¸•อนที่ ๕... · Web viewแบ งกล มผ เร ยนออกเป น ๔...

ตอนท ๕

ตวอยาง กจกรรมสรางเสรมความร

เรอง ปโตรเลยม

เวลาเรยน ๓ ชวโมง

สาระสำาคญนำ�ามนเช�อเพลงเปนปญหาสำาคญของประเทศไทยมานาน

เนองจากแหลงผลตในประเทศมไมเพยงพอกบความตองการทสงข�นตามความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ จงตองพงพาการนำาเขาเปนหลกมากถงรอยละ ๙๐ ทำาใหสญเสยเงนตรากวาแสนลานบาท โดยราคานำ�ามนมแนวโนมสงข�นเรอยๆ มการประมาณการเมอรวมปรมาณนำ�ามนจากแหลงผลตใหญ ๆ ของโลกจะมนำ�ามนสำารองใชไดอก ๔๐ – ๔๒ ป เหตทนำ�ามนมแนวโนมราคาแพงข�นเรอย ๆ นเอง ดงน�น ในภาวะปจจบน เรองการประหยดพลงงานจงเปนเรองสำาคญและจำาเปน ในขณะเดยวกนการหาพลงงานทดแทนกเปนอกทางเลอกหนงทจะทำาใหปญหาการขาดแคลนพลงงานของประเทศลดนอยลง

วตถประสงค1. เพอศกษาการกำาเนดและความสำาคญของปโตรเลยม2. เพอใหรจกคณคาและใชปโตรเลยมอยางประหยด3. เพอใหทราบแนวทางการประหยดพลงงานและการใช

พลงงานทดแทน

34

ขอบขายเนอหา1. ความรเกยวกบปโตรเลยม2. ผลตภณฑปโตรเคมและการใชประโยชน3. พลงงานทดแทน

แนวทางการจดกจกรรมการเรยนร1. วทยากรช�แจงรายละเอยดกจกรรมการเรยนร เรอง

ปโตรเลยม2. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน เรอง ปโตรเลยม 3. ใหผเรยนศกษาใบความรเรอง ปโตรเลยม4. แบงกลมผเรยนออกเปน ๔ กลม กลมละเทาๆ กนใหแตละ

กลมศกษาเรยนรจากนทรรศการทองแดนปโตรเลยม ทแบงออกเปน ๔ สวน ( ศกษากลมละ ๑ สวน ) ใหเวลากลมละ ๓๐ นาท

๔.๑ กวาจะมาเปนปโตรเลยม, การสำารวจและการขดเจาะ๔.๒ กระบวนการกลนนำ�ามน๔.๓ ผลตภณฑปโตรเคม๔.๔ พลงงานทดแทน

5. รวมกลมใหญและใหตวแทนกลมออกมานำาเสนอสงทไดเรยนรจากนทรรศการ ใหเวลานำาเสนอกลมประมาณ ๕ นาท

6. วทยากรและผเรยนสรปองคความรรวมกน7. ใหผเรยนทำาใบงาน 8. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน เรอง ปโตรเลยม

สอและวสดอปกรณ1. นทรรศการทองแดนปโตรเลยม ของศนยวทยาศาสตรเพอ

การศกษาขอนแกน2. ใบความร3. ใบงาน

35

4. วดทศน5. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนร / การมสวนรวม2. ประเมนจากการทำาใบงาน3. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

บนทกผลการจดกจกรรมของวทยากรในฐานน………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

ใบความร


กำาเนดของปโตรเลยมปโตรเลยม หมายถง นำ�ามนทไดจากหน หรอนำ�ามนดบและแกส

ธรรมชาตปโตรเลยม เกดจากสงมชวตท�งซากพช และซากสตวถกทบถม

เปนเวลาหลายลานป และเปลยนสภาพเปนหยดนำ�ามน และแกส

36

ปโตรเลยม โดยมธาตไฮโดรเจนและธาตคารบอนเปนสวนประกอบทสำาคญ

การสะสมของปโตรเลยมเกดอยใตพ�นผวโลกในช�นหนทมรพรน เชน ช�นหนทราย และช�น

หนปนทถกบบอดจากนำ�าหนกช�นหนชนดตางๆ หลายช�น มนจะพยายามแทรกตวออกมาตามรอยแตกของช�นหน แตกถกปดก�นดวยหนทเน�อแนน

สรปองคประกอบทสำาคญททำาใหเกดปโตรเลยมม ๓ ประการคอ มหนเปนตนกำาเนดปโตรเลยม มหนกกเกบปโตรเลยม และมช �นหนเปนแหลงกกเกบปโตรเลยม

ลกษณะโครงสรางทางธรณวทยาทสำารวจพบในช�นหนทมโครงสรางเปนรปตางๆ ดงน�

โครงสรางรปประทนควำา เกดจากการหกงอของช�นหน ทำาใหมรปรางโคงคลายกระทะควำา นำ�ามนและแกสธรรมชาตจะรวมตวกนทสวนโคงกนกระทะ โดยมช �นหนเน�อแนนปดทบอย

โครงสรางรประดบชน เกดข�นไดหลายรปแบบข�นอยกบการเปลยนแปลงของพ�นผวโลก ช�นหนกกเกบนำ�ามนจะถกลอมเปนกะเปาะอยระหวางช�นหนเน�อแนน

โครงสรางรปโดม เกดจากการดนตวของช�นเกลอ ผานช�นหนกกเกบนำ�ามน นำ�ามนและแกสจะอยดานขางของรปโดมช�นเกลอ

โครงสรางรปรอยเลอน เกดจากการหกงอของช�นหน ทำาใหช�นหนเคลอนไปคนละแนว การทนำ�ามนและแกสถกเกบอยได เพราะช �นหนเน�อแนนปดช�นหนทมรพรน

แหลงปโตรเลยมทสำาคญของโลกแหลงปโตรเลยมทคนพบแลวในปจจบนมประมาณ ๓๐,๐๐๐

แหลง อยกระจดกระจายทวโลกท�งบนพ�นดนและในทะเล แหลงปโตรเลยมทใหญและสำาคญของโลก สวนใหญอยในกลมประเทศแถบตะวนออกกลางและเปนสมาชกผสงออกนำ�ามนโลก (กลมโอเปก)

37

ไดแก ซาอดอาระเบย อรก อหราน กาตาร คเวต และสหพนธรฐอาหรบเอมเรตส กลมประเทศแถบทะเลคารเบยน ไดแก เวเนซเอลา โคลมเบย เมกซโก และทรนแดด รวมท�งเอควาดอรในอเมรกาใต สวนแหลงปโตรเลยมใหมๆ ทมขนาดใหญและสำาคญ ไดแก แหลงปโตรเลยมในทะเลเหนอในทวปยโรป และแหลงปโตรเลยมในประเทศออสเตรเลย อนโดนเซย และมาเลเซยแหลงปโตรเลยมทสำาคญของไทย

ประเทศไทยมการสำารวจคนพบแหลงปโตรเลยมของประเทศประมาณ ๗๙ แหลง และทำาการผลตอยประมาณ ๔๑ แหลง โดยแบงเปนแหลงปโตรเลยมบนบก ๒๑ แหลง ทำาการผลตอยประมาณ ๒๐ แหลง แหลงปโตรเลยมในทะเล ๕๘ แหลง ทำาการผลตอยประมาณ ๒๑ แหลงสำาหรบในพ�นทในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมการคนพบแกสธรรมชาตในบรเวณแหลงนำ�าพอง อำาเภอนำ�าพอง จงหวดขอนแกน แหลงดงมล อำาเภอหนองกงศร จงหวดกาฬสนธ แหลงภฮอม อำาเภอหนองแสง จงหวดอดรธาน นอกจากน�ยงมการสำารวจแหลงปโตรเลยมอกเพมเตม จำานวน ๓ ๔ แหลงในภาคอสาน–คณสมบตของปโตรเลยม

ปโตรเลยม หรอนำ�ามนดบ และแกสธรรมชาต จะตางกนตามองคประกอบไฮโดรคารบอนทรวมกน และข�นอยกบชนดอนทรยสาร นำ�ามนดบจะมสดำาหรอนำ�าตาล กลนคลายนำ�ามนเช�อเพลงสำาเรจรป หรอกลนแกสไขเนา ความหนดของนำ�ามนดบจะเปนของเหลวเหนอนำ�าจนหนดคลายยางมะตอย และมความหนวงจำาเพาะทนอยกวานำ�า ดงน�นนำ�ามนดบจะลอยอยเหนอนำ�า สำาหรบแกสธรรมชาตแหงจะไมมสและกลน สวนแกสธรรมชาตเหลวจะมลกษณะคลายนำ�ามนเบนซน

กระบวนการสำารวจปโตรเลยมการสำารวจทางธรณวทยา เปนการสำารวจวามหนตนกำาเนด

หนกกเกบ และมแหลงกกเกบปโตรเลยมทไหนบาง การสำารวจโดยอาศย

38

ภาพถายทางอากาศ บรเวณใดมโครงสรางทางธรณวทยาทนาสนใจกจะทำาการสำารวจ ตรวจดหนทโผลพนพ�นผวดน ตามหนาผา หบเขา รมนำ�าลำาธาร โดยเกบตวอยางตรวจดชนดหน ลกษณะหน ซากพชและสตวทอยในหน เพอจะทราบอาย วดแนวทศทางและความเอยงเทของช�นหน ทำาใหคาดคะเนวาบรเวณใดเปนแหลงกกเกบปโตรเลยม

การสำารวจธรณฟสกส โดยวดคลนความสนสะเทอนจากการจดระเบด คลนสนจะเคลอนทลงไปกระทบช�นหนใตทองทะเลและใตดนแลวคลนจะสะทอนกลบข�นมาเขาเครองรบจะบนทกเวลาของคลนสนสะเทอนทสะทอนข�นมาจากช�นหน ณ ทตางๆ กน เวลาทไดนำามาคำานวณหาความหนาช�นหน นำามาเขยนเปนแผนท และรปรางลกษณะโครงสรางหนได

วธวดคาสนามแมเหลก ทำาใหทราบถงลกษณะโครงสรางบนหนรากฐาน โดยเครองมอวดคาสนามแมเหลกทเปนประโยชนในการสำารวจหาปโตรเลยม

วธวดคาแรงดงดดของโลก โดยถอวาหนตางชนดจะมความหนาตางกน หนทหนามาก และมลกษณะโคงข�นเปนรปประทนควำา คาสนามดงดดของโลกจะอยจดเหนอแกนประทนมากกวาบรเวณอน ทใชหาลกษณะโครงสรางของช�นหนได ขอมลทไดนำามาเขยนบนแผนทแสดงตำาแหนงและรปรางลกษณะโครงสราง และเลอกโครง-สรางทเหมาะสมทสดในการเจาะสำารวจ

การเจาะสำารวจ เครองมอทใชจะเปนสวานหมนตดต�งบนฐานเจาะ ลกษณะจะตางกนตามภมประเทศ โดยเครองยนตจะขบเคลอนแทนหมนพาหวเจาะหมนกดบดช�นหนลงไป ขณะเจาะมเครองวดแกสทวดปรมาณแกสทอาจข�นมากบนำ�า การเจาะสำารวจน�นม ๒ ข�นตอน คอ ข�นตอนการเจาะสม และการเจาะสำารวจหาขอบเขต

กระบวนการกลนนำามนคอ การแปรสภาพนำ�ามนดบใหเปนผลตภณฑสำาเรจรปทเหมาะ

ตอการใชประโยชน ประกอบดวยวธทสำาคญดงน�

39

การแยก คอ การแยกสวนประกอบนำ�ามนทางกายภาพ สวนใหญแยกโดยวธกลนลำาดบสวน

การกลนลำาดบสวน คอ การนำานำ�ามนดบมากลนในหอกลนบรรยากาศนำ�ามนดบจะถกแยกตวออก ในการกลนลำาดบสวน นำ�ามนดบจะถกสงผานไปในทอเหลก นำ�ามนทรอนรวมท�งไอจะไหลผานหอกลน ลอยข�นบนหอกลน เมอไดรบความเยนจะกลนตวเปนของเหลว

ผลตภณฑปโตรเลยม และการใชประโยชนประเภทวตถดบ เชน นำ�ามนเช�อเพลง นำ�ามนหลอลน จารบ และ

เคมภณฑตางๆ สวนแกสธรรมชาตเปนเช�อเพลงไดโดยตรงแกสปโตรเลยมเหลว เรยกทวไปวา แอล พ จ เปน

ผลตภณฑช�นบนสดในกระบวนการกลนนำ�ามน แกสเหลวมจดเดอดตำามาก การเกบรกษาตองเพมความดนหรออณหภม เพอใหปโตรเลยมเปลยนจากแกสเปนของเหลว แกสปโตรเลยมจะเปนเช�อเพลงไดด ไมมสและกลน แตผผลตเตมกลนลงไปทำาใหสงเกตไดงายเมอแกสรวประโยชนแกสปโตรเลยมเหลวคอ ใชเปนเช�อเพลงสำาหรบหงตม เครองยนตและรถยนต

นำ�ามนเช�อเพลงเบนซน หรอเรยกทวไปวานำ�ามนเบนซน ทไดจากการปรงแตงคณภาพเพอใหเหมาะกบงานเชน สารเคมปองกนสนม และการกดกรอน นำ�ามนเบนซน แบงออกเปน ๒ ชนด คอ ชนดพเศษคาออกเทนสง มลกษณะเปนสแดง และนำ�ามนเบนซนธรรมดา มลกษณะเปนสสม

นำ�ามนเช�อเพลงเครองบนใบพด มคณสมบตคลายนำ�ามนเบนซน แตมคาออกเทนสงข�นใหเหมาะกบเครองบนทใชกำาลงดนขบดนมาก

นำ�ามนเช�อเพลงเครองบนไอพน คณสมบตของนำ�ามนจะมลกษณะการระเหยตวตำา นำ�ามนเช�อเพลงทใชในทางการทหาร เปนเช�อเพลงผสมระหวางนำ�ามนกาดกบแนฟทา

40

นำ�ามนกาด สมยกอนใชนำ�ามนกาดจดตะเกยง และปจจบนใชเปนสวนผสมยาฆาแมลง สทานำ�ามนชกเงา การบมในยาสบ และอบพชผลดวย

นำ�ามนเช�อเพลงดเซล ปจจบนไดพฒนาเคร องยนตดเซลทมความสำาคญทางเศรษฐกจ เชน รถบรรทก รถโดยสาร หวจกรรถไฟ และเรอประมง

นำ�ามนเตา เปนเช�อเพลงสำาหรบเตาหมอนำ�า และเตาเผาหรอเตาหลอม นำ�ามนเตาในประเทศไทยม ๓ ประเภท คอ นำ�ามนเตาอยางเบา มความหนดตำา นำ�ามนเตาอยางกลาง มความหนดปานกลาง และนำ�ามนเตาอยางหนก มความหนดสง

ยางมะตอย เปนสวนทหนกทสด มความเฉอยตอสารเคม และไอควนตานทานสภาพอากาศ ความยดหยนตวตออณหภมระดบตางๆ ได ประโยชนนำาไปใชลาดถนน ทางวงเครองบนและลานจอดรถ

พลงงานทดแทน หมายถง พลงงานทนำามาใชแทนนำ�ามนเช�อเพลง สามารถแบง

ตามแหลงทไดมาเปน ๒ ประเภท คอ พลงงานทดแทนจากแหลงทใชแลวหมดไป อาจเรยกวา พลงงานส�นเปลอง ไดแก ถานหน กาซธรรมชาต นวเคลยร หนนำ�ามน และทรายนำ�ามน เปนตน และพลงงานทดแทนอกประเภทหนงเปนแหลงพลงงานทใชแลวสามารถหมนเวยนมาใชไดอก เรยกวา พลงงานหมนเวยน ไดแก แสงอาทตย ลม ชวมวล นำ�า และไฮโดรเจน เปนตน ซงในทน�จะขอกลาวถงเฉพาะศกยภาพ และสถานภาพการใชประโยชนของพลงงานทดแทน การศกษาและพฒนาพลงงานทดแทนเปนการศกษา คนควา ทดสอบ พฒนา และสาธต ตลอดจนสงเสรมและเผยแพรพลงงานทดแทน ซงเปนพลงงานทสะอาด ไมมผลกระทบตอสงแวดลอม และเปนแหลงพลงงานทมอยในทองถน เชน พลงงานลม แสงอาทตย ชวมวล และอนๆ เพอใหมการผลต และการใชประโยชนอยางแพรหลาย ม

41

ประสทธภาพ และมความเหมาะสมท�งทางดานเทคนค เศรษฐกจ และสงคม

ใบงาน


คำาชแจง ใหผเรยนตอบคำาถามตอไปน�

เรองท ๑ กวาจะเปนปโตรเลยม๑. ปโตรเลยมหมายถงอะไร ……………………………………………………………………………………………………………………….……………………….

๒. ปโตรเลยมเกดจากอะไร

42

……………………………………………………………………………………………………………………….………………………

๓. ปโตรเลยมมธาตใดเปนองคประกอบบาง ……………………………………………………………………………………………………………………….………………………

เรองท ๒ การกลนนำามน ๑. การกลนนำ�ามนปโตรเลยมใชวธการกลนแบบ………………………….............................….......…..…….…๒. นำ�ามนเบนซนในประเทศไทยแบงออกเปน …….................................….. ชนด

อะไรบาง…………………………………………………….......................................………………........…………..

๓. เครองบนไอพนเตมนำ�ามนชนดใด……………………………………….......................................………………๔. การใชเช�อเพลงในการหงตมในครวเรอนบรรจแกสอะไร…………………..............................……………๕. นำ�ามนกาดสมยกอนเปนผลตภณฑหลกทนยมนำาไปใชทำาอะไร…………............................……….…….

เรองท ๓ การขนสง

การขนสงปโตรเลยมมกวธ อะไร

43

เรองท ๔ ผลผลตจากการกลนนำามนนำาผลผลตจากการกลนนำามนดบมาเรยงลำาดบตาม

อณหภมของจดเดอด

จดเดอดตำา

จดเดอดสง

เรองท ๕ ผลตภณฑปโตรเคม

กาซหงตม

ตวเลอก นำามนเครอง นำามน

นำามน นำามน

ผลตภณฑปโตรเคมในชวตประจำาวน

หอกลนนำามน

นำามนดบสงเขา

ผลผลต

44

เรองท ๖ พลงงานทดแทน

๑. แสงอาทตย

๒. ความรอนใตพภพ

๓. นำ�า

๔. ลม

๕. นวเคลยร

๖ ชวมวล

เรองท ๗ มาชวยประหยดพลงงานกนเถอะ เราสามารถประหยดพลงงานไดอยางไรบาง ชวยบอกให

ชนใจหนอยนะครบ

๑.

๒.

๓.

ชนดของพลงงาน นำาไปใชใน ประโยชน

45

๔. ๕.

เฉลยใบงาน


เรองท ๑ กวาจะเปนปโตรเลยม

๑. ปโตรเลยมหมายถงอะไร มนทไดจากหน หรอนำามนดบและแกสธรรมชาต

๒. ปโตรเลยมเกดจากอะไร เกดจากสงมชวตทงซากพช และซากสตวถกทบถมเปน

เวลาหลายลานป

๓. ปโตรเลยมมธาตใดเปนองคประกอบบาง มธาตไฮโดรคารบอนเปนองคประกอบหลก และมไนโตรเจน ออกซเจน กำามะถน เปนองคประกอบรอง

เรองท ๒ การกลนนำามน1. การกลนนำ�ามนปโตรเลยมใชวธการกลนแบบ การกลนลำาดบ

สวน

2. นำ�ามนเบนซนในประเทศไทยแบงออกเปน ๒ ชนด อะไรบาง ชนดพเศษคาออกเทนสง ( สแดง ) และนำามนเบนซนธรรมดา ( สสม )

3. เครองบนไอพนเตมนำ�ามนชนดใด นำามนกาดกบแนฟทา

4. การใชเช�อเพลงในการหงตมในครวเรอนบรรจแกสอะไร แอล พ จ ( LPG )

46

๕ นำ�ามนกาดสมยกอนเปนผลตภณฑหลกทนยมนำาไปใชทำาอะไร จดตะเกยง

เรองท ๓ การขนสง

เรองท ๔ ผลผลตจากการกลนนำามน นำาผลผลตจากการกลนนำามนดบมาเรยงลำาดบตาม

อณหภมของจดเดอด

จดเดอดตำา

จดเดอดสง

การขนสงปโตรเลยมมกวธ อะไร

ทางรถบรรทก

ทางรถไฟ ทางเรอ

ทางทอ


ตวเลอก นำามนเครอง

นำามน นำามน

นำามน

หอกลนนำามน

นำามนดบสงเขา


นำามนเบนซนนำามนดเซลนำามนเครอง

นำามนเตา

ผลผลต

47

เรองท ๕ ผลตภณฑปโตรเคม

เรองท ๖ พลงงานทดแทน

๑. แสงอาทตย

๒. ความรอนใตพภพ

๓. นำ�า

๔. ลม

๕. นวเคลยร

๖. ชวมวล

เรองท ๗ มาชวยประหยดพลงงานกนเถอะ เราสามารถประหยดพลงงานไดอยางไรบาง ชวยบอกใหชนใจหนอยนะครบ

หลอดกาแฟ

ผลตภณฑปโตรเคมในชวตประจำาวน

ผงซกฟอง

กาว

โฟม

ขวดนำาดม

ชนดของ นำาไปใชใน ประโยชน

ความรอน

ไอนำา

แรงนำาไหล

แรงลม

การฉายรงส

เชอเพลงจากพช

ผลตกระแส

ผลตกระแสไฟฟาผลตกระแส

อตสาหกรรม

ผลตกระแสไฟฟา

ทำานำาอน

48

๑.

๒.

๓.

๔. ๕.

เรอง โลกของแมลง

เวลา ๓ ชวโมง

สาระสำาคญโดยธรรมชาตการดำารงชวตของมนษยไดอยรวมโลกกบแมลง

มานานแลว ซงไดพงพาอาศยแมลงในการดำารงชวตตลอดมา แตแมลงไมจำาเปนตองอาศยมนษยในการดำารงชวตเลย กสามารถอยไดมากกวา ๔๐๐ ลานปมาแลว ปจจบนมแมลงประมาณลาน ลาน ลานตว มากกวา ๗๕๐,๐๐๐ ชนด และหากไมมแมลง หรอมจำานวนนอยลง ระบบนเวศท�งหลายกจะสบสนแปรปรวนทนท ทำาใหสงผลตอการดำารงชวตของสงมชวตตางๆ ในปจจบนเปนอยางมาก

ปจจบนน�มนษยยงไมทนรจกและเขาใจธรรมชาตของแมลงชนดตางๆ ดนก จงมการรกรานและทำาลายทอยของแมลงเปนอยางมาก ทำาใหวงจรชวตของแมลงถกทำาลายไปและแมลงบางชนดสญพนธไป แมลงมประโยชนอยางมากในการรกษาและปรบปรงคณภาพชวตของมนษยและสงแวดลอม ดงน�นมนษยเราควรใหความสำาคญ และศกษาทำาความเขาใจกบแมลงใหมากข�น รวมท�งปลกจตสำานกใหชวยกน

การนำาผลตภณฑเกากลบมาใชใหม

ปดไฟกอนเขานอนหรอออกจากบาน

ใชนำาอยางประหยดเมอจำาเปน

รถยนต รถจกรยานยนต ใชเมอจำาเปนและมการตรวจตรา บำารงรกษาเลอกซอเครองใชไฟฟาทไดมาตรฐาน ดฉลากแสดงประสทธภาพไฟฟาเบอร ๕

49

อนรกษธรรมชาตและสงแวดลอมเพอใหแมลงไดสรางชวตรวมกบมนษยสบไป

วตถประสงค1. เพอสามารถอธบายเกยวกบการกำาเนดแมลง (วฏจกรของ

แมลง) และพฤตกรรมของ แมลงได2. เพอสามารถอธบายบทบาทของแมลงทมตอการดำารง

ชวตของมนษยได3. เพอสามารถอธบายถงการจำาแนกแมลงออกเปนกลม

ตางๆ และแมลงทกำาลงจะสญพนธได4. เพอสามารถอธบายและยกตวอยางประโยชนและโทษ

ของแมลงได5. เพอสามารถอธบายความหลากหลายทางชวภาพของ

แมลงในภาคอสานได

ขอบขายเนอหา1. ความรเกยวกบการกำาเนดแมลง (วฏจกรของแมลง)2. บทบาทของแมลงทมตอการดำารงชวตของมนษย3. สงคมแมลง4. ประโยชนและโทษของแมลง5. แมลงอสาน

แนวทางการจดกจกรรมการเรยนร1. วทยากรช�แจงรายละเอยดการจดกจกรรมการเรยนร เรอง

โลกของแมลง2. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน เรอง โลกของแมลง 3. ใหผเรยนศกษานทรรศการมหศจรรยโลกของแมลง

ของศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา ขอนแกน4. วทยากรใหความรเกยวกบการกำาเนดของแมลง บทบาท

ของแมลงทมตอการดำารงชวตของ

50

มนษย สงคมของแมลง ประโยชนและโทษของแมลง และแมลงอสาน

5. ใหผเรยนศกษาใบกจกรรม พรอมกบลงมอทำาใบกจกรรม6. ใหผเรยนศกษาใบงาน พรอมกบลงมอทำาใบงาน7. วทยากรและผเรยนสรปองคความรรวมกน8. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน เรอง โลกของแมลง

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนรและการมสวนรวม2. ประเมนจากการทำาใบกจกรรม3. ประเมนจากการทำาใบงาน4. แบบประเมนกอนเรยน และแบบประเมนหลงเรยน

สอและวสดอปกรณ1. นทรรศการมหศจรรยโลกของแมลง ของศนยวทยาศาสตร

เพอการศกษาขอนแกน2. ตรายาง (รปแมลง)3. แทนหมกสนำ�าเงน4. ใบความร5. ใบกจกรรม6. ใบงาน7. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

บนทกผลการจดกจกรรมของวทยากรในฐานน……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

51

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………



การกำาเนดของแมลงเมอประมาณ ๓๐๐ ลานปมาแลว โลกเร มมปาไมและหนองนำ�า

ใหญบนแผนดน ระยะน�เองทไดมแมลงเกดข�นบนโลก แมลงชนดแรก ไดแก แมลงปอและแมลงสาบ แมลงในสมยน �นมขนาดใหญ อาจเรยกไดวา แมลงปอยกษ“ ” เพราะมความยาววดจากปลายปกถง ๒๐ เซนตเมตร สวนแมลงสาบกอาจถอไดวาเปนบรรพบรษของแมลงสาบปจจบน เพราะมรปรางและนสยเหมอนกนไมไดเปลยนไปเลย เนองจากแมลงเปนสตวไมมกระดกสนหลงเน�อออนนมนม ปกบางใส ฟอสซลของแมลงโบราณถอไดวาเปนหลกฐานสำาคญ จงไดหายากยง หลกฐานเกยวกบแมลงโบราณทพอจะหาได คอ ซากของแมลงในกอนอำาพนซงมอายกวา ๖๐ ลานป

52

คำาวา แมลง“ ” หมายถง สตวทมขา ๓ ค มหนวด ลำาตวแบงออกได ๓ สวน ไดแก สวนหว สวนอก และสวนทอง ในขณะท “แมง จะหมายถง” สตวทมขา ๔ ค หรอมากกวา ๔ ค ไมมหนวด ลำาตวแบงออกเปน ๒ สวน ไดแก สวนหวและสวนทอง จากสภาพแวดลอมและการขดเกลาทางสงคมทเปนตว หลอหลอมชวต ความคด ความเขาใจทศนคต รวมถงมโนทศนของชาวบาน ทำาใหคำาวา แมลง“ ” ของชาวบานแตกตางไปจากการจดแบงสตวตระกลแมลงตามแนวของนกอนกรมวธานและนกกฏวทยา การกำาหนดวาสตวชนดใดเปนแมลงน �นชาวบานสงเกตจากสงเหลาน�เปนเกณฑในการแบง ไดแก

๑. ลกษณะทางกายภาพ สตวทชาวบานถอวาเปนแมลงจะพจารณาจากลกษณะทางกายภาพเปนส ำาคญน�นคอ แมลงตองมขนาดเลก ไมใหญจนเกนไป โดยมคำาจำากดความวาตองไมใหญเกนนก มขามากกวานก คอ มขาต�งแต ๖ ขาข�นไป และตองเปนสตวทรบความรสกทางหนวดซงมไวรบความรสกเกยวกบอนตรายตางๆ รอบตว

๒. ลกษณะการเคลอนไหว การเคลอนไหวเปนสงหนงทกำาหนดวาสงมชวตแบบใดถก ซงจดเปนแมลงทมการเคลอนไหวตามทศนะของชาวบานแบงได ๒ ประเภท คอ

๒.๑ ใชขาในการเคลอนไหว สตวประเภทแมลงตองใชขาในการเดนหรอไตไปตามทตาง ๆ บางประเภทเดนเรว บางประเภทเดนชา ลกษณะพเศษคอ การไตหรอเดนของแมลงน�สามารถทำาไดในพ�นททกลกษณะ ทกระนาบ มการเกาะตดเพราะมเลบขาทแขงแรง

๒.๒ ใชปกในการเคลอนไหว สตวประเภทแมลงบางชนดใชปกในการเคลอนไหว ปกน�นตองไมใหญจนเกนไป ซงแตกตางจากสตวประเภทอนๆ ทมปกหนา นม มขน แตปกแมลงไมมขน และแมลงจะบนไดเปนคร �งคราว กลาวคอ บนไดไมนานกตองหยดพก ซงแตกตางจากสตวประเภทอน ๆ อยางไรกตาม แมจะมปกเลกแมลงกสามารถเคลอนทไดไวและหลบหนการไลลาไดเรวกวาสตวปกประเภทอน ๆ

53

๓. ลกษณะของแหลงทอยอาศย แหลงทอยอาศยกเปนเกณฑหนงทแสดงใหเหนวา สตวประเภทใดอยในจำาพวกแมลงในมโนทศนของชาวบาน แมลงสามารถอยอาศยไดท �งบนบก บนฟา และในนำ�า

๓.๑ บนบก ชาวบานมความเขาใจวาสตวตวเลกๆ ทอาศยอยบนบกและชอบขดรอาศยอยใตดนน �นสวนใหญเปนแมลง ซ งเปนการขดอยเพยงชวคราว โดยข�นอยกบฤดกาล และความยาวนานของการฟกไข หรอในบางคร �งกข�นมาอยบนบกตอนกลางวน และขดรอาศยอยตอนกลางคน อกพวกหนงไดแก สตวตวเลกๆ ทอยบนบกและชอบเกาะตามกงไมกถอเปนแมลงอกเชนกน ชาวบานมความคดวาแมลงบนบกตองอยในแหลงดงกลาวเทาน �น คอ ขดรอาศยอยในดนกบเกาะตามกงไม นอกเหนอจากน�ไมจดวาเปนแมลง ตวอยางเชน แมงปอง ชาวบานไมถอวาเปนแมลง เพราะแหลง ทอยอาศยไมไดอยในดนและตามกงไม ชาวบานจะเรยกวา ตวงอด“ ” ซงไมไดเปนแมลงในมโนทศนของชาวบาน

๓.๒ ในนำ�า แมลงบางประเภทกเปนสตวอกจำาพวกหนงทอาศยอยในนำ�านอกเหนอจากปปลา กง หอย สตวอนๆ ทเปนสตวเลกๆ และมจำานวนมากๆ ถอวาเปนแมลง

๓.๓ บนฟา สตวทบนไดและมขนาดลำาตวทเลก ไมมขน ถอวาเปนแมลง

๔. ลกษณะการขยายพนธ แมลงเปนสตวทมการขยายพนธคราวละมากๆ เปนรอยเปนพนตว ในขณะทสตวประเภทอนไมมลกษณะพเศษเชนน� การขยายพนธแมลงตองมการวางไข ฟกเปนตวออน (ชาวบานเรยกวา ลกข�) และมการฟกตวเปนดกแด (ชาวบานเรยกวา ลกนาง) และเจรญเต บโตเป นต ว เต มวย (ชาวบานเร ยกว า ต วแก)ลกษณะวงจรชวตดงกลาวทำาใหแมลงแตกตางจากสตวประเภทอน ๆ

ความแตกตางของแมลงกบแมง ลกษณะของ "แมลง" (Insects)

54

- ลำาตว แบงออกเปน ๓ สวน คอ สวนหว สวนอก และสวนทอง - มขา ๖ ขา และมปก ๑-๒ ค บางชนดไมมปก - หนวด มหนวด ๑ ค บางชนดไมมหนวด - ตา มตารวมขนาดใหญ ๒ ตา เชน ดวง ตอ แตน ผ�ง มด ผเส�อ

แมลงวน แมลงปอ แมลงสาบ มวน จ�งหรด ตกแตน ปลวก ฯลฯ

ลกษณะของ "แมง" (Arachnids)- ลำาตว แบงออกเปน ๒ สวน คอ สวนหว (หวและอกรวมเปน

สวนเดยวกน ) และสวนทอง - มขาสำาหรบใชเดน ๘ ขา (บางชนดมมากกวา ๘ ขา ซงใชจบ

อาหารเขาปาก) ซงมขาอยตรง สวนทอง- ไมมปก- ไมมหนวด- ตา ไมมตารวม เชน แมงปอง แมงมม ไร เหบ

แมลง (Insects) แมง (Arachnids)

วงจรชวตของแมลง

55

หมายถง การเปลยนแปลงรปรางของแมลง ต�งแตระยะแรกถงระยะสดทาย โดยจะแบงเปนการเปลยนแปลงรปราง ๒ แบบ คอ การเปลยนแปลงรปรางแบบสมบรณ และการเปลยนแปลงรปรางทไมสมบรณ เพอทำาใหเกดการขยายพนธและแมลงสามารถดำารงชวตอยตอไปได

