บทที่ 2 แนวคิด ทฤษฎีและหลักการ...

โครงการน ามาตรฐานคณภาพสงแวดลอมศลปกรรม ประเภทยานชมชนเกา ไปสการปฏบต : รางรายงานฉบบสมบรณ แผนจดการอนรกษและปรบปรงสภาพแวดลอมยานชมชนเกาทาอเทน จงหวดนครพนม บทท 2 แนวคด ทฤษฎและหลกการทเกยวของ

2-1

บทท 2 แนวคด ทฤษฎและหลกการทเกยวของ

เนอหาในบทท 2 เปนการทบทวนแนวคด ทฤษฎ และหลกการทเกยวของกบการน ามาตรฐานคณภาพสงแวดลอมศลปกรรม ประเภทยานชมชนเกาไปปฎบตในพนทยานชมชนเกาทาอเทน โดยแบงสาระออกเปน 7 สวนคอ แนวคดการอนรกษและยานประวตศาสตร แนวคดดานการออกแบบชมชนเมองและสภาพแวดลอม แนวคดดานการอนรกษชมชน แนวคดเกยวกบการปรบปรงฟนฟเมอง แนวคดดานนเวศและสถาปตยกรรมพนถน กรณศกษาในประเทศและตางประเทศ กรอบของกฎหมายในการอนรกษและพฒนายานชมชนเกา ซงในทายทสดน ามาซงการสรปเปนกรอบแนวคดในการน ามาประยกตใชกบพนทศกษาตอไป โดยเนอหาในรายละเอยดมดงตอไปน 2.1 แนวคดการอนรกษเมองและยานประวตศาสตร1 การทบทวนแนวคดดานอนรกษเมองมเนอใน 6 ดานคอ กฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวกบการอนรกษเมอง แนวคดหลกการของการอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม แนวคดการสรางสรรคสถาปตยกรรมบานเมอง แนวคดและหลกการอนรกษและพฒนาเมองเกา แนวทางการรกษา เอกลกษณ ภมทศน และการฟนฟเมองเกา และขอบเขตการอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม โดยเนอในแตละสวนเปนสาระทในภาพกวางจากระดบนานาชาตจนมาถงแนวคดในการก าหนดขอบเขตพนทยานเมองเกาซงสามารถท าใหคณะทปรกษาสรางกรอบแนวคดในการก าหนดขอบเขตของยานชมชนเกาในพนททาอเทนทสอดคลองไปกบแนวคดในระดบสากลและระดบประเทศ โดยเนอหาแตละสวนมรายละเอยดดงน

2.1.1 กฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวกบการอนรกษเมอง2 การอนรกษเมอง (Urban Conservation) เปนสวนหนงของนโยบายดานมรดกทางวฒนธรรม

สมยใหม เปน เวลากวาครงศตวรรษมาแลวท เมองประวตศาสตร (Historic towns) และพนท เมองประวตศาสตร (Historic Urban Areas) ไดรบการยอมรบวาเปนมรดกทางวฒนธรรม (Culture Heritage) ทมคณคาทางดานประวตศาสตร โบราณคด สถาปตยกรรม และศลปวฒนธรรม เปนศนยกลางของกจกรรมทางวฒนธรรมทสะทอนถงอตลกษณของผคนในพนท

ความพยายามก าหนดหลกการและแนวทางในการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมระหวางประเทศมพฒนาการจากการบรณะโบราณสถาน จนถงการบรณะแหลงทตงทรวมถงมตทางดานสงแวดลอม สงคม และเศรษฐกจ โดยมกฎบตรและมาตรฐานทเกยวกบการอนรกษเมอง (Urban Conservation) ดงน

1 คณะสถาปตยกรรมศาสตร ผงเมอง และนฤมตศลป มหาวทยาลยมหาสารคาม (2555) แผนและผงปฏบตการอนรกษพนทในเขตเมองเกาแพรเพอการสงเสรมศลปวฒนธรรม ภายใตกจกรรมการขบเคลอนทองเทยวเชงนเวศวฒนธรรมโครงการสงเสรมและพฒนาการทองเทยวอารยธรรมลานนา 2 วรรณศลป พรพนธ, กฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวของกบการอนรกษเมอง


