คํานํา- 6 - 3. ยีสต (Yeast) อยูในอ า ณ าจั ก รฟp ง...

- 1 -

คานา

อตสาหกรรมชวภาพมบทบาทสาคญในการพฒนาเศรษฐกจชวภาพ (bioeconomy) ของประเทศไทย

โดยเฉพาะอย4างยงการใช6จลนทรย8และจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรมมาพฒนาต4อยอดเพอผลตผลตภณฑ8มลค4าสง ทงสารทใช6ทางด6านเคมชวภาพ ยา อาหารแปรรป และพลงงานชวภาพ อย4างไรกด การใช6ประโยชน8การจากจลนทรย8ในระดบอตสาหกรรมจะมความเสยงทแตกต4างจากการใช6จลนทรย8เพอการวจยพฒนาในห6องปฏบตการหรอการใช6ในรปแบบอน เนองจากมการใช6ในปรมาณมาก ส4งผลให6การดแลด6านความปลอดภยทางชวภาพจงมความแตกต4างไปจากในระดบห6องปฏบตการ ดงนน การบรรลเปDาหมายการพฒนาเศรษฐกจชวภาพ ประเทศจาเปEนต6องม4งเน6นทงการส4งเสรมอตสาหกรรมดงกล4าว ควบค4กบการดแลด6านความปลอดภยของการใช6จลนทรย8 หรอทเรยกว4าความปลอดภยทางชวภาพ

กรมโรงงานอตสาหกรรมตระหนกถงความสาคญดงกล4าว จงได6จดทาค4มอ หลกเกณฑ8 เงอนไข และวธปฏบตด6านความปลอดภยทางชวภาพในการปฏบตงานเกยวกบจลนทรย8และจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม สาหรบภาคอตสาหกรรม เพอส4งเสรมและสนบสนนการพฒนาเศรษฐกจชวภาพของประเทศไทยให6บรรลตามเปDาหมายยทธศาสตร8การพฒนาอตสาหกรรมไทยให6สามารถแข4งขนกบประเทศต4างๆ ได6อย4างมประสทธผล

กรมโรงงานอตสาหกรรม 2562

- 2 -

สารบญ

คาสาคญ

3

บทนา

5

บทท 1 การประเมนความเสยงของงานทใช6จลนทรย8และจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม

8

บทท 2 หลกเกณฑ8ลกษณะสถานทหรอสภาพควบคม (containment) สาหรบงานทมการใช6จลนทรย8และจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม

12

บทท 3 วธปฏบตการเลอกใช6อปกรณ8ปDองกนอนตรายส4วนบคคล (Personal Protective Equipment: PPE) ให6เหมาะสม

18

บทท 4 วธปฏบตการขนส4งและเคลอนย6ายจลนทรย8และจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม

29

บทท 5 หลกเกณฑ8และเงอนไขการกาจดจลนทรย8และจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม

33

บทท 6 วธปฏบตการรบมอเหตกรณเกดการหกรวไหลของจลนทรย8และจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม

38

บทท 7 หน4วยงานบรการเกยวกบจลนทรย8และจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม

47

ภาคผนวก แบบฟอร8มตรวจสอบด6านความปลอดภยทางชวภาพสาหรบผ6ประกอบการโรงงานอตสาหกรรมทเกยวข6อง

49

- 3 -

คาสาคญ

จลนทรย� (microorganisms) หมายถง สงมชวตเลกๆ ระดบเซลล8 หรอไม4ใช4เซลล8ทสามารถเพมจานวนและถ4ายทอดสารพนธกรรมนนๆ ได6 ซงรวมถงแบคทเรย ยสต8 รา ไวรส ไวรอยด8 จ ลนทร ย� ด ดแปลงพนธ กรรม (genetically modified microorganisms: GMM) หมาย ถง จลนทรย8ทได6รบการดดแปลงสารพนธกรรมให6แตกต4างไปจากสารพนธกรรมเดม ซงไม4สามารถเกดขนได6เองตามธรรมชาต โดยเทคนคการดดแปลงพนธกรรม (genetic modification technique) เพอให6มคณลกษณะทเปEนประโยชน8ทต6องการ และยงรวมถงการผลตเซลล8ลกหลานของจลนทรย8ทได6รบการถ4ายทอดการแสดงออกของยนทเปลยนแปลงนน

เทคนคการดดแปลงสารพนธกรรม (genetically modified technique) หมายถง 1. การใช6 recombinant DNA technology โดยการเชอมชนส4วนดเอนเอหรอยน (heterologous

gene) ทต6องการให6แสดงออกกบพาหะ (vector) แล6วนาเข6าส4เซลล8เจ6าบ6านโดยวธต4างๆ เช4น electroporation เพอให6แสดงคณลกษณะทต6องการ

2. การนาชนดเอนเอหรอยนเข6าส4เซลล8เจ6าบ6านโดยวธ micro-injection, macro-injection และ micro-encapsulation)

3. การหลอมรวมเซลล8 (cell fusion) หรอการหลอมรวมโปรโตพลาสต8 (protoplast fusion) และวธ hybridization ระหว4างเซลล8ทต4างชนดกนและสารพนธกรรมทต4างกนททาให6จลนทรย8นนมสารพนธกรรมใหม4ซงไม4สามารถเกดขนเองได6ตามธรรมชาต

การประเมนความเสยง หมายถง กระบวนการวเคราะห8เพอประเมนความเสยงอนตรายต4อผ6ปฏบตงาน ชมชน และสงแวดล6อม ไม4ว4าความเสยงนนจะเกดขนโดยตรงหรอโดยอ6อม เกดขนทนทหรอเกดตามมาภายหลง ซงเปEนผลจากการดาเนการใดๆ ทเกยวข6องกบจลนทรย8และ/หรอจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม

สภาพควบคม (containment) หมายถง ลกษณะสถานทดาเนนการและมาตรการด6านความปลอดภยทางชวภาพ เพอควบคมการใช6จลนทรย8และ/หรอจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรมให6อย4ในทจากด รวมทงควบคมการตดต4อกบสภาพแวดล6อมภายนอก โดยการใช6เครองมอ อปกรณ8 การจดตงสถานท และขนตอนปฏบตในการทางาน

GILSP (Good Industrial Large Scale Practice) หมายถง แนวทางปฏบตทดในการใช6จลนทรย8

(good microbiological practice) ทไม4มอนตรายในระดบอตสาหกรรม จลนทรย8ในทนรวมถงจลนทรย8ทวไปและจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรมทไม4ก4อให6เกดโรค มประวตในการใช6ในระดบอตสาหกรรมเปEนเวลานานทแสดงว4าปลอดภยหรอจากดการอย4รอด ไม4เจรญพนธ8ในสภาวะแวดล6อมตามธรรมชาตได6

ระบบป;ด (closed system) หมายถง ระบบทแยกจลนทรย8และขนตอนในการทางานจากสงแวดล6อม

เช4น ถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพในการเพาะเลยงจลนทรย8 ต6ชวนรภย (biosafety cabinet) ระบบปjดอาจ

- 4 -

รวมถงขนตอนในการผลตทแต4ละอปกรณ8เชอมกนในลกษณะทเปEนระบบปjดได6 อาท การเตมจลนทรย8เข6าถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพเชอมต4อกบขนตอนการแยกผลผลตและทาให6บรสทธ

พนทควบคม (controlled area) หมายถง บรเวณทมการทางานทมการใช6จลนทรย8โดยตรง เช4น การ

เพาะเลยงจลนทรย8ในถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพ การเตม การเกบตวอย4าง และการเคลอนย6ายจลนทรย8 รวมทงบรเวณทมกระบวนการแยกผลผลต การทาให6ผลผลตบรสทธ และกจกรรมอนๆ ทเกยวข6อง

ถงหมก (fermentor) หรอถงปฏกรณ�ชวภาพ (bioreactor) หมายถง ภาชนะทใช6เลยงจลนทรย8 โดย

จะมสารอาหารทจาเปEนบรรจอย4ภายใน พร6อมทงมระบบควบคมสภาพแวดล6อม ให6เหมาะสมต4อการเจรญของจลนทรย8นนๆ

HEPA filter (High Efficiency Particulate Air filter) หมายถง แผ4นกรองทมประสทธภาพสงใน

การกรองอนภาค (particle) ทมขนาดไม4เกน 0.3 ไมครอน ประสทธภาพ 99.97%

คณะกรรมการควบคมความปลอดภยทางชวภาพ หรอคณะกรรมการความปลอดภยทางชวภาพระดบสถาบน (Institutional Biosafety Committee: IBC) หมายถง คณะกรรมการทสถาบนหรอหน4วยงานตงขนเพอทาหน6าทพจารณา ให6คาแนะนา และตรวจสอบความปลอดภยในการดาเนนงานทเกยวข6องกบจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม

- 5 -

บทนา

จลนทรย� (Microorganism) สงมชวตทมขนาดเลกมาก ส4วนใหญ4มองด6วยตาเปล4าไม4เหน ต6องดด6วยกล6องจลทรรศน8 มหลายชนด ได6แก4 แบคทเรย สาหร4ายสเขยวแกมนาเงน ไวรส ยสต8 ราบางชนด เปEนต6น พบได6ทกแห4ง ทงในดน นา อากาศ หรอร4างกายของสงมชวต จลนทรย8บางชนดเปEนผ6ย4อยสลาย ทาให6เกดการหมนเวยนของสารหลายชนดในระบบนเวศ จลนทรย8บางชนดเกดโรคในพช สตว8และมนษย8 ชนดของจลนทรย� 1. แบคทเรย (Bacteria) อย4 ในอาณาจกรมอเนอรา

(Kingdom Monera) เ ปE นส ง ม ช ว ต เ ซลล8 เ ด ยว ท มววฒนาการตาสด พบได6ทวไปในดน นา อากาศ และร4างกายสงมชวตอน สบพนธ8ด6วยการแบ4งตว นยมแบ4งชนดแบคทเรยตามลกษณะของรปร4าง แบ4งได6 3 ชนด ได6แก4 คอคคส (coccus) มรปร4 างกลม บาซลลส (bacillus) มรปร4 างแบบทรงกระบอก สไปรลลม (spirillum) รปร4างเปEนเกลยว

2. ร า (Fungi) อ ย4 ใ น อ า ณ า จ ก ร ฟp ง ไ จ (Kingdom Fungi) บางชนดมองไม4เหนด6วยตาเปล4า บางชนดมองเหนด6วยตาเปล4า มทงทเปEนเซลล8เดยวหรอหลายเซลล8เรยงต4อกนเปEนเส6นใยยาว สบพนธ8ด6วยการแบ4งตว การหกหรอขาดออกของเส6นใย การแตกหน4อ หรอการสร6างสปอร8

ตวอย4างอตสาหกรรมอาหารทใช6แบคทเรยกล4มผลตกรดแลคตก (lactic acid bacteria) เช4น นมเปรยว โยเกร8ต แหนม เนย และว6นมะพร6าว เปEนต6น รวมถงมการใช6แบคทเรยในกล4มจลนทรย8โพรไบโอตก เพอวตถประสงค8ในการสร6างเสรมภมค6มกนและช4วยในระบบขบถ4าย

ตวอย4างอตสาหกรรมทใช6ราในการผลต เช4น สารปฏชวนะเพนซลน กรดซตรก และเอนไซม8ต4างๆ นอกจากนน ราใช6ผลตอาหารหมก เช4น ซอว เต6าเจยว เต6าห6ย สาโท และถวหมก เปEนต6น

- 6 -

3. ยสต� (Yeast) อย4ในอ า ณ าจ ก รฟp ง ไ จ (Kingdom Fungi) มเซลล8เดยว รปร4างกลมหรอร ส4วนใหญ4สบพนธ8โดยการแตกหน4อ บางชนดสบพนธ8โดยการแบ4งตว พบได6ทวไปในดน ในนาและซากพชหรอสตว8ทตายแล6ว