๑. การเปลยนแปลงรปรางแบบสมบรณ มการเปลยนแปลง ๔ แบบ คอ ไข ตวออน ดกแด และตวเตมวย ท�งสแบบน� จะมรปรางไมเหมอนกน ตวออนจะแตกตางจากพอแมมาก ตวออนจะกนอาหารแตกตางจากพอแมและลอกคราบหลายคร �ง เมอเจรญเตมทกจะหยดกนอาหารและเปลยนรปเปนดกแด ในระยะน�แมลงบางชนดจะป นใยไหมหอหมตวเอง บางชนดจะมการเปลยนแปลงเฉพาะบรเวณผวหนง โดยทผวหนงทเคยนม กลายเปนปลอกแขงหมตว ในระหวางทมนหยดนงเฉยน�จะมการเปลยนรปรางลกษณะไปเปนแมลงทสมบรณเตมท เมอการเจรญครบกำาหนดเวลาแมลงภายในใยไหมหรอปลอกดกแดกจะเจาะออกมาเปนแมลงทโตเตมท แมลงสวนใหญจะเจรญเตบโตโดยการเปลยนรปรางแบบสมบรณ เชน ผเส�อกลางวน ผเส�อกลางคน แมลงชางแมลงวน เปนตน

๒. การเปลยนแปลงรปรางแบบไมสมบรณ เมอไขฟกออกมาแลวจะกลายเปนตวออนทมรปรางใกลเคยงพอแมแตไมมปก และมกจะมนสยตลอดจนทอยอาศยตางจากพอแมดวย พวกแมลงโบราณ ซงเปนแมลงชนดทไมมการเปลยนแปลงรปรางไปจากตนตระกล ซงเกดข�นในโลก เมอหลายรอยลานป ไขของแมลงดงกลาวน�เมอฟกออกมาแลว จะกลายเปนตวออนทมรปรางเหมอนพอแม ผดแตมขนาดเลกกวาเทาน�น ตวอยางของแมลงพวกน�ไดแก ตวสามงาม

สณฐานวทยาภายในของแมลง

56

องคประกอบภายในตวแมลงจะประกอบดวยระบบตางๆ ไดแก ระบบประสาท ระบบทางเดนอาหารระบบหมนเวยนโลหต ระบบขบถาย ระบบหายใจ และระบบสบพนธ ในทน�จะกลาวเฉพาะระบบสำาคญๆ เทาน�น

ระบบประสาท จะประกอบดวย ๓ ระบบใหญๆ คอ central nervous system, visceral nervous system, peripheral nervous system

ระบบทางเดนอาหาร ประกอบดวย ตอมนำ�าลาย กระเพาะพก กน ตงนำ�ายอย ลำาไสสวนกลางจนไปถง ทวารหนก ซงแตละสวนจะทำาหนาทคลายกบระบบยอยอาหารของมนษย

ระบบหายใจ แมลงหายใจโดยใชทอลม ( trachea ) และรหายใจ ( spiracle ) สวนตวออนของแมลงทอาศยในน ำ�าจะใช เหงอกในการหายใจ

แมลงและญาตสนทแมลงสงคม เชน มด และ ผ�ง เปนตวอยางทพบเหนไดงายทสด

ของสตวสงคม พวกมนอาศยอยรวมกนเปนอาณาจกรขนาดใหญ โดยแบงหนาทการงานกนอยางเปนระบบและเรยบรอย บางคร �งอาณาจกรเชนน� อาจเรยกไดวาเปน superorganism ในภาษาไทยอาจเรยกไดวา แมลงวรรณะ“ ”

แมลงกบมนษยมนษยจำาเปนตองพงพาอาศยแมลงในการดำารงชวต แตแมลงไม

จำาเปนตองอาศยมนษยในการดำารงชวตเลย สมมตวาโลกน�ไมมมนษยในทนททนใด เราจะพบวาแมลงแมแตชวตเดยวกไมกระทบ กระเทอน และภายในระยะเวลาเพยง ๒๐๐-๓๐๐ ป โลกจะยอนกลบสสภาพอดมสมบรณดงในอดต เมอ ๑๐,๐๐๐ ปมาแลว แตหากแมลงหมดส�นไปจากโลก ระบบนเวศท�งหลายจะอลวนสบสนทนท ตนไมดอกทเคยมแมลงชวยในการผสมเกสร กจะมแตลมชวยผสมพนธแตเพยงอยางเดยว มนจะคอย ๆ ลมตายและสญพนธไป สตวอน ๆ เชน นก เมอไมมพช ไมมแมลงเปนอาหารกจะลมตายไป ดนดำาทเคยรวนซยเพราะ

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9C%E0%B8%B6%E0%B9%89%E0%B8%87

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%94

57

มแมลงชวยพรวน กจะกลายเปนดนแขงทใชเพาะปลกอะไรไมได ชวตมนษยกจะไมเปนชวตอกตอไป

บทบาทของแมลงทมตอการดำารงชวตของมนษย มดงนแมลงผสมเกสร

ลมเปนพาหะสำาคญชวยพดเกสรตวผไปตกบนยอดเกสรตวเมย แตมากกวา ๖๐ เปอรเซนตของตนไมท �งหมด อาศยสงมชวตชนดอนในการผสมเกสร เชน หอย ทาก แมงมม ไร นก คางคาว และแมลง เปนตน แมลงเปนสงมชวตทชวยในการผสมเกสรดอกไมมากทสด แมลงทจดอยในประเภท ภมร จะอาศยเกสรเปนอาหารทใหโปรตนและอาศยนำ�าหวานเปนอาหารทใหพลงงาน เกสรดอกไมจะตดตามตวแมลงจากดอกหนงไปอกดอกหนง ในขณะทแมลงลงกนเกสรและนำ�าหวานจากดอกไม

แมลงทชวยผสมเกสรดอกไมมท �งหมดในโลกมประมาณ ๓๐,๐๐๐ ชนด นอกจากผ�งแลว ยงมแมลงชนดอน ๆ อก เชน

- พวกตอ แตน ตอเบยน แตนเบยน มด- พวกแมลงวน ไดแก แมลงวนผ�ง แมลงวนหวเขยว แมลงวน

บาน เปนตน- พวกดวง ไดแก แมลงนน ดวงผลไม ดวงถว ดวงงวง- พวกมวนและเพล�ยตางๆ- พวกผเส�อกลางวน และผเส�อกลางคน ชนดตางๆแมลงผสมเกสรบางชนดกเปนแมลงศตรส ำาคญของพชผล

ทางการเกษตร เชน พวกดวง พวกมวน และเพล�ยตางๆ ควรตองพจารณาชงนำ�าหนกดในแตละสถานการณวาแมลงเหลาน�ใหประโยชนหรอโทษ จะไดปฏบตการอยางถกตองเพอใหผลประโยชนสงสดตกอยทมนษยเรา

แมลงดชนคณภาพนำาเหตผลทแมลงนำ�าถกนำามาใชประเมนผลกระทบตดตามคณภาพนำ�า

และตรวจวดมลพษทางนำ�า

58

1. แมลงสามารถแสดงผลลพธของการสะสมของสภาพแวดลอมเปนระยะเวลายาวนานได

2. แมลงนำ�าบางชนดมความไวตอการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมและมการฟ� นตวชา ทำาใหยงสามารถเหนรองรอยของเหตการณทเกดข�นได

3. วธการเกบตวอยางมการพฒนาจนไดเปนวธการมาตรฐาน และความรดานอนกรมวธาน มการ ศกษาเปนอยางดแลวในแมลงหลายกลม เชน ระบบ BMWT

4. แมลงนำ�ามสมาชกอยในทกกลมของ Functional groups และเปนองคประกอบทสำาคญในการเชอมระหวางผลผลตปฐมภมกบลำาดบข�นการกนอาหารทสงข�นในสายใยอาหาร

5. เปนมตรตอสงแวดลอม

แมลงนกสบการใชประโยชนจากแมลงในการสบสวนเกยวกบคดความตางๆ

แบงเปน ๓ สวน คอ 1. สวนทเกยวของกบชมชน 2. สวนทเกยวของโรงเกบ 3. สวนทเกยวของกบอาชญากรรม ในทน�จะขอกลาวถงสวนท ๓ เทาน�น การใชแมลงในการสบสวน

คดอาชญากรรมน� เรยกอกอยางหนงวา อาชญนตเวชกฏวทยา (Medicrocriminal Forensic Entomology) เปนการสบหาระยะเวลาหลงการตาย (PMI) หรอขอมลตาง ๆ น�น ตองเกบหลกฐานจากสถานทเกดเหต ซงอาจเปนไขของแมลง ตวออน หนอน ดกแด หรอตวเตมวยของแมลงกได จากน�นนำามาแบงเปน ๓ สวน สวนทหนงนำามาใชประมาณ PMI โดยดจากอายของแมลงทพบบรเวณศพทมอายมากทสด สวนท ๒ นำาไปเล�ยงจนเปนตวเตมวย เพอใหแนใจวาจำาแนกชนดถกตอง สวนท ๓ นำาไปตรวจวเคราะห DNA เพอใหมนใจยงข�น ในระยะแรกทศพเรมเนาเป อยน�นแมลงทพบสวนใหญจะเปน

59

แมลงในกลมแมลงวนโดยเฉพาะอยางยงแมลงวนหวเขยว ซงจะวางไขทศพหลงจากตายไปแลว ๒ ชวโมง

เมนแมลงเมนแมลง คอ การนำาแมลงมาทำาเปนอาหารเพอรบประทาน ซง

ในปจจบนมนษยไดนำาแมลงมาทำาเปนอาหารมาก เชน พซซาหนาแมลงสาบ จ�งหรดทอด ตะขาบทอด เปนตน

แมลงอนตรายแมลงเปนสงมชวตทมขนาดเลก แมลงแตละชนดกจะมคณสมบตเฉพาะในการปองกนตวเองเพอความอยรอด เชน ยง แมลงวน แมลงดวงกนกระดก เปนตน

ประโยชนของแมลง๑. เปนแหลงอาหารของมนษยและสตว โดยจากขอมลของกอง

โภชนา กรมอนามย พบวาเมอ เปรยบเทยบคณคาทางอาหารดานโปรตน และไขมนระหวางแมลงบางชนด เชน ตกแตน แมลงตบเตากบเน�อสตว เชน เน�อไกทนำ�าหนกเทาๆ กน จะมคณคาทางอาหารใกลเคยงกน ดงน�นสามารถนำามาใชเปนแหลงอาหารไดในพ�นททขาดแคลนอาหารพวกโปรตน

๒. นอกจากเปนอาหารโดยตรงแลว แมลงยงใหผลผลตทมประโยชนหลายอยาง เชน นำ�าผ�ง ไขผ�ง หรอข�ผ�งอาหารเล�ยงตวออนของผ�งทเรยกวา นมผ�ง เสนไหม

๓. แมลงนำามาใชประโยชนทางการศกษา โดยเฉพาะใชทดลองทางดานวทยาศาสตร เชน แมลงหว แมลงสาบ

๔. แมลงชวยผสมเกสรตามธรรมชาต ไดแก พวกผ�ง ตอ แตน๕. แมลงตวหำ�า ตวเบยน ทางธรรมชาต ชวยทำาลายแมลงอนๆ ท

เปนศตรทำาลายพชผลของมนษย

โทษของแมลง

60

๑.เปนพาหะนำาโรครายแรงหลายโรคมาสมนษย๒. แมลงหลายชนดเขามารบกวน กดกนอาหารของมนษย สราง

ความรำาคาญ และทำาใหสกปรก นอกจากน�นยงพบวาแมลงสาบ มสารพวก Allergen กอใหเกดอาการแพ เชน เปนลมพษ หด ไอ จาม ไดดวย

๓.แมลงบางชนดไมควรนำามาบรโภคโดยเดดขาด ไดแก ดวงนำ�ามน เนองจากภายในตวมสารพษ ทเรยกวา Cantharidin ซงถารบประทานเขาไปในจำานวนมากพอ จะทำาใหผบรโภคมอนตรายถงช ว ต ไ ด แ ล ะ แ ม ล ง พ ว ก ด ว ง บ า ง ช น ด ส า ม า ร ถ เ ป น intermediate host ของพยาธบางชนดได

๔.แมลงบางชนดกอใหเกดอนตรายกบคนได เมอสมผสถกตว เชน แมลงพวกดวงกนกระดก จะมสาร paederin อยในตว ถาแมลงลำาตวแตกแลว สารน�มาสมผสผวหนงจะทำาให เปนแผลพพอง แสบรอน

๕.แมงทเปนโทษ ไดแก แมงปอง เนองจากทปลายทองจะม sting ซงจะมตอมพษอยในบรเวณน�นดวย

ใบกจกรรม


คำาชแจง ใหปฏบตกจกรรม ดงตอไปน�๑.วทยากรแนะนำาเกยวกบการใชอปกรณและการทำากจกรรม๒. แบงกลมผเรยนออกเปน ๒ กลม เทาๆ กน๓. ใหผเรยนจบค ระหวางขอความจากใบกจกรรมน�กบตราประทบรปแมลง โดยใหประทบตรารป แมลงใหตรงกบขอความในใบกจกรรมน� ภายในเวลา ๑๐ นาท๔.วทยากรและผเรยนรวมกนสรปผลการทำากจกรรม

61

1. แมลงชวยในการผสมเกสรดอกไมตามธรรมชาต

…………………………………………………………………………………………….......................……………….…..

2. แมลงทเปนดชนวดคณภาพนำ�า

……………………………………………………………………………………….........................………………….……

3. แมลงทใชในการสบสวนคดความตาง ๆ เชน คดอาชญากรรม

…………………………………………………………………………………………........................……………..………

4. แมลงทเปนพาหะนำาโรครายแรงมาสมนษย

62

…………………………………………………………………………………………………………............................…

5. แมลงทสมผสกบผวหนงมนษยแลวทำาใหมอาการแสบรอนและผวหนงอกเสบเปนแผลพพองได

………………………………………………………………………………………………….............................………………

6. แมงทไมชอบแสงสวาง ออกหากนในเวลากลางคน ทปลายหางมอวยวะไวสำาหรบตอยและมพษตอระบบประสาท

………………………………………………………………………………………………………..........................………

63

ใบงาน



1. แมลง หมายถงอะไร…………………………………………………………………………………………………………..……………………………....…………………………………………………………………………………………..…………………………………………...

2. แมง หมายถงอะไร………………………………………………………………………………………..………………………………………………..…………………………………………………………………………………………..…………………………………………....

3. แมลงชนดแรกทเกดข�นในโลก คอแมลงอะไร…………………………………………………………………

………………………..…………………………………………….

.…………………………………………………………………………………………………………..…………………………….

4. การเปลยนแปลงรปรางของแมลงมกแบบ อะไรบาง จงอธบาย

64

………………………………..……………………………………………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………….……..…………………………….…………………………………………………………………………………………………………..……………………………..

5. แมลงจำาแนกตามลกษณะทางสงคม แบงออกเปนกประเภท อะไรบาง พรอมยกตวอยางประกอบ

…………………………………………………………………………………………………………..…………………………….

………….………………………………………………………………………………………………..……………………………………………….………………………………………………………………………………………..……………………………

6. แมลงอนรกษทพบในประเทศไทยมกรายการ อะไรบาง…………………………………………………………………

………………………………………..………………….…………

…………………………………………………………………………………………………………..…………………………….

7. ใหผเรยนเตมชอของแมลงในชองวางใหถกตอง

65

8. จงอธบายและยกตวอยางประโยชนของแมลง มา ๓ ขอ๑.…………………………………………………………………………………………………………..……………………๒.……………………………………………………………………………………………………………………………….๓…………………………………………………………………………………………………………………………..……

9. จงอธบายและยกตวอยางโทษของแมลง มา ๓ ขอ๑………………………………………………………………………………………………………..………………………๒…………………………………………………………………………………………………………………………………๓…………………………………………………………………………………………………………………………………

10. ใหผเรยน จบคระหวางรปภาพกบชอของแมลง ใหถกตอง1. แมลงกระชอน ๒. แมลงกนน ๓. แมงงอด

ภาพท ๑ ชอ. :............................................

66

เฉลยใบกจกรรม


1. แมลงชวยในการผสมเกสรดอกไมตามธรรมชาต

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

2. แมลงทเปนดชนวดคณภาพนำ�า

ภาพท ๓ ชอ ...........................................

ภาพท ๒ ชอ .:...........................................

67

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

3. แมลงทใชในการสบสวนคดความตาง ๆ เชน คดอาชญากรรม

……………………………………………………………………………………………………………………………………………….

4. แมลงทเปนพาหะนำาโรครายแรงมาสมนษย

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. แมลงทสมผสกบผวหนงมนษยแลวทำาใหมอาการแสบรอนและผวหนงอกเสบเปนแผลพพองได

68

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. แมงทไมชอบแสงสวาง ออกหากนในเวลากลางคน ทปลายหางมอวยวะไวสำาหรบตอยและมพษตอระบบประสาท

…………………………………………………………………………………………………………………………………………

……



๑. “แมลง หมายถงอะไร”แมลง หมายถง สตวไมมกระดกสนหลง รางกายแบงออกเปน ๓ สวน คอ สวนหว สวนอก และสวนทอง มขา ๖ ขา มหนวด มตารวมขนาดใหญ ๒ ตา และอาจมปกหรอไมมปกกได

๒. “แมง หมายถงอะไร”แมง หมายถง สตวไมมกระดกสนหลง รางการแบงออกเปน ๒ สวน คอ สวนหว (หวและ อกรวมกนเปนสวนเดยวกน)

69

และสวนทอง มขาตงแต ๘ ขาขนไป ไมมปก ไมมหนวด และไมมตารวม

๓. แมลงชนดแรกทเกดข�นในโลก คอแมลงอะไรแมลงปอ และแมลงสาบ

๔. การเปลยนแปลงรปรางของแมลงมกแบบ อะไรบาง จงอธบายการเปลยนแปลงรปรางของแมลงม ๒ แบบ คอ ๑ . ก า ร เ ป ล ย น แ ป ล ง ร ป ร า ง แ บ บ ส ม บ ร ณ ม ก า รเปลยนแปลง ๔ ระยะ คอ ไข ตวออน ดกแด และตวเตมวย๒. การเปลยนแปลงรปรางแบบไมสมบรณ เมอไขฟกออกมาแลวจะกลายเปนตวออนทมรปรางใกลเคยงพอแม แตไมมปก และมกจะมนสยตลอดจนทอยอาศยตางจากพอแม

๕. แมลงจำาแนกตามลกษณะทางสงคม แบงออกเปนกประเภท อะไรบาง พรอมยกตวอยางประกอบ

แมลงสามารถจำาแนกตามลกษณะทางสงคมออกเปน ๕ ประเภท ดงน

๑. แมลงทกอความรำาคาญ เชน แมลงสาบ แมลงวน มด ยง

๒. แมลงศตรพช คอ แมลงทคอยกดกนพชจะมความสำาคญทางเศรษฐกจ เชน เพลยออน แมลงหวขาว

๓. แมลงทมประโยชนหรอแมลงอตสาหกรรม เชน ผง แมลงไหม

๔. แมลงผสมเกสร เชน ผเสอ ผง แมลงปอ แมลงภ ตอ แตน

๕. แมลงทเปนศตรธรรมชาต (แมลงกดกนกนเอง) เชน ตวหำา ตวเบยน

๖. แมลงอนรกษทพบในประเทศไทยมกรายการ อะไรบางมอย ๓ รายการ คอ ผเสอภฐาน ผเสอไกเซอร และผเสอถง

ทอง.

70

๗. ใหผเรยนเตมชอของแมลงในชองวางใหถกตอง

๘. จงอธบายและยกตวอยางประโยชนของแมลง มา ๓ ขอ ๑. เปนแหลงอาหารของมนษยและสตว เชน ตกแตน แมลง

ตบเตา ๒. แมลงนำามาใชประโยชนทางการศกษา เชน แมลงหว

แมลงสาบ ๓. แมลงชวยผสมเกสรตามธรรมชาต ไดแก ผง ตอ

แตน๙. จงอธบายและยกตวอยางโทษของแมลง มา ๓ ขอ

๑. เปนพาหะนำาโรครายแรงหลายโรคมาสมนษย ๒. สรางความรำาคาญและทำาใหอาหารของมนษยสกปรก

เชน แมลงสาบ ๓. แมลงบางชนดเมอบรโภคเขาไปแลวจะทำาใหอนตรายถง

ชวตได เชน ดวงนำามน๑๐. ใหผเรยน จบคระหวางรปภาพกบชอของแมลง ใหถกตอง

๑. แมลงกระชอน ๒. แมลงกนน ๓. แมงงอด

ผเสอภฐาน ผเสอไก ผเสอถง

ภาพท ๑ ชอ แมงงอด

ภาพท ๒ ชอ แมลงกระชอน

71

เรอง พระบดาแหงการประดษฐไทย


สาระสำาคญตลอดหวงระยะเวลาทผานมากวา ๖๐ ป นบจากพระบาท

สมเดจพระเจาอยหวภมพล อดลยเดช ไดเสดจข�นเถลงถวลยราชสมบต พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงบำาเพญพระราช กรณยกจนอยใหญ ยงประโยชนแกชาวไทยและประเทศไทยเปนอยางยง ในพระราชกรณยกจประการหนงคอ งานทเกยวกบการประดษฐ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดทรงประกอบพระราชกรณยกจ ตลอดระยะเวลาททรงครองราชยเปนประมขแหงราชอาณาจกรไทย ซงโครงการในพระราชดำารม ประมาณ ๑๔ โครงการ ท�งน�เนองดวยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงมความสนพระทย และทรงพระปรชาสามารถสงยงในงานชางทก ๆ ดาน จากพระอจฉรยภาพดานการชาง ไดทรงใชวชาชางวศวกรรมขยายออกไปสการแกไขปญหาของประเทศ เพอบำาบดทกขบำารงสขของอาณาประชาราษฎร ทวท�งแผนดน เชน กงหนนำ�าชยพฒนา โครงการฝนหลวงและโครงการแกมลง ซงจะเปนตวอยางเพยงบางสวนในโครงการในพระราชดำารท�งหมด

วตถประสงค1. เพอใหผเรยนไดมความรเกยวกบโครงการในพระราชดำารและ

พระปรชาสามารถ ในพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ภาพท ๓ ชอ แมลงกน

72

2. เพอใหผเรยนนำาความรทไดไปประยกตใชในชวตประจำาวนได

ขอบขายเนอหา1. กงหนนำ�าชยพฒนา2. โครงการฝนหลวง3. เรอใบมด4. โครงการแกมลง

แนวทางการจดกจกรรมการเรยนร1. วทยากรช�แจงรายละเอยดเกยวกบการจดกจกรรมการเรยน

ร เรอง พระบดาแหงการประดษฐไทย2. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน 3. ใหผเรยนศกษาเรยนรจากใบความร 4. ใหผเรยนศกษาจากวดทศน และนทรรศการพระบดาแหงการ

ประดษฐไทย5. แบงกลมศกษาความรเกยวกบโครงการตาง ๆ6. ใหผเรยนนำาเสนอผลการศกษาของแตละกลม7. ใหผเรยนศกษาตามใบกจกรรม 8. ใหผเรยนทำาใบงาน9. วทยากรและผเรยนรวมกนสรปเน�อหาและความรทไดจาก

การศกษา เรอง พระบดาแหงการประดษฐไทย10. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน

สอและวสดอปกรณ1. นทรรศการพระบดาแหงการประดษฐไทย ของศนย

วทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน2. แบบจำาลองกงหนนำ�าชยพฒนา3. ใบความร4. ใบกจกรรม5. ใบงาน

73

6. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนรและการมสวนรวม2. ประเมนจากใบกจกรรมและใบงาน3. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

บนทกผลการจดกจกรรมของวทยากรในฐานน.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................


74


โครงการ กงหนนำาชยพฒนา"นำ�าเสย" เปนปญหาทางมลพษทสำาคญปญหาหนง พระบาท

สมเดจพระเจาอยหว จงพระราชทานพระราชดำารในการแกไขปญหานำ�าเสย โดยการพระราชทานสงประดษฐทมประสทธภาพในการบำาบดนำ�าเสยข�น นนคอ "กงหนนำ�าชยพฒนา" เพอนำามาชวยบำาบดนำ�า และแกไขปญหานำ�าเนาเสยทเกดข�น ทมาของกงหนนำ�าชยพฒนา สภาพนำ�าเนาเสยในประเทศประสบภาวะวกฤต และมแนวโนมรนแรงข�น พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงมพระราชดำารวาการใชวธบำาบดตามธรรมชาต ไมมประสทธภาพเทาทควร จงไดพระราชทานพระราชดำารใหประดษฐเครองกลเตมอากาศแบบประหยดคาใชจาย และสามารถผลตไดเองข�น จงไดโปรดเกลาฯ ใหมลนธชยพฒนาสนบสนนงบประมาณ เพอการศกษาและวจยสงประดษฐใหมน� พระองคมพระราชดำารวา การจะแกไขปญหานำ�าเสยได ตองเตมออกซเจนลงในนำ�า โดยใชกงหนวดนำ�าเปนตวทำาใหเกดออกซเจน ดงน�น กรมชลประทานจงรบสนองพระราชดำารในการศกษาและสรางตนแบบ โดยดดแปลงเครองสบนำ�าพลงนำ�าจาก "กงหนนำ�าสบนำ�าทนลอย" เปลยนเปน "กงหนนำ�าชยพฒนา" และทดลองใชทโรงพยาบาล พระมงกฎเกลา เมอวนท ๑ พฤษภาคม ๒๕๓๒ และทวดบวรนเวศวหาร เมอวนท ๓ พฤษภาคม ๒๕๓๒

75

จากการศกษาคนควาปรบปรงมาเปนเวลา ๔-๕ ป จนในทสดจงเกดเปน "กงหนนำ�าชยพฒนา" หรอเครองกลเตมอากาศทผวนำ�าหมนชาแบบทนลอย (Chaipattana Low Speed Surface Aerator) คอสามารถลอยข�นลงไดเองตามระดบนำ�า ซงเปน Model RX-๒ หมายถง Royal Experiment แบบท ๒ มคณสมบตในการถายเทออกซเจนไดสงถง ๑.๒ กโลกรมของออกซเจน/แรงมา/ชวโมง สามารถนำาไปใชในกจกรรมปรบปรงคณภาพนำ�าไดอยางอเนกประสงค ตดต�งงาย เหมาะสำาหรบใชในแหลงนำ�าธรรมชาต ไดแก สระนำ�า หนองนำ�า คลอง บง ลำาหวย ฯลฯ ทมความลกมากกวา ๑.๐๐ เมตร และมความกวางมากกวา ๓.๐๐ เมตร

หลกการทำางาน "กงหนนำ�าชยพฒนา" มสวนประกอบสำาคญคอ ซองวดนำ�าทมใบพดออกแบบเปนซองตกนำ�ารปสเหลยมคางหม ๖ ซอง ซงเจาะรไว เพอใหนำ�าไหลกระจายเปนฝอย แตละซองจะแบงเปน ๓ หอง ถกตดต�งบนโครงเหลก ๑๒ โครงใน ๒ ดาน ซองนำ�าจะใชมอเตอรไฟฟาขนาด ๒ แรงมา ระบบแรงดน ๓๘๐ โวลต ๓ เฟส ๕๐ เฮรตซ เปนตวทำาใหหมน ซงจะหมนทความเรว ๕๖ รอบตอนาท สามารถวดนำ�าลกลงไปใตผวนำ�า ประมาณ ๐.๕๐ เมตร ยกนำ�าข�นไปสาดกระจายเปนฝอยเหนอผวนำ�าดวยความสงประมาณ ๑.๐๐ เมตร ทำาใหมพ�นทผวสมผสระหวางนำ�ากบอากาศกวางข�น ทำาใหออกซเจนในอากาศละลายเขาไปในนำ�าไดอยางรวดเรว สวนนำ�าเสยจะถกยกข�นไปกระจายดานบนแลวตกลงทผวนำ�า จะเกดฟองอากาศจมตามลงไปใตผวนำ�าดวย เมอออกซเจนเพมข�นกทำาใหจลนทรยสามารถบำาบดนำ�าไดด และบำาบดนำ�าเสยไดมากข�นดวย ซงกระบวนการเหลาน�เปนกระบวนการทางชวภาพทนำามาใชบำาบดนำ�าเสยทไดรบความนยม เพราะมประสทธภาพสง สามารถประดษฐไดเองและราคาไมแพง

โครงการฝนหลวง

76

เมอคราวทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช เสดจพระราชดำาเนนเยยมพสกนกร เมอป พ.ศ. ๒๔๙๘ ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดทรงรบทราบถงความเดอดรอน ทกขยากของราษฎร และเกษตรกรทขาด แคลนนำ�า อปโภค บรโภค และการเกษตร จงไดมพระมหากรณาธคณ พระราชทาน โครงการพระราชดำาร " ฝนหลวง " ใหกบ ม.ร.ว. เทพฤทธ เทวกล ไปดำาเนนการ ซงตอมา ไดเกดเปนโครงการคนควาทดลอง ปฏบตการฝนเทยมหรอฝนหลวงข�น ในสงกด สำานกงานปลดกระทรวงเกษตรและสหกรณ เมอป ๒๕๑๒ ดวยความสำาเรจของ โครงการ จงไดตราพระราชกฤษฎกา กอต�งสำานกงานปฏบตการฝนหลวง ข�นในป พ.ศ. ๒๕๑๘ ในสงกดกระทรวงเกษตรและสหกรณ เพอเปนหนวยงานรองรบโครงการพระราชดำารฝนหลวง ตอไป

การทำาฝนหลวงเปนกรรมวธการเหนยวนำานำ�าจากฟา จะตองใหเครองบนทมอตราการบรรทกมากๆ บรรจสารเคมข�นไปโปรยในทองฟา โดยดจากความช�นของจำานวนเมฆ และสภาพของทศทางลมประกอบกน ปจจยสำาคญททำาใหเกดฝนคอ ความรอนช�นปะทะความเยน และมแกนกลนตวทมประสทธภาพในปรมาณทเหมาะสม กลาวคอ เมอมวลอากาศรอนช�นทระดบผวพ�นข�นสอากาศเบ�องบน อณหภมของมวลอากาศ จะลดตำาลงจนถงความสงทระดบหนง หากอณหภมทลดตำาลงน�นมากพอกจะทำาใหไอนำ�าในมวลอากาศอมตว จะเกดขบวนการกลนตวเองของไอนำ�าในมวลอากาศข�นบนแกนกลนตว เกดเปนฝนตกลงมา ฉะน�นสารเคมทใชจงประกอบดวย สตรรอน เพอใชกระตนเรงเรากลไกการหมนเวยนของบรรยากาศ สตรเยน ใชเพอกระตนกลไกการรวมตวของละอองเมฆ ใหโตข�นเปนเมดฝน และสตรทใชเปนแกนดดซบความช�น เพอใชกระตนกลไก ระบบการกลนตวใหมประสทธภาพสงข�น

77

วธการทำาฝนหลวงขนตอนทหนง : "กอกวน"

เปนข�นตอนทเมฆธรรมชาต เรมกอตวทางแนวต�ง การปฏบตการฝนหลวง ในข�นตอนน� จะมงใชสารเคมไปกระตน ใหมวลอากาศเกดการลอยตวข�นส เบ�องบน เพอใหเกดกระบวนการชกนำาไอนำ�า หรอ ความช�นเขาสระบบการเกด เมฆ ระยะ เวลาทจะปฏบตการในข �นตอนน� ไมควรเกน ๑๐.๐๐ น. ของแตละวน โดยการใช สารเคมทสามารถดดซบไอนำ�าจากมวล อากาศได แมจะมเปอรเซนตความช�นสมพทธ ตำา ( ม คา Critical relative humidity ตำา ) เพอกระตน กลไกของกระบวนการกลนตวไอนำ�าในมวล อากาศ ( เปนการสราง Surrounding ใหเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของเมฆดวย ) ทางดานเหนอ ลมของพ�นทเปาหมาย เมอเมฆเรมเกด มการกอตว และเจรญเตบโตทางต�งแลว จงใชสารเคมทใหปฏกรยาคาย ความรอนโปรยเปนวงกลม หรอเปนแนวถดมา ทางใตลมเปนระยะทางส �นๆ เขาสกอนเมฆ เพอกระตนใหเกดกลมแกนรวม (main cloud core) ในบรเวณ ปฏบตการสำาหรบใชเปนศนยกลาง ท จะสรางกลมเมฆฝนในข�นตอนตอไปขนตอนทสอง : "เลยงใหอวน"

เปนข�นตอนทเมฆกำาลง กอตวเจรญเตบโตซงเปนระยะสำาคญมาก ในการปฏบตการฝนหลวง เพราะจะตองไป เพมพลงงานใหแก updraft ใหยาวนานออกไป ตองใชเทคโนโลยและประสบการณหรอศลปะแหง การทำาฝนควบคไปพรอมๆ กน เพอตดสนใจ โปรยสารเคมฝนหลวงชนดใด ณ ทใดของกลมกอนเมฆ และในอตราใดจงเหมาะสม

78

เพราะตองใหกระบวนการเกดละอองเมฆสมดลกบความแรงของ updraft มฉะน�นจะทำาใหเมฆสลายขนตอนทสาม : "โจมต"

