บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

การศกษาเรอง “นทานพนบานไทยมสลมในจงหวดปตตาน” ผวจยไดใชแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของดงน

1. ความหมายของนทาน 2. ทมาของนทาน 3. ลกษณะของนทานพนบาน 4. ความส าคญของนทานพนบาน 5. การแบงประเภทของนทานพนบาน 6. นทานพนบานมสลม

6.1 ความหมายของนทานพนบานมสลม 6.2 ลกษณะเนอหาของนทานพนบานมสลม 6.3 ทมาของนทานพนบานมสลม 6.4 สารตถะของนทาน 6.5 คณคาของนทานพนบานมสลม

7. ขอมลและสภาพทวไปของจงหวดปตตาน

ความหมายของนทาน นทานเปนเรองเลาทมสบตอกนมาหลายชวอายคน เปนทนยมแพรหลายทวไปของคนทกชนชนทกเพศ

ทกวยและทกถน นทานจะเปนแหลงขอมลทประมวลเรองราว ความรสกนกคด วฒนธรรม ความเชอของคนในแตละทองถนไวอยางชดเจนและหลากหลาย สะทอนใหเหนถง ภมปญญาและจนตนาการของคนในทองถนซงเปนเจาของนทานนน ๆ

“นทาน” ในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542 (2546 : 588) อธบายความหมาย วา “นทาน คอ เรองทเลากนมา เชน นทานชาดก และนทานอสป เปนตน” นอกจากนยงมทานผรอธบายความหมายไว คลาย ๆ กน เชน

กหลาบ มลลกะมาส (2518 : 99-100) กลาวถง “นทาน” ไวในหนงสอคตชาวบานวา นทานเปนวรรณกรรมมขปาฐะทเลาสบตอกนมาหลายชวอายคน เพอความสนกสนานเบกบานใจ ผอนคลายความตงเครยด เพอเสรมศรทธาในศาสนา เทพเจา สงศกดสทธ เปนคตเตอนใจ ชวยอบรมบมนสย ชวยใหเขาใจสงแวดลอมและปรากฏการณธรรมชาต เนอเรองของนทานเปนเรองนานาชนด อาจเปนเรองเกยวกบการผจญภย ความรก ความโกรธ เกลยด รษยา อาฆาต ตลกขบขน หรอเรองแปลกประหลาดผดปกตธรรมดา ตวละครในเรองกม

5

ลกษณะ ตาง ๆ กน อาจเปนคน สตว เจาหญง เจาชาย อมนษย แมมด นางฟา แตใหมความรสกนกคด พฤตกรรมตาง ๆ เหมอนคนทวไปหรออาจจะเหมอนทเราอยากจะเปน เมอนทานตกไปอยในทองถนใดกมกมการปรบเนอเรองให เขากบสงแวดลอมของถนนน นทานในแตละทองถนจงมเนอเรองสวนใหญคลายคลงกน คอ สภาพความเปนมนษย อารมณ ความรสกรก เกลยด ความโง ฉลาด ขบขน อาฆาตแคน หรอทกขสข สวนรายละเอยดจะแตกตางไปบางตามสภาพแวดลอมและอทธพลของวฒนธรรมความเชอของแตละทองถน

เกรก ยนพนธ (2539 : 9) ใหความหมายของนทานวา นทานคอเรองราวทเลาสบตอกนมาตงแตสมยโบราณเปนการผกเรองขน ใหผฟงเกดความสนกสนาน แฝงค าสอนจรรยาในการใชชวต เปนการถายทอดวฒนธรรมตอเนองของผเลาใหคนรนใหมฟง

โชต ศรสวรรณ (2546 : 2) ไดใหความหมายไววา นทาน คอ สงทมประสทธภาพส าหรบการเรยนรใหกบเดกปฐมวย ไมมเดกคนใดไมชอบฟงนทาน นทานสามารถสรางจนตนาการ ความฝน ความคด ความเขาใจและ การรบรใหกบเดก

ประคอง นมมานเหมนท (2537: 59) ใหความหมายของค าวา “นทาน” ทใชในวชาคตชนวทยา หมายถง เรองทเลาสบตอกนมาจนกลายเปนมรดกทางวฒนธรรมอยางหนง นทานเหลานบางทเรยกวา นทานพนบาน นทานพนเมอง นทานชาวบาน

สมามาลย พงษไพบลย (2542 : 7) กลาววา นทานเปนค าศพทภาษาบาล หมายถง ค าเลาเรอง ไมวาเปนเรองประเภทใด แตอยทลกษณะการเลาทเปนกนเอง แมจะเปนขอเขยนกมลกษณะคลายกบการเลาทเปนวาจา โดยใชภาษาพดหรอภาษาปากในการเลา

วลย วลตธ ารง (2525: 22-26) ไดใหความหมายของนทานวา หมายถง เรองราวทเลาสบตอกนมาเปนทอด ๆ จนถงปจจบน นทานอาจเปนเรองทองความจรงหรอมการเลาเสรมตอใหสนกสนาน ตนเตน ลกลบ หรอเปนเรองทเกดขนมาจากจนตนาการของผเลาเองกไดและอาจสอดแทรกคตเตอนใจหรอแนวทางปฏบตทถกทควรในการด ารงชวตดวย

ทรงธรรม สทธธรรม (2534 : 56) ไดใหความหมายนทานวา เรองทเลาสบตอกนมา หรอแตงขนโดยมจดมงหมายทความสนกสนานหรอสอดแทรกแนวคดคณธรรม ลกษณะทพงประสงคแกเดก เพอใหสามารถปฏบตตามไดอยางเหมาะสมในการด ารงชวตในสงคม

จากความหมายดงกลาวพอสรปไดวา นทาน คอ เรองราวทเลาสบตอกนมา โดยมจดมงหมายเพอความสนกเพลดเพลน เพอใหเดกเกดจนตนาการจากเรองทอาน อาจเปนเรองจรงหรอเรองทสมมตขน แตในนทานจะสอดแทรกคณธรรม คตสอนใจ แงคดและวฒนธรรมประเพณเพอใหเดกน าไปเปนแบบอยางหรอประยกตใชในชวตประจ าวนได

6

ทมาของนทาน กงแกว อตถากร (2514: 210) กลาวไววา เมอพจารณาจากนทานไทยทมผเกบรวบรวมขนจากทตาง ๆ

แลว อาจสรปไดวานทานทเลาสกนฟงในประเทศไทยนน มทมาจากหลายแหลง คอในประเทศ ตางประเทศและวรรณกรรมลายลกษณ 1. นทานทเกดขนในประเทศ

นทาน พนบานบางเรอง เมอพจารณาจากลกษณะตวละครและลกษณะของเรองแลวอาจสนนษฐานไดวา นาจะมถนก าเนดในประเทศไทย นทานดงกลาวน เชน มขตลก เรองนายทอง มขตลกเกยวกบคนตางชาต เรองผ เชน นางนาคพระโขนง และนทานชวตเรอง ไกรทอง และขนชางขนแผน เปนตน อยางไรกด ไมอาจสบสาวไดวา นทานเหลานเกดขนแตเมอใด ใครเปนผคดคน และใครเลาเปนคนแรก 2. นทานทมทมาจากตางประเทศ

นทานไทย มทมาจากนทานประเทศตางๆ คอ ประเทศอนเดย ลงกา และประเทศทางตะวนตก ทมาจากอนเดยและลงกา เชน รามายณะมแพรกระจายในทองทตางๆ ทวประเทศ นทานไทยบางเรองเปนนทานจากอรรถกถาชาดก เชน มหาเวสสนดรชาดก พระยาฉททนต มโหสถสวรรณสาม เปนตน บางเรองมาจากธมมปทฏฐกถา เชน เรองพระเจาอเทน เปนตน หรอมาจากนทานอสป เชน นทานเรองกระตายกบเตา ลกแพะกบหมาปา เดกเลยงแกะ เปนตน นทานทเลาสกนฟงในหมคนไทยปจจบน โดยเฉพาะในกลมผมการศกษา อาจกลาวไดวาเปนนทานฝรง เชน เรองสโนไวท หนนอยหมวกแดง พนอคคโอ เจาหญงนทราและเงอกนอย เปนตน 3. นทานทมาจากวรรณกรรมลายลกษณ

วรรณกรรม ลายลกษณเหลาน อาจเคยเปนวรรณกรรมมขปาฐะมากอน คอ เดมอาจเปนนทานทเลาสกนฟง แลวภายหลงมผรวบรวมขนและบนทกไวเปนลายลกษณอกษร เมอมคนอานผอานกอาจน าไปเลาตออก วรรณกรรมลายลกษณและวรรณกรรมมขปาฐะของไทยจงมความสมพนธกนอยางแนนแฟน ถายทอดกนไปมา นทานทเลาสกนฟงหลายเรองมเนอความตรงกบนทานในปญญาชาดกและชาดก นอกจากนยงมนนทานอน ๆ เชน เรอง สงขทอง สงขศลปไชย พระสธน หงสผาค า ก ากาด า การะเกด ฯลฯ นาสงเกตวานทานเหลานโดยมากมกมลกษณะรปแบบเปนนทานมหศจรรย ยงภายหลงเมอมการพมพหนงสอจ าหนายแพรหลาย ผเลานทานบางคนกน านทานทตนเคยอานมาเลาตอ เหนไดชดจากการเลานทาน เรองดาวเรองและลกษณวงศในหนงสอวรรณกรรมจากบานใน เมอ ดร.กงแกว อตถากร ถามผเลาวา ไดฟงนทานเรองดงกลาวจากไหน ผเลากตอบวาเคยอานหนงสอทมาจากโรงพมพวดเกาะ

จากขอความ ขางตน สามารถสรปทมาของนทานไทยไววา นทานทเลาสกนฟงในประเทศไทยนนม ทมาจากในประเทศ มถนก าเนดในประเทศไทยแตไมรวานทานเหลานเกดขนเมอใด ใครเปนผคดคน และใครเลาเปน คนแรก นทานไทยอาจมทมาจากนทานประเทศตาง ๆ แพรกระจายในทองทตาง ๆ ทวประเทศดวย นอกจากน

7

นทานไทยยงมทมาจากวรรณกรรมลายลกษณคอเลาตอปากกนมากอน แลวภายหลงมผรวบรวมขนบนทกไวเปนลายลกษณอกษร ลกษณะของนทาน

การแบงนทานตามแบบของนทาน (Form) การแบงนทานอยางกวาง ๆ อกวธหนง คอ การแบงตามแบบ (Form) ของนทาน แบงไดดงน

1. นทานปรมปรา (Fairy tale) นทานปรมปรานมาจากค า Fairy tale ของภาษาองกฤษวา เทพนยาย ท าใหเกดความสบสนปนกบนทานอกแบบหนงคอ Myth เปนนทานทตวบคคลในเรองเปนเทพหรอกงเทพโดยตรง สวนนทานปรมปราน บางทไมมเทพหรอนางฟามาเกยวของ นทานปรมปรานมลกษณะทเหนไดชด คอ

1. เปนเรองคอนขางยาว มสารตถะ (Motif) หลายสารตถะประกอบอยในนทานนน 2. เปนเรองทสมมตวาเกดขนในทใดทหนง แตสถานทไมบงชด เชน ขนตนวา “ใน