4. ไวรส (Virus) อย4ในอาณาจกรไวรา (Kingdom Vira)

เปEนอนภาคขนาดเลกมาก มรปร4างหลายแบบ เช4น กลม เหลยม ทรงกระบอก พบได6ในร4างกายของสงมชวต เพมจานวนด6วยตวเองไม4ได6 ต6องเพมจานวนในเซลล8สงมชวตเท4านน สงมชวตทไวรสอาศยอย4ซงเรยกว4า โฮสต8 (host) ดารงชพเปEนปรสต ทาให6เกดโรคในคน สตว8 พช และจลนทรย8

5. โ พ ร โ ท ซ วห ร อ โ ป ร โ ต ซ ว (Protozoa) อ ย4 ใ น

อ าณาจ ก ร โ พ ร ท ส ต า (Kingdom Protista) เ ปE นสงมชวตเซลล8เดยว ขนาดเลกมาก มรปร4างหลายแบบ เช4น กลม ร และทรงกระบอก แต4บางชนดมรปร4างไม4แน4นอน พบได6ในบรเวณทชน สบพนธ8ได6ทงแบบอาศยเพศและแบบไม4อาศยเพศโดยการแบ4งตว

ตวอย4างอตสาหกรรมอาหารทใช6ยสต8ในการผลต เช4น ผลตภณฑ8เบเกอร ข6าวหมาก และเครองดมทมแอลกอฮอล8 เปEนต6น รวมถงใช6ผลตเอทานอลเพอใช6ประโยชน8ในด6านต4างๆ เช4น ด6านพลงงาน และด6านการแพทย8 เปEนต6น นอกจากนน ยงใช6ยสต8เพอผลตสารสาคญหลายชนด ทงโปรตน ลพด หรอวตามนบางชนด

อตสาหกรรมหลกทมการใช6ประโยชน8จากไวรส ได6แก4 อตสาหกรรมการผลตวคซน

ในอตสาหกรรมมการใช6ประโยชน8จากโปรโตซวในรปแบบของการบาบดนาเสยและใช6เปEนปuยทางการเกษตร

- 7 -

จลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม หมายถง จลนทรย8 ท ได6รบการดดแปลงสารพนธกรรมให6แตกต4างไปจากสารพนธกรรมดงเดม ซงไม4สามารถเกดขนเองได6เองตามธรรมชาต โดยเทคนคการดดแปลงพนธกรรม (genetic modification technique) เพอให6มคณลกษณะทเปEนประโยชน8ทต6องการ เช4น เพอให6ผลตเอนไซม8 ขอบเขตคTมอ

สาหรบโรงงานทใช6จลนทรย8หรอจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรมในสภาพควบคมเท4านน ไม4รวมถงผลตภณฑ8จลนทรย8ทมการใช6งานในรปแบบปลดปล4อยส4สงแวดล6อม

- 8 -

บทท 1 การประเมนความเสยงของการใชWจลนทรย�และจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรมในงานอตสาหกรรม

ก4อนการนาจลนทรย8และจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรมมาใช6ในงานอตสาหกรรม จะต6องดาเนนการวเคราะห8และประเมนความเสยงอนตรายในการดาเนนการทอาจมต4อผ6ปฏบตงาน ชมชน และสงแวดล6อม เพอดาเนนการจดเตรยมลกษณะสถานทหรอสภาพควบคมทจะใช6ดาเนนการให6เหมาะสม สามารถควบคมความเสยงดงกล4าวได6อย4างมประสทธภาพ การประเมนความเสยง

การประเมนความเสยง (risk) จะพจารณาจากความเปEนไปได6 (likelihood) ในการเกดเหตการณ8นนๆ ประกอบกบผลกระทบ (consequence) หรอความรนแรง (severity) ทจะเกดขน

ความ

เปXนไ

ปไดW

(li

kelih

ood)

สงมาก ปานกลาง สง สงมาก

ปานกลาง ตา ปานกลาง สง

นWอยมาก ตา ตา ปานกลาง

นWอยมาก ปานกลาง สงมาก

ผลกระทบ(consequence) หรอความรนแรง (severity)

รปท 1.1 หลกการพจารณาประเมนความเสยง

เกณฑ8ทใช6พจารณาประเมนความเสยงของความเปEนไปได6และผลกระทบ/ความรนแรงจะใช6หลายปpจจย

ร4วมกนพจารณา ดงน เกณฑ8ในการพจารณาความเปEนไปได6 (likelihood) ในการเกดเหตการณ8นน ได6แก4 วธการ

แพร4กระจายของจลนทรย8 (route of transmission) ปรมาณของเชอททาให6เกดโรค (infectious dose) ชนดของสงมชวตทจลนทรย8สามารถก4อให6เกดโรค (host range) ความเสถยรของจลนทรย8 (stability) และการมอย4ของจลนทรย8นนในประเทศ เปEนต6น

เกณฑ8ในการพจารณาผลกระทบ (consequence) หรอความรนแรง (severity) ได6แก4 ความรนแรงในการก4อโรคในมนษย8และสตว8 (severity) และมาตรการในการปDองกน/รกษา

- 9 -

ภายหลงประเมนความเสยงของจลนทรย8แล6วสามารถแบ4งจลนทรย8ตามระดบความเสยงเปEน 4 กล4ม ดงน

กล4มเสยงท 1 (risk group 1) จลนทรย8ทมความเสยงหรออนตรายตา กล4มเสยงท 2 (risk group 2) จลนทรย8ทมความเสยงหรออนตรายปานกลาง กล4มเสยงท 3 (risk group 3) จลนทรย8ทมความเสยงหรออนตรายสง กล4มเสยงท 4 (risk group 4) จลนทรย8ทมความเสยงหรออนตรายสงมาก

ตารางท 1.1 สรปเกณฑ�การพจารณาการแบTงกลTมเสยงของจลนทรย�

เกณฑ�การพจารณา กลTมเสยงท 1 กลTมเสยงท 2 กลTมเสยงท 3 กลTมเสยงท 4

ความรนแรงในการกTอโรคในมนษย�และสตว�

ไม4ก4อโรคในคนปกตทมสขภาพ

แขงแรง

ก4อโรคไม4รนแรง ก4อโรครนแรง ก4อโรครนแรง

วธปbองกน/รกษา - ม อาจม ไม4ม

การแพรTกระจาย - ในทจากด ง4าย ง4ายและรนแรง

ความเสยงตTอผWปฏบตงาน

ไม4ม ปานกลาง สง สง

ความเสยงตTอชมชน ตา ตา ปานกลาง สง

การแบTงประเภทของจลนทรย�ทใชWในงานอตสาหกรรมตามระดบความเสยง

การใช6ประโยชน8จากจลนทรย8ในระดบอตสาหกรรมจะไม4นาจลนทรย8กล4มเสยงท 4 มาใช6ประโยชน8 เนองจาก เปEนกล4มทมความเสยงสงมาก ในขณะทจลนทรย8กล4มเสยงท 1 บางชนดทมประวตการใช6อย4างปลอดภย (history of use) ในอตสาหกรรมจงมการแบ4งประเภทของจลนทรย8ทใช6ในอตสาหกรรมกล4มนออกจากกล4มเสยงท 1 โดยมชอว4า Generally Recognized As Safe (GRAS) หรอ Good Industrial Large scale practice (GILSP) ดงนน ประเภทงานในอตสาหกรรมทมการใช6จลนทรย8แบ4งตามระดบความเสยงเปEน 4 ประเภท ดงน

ประเภท GILSP เปEนงานทใช6จลนทรย8ทจดว4าไม4มอนตราย ประเภทท 1 เปEนงานทมการใช6จลนทรย8ทจดว4าไม4มอนตราย แต4จลนทรย8นนไม4เข6าเกณฑ8งาน

ประเภท GILSP ประเภทท 2 เปEนงานทมการใช6จลนทรย8ทอาจเปEนอนตรายในระดบตาต4อผ6ปฏบตงาน ชมชน และ

สงแวดล6อม ประเภทท 3 เปEนงานทมการใช6จลนทรย8ทอาจเปEนอนตรายต4อผ6ปฏบตงาน ชมชน และสงแวดล6อม

โดยอาจก4อให6เกดโรคแต4ไม4ทาให6เกดการระบาดของโรค และมวธปDองกนและรกษาโรคนนได6

- 10 -

ใชจลนทรยท�อาจเปนอนตรายระดบตอผปฏบตงาน

ชมชน และส�งแวดลอม

เปน GMM

สภาพควบคมท�ใชดาเนนการ รายละเอยดดงบทท� 2

รปท 1.2 การแบ4งประเภทงานทใช6จลนทรย8ในโรงงานอตสาหกรรมและสภาพควบคมทควรใช6ดาเนนการในงานแต4ละประเภท

ใชจลนทรยท�ไมมอนตราย แตไมอยในรายการ GILSP

ใชจลนทรยไมมอนตราย และมประวตความ

ปลอดภยในการใช

สแกน QR code เพ�อคนหารายการจลนทรย

ใชจลนทรยท�อาจเปนอนตรายระดบต�า

ตอผปฏบตงาน ชมชน และส�งแวดลอม

เปน GMM เปน GMM เปน GMM

งานประเภท

GILSP งานประเภท

ท� 1


ท� 2


ท� 3




ประเมนเพ�มตามตารางท�

1.2


1.2


1.2


1.2

ระดบ GILSP ระดบ LS1 ระดบ LS2 ระดบ LS3

- 11 -

ตารางท 1.2 การประเมนความเสยงเพมเตมกรณจลนทรย�ทใชWปรบปรงสายพนธ�โดยการดดแปลงพนธกรรม

สงทตWองประเมน ประเดนทตWองพจารณา หลกการพจารณาประเภทงาน

1) จลนทรย�เจWาบWาน (host) - ความสามารถในการก4อโรค - การก4อให6เกดพษ - ประวตการใช6 - ข6อจากดในการอย4รอดในสภาวะแวดล6อมตาม

ธรรมชาต

หากประเมนความเสยงแล6ว มความเสยงเทTากบเจ6าบ6าน ใหWคงประเภทงานเดม

หากประเมนความเสยงแล6ว มความเสยงในการก4อโรค ก4อพษ หร อ ร ก ร านต4 อส ง แ วดล6 อมมากกวTาเจ6าบ6าน ใหWเพมความเสยงประเภทงานใหWสงขนตามความเหมาะสม

หากประเมนความเสยงแล6ว มความเสยงในการก4อโรค ก4อพษ หรอรกรานต4อสงแวดล6อมนWอยกว4าเจ6าบ6าน อาจใหWลดความเสยงประเภทงานลงหรอคงประเภทงานเดม ตามความเหมาะสม

2) พาหะ ชนดเอนเอ/ยนทตWองการนาสTเจWาบWาน

- รายละเอยดประวต - ความสามารถในการผลตสารพษ - ขนาดเลกสดทให6ยนเชอมต4อทางานได6 - ความคงตวหรอความสามารถอย4รอดได6ใน

สงแวดล6อม - ความเปEนไปได6หรอความถในการแลกเปลยน

สารพนธกรรมไปยงสงมชวตอน - ลกษณะยนเครองหมายคดเลอกทใช6

3) จลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม

- ความสามารถในการก4อโรค - การก4อให6เกดพษ - ประวตการใช6 - ข6อจากดในการอย4รอดในสภาวะแวดล6อมตาม

ธรรมชาต

- 12 -

บทท 2 หลกเกณฑ�ลกษณะสถานทหรอสภาพควบคม (containment) สาหรบงานทมการใชWจลนทรย�และจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม

จากระดบความเสยงทแตกต4างกนของจลนทรย8ในแต4ละประเภท จาเปEนต6องมลกษณะสถานทหรอสภาพควบคมทมระดบความปลอดภยทางชวภาพต4างๆ (Large-scale Containment Level) เพอใช6ในการดาเนนงานให6เหมาะสมกบจลนทรย8แต4ละประเภท หลกเกณฑ�ลกษณะสถานทหรอสภาพควบคม (containment)