เปนข�นตอนสดทายของกรรมวธปฏบตการฝนหลวง เมฆหรอกลมเมฆฝนมความหนาแนนมากพอทจะสามารถตกเปนฝนได ภายในกลมเมฆจะมเมดนำ�าขนาดใหญมากมาย หากเครองบน บนเขาไปในกลมเมฆฝนน� จะมเมดนำ�าเกาะตามปก และกระจงหนาของเครองบน เปนข�นตอนทสำาคญและอาศยประสบการณมาก เพราะจะตองปฏบตการเพอลดความรนแรงของ updraft หรอทำาใหอายของ updraft หมดไป โครงการแกมลง "โครงการแกมลง" เปนสวนหนงของโครงการแกไขปญหานำ�าทวมพ�นทในเขตกรงเทพฯ และปรมณฑลตามแนวพระราชดำาร โดยประกอบดวยโครงการขดลอกคลองระบายนำ�าและกำาจดวชพช โครงการปรบปรงและกอสรางสถานสบนำ�าและประตระบายนำ�า ตามทไดเกดสภาวะนำ�าทวมหนก ในลม แมนำ�าเจาพระยาเมอ พ.ศ.๒๕๓๘ อนสบเนองมาจากฝนตกหนกในลมนำ�าตอนบน ทำาใหปรมาณนำ�าจำานวนมากไหลหลากทวมพ�นทอยางรนแรงในลมแมนำ�ายมและนาน เสรมกบปรมาณนำ�าลนอางเกบนำ�าเขอนสรกต ไปหลากทวมพ�นททางดานทายนำ�าอยางหนกและสงผลกระทบตอสภาวะนำ�าทวมในแมนำ�าเจาพระยาตอนลาง ซงรวมถงเขตกรงเทพฯ และปรมณฑล เปนเวลานานกวา ๒ เดอน คนวนท ๑๔ พฤศจกายน ๒๕๓๘ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวโปรดเกลาฯ ใหเจาหนาทดแลปญหานำ�าทวมเขาเฝาฯ เพอรบพระราชทานแนวพระราชดำารการปองกนนำ�าทวม ในพ�นทบรเวณกรงเทพฯ และปรมณฑล โดยทรงเปรยบเทยบการกนอาหารของลง หลงจากทลงเคยวกลวย แลวจะยงไมกลน แตจะเกบไวภายในแกม ทงสองขางแลวคอย ๆ ดนกลวยมากนในภายหลง เชนเดยวกบกรณการผนนำ�าจากแมนำ�าเจาพระยา รวมท�ง

79

นำ�า ทข�นมาตามซอยตาง ๆ เมอนำ�าทะเลหนนใหไปเกบไวทบงใหญทอยใกลกบพ�นทชายทะเล และมประตนำ�าขนาดใหญสำาหรบปดก�นนำ�าบรเวณแกมลงสำาหรบฝงตะวนตกจะอยทคลองชายทะเล ดานฝงตะวนออกบรเวณแกมลงจะอยทคลองสรรพสามต เมอเวลานำ�าทะเลลดลงใหเปดประตระบายนำ�าออกไป บงจะสามารถรบนำ�าชดใหมตอไป

เรอใบมดเปนททราบกนดวา พระบาทสมเดจพระเจาอยหว หรอ

ในหลวง ของคนไทยท�งประเทศ ทรงโปรด เรอใบ เปนกฬาพเศษ“ ” “ ”ทพระองคทานสรางความโดดเดนดวยพระปรชาของพระองคเองมานาน เมอคร �งทรงพระเยาว ทรงศกษาอยในประเทศสวตเซอรแลนด พระบาทสมเดจพระเจาอยหว สนพระราชหฤทยในงานชางมาก งานชางจะตองใชความอดทน ประณตละเอยดลออไมนอยและพระองคไดทรงฝกงานน�มาอยางเพยงพอ ทำาใหทรงประดษฐของเลนดวยพระองคเอง เชน เครองรอน และเรอรบจำาลอง เปนตน หลงจากทไดเสดจข�นครองราชยสมบตแลวทรงมพระราชภารกจตาง ๆ มากมาย เพราะทรงตระหนกวา ประโยชนสขของมหาชนชาวสยามตองมความสำาคญกอนเสมอ จงทำาใหพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงงานชางเพยงเลกนอย

สำาหรบเรอใบ เมอมโอกาสจงโปรดตอเรอใบพระทนงดวยพระองคเอง โดยศกษาแบบแปลนและขอบงคบของเรอแตละประเภทจากตำาราทวโลกอยางถถวน และทรงทดลองแลนเรอในสระภายในสวนจตรลดา เรอใบฝพระหตถทสำาคญม ๓ ประเภท ไดแก เรอใบประเภทเอนเตอรไพรส (International Enterprise Class), เรอใบประเภทโอเค (International OK Class) และเรอใบประเภทมอธ (International Moth Class) ทรงมรบสงวา "ทชอมดน�นเพราะมนกดเจบๆ คนๆ ด" เรอใบมดไดทรงพฒนาแบบข�นมาใหม

80

กลายเปน "ซปเปอรมด" และ "ไมโครมด" พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงนำาเรอ "มด" ไปจดลขสทธเปน สากลประเภท International Moth Class ทประเทศองกฤษ เรอใบซปเปอรมดเคยเขารวมแขงขนกฬาเอเชยนเกมส คร �งท ๑๓ เมอป พ.ศ. ๒๕๔๑ มาแลว

ใบงาน


๑. กงหนนำ�าชยพฒนา มชอทางวทยาศาสตรวาอะไร……………………………………………………………………………………………………………….....................................๒. กงหนนำ�าชยพฒนามประโยชนอยางไร จงอธบาย……………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….....๓. วธการทำาฝนหลวงมกข �นตอน อะไรบาง……………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………………………………………………………..………………………………………………………………………………………..................................................................................…

81

๔. ชอโครงการทวา แกมลง น�นพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรง“ ”เปรยบเทยบกบอะไร อยางไร……………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………………………………………………………...........๕. จากภาวะปญหาใดของประเทศไทยททำาใหเกดโครงการแกมลงข�น จงอธบาย…………………………………………………………………………………………………………….…….………………………………………………………………………………………………………….………………………………………….…………………………………………………………………….………………………………………………………................................................๖. เพราะเหตใดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงทรงต�งชอเรอใบของพระองควา เรอใบมด“ ”…………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………...................

82

เฉลย ใบงาน


๑. กงหนนำ�าชยพฒนา มชอทางวทยาศาสตรวาอะไร เครองกลเตมอากาศทผวนำาหมนชาแบบทนลอย

๒. กงหนนำ�าชยพฒนามประโยชนอยางไร จงอธบาย ชวยเพมพนทระหวางนำากบอากาศใหมากขนเพอบำาบดนำาเสย

๓. วธการทำาฝนหลวงมกข �นตอน อะไรบาง ๓ ขนตอน ไดแก ๑. กอกวน ๒. เลยงใหอวน ๓. โจมต

๔. ชอโครงการทวา แกมลง น�นพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรง“ ”เปรยบเทยบกบอะไร อยางไร

การกนอาหารของลง หลงจากทลงกนกลวยแลวจะยงไมกลน แตจะเกบไวภายในแกมทงสองขางแลวคอยๆ ดนกลวยมากนในภายหลง

๕. จากภาวะปญหาใดของประเทศไทยททำาใหเกดโครงการแกมลงข�น จงอธบาย

การเกดฝนตกหนกในลมนำาตอนบน ทำาใหนำาทวมพนทในลมแมนำายมและนานเสรมกบปรมาณนำาลนอางเกบนำาเขอนสรกต ทำาใหเกดสภาวะนำาทวมในแมนำาเจาพระยาตอนลาง เปนเวลานานกวา ๒ เดอน

๖. เพราะเหตใดพระบาทสมเดจพระเจาอยหวจงทรงต�งชอเรอใบของพระองควา เรอใบมด“ ” เพราะวามดเปนสตวทกดแลวรสก เจบ ๆ คน ๆ ด

83

เรอง เศรษฐกจพอเพยงและเทคโนโลยทเหมาะสม


สาระสำาคญพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ไดพฒนาหลก

ปรชญาเศรษฐกจพอเพยงเพอทจะใหพสกนกรชาวไทยไดเขาถงทางสายกลางของชวต และเพอคงไวซงทฤษฏของการพฒนาทยงยน ทฤษฎน�เปนพ�นฐานของการดำารงชวตซงอยระหวางสงคมระดบทองถนและตลอด ระดบสากล จดเดนของแนวปรชญาน�คอ แนวทางทสมดลโดยธรรมชาต และกาวสความเปนสากลได โดยปราศจากการตอตานกระแสโลกาภวฒน และการอยรวมกนของทกคนในสงคม หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงมความสำาคญในชวงป พ.ศ. ๒๕๔๐ ซงเปนชวงทประเทศไทย ตองประสบปญหาภาวะทางเศรษฐกจ และตองการรกษาความมนคงและเสถยรภาพ เพอทจะยนหยดในการพงพาตนเอง และ พฒนานโยบายทสำาคญเพอการฟ� นฟเศรษฐกจของประเทศ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชดำารวา มนไมได“มความจำาเปนทเราจะกลายเปนประเทศอตสาหกรรมใหม พระองค ”

84

ไดทรงอธบายวา ความพอเพยงและการพงตนเอง คอ ทางสายกลางทจะปองกนการเปลยนแปลงความไมมนคงของประเทศได เศรษฐกจพอเพยงเชอวาจะสามารถปรบเปลยนโครงสรางทางสงคมของชมชนใหดข�น

วตถประสงค1. เพอใหผเรยนมความร ความเขาใจแนวคดปรชญาแบบ

เศรษฐกจพอเพยงและแนวคด ของทฤษฎใหม2. เพอใหผเรยนมความร ความเขาใจเทคโนโลยในโครงการ

พระราชดำาร3. เพอใหผเรยนมความร ความเขาใจเกษตรทฤษฎใหม

ขอบขายเนอหา1. แนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและแนวคดของทฤษฎ

ใหม ตามแนวพระราชดำาร ของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

2. เทคโนโลยตาง ๆ ทใชในโครงการพระราชดำาร 3. พระปรชาสามารถในดานเทคโนโลย 4. แนวคดการนำาเทคโนโลยทเหมาะสมมาใชกบชวตประจำาวน


เศรษฐกจพอเพยงและเทคโนโลยทเหมาะสม2. อภปรายและซกถามพ�นฐานความรของผเรยนความรเรอง

เศรษฐกจพอเพยงและเทคโนโลยทเหมาะสม3. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน 4. ใหผเรยนศกษานทรรศการเศรษฐกจพอเพยงและเทคโนโลย

ทเหมาะสม ของ ศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน

85

5. วทยากรใหความรเรองเศรษฐกจพอเพยงและเทคโนโลยทเหมาะสมในประเดนตอไปน�

๕.๑ แนวคดปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและแนวคดเกษตรของทฤษฎใหม ตามแนว พระราชดำารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

๕.๒ แนวคดการนำาเทคโนโลยทเหมาะสมมาใชกบชวตประจำาวน

๕.๒.๑ เครองหบนำ�ามนเมลดสบดำา๕.๒.๒ เตาเผาถานไรควน๕.๒.๓ ไบโอดเซล๕.๒.๔ เทคโนโลยและวทยาศาสตรการทอผาพ�น

เมอง๕.๒.๕ หญาแฝก๕.๒.๖ สบดำา๕.๒.๗ การผลตเมดปยชวภาพ

6. ใหผเรยนศกษาจากใบความร ใบกจกรรม ๑ , ๒ และใบงาน 7. วทยากรอธบายขอควรระวงในการทดลองใบกจกรรมท ๑8. ใหผเรยนทำาใบกจกรรมตอนท ๑ แตละคนแบงหนาทเตรยม

อปกรณและทดลองตามข�นตอน 9. ใหผเรยนทำาใบกจกรรมตอนท ๒10. อภปรายและสรปผลการทดลองใบกจกรรมท ๑ , ๒ 11. วทยากรกบผเรยนรวมกนสรปองคความรเรองเศรษฐกจ

พอเพยงและเทคโนโลยท เหมาะสม12. ใหผเรยนทำาใบงาน13. ใหผเรยนทำาใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน

สอและวสดอปกณ1. นทรรศการเศรษฐกจพอเพยงและเทคโนโลยทเหมาะสม

ของศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน

86

2. วสดอปกรณและสารเคมทใชในการทดลองใบกจกรรมท ๑ , ๒

- บกเกอร- นำ�ามนพชทใชแลว- KOH- เมทานอล- เตาไฟฟา- ขวดแกว- ดนสอ- ส- ยางลบ

3. ใบความร4. ใบงาน5. ใบกจกรรม6. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนร/การมสวนรวม2. ประเมนจากการทำาใบกจกรรม3. ประเมนจากการทำาใบงาน4. แบบทดสอบกอนเรยนและแบบทดสอบหลงเรยน

บนทกผลการจดกจกรรมของวทยากรในฐานน

……………………………………………………………………………………………………………………………………......................................................................................................................................................................................................................................................................................................

87

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................



ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง เปนปรชญาช�ถงแนวการดำารง

อยและปฏบตตนของประชาชนในทกระดบ ต�งแตระดบครอบครว ระดบชมชน จนถงระดบรฐ ท �งในการพฒนาและบรหารประเทศใหดำาเนนไปในทางสายกลาง โดยเฉพาะการพฒนาเศรษฐกจ เพอใหกาวทนตอโลกยคโลกาภวฒน ความพอเพยง หมายถงความพอประมาณ ความมเหตผลรวมถงความจำาเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอ สมควรตอการมผลกระทบใดๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงท�งภายนอกและภายใน ท�งน� จะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบ และความระมดระวงอยางยงในการนำาวชาการตาง ๆ

88

มาใชในการวางแผนและการดำาเนนการทกข�นตอน และขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพ�นฐานจตใจของคน ในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทกระดบ ใหมสำานกในคณธรรม ความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ดำาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสต ปญญา และความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมตอการรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวางท�งดานวตถ สงคม สงแวดลอม และวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด

เศรษฐกจพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจำาเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทดพอสมควร ตอการมผลกระทบใด ๆ อนเกดจากการเปลยนแปลงท�งภายนอกและภายใน ท�งน�จะตองอาศยความรอบร ความรอบคอบและความระมดระวงอยางยงในการนำาวชาการตางๆมาใชในการวางแผนและดำาเนนการทกข�นตอน และขณะเดยวกนจะตองเสรมสรางพ�นฐานจตใจของคนในชาต โดยเฉพาะเจาหนาทของรฐ นกทฤษฎ และนกธรกจในทกระดบ ใหมสำานกในคณธรรมความซอสตยสจรต และใหมความรอบรทเหมาะสม ดำาเนนชวตดวยความอดทน ความเพยร มสตปญญาและความรอบคอบ เพอใหสมดลและพรอมทจะรองรบการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและกวางขวางท�งดานวตถสงคม สงแวดลอมและวฒนธรรมจากโลกภายนอกไดเปนอยางด

หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง“การพฒนาประเทศจำาเปนตองทำาตามลำาดบข�น ตองสรางพ�น

ฐาน คอ ความพอม พอกน พอใชของประชาชนสวนใหญเปนเบ�องตนกอน โดยใชวธการและใชอปกรณทประหยด แตถกตอง ตามหลกวชา เมอไดพ�นฐานมนคงพรอมพอควรและปฏบตไดแลว จงคอยสรางคอยเสรมความเจรญและฐานะเศรษฐกจข �นทสงข�นโดยลำาดบตอไป หากมงแตจะทมเทสรางความเจรญ ยกเศรษฐกจข�นใหรวดเรวแตประการเดยว โดยไมใหแผนปฏบตการสมพนธกบสภาวะของประเทศและของประชาชนโดยสอดคลองดวย กจะเกดความไมสมดลในเรอง

89

ตาง ๆ ข�น ซงอาจกลายเปนความยงยากลมเหลวไดในทสด พระราช”ดำารสพระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ความพอเพยงจะตองประกอบดวย ๓ คณลกษณะ ดงน ความพอประมาณ หมายถง ความพอดทไมนอยเกนไป และไม

มากเกนไปโดยไมเบยดเบยนตนเอง และผอน เชน การผลต และการบรโภคทอยในระดบพอประมาณ

ความมเหตผล หมายถง การตดสนใจเกยวกบระดบของความพอเพยงน�น จะตองเปนไปอยางมเหตผล โดยพจารณาจากเหตปจจยทเกยวของตลอดจนคำานงถงผลทคาดวาจะเกดข�นจากการกระทำาน�น ๆ อยางรอบคอบ

การมภมคมกนทดในตว หมายถง การเตรยมตวใหพรอมรบผลกระทบ และการเปลยนแปลงดานตาง ๆ ทจะเกดข�นโดยคำานงถงความเปนไปไดของสถานการณ ตาง ๆ ทคาดวาจะเกดข�นในอนาคตท�งใกล และไกล

เกษตรทฤษฎใหมเปนแนวทางหรอหลกการในการจดการทรพยากรระดบไรนา คอ

ทดนและนำ�า เพอการเกษตรในทดนขนาดเลกใหเกดประโยชนสงสด ในการดำาเนนการทฤษฎใหม ไดพระราชทานข �นตอนดำาเนนงาน ดงน� ตามอตราสวน ๓๐ : ๓๐ : ๓๐ : ๑๐ หมายถง

พ�นทสวนทหนง ประมาณ ๓๐% “สระเกบกกนำ�า ”พ�นทสวนทสอง ประมาณ ๓๐% “ปลกขาว ”พ�นทสวนทสาม ประมาณ ๓๐% “พชไรพชสวน ”พ�นทสวนทส ประมาณ ๑๐% “ทอยอาศย ”

เตาเผาถานแบบไรควน เปนเตาเผาถานทมประสทธภาพสงกวาเตาเผาถานแบบด�งเดม

ประมาณ ๑.๒ - ๑.๕ เทา โดยใชถงขนาด ๒๐๐ ลตร เปนตวเตา เตาประเภทน�อาศยความรอนไลความช�นในเน�อไมทอยในเตา ทำาใหกลาย

90

เปนถาน หรอ ทเรยกกนวา " กระบวนคารบอนไนเซซน ( Carbonization) " นอกจากน�เตายงมโครง สรางทมลกษณะปด ทำาใหสามารถควบ คมอากาศได จงไมมการลกตดไฟของเน�อไม ผลผลตทไดจงเปนถานทมคณภาพ มสารกอ มะเรงตำา ข�เถานอย และผลพลอยไดจากกระบวนการเผาถานอกอยางหนง คอ" นำาสมควนไม หรอ Wood Vinegar" ทสามารถนำามาใชประโยชนในการเกษตรกรรมธรรมชาต ไดดวย

ไบโอดเซลคอนำ�ามนเช�อเพลงทผลตมาจากนำ�ามนพช หรอไขมนสตว โดย

ผานขบวนการททำาใหโมเลกลเลกลง ใหอยในรปของ เอทลเอสเตอร (Ethyl Esters) หรอเมทลเอสเตอร (Methyl Esters) ซงมคณสมบต ใกลเคยงกบนำ�ามนดเซลมาก สามารถใชทดแทนนำ�ามนดเซลไดโดยตรง

ปฎกรยาเคม เปนดงน นำ�ามนพช + เมทานอล (Methanol ) หรอ เอทานอล (Ethanol) เมทลเอสเตอร (Methyl Eaters) หรอ เอทลเอสเตอร (Ethyl Esters) + กลเซอรน

แกสโซฮอลนำ�ามนแกสโซฮอล หรอทนยมเรยกวา E ๑๐ คอนำ�ามนเช�อเพลง

สำาหรบรถยนต ทเกดจากการผสมระหวาง นำ�ามนเบนซน ๙๐% กบ แอลกอฮอล ๑๐% (ไดแก เอทานอล) ขอดของแกสโซฮอล คอ การเผาไหมทสมบรณข�น

เทคโนโลยและวทยาศาสตรการทอผาพนเมองการนำาวทยาศาสตรมาใชไดมาของผา เชน จากใบหมอนหรอ

ใบไมอน เชนใบมนสำาปะหลง การเล�ยงไหมท�งระยะไข ตวหนอน ตวดกแด ตวผ�เส�อ ไปสการไดมาของเสนไหมโดยใชเทคโนโลยการสาว

91

ไหม และลายผาทสวยงาม โดยใชนวตกรรมการผลตสยอมผาธรรมชาตดวยพชทองถน เชน สคราม ในการเพมมลคาสนคาผาพ�นบาน

หญาแฝกเปนพชตระกลหญาเชนเดยวกบ ขาวโพด ขาวฟางออย และ

ตะไคร พบกระจายทวไปหลาย ๆ พ�นท พบในประเทศไทยจำาแนกออกได ๒ ชนด ไดแก หญาแฝกหอม และหญาแฝกดอน ในธรรมชาต พบวาหญาแฝกท�งสองชนดน�มการกระจายตวไดดในสภาพพ�นทท�งทลม และทดอน ในดนสภาพตาง ๆ

ประโยชนหญาแฝกชวยปองกนการสญเสยหนาดนไดอยางมประสทธภาพ ตะกอน

ดนทถกนำ�ากดเซาะและพดพามา โดยจะถกกอหญาแฝกดกไวเมอเวลาผานไปหลาย ๆ ปจะกลายเปนข �นบนไดดนตามธรรมชาต ลดความรนแรงและความเรวของนำ�าไหลบา เสรมความมนคงแขงแรงตามแนวตลง ฝายก�นนำ�า ทางระบายนำ�า คลองสงนำ�า รมถนนสงใชเปนวสดคลมดนรกษาความชมช�นและควบคมวชพชใบ นอกจากใชทำาตบหญามงหลงคาแลวยงใชทำาเครองประดบ เชน กระเปา พด ไมแขวนเสอ สวนรากใชทำานำ�ามนหอม สบ ยาสมนไพรรกษาโรคบางชนด เชน รากบดละเอยดผสมนำ�าแกไข แกโรคเกยวกบนำ�าด รากตมดมชวยละลายนวในกระเพาะปสสาวะ เปนตน

สบดำาเปนพชนำ�ามนชนดหนง สบดำาจงเปนพชทนาใหความสนใจเปน

อยางยงในสภาวะทราคานำ�ามนดเซลมราคาสงอยางในปจจบน สบดำามชอทางวทยาศาสตรวา Jatropha Curcas Linn. อยในวงศไมยางพารา ซงเปนพชพ�นเมองของทวปอเมรกาใต ชาวโปรตเกสนำาเขามาปลกในประเทศไทย ในชวงปลายสมยกรงศรอยธยา เพอนำามาบบนำ�ามนสำาหรบทำาสบ ปจจบนสบดำามปลกอยทวทกภาคของประเทศไทย

92

มชอเรยกแตกตางกนไป เชน ภาคเหนอเรยกวามะหงฮ �ว ภาคตะวนออกเฉยงเหนอเรยกวามะเยา หรอสหลอด ภาคใตเรยกวา มาเคาะประโยชนของสบดำา ๑. ยางจากกานใบ ใชปายรกษาโรคปากนกกระจอก หามเลอด แกปวดฟน แกล�นเปนฝาขาว โดยผสมกบนำ�านมมารดาปายล�น ๒. ลำาตน ตดเปนทอนตมนำ�าใหเดกกนแกซางตาลขโมย ตดเปนทอนแชนำ�าอาบแกโรคพพอง ใชเปนแนวร �วปองกนสตวเล�ยง เชน โค กระบอ มา แพะ เขาทำาลายผลผลต ๓. เมลด หบเปนนำ�ามน ใชทดแทนนำ�ามนดเซล ใชบำารงรากผม ใชเปนปยอนทรย โดยใชกากทเหลอจากการบบนำ�ามน ปยอนทรย (Organic Fertilizer)

คอ ปยทไดจากการยอยสลายอนทรยวตถทางชวเคมโดย จลนทรยกลมใชออกซเจน (Aerobic Microorganisms) จนเปนประโยชนตอพชขอเดนของปยอนทรยทเหนอกวาปยเคม คอ ปยอนทรยมอนทรยวตถ มธาตอาหารรอง และจลธาตทจำาเปนตอจลนทรยดนและพช ทปยเคมไมม นอกจากน� การใชปยอนทรยยงทำาใหดนมสภาพเปนกลาง ในขณะทการใชปยเคมอยางยาวนานจะทำาใหดนมสภาพเปนกรดซงมผลทำาใหมการละลายแรธาตทไมพงประสงคออกมาใหแกรากพช เชน อะลมเนยม ทำาใหพชมลกษณะแคระแกรนและเปนโรคงาย

ปยอนนทรย คอ ปยทไดจากการผลตหรอสงเคราะหเคม ทมธาตอาหารหลก

ของพช คอ ธาตไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม ปยชนดน�บางทเรยกวา ปยเคม หรอปยวทยาศาสตร แบงออกเปน ๒ ชนดคอ

๑. ปยเดยว คอ ปยทมธาตอาหารหลกเพยงชนดเดยวเปนองคประกอบเพอเรงความเจรญเตบโต ใหกบพชเฉพาะอยาง

๒. ปยผสม คอ ปยทมธาตอาหารหลกต�งแต๒อยางข�นไปผสมกน

93

ใบกจกรรม ตอนท ๑


คำาชแจง ใหผเรยนไดทดลองทำานำ�ามนไบโอดเซลอยางงาย ตามข �นตอนดงน�

๑. นำ�ามนพชทใชแลว จำานวน ๐.๕ ลตร (หรอ ๕๐๐ มลลลตร) ใสลงในบกเกอร นำามากรอง ดวยผากรองเอาเศษอาหารออก

๒. นำานำ�ามนพชทกรองแลวมาตมไลความช�น ทอณหภม ๑๐๐ องศาเซลเซยล ใชเวลาประมาณ ๕ นาท

๓. ชงสารโปแตสเซยมไฮดรอกไซด (KOH) ๖.๕ กรมโดยนำ�าหนก ตอปรมาตรของนำ�ามนพช จำานวน ๐.๕ ลตร

๔. ตวงเมทานอลจำานวน ๑๐๐ มลลลตร (ประมาณ ๒๐% ของนำ�ามนพช) แลวผสม โปแตสเซยมไฮดรอกไซดทเตรยมไว คนใหเขากน

๕. อนนำ�ามนพชทเตรยมไว (ตามขอ ๑) ใหไดอณหภม ๕๕ องศาเซลเซยล ใชเวลานานประมาณ ๑๐ นาท แลวยกลงจากเตา

๖. เทสารละลายโปแตสเซยมไฮดรอกไซด กบเมทานอล ลงในน ำ�า ม น พ ช ท อ น ค น ใ ห เ ข า ก น ๗. นำาสวนผสมต�งท�งไวเยน เทใสขวดทเตรยมไว สงเกตการแ ย ก ช �น ร ะ ห ว า ง เ ม ท ล เ อ ส เ ต อ ร ก บ ก ล เ ซ อ ร น

94

๘. แยกนำ�ามนไบโอดเซล (เมทลเอสเตอร) สวนบนออกจากกลเซอรนดานลาง ๙. นำานำ�ามนไบโอดเซลใสขวดท�งไวรอใหเยน แลวนำาไปใชได

ผเรยนจะนำาผลการทดลองน�ไปใชประโยชนไดอยางไร……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….............…………..

ใบกจกรรม ตอนท ๒


คำาชแจง ใหผเรยนเขยนบรรยายสรปเปนขอ พรอมวาดภาพตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยงตามความเขาใจ ของผเรยน

95

......………………………………………………….........................................................................................................………………………………………………….........................................................................................................………………………………………………….........................................................................................................………………………………………………….........................................................................................................………………………………………………….........................................................................................................………………………………………………….........................................................................................................…………………………………………………...................................................................................................

96

......………………………………………………….........................................................................................................………………………………………………….........................................................................................................…………………………………………………...................................................................................................

ใบงาน



๑. เศรษฐกจพอเพยง หมายถง …................................………………………………………………..…………………….............................................………………………………………………………………………………………………………………………………………………๒. ความพอเพยงจะตองประกอบดวย ๓ คณลกษณะ คอ

๑………………………………………………………………………………......…………………………………………

๒……..…………………………………………………………………………………………......………….……………

๓………………………………………………………………………………………………………......…………………๓. การแบงพ�นทออกเปน ๔ สวนตามหลกการเกษตรทฤษฎใหมเพอปฏบตดงน�

๓๐% ของพ�นท ใหเปน…………………………………………………………

97

…………….……….....……….... ๓๐% ของพ�นท ใหเปน……………………………………………………….....……………….………………….๓๐% ของพ�นท ให

เปน……………………………………………………………………….…………………......

๑๐% ของพ�นท ใหเปน……………………………………………………………………….…………………......๔. บอกการใชประโยชนจากหญาแฝก มา ๔ ขอ

๑………………………………………………………………………………………………………………………………

๒………………………………………………………………………………………………………………………………

๓………………………………………………………………………………………………………………...……………

๔………………………………………………………………………………………………………………………………๕. ปยอนทรย หมายถง…………………………………………….................…………………………………………………………………………………๖. ปยอนนทรย หมายถง……………………………….....................…………………………………………………………………………………………..๗. ประโยชนของสบดำา คอ…………………………………………………………………...........................................................………………………

98

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…..……………………………………………………………………………………………………………………………๘. สวนผสมของแกสโซฮอล ไดแก………………….……….......…….และ………………….......………………....... สวนผสมของไบโอดเซล ไดแก…………..……….……….......…….และ………………….......……………….......

๙. พชชนดใดบางทเปนอาหารของหนอนไหม........................................................………………………………………….…………………………………………………๑๐. ประโยชนของเตาเผาถานไรควน ……………..……………………………………………………………………….…….........................................................................................................................………………………………………………………………………………………………............................................................................................................................................…………

เฉลยใบกจกรรม ตอนท ๑


วาดภาพ และบนทก ตามความเขาใจของผเรยน

99

ผเรยนจะนำาผลการทดลองทำานำ�ามนไบโอดเซลอยางงายน� ไปใชประโยชนไดอยางไร

ใชเตมรถกระบะ หรอเครองยนตการเกษตร เครองยนตเรอได

เฉลยใบกจกรรม ตอนท ๒


คำาชแจง ใหผเรยนเขยนบรรยายสรปเปนขอ พรอมวาดภาพตามแนวคดเศรษฐกจพอเพยง ตามความเขาใจ ของผเรยน



๑. เศรษฐกจพอเพยง หมายถง ความพอประมาณ ความมเหตผล รวมถงความจำาเปนทจะตองมระบบภมคมกนในตวทด

100

พอสมควรต อการม ผลกระทบใดๆ อ น เก ดจากการเปลยนแปลงทงภายนอกและภายใน

๒. ความพอเพยงจะตองประกอบดวย ๓ คณลกษณะ คอ๑. ความพอประมาณ๒. ความมเหตผล ๓. การมภมคมกนทดในตว

๓. การแบงพ�นทออกเปน ๔ สวน ตามหลกการเกษตรทฤษฎใหมเพอปฏบต ดงน�

๓๐% ของพ�นท ใหเปน พนทขดสระเกบกกนำา๓๐% ของพ�นท ใหเปน พนทปลกขาว๓๐% ของพ�นท ใหเปน. พนทปลกผลไม ไมยนตน พชไร พช

ผก๑๐% ของพ�นท ใหเปน พนทอยอาศยและอน ๆ

๔. บอกการใชประโยชนจากหญาแฝก มา ๔ ขอ๑. ชวยปองกนการสญเสยหนาดนไดอยางมประสทธภาพ

๒. ลดความรนแรงและความเรวของนำาไหลบา ๓. เสรมความมนคงแขงแรงตามแนวตลง ฝายกนนำา ๔. คลมดนรกษาความชมชนและควบคมวชพชใบ๕. ใชทำาตบหญามงหลงคา๖. ใชทำาเครองประดบ เชน กระเปา พด ไมแขวนเสอ

๕. ปยอนทรย หมายถง ปยทไดจากซากพชและสงมชวต

๖. ปยอนนทรย หมายถง ปยทไดจากการผลตหรอสงเคราะหเคม

๗. ประโยชนของสบดำา คอ ๑. ยางจากกานใบ ใชปายรกษาโรคปากนกกระจอก หามเลอด แกปวดฟน แกลนเปนฝา ขาวโดยผสมกบนำานมมารดาปายลน

101

๒. ลำาตน ตดเปนทอนตมนำาใหเดกกนแกซางตาขโมย ตดเปนทอนแชนำาอาบแกโรคพพอง ใชเปนแนวรวปองกนสตวเลยง เชน โค กระบอ มา แพะ เขาทำาลายผลผลต ๓. เมลด บบเปนนำามน ใชทดแทนนำามนดเซล ใชบำารงรากผม ใชเปนปยอนทรย โดยใช กากทเหลอจากการบบนำามน ซงมธาตอาหารหลกมากกวาปยหมกและมลสตวหลายชนด ยกเวนมลไกทมฟอสฟอรส และโปรแตสเซยม มากกวา และยงมสารพษ Curcin มฤทธเหมอน สลอด เมอกนเขาไปแลวจะทำาใหทองเดน

๘. สวนผสมของแกสโซฮอล ไดแก นำามนเบนซน และ เอทานอล สวนผสมของไบโอดเซล ไดแก นำามนพช และ เอทานอล

๙. พชชนดใดบางทเปนอาหารของหนอนไหมไดแก ใบหมอน ใบละหง ใบกระทอน ใบโอค หรอใบ มนสำาปะหลง

๑๐. ประโยชนของเตาเผาถานไรควน คอลดการเกดกาชคารบอนไดออกไซด มเทน ถานทไดจากเตา

เผาถานไรควนสามารถเพมรายได และผลพลอยไดคอ นำาสมควนไม ใชเปนสารปรบปรงดน เปนสารปองกนกำาจดแมลงศตรพช ใชรกษาโรคพชบางชนด ใชเพอเรงการงอกและการเจรญเตบโตของพช ฆาเชอโรคและ ฆาเชอรา หรอจะฉดพนคอกสตว ลดกลนอบในคอกไดเชนกน โดยไมตองพงพาสารเคม

102

เรอง จรวดพลงลม


สาระสำาคญจรวดพลงลม เปนสงประดษฐททำาจากขวดนำ�าอดลมทเปนขวด

พลาสตก ซงใชแรงในการขบเคลอนดวยแรงดนลม โดยอาศยหลกการทางวทยาศาสตรหรอแรงดนของอากาศทบรรจอยภายในจรวดพลงลม ชวยใหเกดการเคลอนทไปยงจดหมาย จรวจพลงลมเปนทนยมในหมนกประดษฐและผทรกในการทดลอง ทำาการพฒนาไดหลากหลายรปแบบ การประดษฐจรวดพลงลม นอกจากไดความร และเขาใจหลกการทางวทยาศาสตรแลว ยงจดเปนกจกรรมทสนกสนานชวยใหเกดกระบวนการคด การพฒนา เกดทกษะ และแกไขปญหาได ปจจบนเปนทรจกกนอยางแพรหลาย

วตถประสงค1. เพอใหมความร ความเขาใจ หลกการทางวทยาศาสตร2. เพอใหมความร ความเขาใจ ข �นตอนในการประดษฐจรวด

พลงลม

103

3. เพอใหเกดทกษะ ในการประดษฐจรวดพลงลม4. เพอใหนำาความรทไดจากการประดษฐจรวดพลงลม ไป

ประยกตใชในชวตประจำาวนได

ขอบขายเนอหา1. หลกการทางวทยาศาสตร กฎการเคลอนท2. ข�นตอนการประดษฐจรวดพลงลม3. ข�นตอนการยงจรวดพลงลม4. วธเลนจรวดพลงลมใหปลอดภย

แนวทางการจดกจกรรมการเรยนร1. วทยากรช�แจงรายละเอยดเกยวกบการจดกจกรรมการเรยน

รเรองจรวดพลงลม2. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน 3. เรยนรนทรรศการ เรอง จรวดพลงลม ของศนย

วทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน4. ใหผเรยศกษาใบความร5. วทยากรบรรยายหลกการทางวทยาศาสตร กฎการเคลอนท6. วทยากรสาธตข �นตอนการประดษฐจรวดพลงลม7. แบงกลมผเรยนออกเปนกลมๆ ละ ๗-๘ คน ใหตวแทนกลม

๒ คน ไปรบอปกรณทใช ในการประดษฐจรวดพลงลม

8. ใหผเรยนทำาใบกจกรรมและใบงานใหสมาชกในกลมแบงหนาทกนเพอตดขวดทำาเปนสวน หว

สวนลำาตว สวนฐาน และสวนปกของจรวด ระดมความคดกนทำาใบงานและเตรยมตวแทนในการนำาเสนอใบงาน แตละกลมใหประดษฐจรวดเพยง 1 ลำาเทาน�นเมอประดษฐเสรจแลวใหใชสเมจกตกแตงจรวดใหสวยงามพรอมกบต�งชอจรวดของกลมตวเอง

104

9. ใหแตละกลมนำาเสนอจรวดพลงลมตามใบงานโดยใหนำาเสนอทละกลม ใหสมาชกในกลมออกไปยนอยดานหนาทกคนและแนะนำาตวเองจากน�นใหตวแทน ๒ คน กาวมาขางหนา ๒ กาว คนหนงเปนคนนำาเสนอตามใบงาน อกหนงคนโชวจรวดของกลมตวเอง ถามประมาน ๑๐ กลม ใหนำาเสนอครบหมดทกกลม แตถามมากกวา ๑๐ กลม ใหสมข�นมานำาเสนอเพยง ๑๐ กลม

10. มการประกวดจรวดพลงลม แบงออกเปน ๓ ประเภท คอ ประเภทยงไกล ท ๑,๒,๓ ประเภทสวยงาม ท ๑,๒,๓ ประเภทความคดสรางสรรค ท ๑,๒,๓ โดยใหวทยากรเปนคนตดสน

11. ใหตวแทนแตละกลมหยบจรวดของกลมตวเองไปยงฐานยงจรวด โดยแบงการยงจรวดออกเปน ๒ ชวง ชวงแรกยงโดยไมเตมนำ�า จากน�นใหนำาจรวดทชนะการยงลม ท๑,๒,๓ มาใสนำ�าเพอยงเปรยบเทยบใหผเรยนดวาการยงแบบใสนำ�าและไมใสนำ�า การยงแบบไหนไปไดไกลทสด ในการอดลมจรวดตองใชแรงดนลมใหเทาๆกนทกลำา อาจใช ๖๐-๘๐ ปอนด แลวแตวทยากรจะกำาหนด

12. วทยากรมอบรางวลใหกบกลมจรวดทชนะการประกวดท�ง ๓ ประเภท และจรวดทชนะการยงไกล

13. วทยากรและผเรยนรวมกนสรปองคความร เรอง จรวดพลงลม

14. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน

สอและวสดอปกรณ1. ฐานการเรยนร เรอง จรวดพลงลม ของศนยวทยาศาสตร

เพอการศกษาขอนแกน2. ฐานยงจรวด3. ป� มลม4. อปกรณประดษฐจรวดพลงลม

105

๔.๑ ขวดนำ�าอดลมขวดพลาสตก (จรวด ๑ ลำา ใชขวด ๒-๓ ขวด)

๔.๒ กรรไกร หรอ คตเตอร๔.๓ เทปใส๔.๔ กระดาษแขง๔.๕ สเมจก๔.๖ ดนสอ๔.๗ ไมบรรทด

๕. ใบความร๖. ใบกจกรรม๗. ใบงาน๘. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนร / การมสวนรวม2. ประเมนจากผลงาน3. ประเมนจากการทำาใบงาน4. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน


……………………………………………………………………………………………………………………………………............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

106

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................

