและมสวนรวม เพอพฒนาทกษะการแกปญหารวมกนระหวางสมาชกในกลม 4. บทบาทสมมต ควรใชเมอตองการชวยกระตนใหเกดการเปลยนทศนคต ชวยให ผเขารวม

กจกรรมเหนผลทตามมาจากการกระทาหนงๆ ทงของตนเองและของผอน 5. การใชสถานการณทใกลเคยงกบสถานการณจรง ควรใชเมอตองการกระตนใหผเขารวมกจกรรม

ไดฝกทกษะการคดตดสนใจและแกปญหาในสถานการณทใกลเคยงกบความเปนจรง 6. การอภปรายกลมยอย ควรใชเมอตองการกระตนใหเกดการพฒนาทกษะการคด การตดสนใจ

และแกปญหา กระตนใหเกดการแลกเปลยนเรยนรระหวางกนของผเขารวมกจกรรม รปแบบและเทคนคของการสอสารเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมตางๆ ขางตน เปนวธทเนนการม

สวนรวมของผเขารวมกจกรรม ทงน การจะเลอกใชรปแบบการสอสารในลกษณะใด ขนอยกบสถานการณในแตละพนท รวมถงความพรอมของผเลอกใช และลกษณะของผเขารวมกจกรรม เปนสาคญ

อสม.นกจดการสขภาพชมชน ควรมพฤตกรรมในการจดการกจกรรมทงเพอตนเอง ครอบครว และชมชนดงน

ออกกาลงกายดวยรปแบบทเหมาะสมตามวย สปดาหละอยางนอย 5 วน ครงละไมตากวา ๓๐ นาท

ปลกผกไวกนอยางนอย 5 ชนด ดวยกรรมวธเกษตรอนทรยปลอดภย


ดแลสงแวดลอมใหเออตอการมสขภาพด เชน จดบานใหสะอาดถกสขลกษณะ กาจดแหลงพาหะนา

โรค กาจดขยะอยางถกวธ เปนตน

มสขนสย “กนรอน ชอนกลาง ลางมอ”

ตรวจสขภาพประจาปและเฝาระวงสขภาพโดยการตรวจคดกรองสขภาพตามเกณฑ

ชกชวนและใหบรการคดกรองสขภาพแกกลมเสยงในชมชน โดยการชงนาหนก วดสวนสง

หาคาดชนมวลกาย ตรวจเบาหวาน วดความดนโลหต แปลผลการคดกรอง การตรวจมะเรงเตานม

ดวยตนเอง และการไปตรวจมะเรงปากมดลก

ใหคาปรกษาแนะนาการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

ชกชวนใหคนในชมชนตนตว และรบผดชอบตอตนเอง ครอบครว ชมชน และสภาวะแวดลอมทเออตอ

สขภาพ

สรางคห (อสม. และ/หรอแกนนาอนๆ) อยางนอย 2 คน ในการขบเคลอนกจกรรมสรางสขภาพ เพอ

ขยายใหเกดเครอขายรวมมอเสรมพลงในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

จดตงกลมสงเสรมสขภาพ เชน กลมออกกาลงกาย กลมอาหารปลอดภย เปนตน

จดทาแผนสขภาพรวมกบภาคเครอขายสขภาพในหมบาน/ชมชน / ทองถน

ขบเคลอนแผนสขภาพสการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ลดปจจยเสยง

เปนแกนนาในการรเรมกาหนดขอตกลงเบองตน กฎกตกาในการดแลสขภาพของคนในชมชนและ

สนบสนนใหเกดมาตรการทางสงคมดานสขภาพ

สรางกระบวนการเรยนรของชมชน โดยมศนยกลางการจดการความรดานสขภาพในชมชน เชน

โรงเรยน อสม. โรงเรยนนวตกรรม ศนยปราชญชมชน เปนตน

ประเมนผลความสาเรจการจดการสขภาพชมชน และนาเสนอผล เพอนาเขาสแผนการพฒนาท

ตอเนอง


แบบประเมนตนเอง ของ อสม.นกจดการสขภาพชมชน

ชอ..............................นามสกล............................วน/เดอน/ป เกด.........................................อาย.............................ป บานเลขท......................ตาบล.............................................อาเภอ......................................จงหวด.............................