2-2

2.1.1.1 กฎบตรระหวางประเทศเพอการอนรกษและบรณะโบราณสถานและแหลงทตง (International Charter for the Conservation and Restoration of Monuments and Sites) หรอ กฎบตรเวนส (Venice Charter) (ค.ศ. 1964)

กฎบตรเวนส เปนกฎบตรทมผลตอการอนรกษโบราณสถานและแหลงทตง (Historic Monuments and Sites) เมองประวตศาสตร (Historic towns) แหลงทตงประวตศาสตร (Historic Sites) ตลอดจนมรดกทางวฒนธรรมประเภทอนๆทมการเพมเตมภายหลง กฎบตรเวนส ไดนยามความหมายของโบราณสถาน (Historic Monuments) วา “...ไมไดหมายถงเพยงแคสงกอสรางทางสถาปตยกรรมอยางเดยวเทานน แตยงรวมถงบรเวณเมองหรอชนบททพบหลกฐานของอารยธรรมใดอารยธรรมหนง พฒนาการส าคญหรอเหตการณส าคญทางประวตศาสตร” และไดขยายความหมายของโบราณสถานวา “...ไมไดจ ากดเพยงเฉพาะผลงานศลปะทยงใหญ แตยงหมายรวมถงผลงานจากอดตทธรรมดากวานน ซงสงสมคณคาวฒนธรรมจากกาลเวลาทผานไป” (ICOMOS,1998b, หนา 2) นอกจากน กฎบตรเวนสยงไดก าหนดหลกการในการอนรกษ การบรณะ และการขดคนโบราณสถานและแหลงทตง และการจดพมพรายงานดวย

2.1.1.2 กฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวของกบการอนรกษเมอง หลงจากกฎบตรเวนส กไดมการเพมเตมกฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศเพอเสรมกฎ

บตรเวนสอยางตอเนองเรอยมาจนถงปจจบน กฎบตรและมาตรฐานทเกยวของกบการอนรกษเมองโดยตรงไดแก

1) มต เพ อการ ฟ น ฟ แหล งท ต ง เม อ งป ระวต ศ าสตร (Resolutions on the Regeneration of Historic Urban Sites) เปนผลมาจากการประชม ของอโคโมสทประเทศเชคโกสโลวาเกย ระหวางวนท 24-26 มถนายน พ.ศ. 2509 (ค.ศ.1996) มตดงกลาวระบวา การอนรกษเมอง ประวตศาสตรเปนหนาทของทกประเทศ การอนรกษเมองประวตศาสตรเปนหนาทของนกผงเมอง สถาปนก วศวกร และนกอนรกษโบราณสถาน ดงนนในการสอนวชาชพเหลานจงจ าเปนตองปลกฝงส านกความรบผดชอบ ทถกตองแกผทจะออกมาปฏบตวชาชพ นอกจากน มตดงกลาวยงระบถงความส าคญของมรดกทางวฒนธรรมในฐานะเป นแหลงทองเทยวทกระตนเศรษฐกจของประเทศ และเรยกรองใหทกประเทศจดท ารายชอเมองประวตศาสตรทควรจะอนรกษ (ICOMOS,1993a,p.33-34)

2) มตแหงบรกส : หลกการบรณะเมองประวตศาสตร (The Resolutions of Bruges : Principles Governing the Rehabilitation of Historic Towns) เปนหลกการทน าเสนอตอทประชมสมมนาระหวางประเทศเรอง “การอนรกษเมองประวตศาสตร” ทเมองบรกส (Bruges) ประเทศออสเตรย เมอวนท 12-15 พฤษภาคม พ.ศ. 2518 (ค.ศ.1975) ระบถงความส าคญและความจ าเปนทจะตองอนรกษเมองประวตศาสตร (Historic towns) โดยกลาววาคณคาทางวฒนธรรมและความงามเปนสงทส าคญของเมองประวตศาสตร แตสงส าคญยงกวานนคอ บทบาทหนาททางสงคมในฐานะเปนสถานทพบปะของสงคมเมองและเปนถนทอยทมความหลากหลาย การอนรกษเมองประวตศาสตร การบรณะและการปรบเปลยนประโยชนใชสอยเพอใหตอบสนองความตองการ ปจจบนจงเปนสงส าคญของนโยบายดานทอยอาศย ทงนในการด าเนนการดงกลาวจะตองใหความเอาใจใสตอสทธของผอยอาศยในพนท โดยเฉพาะผดอยโอกาสจะตองสามารถอยอาศยในทดนเดมไดตอไป เมองประวตศาสตรจะตองไดรบการอนรกษภายใตกรอบของการวางแผนภาคและเมอง โดยการอนรกษเมองจะตองสอดคลองกบวตถประสงคดานสงคมและเศรษฐกจของภาค ในการอนรกษเมองอาจจ าเปนตองมการปรบเปลยนบางสงบางอยางเพอตอบสนองตอชวตในปจจบน แตจะตองระมดระวงไมใหกระทบตอโครงสราง และประวตศาสตรของเมอง การวางผงความหนาแนน และสดสวนของ