...........................................................................

........................................................................



ความเปนมาเกยวกบจรวดขวดนำา ในประเทศไทย การแขงขนจรวดขวดนำ�าระดบประเทศ ไดมการจดข�นเปนคร�งแรกในป ๒๕๔๖ โดยองคการพพธภณฑวทยาศาสตรแหงชาต (อพวช.) “การแขงจรวดขวดนำ�า นอกจากจะ”เปนกจกรรมทสนกสนาน งายทเยาวชนจะใหความสนใจแลว ยงควบคไปดวยสาระความรในกระบวนการวทยาศาสตร สงเสรมพฒนาใหเดกไดใชความรและจนตนาการอยางด และยงมบคคลทวไป นกเรยน นกศกษาใหความสนใจในกจกรรมน�มากข�นอกดวย อยางไรกตาม นอกจากการแขงขนระดบประเทศของไทยแลว จรวดขวดนำ�ายงเปนท

107

นยมในหลาย ๆ ประเทศ อยาง Water Rocket Challenge ในประเทศองกฤษ Adventures in Science and Technology - The Great Cross - Canada Water Rocket Challenge ทแคนาดา Japanese Water Rocket Contest ในประเทศญปน ซงเยาวชนไทยกมความสามารถไปประชนฝมอในเวทระดบชาตมาแลวเชนกน

กฎการเคลอนท (Law f motion) ของ เซอร ไอแซค นวตน นกวทยาศาสตรชาวองกฤษ

กฎขอท ๑ เรยกวา กฎของความเฉอย“ ” กลาวคอ วตถทไมมแรงภายนอกมากระทำา จะรกษาสภาพการเคลอนทของมนไว โดยการเคลอนทไปทศทางเดม ดวยความเรวเทาเดม และถาวตถกำาลงเคลอนทเปนเสนตรงดวยความเรวคงท วตถน�นกจะเคลอนทตอไป เชน จรวดทตดทฐานปลอยจรวดจะยงคงรกษาสภาพการหยดนงอยางน�น ตราบใดทยงไมมการปลอย หรอมแรงอนมากระทำา

กฎขอท ๒ กลาววา เมอมแรงภายนอกมากระทำากบวตถ จะทำาใหมนเคลอนทดวยความเรง หรอมการเปลยนแปลงความเรว ซงจะมขนาดมากหรอนอยข�นอยกบแรงทมากระทำา

กฎขอท ๓ แรงกรยาเทากบแรงปฏกรยาแตมทศทางตรงขามเสมอ เชน ถาแรงดนลมทอย ภายในจรวดถกปลอยพนออกทางทายจรวด ( แรงกรยา ) จะสงผลใหเกดมแรงในทศทางตรงกนขาม ทำาใหจรวดเคลอนทไปทางดานหนา ( แรงปฏกรยา )

แรงกรยา หมายถง แรงใด ๆ ทกระทำาตอวตถทจดใดจดหนง แรงปฏกรยา หมายถง แรงทกระทำาตอบโตตอแรงกรยาทจดเดยวกน โดยมขนาดเทากบแรงกรยา แตมทศทางตรงขาม

นอกจากน�นยงมแรงอน ๆ ทมสวนสำาคญในการเคลอนทไป หรอตอตานการเคลอนทของจรวดอก ซงไดแก นำ�าหนก แรงตาน และแรงยก

108

นำาหนก ( Weigh ) คอ แรงเนองจากสนามความโนมถวงของโลกทกระทำาตอวตถ โดยทวไปการศกษาเกยวกบการเคลอนทของวตถ จะพจารณาถงนำ�าหนกรวมของวตถ ซงเปนแรงจากสนามความโนมถวงทกระทำา ณ ตำาแหนงจดศนยกลางมวล

แรงตาน (Drag) คอ แรงทขดขวางการเคลอนทของวตถ ผานในตวกลางทเปนของเหลว (รวมถงอากาศ) มทศในทางตรงกนขามกบทศทางการเคลอนทของวตถ แรงตานน�เกดเนองจากความแตกตางของความเรวทผวสมผสของของแขง ในระหวางทมนเคลอนทผานไปในตวกลาง ดงน�น ทก ๆ สวนของวตถจงมผลกอใหเกดแรงตาน

แรงยก (Lift) เปนแรงททำาหนาทพยงอากาศยานใหลอยไดในอากาศ แรงยกทวไปจะเกดทสวนของปกและแพนหางทมการเคลอนท และรบกวนในการไหลของอากาศ ใหมการเบยงเบนทศทาง ดงน�นถาไมมการเคลอนทกไมเกดแรงยกข�น

การเคลอนทแบบโพรเจกไทล คอ การเคลอนทในแนวโคงพาราโบลา ซงเกดจากวตถไดรบความเรวใน ๒ แนวพรอมกน คอ ความเรวในแนวราบและความเรวในแนวดง ตวอยางของการเคลอนทแบบโพรเจกไทล ไดแก ดอกไมไฟ นำ�าพ การเคลอนทของลกบอลทถกเตะข�นจากพ�น การเคลอนทของนกกระโดดไกล

รปภาพ แสดงการเคลอนทแบบโพรเจกไทล

109

ปรมาณนำ�าทเราเตมลงในจรวดพลงลม ทสามารถทำาใหจรวดพลงลมยงไปไดไกลทสดคอ ๑ ใน ๓ ของขวดลำาตวจรวดพลงลม

วธการเลนจรวดพลงลมใหปลอดภย 1. เดกทอายตำากวา ๑๒ ป ควรเลนภายใตการควบคมอยางใกล

ชดจากผใหญ 2. ไมควรปลอยจรวดในทศทางทมคน หรอกลมคน 3. ไมควรเลนจรวดในทคบแคบ และใกลเคยงกบอาคาร รถยนต

หรอสงหนงสงใดทแตกหกเสยหายไดจากการพงชนของจรวด

4. ไมควรเลนจรวดใกลสายไฟฟาแรงสง หรอถนนทมรถยนตวงไปมา

5. หามใชวสดอนใดทไมใชขวดนำ�าอดลม (ขวด PET) เชน ขวดแกว ขวดนำ�าดมพลาสตก

6. หามปลอยจรวดในททมลมพดแรง ท�งน�จะทำาใหจรวดเปลยนทศทาง และกอใหเกดอนตรายตอผคนรอบขางได

7. ควรมอปกรณสวมอปกรณปองกนศรษะ และดวงตา ในการเลนจรวดขวด PET

8. ไมยงจรวดขวด PET ในบรเวณใกลเคยงกบสนามบน หรอททมการข�นลงของเครองบนโดยสาร หรอเครองบนขนาดเลก

9. กอนสบลมเขาไปในขวด ใหตรวจสอบระบบบลอคใหเรยบรอยแนนหนา

10. ในขณะสบลม อยาใหมคนขวางเสนทางของจรวด เนองจากจรวดอาจหลดออกจากฐานไดโดยไมต�งใจ

11. หมนตรวจสอบอปกรณของฐานยง, อปกรณสบลม, และสวนประกอบตาง ๆ ของจรวด อยางสมำาเสมอ ของแตละช�น จะมอายการใชงานตางกน และมขดจำากดในการรบแรงตางกน เมอใชไปหลาย ๆ คร �ง อาจเกดการเสอมสภาพข�นได

110

12. ระมดระวงเมอมการใชแรงดนสง ๆ ในการยงจรวด 13. ใชวจารณญาณในการเลนตลอดเวลา (อยาประมาท)



คำาชแจง ใหผเรยนไดปฏบตตามข �นตอนการประดษฐจรวดพลงลม

1. นำาขวดใบท ๑ วางในลกษณะควำาขวด

111

2. นำาขวดใบท ๒ ตดกนขวดตามเสนบนกนขวด

๓. นำาขวดใบท ๒ มาสวมเขากบกนขวดใบท ๑ แลวใชเทปใสปดใหสนทเพอไมใหอากาศเขา

ขวดใบท ๒

เทปใสปดรอยตอ ใหสนท ขวดใบท ๑

๔. ขวดใบท ๓ ตดกนขวดและปลายขวดตามเสนรอยแยกของขวด ท�งสวนบนและสวนลาง ซงจะไดขวดลกษณะทรงกระบอก

๕. นำาขวดใบท ๓ มาสวมดานลางของขวดใบท ๑ แลวตดเทปใสใหสนท

112

เทปใสปดรอยตอใหสนท ขวดใบท ๓

๖. วาดรปปกจรวดบนกระดาษแขง แลวตดใหเปนรปปกจรวด นำามาตดสวนลางสดของขวด ใบท ๓ เปนฐานของจรวด

ปกจรวด

๗. ตกแตงจรวดใหสวยงามตามจนตนาการ

สวนหว

สวนลำาตว

สวนฐาน

สวนประกอบตาง ๆ ของจรวดพลงลม

113

ใบงาน



๑. ชอจรวด ………………………………………………………......................……………………………………๒. สมาชกกลม

๑. …………………………..........………….. ๖. …………………………..........…………..

๒. …………………………..........………….. ๗. …………………………………..........…..

๓. …………………………..........………….. ๘. ……………………………………............

๔. ……………………………..........……….. ๙. ……………………………………............

๕. ………………………………..........…….. ๑๐. ……………………………………............๓. จรวดพลงลมสามารถเคลอนทไปขางหนาไดอยางไร……..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..……………..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..………..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..……………

114

๔. จรวดควรมลกษณะอยางไรจงจะสามารถเคลอนทไปขางหนาไดไกลทสด……..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..……………..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..……………..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..………๕. แรงกรยา หมายถง……..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..……………..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..……………..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..………๖. แรงปฏกรยา หมายถง……..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..……………..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..……………..…………………………………………………………………………………………………………………………….…..………

115




๑. ชอจรวด …………............………….ตามมตของกลม………………………………………………

๒. สมาชกกลม๑. …………………………..........………….. ๖.

……………………..........……………….. ๒. …………………………..........………….. ๗.

……………………..........………………..๓. …………………………..........………….. ๘.

………………………………..........……..๔. ……………………………..........……….. ๙.

………………………………..........……..๕. …………………………..........………….. ๑๐.

……………………………..........………..๓. จรวดพลงลมสามารถเคลอนทไปขางหนาไดอยางไร

จรวดพลงลมเคลอนทไปขางหนาไดดวยแรงดนอากาศ หรอแรงดนลมทอดเขาไปในจรวด

๔. จรวดควรมลกษณะอยางไรจงจะสามารถเคลอนทไปขางหนาไดไกลทสด

ลำาตวของจรวดตองตรง สวนหวจรวดตองแหลม ตดปกใหตรงและตดปกใหแนน

๕. แรงกรยา หมายถง แรงใด ๆ ทกระทำาตอวตถทจดใดจดหนง

116

๖. แรงปฏกรยา หมายถง แรงทกระทำาตอบโตตอแรงกรยาทจดเดยวกนโดยมขนาดเทากบแรงกรยา แตมทศทาง ตรงขาม

เรอง ภาวะโลกรอน


สาระสำาคญภาวะโลกรอน (Global Warming) หรอ ภาวะภมอากาศ

เปลยนแปลง (Climate Change) เปนปญหาใหญของโลกเราในปจจบน สงเกตไดจากอณหภมของโลกทสงข�นเร อยๆ สาเหตหลกของป ญหาน �มาจากก าซเรอนกระจกเพ มข �น (Greenhouse gases)

ปรากฏการณเรอนกระจก มความสำาคญกบโลก เพราะกาซจำาพวกคารบอนไดออกไซด มเทนและกาซ อน ๆ จะกกเกบความรอนบางสวนไวในโลก เพอไมใหสะทอนกลบสช �นบรรยากาศท�งหมด มฉะน �นโลกจะกลายเปนแบบดวงจนทร ทตอนกลางคนหนาวจด และตอนกลางวนรอนจด เพราะไมมบรรยากาศกรองพลงงานจากดวงอาทตย ซงการทำาใหโลกอนข�นเชนน�คลายกบหลกการของเรอนกระจก (ทใชปลกพช) จงเรยกวา ปรากฏการณเรอนกระจก (Greenhouse Effect) แตการเพมข�นอยางตอเนองของคารบอนไดออกไซด ทออกมาจาก

117

โรงงานอตสาหกรรม รถยนต หรอการกระทำาใด ๆทเผาเช�อเพลงฟอสซล (เชน ถานหน นำ�ามน กาซธรรมชาต หรอ สารประกอบไฮโดรคารบอน) สงผลใหระดบปรมาณคารบอนไดออกไซดทมากข�นน� ไดเพมการกกเกบความรอนไวในโลกของเรามากข�นเรอยๆ จนเกดเปนภาวะโลกรอน ดงเชนปจจบน

วตถประสงค1. เพอศกษาการเกดกลมกาซเรอนกระจก ทเปนสาเหตของการ

เกดภาวะโลกรอน2. เพอศกษาผลกระทบทเกดจากภาวะโลกรอน3. เพอใหผเรยนมความร ความเขาใจในวธการลดภาวะโลกรอน

ขอบขายเนอหา1. ภาวะโลกรอนคออะไร2. กาซเรอนกระจก และการเกดกาซเรอนกระจก3. ปรากฏการณเรอนกระจก4. ภาวะเรอนกระจกทมผลกระทบตอโลก5. วธการแกปญหาภาวะโลกรอน

แนวทางการจดกจกรรมการเรยนร๑. วทยากรช�แจงรายละเอยดการจดกจกรรมการเรยนร เรองภาวะโลกรอน๒. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน ๓. วทยากรนำาเขาสบทเรยนโดยต�งถามวา ภาวะโลกรอนคออะไร ๔. วทยากรอธบายเน�อหาเกยวกบภาวะโลกรอน๕. ใหผเรยนศกษาเน�อหาจากนทรรศการภาวะโลกรอน ๒๐ นาท ๖. ใหผเรยนศกษาเน�อหาจากใบความร๗. วทยากรซกถามเกยวกบภาวะโลกรอน/ใหผเรยนตอบคำาถาม

โดยต�งคำาถามดงน� - ภาวะโลกรอนเกดจากสาเหตใดบาง

118

- ปรากฏการณเรอนกระจกเปนลกษณะอยางไร- กาชเรอนกระจกมอะไรบาง

๘. ใหผเรยนทำาใบกจกรรม เรองปรากฏการณเรอนกระจก (ทดลองจากโดมจำาลองการเกด ปรากฎการณภาวะเรอนกระจก โดยทวทยากรเปนผจดเตรยมอปกณการทดลองไว )๙. ศกษาเพมเตมจากวดทศน เรองภาวะโลกรอน๑๐. ใหผเรยนทำาใบงาน๑๑. วทยากรและผเรยนรวมกนอภปรายผลรวมสรปองคความรเรอง ภาวะโลกรอน ๑๒. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน๑๓. ประเมนผลการเรยนรของผเรยน

สอและวสดอปกรณ1. ฐานการเรยนร เรองภาวะโลกรอน ของศนยวทยาศาสตร

เพอการศกษาขอนแกน2. โดมจำาลองปรากฏการณเรอนกระจก ของศนยวทยาศาสตร

เพอการศกษาขอนแกน3. แสงอาทตยจากธรรมชาต4. เทอรโมมเตอร ๒ อน5. วดทศน6. ใบความร 7. ใบกจกรรม8. ใบงาน 9. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนร / การมสวนรวม2. ประเมนจากใบงาน3. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

119


……………………………………………………………………………………………………………………………………..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

120



ภาวะโลกรอน (Global Warming) หรอ ภาวะภมอากาศเปลยนแปลง (Climate Change) คอ การทอณหภมเฉลยของโลกเพมข�นจากผลของภาวะเรอนกระจก หรอทเรารจกกนดในชอวา Greenhouse Effect โดยภาวะโลกรอน ซงมตนเหตจากการทมนษยไดเพมปรมาณกาซคารบอนไดออกไซด จากการเผาไหมเช�อเพลงตาง ๆ การขนสง และการผลตในโรงงานอตสาหกรรม

นอกจากน�นมนษยเรายงไดเพมกาซกลมไนตรสออกไซด และคลอโรฟลออโรคารบอน (CFC) เขาไปอกดวยพรอม ๆ กบการทเราตดและทำาลายปาไมจำานวนมหาศาล เพอสรางสงอำานวยความสะดวกใหแกมนษย ทำาใหกลไกในการดงเอากาซคารบอนไดออกไซดออกไปจากระบบบรรยากาศมประสทธภาพลดลง และในทสดสงตาง ๆ ทเราไดกระทำาตอโลกไดหวนกลบมาสเราในลกษณะของภาวะโลกรอน

สาเหตของการเกดภาวะโลกรอนปรากฏการณท�งหลายเกดจากภาวะโลกรอนข�นทมมลเหตมา

จากการปลอยกาซพษตาง ๆ จากโรงงานอตสาหกรรม ทำาใหแสงอาทตยสองทะลผานช�นบรรยากาศมาสพ�นโลกไดมากข�น ซงนนเปนทรจกกนโดยเรยกวา สภาวะเรอนกระจก

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php/%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%84%E0%B8%8B%E0%B8%94%E0%B9%8C

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php?title=%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%88%E0%B8%81&action=edit

121

พลงงานจากดวงอาทตย เปนคลนแมเหลกไฟฟา มท�งรงสคลนส�นและคลนยาว บรรยากาศของโลกทำาหนาทปกปองรงสคลนส�นไมใหลงมาทำาอนตรายตอสงมชวตบนพ�นโลกได โมเลกลของกาซไนโตรเจนและออกซเจนในบรรยากาศช�นบนสด จะดดกลนรงสแกมมาและรงสเอกซจนทำาใหอะตอมของกาซในบรรยากาศช�นบนมอณหภมสง และแตกตวเปนประจ (บางคร�งเราเรยกช�นบรรยากาศทเตมไปดวยประจน�วา"ไอโอโนสเฟยร" มประโยชนในการสะทอนคลนวทยสำาหรบการสอสาร) รงสอลตราไวโอเลตสามารถสองผานบรรยากาศช�นบนลงมา แตถกดดกลนโดยกาซโอโซนในช �นสตราโตสเฟยร ทระยะสงประมาณ ๑๙ ๔๘ กโลเมตร แสงแดดหรอแสงท–ตามองเหนสามารถสองลงมาถงพ�นโลก รงสอนฟราเรดถกดดกลนโดยกาซเรอนกระจก เชน ไอนำ�าและคารบอนไดออกไซดในช �นโทรโปสเฟยร สวนคลนไมโครเวฟและคลนวทยในบางความถสามารถสองทะลช�นบรรยากาศได

สำาหรบบรรยากาศของโลก ประกอบดวยกาซไนโตรเจน ๗๘% กาซออกซเจน ๒๑% กาซอารกอน ๐.๙% นอกน�นเปนไอนำ�า และกาซคารบอนไดออกไซดจำานวนเลกนอย แมวาไนโตรเจน ออกซเจน และอารกอนจะเปนองคประกอบหลกของบรรยากาศ แตกมไดมอทธพลตออณหภมของโลก ในทางตรงกนขามกาซโมเลกลใหญ เชน ไอนำ�า คารบอนไดออกไซด และมเทน แมจะมอยในบรรยากาศเพยงเลกนอยกลบมความสามารถในการดดกลนรงสอนฟราเรด และมอทธพลทำาใหอณหภมของโลกอบอน เราเรยกกาซ พวกน�วา"กาซ

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php/%E0%B9%82%E0%B8%A5%E0%B8%81

122

เรอนกระจก" (Greenhouse gas) เนองจากคณสมบตในการเกบกกความรอน หากปราศจากกาซเรอนกระจกแลว พ�นผวโลก จะมอณหภมเพยง -๑๘ องศาเซลเซยส ซงนนกหมายความวานำ�าท�งหมดบนโลกน�จะกลายเปนนำ�าแขง

กาซและสารทมผลกระทบตอภาวะโลกรอน มท�งหมด ๖ ชนด ไดแก

ไอนำา (H ๒ O) เปนกาซเรอนกระจกทมมากทสดบนโลกมอยในอากาศประมาณ

๐- ๔% ข�นอยกบลกษณะ ภมประเทศ ภมอากาศและอณหภม ในบรเวณเขตรอนใกลเสนศนยสตรและชายทะเลจะมไอนำ�าอยมาก สวนในบรเวณ เขตหนาวแถบข�วโลกอณหภมตำาจะมไอนำ�าในบรรยากาศเพยงเลกนอย ไอนำ�าเปนสงจำาเปนตอสงมชวต ไอนำ�าเปนสวนหนงของวฏจกรนำ�า ในธรรมชาต นำ�าสามารถเปลยนสถานะไปมาท�ง ๓ สถานะ จงเปนตวพาและกระจายความรอนแกบรรยากาศและพ�นผว

กาซคารบอนไดออกไซด (CO ๒)ในยคเรมแรกของโลกและระบบสรยะ มกาซคารบอนไดออกไซด

ในบรรยากาศถง ๙๘% เนองจากดวงอาทตยยงมขนาดเลกและแสงอาทตยยงไมสวางเทาทกวนน� กาซคารบอนไดออกไซดชวยทำาใหโลกอบอน เหมาะสำาหรบเปนถนทอยอาศยของสงมชวต คร �นกาลเวลาผานไปดวงอาทตยมขนาดใหญข�น นำ�าฝนไดละลายคารบอนไดออกไซดในอากาศลงมายงพ�นผว แพลงกตอนบางชนดและพช ตรงกาซคารบอนไดออกไซดในอากาศมาสรางเปนอาหารโดยการสงเคราะหดวยแสง ทำาใหภาวะเรอนกระจกลดลง โดยธรรมชาตกาซคารบอนไดออกไซดเกดข�นจากการหลอมละลายของหนปน ซงโผลข�นมาจากปลองภเขาไฟ และการหายใจของสงมชวต

กาซคารบอนไดออกไซดมปรมาณเพมข�น เนองจากการเผาไหมในรปแบบตาง ๆ เชน การเผาไหมเช�อเพลง โรงงานอตสาหกรรม การเผาปาเพอใชพ�นทสำาหรบอยอาศยและการทำาปศสตว เปนตน โดยการ

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php/%E0%B8%A0%E0%B8%B9%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B2%E0%B9%84%E0%B8%9F

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php?title=%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%B4%E0%B8%95%E0%B8%A2%E0%B9%8C&action=edit

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php?title=%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%9A%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%A3%E0%B8%B4%E0%B8%A2%E0%B8%B0&action=edit

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B9%8A%E0%B8%B2%E0%B8%8B%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%84%E0%B8%8B%E0%B8%94%E0%B9%8C&action=edit

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php/%E0%B9%84%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3

123

เผาปาเปนการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดข�นสช �นบรรยากาศไดโดยเรวทสด เนองจากตนไมมคณสมบตในการตรงกาซคารบอนไดออกไซดไวกอนทจะลอยข�นสช �นบรรยากาศ ดงน�นเมอพ�นทปาลดนอยลง กาซคารบอนไดออกไซดจงลอยข�นไปสะสมอยในบรรยากาศไดมากยงข�น และทำาใหพลงงานความรอนสะสมบนผวโลกและในบรรยากาศเพมข�นประมาณ ๑.๕๖ วตต/ตารางเมตร (ปรมาณน�ยงไมคดรวมผลกระทบทเกดข�นทางออม)

กาซมเทน (CH4)เกดข�นจากการยอยสลายของซากสงมชวต แมวามกาซมเทน

อยในอากาศเพยง ๑.๗ ppm แตกาซมเทน มคณสมบตของกาซเรอนกระจกสงกวากาซคารบอนไดออกไซด กลาวคอ ดวยปรมาตรทเทากน กาซมเทนสามารถดดกลนรงสอนฟราเรดไดดกวากาซคารบอนไดออกไซด กาซมเทนมปรมาณเพมข�นเนองจากการทำานาขาว ปศสตว และการเผาไหมมวลชวภาพ การเผาไหมเช�อเพลงประเภทถานหน นำ�ามน และกาซธรรมชาต การเพมข�นของกาซมเทนสงผลกระทบโดยตรงตอภาวะเรอนกระจกมากเปนอนดบ ๒ รองจากกาซคารบอนไดออกไซด

กาซไนตรสออกไซด (N ๒ O)ปกตกาซชนดน�ในธรรมชาตเกดจากการยอยสลายซากสงมชวต

โดยแบคทเรย แตทมเพมสงข�น ในปจจบนเนองมาจากอตสาหกรรมทใชกรดไนตรกในกระบวนการผลต เชน อตสาหกรรมผลตเสนใยไนลอน อตสาหกรรมเคมและพลาสตกบางชนด เปนตน กาซไนตรสออกไซดทเพมข�นสงผลกระทบโดยตรงตอการเพมพลงงานความรอนสะสมบนพ�นผวโลกประมาณ ๐.๑๔ วตต/ตารางเมตร นอกจากน�นเมอกาซไนตรสออกไซดลอยข�นสบรรยากาศช�นสตราโตสเฟยร มนจะทำาปฏกรยากบกาซโอโซทำาใหเกราะปองกน รงสอลตราไวโอเลต ของโลกลดนอยลง

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B9%8A%E0%B8%B2%E0%B8%8B%E0%B9%84%E0%B8%99%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B8%B1%E0%B8%AA%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%84%E0%B8%8B%E0%B8%94%E0%B9%8C&action=edit

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php?title=%E0%B8%81%E0%B9%8A%E0%B8%B2%E0%B8%8B%E0%B8%A1%E0%B8%B5%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%99&action=edit

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php?title=%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B9%89%E0%B8%99%E0%B8%9A%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A2%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8&action=edit

124

สารประกอบคลอโรฟลออโรคารบอน (CFC) หรอเรยกอกชอหนงวา "ฟรออน" (Freon) มไดเกดข�นเอง

ตามธรรมชาต แตเปนสงประดษฐของมนษย มแหลงกำาเนดมาจากโรงงานอตสาหกรรม และอปกรณเครองใชในชวตประจำาวน เชน ตเยน เครองปรบอากาศ และสเปรย เปนตน สาร CFC มองคประกอบเปนคลอรน ฟลออไรด และโบรมน ซงมความสามารถ ในการทำาลายโอโซน ตามปกตสาร CFC ในบรเวณพ�นผวโลกจะทำาปฏกรยากบสารอน แตเมอมนดดกลนรงสอลตราไวโอเลตในบรรยากาศช �นสตราโตสเฟยร โมเลกลจะแตกตวใหคลอรนอะตอมเดยว และทำาปฏกรยากบกาซโอโซน เกดกาซคลอรนโมโนออกไซด (ClO) และกาซออกซเจน หากคลอรนจำานวน ๑ อะตอม ทำาลายกาซโอโซน ๑ โมเลกล ไดเพยงคร�งเดยว กคงไมเปนปญหา แตทวาคลอรน ๑ อะตอม สามารถทำาลายกาซโอโซน ๑ โมเลกลไดนบพนคร �ง เนองจากเมอคลอรนโมโนออกไซดทำาปฏกรยากบออกซเจนอะตอมเดยว แลวเกดคลอรนอะตอมเดยวข�นอกคร�งปฏกรยาลกโซเชนน�จงเปนการทำาลายโอโซนอยางตอเนอง

โอโซน (O ๓) เปนกาซทประกอบดวยธาตออกซเจนจำานวน ๓ โมเลกล มอย

เพยง ๐.๐๐๐๘% ในบรรยากาศ โอโซนไมใชกาซทมเสถยรภาพสง มนมอายอยในอากาศไดเพยง ๒๐-๓๐ สปดาห แลวสลายตว โอโซนเกดจากกาซออกซเจน (O ๒) ดดกลน รงสอลตราไวโอเลตแลวแตกตวเปนออกซเจนอะตอมเดยว (O) จากน�นออกซเจนอะตอมเดยวรวมตวกบกาซออกซเจนและโมเลกลชนดอน (M) ททำาหนาทเปนตวกลาง แลวใหผลผลตเปนกาซโอโซนออกมา กาซโอโซนม ๒ บทบาท คอเปนท�งพระเอกและผรายในตวเดยวกน ข�นอยวามนวางตวอยทใด ปรากฏการณเรอนกระจก ( Greenhouse Effect)

ปรากฏการณเรอนกระจก หมายถง สภาพทกาซคารบอนไดออกไซดและกาซตาง ๆ ในบรรยากาศผวโลกมปรมาณ

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php?title=%E0%B9%82%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%8B%E0%B8%99&action=edit

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php?title=%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%81%E0%B8%AD%E0%B8%9A%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%9F%E0%B8%A5%E0%B8%B9%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B9%82%E0%B8%A3%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%99&action=edit

125

เกนภาวะสมดล ทำาใหเกดปรากฏการณคลายกระจกหลงคาทหมเรอนกระจก และทำาใหอณหภมระหวางผวโลกกบกาซดงกลาวเพมข�นเรอย ๆ เปนเหตใหเกดการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมและดนฟาอากาศของโลก

สาเหตของการเกดปรากฏการณเรอนกระจก การพฒนาเศรษฐกจทางดานอตสาหกรรม และการเปลยนแปลงพ�นทปาไมเปนพ�นทเกษตรกรรมมผลตอการเพมปรมาณกาซเรอนกระจก สบรรยากาศมากข�น กาซเรอนกระจกทควรรจกมดงน�

๑. กาซคารบอนไดออกไซด ( CO ๒ ) คารบอนไดออกไซด เปนตวการสำาคญททำาใหเกด

ปรากฏการณเรอนกระจก ซงเปนกาซทเพมข�นในบรรยากาศตลอดเวลา จากกจกรรมของมนษย โดยเฉพาะการใชเช�อเพลงฟอสซล เชน ถานหน นำ�ามน และกาซธรรมชาต นอกจากน�การทำาลายพ�นทปาไม ยงเปนการเพมคารบอนไดออกไซด เนองจากขาดตนไมทจะชวยดดซบกาซคารบอนไดออกไซดทเกดจากการเผาไหม