สถานทดาเนนการสาหรบงานอตสาหกรรมทมการใช6จลนทรย8 หรอทเรยกว4า “สภาพควบคม (containment)” เปEนการควบคมการใช6จลนทรย8ให6อย4ในทจากด ควบคมได6 ลดหรอปDองกนจากการตดต4อกบสงแวดล6อมภายนอก ประกอบด6วย การควบคมทางกายภาพ (physical containment) เช4น การออกแบบเครองมอ อปกรณ8 การจดตงสถานท และมขนตอนการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure: SOP) เปEนต6น และการควบคมทางชวภาพ (biological containment) เช4น การทาให6จลนทรย8มข6อจากดในการอย4รอดในสงแวดล6อมหรอไม4สามารถถ4ายทอดสารพนธกรรมได6 โดยสภาพควบคมแบ4งเปEน 4 ระดบ (containment level) ดงน

สภาพควบคมระดบ GILSP (Good Industrial Large Scale Practice) เปEนสภาพควบคมความปลอดภยทางชวภาพระดบตาสด ใช6กบงานประเภท GILSP ไม4จาเปEนต6องอย4ในระบบปjด แต4ให6ระมดระวงและปDองกนจลนทรย8สมผสกบผ6ปฏบตงาน รายละเอยดดงตารางท 2.1

สภาพควบคมระดบท 1 (Large-scale Containment Level 1: LS1) เปEนสภาพควบคมทใช6กบงานประเภทท 1 ทงน สภาพควบคมระดบท 1 ต6องมลกษณะเปEนไปตามสภาพควบคมระดบ GILSP และมข6อกาหนดอนเพมเตมดงตารางท 2.1

สภาพควบคมระดบท 2 (Large-scale Containment Level 2: LS2) เปEนสภาพควบคมทใช6กบงานประเภทท 2 ทงน สภาพควบคมระดบท 2 ต6องมลกษณะเปEนไปตามสภาพควบคมระดบท 1 (LS1) และมข6อกาหนดอนเพมเตมดงตารางท 2.1

สภาพควบคมระดบท 3 (Large-scale Containment Level 3: LS3) เปEนสภาพควบคมทใช6กบงานประเภทท 3 ทงน สภาพควบคมระดบท 3 ต6องมลกษณะเปEนไปตามสภาพควบคมระดบท 2 (LS2) และมข6อกาหนดอนเพมเตมดงตารางท 2.1

- 13 -

ตารางท 2.1 ลกษณะสภาพควบคมสาหรบการอตสาหกรรมทมการใชWจลนทรย�

รายละเอยด

สภาพควบคมระดบ GILSP

สภาพควบคม

ระดบท 1 (LS1)





สถานทดาเนนการ

1. มอ4างล6างมอ สถานทล6างมอ หรออปกรณ8ทาความสะอาดมอภายในบรเวณทปฏบตงาน กรณ LS2 ขนไปต6องมอ4างล6างมอและก�อกนาแบบ hand free

� � � �

2. กรณในสถานทดาเนนการมโต�ะปฏบตงาน โต�ะต6องแขงแรง มพนผวทาด6วยวสดกนนา ทาความสะอาดได6ง4าย ทนต4อกรด ด4าง และนายาฆ4าเชอ

� � � �

3. อปกรณ8หรอนาเกลอสาหรบล6างตา ชดปฐมพยาบาล และชดจดการสารชวภาพรวไหล (biological pill kit) รายละเอยดในบทท 6

� � � �

4. มปDายสญลกษณ8อนตรายทางชวภาพ (biohazard) � � � � 5. พนทควบคมออกแบบปDองกนการรวไหลของจลนทรย8ไปส4

บรเวณภายนอก โดยประต หน6าต4าง ผนง เพดานห6องถกออกแบบให6ปDองกนอากาศรว

� � �

�

6. มวธการควบคมการถ4ายเทอากาศในบรเวณพนทควบคมเพอลดการปนเป��อนของอากาศ

� � �

�

7. พนทควบคมต6องมความดนเปEนลบ (negative pressure) กบบรรยากาศรอบข6าง

� � � �

8. ประตหรอทางเข6าส4พนทควบคมต6องเปEนระบบ airlock เท4านน

� � � �

9. มฝpกบวอาบนาใกล6สถานทปฏบตงาน เพอใช6อาบนาก4อนเข6าส4พนทควบคม � � � �

เครองมอและอปกรณ�

10. จลนทรย8อย4ในถงระบบปjดแยกจากสงแวดล6อม (closed system) อย4างชดเจน

� � � �

11. ถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพมระบบควบคมการหลดรอดของจลนทรย8

� � � �

12. ถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพมระบบปjดผนกเพออย4างดเพอลดหรอปDองกนการหลดรอดของจลนทรย8

� � � �

13. มสญญาณเตอนเมออปกรณ8และเครองใช6ทเกยวข6องกบความปลอดภยขดข6อง

� � � �

- 14 -









14. มระบบไฟสารองเพอให6การทางานของอปกรณ8ทเกยวข6องกบความปลอดภยทางานได6ตลอดเวลา

� � � �

15. มการควบคมอากาศทระบายออกจากถงปฏกรณ8 โดยการกรองหรอวธการอนๆ ทเหมาะสม เพอไม4ให6จลนทรย8หลดรอด

� � � �

16. ระบบปjดหรอถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพตงอย4ในพนทควบคม (controlled area) � � �

�

ระบบความปลอดภยและระบบคณภาพ

17. มเสอผ6าเหมาะสมเพอความปลอดภยในการทางาน (protective clothing) รายละเอยดในบทท 3 � � � �

18. มขนตอนการปฏบตงาน (Standard Operating Procedure: SOP) ทเกยวข6องกบจลนทรย8เปEนลายลกษณ8อกษร

� � � �

19. มการตรวจสอบอปกรณ8และเครองมอทใช6กบจลนทรย8ให6ทางานมประสทธภาพอย4างสมาเสมอ

� � � �

20. มแผนรบมอเหตและวธการจดการกรณเกดการหกรวไหลหรอเกดการหลดรอดของจลนทรย8 รายละเอยดในบทท 6

� � � �

21. มการอบรมผ6ปฏบตงานและผ6ทเกยวข6องให6มความร6ความเข6าใจเกยวกบหลกปฏบตด6านความปลอดภยในการทางานกบจลนทรย8

� � � �

22. มระบบจากดคนเข6าออกพนทควบคม � � � �

23. มการควบคมการหลดรอดและฟDงกระจายของจลนทรย8ในอากาศขณะเกบตวอย4างหรอเคลอนย6ายจลนทรย8เข6าออกจากระบบปjด

� � � �

24. มการตรวจสอบหาจลนทรย8ทใช6ในกระบวนการผลตในบรเวณใกล6เคยงกบถงปฏกรณ8อย4างสมาเสมอ

� �

� �

25. มเจ6าหน6าทความปลอดภยทางชวภาพ (biosafety officer: BSO) หรอคณะกรรมการความปลอดภยทางชวภาพระดบสถาบน (IBC)

� �

� �

- 15 -









ระบบการลดการปนเปghอน

26. มการกาจดจลนทรย8ภายหลงการใช6งานในถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพ อปกรณ8 เครองมอ และเครองใช6ทอาจมจลนทรย8ปนเป��อนด6วยวธการเหมาะสม รายละเอยดในบท

ท 5

� � � �

27. มการกาจดจลนทรย8และ/หรอสารพนธกรรมในนาเลยงเชอ (culture fluid) หรอของเสย (waste) ก4อนปล4อยส4สงแวดล6อมด6วยวธการทเหมาะสม รายละเอยดในบทท 5

� � � �

28. มการทวนสอบ (verification) และการตรวจสอบความถกต6อง (validation) ของกระบวนการกาจดจลนทรย8รายละเอยดในบทท 5

� �

� �

29. มการทาลายจลนทรย8ในนาทงจากอ4างล6างมอและฝpกบวอาบนาก4อนทงส4สงแวดล6อม � � �

�

� หมายถง ต6องม � หมายถง ไม4จาเปEนต6องม หมายถง กรณจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม จาเปEนต6องม โดยพจารณาเปEนกรณๆ ไป

- 16 -

ตวอยTางการจดสภาพควบคมระดบ GILSP (Good Industrial Large Scale Practice)

ตวอยTางสภาพควบคมระดบ LS1

ประตหรอทางเข6าออก อ4างล6างมอหรอสถานทล6างมอ

ภายในบรเวณทปฏบตงาน โต�ะปฎบตงานแขงแรง ม

พนผวทาด6วยวสดกนนา ทาความสะอาดได6ง4าย ทนต4อกรด ด4าง และนายาฆ4าเชอ

ถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพ

ประตหรอทางเข6าออกสามารถลอคได6

อ4างล6างมอหรอสถานทล6างมอภายในบรเวณทปฏบตงาน

โต�ะปฎบตงานแขงแรง มพนผวทาด6วยวสดกนนา ทาความสะอาดได6ง4าย ทนต4อกรด ด4าง และนายาฆ4าเชอ

ถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพมระบบควบคมการหลดรอดของจลนทรย8

- 17 -

ตวอยTางสภาพควบคมระดบ LS2 ตวอยTางสภาพควบคมระดบ LS3

ประตหรอทางเข6าออกสามารถลอคได6

อ4างล6างมอภายในบรเวณทปฏบตงาน


ถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพมระบบปjดผนกอย4างดเพอลดหรอปDองกนการหลดรอดของจลนทรย8 มสญญาณเตอนเมอขดข6อง มระบบไฟสารองให6สามารถทางานได6ตลอดเวลา

ประตหรอทางเข6าออกเปEนระบบ airlock

อ4างล6างมอก�อกแบบ hand free ภายในบรเวณทปฏบตงาน


ถงปฏกรณ8ชวภาพมระบบปjดผนกอย4างดเพอลดหรอปDองกนการหลดรอดของจลนทรย8 มสญญาณเตอนเมอขดข6อง มระบบไฟสารองให6สามารถทางานได6ตลอดเวลา และตงอย4ในพนทควบคม

มฝpกบวอาบนาใกล6สถานทปฏบตงาน เพอาบนาก4อนเข6าส4พนทควบคม

พนทควบคมมความดนเปEนลบ (negative pressure) และมวธการควบคกมารถ4ายเทอากาศ

KILL TANK

KILL TANK

- 18 -

บทท 3 หลกเกณฑ�ในการเลอกอปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคล

(Personal Protective Equipment: PPE) อปกรณ8ปDองกนอนตรายส4วนบคคล (Personal Protective Equipment: PPE) เปEนอปกรณ8สาหรบผ6ปฏบตงานสวมใส4ขณะทางานเพอปDองกนอนตราย การใช6จลนทรย8ในงานอตสาหกรรม นอกจากจาเปEนต6องมการเลอกประเภทของอปกรณ8ปDองกนอนตรายส4วนบคคลให6เหมาะสมแล6ว ยงจาเปEนต6องมการใส4และถอดอปกรณ8ปDองกนอนตรายส4วนบคคลให6ถกต6อง รวมทงต6องมการจดการหลงการใช6อปกรณ8ปDองกนอนตรายส4วนบคคลเหล4านนอย4างเหมาะสมด6วย ประเภทของอปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลและหลกเกณฑ�พจารณาเลอกใชW 1. อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบดวงตาและใบหนWา

เลอกใช6ให6เหมาะสมสามารถปDองกนอนตรายจากการทางานได6 กระชบ สวมใส4สบาย ไม4เปEนอปสรรคต4อทศนวสยและการเคลอนไหว ทนทาน ทาความสะอาดง4าย ไม4เปEนอปสรรคต4อการทางานของอปกรณ8ปDองกนอนตรายส4วนบคคลอนๆ

2. อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบระบบทางเดนหายใจ เลอกใช6ให6เหมาะสมกบความเสยงของงาน ทงด6านสารเคม สารชวภาพ สารไวไฟ สารรงส และด6าน

อนๆ ทเกยวข6อง เลอกขนาดและรปร4างทเหมาะสมและพอดกบผ6ทสวมใส4 ได6รบการทดสอบความเหมาะสมก4อนนามาใช6 ผ6ปฏบตงานได6รบการอบรมก4อนการใช6งาน หรอมการจดทาขนตอนการปฏบต (SOP) ในการใส4-ถอด หากเปEนหน6ากากชนดนากลบมาใช6ซาได6 ควรทาความสะอาดทกครงหลงการใช6งาน และเกบในทแห6ง

ภายในถงปjดสนท ไม4ควรใช6หน6ากากทเสยรปทรง หรอมข6อบ4งชถงการทางานทผดปกต

3. อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบลาตวและเสอผWา เลอกใช6ให6เหมาะสมกบความเสยงของงาน ทงด6านสารเคม สารชวภาพ สารไวไฟ สารรงส และด6าน

อนๆ ทเกยวข6อง มความขนาดของเสอและความยาวของแขนเสอทเหมาะสม ในกรณใช6สาหรบงานประเภท 2 และ 3 บรเวณทาความสะอาดและลดการปนเป��อนอปกรณ8ปDองกน

อนตรายส4วนบคคลสาหรบลาตวควรอย4ภายในหรอใกล6ห6องปฏบตงาน หากต6องเคลอนย6ายควรมขนตอนการปฏบตงาน (SOP) ทเหมาะสม

4. อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบมอ เลอกใช6ให6เหมาะสมกบความเสยงของงาน ทงด6านสารเคม สารชวภาพ สารกดกร4อน สงทร6อนหรอ

เยนจด และของมคม

- 19 -

เลอกใช6ให6เหมาะสมกบผ6ปฏบตงาน ทงในเรองของขนาด ความสะดวกในการปฏบตงาน และภาวะแพ6 (ถ6าม)

มการตรวจสอบการฉกขาด และ/หรอรวซมของถงมอทกครงก4อนสวมใส4 หากเปEนถงมอแบบนากลบมาใช6ใหม4 ควรทาความสะอาดภายหลงการใช6งาน

5. อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบเทWา ใช6รองเท6าทปjดบรเวณปลายเท6า (closed-toe shoes) หรอปjดทงเท6า สามารถใช6ถงห6มรองเท6า (shoes cover) เพอปDองกนรองเท6าได6

พจารณาลกษณะการปฏบตงานกบจลนทรย8ทใกล6เคยงการปฏบตจรงมากทสด เพอเลอกอปกรณ8ปDองกน

อนตรายส4วนบคคลทเหมาะสม (แต4ละกล4องเลอกเพยง 1 ข6อ)

**รายละเอยดของอปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลจะปรบเปลยนไป หากปฏบตงานรTวมกบงานทมความเสยงดWานอนๆ เชTน สารเคม รงส และไฟฟbา เปXนตWน ใหWเพมเตมอปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลในแตTละ

ดWานตามความเหมาะสม**

หลกเกณฑ�การเลอกอปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบงานประเภท GILSP และ ประเภทท 1

PPE สาหรบทางเดนหายใจ ลกษณะงานไมTมโอกาสฟbงกระจายของ

จลนทรย� [PPE: ไม4จาเปEนต6องสวมใส4] ลกษณะงานมโอกาสฟbงกระจายของจลนทรย�

[PPE: หน6ากากอนามย]

PPE สาหรบดวงตาและใบหนWา ลกษณะงานไมTมโอกาสของการกระเดนของ

จลนทรย� [PPE: ไม4จาเปEนต6องสวมใส4] ลกษณะงานมโอกาสของการกระเดนของ

จลนทรย� [PPE: แว4นตานรภย]

PPE สาหรบลาตวและเสอผWา ลกษณะงานไมTมโอกาสของการกระเดนของ


จลนทรย� [PPE: เสอคลมปฏบตการ หรอผ6ากนเป��อนแบบกนนา]

]

PPE สาหรบเทWา ลกษณะงานไมTมโอกาสของการกระเดนของ

จลนทรย� [PPE: ไม4จาเปEนต6องเปลยนรองเท6า] ลกษณะงานอาจมโอกาสของการกระเดนของ

จลนทรย� [PPE: รองเท6าบธ หรอถงคลมเท6า]

PPE สาหรบมอ ผWปฏบตงานไมTแพWยางธรรมชาต [PPE: ถงมอ

ยางพารา] ผWปฏบตงานไมTแพWยางธรรมชาต [PPE: ถงมอ

ยางไนไตร]

- 20 -

เลอกลกษณะการปฏบตงานกบจลนทรย8ทใกล6เคยงการปฏบตจรงมากทสด เพอค6นหา PPE ทเหมาะสม (แต4ละกล4องเลอกเพยง 1 ข6อ) **รายละเอยดของอปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลจะปรบเปลยนไป หากปฏบตงานรTวมกบงานทมความเสยงดWานอนๆ เชTน สารเคม รงส และไฟฟbา เปXนตWน ใหWเพมเตมอปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลในแตTละ

ดWานตามความเหมาะสม**

หลกเกณฑ�การเลอกอปกรณ�ปกปbองสTวนบคคลสาหรบงานประเภท 2 และ 3

PPE สาหรบทางเดนหายใจ จลนทรย8ไมTตดตTอทางทางเดนหายใจ PPE:

หน6ากากอนามย] จลนทรย8ตดตTอทางทางเดนหายใจ [PPE:

หน6ากากกรองอากาศอนภาค 0.3 ไมครอน]

PPE สาหรบลาตวและเสอผWา จลนทรย8กลTมเสยงท 2 หรอเปXนงานประเภท

LS2 [ตวอยTาง PPE: เสอกาวน8แขนยาว] จลนทรย8กลTมเสยงท 3หรอเปXนงานประเภท

LS3 [PPE: เสอกาวน8แขนยาว หรอ ชด cover all]

PPE สาหรบเทWา เปลยนรองเทWากTอนเขWาออกสถานทใชWจลนทรย�

ทกครง [PPE: รองเท6าทปjดมดชด หรอถงคลมเท6า]

PPE สาหรบมอ ผWปฏบตงานไมTแพWยางธรรมชาต [PPE: ใส4

ถงมอยางพารา 2 ชน] ผWปฏบตงานไมTแพWยางธรรมชาต [PPE: ใส4

ถงมอยางไนไตร 2 ชน]

PPE สาหรบดวงตาและใบหนWา ลกษณะงานไมTมโอกาสของการกระเดนของ


จลนทรย� [PPE: แว4นตานรภย]

- 21 -

รายละเอยดอปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคล (PPE)

อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคล

คณสมบต ตวอยTางภาพ

อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบดวงตาและใบหนWา 1. แว4นตานรภย (safety

glasses) ทาจากวสดทปDองกนการแตกละเอยด ปกปDองดวงตาของผ6ปฏบตงานจากการกระเดน

ทางด6านหน6า ไม4ปDองกนการกระเดนจากด6านข6าง และรอบ

ดวงตา มแบบทสามารถสวมทบแว4นตาได6

2. ครอบตานรภย (safety goggles)

ปDองกนดวงตาจากการกระเดนและกระแทกได6ในทกทศทาง

เมอสวมใส4ควรแนบสนทกบใบหน6า มแบบทมช4องระบายอากาศ เพอลดการเกดไอ

นาขณะปฏบตงาน สามารถสวมทบแว4นตาได6

3. กระบงหน6านรภย (face shield)

ปDองกนใบหน6าจากการกระเดนและกระแทก ควรทาจากวสดทปDองกนการแตกละเอยด สามารถใช6ร4วมกบครอบตานรภยเพอเพม

ประสทธภาพในการปDองกน

อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบระบบทางเดนหายใจ

4. หน6ากากอนามย (surgical mask)

แบบกระดาษเยอชนด 3 ชน กรองอนภาคขนาด 5 ไมครอน ประสทธภาพในการกรอง 80%

มแถบโลหะอ4อนทขอบด6านบนสาหรบให6บบแนบไปกบสนจมก เมอสวมใส4ไม4แนบสนทกบใบหน6า อากาศเข6าทางขอบหน6ากากได6

ไม4ปDองกนอนภาคจลชพก4อโรค ส4วนใหญ4เปEนแบบใช6เพยงครงเดยว

(disposable) ปDองกนละอองของเหลวเข6าส4ปากและจมก

ผ6ปฏบตงาน ปDองกนการปนเป��อนนาลายและเสมหะจาก

ผ6ปฏบตงานส4ชนงาน

- 22 -



วธใช6 1) ล6างมอให6สะอาดก4อนใส4หน6ากาก 2) หน6ากากด6านสเข6มหรอด6านมนวาวมสารเคลอบ

กนนา ให6ใส4ออกด6านนอก และให6ขอบลวดอย4ด6านบนสนจมก

3) สวมหน6ากากให6คลมทงจมกและปาก และคล6องสายกบห

4) กดขอบลวดให6พอดสนจมก ดงให6คลมถงปลายคาง

5) เมอถอดหรอทงต6องจบทสายคล6อง ห6ามจบบรเวณหน6ากาก

6) ล6างมอให6สะอาดหลงถอด 5. หน6ากากกรองอากาศ

N95 กรองอนภาคขนาด 0.3 ไมครอน ประสทธภาพ

ในการกรอง 95% ตามมาตรฐานของสถาบนอาชวอนามย ความปลอดภยและสขภาพ (NIOSH) ของประเทศสหรฐอเมรกา

ม 2 แบบ ได6แก4 แบบไม4มวาล8ว และแบบมวาล8ว เพอช4วยให6หายใจได6สะดวกขน

เหมาะกบงานทเกยวข6องกบเชอโรคและฝ�นละอองไม4สามารถกรองละอองของนามน

6. หน6ากากกรองอากาศ R95

คณสมบตเช4นเดยวกบหน6ากากกรองอากาศ N95 แต4มคณสมบตในการทนทานต4อละอองของนามนได6 (resistance to oil)

7. หน6ากากกรองอากาศ

P95 คณสมบตเช4นเดยวกบหน6ากากกรองอากาศ

N95 แต4มคณสมบตในการทนทานต4อละอองของนามนเปEนเวลานาน (oil proof)

8. หน6ากากกรองอากาศ P1

กรองอนภาคขนาด 2 ไมครอน ประสทธภาพในการกรอง 80% ตามมาตรฐานของออสเตรเลยและนวซแลนด8 (AS/NAZ)

- 23 -



9. หน6ากากกรองอากาศ P2

กรองอนภาคขนาด 0.5 ไมครอน ประสทธภาพในการกรอง 94% ตามมาตรฐานของออสเตรเลยและนวซแลนด8 (AS/NAZ)

10. หน6ากากกรองอากาศ

P3 กรองอนภาคขนาด 0.5 ไมครอน ประสทธภาพ

ในการกรอง 99.5% ตามมาตรฐานของออสเตรเลยและนวซแลนด8 (AS/NAZ)

11. หน6ากากพร6อมเครอง

กรองอากาศ (elastomeric respirator)

อาศยตวกรองในการกรองอนภาค จลชพ และ/หรอดดซบแก�สอนตราย และลนหน6ากากเพอควบคมทศทางการไหลเวยนของอากาศให6มการไหลเวยนในทศทางเดยว

ตวกรองมกเปEนแผ4นกรองชนด HEPA มคณสมบตการกรองทหลากหลายตามวสดทใช6 สามารถเลอกใช6งานได6ตามความเหมาะสม และเปลยนได6เมอหมดอายการใช6งานหรอชารด