กาลครงหนง…” เมอใดไมชด มพระราชาองคหนงครอบครองเมองแหงหนง แตเมองอะไรไมระบ 3. ตวบคคลในนทาน ไมใชมนษยธรรมดาทมความจรงตามสภาพปกตของมนษย 4. เนอเรองจะประกอบดวยอทธฤทธ ปาฏหารย อ านาจอนพนมนษยวสยตาง ๆ 5. ตวเอกของเรอง มคณสมบตพเศษ เชน เปนผมอ านาจ มบญ มความสามารถ มฤทธเดช ท าให

ศตร พายแพไปถาเปนชายมกจะไดแตงงานกบหญงสงศกด แลวครอบครองบานเมองอยเปนสขไปเกอบชวกาลนาน ถาเปนหญงมกจะมนยคลายคลงกน แมวาจะมก าเนดต าตอยหรอตกทกขไดยากในตอนตน แตในทสดจะไดแตงงานดมความสขยงยน สนศตรและอปสรรคในบนปลาย นทานแบบนมอยทวไปในโลกทงทางตะวนตกและทางตะวนออก เชน เรองนางสบสอง สงขทอง ปลาบทอง สโนไวท ซนเดอเรลลาและเจาหญงนทรา เปนตน

2. นทานทองถน (Legend) นทานประเภทน มขนาดสนกวานทานปรมปรา มกเปนเรองเหตการณเดยวและเกยวกบความเชอ ขนบธรรมเนยมประเพณ โชคลาง หรอคตนยมอยางใดอยางหนง ของคนแตละทองถน แมวาจะเปนเรองแปลกพสดาร พนวสยความจรงไปบางกยงเชอวา เรองเหลานเกดจรงเปนจรง มบคคลจรง มสถานทจรงทก าหนดแนนอนกวานทานปรมปรานทานทองถนอาจเปนเรองเกยวกบชวตของวรบรษประจ าชาต หรอประจ าเมอง เชน ทาวแสนปม พระรวง พระยากง พระยาพาน หรอเปนเรองนางไมนางนาก นางเงอกทปรากฏกายมเรองเกยวกบมนษยตามเรองในนทาน

นทานทองถนจ าแนกออกเปน 6 ประเภทดงน 1. นทานประเภทอธบาย (Explanatory Tale) เชน อธบายปรากฏการณตาง ๆ ของธรรมชาต

เชน เหตใดกาจงมขนด า ท าไมพระราหกบพระจนทรจงเปนอรตอกน อธบายสาเหตความเชอบางประการ เชน หามน าน าสมสายชเขาไปในเมองลพบร และอธบายชอสถานทตาง ๆ วา เหตใดจงมชอเชนนน เชน ภเขา เกาะถ า

8

เมอง ต าบลและโบราณสถานส าคญ ๆ ลวนมประวตความเปนมาท านองนทานอธบายวาเหตใดจงมชอเรยกเชนนน เชน เขาอกทะลในจงหวดพทลง เกาะหน เกาะแมวในจงหวดสงขลา ประวตชอต าบล “สามเสน” ในกรงเทพฯ

2. นทานทเกยวกบความเชอตาง ๆ เชน โชคลาง เรองผชนดตาง ๆ เปรต เงอก นางไม เรองเกยวกบไสยศาสตร การใชคาถาอาคมและเวทมนต ความเชอเหลานนเปนสวนหนงของชวตในสมยดกด าบรรพกอนโลกจะเจรญ

3. นทานเกยวกบสมบตทฝงไว มลายแทงแนะใหหาสมบตนน ๆ เชน เรองปโสมเฝาทรพย 4. นทานวรบรษ เปนเรองทกลาวถงคณธรรม ความฉลาดความสามารถและความองอาจกลา

หาญของบคคล สวนมากจะเปนวรบรษของชาตบานเมอง คลายคลงกบนทานปรมปรา มกมตวเอกเปนวรบรษเหมอนกน นทานทองถนประเภทวรบรษน มกมก าหนดสถานภาพทมก าหนดเวลาแนชดขน แมวาจะมเรองพนอ านาจวสยมนษยธรรมดาประกอบอยบางแตพอทจะท าใหผฟงเชอวาอาจเปนความจรงมากกวานทานแบบปรมปรา เชน เรองทาวแสนปม พระรวงวาจาสทธ พระเจาสายน าผง ไกรทอง เปนตน

5. นทานคตสอนใจ เปนเรองสน ๆ ไมสมจรง เจตนาจะสอนความประพฤตอยางใดอยางหนง เชน เรองหนกดเหลก ชาดกตางๆ ทพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนคนและสตว

6. นทานทเกยวกบนกบวชตาง ๆ เปนนทานเกยวกบอภนหารของนกบวชทเจรญภาวนาจน มญาณแกกลา มอทธฤทธพเศษ เชน เรองหลวงพอโคะ (หลวงพอทวด)

3. เทพนยาย (Myth) เทพนยาย (Myth) นจะหมายถงนทานทเทวดา นางฟา เปนตวบคคลในนทานนน เรองพระอนทรหรอเปนแตเพยงกงเทวดาอยางเชน เจาปา เจาเขา เจาท เจาแมตาง ๆ เทพนยายเหลานมกมสวนสมพนธกบความเชอทางศาสนาและพธกรรมตาง ๆ ทมนษยปฏบตในทางศาสนา ตวบคคลในเรอง อาจมลกษณะคลายคลงกบตวเอกในนทานทองถน ประเภทวรบรษ แตจะตองมสวนเกยวของกบเรองทางศาสนาปนอย อาจเนองมาจากความนยมในวรบรษแหงทองถนมากอน ตอมาจงไดยกยองขนเปนเทวดา หรอเนองมาจากความเลอมใสลทธศาสนาท าใหคดแตงตงเทวดาขนกไดนทานประเภทน ไดแกเรองตาง ๆ ทเกยวกบพระอนทร ทาวมหาสงกรานต เมขลา – รามสร นารายณสบปาง เปนตน

4. นทานเรองสตว (Animal Tale) นทานประเภทนมตวสตวเปนตวเอก แตสมมตวามความคดและ การกระท าตาง ๆ ตลอดจนพดจาอยางมนษยธรรมดา บางเรองแสดงความเฉลยวฉลาดหรอความโงเขลาของสตวจดเดนทนาสนใจของเรองอยท ขอขบขน การตบตาหลอกลวงกนหรอเรองทไมนาเปนไปไดและทเปนชนดมคตสอนใจสอนความประพฤตกมเปนอนมากนทานเรองสตวน เปนเรองสตวปา สตวบาน บางเรองกเปนเรองทมคนมสวนเกยวของอยดวย แตทงคนทงสตวนนจะพดโตตอบกน และปฏบตกนเหมอนหนงวาเปนมนษยเหมอนกน นทานชนดทสอนศลธรรมตาง ๆ นนเปนทนยมกวางขวางทวโลก เรองชาดกบางเรองมมากอนศาสนาส าคญ ๆ เชน ศาสนาฮนด ศาสนาพทธ เสยอก นทานเรองสตว แบงยอยออกเปน 2 ประเภท ไดแก

9

1. นทานประเภทสอนคตธรรม (Fable) นทานประเภทนตวเอกจะตองเปนสตว เชน เรองราชสหกบหน ชาดกตาง ๆ ทพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนสตวหลายชนด นทานสภาษตบางเรอง

2. นทานประเภทเลาซ าหรอเลาไมรจบ (Cumulative Tale) เชน เรองยายกะตา ปลกถวใหหลานเฝา หลานไมเฝา กามากนถวกนงา ฯลฯ นทานชนดนมเนอเรองและวธเลาเปนแบบจ าเพาะ บางทเรยกวา Formular Tale ตวอยางเรองประเภทนไดแก Gingerbread Boy, The House that Jack Built, The Old Woman and Her Pig (เรไร ไพรวรรณ, 2551: 105)

5. นทานตลกขบขน (Jest) นทานพนบานลกษณะน มกเปนเรองสน ๆ จดส าคญของเรองตลกขบขนน อยทมเรองทไมนาเปนไปไดตาง ๆ เกยวกบความโงและกลโกง การแกเผดแกล า การแสดงปฏภาณไหวพรบ การพนนขนตอ การเดนทางและการผจญภยทกอเรองผดปกตในแงขบขนตาง ๆ ตวเอกของเรองตลกขบขน บางทไมใชคนฉลาดสามารถ แตเปนคนโงเงาอยางทสด มกจะท าเรองผดปกตวสยทมนษยมสตปญญาตามธรรมดาเขาท ากน นอกจากนยงมเรองตลกข าขนทตวเอกเปนคนมสตปญญาและปฏภาณไหวพรบ เชน เรองศรธนญชย เปนตน ค าทใชเรยกนทานมตาง ๆ กนไป เชน นทานชาวบาน นทานพนบาน นทานพนเมอง วรรณกรรมมขปาฐะ เปนตน ในทนจะใชวานทานพนบาน ลกษณะของนทานพนบาน

นทานพนบานมลกษณะเฉพาะทเหนเดนชด คอ เปนเรองเลาทมการด าเนนเรองอยางงาย ๆ โครงเรองไมซบซอน วธการทเลากเปนไปอยางงาย ๆ ตรงไปตรงมา มกจะเรมเรองโดยการกลาวถงตวละครส าคญของเรอง ซงอาจจะเปนรนพอ-แมของพระเอกหรอนางเอก แลวด าเนนเรองไปตามเวลาปฏทน ตวละครเอกพบอปสรรคปญหา แลวกฟนฝาอปสรรคหรอแกปญหาลลวงไปจนจบเรอง ซงมกจะจบแบบมความสข หรอสขนาฏกรรม ถาเปน นทานคต กมกจะจบลงวา “นทานเรองนสอนใหรวา…..” ถาเปนนทานชาดกกจะบอกวาตวละครส าคญของเรองในชาตตอไป ไปเกดเปนใครบาง ถาเปนนทานปรศนากจะจบลงดวยประโยค ค าถาม ลกษณะของนทานพนบาน ดงทกหลาบ มลลกะมาส (2518 : 99-100) ไดสรปไวดงน

1. เปนเรองเลาดวยถอยค าธรรมดา เปนภาษารอยแกวไมใชรอยกรอง 2. เลากนดวยปากสบทอดกนมาเปนเวลาชานาน และเมอการเขยนเจรญขน กอาจมการเขยนขนตาม

เคาเดมทเคยเลาดวยปาก 3. ไมปรากฏวาผเลาดงเดมเปนใคร อางแตวาเปนของเกาฟงมาจากผเลา ซงเปนบคคลส าคญยงในอดตอก

ตอหนง ผดกบนยายสมยใหมททราบตวผแตง แมนทานทปรากฏชอ ผแตงเชน นทานของกรมม กอางวาเลาตามเคานทานทมมาแตเดมไมใชตนแตงขนเอง

10

เจอ สตะเวทน (2517: 16) ใหค าอธบายลกษณะส าคญของนทานพนเมอง ไวดงน 1. ตองเปนเรองเกา 2. ตองเลากนดวยภาษารอยแกว 3. ตองเลากนดวยปากมากอน 4. ตองแสดงความคด ความเชอของชาวบาน 5. เรองจรงทมคตนบอนโลมเปนนทานไดเชน มะกะโท ชาวบานบางระจน เปนตน ศราพร ฐตะฐาน (2531: ความน า) กลาวถงลกษณะของนทานพนบานวา เปนนทานทสบทอดกนทาง