2-3

เมองจะตองไดรบการเกบรกษา ความเปนของแทดงเดมของโบราณสถานและกลมอาคารจะตองไดรบการอนรกษตามหลกการของกฎบตรเวนส (ICOMOS,1993b, หนา 88-89)

3) มตจากการประชมสมมนาระหวางประเทศเพอการอนรกษเมองประวตศาสตรข น า ด เ ล ก (Resolutions of the International Symposium on the Conservation of Smaller Historic Towns) ในการประชมสามญครงท 4 ของอโคโมส ระหวางวนท 29 -30 พฤษภาคม พ.ศ. 2518 (ค.ศ. 1975) ทประชมไดผาน “มตจากการประชมสมมนาระหวางประเทศเพอการอนรกษเมองประวตศาสตรข น า ด เ ล ก (Resolutions of the International Symposium on the Conservation of Smaller Historic Towns)” มตดงกลาวเปนการขยายหลกการอนรกษเมองประวตศาสตรขนาดเลก (Smaller Historic Town) โดยระบวา เมองประวตศาสตร ขนาดเลกจ าแนกออกไดหลายรปแบบตามลกษณะของปญหาทเกดขน และตามลกษณะเฉพาะซงแตกตางกนโดยเฉพาะอยางยง ขนาด บรบททางสงคม และบทบาททางเศรษฐกจ มาตรการในการฟนฟและปรบปรงเมองเหลานจะตองใหความเคารพตอสทธ ประเพณ และความตองการของผอยอาศย ตอบสนองเปาหมายและวตถประสงคของชมชน มตดงกลาวเรยกรองใหบรรจประเดนปญหาและความจ าเปนของเมองประวตศาสตรขนาดเลกเขาเปนสวนหนงในการจดท านโยบายระดบภาค ใหมการประสานแผนของหนวยงานสาธารณะทสงผลกระทบตอเมอง เชน การก าหนดทตงโรงงานอตสาหกรรม โครงขายการจราจรและสาธารณปโภคสาธารณปการตางๆ ขณะทในการวางแผนระดบทองถน ใหค านงถงการรกษาคณคาของเมองประวตศาสตรและดแลขนาดของสงกอสรางใหมใหสอดคลองกบลกษณะเฉพาะของเมอง อาคารส าคญ และภมทศนของเมองทมอยเดม รกษามมมองทางสายตาและความเชอมโยงของทวาง ถนนและจดตางๆ หลกเลยงการรอถอนองคประกอบทส าคญทางประวตศาสตร แนะน าใหเอาอาคารเกากลบมาใชประโยชนใหมแทนการรอถอน และเสนอแนะใหมการพฒนาวธการส ารวจ ประเมน และอนรกษเมองประวตศาสตรขนาดเลก รวมทงกระตนใหประชาชนในพนทเกดความภมใจ และใหผทเกยวของหนมาสนใจดแลเอาใจใสเมองประวตศาสตรใหมากยงขน (ICOMOS,1993c, หนา 92-94)