ตวหน6ากากสามารถนากลบมาใช6ใหม4ได6 มทงแบบครอบครงใบหน6า (half-face) และเตมใบหน6า (full-face)

มทงแบบทมเครองกรองเดยวและเครองกรองค4 ต6องมการทดสอบความกระชบ (fit testing)

ภายหลงการสวมใส4

12. เครองกรองอากาศทจดส4งอากาศ (Power Air Purifying Respirator: PAPR)

อาศยตวกรองในการกรองอนภาคและจลนทรย8 และ/หรอดดซบแก�สอนตราย และมอเตอร8เป�าอากาศ (motor blow unit) ซงใช6แบตเตอรเปEนแหล4งพลงงาน (battery power) เพอจดส4งอากาศทกรองแล6วผ4านท4อจดส4งอากาศ (breathing hose/ air hose) ไปส4ถงคลมศรษะ (hood)

สามารถปDองกนจลนทรย8 แก�ส และไอ นยมใช6กบการทางานทมความเสยงสง

ถงคลมศรษะ มหลาย 3 รปแบบ ได6แก4 แบบหน6ากากครอบเตมใบหน6า (full-facepiece), แบบคลมศรษะ (hood) และแบบครอบศรษะ (helmet)

- 24 -



ไม4ต6องทาการทดสอบความกระชบ (fit testing) ภายหลงการสวมใส4

อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบลาตวและเสอผWา 13. เสอคลมห6องปฏบตการ

(laboratory coat) เปjดด6านหน6า ปjดด6วยการตดกระดม เทป หรอ

เชอก มทงแบบแขนยาว และแขนสน สาหรบงานด6าน

จลชววทยา ควรเลอกใช6เสอแขนยาวทคลมถงบรเวณข6อมอ

มทงแบบใช6ครงเดยวทง และนากลบมาใช6ใหม4ได6

14. เสอกาวน8 (gown)

เปjดด6านหลง ปjดด6วยการตดกระดม เทป หรอเชอก

แขนเสอยาว มกมยางยดช4วยยดให6แขนเสอแนบกบข6อมอ

มทงแบบใช6ครงเดยวทง และนากลบมาใช6ใหม4ได6

15. ชดคลมทงตว

(coverall)

เสอคลมทมลกษณะคลมทงตว เปEนเสอแขนยาวและกางเกงขายาวตดกนเปEนชนเดยว

อาจเยบตดกบส4วนถงห6มรองเท6า และหรอหมวกคลมผมด6วย

เหมาะสาหรบงานทมความเสยงสง

16. ผ6ากนเป��อน (apron)

ใส4คลมเสอคลมห6องปฏบตการ หรอเสอกาวน8 เพอเพมประสทธภาพในการปDองกนการหกกระเดนของสงปนเป��อน

อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบมอ 17. ถงมอยางพารา (latex

gloves)

มความยดหย4นสง เหมาะสาหรบงานทต6องการความคล4องตว

ปDองกนสารชวภาพ เชอก4อโรค และสารเคมได6ในระดบหนง

มทงแบบมแปDง และไม4มแปDง

- 25 -



18. ถงมอไนไตร (nitrile gloves)

มความยดหย4น เหมาะสาหรบงานทต6องการความคล4องตว

ปDองกนสารชวภาพ เชอก4อโรค และสารเคมได6 ในระดบหนง

มความแขงแรงทนต4อการฉกขาด เจาะทะล การเปลยนแปลงของอณหภม และสารเคมมากกว4า ถงมอยางพารา แต4ยดหย4นน6อยกว4า

มทงแบบมแปDง และไม4มแปDง

19. ถงมอยางไนไตร (แบบหนา)

ถงมอมความหนา ทนต4อการบาด และการเฉอนได6ดกว4ายางธรรมชาตทวไป

สาหรบปDองกนสารเคมชนดรนแรงหลายชนด ทนต4อนามนและสารเคมความเข6มข6นกลางๆ

เช4น ฟอร8มาลน นามนเชอเพลง สารหล4อเยน สารฟอกส และนามนก�าด

20. ถงมอนโอพรน (neoprene gloves)

ทามาจากยางสงเคราะห8นโอพรน ทนต4อสารเคมทมฤทธเปEนกรดด4างมากกว4าถง

มอไนไตร เหมาะสาหรบงานปjโตรเคม งานสมผสสารเคม

กรดด4าง แอลกอฮอล8 งานอเลกทรอนกส8

21. ถงมอปDองกนพเศษ ถงมอปDองกนความเยน แบบกนนาได6 ปDองกนการกระเดนจากแก�สเหลวทมความเยน

เช4น ไนโตรเจนเหลว ออกซเจนเหลว เหมาะสาหรบงานห6องเยน ห6องแช4แขง และ

งานทต6องสมผสนาแขงแห6ง

อปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคลสาหรบเทWา 22. ถงคลมเท6า (shoe

cover) ม 2 ชนด แบบพลาสตก (polyethylene) และ

เส6นใยสปpนบอน (spunbond) เหมาะสาหรบห6องคลนรม เพอปDองกนฝ�นไม4ให6

ปนเป��อนไปกบผลตภณฑ8 คณสมบต ทนทาน นาหนกเบา ความยดหย4นของขอบทคลมเท6า

- 26 -



ยดได6 20 นว ด6านบนรอบๆ ขอบของทคลมรองเท6า เปEนบางยด เพอการสวมใส4ทสะดวก

23. รองเท6าบธ ผลตจากยางหรอ PVC สามารถปDองกนนาได6

24. รองเท6าหนงนรภย

(safety shoes) ผลตจากหนงแท6หรอหนงเทยม หวเหลก รบ

แรงกระแทก

- 27 -

วธการถอดถงมอหลงใชWงาน

1. ใช6มอข6างหนงจบผวด6านนอกของถงมออกข6างหนงบรเวณใกล6ข6อมอ

2. ดงถงมออกในลกษณะให6ผวด6านในของถงมอออกมาด6านนอกอย4างระมดระวง

3. กาถงมอข6างทถอดออกไว6ในฝ�ามอของข6างทยงไม4ได6ถอดถงมอ

4. สอดนวของมอข6างทถอดถงมอแล6ว เข6าไปในถงมอของมอข6างทยงไม4ถอด

5. ค4อยๆ ดงถงมอออกมาในลกษณะให6ผวด6านในของถงมออกมาด6านนอก

6. ถงมอข6างทถอดออกจะกลายเปEนถงห6มถงมอข6างแรกทกาอย4ในมอก4อนหน6าน

- 28 -

7. นาไปทงหรอลดการปนเป��อนด6วยวธทเหมาะสม

8. ล6างมอให6สะอาดภายหลงการถอดถงมอ

การดาเนนการกบอปกรณ�ปกปbองสTวนบคคลภายหลงการใชWงาน • อปกรณ8ปกปDองส4วนบคคลทเปEนแบบใชWครงเดยวทง ให6ทงเปEนขยะตดเชอ • อปกรณ8ปกปDองส4วนบคคลทสามารถนากลบมาใชWใหมTได6 ต6องลดการปนเป��อนด6วยวธท

เหมาะสมภายหลงการใช6งาน

- 29 -

บทท 4 วธปฏบตการขนสTงและเคลอนยWายจลนทรย�และจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม

ออกนอกสถานทภายในประเทศ วธการปฏบตในการขนส4งและเคลอนย6ายจลนทรย8จากสถานทหนงไปยงอกสถานทหนงภายในประเทศ ต6องมการบรรจหบห4อ การแสดงข6อมลบนฉลาก และวธการขนส4ง ทเหมาะสม

ลกษณะภาชนะบรรจและหบหTอ มความคงทนไม4แตกง4าย กนนาหรอของเหลวซมผ4าน

ขWอมลบนฉลาก ชอจลนทรย8เปEนภาษาไทยหรอภาษาองกฤษ วนเดอนป�ทผลตหรอบรรจ ชอทอย4ของผ6ผลต

วธการขนสTง มเอกสารแสดงรายการจลนทรย8พร6อมการขนส4ง มการนดหมายล4วงหน6าระหว4างผ6ขนส4งและผ6รบ โดยแจ6งรายละเอยดดงน

รายละเอยดของจลนทรย8ทขนส4ง ชอผ6ขนส4ง ชอผ6รบ เลขโทรศพท8ทตดต4อได6 เวลา และสถานทส4ง

ส4งจลนทรย8ให6ผ6รบหรอผ6ทได6รบมอบหมายในบรเวณทกาหนดเท4านน กรณขนส4งจลนทรย8ประเภทท 1 ในรปแบบของเหลวมากกวTา 200 ลตร หรอของแขงปรมาณ

มากกวTา 20 กโลกรม ในแต4ละครง ให6มผWควบคมการขนสTง*ทาหน6าทควบคมดแล ปDองกนไม4ให6เกดการรวไหล หรอสญหายของจลนทรย8 และแจ6งให6ผ6รบผดชอบทราบกรณเกดเหตการณ8ดงกล4าวระหว4างการขนส4ง

ยสต Saccharomyces cerevisiae วนท�ผลต: วว/ดด/ปป ผลตโดย บรษท ยสตด 113 ถนนพหลโยธน อ.คลองหลวง ปทมธาน โทร 02 564 6700

การขนสTงและเคลอนยWายจลนทรย�และจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรมในงานประเภท GILSP และ ประเภทท 1

- 30 -

หมายเหต ผ6ควบคมการขนส4ง หมายถง บคคลทมหน6าทควบคมดแล ปDองกนไม4ให6เกดการรวไหลหรอสญหายของจลนทรย8ระหว4างการขนส4ง ตามประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การขนส4ง การส4งมอบ การทาลาย และการทาให6สนสภาพเชอโรคและพษจากสตว8 พ.ศ. 2561

*กรณใช6รหสจลนทรย8หรอรหสตวอย4างหรอบาร8โค6ด ให6นารายการของรหสจลนทรย8หรอรหสตวอย4างหรอบาร8โค6ดนนไปพร6อมการขนส4ง เงอนไขเพมเตม

ลกษณะภาชนะบรรจและหบหTอ 1. ภาชนะบรรจชนใน คงทนไม4แตกง4าย กนนาหรอของเหลวซมผ4าน ปากหลอดหรอขวดต6องเชอมปjดสนท

หรอมฝาปjดสนท 2. ภาชนะบรรจชนกลาง คงทนไม4แตกง4าย กนนาหรอของเหลวซมผ4านสามารถ

รองรบของเหลวในกรณทภาชนะบรรจชนในแตกหรอรว

3. หบห4อชนนอก ทาด6วยกระดาษแขง พลาสตก โลหะ

หรอวสดอนทมความคงทนต4อการกระแทกและมฝาปjดสนท โดยมคณสมบตทกรมวทยาศาสตร8การแพทย8ประกาศกาหนด

ขWอมลบนฉลาก 1. ภาชนะบรรจชนใน ชอวทยาศาสตร8ของจลนทรย8เปEน

ภาษาองกฤษ หรอรหสของจลนทรย8 หรอรหสตวอย4าง*

วนเดอนป�ทผลตหรอบรรจ หรอ

ตดบาร8โค6ด* 2. หบห4อชนนอก ชอ ทอย4 หมายเลขโทรศพท8ของผ6ส4ง

และผ6รบ สญลกษณ8อนตรายทางชวภาพ สญลกษณ8ทศทางการตงวางหบห4อ สญลกษณ8แสดงสงทแตกได6 หมายเลขสหประชาชาต (กรณขนส4ง

ต4างประเทศ)

การขนสTงและเคลอนยWายจลนทรย�และจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรมในงานประเภทท 2 และประเภทท 3

- 31 -

หากจลนทรย8ทอย4ในรปของเหลว ต6องมวสดดดซบของเหลวระหว4างภาชนะบรรจชนในและภาชนะบรรจชนกลาง โดยวสดดดซบของเหลวต6องมเพยงพอทจะสามารถดดซบของเหลวจากภาชนะบรรจชนในทงหมดได6 ในกรณทภาชนะบรรจชนในแตกหรอรว