วาจาหรอทเรยกวา มขปาฐะ เรองราวจงไมคงทแนนอน เพราะไมมหลกฐานลายลกษณอกษรคอยตรวจสอบ หากแตเรองนน ๆ จะขนอยกบความสามารถของผเลาซงสามารถเปลยนไปไดเมอกาลเวลาลวงเลยไป

วเชยร ณ นคร (2531 : 20) กลาวถงนทานพนบาน สรปไดดงน 1. นทานพนบานเปนเรองเลาสบตอกนมาเปนเวลาชานานดวยวธมขปาฐะ กลาวคอ เลาสกนฟงและ

จดจ ากนตอมา จนไมอาจทราบไดวาใครเปนผแตงหรอรเรมเลาเปนคนแรก 2. นทานพนบานเปนเรองทนยมเลาดวยภาษารอยแกว กลาววา มงเอารสของเนอเรองมากกวารส

ของค า แตมาระยะหลงมนทานทแตงเปนรอยกรองหรอรอยกรองผสมรอยแกว 3. นทานพนบานด าเนนเรองอยางงาย ๆ กลาวคอ เมอเปดเรองกมกจะกลาวถงตวละครเอกไดไปพบ

กบอปสรรคและหาวธการแกปญหาจนส าเรจได เรองกจบลง 4. นทานพนบานมโครงเรองไมซบซอน กลาววา เมอเรมเรองกจะเดนเรองไปขางหนาเรอย ๆ ไมม

การเลาเรองยอ โดยนยดงกลาวจะเหนไดวาลกษณะทส าคญทสดของนทานพนบานคอเปนเรองเลาทสบทอดกนมาดวย

ปากและไมทราบวาผใดแตง ความส าคญของนทานพนบาน

นทานพนบานมบทบาทส าคญตอการถายทอดการเรยนร เสรมสรางบคลกภาพ มพลงโนมนาวความคด ทศนคต และพฤตกรรมของแตละบคคล รวมทงมความส าคญตอชวตมนษยและสงคมในหลายดาน กลาวโดยสรปไดดงน (ประยร ทรงศลป, 2542 : 6)

1. นทานพนบานเปนเครองชวยใหมนษยเขาใจสภาพของมนษยโดยทวไปไดดยงขนเพราะในนทานพนบานเปนทประมวลแหงความรสกนกคด ความเชอความนยม ความกลว ความบนเทงใจ ระเบยบแบบแผน และอน ๆ

11

2. นทานพนบานเปนเสมอนกรอบลอมชวตใหอยในขอบเขตทมนษยในสงคมนนๆ นยมวาดหรอถกตอง แมกฎหมายบานเมองกยงไมสามารถบงคบจตใจของมนษยไดเทา เพราะมนษยไดฟง ไดซมซบ สงสมการอบรม นน ๆ ไวในวถชวตตงแตเดก

3. นทานพนบานท าใหมนษยรจกสภาพชวตทองถนโดยพจารณาตามหลกทวาคตชาวบานเปนพนฐานชวตของคนชาตหนง ๆ หรอชนกลมนน ๆ

4. นทานพนบานเปนมรดกของชาตในฐานะเปนวฒนธรรมประจ าชาตเปนเรองราวเกยวกบชวตมนษยแตละชาตแตละภาษา มการจดจ าและถอปฏบตกนตอ ๆ มา

5. นทานพนบานเปนทงศลปและศาสตร เปนตนเคาแหงศาสตรตาง ๆ และชวยใหการศกษาในสาขาวชาอนกวางขวางยงขน

6. นทานพนบานท าใหเกดความภาคภมใจในทองถนของตน ชวยใหคนแลเหนสภาพของตนวาคลายคลงกบคนอน ๆ ความคดเชนนกอใหเกดความเปนกลมไมเกดการแบงแยก

7. นทานพนบานเปนเครองบนเทงใจยามวางของมนษย ทศนย อนทรบ ารง (2539: 15) กลาวถงความส าคญของนทานพนบานวา เปนเครองมอในการถายทอด

ความคดของคนรนหนง ไปยงคนอกรนหนง นทานพนบานท าใหเกดความรกและความภมใจในทองถน เนองจากไดทราบวาทองถนของตนมเรองราว สถานท สงของและบคคลททองถนอนไมม

ประคอง นมมานเหมนทร (2538 : 20) กลาววา นทานพนบานมความส าคญมากในแงทเปนมรดกทางวฒนธรรมทแสดงถงความเปนไปในชวตมนษย รวมทงอารมณ ความคด และความเชอ นทานพนบานใหความบนเทงใจและสรางสรรคจนตนาการแกผฟง ดงนนเรองทเลาสบตอกนมานน จงท าใหผฟงไดรบความพงพอใจตลอดมาทกยคทกสมย

การแบงประเภทนทานพนบาน

การแบงนทานมวธการแบงและใชค าแตกตางกนไปบาง ในทนจะไดจดจ าแนกประเภทนทานตามรปแบบของนทาน

สตธ ธอมปสน (Stith Thomson อางถงใน ขวญชนก นยเจรญ, 2557).) ไดจ าแนกนทานซงสอดคลองกบ กงแกว อตถากร ไวเปน 8 ประเภท

1. เทพนยาย ขนาดเรองคอนขางยาว ประอบดวยหลายเหตการณ หลายตอน ฉากเปนแดนสมมตหรอไมบงบอกสถานทชดเจน การพรรณนามกจะวจตพสดาร ตวละครและโครงเรองมเจาชายเจาหญงเปนตวเอก เจาชายเกงกลาสามารถ ผจญอปสรรคพบเจาหญงไดครองรกกน

2. นทานชวต บอกสถานทและเวลาเดนชดในแดนชวตจรง โครงเรองมการตอสและการครองรก

12

3. นทานวระบรษ ตวละครเปนวรบรษ โครงเรองมการผจญภย การตอส หลายเหตการณ 4. นยายประจ าถน ตวละครอาจเปนมนษย ผ เทวดา สตว โครงเรองเปนการกระท าและความส าคญ

ชองบคคลในทองถนอ านาจผสางเทวดาและผเลาเชอวาเปนเหตการณหรอปรากฏการณทเกดขนจรง 5. นยายอธบายเหต โครงเรองจะตอบค าถามทถามวาท าไม เพออธบายความเปนมาของสตว บคคล

สงของหรอปรากฏการณตาง ๆ 6. ต านานและเทวปกรณ โครงเรองจะประกอบไปดวยเรองเกยวกบก าเนดของสงของตาง ๆ เชน

จกรวาล โลก มนษย สตว สงของ 7. เรองสตว จะมสตวเปนตวละครเอก โครงเรองเปนพฤตกรรมของสตวเชงเปรยบเทยบกบชวต

มนษยเพอเปนคตสอนใจหรอเรยกวา นทานคต หรอนทานอทาหรณ 8. มขตลก ตวละคร คอคนทกประเภท โครงเรองมกจะเปนเหตการณขดแยง ทผฟงมองดวย

อารมณขนไมถอโทษ กหลาบ มลลกะมาส ไดจ าแนกนทานตามชนดของนทานตามท แอนตอารและ สตธ ทอมสน เสนอไวเพอ

แบงนทานใหละเอยดมากขน โดยแบงเปน 3 หมวดใหญ ๆ คอ 1. นทานเกยวกบสตว 2. นทานชาวบานทวไป 3. นทานตลกขบขน

เกรก ยนพนธ (2539 : 17-25) ไดกลาวถง การแบงประเภทของนทานออกเปน 4 แบบ คอ 1. การแบงนทานตามยคสมย โดยแบงเปน สมยอยป กรกและโรมน สมยกลาง ยคฟนฟศลปะ

วทยาการ ยคหลงฟนฟศลปะวทยาการจนถงปจจบน 2. การแบงนทานตามรปแบบของนทาน โดยแบงออกเปน เทพนทานหรอเทพนยาย นทานประจ าถน

หรอนทานพนบาน นทานคตสอนใจ นทานวรบรษ นทานอธบายเหต เทพปกรณม นทานทมสตวเปนตวเอก นทานตลกขบขน

3. แบงตามชนดของนทาน โดยแบงออกเปน นทานชาวบานและนทานเกยวของกบสตว 4. แบงตามเขตพนททางภมศาสตร โดยแบงออกเปนเขตอนเดย เขตประเทศทนบถอศาสนาอสลาม

เขตชนชาตยว เขตสลาวคหรอเขตระหวางตะวนออกกบตะวนตก เปนตน กหลาบ มลลกะมาส (2518 : 106) ไดแบงนทานไว 14 ประเภทดงน 1. นทานปรมปราหรอนทานทรงเครอง (fairy tale) ลกษณะทเหนเดนชด คอเปนเรองคอนขางยาว ม

เหตการณทเปนจดขดแยงประกอบอยหลายเหตการณ หรอหลายอนภาค เนอเรองจะประกอบดวยอทธฤทธปาฏหารยตาง ๆ ซงพนวสยมนษย สถานทเกดเหต ไมแนชดวามอยทใด ตวเอกของเรองเปนผมคณสมบตพเศษ

13

เชน มบญบารม มของวเศษทสามารถตอสอปสรรคขวากหนามท าใหศตรพายแพไปในทสด และจบลงดวยความสข เชน เรองโสนนอยเรอนงาม ปลาบทอง นางสบสอง สงขทอง เปนตน เนอหาของนทานประเภทนสนกสนานตนเตน การด าเนนเรองอยในโลกของจนตนาการ มความมหศจรรยจากอทธฤทธปาฏหารยของตวละครทเปนอมนษย เชน ยกษ เทวดา หรอพญานาค เขามาเกยวของในบางแหงจงเรยกนทานประเภทนวา “นทานมหศจรรย” และ ดวยเนอเรองสนกสนานดงกลาว ปจจบนจงม ผน ามาดดแปลงส าหรบใชแสดงลเก ละคร ภาพยนตร และ การแสดงอน ๆ

2. นทานทองถนหรอนทานประจ าทองถน (legend) นทานประเภทนผเลาจะเลาดวยความเชอวา เหตการณหรอปรากฏการณทเกดขนเปนเรองจรงและมกมหลกฐาน อางองประกอบเรอง มตวบคคลจรง ๆ มสถานทจรง ๆ ก าหนดไวแนนอนกวาในนทานปรมปรา เชน พระรวง เจาแมสรอยดอกหมาก ทาวแสนปม เมองลบแล พระยากง พระยาพาน เปนตน

3. นทานประเภทอธบายหรอนทานอธบายเหต (explanatory tale) เปนเรองทตอบค าถามวาท าไม เพออธบายความเปนมาของบคคล สตว ปรากฏการณตาง ๆ ของธรรมชาตอธบายชอสถานทตาง ๆ สาเหตของ ความเชอบางประการ รวมทงเรองเกยวกบสมบตทฝงไว นทานประเภทนของไทยไดแก เหตใดกาจงมสด า ท าไม มดตะนอยจงเอวคอด ท าไมจงหามน าน าสมสายชเขาเมองลพบร ปโสมเฝาทรพย นทานทพบมากคอ เรองเกยวกบสถานท เชน เกาะหน เกาะแมว ในจงหวดสงขลา ถ าผานางคอย จงหวดแพร เขาตามองลาย เปนตน