๒. กาซคลอโรฟลโอโรคารบอน ( Chiorofluorocarbons, CFC )

เปนกาซทมนษยสงเคราะหข�นเพอใชสำาหรบทำาความเยนในตเยน เครองปรบอากาศ ใชเปนสารขบดนในกระปองสเปรยตาง ๆ เชน สเปรยปรบอากาศ สกระปอง เมอมนษยนำาสารซเอฟซ ข�นมาใชในอตสาหกรรมหรอนำาผลตภณฑมาใช สารซเอฟซ จะระเหยเปนไอลอยสบรรยากาศและจะดดกลนอยในช�นบรรยากาศไดนานกวา ๑๐๐ ป และมากกวากาซคารบอนไดออกไซดถง ๑ หมนเทา

ความหมายของปรากฏการณเรอนกระจกปรากฏการณเรอนกระจก หมายถง ปรากฏการณทแสง

อาทตยผานลงมาและ กาซคารบอนไดออกไซดและกาซอน ๆ ทพอกพนอยในบรรยากาศระดบตำา จะตดความรอนเอาไวไมใหสะทอน

126

ออกไป ทำาใหเกดภาวะเรอนกระจก เหมอนกบเรอนกระจกทใชปลกตนไมใน เมองหนาว ภมอากาศของโลก จะถกขบเคลอนดวยพลงงานจากดวงอาทตย เมอแสงอาทตยตกกระทบผวโลก พลงงานบางสวนจะสญเสยไปในการทำาใหพ�นผวของโลกมอณหภมสงข�น โดยโลกจะสะทอนและแผกระจายพลงงานบางสวนทเหลอกลบคนสบรรยากาศในรปความรอน แตแกสเรอนกระจก (Green House Gas, GHGs) ทอยในช�นบรรยากาศของโลก จะชวยกกเกบพลงงานความรอนเหลาน�เอาไวดวยการดดซบ การสะทอน หรอแผกระจายพลงงานความรอนกลบสพ�นโลกอกคร�ง ดงน�นบรรยากาศในช�นน�จงกระทำาตวเสมอนเปนเรอนกระจก กลาวคอยอมใหพลงงานในชวงคลนส�น เชนรงสยวจากดวงอาทตย ผานเขามาได แตไมยอมใหพลงงานในชวงคลนยาว (รงสอนฟราเรดหรอคลนความรอน) ผานออกไป ปรากฏการณเรอนกระจกจงทำาใหเกดการเกบสะสมความรอนอยภายในช�นบรรยากาศ ทำาใหโลกรอนมากข�น โดยยงมแกสเรอนกระจกมากข�นเทาไร ความรอนกจะถกกกไวในช�นบรรยากาศมากข�น ทำาใหโลกยงรอนมากข�นเทาน�น

การกระจายพลงงานความรอนกลบสพ�นโลกอกคร�ง

สาเหตของปรากฏการณเรอนกระจกเกดจากกาซทกอใหเกดปรากฏการณเรอนกระจก เชน

127

คารบอนไดออกไซด(CO ๒) เกดข�นไดหลายลกษณะเชน ภเขาไฟระเบด การหายใจของสงมชวต หรอการเผาไหมของสารประกอบอนทรย กาซน�เปนวตถดบสำาคญในกระบวนการสงเคราะหดวยแสงของพช เพอใชคารบอนและออกซเจนในการสงเคราะหคารโบไฮเดรต การใชคารบอนไดออกไซดของพชน�เปนการลดกาซเรอนกระจกลงได เนองจากคารบอนไดออกไซด เปนกาซหนงทเปนสาเหตของปรากฏการณเรอนกระจก มเทน เปนสารประกอบไฮโดรคารบอนพวกแอลเคน สตรเคมคอ CH4 เปนแกสไมมส ตดไฟได เปนองคประกอบสวนใหญของแกสธรรมชาต แกสมเทนอาจไดมาจากการหมกมลสตวและนำามาใชเปนเช�อเพลงราคาถก กาซมเทนอาจพบไดในช�นถานหน (Coal Bed Methane) โดยจากกระบวนการเกดถานหนทำาใหกาซสะสมตวและกกเกบอยในชองวางในเน�อถานหน CFC จะทำาปฏกรยากบรงสอลตราไวโอเลตและแตกตวออกเปนโมเลกลคลอลน และโมเลกลตาง ๆ อกหลายชนด ซงโมเลกลเหลาน�จะเปนตวทำาลายโมเลกลของออกซเจนชนดพเศษ หรอ O๓ บนช�นบรรยากาศ โอโซน ทำาใหรงสอลตราไวโอเลตและอนฟราเรดสองผานลงมายงพ�นโลกมากข�น ในขณะเดยวกนกาซเหลาน� กกนรงสไมใหออกไปจากบรรยากาศโลก ดวยวาทรงสเหลาน�เปนพลงงาน พวกมนจงทำาใหโลกรอนข�น

ผลกระทบจากปรากฏการณเรอนกระจกผลกระทบจากปรากฏการณเรอนกระจก ตอการเปลยนแปลง

ภมอากาศ ภมประเทศเศรษฐกจ และสงคมของมนษยท �งโลก ทนกวทยาศาสตรไดคาดการณไวมรายละเอยด ดงตอไปน�

(๑) ผลกระทบตอสภาพภมอากาศสภาวะโลกรอนทมนษยสรางข�นไดทำาใหโลกมอณหภมสงข�น

ตลอดศตวรรษทผานมา โดยนกวทยาศาสตรสามารถพสจนใหเหนไดวาสภาวะโลกรอนไดสงผลกระทบถงความดนบรรยากาศดวย และการ

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=CFC&action=edit

128

เปลยนแปลงในความดนบรรยากาศน�เองทมอทธพลตอภมอากาศโลก เพราะความดนอากาศจะควบคมการไหลเวยนบรรยากาศ ดงน�นจงมอทธพลตอการเคลอนไหวของความช�น โดยการเปลยนแปลงน�จะสงผลกระทบตอปรมาณของฝนทตก อณหภม ลม และพาย

(๒) ผลกระทบตอแหลงนำาเมอมฝนตกหนกข�น จนเกดอทกภยและแผนดนถลม ดนอน

อดมสมบรณจะถกพดพาไปตาม ลำานำ�าเกดเปนความขนของสายนำ�า ทเมอตกตะกอนจะสรางความต�นเขนใหแกแหลงนำ�า เมอสายนำ�าขนไหลออกสชายฝงจะทำาลายแนวปะการง แหลงอาศยและอนบาลสตวนำ�า นอกจากน�นแลวตะกอนดนทมปรมาณธาตไนโตรเจนสง ยงชวยเรงการเจรญเตบโตของสาหรายตามชายฝง เมอสาหรายเหลาน�ตายลง จะเกดการเนาเสย ทลดปรมาณออกซเจนในนำ�าจนเปนอนตรายตอสตวนำ�า

(๓) ผลกระทบตอแหลงพลงงานผลกระทบทอาจเกดข�นตอแหลงพลงงาน เกดข�นกบกจกรรม

ขดเจาะนำ�ามนในมหาสมทรทอยใตอทธพลของสภาพภมอากาศ โดยเฉพาะอยางยงการเกดพายหมนทรนแรงยอมเปนอปสรรคในการขดเจาะนำ�ามนในทะเลและมหาสมทร วาตภยอาจกระหนำาแทนขดเจาะนำ�ามนในทะเลจนอบปาง การผลตไฟฟาดวยพลงงานนำ�า พลงงานนวเคลยร พลงงานลม กอยในขายทจะไดรบผลกระทบจากความแปรปรวนของสภาพภมอากาศมากกวาการผลตพลงงานรปแบบอน ๆ โดยเฉพาะระดบนำ�าทลดลงอยางมากของเขอนในหนาแลง ทำาใหมปรมาณนำ�าไมพอตอการผลตไฟฟา

(๔) ผลกระทบตอระดบนำาทะเลและทอยอาศยของมนษยนกวทยาศาสตรคาดวาถาอณหภมโดยเฉลยของโลกเพมข�นอก

๐.๓๐ องศา จะทำาใหกราเซยร (glacier) เกดการละลายจนระดบนำ�าในมหาสมทรเพมข�นอก ๑๐๐ เมตร การขยายตวของมหาสมทรทำาใหเมองทอยบรเวณชายฝงทะเลและทราบลมปากแมนำ�า ทอยสงจาก

129

ระดบนำ�าทะเลไมมาก จะถกนำ�าทวม จนมนษยตองมการยายถนฐานใหม ซงมผลกระทบตอสภาพความเปนอยและสภาพสงคม

(๕) ผลกระทบตอการเกษตรกรรมปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดทเพมสงข�นจะเรงการเจรญ

เตบโตของพช แตในบรเวณทมการจดสรรนำ�าในการชลประทานไดไมเพยงพอตอความตองการในการเกษตรกรรม อากาศทรอนข�นจะเรงการระเหยและการคายนำ�าของพช ทำาใหพชเกดอาการเหยวแหงตาย ในขณะเดยวกน อากาศรอนยงเรงการเจรญเตบโตของแมลงและจลนทรยบางชนดททำาลายพช

(๖) ผลกระทบตอระบบนเวศวทยาของโลกระดบนำ�าทะเลทสงและอนข�น ทำาใหสตวและพชตาง ๆ ตองปรบ

ตวอยางหนกเพอความอยรอด และถาปรบตวไมได กจะลมตายลง เชนในป ๑๙๙๘ อณหภมทสงข�นของนำ�าทะเลไดทำาลายปะการงของโลกไป รอยละ ๑๐ และสงผลกระทบตอการสบพนธของสตวและปลานำ�าเยน นอกจากน�นระดบนำ�าทสงข�นยงทำาใหเกดการสญพนธ ของกบ ๕๐ ชนดในปาของคอสตารกา (Coata Rica) ในมหาสมทรอารคตก แมวนำ�าและหมขาวกำาลงเผชญชะตากรรมทเลวรายจากชวงฤดหนาวทส �นลง สวนดนแดนในเขตมรสม จะมพายฤดรอนเกดบอยและรนแรงข�น โดยระดบนำ�าทะเลทสงข�น ทำาใหเกดการสญเสยของผลตผลทางการเกษตรและมการระบาดทมากข�นของแมลงและเช�อโรคหลายชนด นอกจากน�นการระบาดน�ยงคอยๆ ลามข�นไปในดนแดนทางข �วโลกและทสงตามยอดเขาทเคยหนาวเยน

(๗) การสะทอนรงสดวงอาทตยทผดปกตบนผวโลกนกวทยาศาสตรไดคนพบวา ความผดปกตในการสะทอนรงส

ดวงอาทตยของโลกในฤดกาล ตาง ๆ มสาเหตมาจากการตดไมทำาลายปาในเขตรอนช�น และ การหายไปของนำ�าแขงทข �วโลก เนองจากแถบเสนศนยสตรเปนบรเวณ ทไดรบแสงอาทตยมากทสด ดงน�นการหายไปของปาในเขตรอนช�น จงทำาใหการสะทอนรงสของโลกผดปกตไป ซงจะสมพนธกบความผดปกตของปรมาณนำ�าฝนทตก

130

(๘) ผลกระทบตอสขภาพอนามยของมนษยการเพมอณหภมของอากาศทำาใหเกดผลกระทบดานสขภาพและ

อนามยของมนษยท�งโดยตรงและโดยออม อากาศทรอนและมความช�นสงจะบนทอนสขภาพในการทำางานของมนษย กอใหเกดความกดดนตอสภาพรางกายและจตใจ รางกายจงมภมคมกนทตำาลงจนงายตอการรบเช�อโรคทแพรกระจายอยในอากาศ โดยอณหภมและความช�นทสงเกนไปอาจทำาใหรางกายปรบตวไมทนจนเกดการเสยชวตได

วธลดภาวะโลกรอน1. ถอดปลกไฟฟาทกคร�งทเลกใชงานเครองใชไฟฟา 2. หนมาใชพลงงานแสงอาทตยในการตากผาแทนการ อบผาใน

เครองซกผา3. การรดผา ควรรดคร �งละมากๆ แทนการรดทละตว เพอ

ประหยดการใชไฟฟา4. ปดแอรบาง แลวหนมาใชพดลมหรอวาเปดหนาตางใหอากาศ

ถายเทมากข�น5. เวลาไปทหางสรรพสนคาอยาเปดประตท�งไว เพราะแอรจะ

ทำางานหนกมากวาปกต6. ใชบนไดแทนการใชลฟท นอกจากจะเปนการไดออกกำาลงกาย

แลวยงประหยดไดเยอะข�น7. ปดไฟดวงทไมจำาเปน โดยเปดเฉพาะดวยทเราจำาเปนตองใช

จรง ๆ8. ลด การเลนเกมลง เพราะนอกจากสายตาจะเสยแลว ยง

เปลองไฟมาก ๆ อกดวย9. ตเยนสมยคณแมยงสาว ขายท�งไปไดแลว เพราะกนไฟ

มากกวาตเยนใหมถง ๒ เทา10. เปลยนไปใชไฟแบบหลอด LED จะไดไฟทสวางกวาและ

ประหยดกวาหลอดปกต ๔๐%

131

11. ยดอายตเยนดวยการไมนำาอาหารรอนเขาตเยน และหลกเลยงการนำาถงพลาสตกใสของในตเยน เพราะจะทำาใหตเยนจายความเยนไดไมทวถงอาหาร

12. ละลายนำ�าแขงทเกาะในตเยนเปนประจำา เพราะตเยนจะกนไฟมากข�นเมอมนำ�าแขงเกาะ

13. ใชรถเมล รถไฟฟาแทนการใชรถสวนตว14. ถาไมไดไปไหนไกลๆ ใหใชจกรยาน หรอเดน ไดออกกำาลง

กายไปในตวดวย15. ใชกระดาษอยางประหยด กระดาษรยส หนงสอพมพ

เพราะกระดาษเหลาน�นมาจาก การตดตนไม16. เส�อผาทไมใชแลว เอาไปบรจาคบางกได เพราะในบาง

บรษทมการรบบรจาคเส�อทใชแลว จะนำาไปหลอมมาทำาเปนเสนใยใหมอกคร�ง ซงจะชวยลดกาซเรอนกระจกไดถง ๗๑%

17. ลดใชพลาสตกโดยใชของทสามารถนำามารไซเคลได เชน กระเปาผา หรอกระตกนำ�า

18. พยายามทานอาหารใหหมด เพราะเศษอาหารเหลาน�นกอใหเกดกาซมเทน ซงกอใหเกดความรอนตอโลกเพมข�น

19. รวมกนประหยดนำ�ามนแบบ Car Pool เพอชวยประหยดนำ�ามน

20. กนผกผลไมเยอะ ๆ เพราะอตสาหกรรมการเกษตรไมปลอยกาซมเทนใหอากาศ

21. กระดาษหนงสอพมพไมใชแลว อยาท�ง สามารถนำามาเชดกระจกใหใสได

22. ใชเศษผาเชดสงสกปรกแทนกระดาษชำาระ23. หาผลตภณฑทมสญลกษณชวยรกษาสงแวดลอม เชน

ปายฉลากเขยว ประหยดไฟเบอร ๕ มาตรฐาน24. ไปตลาดสดแทนซเปอรมารเกต ซ�อผก ผลไม หม ไก ปลา

เพราะสนคาทหอดวยพลาสตกและโฟมจะทำาใหเกดขยะจำานวนมากมายมหาศาล

132

25. ใชนำ�าประปาอยางประหยด เพราะระบบการผลตนำ�าประปาของเทศบาลตาง ๆ ตองใชพลงงานจำานวนมากในการทำาใหนำ�าสะอาด

26. ปองกนการปลอยกาซมเทนสบรรยากาศดวยการแยกขยะอนทรย เชน พวกเศษผกและเศษอาหาร ออกจากขยะอน ๆ ทสามารถนำาไปรไซเคลไดมาใชใหเกดประโยชน

27. ขบรถความเรวไมเกน ๘๐ กม. / ชม. 28. ทาหลงคาบานดวยสออน เพอชวยลดการดดซบความ

รอน 29. ปลกตนไมเพมข�น เพอเพมออกซเจนใหอากาศ ปลกไผ

แทนร�ว ตนไผเตบโตเรวเปนร �วธรรมชาตทสวยงาม และยงดดซบคารบอนไดออกไซดไดด

30. เลอกใชผลตภณฑทซ�อเตมใหมได เพอเปนการลดขยะจากหอของบรรจภณฑ

31. ลดปรมาณขยะโดยใชหลก ๓ R คอ Reuse, Recycle, Reduce

32. ไมใชปยเคมในสวนไมประดบทบาน แตขอใหเลอกใชปยหมกจากธรรมชาตแทน

33. ทานสเตก และแฮมเบอรเกอรในรานใหญ ๆ ใหนอยลงบางเพราะอตสาหกรรมเน�อระดบนานาชาตผลตกาซเรอนกระจกถง ๑๘ % สาเหตหลก กคอ ไนตรสออกไซดและมเทนจากมลวว

34. มสวนรวมกจกรรมรณรงคสงแวดลอมเพอชวยเผยแพร และการลดปญหาโลกรอน

35. อยอยางพอเพยง ไมฟมเฟอย ตามพระราชดำารสของในหลวง

36. ประหยดพลงงาน นำ�า ไฟ นำ�ามน เพอใหลกหลานของเรามสงเหลาน�ใชกนตอไปในอนาคต

133


เรอง ปรากฏการณเรอนกระจก

คำาชแจง๑. วทยากรจดเตรยมอปกรณ โดมปรากฏการณภาวะเรอนกระจก

พรอมตดต�งเทอรโมมเตอรไว ภายในโดม และตดต�งรมภาวะปกต พรอมตดเทอรโมมเตอร

ไวกบรมภาวะปกต๒. ใหผเรยนทดลองโดมจำาลองปรากฏการณภาวะเรอนกระจก ตามข�นตอน ดงน�

1. เขาไปอยในโดมจำาลองปรากฏการณภาวะเรอนกระจกประมาณ ๒ นาท

2. สงเกตการณเปลยนแปลงของอณหภมภายในโดม และอานคาเทอรโมมเตอรบนทกผลไว

3. อานคาเทอรโมมเตอร จากภาวะปกต ( ภายนอกโดม ) บนทกผลไว

4. เปรยบเทยบอณหภมภายในโดมจำาลองปรากฏการณภาวะเรอนกระจก กบอณหภมในภาวะปกต ( ภายนอกโดม )

5. วทยากรและผเรยนสรปผลการทดลองรวมกน

ตารางบนทกผล

อณหภมภาวะปกต อณหภมภายในโดม หมายเหต

134

ใบงาน



1. ภาวะโลกรอน คออะไร……………………………………………………………...…………………………………………………………….…………………………………………………………

…...……………………………………………………………..

2. ปรากฏการณเรอนกระจก หมายถง ……………………………………………………………...…………………………………………………………… ……………………………………………………………...…………………………………………………………….3. กาซเรอนกระจกมกาซอะไรบาง …………………………………………………………...……………………………………………………………. ……………………………………………………………...…………………………………………………………….

135

4. กาซสำาคญทเปนสาเหตหลกของการเกดภาวะโลกรอน ……………………………………………………………...…………………………………………………………… ……………………………………………………………...…………………………………………………………….5. กาซมเทน เกดข�นไดอยางไร ……………………………………………………………...……………………………………………………………. ……………………………………………………………...…………………………………………………………….6. สาร CFC ทเปนอนตรายตอสงแวดลอมพบไดในผลตภณฑ

ใด ……………………………………………………………...……………………………………………………………. ……………………………………………………………...…………………………………………………………….7. จงบอกวธลดภาวะโลกรอน ……………………………………………………………...……………………………………………………………. ……………………………………………………………...…………………………………………………………….8. ขอดของปรากฏการณเรอนกระจกคอ ……………………………………………………………...……………………………………………………………. ……………………………………………………………...…………………………………………………………….

136




1. ภาวะโลกรอน คออะไร คอ การทอณหภมเฉลยของโลกเพมขนจากผลของภาวะ

เรอนกระจกเพมขน หรอทเรารจกกนดในชอวา Greenhouse Effect โดยภาวะโลกรอน ซงมตนเหตจากการทมนษยไดเพมปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดจากการเผาไหมเชอเพลงตาง ๆ การขนสง และการผลตในโรงงานอตสาหกรรม เปนตน

2. ปรากฏการณเรอนกระจก หมายถง การทชนบรรยากาศของโลกกระทำาตวเสมอนกระจก ท

ยอมใหรงสคลนสนจาก ดวงอาทตยผานทะลลงมายงผวพนโลกได แตจะดดกลนรงสคลนยาว ทโลกคายออกไปไมใหหลดออกนอกบรรยากาศ ทำาใหโลกไมเยนจดในเวลากลางคน บรรยากาศ เปรยบเสมอนผาหมผนใหญทคลมโลกไว กาซทยอมใหรงสคลนสนจากดวงอาทตยผานทะลลงมาได แตไมยอมใหรงสคลนยาว ทโลกคายออกไปหลดออกนอกบรรยากาศ เรยกวา กาซเรอนกระจก

3. กาซเรอนกระจก มกาซอะไรบาง กาซคารบอนไดออกไซด กาซมเทน และกาซไนตรสออกไซด

4. กาซสำาคญทเปนสาเหตหลกของการเกดภาวะโลกรอน กาซคารบอนไดออกไซด

5. ปรากฏการณเรอนกระจกมผลกระทบตอมนษย ดานสขภาพอยางไร

http://www.panyathai.or.th/wiki/index.php/%E0%B8%84%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B9%8C%E0%B8%9A%E0%B8%AD%E0%B8%99%E0%B9%84%E0%B8%94%E0%B8%AD%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B9%84%E0%B8%8B%E0%B8%94%E0%B9%8C



137

โรคระบาดทสมพนธกบการบรโภคอาหารและนำาดม มแนวโนมวาจะเพมสงมากขน โดยภยธรรมชาต เชน ภาวะนำาทวมทำาใหเกดปนเปอนของเชอโรคในแหลงนำา ไมวาจะเปนโรคบด ทองรวง และอหวาตกโรค

6. ปรากฏการเรอนกระจกมผลกระทบตอมนษย ดานเศรษฐกจอยางไร

สงผลกระทบทางออมตอความมนคงทางสงคม และเศรษฐกจของประเทศ กลาวคอ การยบตวของพนทชายฝง ภมอากาศแปรปรวน โรคระบาดรนแรง และผลกระทบอนๆ สงผล ใหมประชากรบาดเจบลมตาย ทงททำากน และไรทอยอาศยเปนจำานวนมาก นอกจากนประชาชนยงจะไดรบความเดอดรอนจากการขาดแคลนอาหารและนำาดมทถกสขลกษณะระหวางภาวะนำาทวม และความเสยหายทเกดกบระบบสาธารณปโภคตาง ๆ

7. กาชมเทน เกดข�นไดอยางไร เกดจากการยอยสลายของสงมชวต เชน ขยะมลฝอย

มลสตว

8. สาร CFC ทเปนอนตรายตอสงแวดลอมพบไดในผลตภณฑใด

CFC คอ สาร คลอโรฟลโอคารบอน (Chlorofluorocarbon) เปนกลมของสารเคมสงเคราะหทมคลอรนผสมอย มกใชในอตสาหกรรมหลายอยาง เชน ตเยน ถงดบไฟ แตสารนกเปนสารททำารายชนโอโซนของโลกดวย

9. จงบอกวธลดภาวะโลกรอน 1. ถอดปลกไฟฟาทกครงทเลกใชงานเครองใชไฟฟา การใชไฟฟาในบานมสวนทำาให เกดกาซเรอนกระจกถง ๑๖ %2. หนมาใชพลงงานแสงอาทตยในการตากผาแทนการ อบผาในเครองซกผา

138

3. การรดผา ควรรดครงละมาก ๆแทนการรดทละตว เพอประหยดการใชไฟฟา4. ปดแอรบาง แลวหนมาใชพดลมหรอวาเปดหนาตางใหอากาศถายเทมากขน5. เวลาไปทหางสรรพสนคาไมควรเปดประตทงไว เพราะแอรจะทำางานหนกมากกวา ปกต

10. ขอดของปรากฏการณเรอนกระจกคอ อณหภมของโลกอนขนโดยเฉลย มคาประมาณ ๑๕

องศาเซลเซยส ถาหากในบรรยากาศ ไมมปรากฏการเรอนกระจกตามธรรมชาต อณหภมของโลกจะลดลงเหลอเพยง -๒๐ องศาเซลเซยส มนษยและพชจะลมตายและโลกกจะเขาสยคนำาแขง

เรอง สวนวทยาศาสตร (Science Park)


139

สาระสำาคญศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน เปนแหลงเรยนรและ

แหลงทองเทยวเชงวทยาศาสตร เทคโนโลย และสงแวดลอม โดยไดจดสอนทรรศการและฐานการเรยนรทหลากหลาย สวนวทยาศาสตร (Science Park) เปนฐานการเรยนรหนงทใหความรดานวทยาศาสตรพ�นฐาน เรอง รอก จานรวมเสยง ชงชาแพนดลม นอกจากน� สวนวทยาศาสตร (Science Park) ไดจดตกแตงสวนใหมความสวยงามรมรนเพอเสรมบรรยากาศใหเกดการเรยนรไดดยงข�น

วตถประสงค1. เพอใหผเรยนสามารถอธบายหลกการทำางานของรอกได

อยางถกตอง2. เพอใหผเรยนสามารถอธบายหลกการทำางานของจานรวม

เสยงไดอยางถกตอง3. เพอใหผเรยนสามารถอธบายหลกการทำางานของชงชาแพน

ดลมไดอยางถกตอง

ขอบขายเนอหา1. รอก2. จานรวมเสยง3. ชงชาแพนดลม


รอก จานรวมเสยง และชงชาแพนดลม2. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน 3. วทยากรอธบายเกยวกบหลกการทำางานของ รอก จานรวม

เสยง และชงชาแพนดลม

140

4. เรยนรจากนทรรศการสวนวทยาศาสตร ของศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน

5. ใหผเรยนศกษาใบความรและใบกจกรรม 6. ใหผเรยนลงมอทดลองตามใบกจกรรม 7. บนทกผลการทดลองในแบบบนทกผลการทดลอง8. วทยากรและผเรยนสรปองคความรรวมกน9. ใหผเรยนทำาใบงาน10. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน

สอและวสดอปกรณ1. นทรรศการ เรอง รอก ของศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา

ขอนแกน2. นทรรศการ เรอง จานรวมเสยง ของศนยวทยาศาสตรเพอ

การศกษาขอนแกน3. นทรรศการ เรอง ชงชาแพนดลม ของศนยวทยาศาสตร

เพอการศกษาขอนแกน4. ใบความร5. ใบกจกรรม6. ใบงาน7. แบบทดสอบกอน และแบบทดสอบหลงเรยน

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนรและการมสวนรวม2. ประเมนจากผลการทดลอง3. ประเมนจากการทำาใบงาน4. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

บนทกผลการจดกจกรรมของวทยากรในฐานน………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………............

141

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

...........................................................................

.........................................................................


เรอง สวนวทยาศาสตร

รอก เปนววฒนาการมาจากลกลอ และมความมงหมายทจะลดความ

ฝดในการเปลยนทศทางของแรง เชน ลกรอกบนยอดเสาธง ชวยเปลยนทศทางของแรงทคนชกเชอกลงใหเปนแรงฉดธงข�น และลดแรงเสยดทาน ระหวางเชอกกบเสาธง การใชลกรอกเพยงลกเดยว ไมอาจจะชวยผอนแรงได แตถาใชลกรอกสองลก โดยใหลกบนเปนลกทตรงตด ลกลางเคลอนทได ผกเชอกกบรอกลกบนแลวคลองกบรอกลกลาง เอาเชอกกลบข�นไปพาดกบรอกลกบนอกในลกษณะน� นำ�าหนกถกแขวนไวดวยเชอกสองเสน แรงดงในเชอกแตละเสนจงเทากบครง

142

เดยวของนำ�าหนกทยกและเทากบแรงทใชฉดยก ดงน�นถาเพมจำานวนลกรอกทตดตงและมการเคลอนทไดใหเปนรอกตบสองตบ คอ ตบบนและตบลาง รอกตบชดน�นกจะสามารถผอนแรงไดมากยงข�น อตราในการผอนแรงของรอกตบน�นข�นอยกบจำานวนเสนเชอกทพนไป มา –ระหวางลกรอกท�งสองตบน�น เชน มเชอกสเสนกจะผอนแรงไดสเทา แตแรงพยายามจะตองฉดเชอกเปนความยาวถงสเทาของระยะทนำ�าหนกน�นถกยกข�นไป ป� นจนทใชตามทาเรอ หรอสถานทกอสราง กคอ เครองจกรกลแบบงาย ๆ ซงใชเครองผอนแรงแบบลกรอก รวมกบระบบผอนแรงแบบอน ๆ เขาไวในเครองเดยวกน

รอก คอ เคร องกลทชวยอำานวยความสะดวก หรอชวยผอนแรงในการทำางาน มลกษณะกลมแบนหมนไดคลายวงลอ ใชเชอกหรอโซคลองสำาหรบดง แบงออกไดเปน ๓ ประเภท คอ

1.รอกเดยวตายตว ไมผอนแรงแตชวยอำานวยความสะดวกในการทำางาน

2.รอกเดยวเคลอนท เปนรอกทอำานวยความสะดวกและชวยผอนแรงได ๒ เทา

3.รอกพวง ผอนแรงไดมากหรอนอย ข�นอยกบจำานวนเสนเชอกทคลองผานรอก

แรงทเกดจากนำ�าหนกของวตถทจะใชรอกยก เรยกวา แรงตานทาน สวนแรงทกระทำาตอเชอกเพอดงวตถใหยกสงข�น เรยกวา แรงพยายาม

ประโยชนของรอก1. ใชในงานกอสราง และในโรงงานอตสาหกรรมตางๆ เพอชวย

ดงวตถทหนกจากขางลางข�นไปยงขางบน2. ใชลากรถ ในกรณเกดอบตเหตรถชนกน3. ใชตกนำ�าจากบอนำ�าของคนในสมยโบราณ4. ใชเปนลกรอกบนยอดเสาธง5. ใชทำาอปกรณของเบดตกปลา

143

สตรการคำานวณ

1. รอกเดยวตายตว

2. รอกเดยวเคลอนท

3. รอกพวง

ถา W = นำ�าหนกวตถหรอแรงตานทาน

E = แรงพยายามหลกในการคดแรงดงลง = แรงดงข�นW =

หลกในการคดแรงดงลง = แรงดงข�น๒ E = W

E = W2

หลกในการคด W = แรงดงลงท�งหมด E = แรงดงข�นท�งหมด

n = จำานวนรอกทใชงาน

E = Wn

144

เสยง เปนคลนกลทใชอากาศเปนพาหะ เกดจากการสนสะเทอนของ

วตถ เมอวตถสนสะเทอน กจะทำาใหเกดการอดตวและขยายตวของคลนเสยง และถกสงผานตวกลาง เชน อากาศ ไปยงห แตเสยงสามารถเดนทางผาน กาซ ของเหลว และของแขงกได แตไมสามารถเดนทางผานสญญากาศได เชน ในอวกาศ เมอการสนสะเทอนน�นมาถงหของเรา มนจะถกแปลงเปนคลนโสตประสาท ซงจะถกสงไปยงสมอง ทำาใหเรารบรและจำาแนกเสยงตางๆ ได เสยงแตละเสยงมความแตกตางกน เสยงสง - เสยงตำา เสยงดง - เสยงเบา หรอคณภาพของเสยงลกษณะตางๆ ท�งน�ข�นอยกบแหลงกำาเนดเสยง และจำานวนรอบตอวนาทของการสนสะเทอน

โดยปกตแลวมนษยเราจะไดยนเสยงทมชวงความถจ ำากด นนคอ อยในชวงความถระหวาง ๒๐ – ๒๐,๐๐๐ เฮรตซ (hertz) หรอทเรยกกนวา ชวงการไดยน สวนเสยงทมคา ความถตำาหรอ“ ”สงกวาน�น หของเราไมสามารถไดยนได และความเขมเสยงทคนเราไดยน อยระหวาง ๐ ๑๒๐ เดซเบล – (dB) องคการอนามยโลกไดกำาหนดวาเสยงทเปนอนตราย ไดแกเสยงทดงเกนกวา ๘๕ เดซเบล (dB)จานรวมเสยง หรอ พรายกระซบ

เปนอปกรณเสรมความรเกยวกบคลนเสยง ประกอบดวยจานโคงพาราโบลา ๒ ชด วางหนหนาเขาหากน อยหางกนพอประมาณ ( ๕๐ ๒๐๐ เมตร – ) หนาจานแตละชดมหวงวงกลม ซงเปนตำาแหนงจดโฟกสของจานพาราโบลา ถาพลงงานหรอคลนเสยงกำาเนด ณ จดโฟกสของจาน ไปกระทบผวโคงของจานพาราโบลา และสะทอนพงตรงไปขางหนาจาน เสมอนแสงของไฟฉายทพงไปดานหนา คลนจะเดนทางไปไดไกลไมกระจดกระจาย เมอกระทบกบหนาจานพาราโบลา ทอยดานตรงกนขาม จะสะทอนกบผวโคงของจานมารวมกนทจดโฟกส ทำาใหคลนมความเขมมากทสด

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%97%E0%B8%B5

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B3%E0%B9%80%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%87&action=edit&redlink=1

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%A1%E0%B8%AD%E0%B8%87

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%8D%E0%B8%8D%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%81%E0%B8%82%E0%B9%87%E0%B8%87

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%AB%E0%B8%A5%E0%B8%A7

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B9%8A%E0%B8%B2%E0%B8%8B

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AB%E0%B8%B9

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%AD%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A8