หากภาชนะบรรจชนในเปEนหลอดแก6วมากกวTา 1 หลอด รวมอย4ในภาชนะบรรจชนกลางเดยวกน ให6ใสTวสดปbองกนการกระแทกกนระหวTางหลอดแกWวก4อนบรรจลงในภาชนะชนกลาง และให6ใส4วนสดปDองกนการกระแทกในช4องระหว4างภาชนะบรรจชนกลางและหบห4อชนนอก

กรณใช6สารทาความเยนต6องดาเนนการเพมเตม ดงน หากใช6นาแขง หบห4อชนนอกต6องทาจากวสดทสามารถปDองกนการรวซมได6 หากใช6นาแขงแห6ง หบห4อชนนอกต6องทาจากวสดทสามารถระบายความดนทเกดจากการระเหด

ของนาแขงแห6ง ภาชนะบรรจชนกลางต6องมความทนทานต4อความเยนจดของนาแขงแห6งได6 และหบห4อชนนอก ด6านนอกต6องแสดงสญลกษณะประเภทสารอนตราย ตามแบบสากล พร6อมข6อความเตอนเปEนภาษไทยหรอภาษาองกฤษตามความเหมาะสม

หากใช6ไนโตรเจนเหลว ภาชนะบรรจชนใน ภาชนะบรรจชนกลาง และหบห4อชนนอกต6องทนทานต4อความเยนจดของไนโตรเจนเหลวได6 ทหบห4อด6านนอกต6องแสดงสญลกษณะประเภทสารอนตรายตามแบบสากลพร6อมข6อความเตอนเปEนภาษาไทยหรอภาษาองกฤษตามความเหมาะสม

วธการขนสTง มเอกสารพร6อมการขนส4ง ดงน

เอกสารแสดงรายการจลนทรย8 ข6อมลความปลอดภยของจลนทรย8 แบบบนทกการขนส4งจลนทรย8

มการนดหมายล4วงหน6าระหว4างผ6ขนส4งและผ6รบ โดยแจ6งรายละเอยดดงน รายละเอยดของจลนทรย8ทขนส4ง ชอผ6ขนส4ง ชอผ6รบ เลขโทรศพท8ทตดต4อได6 เวลา และสถานทส4ง

ส4งจลนทรย8ให6ผ6รบหรอผ6ทได6รบมอบหมายในบรเวณทกาหนดเท4านน ให6มชดจดการสารชวภาพรวไหลไปในการขนส4ง

- 32 -

กรณขนสTงไปต4างประเทศให6ปฏบตตามกฎหมายอนทเกยวข6อง ดงต4อไปน กรณขนส4งทางบก ให6ปฏบตตามหลกเกณฑ8 วธการ และเงอนไขทกาหนดโดยประเทศต6นทาง ประเทศท

นาผ4านและประเทศปลายทาง กรณขนส4งทางเรอ ให6ปฏบตตามเงอนไขทกาหนดโดยประเทศต6นทาง ประเทศทนาผ4าน และประเทศ

ปลายทาง กรณขนส4งทางอากาศ ให6ปฏบตตามหลกเกณฑ8 วธการ และเงอนไขทกาหนดโดยสมาคมขนส4งทาง

อากาศระหว4างประเทศ (International Air Transport Association: IATA)

- 33 -

บทท 5 หลกเกณฑ�และเงอนไขการกาจดจลนทรย�และจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม

ภายหลงเสรจสนกระบวนการผลต ภายหลงการใช6จลนทรย8ในกระบวนการผลตเสรจสน จาเปEนต6องกาจดจลนทรย8ก4อนทงส4สงแวดล6อม ซงภายหลงการกาจดแล6วในจลนทรย8ความเสยงบางประเภทจาเปEนต6องตรวจสอบการคงเหลอของจลนทรย8เพอทวนสอบ (verification) และการตรวจสอบความถกต6อง (validation) ของกระบวนการด6วย หลกเกณฑ�การกาจดจลนทรย�และจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรมภายหลงเสรจสนกระบวนการผลต การกาจดจลนทรย8หลงการใช6งานในกระบวนการผลตมความแตกต4างกนขนอย4กบชนดของจลนทรย8และลกษณะของเสย ดงน

งานประเภท GILSP และ

งานประเภทท 1 งานประเภทท 2 งานประเภทท 3

ของเสยทเปXนของเหลว การลดการปนเปghอน วธการ

การกาจดด6วยความร6อน/สารเคม


การกาจดด6วยความร6อน

สถานท ใน/นอก ณ บรเวณดาเนนการ ณ บรเวณดาเนนการ ภายในสภาพควบคม การเกบรกษา ในภาชนะทปjดสนท ไม4รวซม

และอย4ในพนทควบคม ในภาชนะทปjดสนท ไม4รวซม และอย4ในพนทควบคม

ในภาชนะทปjดสนท ไม4รวซม และอย4ในพนทควบคม

การเคลอนยWาย

บรรจในภาชนะทปjดสนทและดาเนนการโดยมการควบคม

บรรจในภาชนะทปjดสนทและดาเนนการโดยมการควบคมอย4างเข6มงวด

ห6ามเคลอนย6าย

ของเสยทเปXนของแขง การลดการปนเปghอน วธการ

การเผา การกาจดด6วยความร6อน/สารเคม

การเผา การกาจดด6วยความร6อน/สารเคม

การเผา การกาจดด6วยความร6อน

สถานท ใน/นอก ณ บรเวณดาเนนการ ณ บรเวณดาเนนการ ภายในสภาพควบคม การเกบรกษา ในภาชนะทปjดสนท ไม4รวซม

และอย4ในพนทควบคม ในภาชนะทปjดสนท ไม4รวซม และอย4ในพนทควบคม

ในภาชนะทปjดสนท ไม4รวซม และอย4ในพนทควบคม

การเคลอนยWาย

บรรจในภาชนะทปjดสนทและดาเนนการโดยมการควบคม


ห6ามเคลอนย6ายของเสยทยงไม4ได6ฆ4าเชอ ต6องทาลายภายในบรเวณดาเนนการ

- 34 -

หมายเหต การทงภายหลงการลดการปนเป��อนจากจลนทรย8ให6ปฏบตตามกฎหมายเกยวข6อง ได6แก4 ประกาศ

กระทรวงอตสาหกรรม เรอง การกาจดสงปฎกลหรอวสดทไม4ใช6แล6ว พ.ศ.2548 ออกตามความในพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 และประกาศกระทรวงสาธารณสข เรอง การขนส4ง การส4งมอบ การทาลาย และการทาให6สนสภาพเชอโรคและพษจากสตว8 พ.ศ. 2561

งานประเภท GILSP และ

งานประเภทท 1 งานประเภทท 2 งานประเภทท 3

ของมคม การลดการปนเปghอน - การเผา/เครองนงไอนาความ

ดนสง การเผา/เครองนงไอนาความดนสง

การเกบรกษา ในภาชนะบรรจเฉพาะของมคม และอย4ในพนทควบคม

ในภาชนะบรรจเฉพาะของมคม และอย4ในพนทควบคม

ในภาชนะบรรจเฉพาะของมคม และอย4ในพนทควบคม

การเคลอนยWาย บรรจในภาชนะทปjดสนทและดาเนนการโดยมการควบคม


ห6ามเคลอนย6าย

สารพนธกรรม (เฉพาะกรณเปXนจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม) การลดการปนเปghอน การกาจดด6วยความร6อน/

สารเคม (เฉพาะกรณจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรมทใช6ยนดอยาปฏชวนะเปEนเครองหมายคดเลอกและยนนนยงไม4ถกกาจดออก)



- 35 -

ตวอยTางการกาจดจลนทรย�และจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรมดWวยสารเคม

สารเคม วธการใชW กลTมของเชอทกาจดไดW

สถาน

ะ

ชนด

ความ

เขWมข

Wนทแน

ะนา

ระยะเวลาทใชW (Contact Time)

อณหภ

ม (o C)

ความ

ชนสม

พทธ�

(%)

Vege

tativ

e Ba

cter

ia

Lipov

iruse

s

Non-

Lipid

Viru

ses

Bact

erial

spor

es

M. t

uber

culo

sis

Lipovirus Broad

spectrum

ของเห

ลว

Quaternary Ammonium

0.1-2.0% 10 Not Effective

+ +

Phenolic 1.0-5.0% 10 Not Effective

+ + *+/- +

Ethanol 70-85% 10 Not Effective

+ + *+/- +

Isopropanol 70-85% 10 Not Effective

+ + *+/- +

Chlorine 500 ppm 10 30 + + + +/- +

Formaldehyde 0.2-8.0% 10 30 + + + +/- +

Gluteraldehyde 2% 10 30 + + + + +

Iodophor 25-1600 ppm

10 30 + + + + +

แกWส Ethylene Oxide 8-23 g/ft3 60 60 37 30 + + + + +

Parafomaldehyde 0.3 g/ft3 60 60 >23 >60 + + + + +

+ ประสทธภาพด +/- ประสทธภาพปานกลาง *+/- ประสทธภาพแปรผนขนกบชนดของไวรส

- 36 -

1. การเกบตวอยTาง

เกบตวอย4างทเปEนนาเลยงเชอ (culture fluid) หรอ นาทง (effluent) ก4อนและหลงผ4านกระบวนการกาจดแล6ว โดยทาการเกบตวอย4างจากจดทออกแบบสาหรบใช6ในการเกบตวอย4างโดยเฉพาะ (sampling port) จานวน 3 set แต4ละ set มปรมาตรทเพยงพอต4อวธการวเคราะห8ทเลอกใช6หรอออกแบบไว6 และเหมาะสมต4อการเปEนตวแทนของนาเลยงเชอหรอของเสยเหลว (liquid waste)ทงหมดทได6จากกระบวนการผลต (แต4ต6องไม4น6อยกว4า 1,000 มลลลตร) การเกบตวอย4างต6องเกบในช4วงเวลาทต4างกน ได6แก4

1) ก4อนเรมกระบวนการกาจด 2) หลงกระบวนการกาจดเสรจสน กรณใช6ความร6อน ควรเกบตวอย4างภายหลงจากทอณหภมของนาทง

หลงกระบวนการกาจดลดลงจนมอณหภมทสามารถดาเนนการได6โดยสะดวก (50 ถง 60 องศาเซลเซยส) และเกบตวอย4างต4อไปอกช4วงระยะเวลาหนงตามความเหมาะสม เช4น 30, 60 และ 120 นาท เปEนต6น ก4อนปล4อยนาทงส4บ4อบาบด

บนทกการขนตอนเกบตวอย4างทได6ปฏบต ในเอกสารบนทกการตรวจสอบความถกต6องโดยละเอยด พร6อมทงระบจดทเกบและปรมาณการเกบดงกล4าว ทงน เพอให6ได6ผลการตรวจสอบทมความถกต6อง และน4าเชอถอมากทสด ควรทาการตรวจสอบภายหลงการเกบตวอย4างทนท แต4หากไม4สามารถทาได6ให6เกบรกษาตวอย4างทอณหภมประมาณ 4 องศาเซลเซยส

2. การตรวจสอบการคงเหลอของเซลล�

นาตวอย4างจากข6อ 1 ปรมาตร 250 มลลลตร ไปเพาะเลยงในอาหารทมความเข6มข6น 2 เท4า (double strength broth) ปรมาณ 250 มลลลตร เลยงไว6ภายใต6สภาวะทเหมาะสม1 ตามชนดของจลนทรย8 จากนนนาไปปp�นแยกด6วยเครอง centrifuge ทอตรา 8,000-10,000 รอบต4อนาท (rpm) เปEนเวลา 10 นาท