4. นทานชวต (novella or romantic tales) เปนเรองคอนขางยาว ประกอบดวยหลายอนภาค หลายตอน (กงแกว อตถากร, 2519 : 15) เนอหาของนทานคลายชวตจรงมากขน ตวละครในนทานประเภทนจะมลกษณะเปนคนธรรมดาสามญมากกวา ทาวพระยามหากษตรย มบทบาท การใชชวตเหมอนมนษยปถชนทวไป แกนของเรองเปนเรองเกยวกบความรก ความโกรธ ความหลง ความกลว การผจญภย สะเทอนอารมณมากกวานทานปรมปรา ตวเอกของเรองตองใชภมปญญา และความสามารถในการแกไขปญหาตางๆซงเปนอปสรรคของชวต แสดงความกลาหาญ อดทน อดกลน เอาชนะอปสรรค ศตร จนบรรลจดหมายไว ฉากและบรรยากาศของนทานชนดนมลกษณะสมจรงมากขน นทานชวตของไทยทรจกกนทวไปกคอ เรองขนชางขนแผน พระลอ ไกรทอง ของตะวนตก ไดแก นทานชดเดคาเมรอน ของตะวนออก ไดแก นทานอาหรบราตร

5. นทานเรองผ (ghost tales) เปนนทานทมตวละครเปนผ วญญาณ มเหตการณเกยวกบผ ผหลอก ผสง เนอเรองตนเตนเขยาขวญ ทงผเลาและผฟงคอนขางเชอวาเปนเรองจรง นทานเรองผนสะทอนใหเหนถงความเชอของคนไทยในเรองวญญาณ และภตผตาง ๆ อยางชดเจน ผหรอวญญาณในนทานจะมาปรากฏรางหรอการกระท ากเพอใหความ ชวยเหลอ เพอแกแคนและเพอแสดงอทธฤทธ

6. นทานวรบรษ (hero tale) เปนนทานทกลาวถงคณธรรม ความสามารถ ฉลาดเฉลยว ความกลาหาญของบคคล สวนมากเปนวรบรษของชาตหรอบานเมอง นทานประเภทนคลายคลงกบนทานปรมปรา คอ ตวเอก

14

เปนวรบรษเหมอนกน แตมขอแตกตางกนคอ นทานวรบรษมกก าหนดสถานท และเวลาในเรองแนชดขน แกนเรองของนทานวรบรษเปนเรอง วรกรรมของตวเอกซงเกดจากการตอสเพอคนสวนใหญ การผจญภยตางๆทเกงกลา เกนกวา คนทวไป นทานวรบรษของภาคตะวนตก เชน โรบนฮด เฮอรควลส ของไทย เชน ไกรทอง เจาสายน าผง พระรวงวาจาสทธ เปนตน ชอบคคล ชอบานเมอง เหตการณหรอเคาเรองมสวนทเปนความจรงอยดวย แตเลาตกแตงเพมเตมเสรมขนจนเปนรปนทานไป

7. นทานคตสอนใจหรอนทานประเภทค าสอน (fable) เปนเรองสน ๆ ไมสมจรง มเนอหาในเชงสอนใจ ใหแนวทางในการด าเนนชวตทถกตองท านองคลองธรรม บางเรองสอนโดยวธบอกตรง ๆ บางเรองใหเปนแนวเปรยบเทยบเปนอทาหรณ ในบางแหงจงเรยกนทานประเภทนวา นทานอทาหรณบาง หรอนทานสภาษตบาง ตวละครในเรองอาจจะเปนคน สตว หรอเทพยดา เปนตวด าเนนเรอง สมมตวาเปนเรองจรงทเกดขนในอดต เชน เรองหนกดเหลก นทานอสป นทานจากปญจตนตระ เปนตน

8. นทานศาสนา (religious tale) เปนนทานเกยวกบศาสนา พระเจา นกบวชตาง ๆ มประวตอภนหารหรออทธฤทธ เรองลกษณะนของชาวตะวนตกมมาก เชน เรองพระเยซ และนกบญตาง ๆ ของไทยกมบางทเกยวกบอภนหารของนกบวชทเจรญภาวนามญาณแกกลา มอทธฤทธพเศษ เชน เรองหลวงพอทวด สมเดจ เจาแตงโม เปนตน

9. นทานชาดก (jataka tales) ชาดก หมายถง เรองพระพทธเจาทมมาในชาตกอน ๆ (ราชบณฑตยสถาน, 2546 : 359) เนอเรองจะกลาวถง ประวตและพระจรยวตรของพระพทธเจาเมอครงยงเปนพระโพธสตวเสวย พระชาตในภพภมตาง ๆ เปนคนบาง เปน สตวบาง ไมวาพระพทธเจาจะไปเสวยพระชาตเปนอะไรกตาม จะมคณสมบตแตกตางจากผอนทเหนไดชดอย 2 ประการ คอ รปสมบต จะมรางกายสมบรณ ถาเปนสตวจะเปนเพศผ ถาเปนคนจะเปนเพศบรษ มความสงางามเปนทประทบตาประทบใจแกผพบเหน และมน าเสยงไพเราะ และธรรมสมบต คอ จะมคณธรรมสง โดยเฉพาะทศบารม ไดแก ทาน ศล เนกขม ปญญา วรยะ ขนต สจจะ อธษฐาน เมตตา และอเบกขา แทรกคตธรรมค าสอนไวในเนอเรอง ทายเรองของนทานชาดกมกจะบอกการกลบชาตมาเกดของ ตวละครส าคญในเรอง นทานชาดกทรจกกนทวไปกคอ ทศชาดก โดยเฉพาะชาดกเรองสดทาย คอ พระเวสสนดร

10. ต านานหรอเทพนยาย (myth) เปนนทานทมตวละครส าคญเปนเทพยดา นางฟา หรอบคคลในเรองตองมสวนสมพนธกบความเชอทางศาสนาและพธกรรมตาง ๆ ทมนษยปฏบตอย เชน เรองทาวมหาสงกรานต เรองเกยวกบพระอนทร เปนตน

11. นทานสตว (animal tale) เปนนทานทมตวเอกเปนสตว แตสมมตใหมความนกคด การกระท าและ พดไดเหมอนคน มทงทเปนสตวปา และสตวบาน บางทกเปนเรองทมคนเกยวของดวยและพดโตตอบ ปฏบตตอกนเสมอนเปนคนดวยกน บางเรองกแสดงถงความเฉลยวฉลาดหรอความโงเขลาของสตว บางทกเปนเรองของสตว

15

ทมลกษณะเปนตวโกงคอยกลนแกลงสตวอนแลวกไดรบความเดอดรอนเอง นทานสตวถาเลาโดยเจตนาจะสงสอน คตธรรมอยางใดอยางหนงอยางชดเจน กจดเปนนทานคตสอนใจ

12. นทานตลก (jest) สวนใหญเปนนทานสน ๆ ซงจดส าคญของเรองอยทพฤตกรรม หรอเหตการณท ไมนาจะเปนไปไดตาง ๆ อาจเปนเรองเกยวกบความโง การแสดงไหวพรบปฏภาณ การแกเผดแกล า การพนน ขนตอ การเดนทางผจญภยทกอเรองผดปกตในแงขบขนตาง ๆ ตวเอกของเรองอาจจะเปนคนทโงเขลาทสด และ ท าเรองผดปกตวสยมนษยทมสตปญญาธรรมดาเขาท ากน เชน เรองศรธนญชย ห วลานนอกคร เปนตน

นอกจากน ยงพบวา มนทานตลกเกยวกบเรองเพศ ซงมกจะมลกษณะหยาบโลน มกเลากนเฉพาะกลมและบางโอกาสเทานน แตมขอนาสงเกตอยประการหนง คอ นทานลกษณะนของไทยมกจะใชกลวธทางภาษา คอ การผวนค ามาเปนขอขบขน ถาผฟงผวนค าไมไดหรอไมเปนกจะกลายเปนตวตลกเสยเอง เรองตลกเกยวกบเพศ ของไทยมกจะใหตวละครเปนพระ ช ซงโดยปกตตองประพฤตอยในพรหมจรรย แตกลบประพฤตผดศล ขอหาม หรอใหเปนเรองพฤตกรรมทางเพศทไมเหมาะสมระหวางพเขยกบนองเมย ลกเขยกบแมยาย เปนตน

13. นทานเขาแบบ (formula tale) เปนนทานทมแบบแผนในการเลาเปนพเศษแตกตางจากนทานประเภทอนๆ เชน ทเลาซ าตอเนองกนไป หรอมตวละครหลาย ๆ ตว พฤตกรรมเกยวของกนไปเปนทอด ๆ นทานประเภทนแบงไดเปน 4 ชนด (กงแกว อตถากร, 2519: 48-49) คอ

13.1 นทานไมรจบ เปนนทานทมความยาวไมจ ากด เลาตอเนองไปเรอย ๆ โดยไมมจดจบ จนกวาผฟงจะเบอหนาย มกเปนเรองเกยวกบการนบ หรอการกระท าซ า ๆ นทานลกษณะนเหมาะกบความสนใจของเดก

13.2 นทานไมจบเรอง เปนนทานทผเลาเลาหยอกเยาผฟงใหเกดความสนกสนาน ผเลามกจะเรมตนจากเรองทนาสนใจในทองถน แลวกจะหาทางใหเรองจบลงอยางกระทนหน ทง ๆ ทไมนาจะจบ

13.3 นทานหลอกผฟง เปนนทานทผเลามเจตนาใหผฟงมสวนรวมในการเลานทานอาจจะมค าถามใหตอบ ผฟงคาดวาค าตอบนาจะถกตอง แตเมอเฉลยแลวจะเปนค าตอบทนาขนและไมมเหตผล

13.4 นทานลกโซ เปนนทานทมเรองราวทด าเนนไปอยางเดยว แตมตวละครหลายตวและมพฤตกรรมเกยวของเปนทอด ๆ พฤตกรรมนนอาจจะไมสมพนธกบ ตวละครเดมกได นทานลกโซของไทยซงทรจกกนทวไป คอ เรองยายกะตาปลกถวปลกงา ใหหลานเฝา

14. นทานปรศนา (riddle tale) เปนนทานทมการผกถอยค าเปนเงอนง าใหทายหรอใหคดไวในเนอเรอง อาจไวทายเรอง หรอตอนส าคญ ๆ ของเนอเรองกไดเพอผฟงไดมสวนรวมแสดงความรความคดเหนเกยวกบนทานทไดฟงหรออาน นทานปรศนาทพบมากในไทยไดแก นทานปรศนาธรรม นทานเวตาลทเรารบเขามากจดเปนนทานปรศนา อกเรองหนงทเปนทรจกคอเรองสงกรานต

การแบงนทานพนบานดงทกลาวมาแลว เปนแนวทางในการแบงอยางกวาง ๆ ทนยมใชกนโดยทวไป แตมใชเปนหลกตายตว นทานบางเรองอาจจะมลกษณะเนอหาคาบเกยวกนบาง ผศกษาควรพจารณาวตถประสงค