4) ขอแนะน าของยเนสโกเกยวกบการปกปองและบทบาทรวมสมยของพนทประวตศาสตร (UNESCO’s Recommendation Concerning the Safeguarding and Contemporary Role of Historic Areas) ขอแนะน าของย เนสโกเกยวกบการปกปองและบทบาทรวมสมยของพนทประวตศาสตร ไดรบการรบรองจากทประชมสามญของยเนสโกทเมอง ไนโรบ (Nairobi) เมอวนท 26 พฤศจกายน พ.ศ. 2519 (ค.ศ.1976) สาระส าคญคอการใหค าจ ากดความของ “พนทประวตศาสตร (Historic Area)” และอธบายถงหลกการและมาตรการทวไปในการปกปองพนทดงกลาว มาตรการทแนะน าประกอบไปดวยมาตรการทวไปทางกฎหมายและการบรหารจดการ เชน การทบทวนกฎหมายเกยวกบการวางแผนภาคและเมอง และนโยบายดานการเคหะ การจดท าระบบในการอนรกษพนทประวตศาสตร การจดท ามาตรการสนบสนนทางการเงนในการปรบปรงซอมแซมอาคารเกา การจดตงหนวยงานทรบผดชอบประสานการจดท าแผนการอนรกษและเอกสาร การจดท าทะเบยนพนทประวตศาสตร การส ารวจขอมลทางดานสถาป ตยกรรม สงคม เศรษฐกจ วฒนธรรม และขอมลทางเทคนค รวมถงขอมลเกยวกบเมองและภาคในระดบกวาง การจดท าแผนการด าเนนงาน การศกษาวจย การใหการศกษาในโรงเรยน และการสรางความรวมมอในระดบนานาชาต (ICOMOS,1993e, หนา 108-118)

5) กฎบตรเพอการอนรกษเมองและพนทเมองประวตศาสตร (Charter for the Conservation of Historic Towns and Urban Areas) หรอกฎบตรวอชงตน (Washington Charter) ในการประชมสามญครงท 6 ของอโคโมสในปพ.ศ. 2524 (ค.ศ.1981) ทกรงโรม (Rome) ทประชมไดผานมตใหมการรางกฎบตรเพอการอนรกษสวนประวตศาสตรและเมองประวตศาสตรเพอเพมเตมใหกฎบตรเวนสมความ


2-4

สมบรณยงขนจากนนมการจดเตรยมรางกฎบตรเพอการอนรกษเมองและพนทเมองประวตศาสตร หรอ “กฎบตรวอชงตน” ซงผานการรบรองจากทประชมสามญของ อโคโมส ทกรงวอชงตนดซ เมอเดอนตลาคม พ.ศ. 2530 (ค.ศ.1987) เปนเอกสารทก าหนดหลกการ วตถประสงค และวธการในการอนรกษชมชนเมองประวตศาสตรในภาพกวาง โดยใหความสนใจกบพนทเมองประวตศาสตรทงเมองใหญ เมองเลก และศนยกลางเมอง หรอยานประวตศาสตร รวมถงสงแวดลอมทอยโดยรอบทงสงแวดลอมตามธรรมชาตและสงแวดลอมทมนษยสรางขน

กฎบตรดงกลาวระบถงความจ าเปนในการบรณาการการอนรกษเมองเขากบนโยบายการพฒนาดานสงคม เศรษฐกจและการวางแผนภาคและเมองในทกระดบ รวมทงคณลกษณะของเมองทตองสงวนรกษาว าประกอบดวยลกษณะเฉพาะทางประวตศาสตรของเมอง หรอพนทเมอง (Historic Character of the town or Urban Area) และองคประกอบทางดานวตถและทางดานจตใจทแสดงถงลกษณะดงกลาว โดยเฉพาะสงตอไปน

รปแบบของเมอง (Urban Pattern) ซงก าหนดแปลงทดนและถนน ความสมพนธของอาคารกบพนทสเขยวและพนทโลง รปรางหนาตาอาคารทง