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%87&action=edit&redlink=1

http://th.wikipedia.org/w/index.php?title=%E0%B8%84%E0%B8%A5%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B9%80%E0%B8%AA%E0%B8%B5%E0%B8%A2%E0%B8%87&action=edit&redlink=1

145

ณ จดโฟกส ของจานพาราโบลา เมอเอาหฟงเสยง ณ จดโฟกสจะไดยนเสยงชดเจนทสด

หลกการทำางานของจานรวมเสยง ไดนำามาประดษฐเปนจานรบสญญาณดาวเทยม ซงมหลกการ

ทำางานดงน�สวนโคงของจาน ทำาใหสญญาณทมาจากทางตรงเกดการหกเห

มมตกกระทบเทากบมมสะทอน ทำาใหสญญาณมารวมกนทจดเดยวเกดอตราการขยาย “GAIN” สญญาณตรงจดโฟกส ( FOCOS ) จะมความเขมสง

ถาความยาวเสนผาศนยกลางของจานมขนาดใหญ อตราความเขมของสญญาณตรงจดโฟกสกจะมสง

ถาความยาวเสนผาศนยกลางของจานนอย ความเขมของตำาแหนงจดโฟกสกจะนอย

แพนดลมการคนพบทางวทยาศาสตรคร �งแรกของ กาลเลโอ เกดข�นเมอ

ป ค.ศ. ๑๕๘๔ เมอเขากำาลงนงฟงสวดมนตอยในโบสถแหงหนง เขาสงเกตเหนโคมแขวนบนเพดานโบสถแกวงไปแกวางมา เขาจงเกดความสงสยวา การแกวงไปมาของโคมในแตละรอบใชเวลาเทากนหรอไม ดงน�นเขาจงทดลองจบเวลาการแกวงไปมาของโคม โดย

146

เทยบกบชพจรของตวเอง เนองจากเขาเคยเรยนวชาแพทย ทำาใหเขารวาจงหวะการเตนของชพจรของคน ในแตละคร �งน�นใชเวลาเทากน ผลปรากฏวาไมวาโคมจะแกวงในลกษณะใดกแลวแต ระยะเวลาในการแกวงไปและกลบครบ ๑ รอบ จะเทากนเสมอ เมอเขากลบบานไดทำาการทดลองแบบเดยวกนน�อกหลายคร�ง เพอใหเกดความมนใจวาทฤษฎทเขาจะต�งข�นถกตองทสด ซงผลการทดลองกเหมอนกนทกคร�ง กาลเลโอ ไดตงชอทฤษฎนวา กฎแพนดลม (Pandulum) หรอ กฎการแกวงของนาฬกาลกตม กาลเลโอ ไดนำาหลกการจากการทดลองคร�งน�มาสรางเครองจบเวลา ซงตอมาในป ค.ศ. ๑๖๕๖ ครสเตยน ฮอยเกนส (Christiaan Huygens) ไดนำาทฤษฎน�มาสรางนาฬกาลกตม

แพนดลม (PANDULUM) หมายถง การแกวงของวตถภายใตแรงดงดดของโลก กาลเลโอ เปนผคนพบหลกการแกวงของวตถภายใตแรงดงดดของโลก

หลกการแกวงของวตถภายใตแรงดงดดของโลก - ถาความยาวของเชอกทผกวตถ ยาวข�น ๒ เทา จะแกวงได

นานข�น ๑.๔ เทา- ความเรวการแกวงจะมคาคงท ถาความยาวของเชอกม

ความยาวเทากน - ถาเชอกส�น ความเรวการแกวงจะสงข�น หรอเรวข�น จากหลกการน� ไดนำามาใชในการประดษฐเปนเครองมอกำาหนด

มาตรฐานของเวลา เชน ลกตมนาฬกา ชงชา เปนตน


เรอง รอก

147

ใหปฏบตกจกรรม ดงตอไปน1. ใหผเรยนคดเลอกตวแทนภายในกลม ๒ คน ( มนำ�าหนกแตก

ตางกน ) เพอเปนตวแทนทำาการทดลอง2. ชงนำ�าหนกของเกาอ�ทผกตดกบรอก และชงนำ�าหนกของผ

ทดลองคนท ๑ ทจะข�นนงบนเกาอ� แลวนำานำ�าหนกรวมท�งสอง มาบนทกลงในแบบบนทกผลการทดลอง

3. ชงนำ�าหนกผทดลองคนท ๒ ทจะทำาหนาทดงเชอก แลวบนทกลงในแบบบนทกผลการทดลอง

4. ใหผทดลองคนท ๑ ข�นนงบนเกาอ�ทผกตดกบรอก แลวใหผทดลองคนท ๒ ดงเชอก เพอยกนำ�าหนกผทดลองคนท ๑ ข�น โดยพยายามออกแรงดงเชอกใหสามารถยกผทดลองคนท ๑ ข�นได

5. ใหสงเกตการออกแรงดงเชอกเพอยกผทดลองคนท ๑ ข�น ( ออกแรงมากหรอนอย )

6. ใหทดลองกบรอกท�ง ๓ ประเภท ตามขอ ๑ ๕ เพอเปรยบ–เทยบการออกแรงดงเชอก

7. บนทกผลการทดลอง ในแบบบนทกผลการทดลอง8. วทยากรและผเรยนรวมกนสรปผลการทำากจกรรม

148

แบบบนทกผลการทดลองเรอง รอก

ประเภทรอก

แรงตานทาน

ของวตถ

(นกเรยน + ทนง)

แรงพยายาม

ในการยกวตถ

(นำาหนก คนดง)

ผลของการยกวตถ

ยกได

ยกไมไดออกแรง

มากออกแรงปานกลาง

ออกแรงนอย

รอกเดยว

ตายตว


เคลอนท

149

รอกพวง

สรปผลการทดลอง.……...…………………..

……………………………………………………………….…………..…..…………….

………………………………………………………………………….…..………….……….…..……......

……………………………………………….……...…………………..

……………………………………………………………….…………..…..…………….

………………………………………………………………………….…..………….……….…..……......

……………………………………………….……...…………………..

……………………………………………………………….…………..…..…………….

………………………………………………………………………….…..………….……….…..……......

………………………………………………ใบกจกรรม

เรอง จานรวมเสยง

ใหปฏบตกจกรรมดงตอไปน

150

1. ใหวทยากรแบงกลมออกเปน ๒ กลม จำานวนเทา ๆ กน 2. กลมท ๑ ยนอยทจานรวมเสยงดานซายมอ สวนกลมท ๒

ยนอยทจานรวมเสยงดานขวามอ3. กลมท ๑ สงตวแทน ๑ คน ทำาหนาทพดขอความ ณ จด

โฟกสของจานรวมเสยงโดยพดเบา ๆ 4. กลมท ๒ สงตวแทน ๑ คน ทำาหนาทฟงขอความ โดยใหเอยงห

รบฟง ณ จดโฟกสของจานรวมเสยง5. ใหสมาชกทกคนมโอกาสไดทดลองและสลบหนาทกน ระหวาง

กลมท ๑ และกลมท ๒ พรอมกบบนทกผลการทดลอง6. ขณะทสงขอความอย ใหสมาชกในกลมทเหลอท�งหมด ออกมา

ยนขวางก�นทางเดนของคลนเสยงระหวางจานรวมเสยงท �งสองอน ผทรบฟงเสยงสงเกตการไดยนเสยง และบนทกผลการทดลอง

7. ใหสมาชกในกลมท�งหมดเดนออกจากแนวของจานรวมเสยงท�งสอง

8. ขณะทสงขอความระหวางผพดและรบฟงเสยง ใหสงตวแทน ๑ - ๓ คน เดนเขาไปอยระหวางแนวของจานรวมเสยงท�งสอง โดยใหคนทเดนเขาไปสงเกตการไดยนเสยง และบนทกผลการทดลอง

9. ใหตวแทนท�งสองคนเดนออกนอกเขตแนวระหวางจานรวมเสยงท�งสอง สงเกตการไดยนเสยง และบนทกผลการทดลอง

10. วทยากรและผเรยนสรปผลองคความรรวมกน11. ทำาใบงาน

แบบบนทกผลการทดลอง

151


การทดลองผลการทดลอง

ชดเจน ไมชดเจน

๑. ทดลองพดและฟง ณ จดโฟกสของจานรวมเสยง

๒. มกลมคนยนก�นระหวางจานเสยงท�งสอง

๓. เดนเขาไปอยระหวางแนวจานเสยงท�งสอง

๔. เดนออกนอกเขตแนวระหวางจานรวมเสยงท�งสอง

สรปผลการทดลอง.……...…………………..

……………………………………………………………….…………..…..…………….

………………………………………………………………………….…..………….……….…..……......

………………………………………………

152

.……...…………………..……………………………………………………………….

…………..…..…………….……………………………………………………………………

…….…..………….……….…..……......………………………………………………

.……...…………………..……………………………………………………………….

…………..…..…………….……………………………………………………………………

…….…..………….……….…..……......………………………………………………

.……...…………………..……………………………………………………………….

…………..…..…………….……………………………………………………………………

…….…..………….……….…..……......………………………………………………


เรอง ชงชาแพนดลม

ใหปฏบตกจกรรมดงตอไปน

1. ใหสมาชกทมนำ�าหนกนอยทสด นงบนชงชา แลวใหสมาชกอกคนหนงออกแรงผลกชงชาใหแกวง ดวยแรงพอประมาณ นบจำานวนรอบของการแกวงชงชาในเวลา ๑ นาท

2. ทดลองอยางเดม แตใหออกแรงผลกชงชาใหมากข�น นบจำานวนรอบของการแกวงชงชาในเวลา ๑ นาท

153

3. เปลยนใหสมาชกทมนำ�าหนกมากทสด นงบนชงชา แลวใหสมาชกททำาหนาทผลกชงชาออกแรงผลกชงชาพอประมาณ นบจำานวนรอบของการแกวงชงชาในเวลา ๑ นาท

4. ทดลองอยางเดม แตใหออกแรงผลกชงชาใหมากข�น นบจำานวนรอบของการแกวงชงชาในเวลา ๑ นาท

5. บนทกผลการทดลองทกข �นตอนในแบบบนทกผลการทดลอง6. วทยากรและผเรยนสรปองคความรรวมกน7. ทำาใบงาน

แบบบนทกผลการทดลอง


นำาหนกใชเวลา ๑ นาท

154

ออกแรงผลกจำานวนรอบของ

การแกวง

นอยทสดเบา

แรง

มากทสด

เบา

แรง

สรปผลการทดลอง………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

155

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

ใบงาน


คำาสง ใหตอบคำาถามตอไปน�

1. จากการทดลองรอกทตองออกแรงดงมากทสด คอ

……………………………………………………………………………………………………………………………………

มรอกกตว ………………………………………………………………………………………………………………….....……………

๒. จากการทดลองรอกทออกแรงดงนอยทสด คอ

……………………………………………………………………………………………………………………………………

มรอกกตว ……………………………………………………………

………………………………………………………………………

๓. ถาตองการยกสงของทมนำ�าหนกมากๆ จะใชรอกประเภทใด

……………………………………………………………………

156

……………………………………………………………… เพราะเหตใด…………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………….……..…………………………๔. ใหยกตวอยางการใชรอกในชวตประจำาวน…………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………..………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

………………………………..………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

………………………………..………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………

ใบงาน

157



1. จากการทดลอง ใหเขยนขอความทไดยนเพอนพด……………………………………………………………………………………………………………..……..……………………………….………………………………………………….........……………………………………………………

2. จากการทดลอง ตำาแหนงทไดยนเสยงชดเจนมากทสด คอ……………………………………………………………

……………………………..………………………………………

เพราะเหตใด ……………………………………………………………………………………………………………………………………......………………………………………....………………………………….........................................……

3. ถาจานรวมเสยงมลกษณะอน หรอไมมความโคง จะมผลตอการไดยนเสยงหรอไม เพราะ

เหตใด

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

4. ใหสรปหลกการทำางานของจานรวมเสยง

158

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………………………………………………

ใบงาน



1. จากการทดลอง ความเรวในการแกวงชงชาแพนดลม ข�นอยกบอะไร

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………2. จากการทดลอง ถาเชอกส�น ความเรวในการแกวงจะเรวหรอชา

159

…………………………………………………………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………………………………………………………

3. จากการทดลอง ชงชาแพนดลมทมความยาวเชอกเทากน ความเรวในการแกวงจะมคาเทากน หรอตางกน ( ถานำ�าหนกของวตถตางกน )

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

4. หลกการทำางานของชงชาแพนดลม สามารถนำาไปใชประโยชนอะไรไดบาง

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

160

…………………………………………………………………………………………………………………


แบบบนทกผลการทดลองเรอง รอก

ประเภทรอก

แรงตานทาน

ของวตถ

(นกเรยน + ทนง)

แรงพยายาม

ในการยกวตถ

(นำาหนก คนดง)

ผลของการยกวตถ

ยกได

ยกไมได

ออกแรงมาก

ออกแรงปานกลาง

ออกแรงนอย

รอกเดยว ตายต

ว

๔๕ + ๑๐ ๕๕

161


เคลอนท

๔๕ + ๑๐ ๕๕

รอกพวง

๔๕ + ๑๐ ๕๕

*** ตวเลขอาจมการเปลยนแปลงขนอยกบนำาหนกจรงของผททำาการทดลอง สวนนำาหนกของเกาอทนงจะมนำาหนกคงท คอ ๑๐ กโลกรม

สรปผลการทดลอง

รอกจะชวยผอนแรงไดมากหรอนอยขนอยกบชนดของรอก โดยรอกเดยวตายตวจะออกแรงกระทำามากกวารอกชนดอนๆ จงไมชวยผอนแรงแตชวยอำานวยความสะดวกในการทำางานอยางเดยว สวนรอกพวง เปนรอกทออกแรงกระทำานอย แตชวยผอนแรงไดมากทสด


แบบบนทกผลการทดลองเรอง จานรวมเสยง

การทดลอง ผลการทดลอง

162

ชดเจน ไมชดเจน

ทดลองพดและฟง ณ จดโฟกสของจานรวมเสยง

มกลมคนยนก�นระหวางจานเสยงท�งสอง

เดนเขาไปอยระหวางแนวจานเสยงท�งสอง

เดนออกนอกเขตแนวระหวางจานรวมเสยงท�งสอง

สรปผลการทดลองคลนเสยงจากแหลงกำาเนดเสยง ทเดนทางมากระทบกบห

เรา ถามสงกดขวางจะทำาใหไมไดยนเสยงชดเจน แตถาไมมสงกดขวางจะทำาใหไดยนเสยงชดเจน และถาเราอยในแนวเดนทางของคลนเสยงจะทำาใหไดยนเสยงชดเจน แตถาเราออกเขตแนวเดนทางของคลนเสยงจะทำาใหไมไดยนเสยงชดเจน

163


แบบบนทกผลการทดลองเรอง ชงชาแพนดลม

นำาหนก

ใชเวลา ๑ นาท

การออกแรงผลก จำานวนรอบของการแกวง

นอยทสดเบา ๒๕

แรง ๒๕

มากทสด

เบา ๒๕

แรง ๒๕

สรปผลการทดลอง.ความเรวในการแกวงของชงชาแพนดลม ไมขนอยกบนำาหนก

ของวตถและการออกแรงผลก แตขนอยกบความยาวของเชอกหรอโซ..

164




1. รอกทตองออกแรงดงมากทสด คอรอกเดยวตายตว

มรอกกตว มรอก ๑ ตว

2. รอกทออกแรงดงนอยทสด คอ รอกพวง มรอกกตว มรอก ๔ ตว

3. ถาตองการยกสงของทมนำ�าหนกมากๆ จะใชรอกประเภทใด

รอกพวง เพราะเหตใด

ออกแรงกระทำานอย แตชวยผอนแรงไดมาก

๔. ใหยกตวอยางการใชรอกในชวตประจำาวน1.ใชในงานกอสราง และในโรงงานอตสาหกรรม

ตางๆ เพอชวยดงวตถทหนกจากขางลางขนไปยงขางบน

2.ใชลากรถ ในกรณเกดอบตเหตรถชนกน

165

3.ใชตกนำาจากบอนำาของคนในสมยโบราณ4.ใชเปนลกรอกบนยอดเสาธง5.ใชทำาอปกรณของเบดตกปลา




1. ใหเขยนขอความทไดยนเพอนพด(ตวอยางขอความ) สวสดครบ / คะ ชออะไร กนขาวมาหรอยง อายกป

2. ตำาแหนงทไดยนเสยงชดเจนมากทสด คอจดโฟกส

เพราะเหตใด เพราะเปนจดรวมเสยง

3. ถาจานรวมเสยงมลกษณะอน หรอไมมความโคง จะมผลตอการไดยนเสยงหรอไม

เพราะเหตใดมผล เพราะจะไมมจดรวมเสยงหรอจดโฟกส ทำาใหเสยงมการกระจายไป ทกทศทาง

4. ใหสรปหลกการทำางานของจานรวมเสยงคลนเสยง กำาเนดจากจดโฟกสของจานรวมเสยง ไปกระทบผวโคงของจานพาราโบลา แลวสะทอน พงตรง

166

ไปขางหนา โดยคลนเสยงจะเดนทางไปไดไกล ไมกระจดกระจาย จงทำาใหเราไดยนเสยงชดเจนทสด




1. ความเรวในการแกวงชงชาแพนดลม ข�นอยกบอะไรความยาวของเชอกหรอโซ

2. ถาเชอกส�น ความเรวในการแกวงจะเรวหรอชาเชอกสนจะแกวงเรว

3. ชงชาแพนดลมทมความยาวเชอกเทากน ความเรวในการแกวงจะมคาเทากน หรอตางกน ( ถานำ�าหนกของวตถตางกน )

มคาเทากน

167

4. หลกการทำางานของชงชาแพนดลม สามารถนำาไปใชประโยชนอะไรไดบาง

- ทำาชงชา - ทำาลกตมนาฬกา

เรอง การดดาวเบองตน


สาระสำาคญมนษยใหความสนใจในการสงเกตดวงดาวบนทองฟามานาน

แลว การศกษาดาราศาสตรเบ�องตน เราควรเรมจากความคนเคยกบกลมดาวตาง ๆ และรจกระบบพกดทใชระบตำาแหนงดาวฤกษบนทองฟาจรง

วตถประสงค1. เพอใหผเรยนมความร ความเขาใจ หลกการดดาวเบ�องตน2. เพอใหผเรยนมความร ความเขาใจ ทศทาง และทรงกลม

ทองฟา

168

3. เพอใหผเรยนสามารถใชแผนทดาว และบอกชอกลมดาวตาง ๆ ได

ขอบขายเนอหา1. ทศ2. ทรงกลมทองฟา3. กลมดาวทสำาคญ4. แผนทดาว

แนวทางการจดกจกรรมการเรยนร1. วทยากรช�แจงรายละเอยดเกยวกบการจดกจกรรม เรอง

การดดาวเบ�องตน2. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน 3. ใหนกเรยนศกษาใบความร เรอง การดดาวเบ�องตน4. ใหผเรยนชมวดทศน เรอง การดดาวเบ�องตน5. วทยากรอธบายลกษณะทรงกลมทองฟา เสนสมมต ทศทาง

กลมดาวทใชสงเกตทศทาง กลมดาวทสำาคญในแตละฤดกาล และการใชแผนทดาว จากน�นใหผเรยนฝกปฏบตใช แผนทดาว และอธบายลกษณะของกลมดาวบนทองฟา

6. ผเรยนฝกปฏบตตามใบกจกรรม7. วทยากรและผเรยนรวมกนอภปรายและสรปเน�อหาทเรยน 8. ใหผเรยนทำาใบงาน9. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน

สอและวสดอปกรณ1. แผนทดาว2. โปรแกรมดดาวสำาเรจรป (Starry night Pro)3. วดทศน4. ใบความร

169

5. ใบกจกรรม6. ใบงาน7. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนร การตอบคำาถามและการมสวน

รวม2. ประเมนจากการทำาใบกจกรรม3. ประเมนจากการทำาใบงาน4. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน


..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

170

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

............................................................................................................................................

........................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................



วธการหาทศเหนอการหาทศในปาเมอเราไมมอปกรณใดๆ หลายคนอาจจะคดวา

เปนเรองยาก ทจรงแลวเราสามารถใชเทคนคตามธรรมชาต เชน การดเงา ดดาว ฯลฯ เพอใชในการสงเกตทศได ลองดเทคนค ตาง ๆ เหลาน�ทสามารถใชดทศทางเวลาหลงปาได ทศเหนอ หรอ ทศอดร เปนหนงในทศหลกท�งส โดยมากทศเหนอจะกำาหนดอยดานบนของแผนท เขยนยอดวยอกษร น หรออกษร N ความหมายของทศเหนอ แบงออกดงน�

171

๑. ทศเหนอจรง คอ ทศทางตามพ�นผวโลก ทมงไปยงข �วโลกดานหนง เปนข �วทอยดานซายของเราหากเรายนทเสนศนยสตร และหนหนาไปหาทศทดวงอาทตยข�น

๒. ทศเหนอแมเหลก คอ ทศทางตามพ�นผวโลก ทความเขมของสนามแมเหลกในแนวระนาบมคาเปนบวกมากทสด ดงรปภาพประกอบ

รปท ๑ แสดงลกษณะการเอยงของแกนโลก

รปท ๒ แสดงเสนศนยสตร เสนขนาน เสนเมรเดยน และเสนเมรเดยนเรมแรก

ระบบพกดขอบฟา (Horizontal System)ระบบพกดขอบฟา (Horizontal System) หรอบางทเรยกวา

ระบบอลตจดและอะซมท (Altitude and Azimuth system) เปนการบอกตำาแหนงดาวเพอใหรวาดาวอยเหนอขอบฟา (celestial horizon) เปนระยะทางตามมมเทาใด และอยหางจากตำาแหนงเทยบบนขอบฟามากนอยเพยงใดความหมายของคำาทใชในระบบขอบฟา มดงน�

172

1. เซนท หรอจดเหนอศรษะ (zenith) เปนตำาแหนงบนทรงกลมทองฟาทอยในแนวตรงเหนอศรษะของผสงเกตพอด

2. เนเดอร (nedir) เปนตำาแหนงบนทรงกลมทองฟาทอยตรงขามกบจดเหนอศรษะ

3. เสนขอบฟา (horizon) คอ วงกลมใหญบนทรงกลมทองฟาทอยหางจากจดเหนอศรษะและเนเดอรเทากนมคาเทากบ ๙๐ องศา หรอ แนวระดบสายตาทเปนแนวบรรจบของทองฟาและพ�นโลก

4. เมอรเดยนทองฟา (celestial meridian) คอ เปนเสนสมมตเสนหนงบนทองฟาทลากจากขอบฟาทศเหนอลากข�นไปจนผานจดเหนอศรษะ (zenith) และลากตอไปจนจรดขอบฟาทศใตแบงครงทองฟาออกเปน ๒ สวน คอ ซกตะวนออกและซกตะวนตก

173

5. อะซมท (azimuth) หรอมมกวาด เปนคาของมมทวดจากทศเหนอไปทางทศตะวนออกตามแนวเสนขอบฟาถงวงกลมดงทลากผานดาว การวดคาอะซมทจะมคาต�งแต ๐ ๓๖๐ องศา –

6. อลตจด (altitude) หรอมมเงยหรอมมสง เปนระยะทางตามมมทวดจากเสนขอบฟาข�นไปจนถงดาวดวงน�น มคาต�งแต ๐- ๙๐ องศา และมคาเฉพาะคาบวกเทาน�น (นยมบอกตำาแหนงดาวทอยเหนอเสนขอบฟาเทาน�น)

การใชรางกายเปนเครองวดมมหากเราไมมอปกรณวดมมททนสมย ในการออกภาคสนามดดาว

จรงๆ เราอาจจะตองใชรางกายของเราเปนอปกรณวดมมชวคราวไปกอน โดยการยนแขนของเราไปขางหนาใหสดแขน น�วมอของเราท�ง ๕ เปนเครองบอกมมไดดทเดยว

ความกวางของน�วกอย มคาเทากบ ๑ องศา ดวงอาทตยและดวงจนทร กวาง ๑/๒ องศา หรอ ครงหนงของน�วกอย

ความกวางของน�วช�น�วกลางและน�วนาง สามน�วรวมกน มคาเทากบ ๕ องศา หรอเทากบระยะระหวาง ดาวคหนาของดาวหมใหญ

174

ความกวางของกำาป� น มคาเทากบ ๑๐ องศา หรอ ๙ กำาป� นจากระดบสายตาจะถง จดยอดฟา Zinith หรอ จดเหนอศรษะพอด

ความกวางระหวางน�วช� กบ น�วกอย มคาเทากบ ๑๕ องศา ดาวเหนออยสงจากขอบฟา ประมาณ ๑๕ องศา หรอเทากบความกวางระหวางน�วช� กบ น�วกอย

ความกวางระหวางน�วโปง กบ น�วกอย มคาเทากบ ๒๐ องศา หรอเทากบความยาวของดาวหมใหญ

ทรงกลมทองฟาคนในสมยโบราณเชอวา ดวงดาวท�งหมดบนทองฟาอยหางจาก

โลกเปนระยะทางเทาๆ กน โดยดวงดาวเหลาน�น ถกตรงอยบนผวของทรงกลมขนาดใหญ เรยกวา ทรงกลมทองฟา (Celestial sphere) โดยมโลกอยทศนยกลางของทรงกลม ทรงกลมทองฟาหมนรอบโลกจากทศตะวนออกไปยงทศตะวนตก โดยทโลกหยดนงอยกบทไมเคลอนไหว

นกปราชญในยคตอมาทำาการศกษาดาราศาสตรกนมากข�น จงพบวา ดวงดาวบนทองฟาอยหางจากโลกเปนระยะทางทแตกตางกน กลางวนและกลางคนเกดจากการหมนรอบตวเองของโลก มใชการหมนของทรงกลมทองฟา ดงทเคยเชอกนในอดต อยางไรกตามในปจจบนนกดาราศาสตรยงคงใชทรงกลมทองฟาเปนเครองมอในการระบตำาแหนงทางดาราศาสตร ท�งน�เปนเพราะ หากเราจนตนาการใหโลกเปนศนยกลางโดยมทรงกลมทองฟาเคลอนทหมนรอบ จะทำาให

175

งายตอการระบพกด หรอเปรยบเทยบตำาแหนงของวตถบนทองฟา และสงเกตการเคลอนทของวตถเหลาน�นไดงายข�น

รปภาพ

แสดงทรงกลมทองฟา

หากตอแกนหมนของโลกออกไปบนทองฟาท�งสองดาน เราจะไดจดสมมตเรยกวา ข �วฟาเหนอ (North celestial pole) และ ข�วฟาใต (South celestial pole) โดยข�วฟาท�งสอง จะมแกนเดยวกนกบแกนการหมนรอบตวเองของโลก และข �วฟาเหนอจะช�ไปประมาณตำาแหนงของดาวเหนอ ทำาใหเรามองเหนวา ดาวเหนอไมมการเคลอนท หากขยายเสนศนยสตรโลกออกไปบนทองฟาโดยรอบ เราจะไดเสนสมมต เรยกวา เสนศนยสตรฟา (Celestial equator) เสนศนยสตรฟาแบงทองฟาออกเปน ซกฟาเหนอ (Northern hemisphere) และ ซกฟาใต (Southern hemisphere) เชนเดยวกบทเสนศนยสตรโลก แบงโลกออกเปน ซกโลกเหนอ และซกโลกใต

176

รปภาพ แสดงทรงกลมทองฟาบนพนโลก

ในความเปนจรง เราไมสามารถมองเหน ทรงกลมทองฟาไดท�งหมด เนองจากเราอยบนพ�นผวโลกจงมองเหนทรงกลมทองฟาไดเพยงครงเดยว และเรยกแนวททองฟาสมผสกบพ�นโลกรอบตวเราวา เสนขอบฟา (Horizon) ซงเปนเสมอนเสนรอบวงบนพ�นราบ ทมตวเราเปนจดศนยกลาง หากลากเสนโยงจากทศเหนอมายงทศใต โดยผานจดเหนอศรษะ จะไดเสนสมมตซงเรยกวา เสนเมอรเดยน (Meridian) หากลากเสนเชอมทศตะวนออกและทศตะวนตก โดยใหเสนสมมตน�น เอยงต�งฉากกบข�วฟาเหนอตลอดเวลา จะไดเสนศนยสตรฟา (Celestial equatorial) ซงแบงทองฟาออกเปน ซกฟาเหนอ และซกฟาใต หากทำาการสงเกตการจากประเทศไทย ซงอยบนซกโลกเหนอ จะมองเหนซกฟาเหนอ มอาณาบรเวณมากกวาซกฟาใตเสมอ

แผนทดาวแผนทดาว คอ แผนทแสดงตำาแหนงของดวงดาวบนทองฟาท

ครอบโลกของเราอย จะมลกษณะเปนทรงกลมไมวาเราจะดดวงดาวทตำาแหนงใดของโลก ตวผดจะเปนศนยกลางของทองฟาเสมอ

วธใช แผนทฟา ของสมาคมดาราศาสตรไทย (สำาหรบดดาวดวยตาเปลา และกลองสองตาเบ�องตน)

177

A กรอบนอกของแผนทดาว ทำาจากกระดาษแขงสนำ�าเงน, เปนสวนท Fixed อยกบท หมนไมได,จะสามารถใชงานไดท�งสองดาน, แตในภาพเรากำาลงใชงานดาน "ข�วฟาเหนอ" คอ เราหนไปทางทศเหนอ ขณะใชแผนทน�ดดาวบนทองฟานนเอง

B หมดทองเหลอง เปนจดหมนของแผนทดาว เปนตำาแหนงทออกแบบใหตอกทบ "ดาวเหนอ" (POLARIS) บนทองฟาพอด หมายความวา บนทองฟาจรงอาจจะถอไดวาดาวเหนออยนงๆ ไมเคลอนท ในขณะทดาวและวตถอนบนทองฟาเคลอนทรอบดาวเหนออยางชาๆ ตามเวลาทผานไป (จ.ขอนแกน ดาวเหนอสงจากเสนขอบฟา 1๖ องศา)

C รอยบากชองน�สำาหรบ ใชน�วช�ขยบ-หมน (จะหมนตามเขมหรอทวนเขมนาฬกา ข�นอยกบเวลาทเราตองการด)

D หนาน�แสดงวาเรากำาลงดและหนหนาไปทางทศเหนอบนทองฟาจรง แผนทน�ออกแบบใหใชสำาหรบประเทศไทยและคนไทย

E,F,G,H วธการใช พยายามใชภาษางายๆ เหมอนคยกน คอยๆ ทำาตาม step by step วนทและเดอน แผนกระดาษแขงวงกลมหมนได, พ�นสขาว, พมพอกษรสนำาเงน, แสดงวนท-เดอน จะแบงดงน�

๑. แบงเปน ๑๒ ชองใหญ คอ ๑๒ เดอน ของรอบป ( มกราคม - ธนวาคม )

๒. ในแตละชองใหญ จะถกแบงซอยเปนชองเลกๆ ซงกคอ วนท นนเอง

แผนทดาววงกลม แผนทดาววงกลมเปนอปกรณอยางงาย ทชวยในการวางแผนและสงเกตการทองฟา แผนทดาวชนดน�ประกอบดวย แผนกระดาษสองใบ คอ แผนทดาว (แผนลาง) และแผนขอบฟา (แผนบน) ซอนกนอย และยดตดกนดวยตาไก ทตรงจดศนยกลาง

178

รปภาพท ๑ แสดง แผนแผนทดาว (แผนลาง)

แผนแผนทดาว (ภาพท ๑) มจดศนยกลางเปนข �วฟาเหนอ ดาวเหนอจะอยตรงตาไกพอดตรงปลายกลมดาวหมเลก ทกงกลางของรศมแสดงดวยเสนวงกลมเปน "เสนศนยสตรฟา" กลมดาวทอยภายใน คอ "ซกฟาเหนอ" กลมดาวทอยภายนอก คอ "ซกฟาใต" ใกลๆ กบเสนศนยสตรฟา จะเปน "เสนสรยะวถ" ซงแสดงดวยวงกลมเสนประ กลมดาวทอยบนเสนสรยะวถจะเปนกลมดาวจกราศท�ง ๑๒ กลม บรเวณแถบวงแหวนสเทาบนแผนทดาวแสดง "ทางชางเผอก" ทขอบของแผนทเปนสเกล "ปฏทน" บอก "วนท" และ "เดอน"

รปภาพท ๒ แสดงแผนขอบฟา (แผนบน)แผนขอบฟา (ภาพท๒) เปนแผนเจาะชอง แสดงอาณาเขตของ

ทองฟา เสนขอบฟา และแสดงทศเหนอ (N), ตะวนออกเฉยงเหนอ

179

(NE), ตะวนออก (E), ตะวนออกเฉยงใต (SE), ใต (S), ตะวนตกเฉยงใต (SW), ตะวนตก (W), ตะวนตกเฉยงเหนอ (NW) ตามลำาดบ ทขอบของแผนขอบฟาเปนเสมอน "นาฬกา" บอกเวลาเปน "ชวโมง" และมสเกลขดละ ๑๐ นาท

รปภาพท ๓ แสดงแผนทดาววงกลม

วธใชงาน ต�งเวลาทจะสงเกตการณ โดยหมน "นาฬกา" (ทขอบแผนขอบ

ฟา) ใหตรงกบ "ปฏทน" (ทขอบแผนทดาว) ตวอยางเชน ตองการดดาวในเวลา ๐๕.๐๐ น. ของวนท ๕ เดอนมกราคม กใหหมนแผนขอบฟามาจนกระทงขดสเกล "๐๕.๐๐" ตรงกบ สเกลขดท ๕ เดอนมกราคม จบแผนทดาวแหงนข�น โดยใหทศเหนอและทศใตบนแผนทดาว ช�ตรงกบทศเหนอและทศใตของภมประเทศจรง ควรระลกไวเสมอวา การอานแผนทดาวมใชการกมอานหนงสอ แตเปนการแหงนด เพอเปรยบเทยบทองฟาในแผนทกบทองฟาจรง เมอเวลาเปลยนไป ใหหมนแผนขอบฟา(แผนบน) ตามทศตามเขมนาฬกา ไปยงเวลาปจจบน

180

จะเหนไดวา กลมดาวทางทศตะวนออกของแผนทจะเคลอนทออกหางจากขอบฟา (E) มากข�น ในขณะทกลมดาวในทศตะวนตก จะเคลอนทเขาหาขอบฟา (W) เสมอนการเคลอนท ข�น-ตก ของกลมดาวบนทองฟาจรงจะสงเกตเหนวา ไมวาจะหมนแผนขอบฟาไปอยางไรกตาม เสนศนยสตรฟาจะอยตรงแนวทศตะวนออก (E) และตะวนตก (W) เสมอ เพราะนนคอเสนแบงซกทองฟา และเสนสรยะวถตรงกลมดาวคนค จะอยคอนไปทางเหนอ (โซลสตสฤดรอน) และเสนสรยะวถตรงกลมดาวคนยงธน จะอยคอนไปทางใต (โซลสตซฤดหนาว) วงกลมท�งสองเอยงตดกนเปนมม ๒๓.๕° เพราะแกนของโลกเอยงขณะโคจรรอบดวงอาทตย

ขอพงระวง แผนทดาวแบบวงกลมน�มขอจำากด เนองจากสรางข�นโดยการตแผทรงกลมออกเปนระนาบสองมต (๓๖๐° projection) กลมดาวในซกฟาเหนอจะมขนาดเลกกวาความเปนจรง และกลมดาว ในซกฟาใตจะขยายถางเกนสดสวนจรง ดงน�น ถาหากใชแผนทดาวน�ดดาวทอยใกลขอบฟาใต ขอใหแนะนำาใหดดาวสวางเปนดวงๆ แลวคอยไลเปรยบเทยบไปกบทองฟาจรงตำาแหนงบอกทศท�งแปดมไดหางเทา ๆ กน สเกลระหวางทศเหนอ (N) ไปยงทศตะวนออก (E) และทศตะวนตก (W) จะอยใกลชดกนมาก สวนสเกลไปทางทศใต (S) จะมระยะหางออกไป กวางกวาหลายเทา หากหนหนาดดาวทางทศเหนอ ใหหนเอาดานอกษร N ลง หากหนหนาดดาวทางทศใต ใหหนกลบดานอกษร S ลง หากหนหนาไปทางทศอน ใหพยายามตรงแนว N–S ใหขนานกบทศเหนอ ใต ของภมประเทศจรง– ไวตลอดเวลา

หมายเหต แผนทดาววงกลมน� ถกออกแบบข�นเพอใช ณ บรเวณใกลกบ

ละตจด ๑๕° เหนอ เชน ภาคกลาง และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ อยางไรกตามการนำาไปใช ณ ละตจดอน ๆ ของประเทศไทย กมไดมแตกตางไปจากทองฟาจรงมากนก

181



ใหปฏบตกจกรรม ดงตอไปน1. ใหผเรยนแบงกลม ๓ - ๕ คน เพอทำากจกรรมการใชแผนท

ดาว2. ใหผเรยนใชแผนทดาวหากลมดาวทปรากฏบนทองฟาทใชใน

การสงเกตดาวเหนอ แลววาดภาพประกอบในแบบบนทกทกำาหนดให

วนท / เวลา

ชอกลมดาวฤกษทใชสงเกตดาว

เหนอรปภาพกลมดาวฤกษ

๕ ธนวาคม๒๐.๐๐

น.