16

และทศนคตของผเลาประกอบกบลกษณะและเนอเรองของนทานวามลกษณะใดทเหนเดนชดแลวจงจดจ าแนกเขาหมวดหม การแพรกระจายนทานพนบาน (Dissemination of literature Theory)

การเลาเรองตาง ๆ สกนฟงเปนสงทเกดขนมานานแลว ซงเรองราวเหลานมก าเนดมววฒนาการ และมการแพรกระจายไปตามทตาง ๆ แตจะไมมการดบสญ การเลาเรองจะเกดขนพรอม ๆ กบทมนษยมการรวมตวกนเปนกลมเปนหมคณะ ซงการรวมตวนมการท าใหเกดแรงกระตนในการทจะเลาเรองและเกดการตองการทจะ ฟงดวย ในตอนแรกการเลาเรองสกนฟงจะเปนการถายทอดประสบการณบางอยางทคนอน ๆ ไมมโอกาสไดรวมรบรกบผเลา และตอมากเปนการสรางสรรคเรองราวจากจตนาการ ตามความฝนของแตละบคคล ศลปะการสรางสรรคนจะถกก าหนดโครงสราง รปแบบ เนอหา และน าไปถายทอดโดยกลมคนตาง ๆ ดงนนการเลาเรอง จงเปนสออยางหนงทมความส าคญและมความสมพนธกบมนษยตลอดมา

เรองเลาเปนเรองปรมปราทหลากหลายและยงคงยงยนอยในสงคมมนษย เปนศลปะทกลมชนพนบานสรางสรรคขน แลวเผยแพรออกไปสสงคมอน ๆ ประเพณนสบทอดกนตอ ๆ มาจากรนหนงไปยงคนอกรนหนง โดยไมทราบวาผทเลาเรองนขนมาเปนคนแรกคอใคร การถายทอดกเปนแบบมขปาฐะเปนสวนใหญ คอ มผเลา ผฟง ผฟงจดจ าเรองนนไปเลาใหคนอนฟงอก โดยอาจมการเปลยนแปลงหรอเพมเตมเนอเรอง สาระบางอยาง หรอตดทอนเรองไปโดยตงใจหรอไมตงใจกได โดยไมมการจดบนทกเอาไวเปนลายลกษณอกษร แตบางครงเรองปรมปรานจะเปลยนรปแบบไปเปนวรรณกรรมลายลกษณ คอ ผเลาหรอผฟงเปนผจดบนทกหรอน าไปพมพเปนหนงสอ เมอวทยาการดานการพมพเจรญกาวหนาขน แตความเปนปรมปราหรอมรดกทางสงคมและวฒนธรรมยงคงอย

แมนกวชาการบางคนจะไมตองการน าวรรณกรรมลายลกษณเขามาเกยวของเพราะตองการใหความส าคญแกบทบาทของการถายทอดดวยปากอยางเดยวกตาม แตวรรณกรรมลายลกษณกคอ สงทบนทกวรรณกรรม มขปาฐะไว จงมความส าคญในแงทเปนพยานหลกฐานในกระบวนการถายทอดวรรณกรรมของเรองปรมปรา ในสวนของการบนทกเปนลายลกษณอกษรน นกคตชนวทยาไดสบสาวถงแหลงขอมลดงเดมและพบรองรอยของ การบนทกนทานเปนตวอกษรในจารกของอยปตวามความเกาแกถง 1,600 ปกอนครสตศกราช และในจารกของอนเดย กรก เปอรเซยและฮบร เมอประมาณ 2,000 ป แตเรากไมอาจทราบแนวากอนทจะมการจารกลายลกษณอกษรนนนทานมก าเนดมาเปนเวลานานเทาไรแลวและแพรหลายอยในกลมชนมานานเทาไร บรรดานกคตชนวทยาตางกพยายามใชหลกเกณฑ และวธการทมเหตผลเขามาวเคราะห พบวาเหตการณตาง ๆ ในนทานของ ชาวยโรปสวนใหญ ตลอดจนโครงเรองและตวละครทเปนไปในท านองเดยวกน จะมอยในต านานของพวกชนเผาอารยนดวย เชน

17

- เรองราวของบตรสาวคนสดทองผถกกดขขมเหง แตในทสดจะประสบความส าเรจ - เรองของบตรชายคนสดทองผไดชยชนะ - เจาสาวตวปลอมมาแทนทเจาสาวตวจรง - ภรรยาหรอบตรสาวของยกษหนตามพระเอกผเปนนกเผชญโชค - การตดตามของยกษ - ภรรยาผถกบงคบใหสามทงไป ดวยสาเหตทไมปรากฏ - สามผถกบงคบใหทงภรรยาไป ดวยสาเหตทไมปรากฏ - ฯลฯ นกคตชนวทยาสวนหนงกยอมรบกนวา นทานพนบานจ านวนหนงนนนาจะเปนของชนเผาอารยนหรอกลม

คนทพดภาษาตระกล อนโด – ยโรป แตเดมนทานเปนสมบตของสวนรวมของผคนทพดภาษาน และหากจะกลาวโดยทวไปแลว นทานจะประกอบดวยเหตการณตาง ๆ จ านวนไมมากนกมาจดรวมกลมเขาดวยกนในลกษณะและการบวนการทมความเปลยนแปลงอยางไมหยดยง เหตการณตาง ๆ ของนทานน เปนสงทแปลกประหลาด ไมมเหตผล และไมอาจอธบายได เหตใดธรรมชาตทงทมชวตและเคลอนไหวได กบไมมชวตและเคลอนไหวไมได จงเปนสงทมระดบของสตปญญาเทาเทยมกบมนษย และมคณสมบตแบบเดยวกบมนษย นนคอพวกสตวปา นก ปลา ฯลฯ ไมเพยงแตจะพดภาษามนษยไดเทานน แตยงสามารถแตงงานหรอมจดหมายทจะแตงงานกบมนษยไดเหมอนกบมนษยคนหนง เรองทปรากฏอยางสม าเสมอในนทาน คอเรองราวตาง ๆ ทดเหมอนเหลวไหลไรสาระ เชน พระราชนถกกลาวหาวาคลอดบตรเปนสนข หรอสตวตาง ๆ เชน หอย กบ ฯลฯ คลอดบตรโดยมสงของตดออกมาดวย เชน อาวธตาง ๆ คนกลายรางเปนสตวปา วตถไรชวต เชน หยดเลอด น าลาย เสมหะ ทถกถมออกมา ตนไมหรอกอนหนสามารถพดไดและทปรากฏบอย ๆ คอ ค าสาปหรอเวทมนตมายาซงอาจจะมชยชนะเหนอทกสงทกอยาง เกดความสบสนมากเกยวกบการแพรกระจายของนทาน เพราะนทานพนบานในประเทศตาง ๆ จ านวนมากมโครงเรองคลายกน ตรงกน เหมอนกน จนนาจะเชอไดวา มแหลงก าเนดมาจากแหลงเดยวกน ทง ๆ ท ชนชาตเหลานนมภมล าเนาหางไกลกนและไมพบหลกฐานดานประวตศาสตรในการตดตอกนไมวายคใดสมยใด ลกษณะดงกลาวท าใหนกวชาการกกลมหนงเชอวา นทานสามารถเกดไดในทองถนของตนเอง เพราะสงคมยอมพฒนาผานไปแตละขนตอนยอมมเหตการณเกดขนในสงคม เหตการณส าคญเหลานน ผร หวหนาเผา ผน า ยอมน าเหตการณเหลานนผสมผสานกบจนตนาการและประสบการณเลาใหลกหลาน ชาวบานฟงและสบตอมาเรอย ๆ อยางไรกตามยงมนกวชาการบางกลมไมเชอวานทานทเกดจากเหตการณของสงคม หรอประสบการณของผรหวหนาเผาจะตรงกน หรอมเคาโครงเรองเหมอนกน เพราะวาสงคมหนง ๆ ยอมมจารต ความเชอ วฒนธรรมตางกน มนษยทอยในสงคมทตางกนยอมไมมประสบการณหรอจนตนาการทตรงกนได นกวชาการ

18

กลมนเชอวานทานพนบานยอมมแหลงก าเนดและไดแพรกระจายไปโดยผานยคหนงไปสอกยคหนงผานกลมชน เผาหนงไปสกลมชนอกเผาหนง ผานภาษาหนงไปสภาษาหนงอยางไมรจบ

สตส ธอมสน (Stith Thomson อางถงใน ขวญชนก นยเจรญ, 2557) กลาววา ไดศกษาเรองเลาพนบานในสวนตาง ๆ ของโลก ในวฒนธรรมระดบตางกนทกหนทกแหงทท าได พบวาเนอหาสาระทวไปของนทานนนมความคลายคลงกน ซงเปนเรองทนาสนใจส าหรบนกวชาการเปนอยางมาก จากสมยโบราณจนถงปจจบน จากทองถนหนงไปสอกทองถนหนง แมวาแบบแผนของนทานจะแตกตางกนอยบางกตาม นทานกมแนวโนมทจะจดตวเองเขาอยในกลมโดยขนอยกบจดประสงคในการเลา ลลาการเลาหรอโอกาสในการเลา นทานอยในความสนใจของนกวชาการมาเปนเวลากวาทศวรรษ ซงในชวงเวลานไดมการอภปรายเกยวกบวชาการดานนทานขนนกวชาการหลายกลมไมไดสนใจปญหาเดยวกน บางกลมจะมการพจารณารวมกน ในปญหาเดยวกน แตบางกลมมความคดแตกแยกเปนอสระออกไป ดงนน ธอมสนจงเสนอปญหาหรอแนวคดในการศกษานทานพนบานขนมาดงตอไปน

การก าเนดของนทานพนบาน (Origin of folktales) คอ การคนหาก าเนดของนทานแตละเรอง และ ธรรมเนยมประเพณการเลานทาน

จดประสงคหรอเปาหมายของนทานพนบาน (Meaning of folktales) คอ การพจารณาวานทานมความหมายและเปาหมายอยางทผเลาตองการหรอไม หรอมความส าคญอยางอนอยางใดแอบแฝงอย

การแพรกระจายของนทานพนบาน (Dissemination of folktales หรอ Dissemination of literature) คอ การพจารณาหลกความจรงวา นทานจ านวนมากจะแพรกระจายไปอยางกวางขวาง จงตองศกษาธรรมชาตของการแพรกระจาย สาเหตของการแพรกระจายและกระบวนการของการแพรกระจาย นทานพนบานมสลม ความหมายของนทานพนบานมสลม

ค าวา นทาน เปนค าภาษาบาล พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 (2546 : 588) อธบาย ไววา นทาน คอ เรองทเลากนมา เชน นทานชาดก และนทานอสป เปนตน จากนยามนชใหเหนวานทานเปน เรองเลาโดยทวไป ทงนค าวา นทานพนบานมสลม นนมผใหความหมาย ดงน

นชนาถ เหละดหว (2537 : 14) ไดกลาวถงนทานพนบานมสลมไววา หมายถง เรองราว ทบคคลในทองถนเลาสบตอกนมาเปนเวลาชานานแลว ของชาวไทยทนบถอศาสนาอสลาม เปนนทานทถายทอดดวยภาษามลายถน