ส4วนของเหลว (supernatant) นาไปกรองผ4านแผ4นกรองขนาดเส6นผ4านศนย8กลาง 9.0 เซนตเมตร ความละเอยด 0.45 ไมโครเมตร นาไปวางบนอาหารทเหมาะสม เช4น LB agar และเลยงไว6ภายใต6สภาวะทเหมาะสม1 ตามชนดของจลนทรย8

1) ส4วนตะกอน (sediment) นาไปละลายในสารละลาย 0.85% โซเดยมคลอไรด8 ปรมาตร 100 ไมโครลตร เพาะเลยงเชอด6วยเทคนค spread plate บนอาหารทเหมาะสม เช4น LB agar และเลยงไว6ภายใต6สภาวะทเหมาะสม1 ตามชนดของจลนทรย8

พร6อมทงมผลของชดควบคมผลบวก (positive control) และชดควบคมผลลบ (negative control) ควบค4กบตวอย4างทตรวจสอบด6วย โดยอาหารเลยงเชอทนามาใช6ต6องผ4านการพสจน8ยนยนประสทธภาพ เช4น growth promotion test เปEนต6น และต6องคงสภาพด (อย4ในช4วงอายใช6งานทกาหนด)

1 สภาวะทเหมาะสม หมายถง ระยะเวลาทใช6ในการเลยงเชอ อณหภม ชนดของอาหารทใช6 และความต6องการอากาศ (aeration) เปEนต6น

การทวนสอบ (verification) และการตรวจสอบความถกตWอง (validation) ของกระบวนการกาจดจลนทรย�กรณเปXนงานประเภทท 2 และ 3 หรอเปXนงานทใชWจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรมทมยนดอยาปฏชวนะ

- 37 -

3. การตรวจสอบการคงเหลอของสารพนธกรรมเปbาหมาย เชTน ยนดอยาปฏชวนะ และดเอนเอเครองหมาย (เฉพาะกรณทจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรมทยงคงมยนดอยาปฏชวนะ หรองานประเภทท 2 ขนไป)

เพมจานวนดเอนเอด6วยเทคนค PCR โดยนาตวอย4างจากข6อ 1 ปรมาตร100 มลลลตร กรองผ4านแผ4นกรองทมเส6นผ4านศนย8กลาง ขนาดไม4เกน 2.5 เซนตเมตร ความละเอยด 0.45 ไมโครเมตร ตดแผ4นกรองทได6ให6เปEนชนเลกๆ และนามาต6มเดอดในสารละลายบฟเฟอร8 TE (10 mM Tris-HCl pH 8.0, 1mM EDTA pH 8.0) ปรมาตร 100 ถง 200 ไมโครลตร เปEนเวลาอย4างน6อย 10 นาท ภายหลงการต6มแช4ลงในนาแขงทนท ดดเฉพาะส4วนใส และนาไปวเคราะห8ด6วยเทคนค PCR จากนน นาผลตผลจากปฏกรยา PCR ไปตรวจวเคราะห�ด�วย

polyacrylamide gel หรอ agarose gel electrophoresis โดยมองค8ประกอบในปฏกรยา PCR ดงน 1) ไพร8เมอร8 (primer) ได6แก4 DNA primer ของยนดอยา หรอดเอนเอเครองหมายทใช6ในโครงการ ใน

กรณทจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรมทใช6เปEนงานประเภทท 2 ขนไป ให6ใช6ยนเปDาหมาย (targeted DNA) เปEนไพร8เมอร8ด6วย

2) ชดควบคมผลลบ (negative control) ได6แก4 ดเอนเอของจลนทรย8เจ6าบ6านทไม4ได6ดดแปลงพนธกรรม (host)

3) ชดควบคมผลบวก (positive control) ได6แก4 พาหะ (vector) ทมชดยนดอยาปฏชวนะ หรอ ดเอนเอเครองหมายทใช6ในโครงการ

- 38 -

บทท 6 วธปฏบตกรณเกดการหกรวไหลของจลนทรย�และจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม

โรงงานทมการใช6จลนทรย8ในกระบวนการผลตควรมแผนรบมอและวธการจดการกรณเกดการหกรวไหลหรอเกดการหลดรอดของจลนทรย8 สาหรบโรงงานทใช6จลนทรย8ประเภทท 1 ขนไป ควรจดเตรยมชดจดการสารชวภาพหกรวไหล (biological spill kit) ด6วย ขนตอนวธปฏบตการรบมอเหตกรณเกดการหกรวไหลของจลนทรย�

การรบมอกบเหตกรณเกดเหตรวไหลของจลนทรย8หน4วยงานควรมแผนการเพอกาจดจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรมในกรณทมการหกรวไหล ดงน

1. จดเตรยมชดจดการสารชวภาพรวไหล (biological spill kit) ในบรเวณสถานทปฏบตงาน 2. จดทาแผนและขนตอนปฏบต (Standard Operating Procedure: SOP) วธการ รวมถงทบทวน

แผนและตรวจสอบอปกรณ8 เครองมอทจาเปEนให6อย4ในสภาพทใช6งานได6 3. ซ6อมแผนรบมอเหตกรณเกดการรวไหลของจลนทรย8ตามขนตอนปฏบต

ตวอยTางอปกรณ�ในชดจดการสารชวภาพรวไหล (biological spill kit)

รายการ* จานวน*

1. หมวดอปกรณ�ปbองกนอนตรายสTวนบคคล รายละเอยดในบทท 3

1. หมวกคลมผม (hair net) อย4างน6อย 2 ชน

2. แว4นนรภย (safety goggles) อย4างน6อย 2 อน

3. หน6ากากอนามย (surgical mask) หรอ หน6ากากอนามย N 95 อย4างน6อย 2 ชน

4. เสอกาวน8แขนยาว (lab coat long sleeves) หรอ ชดคลมทงร4างกาย (cover all suit)

อย4างน6อย 2 ชน

5. ถงมอ (gloves) อย4างน6อย 4 ค4

6. ถงคลมเท6า (shoe cover) อย4างน6อย 2 ค4

2. หมวดอปกรณ�จดเกบและวสดดดซบ

7. แผ4นดดซบ (absorbent Pad) หรอกระดาษเชดทาความสะอาด (paper towel)

ตามความเหมาะสม

8. ถงแดง (red bag) หรอถงสาหรบจดเกบขยะ อย4างน6อย 2 ถง

9. กระปuองพลาสตกมฝาปjดสาหรบใส4ภาชนะทแตก (sharp bin) อย4างน6อย 1 ขวด

10. ทตกผง (dust pan) อย4างน6อย 1 อน

11. ทคบ ขนาดเลกและขนาดใหญ4 (forceps) อย4างน6อย 2 อน

12. ไม6พายพลาสตกสาหรบโกย (plastic spatula) อย4างน6อย 1 อน

- 39 -

รายการ* จานวน*

3. หมวดนายาฆTาเชอ รายละเอยดในบทท 5

13. นายาฆ4าเชอ เช4น 70% Alcohol, 5-10% Sodium hypochlorite หรอนายาอนๆ ตามความเหมาะสม

ปรมาณตามความเหมาะสม

4. หมวดอปกรณ�อน

14. ปากกาสาหรบเขยนถงพลาสตก (marker pen) อย4างน6อย 1 ด6าม

15. เทปมดปากถง หรอ เชอก (packing tape or Rope) อย4างน6อย 1 ม6วน

16. ปDายสามเหลยมทมสญลกษณ8อนตรายทางชวภาพ (biohazard) อย4างน6อย 1 ชน

17. กล4องพลาสตกพร6อมฝาปjดสาหรบใส4อปกรณ8ทงหมด (plastic box with cover lid)

อย4างน6อย 1 กล4อง

หมายเหต รายการและจานวนของอปกรณ8สามารถปรบเปลยนตามความเหมาะสมของลกษณะงานทดาเนนการ

- 40 -

1. ผ6ปฏบตงานหรอผ6ประสบเ ห ต ต ง ส ต ป ร ะ เ ม นสถานการณ8

2. แจ6งเหตให6ผ6ปฏบตงานในพนท หวหน6างาน หรอเ จ6 า ห น6 า ท ด6 า น ค ว า มป ล อ ด ภ ย ท า ง ช ว ภ าพทราบ ดาเนนการแจ6งผ6ไม4เ กยวข6องไม4ให6เข6ามาในบรเวณทรวไหล

3. กกบรเวณจลนทรย8 ทหกรวไหลไม4ให6แผ4ขยายและอย4 ในบร เวณจากดหรอบรเวณทกาหนด แล6วทงลงระบบบาบด

วธการปฏบตการรบมอกบเหตกรณเกดการรวไหลของจลนทรย�ประเภท GILSP และประเภทท 1

- 41 -

4. ก ร ณ เ ปE น จ ล น ท ร ย8ดดแปลงพนธ กรรมให6กาจดจลนทรย8ด6วยนายาฆ4าเชอ ก4อนทงลงระบบบาบด กรณเปEนจลนทรย8ไม4ดดแปลงพนธกรรมให6ท งลงระบบบาบดปกตของโรงงาน

5. เชดทาความสะอาดพนทด6วยนายาฆ4าเชอ

6. ล6างมอให6สะอาด

7. เขยนรายงานอบตเหตส4งให6หวหน6างานและเจ6าหน6าทด6านความปลอดภยทางชวภาพ โดยมข6อมลอย4างน6อย ดงน - ชอผ6แจ6งอบตเหต - สถานท - สถานการณ8 - ชอจลนทรย8และปรมาณ

ของจลนทรย8ทหกรวไหล

- 42 -

เมอมการหกรวไหลของจลนทรย8ในบรวเณพนทปฏบตงานและอาจปนเป��อนบนร4างกายผ6ปฏบตงาน มขนตอนการปฏบต ดงน

1. ผ6ปฏบตงานหรอผ6ประสบเหตตตงสต ประเมนสถานการณ8และห6ามเคลอนย6ายตวเองออกจากพนทโดยเดดขาด

2. แจ6งเหตให6ผ6ปฏบตงานในพนท หวหน6างาน หรอเจ6าหน6าทด6านความปลอดภยทางชวภาพทราบ ดาเนนการอพยบผ6ไม4เกยวข6องในพนทโดยทนท

3. เจ6าหน6าทระงบเหตปjดลอคพนท ปDองกนการรวไหลออกนอกบรเวณ และรอให6จลนทรย8ทฟDงกระจายในอากาศตกลงมา ประมาณ 30 นาท พร6อมเตรยมชดสารองและอปกรณ8การปนเป��อนให6พร6อม

ขนตอนปฏบตการรบมอกบเหตกรณเกดการรวไหลของจลนทรย�ประเภทท 2 และประเภทท 3

- 43 -

4. ช4วยเหลอผ6ปฏบตงานทปนเป��อนออกจากพนท โดยให6ถอดชดเก4าภายในบรเวณทปนเป��อน และยาผ4านแผ4นซบนายาฆ4าเชอ เพอสวมชดใหม4

5. วางแผ4นดดซบคลมบนรอยการปนเป��อนจากพนทไกลล6อมเข6าส4จดศนย8กลางของการปนเป��อน

- 44 -

6. เทนายาฆ4าเชอลงบนแผ4นดดซบ ทงไว6 10 – 30 นาท

7. ใช6คมคบเกบแผ4นดดซบทงในถงขยะปนเป��อน

8. เชดทาความสะอาดพนทอกครงด6วยแผ4นซบนายาฆ4าเชอ

- 45 -

9. ถอดอปกรณ8ปDองกนภยส4วนบคคลทงลงถงขยะปนเป��อนหรอเชดด6วยนายาฆ4าเชอ

10. ทงวสดปนเป��อนลงในถงขยะปนเป��อน นาไปอบนงฆ4าเชอก4อนทง และล6างมอให6สะอาด

- 46 -

11. เขยนรายงานอบตเหตส4งให6หวหน6างานและเจ6าหน6าทด6านความปลอดภยทางชวภาพ โดยมข6อมลอย4างน6อย ดงน - ชอผ6แจ6งอบตเหต - สถานท - สถานการณ8 - ช อ จ ล น ท ร ย8 แ ล ะ