แคสสโอเปย (คางคาว)

182

๓๐ มนาคม๒๓.๐๐

น.

.......................

......................

3. ใหตวแทนกลมนำาเสนอผลการบนทกการใชแผนทดาวตามขอ ๒ 4. ผเรยนรวมกนสรปผลการทำากจกรรม

ใบงาน



1.ดาวเหนอทเรารจกกนอยในกลมดาวทมชอวาอะไร………………………………………………………………………………………………………………………

2.กลมดาวทใชในการสงเกตดาวเหนอมกกลมดาว อะไรบาง

183

………………………………………………………………………………………………………………………

3.การใชรางกายในการวดมมทางดาราศาสตร ๑ น�วกอย มคากองศา………………………………………………………………………………………………………………………

4.แผนทดาว คออะไร………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


184



1.ดาวเหนอทเรารจกกนอยในกลมดาวทมชอวาอะไรกลมดาวหมเลก

2.กลมดาวทใชในการสงเกตดาวเหนอมกกลมดาว อะไรบางกลมดาวคางคาว และกลมดาวจระเข

3.การใชรางกายในการวดมมทางดาราศาสตร ๑ น�วกอย มคากองศา

มคา ๑ องศา

4.แผนทดาว คออะไรคอ แผนทแสดงตำาแหนงของดวงดาวบนทองฟาทครอบโลกของเราอย จะมลกษณะเปนทรงกลมไมวาเราจะดดวงดาวทตำาแหนงใดของโลก ตวผดจะเปนศนยกลางของทองฟาเสมอ

185

เรอง ระบบสรยะ


สาระสำาคญดาราศาสตรเปนศาสตรแหงการเรยนรทกวางขวาง การศกษา

วตถบนทองฟาและปรากฏการณตางๆทางดาราศาสตรเปนจดทนาสนใจ ความอยากรอยากเหนการเปลยนแปลงทเกดข�นบนโลก และเอกภพยงเปนปรศนาทนกดาราศาสตรทวโลกมการคนหาตลอดเวลา เพอจะไดทราบวาและคลายขอสงสยทเกดข�น แตมนษยกไขขอของใจไดเพยงบางอยางเทาน�น

วตถประสงค1. เพอใหผเรยนมความรความเขาใจ การกำาเนดเอกภพและ

ดวงดาวในระบบสรยะ2. เพอใหผเรยนบอกองคประกอบของดาวเคราะหแตละดวงได

ขอบขายเนอหา1. กำาเนดเอกภพ2. ระบบสรยะ3. ดาวเคราะหในระบบสรยะ

แนวทางการจดกจกรรมการเรยนร1. วทยากรช�แจงรายละเอยดเกยวกบการจดกจกรรม เรอง

ดาราศาสตรเบ�องตน 2. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน 3. ใหผเรยนศกษาใบความร และนทรรศการ เรอง ดาราศาสตร

และอวกาศ4. ชมวดทศน เรอง เอกภพปรศนา ระบบสรยะ

186

5. วทยากรบรรยาย เรอง ลกษณะของดาวฤกษ ดาวเคราะหและกลมดาวจกราศ ดวยโปรแกรมดาว และการดดาวบนทองฟาจรง

6. ใหผเรยนดดาวเคราะหดวยการใชกลองโทรทรรศน7. วทยากรและผเรยนรวมกนสรปและทบทวนเน�อหาทเรยน

ผานมา8. ใหผเรยนทำาใบงาน 9. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน

สอและวสดอปกรณ1. นทรรศการ เรอง ดาราศาสตรและอวกาศ ของศนย

วทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน2. รถนทรรศการดาราศาสตร ของศนยวทยาศาสตรเพอการ

ศกษาขอนแกน3. วดทศน4. กลองโทรทรรศน5. โปรแกรมดาว6. ใบความร7. ใบงาน8. แบบทดสอบกอนเรยนและแบบทดสอบหลงเรยน

การประเมนผล1. ตรวจใบงาน 2. สงเกตการต�งคำาถามและการตอบคำาถาม3. แบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน


..................................................................................

.................................................................

187

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

188



กำาเนดเอกภพทฤษฎเกยวกบกำาเนดและความเปนมาของเอกภพ เปนสาขา

วจยสำาคญอนหนงของ ดาราศาสตร ทฤษฎเอกภพน�นด�งเดมมรากฐานมาจาก ทฤษฎสมพทธภาพ ของไอนสไตน ทฤษฎน� ชวยใหความรเกยวกบเอกภพของเรากาวหนาอยางมากกจรง แตทางทฤษฎน�กมจดออนทสำาคญ จดหนงเกยวกบกำาเนดของเอกภพ ตราบใดทคดจากฐานของทฤษฎสมพทธภาพ เราจะไมสามารถแกปญหาเกยวกบกำาเนดของเอกภพไดเลย เพราะฉะน�นในสมยกอนถาเราถามนกวทยาศาสตรทศกษาเกยวกบเอกภพวา เอกภพเกดข�นมาไดอยางไร ผถกถามมกจะกระอกกระอวลแลวกตอบแบบหามถามตอวา มแตพระเจาเทาน�นทร นนกคอไมมใครตอบไดนนเอง แตในชวงไมกปทผานมา ทฤษฎของอนภาคพ�นฐานทจำาเปนมากในการคดเกยวกบกำาเนดเอกภพ ไดพฒนากาวหนาอยางรวดเรว ชวยใหเราสามารถพบทางแกปรศนาของเอกภพแนวทางใหมน�ได เหตผลททฤษฎของอนภาคพ�นฐานเขามาเกยวของกเพราะเอกภพซงปจจบน กวางใหญไพศาลน�น ตอนทกำาเนดทกสงทกอยางยงรวมตวอดแนน ท�งความหนาแนนและอณหภมจะสงเปนอนนต ในสภาพเชนน�นสสารท�งหลาย จะแยกตวออกเปนอนภาคพ�นฐานทสดในระดบควารก และนกคอเหตผลททฤษฎอนภาคพ�นฐานตองเขามาเกยวของในการศกษาเกยวกบกำาเนดของเอกภพ

189

ประวตการศกษาการกำาเนดของเอกภพเรมจากไอนสไตนเราอาจกลาวไดวาการศกษาเอกภพปจจบนน �นมตนกำาเนด

รากฐานมาจาก ทฤษฎสมพทธภาพของไอนสไตน ไอนสไตนเปนผททำาใหเกด การศกษาเกยวกบเอกภพน�นเปนวทยาศาสตร แทนทจะเปนเพยงความเชอหรอศาสนา ซงกอนหนาน�นเรามกจะคดเพยงวาเอกภพเปนสถานทใหดาว และกาแลกซอย ไมไดเปนจดสำาคญของการศกษาคนควา ในป 1 ๙ 17 ไอนสไตนไดใชทฤษฎสมพทธภาพในการศกษาเกยวกบเอกภพ ทจรงในป 1 ๙ 17 เปนเพยงปเดยวใหหลงจากทเขาประกาศทฤษฎสมพทธภาพทวไปของเขาเทาน�น ซงแสดงวาเขาเรมสนใจการศกษาเอกภพทนทททฤษฎของเขาเสรจ นนเอง เขาคงอยากรเกยวกบเอกภพอยางแรงกลาอยแลวและอาจกลาวไดวา เพราะความอยากรเกยวกบเอกภพจงทำาใหเขาสามารถคนพบและสราง ทฤษฎสมพทธภาพได ในตอนแรก ๆ ไอนสไตนไดใชทฤษฎของเขากบโมเดลเอกภพทหยดนง สมำาเสมอ เหมอนกนทกทศทาง ซงกคอ โมเดลของเอกภพ ปด สมำาเสมอและเหมอนกนทกทศทาง ซงหมายความวาถาดในบรเวณแคบ ๆ ของเอกภพอาจจะมโลก มดาวเสาร ฯลฯ แตเมอดในวงกวางขวางแลว ไมวาจะมองไปทศทางไหน เอกภพจะเหมอนกนท�งหมด ไมมทไหนทจะพเศษกวาทอน ปจจบนเราเรยกความคดน�วา กฎของเอกภพ ซงเปนความคด พ�นฐานอนหนงในการศกษาเอกภพในปจจบน แลวผลของการคำานวณปรากฏออกมาตรงกนขามกบทคาดไว ไอนสไตนพบวาตามโมเดลเอกภพทปดน� เอกภพจะหดตว แทนทจะหยดนงอยางทคดไว ซงทจรงแลวนเปนสงทพอคาดคะเนได เพราะทฤษฎสมพทธภาพของไอนสไตนน�น ทจรงกคอการขยาย ทฤษฎแรงโนมถวงของนวตนถาในเอกภพมมวลสารอยอยางสมำาเสมอ มนจะดงดดซงกนและกนเขาหากน ซงกคอเอกภพจะหดตวนนเอง

190

ตามทฤษฎเอกภพของไอนสไตน เอกภพไมมกำาเนดเอกภพจะหดตวและสลายไปไมได เพราะสมยน�นเชอกนวา

เอกภพเปนสงทมมาแต ดกดำาบรรพและจะยงยนตลอดไปในอนาคต ไอนสไตนเอง กเชอเชนน�น แตเพอแกปญหาน� ไอนสไตนไดเพมตวแปรเอกภพเขาไปในทฤษฎของเขา โดยหวงวามนจะชวยใหผลทางทฤษฎทออกมาจะไมทำาใหเอกภพ หดตว เพราะตวแปรเอกภพทจะทำาใหเกดแรงตานแรงโนมถวงตอแรงโนมถวงของนวตนและสมดลกนไมใหเอกภพหดตว แตไอนสไตนเพมตวแปร เอกภพน�เขาไปในทฤษฎโดยทเปนเทคนคทางทฤษฎเทาน�น และนกคอทฤษฎโมเดลเอกภพหยดนง ซงไอนสไตนประกาศในป ๑๙๑๗ และเปนทฤษฎทเอกภพจะไมขยาย จะไมหด แตจะคงทตามทฤษฎเอกภพน�เอกภพจะมต�งแตดกดำาบรรพและจะยงยนตอไปในอนาคต เพราะฉะน�นจงไมจำาเปนตองคดถงกำาเนดของเอกภพ นนกคอทฤษฎอนแรกเกยวกบกำาเนดของเอกภพกคอ ทฤษฎของของไอนสไตนทวา เอกภพไมมกำาเนด แตในป ๑๙๒๒ นกคณตศาสตรและฟสกสชาวรสเชยชอ ฟรดมานน ไดคำานวณเกยวกบเอกภพโดยใชทฤษฎ สมพทธภาพของไอนสไตน พบวาเอกภพจะไมคงท แตจะตองขยายหรอไมกหด อยางใดอยางหนง นนกคอเขาไดแสดงใหเหนวา เมอใชทฤษฎสมพทธภาพคำานวณเกยวกบเอกภพทเปลยนแปลง มใชเอกภพทหยดนง และในป ๑๙๒๙ นกฟสกสดาราศาสตรชาวอเมรกนชอ ฮบเบล ไดสำารวจดวยกลองโทรทศนทหอดาราศาสตร วลสน แหง แคลฟอรเนย พบวา เอกภพน�นกำาลงขยายตวไมได หยดนง

นยามดาวดาวเคราะห หมายถง วตถขนาดใหญทโคจรรอบ

ดาวฤกษ หรอดวงอาทตย ดาวเคราะห ม ๒ ประเภทใหญ ๆ คอ

- ดาวเคราะหหน เชน ดาวพธ ดาวศกร โลก ดาวองคาร

191

- ดาวเคราะหแกส เชน ดาวพฤหสบด ดาวเสาร ดาวยเรนส ดาวเนปจน

กำาเนดระบบสรยะระบบสรยะ (Solar System) ประกอบดวยดวงอาทตยและ

บรวาร ซงโคจรอยรอบดวงอาทตย ไดแก ดาวเคราะห ๘ ดวง บรวารของดาวเคราะห ดาวเคราะหนอยและดาวหาง ดาวเคราะห ๔ ดวงทอยใกลดวงอาทตยเรยกวา ดาวเคราะหช �นใน ซงเปนดาวเคราะหขนาดเลกและมพ�นผวเปนของแขง ไดแก ดาวพธ ดาวศกร โลกและดาวองคาร ดาวเคราะห ๔ ดวงทอยถดออกไป เรยกวา ดาวเคราะหช �นนอก ซงมขนาดใหญ และมองคประกอบสวนใหญเปนกาซ ไดแก ดาวพฤหส ดาวเสาร ดาวยเรนส และดาวเนปจน สวนดาวพลโต ทมขนาดเลกและมพ�นผวเปนของแขง ตอนน�ไดประกาศสถานะภาพเปนดาวเคราะหแคระ

รปภาพแสดงระบบสรยะ

ระบบสรยะเกดจากกลมกาซและฝนในอวกาศ ยบรวมกนภายใตอทธพลของแรงโนมถวง เมอ ๔,๖๐๐ ลานปทผานมา ทใจกลางของกลมกาซเกดเปนดาวฤกษ คอ ดวงอาทตย เศษฝนและกาซทเหลอจากการเกดเปนดาวฤกษ เคลอนทอยลอมรอบ เกดการชนและรวมตวกนเปนภายใตอทธพลของแรงโนมถวงในชวงเวลาหลายรอยลานป ในทสดกลายเปนดาวเคราะหบรวารและวตถอน ๆ ในระบบสรยะ

192

ดวงอาทตย (The sun)ดวงอาทตยเปนดาวฤกษทอยใกลโลกของเรามากทสด มองค

ประกอบสวนใหญเปนกาซไฮโดรเจน ทใจกลางของดวงอาทตยอณหภมและแรงดนสงมาก จนทำาใหกาซไฮโดรเจนหลอมรวมกนเปนกาซฮเลยม และแผพลงงานออกมาอยางมหาศาลเปนความรอนและแสงสวาง เรยกปฏกรยา น�วา ปฏกรยานวเคลยรฟวชน “ ”พลงงานความรอนและแสงสวางจากดวงอาทตยน�เอง ทเอ�อใหเกดสงมชวตบนโลกของเรา

โครงสรางภายในของดวงอาทตย ประกอบไปดวย1. แกนกลาง มอณหภมสงกวา ๑๕ ลานองศาเซลเซยส2. โซนการแผรงส พลงงานความรอนถายทอดออกสสวนนอก

ในรปแบบคลน3. โซนการพารงส อยเหนอโซนการแผรงส พลงงานความรอน

ในโซนน�ถกถายทอดออกสสวนนอกโดยการเคลอนทของกาซ

4. โฟโตสเฟยร เปนพ�นผวของดวงอาทตย อยเหนอโซนการพารงส เราสงเกตพ�นผวสวนน�ไดในชวงคลนแสง มอณหภมประมาณ ๕,๕๐๐ องศาเซลเซยส

5. โครโมสเฟยร เปนบรเวณทอยเหนอข�นมาจากช�นโฟโตสเฟยร มอณหภมสงประมาณ ๑๐,๐๐๐ องศาเซลเซยส

6. คอโรนา เปนบรรยากาศช�นนอกสดของดวงอาทตยแผออกไปในอวกาศหลายลานกโลเมตร มอณหภมสงมากกวา ๑ ลานองศาเซลเซยส

จดบนดวงอาทตยเกดจากการเปลยนแปลงของสนามแมเหลกทพ�นผวดวง

อาทตย ทำาใหบรเวณดงกลาวมอณหภมตำากวาบรเวณรอบขาง จงมความสวางนอยกวาบรเวณขางเคยง จงสงเกตเหนเปนจดดำา จดบนดวงอาทตยบางจดมขนาดใหญกวาโลกเราหลายเทา จดบนดวง

193

อาทตย มจำานวนเพมข�นสงสด ทก ๆ ๑๑ ป ซงสมพนธกบการประทจาทพ�นผวของดวงอาทตย ทเรยกวา โซลารแฟลร “ ”(Solar Flare)ลมสรยะ

อนภาคพลงงานสงจากดวงอาทตยแผออกสอวกาศทกทศทาง เรยกวา ลมสรยะ อนภาคเหลาน�เดนทางมาสโลกตลอดเวลา แตถกสนามแมเหลกโลกปดก�นไว จงไมเกดอนตรายตอสงมชวตบนพ�นโลก อยางไรกตามอนภาคเหลาน�ถกสนามแมเหลกโลกเรงเขาสช �นบรรยากาศโลกในบรเวณข�วโลกเหนอและข�วโลกใต และทำาปฏกรยากบกาซในช�นบรรยากาศ ปรากฏเปนแสงสสวยงามบนทองฟาในยามคำาคน เรยกวา แสงเหนอ และแสงใตคำาเตอน หามมองดดวงอาทตยโดยตรงดวยตาเปลา หรอจากกลองสองทางไกลและกลองโทรทรรศน เพราะพลงงานของแสงอาทตยจะทำาใหตาบอดได ควรสงเกตดวงอาทตยทางออมโดยใชฉากหรอกระดาษสขาว รบภาพของดวงอาทตยจากกลองสองทางไกล หรอ กลองโทรทรรศน

ดาวพธ (Mercury)ดาวพธ เปนดาวเคราะหซงอยใกลกบดวงอาทตยมากทสด เปน

ดาวเคราะหขนาดเลกและ ไมมดวงจนทรบรวาร โครงสรางภายในของดาวพธประกอบไปดวย แกนเหลกขนาดใหญมรศมประมาณ ๑,๘๐๐ ถง ๑,๙๐๐ ก.ม. ลอมรอบดวยช�นทเปนซลเกท (ในทำานองเดยวกบทแกนของโลก ถกหอหมดวยแมนเทลและเปลอก) ซงหนาเพยง ๕๐๐ ๖๐๐ กโลเมตร บางสวนของแกนอาจจะยงหลอมละลาย–อย

ดาวพธถกเยยมเยอนดวยยานอวกาศเพยงลำาเดยวคอ ยานมารเนอร ๑๐ ในป พ.ศ. ๒๕๑๗ ซงไดทำาการสำารวจและทำาแผนทพ�นผวดาวพธเปนคร�งแรก แตเนองจากดาวพธอยใกลดวงอาทตยมาก จง

194

สามารถทำาแผนทไดเพยงรอยละ ๔๕ ของพ�นทท�งหมด พ�นผวดาวพธเตมไปดวยหลมบอมากมายคลายกบพ�นผวดวงจนทร มเทอกเขาสงใหญและแองทราบขนาดใหญอยทวไป แองทราบแคลอรส เปนแองทราบขนาดใหญอนหนง ซงมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ ๑,๓๐๐ กโลเมตร ทำาให นกดาราศาสตรสนนษฐานวา แองทราบขนาดใหญน�เกดจากการพงชนของอกกาบาตในยคเรมแรก ของระบบสรยะ

ดาวพธไมมช �นบรรยากาศหอหม และการทดาวพธอยใกลดวงอาทตยมาก ทำาใหอณหภมทพ�นผวดาวพธในเวลากลางวนและกลางคนแตกตางกนมากถง ๖๐๐ องศาเซลเซยส โดยมอณหภม ในเวลากลางวนสงถง ๔๓๐ องศาเซลเซยส และลดลงเหลอ ๑๘๐ องศา–เซลเซยสในเวลากลางคน ฉายาของดาวเคราะหน� คอ เตาไฟแชแขง มาเรวแหงระบบ และเทพเจาแหงการสอสาร

ดาวศกร (Venus)ดาวศกรอยหางจากดวงอาทตยเปนลำาดบท ๒ เปนดาวเคราะหท

มขนาดใหญเปนอนดบท ๖ และไมมดวงจนทรบรวาร ดาวศกรมลกษณะทคลายคลงกบโลก จนไดชอวาเปนดาวเคราะหฝาแฝด กบโลกของเราโครงสรางภายในของดาวศกร ประกอบไปดวยแกนกลางทเปนเหลกมรศมประมาณ๓,๐๐๐ กโลเมตร หอหมดวยช�นแมนเทลทมความหนาประมาณ ๓,๐๐๐ กโลเมตร และเปลอกแขง ทประกอบดวยหนซลเกต

ยานอวกาศลำาแรกทเดนทางไปดาวศกร คอ มารเนอร ๒ ใน พ.ศ. ๒๕๐๕ หลงจากน�นกมอกหลายลำา จนกระทงในป พ.ศ. ๒ 5 ๓๒ ยานอวกาศแมกเจลแลน ไดใชเรดารในการสำารวจผานช�นบรรยากาศทหนาแนนของดาวศกร เพอทำาแผนทพ�นผวของดาว การสำารวจโดยใชสญญาณเรดารน� ทำาใหทราบถงความสงตำาของพ�นผวดาวศกร ได

195

พบวาพ�นผวดาวศกรปกคลมไปดวยทราบทเกดจากการระเบดของภเขาไฟ และภเขาไฟขนาดใหญหลายแหง นอกจากน�ยงพบวาพ�นผวดาวศกรไมมหลมอกกาบาตขนาดเลกกระจายอยทวไปเชนเดยวกบดาวพธ ท�งน�เปนเพราะวา อกาบาตจะถกเผาไหมไปจนหมดในระหวางทเดนทางเขาสช �นบรรยากาศทหนาแนนของดาวศกร ช �นบรรยากาศของดาวศกรน�นมความหนาแนนมาก ความดนบรรยากาศทพ�นผวดาวศกรมคาประมาณ ๙๐ เทาของความดนบรรยากาศทพ�นผวโลก หรอมคาเทากบความดนทใตทะเลลก ๑ กโลเมตร บรรยากาศของดาวศกรประกอบไปดวยกาซคารบอนไดออกไซดเปนสวนใหญ และมช�นเมฆอยหลายช�นทประกอบไปดวยกาซซลเฟอรไดออกไซด (กรดกำามะถน) ซงมความหนาหลายกโลเมตร ทำาใหเรา ไมสามารถสงเกตเหนพ�นผวดาวศกรได

ช�นบรรยากาศทหนาทบน�ทำาใหเกดสภาวะเรอนกระจก กกเกบความรอนไวภายใตช �นบรรยากาศ ทำาใหอณหภมพ�นผวสงถง ๖๐๐-๙๐๐ องศาเซลเซยส จะเหนวาพ�นผวดาวศกรรอนกวาพ�นผวดาวพธมากท�ง ๆ ทมนอยไกลจากดวงอาทตยกวาดาวพธถงสองเทากตาม ดาวศกรเปน ดาวเคราะหทมความผกพนกบมนษยบนโลกมานาน ซงไดรบฉายาจำานวนมาก เชน คแฝดของโลก ดาวประกายพรก ดาวประจำาเมอง เทพเจาแหงความงาม สาวงามรอนระอ เปนตน โลก (The Earth)

โลกของเราเปนดาวเคราะหดวงเดยวในระบบสรยะ ทมสภาวะแวดลอมเอ�ออำานวยตอการดำารงชวตของสงมชวต โลกอยหางจากดวงอาทตยเปนลำาดบท ๓ และมขนาดใหญเปนอนดบท ๕ ในบรรดาดาวเคราะหท�งหมดในระบบสรยะ โครงสรางภายในของโลกประกอบไปดวยแกนกลางช�นในทเปนเหลก มรศมประมาณ ๑,๒๐๐ กโลเมตร หอหมดวยแกนกลางช�นนอกทเปนของเหลวประกอบดวยเหลกและซลเฟอร มความหนาประมาณ ๒,๒๐๐ กโลเมตร ถดข�นมาเปนช�น

196

แมนเทล ทเปนของเหลวหนด ประกอบไปดวย เหลก แมกนเซยม ซลกอน และธาตอนๆ มความหนาประมาณ ๓,๐๐๐ กโลเมตร เปลอกโลกเปนของแขงมองคประกอบสวนใหญเปนแรควอตซ (ซลกอนไดออกไซด) และเฟลสปาร

ช�นบรรยากาศของโลกประกอบไปดวยไนโตรเจน ๗๗ % ออกซเจน ๒๑% ทเหลอเปนอารกอน คารบอนไดออกไซด และนำ�า กาซคารบอนไดออกไซดชวยในการกกเกบความรอนไวภายใตช �นบรรยากาศ โดยอาศยสภาวะเรอนกระจก ทำาใหโลกมความอบอน ไมหนาวเยนจนเกนไปสำาหรบสงมชวต อยางไรกตาม ถาปรมาณกาซคารบอนไดออกไซดเพมข�นมากจนเกนไปกจะทำาใหโลกรอนข�นซงอาจสงผลใหสงมชวตไมสามารถดำารงอยไดเชนกน

ดวงจนทร (The Moon)ดวงจนทรเปนบรวารดวงเดยวของโลก มพ�นผวทเปนของเขง

เตมไปดวยหลมอกกาบาตมากมาย แสงจนทรทเรามองเหนน�นเปนแสงอาทตยทสะทอนจากพ�นผวดวงจนทร ในขณะทดวงจนทรโคจรรอบโลก เราจะมองเหนดวงจนทรในลกษณะทเปลยนไป ตามปรมาณของบรเวณทไดรบแสงและบรเวณดานมดทหนหนาเขาหาโลก เรยกวา ขางข�นขางแรม

แมวาดวงจนทรจะมขนาดเลก แตดวยการทมนอยใกลกบโลกของเรามากกวาดาวเคราะห ดวงอน ๆ ดวงจนทรจงมอทธพลตอปรากฏการณบนโลก เชน การเกดนำ�าข�นนำ�าลง ซงเกดจากแรงโนมถวงระหวางโลกกบดวงจนทร และการเกดสรยปราคา และจนทรปราคา เปนตน

ยานอวกาศลำาแรกทเดนทางไปสำารวจดวงจนทร คอ ยานลนา ๒ ของประเทศรสเซย ในป พ.ศ. ๒๕๐๒ และยานอะพอลโล ๑๑ เปนยานอวกาศลำาแรกทพามนษยไปลงสพ�นผวดวงจนทร เมอวนท ๒๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๑๒ พบวาดวงจนทรไมมช �นบรรยากาศหอหม

197

จงเปนสาเหตใหพ�นผวดวงจนทรเตมไปดวยหลมอกกาบาตมากมาย ท�งขนาดใหญและเลก เราสามารถมองเหนหลมอกกาบาตขนาดใหญไดดวยตาเปลา คอ บรเวณทเราจนตนาการวา เปนกระตายบนดวงจนทรนนเอง

นอกจากน�ยงพบวาหนบนดวงจนทรมอายมากถง ๓,๐๐๐ –๔,๖๐๐ ลานป ซงเกาแกกวาหนบนพ�นโลกมาก ดงน�น จงเปนหลกฐานทสำาคญเกยวกบการเกดของระบบสรยะในยคเรมแรก

ดาวองคาร (Mars)ดาวองคารเปนดาวเคราะหทอยหางจากดวงอาทตยเปนอนดบท

๔ ในบรรดาดาวเคราะหท �งหมด ดาวองคารมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ ๐.๕ เทาของโลก ดาวองคารมโครงสรางภายในประกอบดวยแกนกลางทเปนของแขง มรศมประมาณ 1,7 ๐๐ กโลเมตร หอหมดวยช�นแมนเทล ทเปนหนเหลวหนด หนาประมาณ ๑,๖๐๐ กโลเมตร และมเปลอกแขง เชนเดยวกบโลก

เราสงเกตเหนดาวองคารเปนสแดง เพราะมพ�นผวทประกอบไปดวยออกไซดของเหลก หรอ สนมเหลกนนเอง พ�นผวดาวองคารเตมไปดวยหบเหวตาง ๆ มากมาย มหบเหวขนาดใหญ ชอ หบเหวมารเนอรส มความยาวถง ๔,๐๐๐ กโลเมตร กวาง ๖๐๐ กโลเมตร และลก ๘ กโลเมตร นอกจากน� ดาวองคารยงมภเขาไฟทสงทสดในระบบสรยะ ชอ ภเขาไฟโอลมปส ทมความสงถง ๒๕ กโลเมตร และมฐานทแผออกไปเปนรศม ๓๐๐ กโลเมตร

ดาวองคารมบรรยากาศทเบาบางมาก ประกอบไปดวยคารบอนไดออกไซดเปนสวนใหญ กาซเหลาน�เกดจากการระเหดของนำ�าแขงแหง (คารบอนไดออกไซดแขง) ทปกคลมอยทวไปบนพ�นผวดาวองคาร โดยเฉพาะทบรเวณข�วเหนอและข�วใตของดาวมนำ�าแขงปกคลมอยตลอดเวลา ฉายาของดาวองคาร คอ เทพเจาแหงสงคราม

198

ดาวองคารมบรวารขนาดเลก ๒ ดวง มชอวา โฟบอส และดมอส ดวงจนทรท�งสองดวง มรปรางไมสมมาตร และมขนาดเลกกวา ๒๕ กโลเมตร นกดาราศาสตรจงสนนษฐานวา อาจเปนวตถในแถบดาวเคราะหนอยทถกแรงโนมถวงของดาวองคาร ดงดดใหโคจรรอบ

ดาวพฤหสบด (Jupiter)ดาวพฤหสบด เปนเทหวตถทมความสวางมากเปนอนดบท ๔

ของทองฟา (รองจาก ดวงอาทตย ดวงจนทร และ ดาวศกร แตบางคร�งดาวองคารอาจสวางกวา) และเปนทรจกกนมาต�งแตยคกอนประวตศาสตร ดวยการคนพบดวงจนทรบรวารท �งสของกาลเลโอ อนไดแก ไอโอ ยโรปา แกนมด และ คลลสโต ดวงจนทรท�งสดวงจงไดชอวาเปน ดวงจนทรกาลเลโอ “ ”

ดาวพฤหสบดเปนดาวเคราะหกาซ โดยทไมมพ�นผวเปนของแขง แตเตมไปดวยกาซซงมความหนาแนนสงกดทบกนลกลงไป เมอเรามองดดาวเคราะหเหลาน� สงทเรามองเหนคอ บรรยากาศช�นยอดเมฆ (ซงมความหนาแนนเบาบางกวา 1 หนวยบรรยากาศ)

ช�นบรรยากาศของดาวพฤหสบดประกอบดวยไฮโดรเจน ๙๐% และ ฮเลยม๑๐% ซงปะปนดวย มเทน นำ�า และแอมโมเนย เพยงเลกนอย ลกลงไปดานลางเปนช �นเมนเทลช�นนอกทประกอบ ไปดวยไฮโดรเจนและฮเลยมเหลว และแมนเทลช�นในทประกอบไปดวยไฮโดรเจนทมสมบตเปนโลหะ และแกนกลางทเปนหนแขง มขนาดเปน ๒ เทาของโลก