ประพนธ เรองณรงค (2525 : 10) ไดกลาวถงนทานพนบานมสลมเพมเตมวา นทานพนบานมสลมเปนมรดกทางวฒนธรรมอยางหนง ทอาศยการเลาดวยปาก เรยกวา มขปาฐะ ใหความร ความเพลดเพลน คณธรรม

19

สรางสรรคจนตนาการ และสะทอนภาพวถชวตชาวบานในอดตไดอยางนาสนใจ นทานสวนใหญสะทอนภาพวถชวตชาวไทยมสลมในจงหวดชายแดนภาคใต รองลงมาเปนวถชวตของชาวไทยพทธและชาวไทยเชอสายจน

นยามขางตน จงกลาวสรปไดวา นทานพนบานมสลม หมายถง เรองเลาสบตอกนมาเปนเวลาชานานดวยวาจาของคนในทองชาวไทยทนบถอศาสนาอสลามถน ซงเปนเรองทสะทอนภาพวถชวตของคนในทองถน โดยเฉพาะในจงหวดชายแดนใต

ลกษณะเนอหาและประเภทของนทานพนบานมสลม

ส าหรบลกษณะเนอหาและประเภทของนทานพนบานมสลม ตามทมผรวบรวมนทานพนบานมสลมไวแลวนน สามารถกลาวถงลกษณะและเนอหาของนทานพนบานมสลม ดงน (คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหต, 2542 : 84 –86)

1. นทานคต เปนนทานทมเนอหามงเนนการสอนคณธรรม หรอคตในการด าเนนชวต ทงแนวปฏบตทางกาย วาจา และใจ โดยสอดคลองกบหลกธรรมในศาสนาอสลาม ไดแก ความซอสตย ความกตญญ ความเมตตากรณา ความฉลาด ความขยน และความเพยรพยายาม ไดแก

1) กเลสมนษย เปนเรองทชใหเหนความหายนะ ซงเกดจากความโลภ ตลอดจนแสดงใหเหนความศรทธาวา องคอลเลาะห (พระเจาในศาสนาอสลาม) จะคมครองคนด

2) เจะมกบเจะมะ ใหคตเรองความกตญญ 3) ชายผถกเหยยดหยาม ชใหเหนผลดแหงความกตญญรคณตอผมพระคณ 4) ชายยากจน ใหคตเรองความขยนหมนเพยร 5) มหาเศรษฐ ใหคตวาทกคนตองขยนขนแขงในการประกอบอาชพเลยงตน 6) แวกะจกบเสอ แสดงคตวา ปฏภาณไหวพรบจะท าใหรอดพนจากภยอนตรายได 7) ออแรบโระ เปนนทานคตแสดงคตธรรมตามหลกศาสนาอสลามวา อยาหลงอบายมข 4 ประการ คอ

หลกเลยงการละหมาด ขาดดอาว ไมประกอบสมมาชพเลยงตนและเลนการพนน 2. นทานปรมปรา นทานปรมปรามโครงเรองคอนขางยาวกวานทานประเภทอน ๆ สวนใหญมกแสดง

ความเกงกลาสามารถของตวละครเอก โดยมอทธฤทธและอ านาจเรนลบ ไดแก 1) เรอง ฮาแวมอกอลกง กลาวถง ชายแคระ ผมบญญาธการและวาจาสทธ ในทสด กไดเปนเจาเมอง 2) เรอง ฮาแวฆอเลาะบอซา กลาวถง ของวเศษ 3 อยาง สามารถทาใหเกดไฟ เกดสรรพอาหาร และ

เดนบนน าไดฮาแวฆอเลาะบอซาไดอาสาเศรษฐตอสกบมงกรจนปราบ มงกรได

20

3) เรองเมองไทรบร กลาวถง ตอราปปก ผมบญญาธการและท าประโยชนใหแก เมองไทรบรเปนอยางมาก เพราะสามารถเหาะได ยงปนใหญใหออกเปนไฟได และแปลงราง เปนเชอกได ไดท าการตอสกบพญานาคและ พญายกษ

4) เรองโตะปาแญ กลาวถง ผมความซอสตยและรกษาคาพดยงชวต จนถกประหารชวต หลมฝงศพของโตะปาแญกลายเปนสถานทศกดสทธของชาวไทยพทธ ชาวไทยมสลมและ ชาวจน

5) เรองชายผกลา แสดงจนตนาการเกยวกบผาจะกอละมะหกาแจกร 6) เรองพระราชากอลง สะทอนความเชอเรองการแปลงราง 7) เรองพระราชาคนธน สะทอนความเชอเรองการบนบานตอสงศกดสทธ

3. นทานมขตลก เปนนทานทมจดประสงคจะสรางความขบขน หมายรวมทงเรองโกหก เรองเกนจรงหรอเรองโมดวย เชน เรองชายเพงแตงงาน ดาขลบโลนเกลยง ดดะหชายตาบอดกบชายหหนวก มอไมถงขน คนโกหกเกง อาบนาวาฟ คนทอดแห คนไมฉลาด ชายผเลยงชาง ท าไมพระจงผอม ทาไมพระไมแตงงาน บละ เปนตน

4. นทานเรองสตว เปนนทานทมตวละครเปนสตวซงเปนตวเอกของเรอง และ มพฤตกรรมเหมอนมนษย นทานประเภทนใชสตวเปนสญลกษณแทนมนษย ไดแก เรองกระจง กบนาก กระจงกบหมาปา ผพพากษา กวาง ธรรมชาตของสตว ควายกบจระเข กระจงกบหอยโขง

5. นทานต านาน เปนนทานเกาแกทเลาสบทอดกนมายาวนาน เปนเรองทเชอวาปรงแตงจากเรองจรง ซงสามารถสบคนแหลงก าเนดหรอชวงเวลาจรงในอดตคอนขางชดเจนกวานทานปรมปรา โครงเรองของนทานต านานมกเนนการแสดงความเปนมาของโบราณสถาน ปชนยวตถ ประเพณและมหรสพบางอยาง ไดแก เรองคนหาของปา แสดงถงก าเนดของศลปะการตอสปองกนตว คอ ซละ วาดดแปลงมาจากทาเสอจบเหยอ เรองต านานเกาะเลาป (ปเลายอลาป) แสดงถงก าเนดของเกาะเลาป อกาและเขาบโด ต านานเจาแมลมกอเหนยว เลาถงความเปนมาของเจาแมลมกอเหนยว

6. นทานชวต เปนนทานทใหคตในการด าเนนชวต เชนเดยวกบนทานคต แตนทานชวตมลกษณะจรงมากกวา ทงเนอเรอง ทงตวละครและฉาก ไดแก เรองเศรษฐกบยาจก เรองสองพนอง

7. นทานอธบายเหต เปนนทานทมจดประสงคจะอธบายถงก าเนดหรอสาเหตความเปนมาของรปลกษณ สตว พช ลมฟาอากาศ คน หรอสถานท แกนเรองประเภทนเนนการใหคาตอบเกยวกบบอเกด หรอความเปนมา โดยใชวธเลาอยางงาย ๆ และใหความสนกสนาน ไมสลบซบซอน หรอยดยาวเหมอนตานาน ไดแก เรองชางกบ แมเสอ อธบายสาเหตทลงกงไมมหาง และสาเหตทเสอหางยาว เรองทมาของสาหราย อธบายสาเหตการเกดสาหรายและเกาะในทะเล

21

8. นทานเขาแบบ เปนนทานทผกเรองแตกตางจากนทานประเภทอน แบงออกเปน 4 ชนด คอ 1. นทานไมรจบ หมายถง นทานทมความยาวไมจ ากดมลกษณะเลาซ า ๆ โดยไมรจบ 2. นทานไมจบเรอง หมายถง นทานทเลาหยอกลอ เพอความสนกสนานมกจะเรมจากเรองนาสนใจใน

ทองถน เลาจบอยางกะทนหน 3. นทานหยอกผฟง หมายถง นทานทผเลามเจตนาใหผฟงมสวนรวมในการเลานทานดวย โดยการตง

ค าถามใหผฟงรวมตอบ 4. นทานลกโซ หมายถง เปนนทานทมเรองราวด าเนนไปอยางเดยว มตวละคร หลายตว และม

พฤตกรรมเกยวกนเปนทอด ๆ นทานพนบานไทยมสลม ทมลกษณะเปนนทานเขาแบบชนดนทานลกโซ คอ เปนค าถามค าตอบตอ ๆ กน

ไปเหมอนลกโซ มตวละครหลายตว ไดแก เรอง นกยาง เรมจากตงค าถาม ถามนกยางวา ท าไมจงเซองซม นกยางจงซดทอดไปยงปลา ปลาไปถามหญา ถามควาย ถามทอง –ขาว –ไฟ –ฟน –ฝน –คนและง ซดทอดกนไมจบเรอง ทมาของนทานพนบานมสลม

ทปรากฏอยในแตละสงคมยอมมทมาของนทานเรองนน ๆ ส าหรบนทานพนบานมสลมนนไดรบอทธพล มาจากแหลงตอไปน (ประพนธ เรองณรงค, 2525 : 13 - 14)

1. จากสวนกลางหรอภาคอน ๆ ของประเทศไทย เชน เรอง ลงกบจระเข เจาพรกขหน บางเรองคลายกบวรรณคดไทย เชน เรองนายมดพราโต คลายกบเรอง หลวชย คาว รวมทงนทานของชาวใตโดยทวไป เชน เรองสงผหวลาน นายแรงแบกภเขา เปนตน

2. มลกษณะคลายกบนทานของมาเลเซย ซงไดรบอทธพลระหวางดนแดนทอยใกลกน เชน เรอง เปาะเน – เมาะเน หรอ ศรธนญชยมสลม คลายกบนทานมาเลเซยม ปะมานดร เปนนทานตลกเชนกน

3. จากดนแดนอาหรบ เนองจากชาวมสลม ไดเดนทางไปดนแดนอาหรบเพอประกอบพธกรรมทางศาสนา และการศกษา รวมทงชาวอาหรบทเดนทางมาเมองไทย ดวยเหตนเองการเลานทานอาหรบ จงแพรหลายในหม ชาวมสลมชายแดนภาคใต เชน นทานเรอง อาบนาวส เปนตวอยางทนยมเลากน ซงมลกษณะคลายกบ ศรธนญชย และ เปาะเน – เมาะเน