ปรมาณของจลนทรย8ทหกรวไหล

- ข6อมล จา เปEน อนๆ ทส าม า รถ ใช6 ป ระ เม นส ถ า น ก า ร ณ8 ข อ งอนตรายทอาจเกดขนต4อผ6ปฏบตงาน ชมชน และสงแวดล6อม

- 47 -

บทท 7 ตวอยTางหนTวยงานบรการตรวจสอบจลนทรย�

หนTวยงาน รายละเอยดการใหWบรการ การตดตTอ

1. ภาควชาเทคโนโลยชวภาพ คณะวทยาศาสตร8 มหาวทยาลยมหดล 272 ถนนพระรามท 6 แขวงท4งพญาไท เขตราชเทว กรงเทพฯ 10400 Website:

การจาแนกสายพนธ8จลนทรย8โดยวธอณชววทยา

การตรวจและวนจฉยเชอก4อโรคในพชโดยวธอณชววทยา

การวเคราะห8จลนทรย8ในอาหารและนาดม

การวเคราะห8ทางเคม รายละเอยดเพมเตมท QR code

โทรศพท8 : 0 2201 5310-2 โทรสาร : 0 2354 7160 email : [email protected]

2. ภาควชาจลชววทยา คณะวทยาศาสตร8 จฬาลงกรณ8มหาวทยาลย อาคารมหาวชรณหศ ชน 16 ห6องธรการ 254 ถนนพญาไท แขวงวงใหม4 เขตปทมวน กรงเทพฯ 10330 Website:

การยบยงจลนทรย8 (แบคทเรย รา และยสต8)

การทาเชอแห6งภายใต6ความเยนและสญญากาศในหลอดแอมพล

การเพาะเลยงจลนทรย8 รายละเอยดเพมเตมท QR code

โทรศพท8 02-218-5070 หรอ 02-218-5080 โทรสาร 02-2527576 email : MICR [email protected]

3. สถาบนวจยวทยาศาสตร8สาธารณสข กรมวทยาศาสตร8การแพทย8 กระทรวงสาธารณสข 88/7 ถนนตวานนท8 อ.เมอง จ.นนทบร 11000 Website:

การตรวจวเคราะห8ทางจลชววทยา เช4น โคลฟอร8ม (coliform) จานวนจลนทรย8 (total plate count) สารต6านจลชพ/ยาปฏชวนะตกค6างในอาหาร จานวนแลคตกแอซดแบคทเรย และจลนทรย8สายพนธ8ต4างๆ รายละเอยดเพมเตมท QR code

โทรศพท8 0 2951 0000 ต4อ 99248 หรอ 99614 โทรศพท8 /โทรสาร 0-2591-215

- 48 -

หนTวยงาน รายละเอยดการใหWบรการ การตดตTอ

4. บรษท ห6องปฏบตการกลาง (ประเทศไทย) จากด (สานกงานใหญ4) (ในมหาวทยาลยเกษตรศาสตร8 บางเขน) 50 ถ.พหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 Website:

การตรวจวเคราะห8ทางจลชววทยา เช4น โคลฟอร8ม (coliform) จานวนจลนทรย8 (total plate count) สารต6านจลชพ/ยาปฏชวนะตกค6างในอาหาร จานวนแลคตกแอซดแบคทเรย และจลนทรย8สายพนธ8ต4างๆ รายละเอยดเพมเตมท QR code

โทรศพท8 : 0 2940 6881-3 Ext. 107 โทรสาร : 0 2940 6668 อเมล8 : [email protected]

5. ศนย8พนธวศวกรรมและเทคโนโลยชวภาพแห4งชาต 113 อทยานวทยาศาสตร8ประเทศไทย ถนนพหลโยธน ตาบลคลองหนง อาเภอคลองหลวง จงหวดปทมธาน 12120 Website:

คดแยกและจาแนกสายพนธ8จลนทรย8

เกบรกษาสายพนธ8จลนทรย8 จาหน4ายจลนทรย8 ทดสอบศกยภาพการขยายการผลต

สาหรบจลนทรย8ดดแปลงพนธกรรม รายละเอยดเพมเตมท QR code

โทรศพท8 0 2117 8001, 0 2117 8003 Email: [email protected]

- 49 -

ภาคผนวก แบบฟอร�มตรวจสอบดWานความปลอดภยทางชวภาพ สาหรบผWประกอบการโรงงานอตสาหกรรมทเกยวขWอง

การตรวจสอบ ใชT ไมTใชT เอกสารหลกฐานหรอ

ภาพประกอบหรอคาอธบาย จลนทรย�ทใชWในกระบวนการผลต 1. เปEนจลนทรย8ในกล4ม GILSP หรอกล4มทไม4ม

อนตราย รายละเอยดในบทท 1

สถานทดาเนนการ 2. มอ4างล6างมอ สถานทล6างมอ หรออปกรณ8ทาความ

สะอาดมอภายในบรเวณทปฏบตงาน


ระบบความปลอดภยและระบบคณภาพ 4. มเสอผ6าเหมาะสมเพอความปลอดภยในการทางาน

(protective clothing) รายละเอยดในบทท 3





ระบบการลดการปนเปghอน 9. มการกาจดจลนทรย8ภายหลงการใช6งานในถงหมก

หรอถงปฏกรณ8ชวภาพ อปกรณ8 เครองมอ และเครองใช6ทอาจมจลนทรย8ปนเป��อนด6วยวธการเหมาะสม รายละเอยดในบทท 5

แบบฟอร�มตรวจสอบดWานความปลอดภยทางชวภาพสาหรบสภาพควบคมระดบ GILSP

- 50 -


ภาพประกอบหรอคาอธบาย กรณจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม 10. มเจ6าหน6าทความปลอดภยทางชวภาพ (biosafety

officer: BSO) หรอคณะกรรมการความปลอดภยทางชวภาพระดบสถาบน (IBC)

- 51 -


ภาพประกอบหรอคาอธบาย ลกษณะจลนทรย�ทใชWในกระบวนการผลต 1. เปEนจลนทรย8ในประเภทท 1 หรอกล4มทไม4ม

อนตราย แต4ไม4อย4ใน GILSP รายละเอยดในบทท

1

สถานทดาเนนการ 2. มอ4างล6างมอ สถานทล6างมอ หรออปกรณ8ทาความ

สะอาดมอภายในบรเวณทปฏบตงาน


เครองมอและอปกรณ� 4. จลนทรย8อย4ในถงระบบปjดแยกจากสงแวดล6อม

(closed system) อย4างชดเจน


ระบบความปลอดภยและระบบคณภาพ 6. มเสอผ6าเหมาะสมเพอความปลอดภยในการ

ทางาน (protective clothing) รายละเอยดใน

บทท 3





แบบฟอร�มตรวจสอบดWานความปลอดภยทางชวภาพสาหรบสภาพควบคมระดบท 1 (LS1)

- 52 -


ภาพประกอบหรอคาอธบาย ระบบการลดการปนเปghอน 11. มการกาจดจลนทรย8ภายหลงการใช6งานในถงหมก


กรณจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม 12. มการตรวจสอบหาจลนทรย8ทใช6ในกระบวนการ

ผลตในบรเวณใกล6เคยงกบถงปฏกรณ8อย4างสมาเสมอ




- 53 -


ภาพประกอบหรอคาอธบาย ลกษณะจลนทรย�ทใชWในกระบวนการผลต 1. เปEนจลนทรย8ในประเภทท 2 หรอกล4มทมอนตราย

ในระดบตา รายละเอยดในบทท 1

สถานทดาเนนการ 2. มอ4างล6างมอและก�อกนาแบบเปjดปjดได6โดยไม4ใช6

มอสมผส (hand free)

3. มโต�ะปฏบตงานแขงแรง มพนผวทาด6วยวสดกนนา ทาความสะอาดได6ง4าย ทนต4อกรด ด4าง และนายาฆ4าเชอ

4. มปDายสญลกษณ8อนตรายทางชวภาพ (biohazard)






9. มระบบไฟสารองเพอให6การทางานของอปกรณ8ทเกยวข6องกบความปลอดภยทางานได6ตลอดเวลา





- 54 -


ภาพประกอบหรอคาอธบาย 12. มขนตอนการปฏบตงาน (Standard Operating

Procedure: SOP) ทเกยวข6องกบจลนทรย8เปEนลายลกษณ8อกษร




16. มระบบจากดคนเข6าออกพนทควบคม 17. มการควบคมการหลดรอดและฟDงกระจาย

จลนทรย8ในอากาศขณะเกบตวอย4างหรอเคลอนย6ายจลนทรย8เข6าออกจากระบบปjด







- 55 -


ภาพประกอบหรอคาอธบาย กรณจลนทรย�ดดแปลงพนธกรรม 23. พนทควบคมออกแบบปDองกนการรวไหลของ

จลนทรย8ไปส4บรเวณภายนอก โดยประต หน6าต4าง ผนง เพดานห6องถกออกแบบให6ปDองกนอากาศรว


25. ระบบปjดหรอถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพตงอย4ในพนทควบคม (controlled area)

26. มการทาลายจลนทรย8ในนาทงจากอ4างล6างมอและฝpกบวอาบนาก4อนทงส4สงแวดล6อม

- 56 -


ภาพประกอบหรอคาอธบาย ลกษณะจลนทรย�ทใชWในกระบวนการผลต 1. เปEนจลนทรย8ในประเภทท 3 หรอกล4มทมอนตราย

รายละเอยดในบทท 1

สถานทดาเนนการ 2. มอ4างล6างมอและก�อกนาแบบเปjดปjดได6โดยไม4ใช6

มอสมผส (hand free)

3. มโต�ะปฏบตงานต6องแขงแรง มพนผวทาด6วยวสดกนนา ทาความสะอาดได6ง4าย ทนต4อกรด ด4าง และนายาฆ4าเชอ

4. มปDายสญลกษณ8อนตรายทางชวภาพ (biohazard)

5. พนทควบคมออกแบบปDองกนการรวไหลของจลนทรย8ไปส4บรเวณภายนอก โดยประต หน6าต4าง ผนง เพดานห6องถกออกแบบให6ปDองกนอากาศรว


7. พนทควบคมต6องมความดนเปEนลบ (negative pressure) กบบรรยากาศรอบข6าง

8. ประตหรอทางเข6าส4พนทควบคมต6องเปEนระบบ airlock เท4านน

9. มฝpกบวอาบนาใกล6สถานทปฏบตงาน เพอใช6อาบนาก4อนเข6าส4พนทควบคม







- 57 -


ภาพประกอบหรอคาอธบาย 14. มระบบไฟสารองเพอให6การทางานของอปกรณ8ท

เกยวข6องกบความปลอดภยทางานได6ตลอดเวลา


16. ระบบปjดหรอถงหมกหรอถงปฏกรณ8ชวภาพตงอย4ในพนทควบคม (controlled area)







22. มระบบจากดคนเข6าออกพนทควบคม 23. มการควบคมการหลดรอดและฟDงกระจาย

จลนทรย8ในอากาศขณะเกบตวอย4างหรอเคลอนย6ายจลนทรย8เข6าออกจากระบบปjด




หรอถงปฏกรณ8ชวภาพ อปกรณ8 เครองมอ และ

- 58 -


ภาพประกอบหรอคาอธบาย เครองใช6ทอาจมจลนทรย8ปนเป��อนด6วยวธการเหมาะสม รายละเอยดในบทท 5



29. มการทาลายจลนทรย8ในนาทงจากอ4างล6างมอและฝpกบวอาบนาก4อนทงส4สงแวดล6อม

คํานํา- 6 - 3. ยีสต (Yeast) อยูในอ า ณ าจั ก รฟp ง...

Documents

Transcript of คํานํา- 6 - 3. ยีสต (Yeast) อยูในอ า ณ าจั ก รฟp ง...