ดวงจนทรบรวารหลกของดาวพฤหสบดปจจบนพบวา ดาวพฤหสมดวงจนทรบรวาร ๖๓ ดวง แตม

เพยง ๔ ดวงทเปนดวงจนทรขนาดใหญและมรปรางเปนทรงกลม ไดแก ไอโอ ยโรปา แกนมดและ คลลสโต ดวงจนทรไอโอและ ยโรปา เปนดวงจนทรทมอายนอยและมหลมอกกาบาตอยไมมากนก โดยเฉพาะดวงจนทรไอโอทยงมการครกรนของภเขาไฟอยทพ�นผว สวนดวงจนทรแกนมดและคลลสโตน�นเปนดวงจนทรทมขนาดใหญและ

199

มอายมากกวา มพ�นผวทเตมไปดวยหลมอกกาบาตอยมากมาย เนองจากมขนาดใหญและม ดวงจนทรบรวารมาก จงไดฉายาวาเทพเจาแหงท�งปวง

ดาวเสาร (Saturn)ดาวเสาร เปนดาวเคราะหทรจกกนมาต�งแตกอนยค

ประวตศาสตร กาลเลโอไดใชกลองสองทางไกลสงเกตดาวเสารเปนคร�งแรกเมอป พ.ศ. ๒๑๕๓ และพบลกษณะทเปนวงร คลายกบเปนดาวเคราะหทมหสองขาง จนกระทงในป พ.ศ. ๒๒๐๒ ครสเตยน ฮอยเกนส พบวาเปนวงแหวนของ ดาวเสาร เปนทเชอกนวาดาวเสารเปนดาวเคราะหเพยงดวงเดยวในระบบสรยะ ทมวงแหวนจนกระทงเมอไมกสบปมาน�เองทไดมการคนพบวงแหวนบาง ๆ รอบดาวยเรนส ดาวพฤหสบดและ ดาวเนปจน

ดาวเสารมองคประกอบคลายกบดาวพฤหสบด คอประกอบไปดวย ไฮโดรเจน ๗๕% ฮเลยม ๒๕% ปะปนไปดวยนำ�า มเทน แอมโมเนย เพยงเลกนอย โครงสรางภายในของดาวเสาร มลกษณะคลายคลงกบดาวพฤหสบด ซงมแกนกลางทเปนหนแขงหอหมดวยแมนเทลช�นในทเปนโลหะ ไฮโดรเจนและแมนเทลช�นนอกทเปนไฮโดรเจนและฮเลยมเหลว แถบทมความเขมตาง ๆ กนทปรากฏบนดาวเสารเกดจากการหมนรอบตวเองทเรวมาก ของดาวทำาใหเกดการหมนวนของช�นบรรยากาศทมอณหภมแตกตางกน จงปรากฏเปนแถบเขมและจางสลบกนไป

วงแหวนดาวเสารจากภาพวงแหวนดาวเสาร ดคลายกบวาจะมลกษณะเปนแผน

แททจรงแลวประกอบดวยอนภาคจำานวนมหาศาล ซงมวงโคจรอสระ และมขนาดต�งแตเซนตเมตร ไปจนหลายรอยเมตร สวนใหญจะประกอบดวยนำ�าแขง ปะปนอยกบเศษหนเคลอบนำ�าแขงวงแหวนของดาวเสารบางมาก แมจะมขนาดเสนผานศนยกลางยาวถง ๒๕๐,๐๐๐ กโลเมตร แตมความหนาไมถง ๑.๕ กโลเมตร

200

ดวงจนทรบรวารของดาวเสารดาวเสารมดวงจนทรบรวาร ๖๑ ดวง ดวงจนทรบรวารทมขนาด

ใหญทสด คอ ไททน มขนาดใหญกวา ดาวพธ ไททนมช �นบรรยากาศทประกอบดวยกาซไนโตรเจนเปนสวนใหญ คลายคลงกบ ช �นบรรยากาศของโลก ดงน�นนกดาราศาสตรจงสนใจทจะศกษาดวงจนทรไททนอยางละเอยดเพอทจะไดนำามาเปรยบเทยบกบโลก ดวงจนทรบรวาร ซงสวนใหญประกอบดวยนำ�าแขงและมหนผสมอยเลกนอย ฉายาของดาวเสาร คอ เทพเจาแหงการเพาะปลก

ดาวยเรนส (Uranus)ยเรนส เปนดาวเคราะหดวงแรกซงถกคนพบในยคใหม โดย วล

เลยม เฮอสเชล เมอวนท ๑๓ มนาคม พ.ศ. ๒๓๒๔ ยานวอยเอเจอร ๒ เปนยานอวกาศลำาแรกทไปสำารวจดาวยเรนส ในป พ.ศ. ๒๕๒๙ องคประกอบหลกของดาวยเรนสเปนหนและนำ�าแขงหลากหลายชนด มไฮโดรเจนเพยง ๑๕% กบฮเลยมอกนดหนอย (ไมเหมอนกบ ดาวพฤหสบดและ ดาวเสาร ซงมไฮโดรเจนเปนสวนใหญ) แกนของดาวยเรนสและเนปจนมลกษณะทคลายคลงกบแกนของดาวพฤหสบด และดาวเสาร คอ หอหมดวย โลหะไฮโดรเจนเหลว แตแกนของดาวยเรนสไมมแกนหน ดงเชนดาวพฤหสบดและดาวเสาร

บรรยากาศของดาวยเรนส ประกอบดวยไฮโดรเจน ๘๓%, ฮเลยม ๑๕% และมเทน ๒% เนองจากกาซมเทนในบรรยากาศช�นบนดดกลนแสงสแดงและสะทอนแสงสนำ�าเงน ดาวยเรนสจงปรากฏเปนสนำ�าเงนบรรยากาศของดาวยเรนสอาจจะมแถบสดงเชนดาวพฤหสบด หรอคลายกบดาวกาซดวงอน แถบเมฆของดาวยเรนสเคลอนทเรวมาก แตจางมากจะเหนไดดวยเทคนคพเศษเทาน �น

ดาวยเรนสมดวงจนทรบรวาร ๒๗ ดวง ซงประกอบไปดวยดวงจนทรขนาดใหญอยหลายดวง ฉายาของดาวยเรนส คอ เทพเจาแหงทองฟา

201

ดาวเนปจน (Neptune)ดาวเนปจน ถกคนพบหลงจากการคนพบดาวยเรนส โดยนก

ดาราศาสตรพบวาวงโคจรของ ดาวยเรนสมไดเปนไป ตามกฎของนวตน จงทำาใหเกดการพยากรณวาจะตองมดาวเคราะหอกดวงหนงทอยไกลถดออกไปมารบกวนวงโคจรของดาวยเรนส ดาวเนปจนถกเยยมเยอนโดยยานอวกาศเพยง ลำาเดยวคอ วอยเอเจอร ๒ เมอวนท ๒๕ สงหาคม พ.ศ. ๒๕๓๒ เกอบทกอยางทเรารเกยวกบดาวเนปจนมาจากการเยยมเยอนในคร�งน� เนองจากวงโคจรของ ดาวพลโต เปนวงรมาก ในบางคร�งจะตดกบวงโคจรของเนปจน ทำาใหเนปจนเปนดาวเคราะหซงอยไกลทสดในบางป ดาวเนปจนมองคประกอบคลายคลงกบยเรนส คอ รปแบบของนำ�าแขง มไฮโดรเจน ๑๕% และฮเลยมจำานวนเลกนอย ดาวเนปจนแตกตางกบดาวพฤหสบดและดาวเสาร ตรงทไมมการแบงช�นภายในทชดเจน เรารเพยงวามแกนกลางทมขนาดเลก (มมวลประมาณเทาโลก) ดาวเนปจนเปนดาวเคราะหสนำ�าเงนเชนเดยวกบดาวยเรนส เพราะในช�นบรรยากาศมกาซมเทนเปนองคประกอบอยดวย

ดาวเนปจนมดวงจนทรบรวาร 1 ๓ ดวง โดยมดวงจนทรชอ ไทตน “ ” (Triton) เปนบรวาร

ทมขนาดใหญทสด ไทตน มวงโคจรทสวนทางกบการหมนรอบตวเองของดาวเนปจน นกดาราศาสตรคาดวา ไทตนจะโคจรเขาใกลดาวเนปจนเรอยๆ และพงเขาชนดาวเนปจนในทสด (อาจใชเวลาถง ๑๐๐ ลานป) ฉายาของดาวเนปจน คอ เทพเจาแหงทองทะเล

202

ใบงาน



1. จดศนยกลางของระบบสรยะคออะไร .................................................................................................................................................

2. ดาวเคราะหบรวารของดวงอาทตยมกดวง อะไรบาง.................................................................................................................................................

3. นกดาราศาสตรไดกำาหนดนยามของดาวเคราะหเปนกประเภท อะไรบาง.................................................................................................................................................

4. ดาวเคราะหหนประกอบไปดวยดาวอะไรบาง.................................................................................................................................................

5. ดาวเคราะหนอยอยระหวางดาวเคราะหคใด.................................................................................................................................................

6. ดาวเคราะหดวงใดบางทไมมดวงจนทรบรวาร.................................................................................................................................................

7. ดาวเคราะหทมขนาดใหญทสดในระบบสรยะคอดาวดวงใด

203

...........................................................................

......................................................................

8. ดาวฤกษ หมายถง.................................................................................................................................................




1. จดศนยกลางของระบบสรยะคออะไรดวงอาทตย

2. ดาวเคราะหบรวารของดวงอาทตยมกดวง อะไรบาง๘ ดวง คอ ดาวพธ ดาวศกร โลก ดาวองคาร ดาวพฤหสบด ดาวเสาร ดาวยเรนส และดาวเนปจน

3. นกดาราศาสตรไดกำาหนดนยามของดาวเคราะหเปนกประเภท อะไรบาง๒ ประเภท ดาวฤกษ และดาวเคราะห

4. ดาวเคราะหหนประกอบไปดวยดาวอะไรบางดาวพธ ดาวศกร ดาวโลก และดาวองคาร

204

5. ดาวเคราะหนอยอยระหวางดาวเคราะหคใดดาวองคาร กบดาวพฤหสบด

6. ดาวเคราะหดวงใดบางทไมมดวงจนทรบรวารดาวศกร และดาวพธ

7. ดาวเคราะหทมขนาดใหญทสดในระบบสรยะคอดาวดวงใดดาวพฤหสบด

8. ดาวฤกษ หมายถงดาวทมแสงสวางในตวเอง

เรอง พชไรดน


สาระสำาคญการปลกพชไรดนเปนเทคโนโลยทางเลอกสำาหรบการเกษตร ใน

พ�นททมขอจำากดทางการเกษตร จากปญหาการปลกพชในดนตดตอกนเปนเวลานาน ทำาใหเกดปญหาตางๆ เชน ดนเคม ดนเปร�ยว แมลงศตรพช ทำาใหตองใชสารเคมมากข�นเรอยๆ ซงสงผลกระทบตอมนษยและสงแวดลอม ท�งน� การปลกพชไรดนสามารถหลกเลยงการเกดปญหาดงกลาวได ผลผลตทไดเปนผลผลตทสะอาดปลอดภยตอผผลต ผบรโภค และไมสงผลกระทบตอปญหาสงแวดลอม

วตถประสงค1. เพอใหมความร ความเขาใจ หลกการปลกพชไรดน

205

2. เพอใหเกดทกษะในการปลกและดแลรกษาพชไรดน3. เพอใหมความร ความเขาใจ เกยวกบ ขอดและขอจำากด

ของการปลกพชไรดน

ขอบขายเนอหา1. ความรทวไปของการปลกพชไรดน2. การปลกและการบำารงรกษาพชไรดน3. ขอดและขอจำากดของการปลกพชไรดน

แนวทางการจดกจกรรมการเรยนร1. วทยากรช�แจงรายละเอยด การจดกจกรรมการเรยนร เรอง

พชไรดน 2. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบกอนเรยน3. ใหผเรยนศกษาความรตามใบความรโดยวทยากรอธบาย

ประกอบตามประเดนตอไปน�๓.๑ ความรทวไปของการปลกพชไรดน

๓.๑.๑ ความหมายของการปลกพชไรดน๓.๑.๒ ความสำาคญของการปลกพชไรดน๓.๑.๓ วธการปลกพชไรดน๓.๑.๔ การปลกพชไรดนแบบไฮโดรโปนกส (Hydroponics)๓.๑.๕ การปลกพชไรดนบนวสดทดแทนดน (Substrate Culture)

๓.๒ การปลกและการบำารงรกษาพชไรดน ๓.๒.๑ วสดทใชปลกพชไรดน๓.๒.๒ การปลกพชไรดน๓.๒.๓ การดแลรกษาพชไรดน

๓.๓ ขอดและขอจำากดของการปลกพชไรดน ๓.๓.๑ ขอดของการปลกพชไรดน๓.๓.๒ ขอจำากดของการปลกพชไรดน

206

4. ใหผเรยนไดฝกปฏบตการเตรยมการปลกพชไรดนแบบ Hydroponics ตามใบกจกรรมทแจกให

5. วทยากรอธบายเพมเตมหลงจากไดกระบะเพาะตามใบกจกรรมแลว เพอใหผเรยนทราบถงผลทจะเกดข�นตอไป

6. ใหผเรยนศกษาหาความรจากนทรรศการพชไรดน ของศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน

7. ใหผเรยนทำาใบงาน 8. วทยากรและผเรยนรวมกนสรปองคความรในบทเรยน เรอง

พชไรดน 9. ใหผเรยนทำาแบบทดสอบหลงเรยน

สอและวสดอปกรณ 1. นทรรศการพชไรดน ของศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา

ขอนแกน- ชดสาธตการปลกพชไรดน

2. ใบความร3. ใบกจกรรม4. วสด อปกรณ และเครองมอ ในการปลกพชไรดน

- ฟองนำ�าขนาด ๓๐ X ๑๐ X ๑๐ ซม. (ทมขายตามทองตลาด)

- มดคตเตอร- เมลดพนธพช- กระบะเพาะเมลดพนธพช

การประเมนผล1. สงเกตพฤตกรรมการเรยนร/การมสวนรวม2. ประเมนจากการทำาใบงาน3. แบบทดสอบกอนเรยน และแบบทดสอบหลงเรยน


207

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................

..................................................................................

.................................................................ใบความร

เรอง การปลกพชไรดน

การปลกพชไรดน (Soil less culture) การปลกพชไรดน หรอ Soilless culture คอ การปลกพชโดย

ใหรากอยในวสดปลกทไมใชดน ซงไดแก 1. การปลกใหรากอยในวสดปลกอน ๆ (Substrate

culture) 2. การปลกใหรากแชอยในนำ�า (Water culture หรอ

Hydroponics) 3. การปลกใหรากอยในอากาศ (Aeroponics)

การปลกใหรากอยในวสดปลกอน ๆ (Substrate culture)เปนการปลกในลกษณะทคลายกบการปลกพชบนดนมากทสด

การดแลรกษา จงคลายกบการปลกพช ในกระถาง แตใชวสดปลกอนแทนดนเพอใหรากพยงลำาตนอยได การปลกในวสดปลกปรมาณของวสดปลก จะนอยกวาดนมาก คอ รากพชจะมพ�นทในการหานำ�าและอาหารไมเกน ๕ ลตรตอตน ดงน�นการจดการเกยวกบนำ�าและธาตอาหารจะตองดแลเปนพเศษตองควบคมปรมาณนำ�าในวสดปลกใหเหมาะสม โดยนอกจากใชวสดปลกทมการระบายนำ�าด อมนำ�าไดนอย มอตราสวนระหวางนำ�าและอากาศทเหมาะสมแลว ยงตองควบคมการใหสารละลาย ตองระวงไมปลอยใหวสดปลกแหงจนไมมความช�นเหลออย เพราะถาแหง ถงระดบหนงรากอาจไมสามารถกลบสสภาพเดมได

208

ทำาใหเกดความเสยหายได วธทเหมาะสมคอ ใหคร �งละนอยๆ แตใหบอยๆ เหตน�เองระบบควบคมการใหนำ�าอตโนมตจงเปนสงจำาเปน สตรและความเขมขน ของสารละลายธาตอาหารจะตองเหมาะสมกบชนดพช ชวงการเจรญเตบโต และสภาพภมอากาศกอนปลกควรปรบ pH ของวสดปลกใหอยในชวง ๕.๕-๖.๐ โดยใชสารละลายกรดไนตรกเจอจาง ขอควรระวงอกอยางหนง คอตองเกบเศษรากพชทเหลอออกจากวสดปลกใหหมดเมอตองเรมปลกพชคร�งใหมซงมดงน�

- วสดปลกทเปน สารอนทรย เชน ขยมะพราว ข�เถาแกลบ ข�เลอย วสดผสมตาง ๆ เปนตน- วสดปลกทเปน สารอนนทรย เชน ทราย กรวด ฟองนำ�า ใยหน (rock wool) เพอไลท (perlite)

เวอรมคไลท(vermiculite) และวสดปลกสงเคราะหอนๆ เปนตนการปลกในวสดปลกทไมใชดนเหลาน� ตองใหสารละลายธาต

อาหารแกพชอยางพอเหมาะ และตอเนอง จงจะทำาใหพชเจรญเตบโตไดเหมอนกนกบปลกในดน

การปลกใหรากแชอยในนำา (Waterculture หรอ Hydroponics)

นกวจยการปลกพชไรดนคนแรกๆ กคอ จอหน วดเวด (John Woodward) ชาวองกฤษ เมอ พ.ศ. ๒๒๔๒ เขาไดปลกพชในนำ�า โดยไดเตมดนลงไปหลายชนด การปลกพชคร �งน�นเปนการสาธตวา นอกจากนำ�าแลวในโลกเราน�นมสสารหลายขนดทพชตองการ คร �นเมอกลางครสตศตวรรษท ๑๙ นกสรรวทยาพช (plant physiologists) ชาวเยอรมน ชอซาคส (Sachs) และคนอพ (Knop) ไดปลกพชในสารละลายอยางงายของเกลออนนทรย

เมอ พ.ศ. ๒๔๗๒ ศาสตราจารย Gericke แหงมหาวทยาลยแคลฟอรเนย ทเมองเดวส ไดสาธตวาพชจะเตบโตโดยไมใชดน สามารถเตบโตไปไดจนโตเตมท คร �งน�นเขาไดปลกมะเขอเทศในนำ�า จนไดผลขนาดใหญอยางนาแปลกใจ และเขาไดเทยบคำาศพทในภาษากรก ทมความหมายวา การเกษตร คอ geoponics ซงหมายถง ศาสตร

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%A9%E0%B8%B2%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B5%E0%B8%81

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%A1%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E.%E0%B8%A8._2472

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B9%80%E0%B8%A2%E0%B8%AD%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%B1%E0%B8%99

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%9E.%E0%B8%A8._2242

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%8A%E0%B8%B2%E0%B8%A7%E0%B8%AD%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%A4%E0%B8%A9

209

แหงการปลกพชโดยใชดน ดวยเหตน�เขาจง คดคำาใหมวา "ไฮโดรโปนกส" (hydroponics) ซงมาจากภาษากรก ดงน�

ไฮโดร (hydro) หมายถง นำ�า โปโนส (ponos) การทำางาน แรงงานอกส (ics) หมายถง ศาสตรหรอศลปะ ไฮโดรโปนกส (Hydroponics) เปนการปลกพชโดยไมใชดน

แตใชนำ�าทมธาตอาหารพชละลายอย หรอ การปลกพชในสารละลายธาตอาหาร ซงนบเปนวธการใหมในการปลกพช โดยเฉพาะการปลกผกและพชทใชเปนอาหาร เนองจากประหยดพ�นท และไมปนเป� อนกบสารเคมตางๆ ในดน ใหไดพชผกทสะอาด

ไฮโดรโปนกส มประโยชนหลก ๆ ๒ ประการ ประการแรก คอ ชวยใหมสงแวดลอมทควบคมไดมากข�นสำาหรบการเตบโตของพช แทนทจะเปนการใชดนอยางเดม ทำาใหกำาจดตวแปรทไมทราบ ออกไปจากการทดลองไดจำานวนมาก ประการทสอง คอ พชหลายชนด จะใหผลผลตไดมากในเวลาทนอยกวา และในบางคร�งกมคณภาพทดกวาเดมดวย ซงในสภาพแวดลอมและสภาพการเศรษฐศาสตร หนง ๆ การปลกพชแบบไฮโดรโปนกสจะใหผลกำาไรแกเกษตรกรมากข�น และดวยการปลกทไมใชดนจง ทำาใหพชไมมโรคทเกดในดนไมมวชพช ไมตองจดการดน และยงสามารถปลกพชใกลกนมากได ดวยเหตน�พชจงใหผลผลตในปรมาณทมากกวาเดมขณะทใชพ�นทจำากด นอกจากน�ยงมการใชนำ�านอยมากเพราะมการใชภาชนะ หรอระบบวนนำ�าแบบปดเพอหมนเวยนนำ�า เมอเทยบกบการเกษตรแบบเดมแลว นบวาใชนำ�าเพยงสวนนอยนดเทาน�น ดวยคณภาพทกลาวมาขางตน ทำาใหไฮโดรโปนกสมประโยชนกบการปลกพชทไมใชวธการแบบเดมๆ นกเขยนนยายวทยาศาสตรไดเสนอมานานแลววา ไฮโดรโปนกสน�นจะทำาใหสถานอวกาศ หรอ ยานอวกาศ สามารถปลกพชไรดนไดเอง พชทเหมาะสมแกการเพาะปลกแบบน� กคอ ผกทอายส �น กนใบลำาตนไมใหญมากนก เชน ผกกวางตง ผกกาดหอม ผกคะนา คนชาย ผกช เรทโอก กรนโอก เปนตน

210

วธการปลก พชไรดนแบบ Hydroponics1. ทำาความสะอาดและเตรยมความพรอมสำาหรบแปลงปลก แปลง

เพาะเมลด และถงบรรจสารละลายธาตอาหาร2. เตรยมฟองนำ�าทใชโดยการผาแบงใหเหมาะสมกบรางปลก ใช

มดคตเตอร กดฟองนำ�าเปนรปกากบาท ความลกของรอยประมาณ ๒-๓ มลลเมตร

3. ใสเมลดลงไปในรอยกด ประมาณ ๒-๓ เมลด นำาไปใสในกระบะเพาะ รดนำ�าใหชมแตหามไมใหระดบนำ�าสงเกนไปจนทวมเมลดเพราะ เมลดจะไมงอกและเนาในทสด

4. นำาผาขาวบางหรอผาทไมหนามากนกมาคลมทกระบะเพาะ เพอเปนการรกษาความชน ท�งไว ๓-๔ วน แตตองมการเปดดทก ๆ วน

5. เมอตนกลาทเพาะไวเรมจะแขงแรงหรอมอายไดประมาณ ๕-๗ วน ใหเปดผาออก แลวนำาตนกลาออกจากทรม เพอมารบแสงแดด ๒-๓ วน กจะไดตนกลาทสามารถลงในรางปลกได

6. ยายตนกลาลงในรางปลก ใหฟองนำ�า จมลงไปในระดบนำ�าเพยงครงหนงของท�งหมดเพอใหรากของตนพชไดมการเจรญเตบโต หาอาหารเองตามธรรมชาต โดยมสารละลายธาตอาหารไหลผานรากตลอดเวลา

7. ใหธาตอาหารตามความเขมขนทเหมาะสม ตอความตองการของพชชนดน�น และตามทผลตภณฑสารอาหารน�นกำาหนด

8. หมนดแลรกษาทกวน ตรวจสอบคาความเขมขนของสารละลายในนำ�า และสงเกตความตองการสารอาหารจากสของลำาตน และใบ ตามลกษณะของพชแตละชนด

ขอดของการปลกพชไรดนแบบ Hydroponics1. พชเจรญเตบโตเรว ผลผลตสง สามารถผลตนอกฤดกาลได

211

2. ปลกพชไดในเขตทดนมปญหา เชน ดนเคม ดนลกรง ดนกรวด

3. ลดการสญเสยธาตอาหาร4. ใชแรงงานในการดแลรกษานอย5. ประหยดคาใชจายในการใชสารเคมปองกนกำาจดวชพช6. ประหยดคาใชจายในการใชสารเคมปองกน โรคและแมลง

ศตรพช7. ไดผลผลตสะอาด

ขอจำากดของการปลกพชไรดนแบบ Hydroponics1. คาใชจายในการลงทนเรมแรกสงกวาการปลกพชปกต2. ผปฏบตตองมความรความเขาใจ 3. การดแลรกษาตองทำาอยางใกลชด โดยเฉพาะเรองของความ

เขมขนของสารละลายธาตอาหาร คา pH และ ปรมาณออกซเจน

4. กรณเกดโรคระบาดจะเกดไดอยางรวดเรว

การปลกใหรากอยในอากาศ (aeroponics) การปลกพชในระบบแอโรโพนคส (aeroponics) คลาย ๆ กบ

ไฮโดรโพนคส แตแทนทรากพชจะแชอยในนำ�ายาซงเปนสารละลายธาตอาหารพช กใชวธการฉดพนสารละลายธาตอาหารพชใหแกพชทางรากเปนระยะ ๆ ตลอด ๒๔ ชวโมงแทน วธการน�พชไดอาหารครบถวนและพอเพยง แตการปลกดวยระบบแอโรโพนคส ตองใชระบบควบคมการฉดพนธาตอาหารแบบอตโนมต เชน ฉดพนทก ๆ ๑ นาท ระยะเวลาฉดพน ๑ นาท หยด ๑ นาท เปนตน วธการน�ใชนำ�านอยมาก การปลกพชในระบบ แอโรโพนคสน� ความช�นจากการฉดพนสารละลายธาตอาหารจะไปกระตนใหรากพชเจรญเตบโต อยางสมบรณภายใน ๑๐ วน และตนพชโดยเฉพาะพชผกสามารถเจรญเตบโตเกบเกยวไดภายในระยะเวลาเพยง ๓๐ วน

ปจจยในการเจรญเตบโตของพชไรดน

212

นำา (Water) เปนสงทจำาเปนตอการดำารงชวต และการเจรญเตบโตของพช คอ เปนตวชวยละลายธาตอาหารพชทอยในดนใหอยในรปของสารละลาย ซงรากพชสามารถดดเอาไปใชประโยชนได เปนวตถดบในการสงเคราะหแสงของพช ทำาใหเซลลพชเตงตง ชวยลำาเลยงแรธาต อาหาร แปงและนำ�าตาลทไดจาการสงเคราะหแสงสงไปยงสวนตาง ๆ ของตนพชชวยปรบระดบอณหภมภายในตนพชดวยการคายนำ�า ดงจะเหนไดวานำ�าและความช�นในดนมความสำาคญตอพชมาก ถาพชขาดนำ�าหรอไดรบนำ�าไมเพยงพอ จะทำาใหมผลกระทบตอขบวนการสงเคราะหแสงและปฏกรยาตาง ๆ ภายในตนพชผดปกต เชน เกดอาการรมใบแหง ใบลาย และเหยว ลำาตนแขงมเส�ยน ถาเปนพชหวหวจะแกเรว ถาอยในชวงทพชกำาลงจะผสมเกสรแลวขาดนำ�า จะทำาใหการผสมพนธไมตดผล ดอกรวง เปนตน

อากาศ (Air) คอ กลมกาซชนดตาง ๆ ทอยในบรรยากาศทวไปและในดน ซงมอทธพลตอการเจรญเตบโตของพชและจลนทรยชนดตาง ๆ อากาศในดนสวนใหญประกอบดวย กาซออกซเจน ไนโตรเจน และคารบอนไดออกไซด สวนกาซอน ๆ มปะปนอยบางเลกนอย รากพชใชกาซออกซเจนทอยในดนในการหายใจ ถาในดนมกาซออกซเจนไมเพยงพอจะทำาใหรากพชไมเจรญเตบโต มผลโดยตรงตอการดดนำ�าและแรธาตอาหารพช สวนกาซคารบอนไดออกไซดในดน ถามมากเกนไปกจะเปนพษตอพช รากพชดดนำ�าและธาตอาหารไดนอยลงเชนกน พชใชกาซออกซเจนเปนวตถดบสำาคญตอกระบวนการหายใจและใชกาซคารบอนไดออกไซด เปนตวสำาคญในกระบวนการสงเคราะหแสงหรอการปรงอาหารของพช เพอใหไดแปงและนำ�าตาล

แสงสวาง (Light) ทไดจากดวงอาทตย จดเปนแหลงพลงงานทสำาคญสำาหรบสงมชวตทกชนด เพราะแสงสวางเปนปจจยควบคมสภาพแวดลอมทสำาคญ ไดแก อณหภม การหมนเวยนของอากาศ การเกดลมและฝน เปนตน สำาหรบพช แสงสวางจดเปนพลงงานทพชนำาไปใชในขบวนการสงเคราะหแสง เพอสรางแปงและนำ�าตาลแสงสวางมความสำาคญตอการเจรญเตบโตของพช คอ แสงม

213

ความสำาคญตอพชทขยายพนธดวยเมลด แสงมอทธพลตอการสรางผลผลตพช คณภาพของแสง ความเขมของแสง เปนตน

ธาตอาหาร (Mineral or Nutrient) มความจำาเปนตอพช ในการเจรญเตบโตและออกดอก สรางผลผลต โดยธาตอาหารพชทจำาเปนตองใชสรางความเจรญเตบโต มอย ๑๖ ธาต คอ คารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) ออกซเจน (O) ไนโตรเจน (N)ฟอสฟอรส (P) โพแทสเซยม (K) แคลเซยม (C) แมกนเซยม (Mg) กำามะถน (S) เหลก (Fe) ทองแดง (Cu) สงกะส (Zn) โบรอน (B) คลอรน (CI) แมงกานส (Mn) โมลบดนม (Mo) สำาหรบธาตคารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) ออกซเจน (O) เปนธาตทพชตองการในปรมาณสง

อณหภม (Temperature) เปนปจจยหนงทมความสำาคญตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของพช และมผลตอขบวนการตาง ๆ ของพช เชน ขบวนการหายใจ ขบวนการสงเคราะหแสง และการคายนำ�าของพช โดยพชแตละชนดมความตองการอณหภมสงตำาแตกตางกนออกไป

214


เรอง พชไรดน

ใหผเรยนฝกปฏบตเตรยมการปลกพชไรดนแบบ Hydroponics ตามขนตอน ดงตอไปน

215

1. นำาฟองนำ�า (ทมขายตามทองตลาด) ขนาด ๓๐ X ๑๐ X ๑๐ ซม. นำามาใชคตเตอรกรดแบงใหมขนาดเลกลงเทากบขนาดของรางปลก โดยขนาดทมความเหมาะสมกบรางปลกของศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาขอนแกน ฟองนำ�าตองมขนาด ๕ ลกบาศกเซนตเมตร (cm³)

2. ใชมดคตเตอรกดฟองนำ�าใหเปนรปตว X ตรงกงกลาง ดานหนงความลกของรอยไมเกน ๕มลลเมตรโดยประมาณ

3. ใสเมลดลงไปในรอยกด ประมาณ ๒-๓ เมลด นำาไปใสในกระบะเพาะ

4. กดฟองนำ�าลงใหจมนำ�าเพอใหฟองนำ�าดดซบนำ�า5. เตมนำ�าลงไปในกระบะเพาะไมใหระดบนำ�าสงเกนไป เพราะเมลดจะ

ไมงอกและเนาในทสด6. นำาผาขาวบางหรอผาทไมหนามากนกมาคลมทกระบะเพาะ เพอ

เปนการรกษาความช�น

ใบงาน

216


คำาสง ใหตอบคำาถามตอไปน

1. การปลกพชไรดน หมายถงอะไร แบงไดเปนกประเภทอะไรบาง ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

2. เพราะเหตใดจงตองมการไหลเวยนของนำ�าในรางปลกพชไรดนตลอดเวลา

…………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………

3. การเจรญเตบโตของพชไรดนตองอาศยปจจยใดบาง …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

217

4. เพราะเหตใดจงไมตองเตมสารละลายธาตอาหารลงไปในแปลงเพาะเมลด…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

5. เมลดพนธพชตองอาศยปจจยใดบางในการงอก………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

6. พชชนดใดบางทเหมาะสำาหรบการปลกพชไรดนแบบ Hydroponics………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………


218


คำาสง ใหตอบคำาถามตอไปน

1. การปลกพชไรดน คอ การปลกพชโดยใหรากอยในวสดปลกทไมใชดน ซงไดแก ๑. การปลกใหรากแชอยในนำา (water culture หรอ hydroponics) ๒. การปลกใหรากอยในอากาศ (aeroponics)๓. การปลกใหรากอยในวสดปลกอน ๆ (substrate culture)

2. เพราะเหตใดจงตองมการไหลเวยนของนำ�าในรางปลกพชไรดนตลอดเวลา - เพองายตอการดแลรกษา ใหมการไหลเวยนของธาตอาหารในแปลงปลก - เพอไมใหรากของตนพชเนา เหมอนกบเวลาทเราซอผกมาจากตลาดแลวแชนำาไวหลาย วนกจะทำาใหรากของพชเนาได

3. การเจรญเตบโตของพชไรดนตองอาศยปจจยใดบาง - แสงแดดหรอแสงสวาง- ทยดเหนยว (วสดทใชแทนดน)- อณหภม ความรอนพอเหมาะ- อากาศ- นำา- ธาตอาหาร

4. เพราะเหตใดจงไมตองเตมสารละลายธาตอาหารลงไปในแปลงปลก- เพราะวาภายในเมลดทสมบรณจะมอาหารพอสำาหรบการ

งอกของเมลดเพยงพออยแลว

219

5. เมลดพนธพชตองอาศยปจจยใดบางในการงอก- ความชนและอณหภมทเหมาะสม

6. พชชนดใดเหมาะสมในการปลกพชไรดน พชผกสวนครวหรอพชทมอายไมยาวมากนก ขนาดไมใหญมากนก ใหนกเรยนดพชตวอยางทปลกในแปลง ตอบมาคนละ ๓-๔ อยาง เชน ผกกาดแกว ผกคะนา ผกกวางตง กรนโอก เรดโอก เปนตน

¸•อนที่ ๕... · Web viewแบ งกล มผ เร ยนออกเป น ๔...

Documents

Transcript of ¸•อนที่ ๕... · Web viewแบ งกล มผ เร ยนออกเป น ๔...