22

สารตถะของนทานพนบาน ความหมายของสารตถะ ค าวา “สารตถะ” เปนค าทนยมใชในการศกษาความคดหลกหรอความคดส าคญจากวรรณกรรม ทงทเปนวรรณกรรมลายลกษณและวรรณกรรมมขปาฐะ ราชบณฑตยสถาน ไดใหความหมายของค าวา “สารตถะ” ไวอยางสน ๆ วา หมายถง เนอหา ใจความ แกนสาร ดวงมน จตรจ านง ไดกลาวถงค า ๆ น สรปความไดวา ค าวา สารตถะ ตรงกบภาษาองกฤษวา Theme นอกจากนนแลวยงมค าอน ๆ ทนยมใชกนในภาษาไทย ไดแก แกนเรอง แนวคดและความคดหลก สารตถะจงเปนความคดหลกหรอความคดส าคญของแตละเรองทผแตงตองการสอมายงผอานหรอผฟง ถอไดวาเปนองคประกอบส าคญของวรรณกรรมเรองหนง ๆ ซงมความสมพนธกบองคประกอบอน ๆ คอ โครงเรอง ตวละครและเหตการณในเรอง สารตถะจะก าหนดโครงเรองตลอดจนลกษณะนสยและพฤตกรรมของตวละคร กหลาบ มลลกะมาศ ไดกลาวถงความหมายของสารตถะไวในลกษณะเดยวกน สรปความไดวา หมายถงลกษณะอนเปนวสยธรรมดาของมนษยและของโลกทผแตงมองเหนและมงทจะแสดงลกษณะอนนนออกมาใหปรากฏแกผอานหรอผฟง สารตถะของเรองจงเปนสาร (message) ทผแตงสอมายงผอานหรอผฟง เพอใหเขาใจวาวถแหงมนษยหรอโลกเรานเปนอยางนนเปนอยางน ดงนนจงสรปไดวา สารตถะ หมายถงแนวคดของวรรณกรรมแตละเรองทแสดงใหเหนถงวสยอนเปนธรรมดาของโลก ซงผแตงน าเสนอมาถงผฟงหรอผอาน สารตถะเปนองคประกอบส าคญของวรรณกรรมทก าหนดโครงเรอง ตวละครและเหตการณในเรองหนง ๆ การพจารณาสารตถะของเรอง นกวชาการหลายทานไดกลาวถงแนวทางการพจารณาสารตถะของวรรณกรรมไวดงน สทธวงศ พงศไพบลย (2524) ไดใหแนวทางในการศกษาวเคราะหสารตถะไววา การวเคราะหสารตถะหรอแนวคดของเรองจะกระท าไดตอเมอไดอานวรรณคดเรองนนจบแลว เพราะสารตถะของเรองจะปรากฏขนอยางสม าเสมอเมอเรองด าเนนไป การวเคราะหหาสารตถะของเรอง แตละคนอาจเหนสารตถะของเองเดยวกนตางกนกได ดวงมน จตจ านง (2527) ไดใหความคดเหนเกยวกบการศกษาสารตถะไววา “การศกษาวรรณกรรมเพอท าความเขาใจอยางเขมขนไมอาจท าไดดวยการอาจอยางผวเผน ผอานจ าเปนตองคนหาใหไดวาแกนแหงความคดของผประพนธนนคออะไร

23

ทองสข เกตโรจน (2519) ไดกลาวถงหลกเกณฑการพจารณาสารตถะของเรองไว 6 ประการ ดงน 1. ค าบรรยายของสารตถะเรองนนตองเขยนเปนประโยค มภาคประธานและภาคแสดง จะบอกแตเพยง

วาสารตถะของเรองนคอ “ความจงรกภกดตอบานเมอง”ไมพอ ตองบอกวา “ ความจงรกภกดตอบานเมองท าใหเกดความเสยสละ

2. สารตถะของเรองตองกลาวเปนกลาง ๆ ไมควรใชตวละครของเรองเปนประธานจะเปนการจ ากดความคดใหแคบเกนไป

3. ไมควรกลาวถงสารตถะใหกวางจนเกนไปจนครอบคลมไปหมดทกอยาง จงควรใชค าวา บางคน บางท อาจจะ ฯลฯ

4. สารตถะของเรองตองสอดคลองกบรายละเอยดของเรองดวย ผศกษาตองอานใหจบแลวจงวเคราะหใหเหนถงสารตถะ

5. การบงบอกสารตถะอาจใชไดหลายภาษา 6. ตองหลกเลยงการใชขอความทเปนภาษตในการบรรยายสารตถะของเรอง

สทธวงศ พงศไพบลย (2524) ไดสรปประเดนสารตถะไวดงน 1. สารตถะทเกยวกบเรองสวนปจเจกชน ซงแยกเปน

1.1 การกระท าตนใหเปนผมคณธรรม 1.2 การวางตนใหเหมาะสม 1.3 ความเขาใจตอวสยมนษยและวสยโลก 1.4 การเขาใจและการปฏบตตนใหเหมาะสมกบความรก

2. สารตถะทเกยวกบสถาบนครอบครว 2.1 ศลปะในการครองรกครองเรอน 2.2 การมความรบผดชอบตอครอบครว 2.3 การมความซอสตยตอคครอง 2.4 ปญหาเกดจากสามถอสทธเหนอภรรยา 2.5 ปญหาในครอบครวอนเกดจากเครอญาต

3. สารตถะทเกยวกบสถาบนสงคม 3.1 การอนรกษวฒนธรรม 3.2 การปกปองสทธอนพงมพงไดโดยชอบธรรม 3.3 ปญหาเกยวกบฐานะทางเศรษฐกจและฐานะทางสงคม 3.4 ปญหาเกยวกบการปกครอง

24

3.5 ปญหาอน ๆ ในสงคม คณคาของนทานพนบานมสลม

นทานพนบานแตละทองถน แมจะมโครงเรอง แกนเรอง ตวละคร และฉากแตกตางกนตามความคดอานหรอภมปญญาของแตละทองถน แตกมลกษณะรวมกนอยหลายประการ โดยเฉพาะคอเรองคณคาของนทานพนบาน ซงอาจสรปได 5 ประการ (วเชยร ณ นคร, 2531 : 30 –31) คอ

1. คณคาทางการส าเรงอารมณ หมายถง คณคาในแงของความสนกสนานเพลดเพลนตอผฟงหรอผอาน เพราะนทานพนบานเปนวรรณกรรมทมตวละครแสดงประวตความเปนมา แสดงพฤตกรรม หรอการแสดงออกของตวละคร สามารถสรางความสนกสนาน และแฝงความรและ คตเตอนใจใหแกผฟงได การฟงนทานจงเปนการส าเรงอารมณอกวธหนง

2. คณคาทางสงคมสมพนธ หมายถง คณคาในแงการสรางความสมพนธในกลมพวก เพราะการฟงนทานมกฟงกนในหมเครอญาต เพอนฝงหรอในหมบาน การฟงรวมกนยอมกอใหเกดความสนทสนมมกคน ความรกและความเขาใจกนมากขน

3. คณคาทางปญญา หมายถง คณคาในแงการสรางความฉลาดรอบร และเสรมสรางปญญาแกตนเอง การไดฟงนทานกเทากบการไดฟงความคดและปญญาของผประพนธ ซงไดกลนกรองและทดสอบมาจากสงคมรนตาง ๆมามากแลว ยอมกอใหเกดความมภมปญญาแกตวผฟงไดมาก

4. คณคาทางสงคมประพฤต หมายถง คณคาในแงการปลกฝงและถายทอดความคดและความเชอของสงคมไปยงสมาชกใหมของสงคม การเลานทานกเปนอกวธหนงทใชเพอการน

5. คณคาทางการศกษาวฒนธรรม หมายถง คณคาในแงสะทอนภาพสงคมแกผฟง ทงโดยเจตนาและไมเจตนา เปนมรดกทางปญญาของผคนในสงคมหนง ๆ เมอผกนทานขน จงหนไมพนทจะตองเอาความคดในยคสมยนน ๆ เขามา การศกษานทานจงเทากบเปนการศกษาวฒนธรรมของชมชนไปในตว

นอกจากน วเชยร เกษประทม (2536: 16-17) ไดกลาวถงคณคาของนทานไวดงน 1. นทานใหความสนกสนานเพลดเพลน 2. นทานชวยกระชบความสมพนธ 3. นทานใหการศกษาและเสรมสรางจนตนาการ 4. นทานใหขอคดและคตเตอนใจ 5. นทานชวยสะทอนสภาพสงคม

25

พรศกด พรหมแกว (2529 : 1776-1781) ไดกลาวถงคณคานทานพนบานไวดงน 1. คณคาทางปญญา นทานพนบานชวยฝกและเสรมปญญาแกผเลา ผฟงและผศกษา 2. คณคาทางอารมณ ท าใหผฟงสนกสนาน 3. คณคาทางสงคมสมพนธ ท าใหเกดการรวมกลมเออประโยชน 4. คณคาทางการศกษาศพท ส านวน ภาษาถนใตเพราะใชภาษาถนใตในการเลา 5. คณคาในการปลกฝงคานยม ความเชอ ความคดของสงคม 6. คณคาทางการศกษาสงคมและวฒนธรรมภาคใตซงสอดแทรกไวในนทาน จากคณคาของนทานดงกลาวสรปไดวา นทานพนบานมคณคาตอมนษยหลายประการ สมควรทจะอนรกษ

ไวไมใหสญหายไปจากสงคม เพอทอนชนรนหลงจะไดศกษาและสบทอดตอ ๆ กนไป จากรนสรน ขอมลและสภาพทวไปของจงหวดปตตาน

จงหวดปตตาน ตงอยภาคใตของประเทศไทย หางจากกรงเทพมหานคร 1,055 กม. มเนอทประมาณ 1,940.35 ตร.กม. หรอประมาณ 1,212,723 ไร มอาณาเขตตดตอกบจงหวดใกลเคยง ดงน

ทศเหนอ ตดตอกบ อาวไทย ทศใต ตดตอกบ เขตอ าเภอเมองยะลา อ าเภอรามน จงหวดยะลา และเขตอ าเภอบาเจาะ จงหวดนราธวาส ทศตะวนออก ตดตอกบ อาวไทย ทศตะวนตก ตดตอกบ เขตอ าเภอเทพา และอ าเภอสะบายอย จงหวดสงขลา

26

แผนทแสดงทตงและอาณาเขต

ค าขวญจงหวดปตตาน "เมองงามสามวฒนธรรม ศนยฮาลาลเลศล า ชนนอมน าศรทธา ถนธรรมชาตงามตาปตตานสนตสข

แดนใต" ประวตจงหวดปตตาน จากหลกฐานเอกสารโบราณของจน อาหรบ ชวา มลาย และจารกของชาวอนเดย ทปรากฏ นามเมองของ

รฐส าคญแหงหนงบนแหลมมลาย ซงออกเสยงตามส าเนยงในแตละภาษา เชน หลงยาซว ,หลงยาซเจย (ภาษาจน พทธศตวรรษท 11-12 และ 16-18) ,ลงคาโศกะ ,อลงกาโศกะ (ภาษาสนสกฤต ภาษาทมฬ พทธศตวรรษท 9 และพทธศตวรรษท 16) ,เลงกะสกะ (ภาษาชวา พทธศตวรรษท 20) ,ลงคะศกา (ภาษาอาหรบ พทธศตวรรษท 21) ,ลงกะสกะ ,ลงกาสกะ (ภาษามลาย พทธศตวรรษท 24) ชอทปรากฏน นกวชาการสนนษฐานวานาจะเปนชอเมองเดยวกน ทเคยตงอยในรฐเคดะห ประเทศสหพนธรฐมาเลเซย และจงหวดปตตานในประเทศไทย แตในสมยหลงศนยกลางของเมองแหงนนาจะอยในจงหวดปตตาน เนองจากชาวพนเมองในชวงพทธศตวรรษท 24 ถงตนพทธศตวรรษท 25 ยงกลาววาเมองปตตาน พฒนาขนมาจากเมองลงกาสกะสอดคลองกบต านานเมองไทรบรทกลาววา ราชามะโรงมหาวงศทรงสรางลงกาสกะบนฝงตะวนตกทเคดะห และพระราชนดดาของพระองคไดมาสราง ลงกาสกะทปตตาน ชาวพนเมองปตตานเรยกบรเวณแถบนวาลงกาสกะมา จนกระทงแมน าปตตานเปลยนทางเดนราวพทธศตวรรษท 19 ชมชนลงกาสกะเรมเสอมลงไปเนองจากขอจ ากดทางภมศาสตรและศาสนาวฒนธรรมของชาวเมองไดเปลยนแปลงไป นกวชาการทางประวตศาสตรและโบราณคดเชอวา ปตตานเปนทแวะพกจอดเรอเพอแลกเปลยน ซอขายสนคาระหวางพอคาชาว อนเดยทางตะวนตกกบพอคาชาวจนทางตะวนออก และชนพนเมอง