หลกเกณฑการประเมนตนเอง อสม.นกจดการสขภาพชมชน เพอให อสม. ตระหนกและเรยนรในการดแลสขภาพตนเอง โปรดใสเครองหมาย ในวงเลบทตรงกบความเปนจรง

1. คาดชนมวลกาย =………………………..กโลกรม/ตารางเมตร ( ) ระดบปกต 18.50 – 22.90 กโลกรม/ตารางเมตร ( ) ผอมเกนไป 18.50 – 22.90 กโลกรม/ตารางเมตร ( ) นาหนกเกน 23.00 - 30.00 กโลกรม/ตารางเมตร ( ) โรคอวน มากกวา 30.00 กโลกรม/ตารางเมตร

2. รอบเอว =………………………………เซนตเมตร ( ) ระดบปกต ผหญงนอยกวา 80 เซนตเมตร ผชายนอยกวา 90 เซนตเมตร ( ) ระดบเสยง ผหญงเกนกวา 80 เซนตเมตร ผชายเกนกวา90 เซนตเมตร

๓. ความดนโลหต =………………………………มลลเมตรปรอท ( ) ระดบปกต นอยกวาหรอเทากบ ๑๒๐/๘๐ มลลเมตรปรอท ( ) ระดบเสยง มากกวาหรอเทากบ ๑๔๐/๙๐ มลลเมตรปรอท

๔. เจบปวยจากโรคเรอรง ( หมายถง โรคความดนโลหตสง โรคหวใจ โรคเบาหวาน โรคหลอดเลอดสมอง โรคมะเรง โรคใดโรคหนง หรอสองโรคขนไป )

( ) ระดบด ไมมโรคประจาตว ( ) ระดบเสยง

ปวยดวยโรคเรอรง แตสามารถควบคมโรคอาการของโรคและใชชวตประจาวนได เชน นดรบยาทก 2-3 เดอน มการลดยาหรอไมเพมยาหลายขนาน

( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ปวยดวยโรคเรอรง และไมสามารถควบคมโรคและอาการของโรคได ไมสามารถทางานหรอใชชวตไดปกตหรอ เชน นดรบยาบอย/ทกเดอน มการเพมขนาดยาหรอเพมยาหลายขนาน

๕. . การสบบหร ( ) ระดบด ไมเคยหรอเคยแตปจจบนเลกสบบหรเดดขาด ( ) ระดบเสยง สบบหร เปนบางครง (1-4 วน/สปดาหหรอนอยกวา) และพยายามลดการสบ ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย สบบหร เปนประจา(5-7 วน/สปดาห) ไมสามารถลดปรมาณหรอเลกได

๖. การดมสรา ( ) ระดบด ไมเคยหรอเคย ปจจบนเลกเดดขาด ( ) ระดบเสยง ดมบางเปนบางครง(1-4 วน/สปดาหหรอนอยกวา) และพยายามลดการดมลง ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ดมเปนประจา(5-7 วน/สปดาห) ไมสามารถลดหรอเลกได หากหยดจะมอาการ


๗. การออกกาลงกาย ( ) ระดบด ออกกาลงกายหรอออกแรงทางานจนเหงอออกอยางสมาเสมอทกวน ( ) ระดบเสยง ออกกาลงกายหรอออกแรงทางานแตไมมเหงอออก ไมรสกเหนอย ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ไมออกกาลงกายหรอออกแรงทางานนอยมาก

๘. กนอาหารปลอดภย (หมายถงอาหารปรงสก ครบ 5 หม แหลงทมาปลอดภย เชน เมอย. หรอปลอดสารพษ ) ( ) ระดบด กนอาหารและนาทปลอดภย มคณคาทางโภชนาการ ( ) ระดบเสยง กนอาหารและนาทปลอดภย มคณคาทางโภชนาการเปนสวนใหญ ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย กนอาหารและนาทไมปลอดภยและ ไมมคณคาทางโภชนาการ เปนประจา