ทศเหนอ

ทศเหนอ

27

บนแผนดนและตามหมเกาะใกลเคยงตาง ๆ นอกจากนนยงเชอมนอกดวยวาปตตานเดมเปนอาณาจกรทเกาแกตามทปรากฏในเอกสารโบราณทกลาวมา

หลกฐานทางโบราณคดทแสดงรองรอยของความเจรญรงเรองในอดตของปตตานทบรเวณอ าเภอยะรงเปนซากรองรอยของเมองโบราณขนาดใหญซอนทบกนถง 3 เมอง มซากเปนโบราณ- สถานปรากฏอยไมนอยกวา 40 แหง ซากเนนโบราณสถานบางแหงไดรบการขดแตงและอนรกษไว เชน โบราณสถานบานจาเละ 3 แหง ซงเปนซากอาคาร ศาสนสถานกออฐทมการขดแตงประดบฐานชนลาง ๆ และยงคนพบโบราณวตถจ านวนมาก เชน สถปจ าลองดนเผา พระพมพดนดบ และดนเผาบางชนมตวอกษรซงนกภาษาโบราณอานและแปลวาเปนอกษร ปลลวะ (อนเดยใต) ภาษาสนสกฤตเขยนเปนคาถาเนองในพทธศาสนาลทธมหายาน พระโพธสตวสมฤทธและเศษภาชนะดนเผาประเภทตาง ๆ โบราณวตถเหลานมอายอยในราวพทธศตวรรษท 12-13 สอดคลองกบจดหมายเหตจนทไดกลาวถงไว นอกจากนนหลกฐานทไดขดคนพบยงแสดงใหเหนดวยวาบรเวณทเปนทตง อ าเภอยะรงในปจจบน เปนชมชนทมความเจรญทางวฒนธรรมสง โดยเฉพาะอยางยงศาสนาพทธ ทไดรบอทธพลจากอนเดยไวอยางเตมท มความสมพนธกบดนแดนใกลเคยง เชน บรเวณดนแดนภาคกลางของประเทศไทย และบรเวณคาบสมทรอนโดจนดวย และคงจะเปนชมชนทมกจกรรม สบตอเรอยมาจนถงราวพทธศตวรรษท 15 กอนทอาณาจกรศรวชยจะมอ านาจรงเรองครอบคลมคาบสมทรมลายในทสด นกภมศาสตรเชอวา เมองโบราณขนาดใหญทบรเวณอ าเภอยะรงนนหมดความส าคญลงนาจะมเหตผล ประการหนงมาจากการเปลยนแปลงของระดบน าทะเลชวงระยะเวลา 1,000 ป ทผานมา โดยลดลงไประดบหนงมผลท าใหชายฝงทะเลถอยหางออกไปจากเดม ดงนน ทตงของชมชนจงไมเหมาะสมทจะเปนท าเลของการเปนเมองทาคาขายอกตอไป และน ามาซงการยายทตงของเมองในระยะเวลาตอมา ซงสมพนธกบต านานการสรางเมองปตตานทกลาวไวในหนงสอ หลายเลม เชน Hikayat Patani:Story of Patani ของ A.Teeuw และ D.K.Wyatt:Sajaraj Kerajaan Melaya Patani หรอต านานเมองปตตานของ lbrahim Syukri เปนตน แมวาจะไมสามารถระบระยะเวลาก าเนดของเมองปตตานไดอยางแนชด แตเมองปตตานกไดปรากฏชอและเจรญรงเรองขนมาเปนล าดบ

ตงแตพทธศตวรรษท 19 เปนอยางนอย เมองปตตาน ไดชอวาเปนหวเมองฝายใตปลายแหลมมาลาย มฐานะเปนเมองประเทศราชของกรงศรอยธยามาตงแตรชสมยสมเดจพระบรมไตรโลกนาถ (พ.ศ.1991-2031) และอยภายใตอ านาจของกษตรยกรงศรอยธยาเรอยมา ในป พ.ศ.2054 โปรตเกสสามารถยดครองมะละกาไดส าเรจ และพยายามขยายอทธพลทางการคาขนมาทางตอนเหนอของคาบสมทรมาลาย ประกอบกบพระราชาธบดท 2 (พ.ศ.2034-2072) ทรงยนยอมใหโปรตเกสเขามาตงสถานการคาในเมองชายฝงทะเล เชน นครศรธรรมราช มะรด ตะนาวศร รวมทงปตตานดวย ท าใหปตตานกลายเปนเมองทาหลกเมองหนง เปนทตงของสถานการคาของพอคาทงชาวตะวนตกและชาวตะวนออก ทงชาวอนเดย จน และญปน สนคาทส าคญของเมองปตตานยคนน ไดแก

28

ไมกฤษณา ไมฝาง เครองเทศ ของปา งาชาง และนอแรด นอกจากนปตตานยงเปนจดรบสงสนคาของนานาชาต เชน เครองถวยชาม อาวธ ดนปน ดบก และผาไหม

จงหวดปตตานเปนอาณาจกรทเกาแกและมความเจรญรงเรองท าใหเปนแหลงศนยรวมของประชากรหลากหลายเชอชาต ศาสนา มาตงแตในอดต ปจจบนเปนแหลงชมชนทมผอยอาศยหนาแนน โดยเฉพาะบรเวณลมน าปตตาน จ านวนประชากร ณ เดอนพฤศจกายน 2550 รวมทงสน 637,806 คน แยกเปนชาย 314,836 คน หญง 322,970 คน จ านวนหลงคาเรอน 146,533 หลงคาเรอน อตราความหนาแนนของประชากร 328.7 คนตอตารางกโลเมตร ประชากรสวนใหญรอยละ 84.96 นบถอศาสนาอสลาม รอยละ 14.99 นบถอศาสนาพทธ และรอยละ 0.05 นบถอศาสนาอน ๆ

สภาพภมประเทศ แบงเปน 3 ลกษณะ ประกอบดวย พนราบชายฝงทะเล ซงเปนพนทสวนใหญ ประมาณ 1 ใน 3 ของพนท

จงหวด ไดแกทางตอนเหนอและทางตะวนออกของจงหวด มหาดทรายยาว และเปนทราบชายฝงกวางประมาณ 10 -30 กโลเมตร พนทราบลม บรเวณตอนกลาง และตอนใตของจงหวด มแมน าปตตานไหลผานทดนมความเหมาะสมในการเกษตรกรรม และพนทภเขา ซงเปนพนทสวนนอยอยทางตอนใตของ อ าเภอโคกโพธ อ าเภอกะพอ และทางตะวนออกของอ าเภอสายบร จงหวดปตตานมแหลงน าอดมสมบรณซงมความส าคญตอเศรษฐกจและ การด ารงชพของประชากรแหลงน าทส าคญไดแก แมน าปตตาน แมน าสายบร

สถานททองเทยวจงหวดปตตาน ดานศาสนสถาน 1. มสยดกลางจงหวดปตตาน ตงอยถนนยะรง เสนทางยะรง-ปตตาน ในเขตเทศบาลเมองปตตาน สราง

ขนดวยเหตทรฐบาลไดตระหนกถงความส าคญของศาสนาอสลาม วาเปนศาสนาทประชาชนชาวปตตานสวนใหญนบถออยางเครงครด อนจะน ามาซงสนตสข จงไดพจารณาจดสรางมสยดใหมขนาดใหญและสวยงามทสดในจงหวด เพอใชเปนสถานทประกอบศาสนกจของชาวไทยมสลม โดยเรมกอสรางในป พ.ศ. 2497 ใชเวลาด าเนนการกอสรางประมาณ 9 ป ฯพณฯ นายกรฐมนตร จอมพลสฤษด ธนะรชต ท าพธเปดใชมสยดกลางปตตาน เมอวนท 25 พฤษภาคม 2506

2. ศาลเจาแมลมกอเหนยวหรอศาลเลงจเกยง เปนศาลทประดษฐรปแกะสลกของเจาแมลมกอเหนยว พระหมอ เจาแมทบทม ตงอยทถนนอาเนาะร อ าเภอเมองปตตาน ศาลเจาแหงนเปนทเคารพสกการะของชาวจนและชาวไทยโดยทวไป

29

3. วดชางใหหรอวดราษฎรบรณะ เปนวดเกาแกสรางขนมากกวา 300 ปไมทราบแนชดวาใครเปนผสราง เปนทรจกกนดของชาวพทธทงในและตางประเทศตงอยรมทางรถไฟสายหาดใหญ - สไหงโกลก หรอทางรถยนต สายปตตาน - หนองจก-นาเกต-นาประด -ยะลาและหางจากตวเมองปตตาน 30 กโลเมตร

4. ศาลหลกเมองจงหวดปตตาน ศาลหลกเมองจงหวดปตตาน สรางเมอวนท 13 พฤษภาคม พ.ศ. 2494 สมยพระยารตนภกดเปน

ผวาราชการจงหวด ศาลหลกเมองแหงนเปนทเคารพสกการะของชาวเมองปตตานและนกทองเทยว จะพากนไปสกการะเพอความเปนสรมงคลเสมอตงอยบรเวณสนามศกดเสนยในโรงเรยนเบญจมราชทศจงหวดปตตาน ตรงขามศาลากลางจงหวด รมฝงซายของแมน าปตตาน

5. เมองโบราณยะรง เปนชมชนสมยแรกเรมประวตศาสตรทใหญทสดแหงหนงในภาคใตของประเทศไทยและเชอวาเปนทตง

อาณาจกรโบราณทมชอวา “ลงกาสกะ” หรอ “ลงยาเสยว” ตามทมหลกฐานปรากฏในเอกสารของจน ชวา มลาย และอาหรบ ลกษณะของเมองโบราณยะรง สนนษฐานวา มผงเมองเปนรปวงรขนาดใหญในพนทประมาณ 9 ตารางกโลเมตร เปนเมองทมการสรางทบซอนกนถง 3 เมอง ขยายตวเชอมตอกนประกอบไปดวย เมองโบราณบานวด เมองโบราณบานจาเละและเมองโบราณบานปราแว เปนเมองคน า คนดนขนาดเลกทมผงเมองเปนรปสเหลยมดานไมเทา

แหลงทองเทยวทางธรรมชาต อทยานแหงชาตน าตกทรายขาว น าตกโผงโผง น าตกอญวารน หาดตะโละกาโปร หาดแฆแฆ

หาดราชรกษ หาดวาสกรและแหลมตาช (ขอมลจากเวบไซตจงหวดปตตาน www.pattani.go.th )