๙. การกนผกผลไม ( ) ระดบด กนผกและผลไมในปรมาณทเพยงพอ ( ครงกโลกรม/วน) ( ) ระดบเสยง กนผกและผลไมบาง แตปรมาณไมเพยงพอ ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย กนผกและผลไมเลกนอย

๑๐. ความสขและความพงพอใจในชวต ( ) ระดบด มความสขและมความพงพอใจในชวตทเปนอยมาก ( ) ระดบเสยง มความสขและมความพงพอใจในชวตอยบาง ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ไมมความสขและไมมความพงพอใจในชวต

1๑.การจดการความเครยดและปญหาทเกดขน ( ) ระดบด มความเครยดนอย และสามารถจดการไดเปนอยางด ( ) ระดบเสยง สามารถจดการได บางไมไดบาง มความเครยดปานกลาง บางครงตองกนยา

นอนหลบ แตไมกระทบตอการใชชวตประจาวนไมสามารถจดการได ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ความเครยดมาก ตองรกษาดวยยาตลอดเวลา โดยมผลกระทบตอการใช

ชวตประจาวน

1๒. ความสมพนธและการยอมรบจากผอน ( ) ระดบด มสมพนธภาพทดตอบคคลในครอบครวและ ชมชน และเปนทยอมรบของผอน ( ) ระดบเสยง สมพนธภาพตอบคคลในครอบครว และชมชน อยในระดบปานกลาง มปญหา

ทะเลาะววาทบอยครง เขากบผอนไดบาง ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ทะเลาะเบาะแวงกบผอนเปนประจาไมสามารถเขากบผอนได

1๓. การตรวจสขภาพประจาป อยางนอย วดความดนโลหต ตรวจนาตาลในเลอด วดรอบเอว ( ) ระดบด ทก 1 ป เปนประจาสมาเสมอ ( ) ระดบเสยง เปนบางปไมสมาเสมอ ( ) ระดบเสยงมาก/ปวย ไมเคยตรวจและหรอนานๆครง

1๔. การชวยเหลอบคคลอน ชมชนและสงคม ( จตอาสา) ระบ ...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


1๕. ปลกพชผกสมนไพรไวกน จานวน..............ชนด ไดแก..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

สรปผลการประเมนสขภาพตนเอง อยในระดบด…………........ขอ อยในระดบเสยง ……………….ขอ อยในระดบเสยงมาก…………….ขอ


สญญาเงอนไขเพอแสดง เจตนารมณในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตนเอง

ขาพเจา มความตงใจและมงมนปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพตนเองดงน

ระบเปาหมายทตองการปรบเปลยน .................................................................................................................

ขนตอน/กจกรรม ทดาเนนการเพอใหถงเปาหมายทตองการปรบเปลยน

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

..............................................................................................................................................................................

ภายในระยะเวลา ............เดอน

ลงชอ...................................................................

วน/เดอน/ป........................................................

ผรบสญญาและชวยเหลอให อสม. บรรลความตงใจและความมงมนในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

1....................................................................................................... ( เพอน อสม.) * Buddy คห

2........................................................................................................


บรรณานกรม กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. คมอ อสม.นกจดการสขภาพชมชน โรคไมตดตอเรอรง

5 โรค. พมพครงท ๒.กรงเทพฯ : โรงพมพชมชนสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด, 2555. กองสนบสนนสขภาพภาคประชาชน กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข. คมอนกจดการ

สขภาพชมชน อวนลงพงและโรคไมตดตอเรอรง. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : โรงพมพชมชนสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย, 2552.

กรมสนบสนนบรการสขภาพ กระทรวงสาธารณสข, สขบญญตแหงชาต. กรงเทพฯ : โรงพมพชมชนสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย, 2550.

http://bsris.swu.ac.th/thesis/452996009RB999.pdf สบคนเมอ 28 มกราคม 2556

http://www.trueplookpanya.com สบคนเมอ มกราคม 2556

http://www.weherb.net สบคนเมอ มกราคม 2556

คู่มือ อสม นักจัดการส ุขภาพช ุม ... ·...

Documents

Transcript of คู่มือ อสม นักจัดการส ุขภาพช ุม ... ·...