ภายนอกและภายใน ซงเหนไดจากสดสวน ขนาด การกอสราง วสด ส และการตกแตง

ความสมพนธของเมอง หรอพนทเมองกบทตงทอยโดยรอบ ทงทเปนธรรมชาตและทมนษยสรางขน

บทบาทหนาททหลากหลายของเมองหรอพนทเมองทสงสมมาตามกาลเวลา

นอกจากนยงระบถงความส าคญของการมสวนรวมของผอยอาศยในพนท ในการอนรกษและการใหความส าคญกบผอยอาศยในพนทเปนอนดบแรก ในดานวธการและเครองมอนน กฎบตรดงกลาวแนะน าให ใชการวางแผนแบบ สหสาขาวชา โดยพจารณาปจจยทเกยวของทกดาน ซงรวมถงโบราณคด ประวตศาสตร สถาปตยกรรม เทคนค สงคมวทยา และเศรษฐศาสตร มการระบวตถประสงคหลกของแผนอนรกษ รวมถงมาตรการทางกฎหมาย การบรหาร และการเงนทจ าเปน ตลอดจนการก าหนดเปาหมายเพอเสรมสรางความสมพนธสอดคลองระหวางพนทเมองประวตศาสตรและพนทเมองโดยรอบ รวมทงการก าหนดอาคารทตองการอนรกษ และการเกบบนทกขอมล ในดานการกอสรางอาคารใหมหรอปรบปรงอาคารเดมนนจะตองใหความเคารพตอรปแบบอาคารเดม โดยเฉพาะสดสวนและขนาดแปลงทดน นอกจากนยงแนะน าใหมการจดระเบยบการจราจรและทจอดรถใหเหมาะสม ควบคมไมใหมการสรางทางดวนผานเขามาในเมอง มการปองกนผลกระทบจากภยธรรมชาต มลพษ และแรงสนสะเทอนรวมทงแนะน าใหจดกจกรรมสรางการมสวนรวมและการฝกอบรมแกผปฏบตงานดานการอนรกษ

ตารางท 2-1 สรปการทบทวนกฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวกบการอนรกษเมอง

สาระทเกยวของ

เนอหา การน าไปประยกตใชในพนทศกษา

กฎบตรเวนส (Venice Charter) (ค.ศ. 1964)

- การนยามความหมายถงซงไมเพยงแคสงกอสรางทางสถาปตยกรรมอยางเดยวเทานน แตยงรวมถงบรเวณเมองหรอชนบททพบหลกฐานของอารยธรรมใดอารยธรรมหนง พฒนาการส าคญหรอเหตการณ

การนยามองคประกอบของยานชมชนเกาซงหมายรวมมากกวาสถาปตยกรรม โดยหมายรวมถงพนท เมองและชนบทโดยรอบท


2-5



ส าคญทางประวตศาสตร - ไมไดจ ากดเพยงเฉพาะผลงานศลปะทยงใหญ แตยงหมายรวมถงผลงานจากอดตทธรรมดากวานน ซงสงสมคณคาวฒนธรรมจากกาลเวลาทผานไป

สมพนธกน นอกจากนยงนยามถงผ ล งาน ใน อ ด ต ท ม ร ป แ บ บ ทธรรมดา

มตเพอการฟนฟแหลงทตงเมองประวตศาสตร (ค.ศ.1996)

- ความส าคญของมรดกทางวฒนธรรมในฐานะเปนแหลงทองเทยวทกระตนเศรษฐกจของประเทศ

ก า ร ส ร า ง แ ผ น บ ร ณ า ก า ร ทผ ส ม ผ ส าน ก จ ก ร รม ท างก ารทองเทยวท เหมาะสมกบบรบทของยานชมชนเกาทาอเทน

มตแหงบรกส : หลกการบรณะเมองประวตศาสตร

- การอนรกษเมองประวตศาสตร การบรณะและการปรบเปลยนประโยชนใชสอยเพอใหตอบสนองความตองการ ลบรณาการเขากบแผนดานทอยอาศย - ระม ด ระว ง ไม ให ก ระท บ ต อ โค รงส ร า ง แล ะประวตศาสตรของเมอง การวางผงความหนาแนน และสดสวนของเมองจะตองไดรบการเกบรกษา ความเปนของแทดงเดมของโบราณสถานและกลมอาคาร

- การวางแผนบรณาการกบแผนดานทอยอาศยและค านงถงกลมชายขอบในการอนรกษใหเปนสวนหนงของการไดรบผลประโยชนจากการอนรกษ - การรกษาโครงสราง สดสวน ความด งเดมและความแทของเมอง

มตจากการประชมสมมนาระหวางประเทศเพอการอนรกษเมองประวตศาสตรขนาดเลก

- การขยายหลกการอนรกษเมองประวตศาสตรขนาดเลก (Smaller Historic Town) โดยบรรจเปนสวนหนงของการอนรกษแมวาอาจเปนเพยงพนทเลกๆของเมอง - การวางแผนระดบทองถน ใหค านงถงการรกษาคณคาของเมองประวตศาสตรและดแลขนาดของสงกอสรางใหมใหสอดคลองกบลกษณะเฉพาะของเมอง อาคารส าคญ และภมทศนของเมองทมอยเดม รกษามมมองทางสายตาและความเชอมโยงของทวาง ถนนและจดตางๆ หลกเลยงการรอถอนองคประกอบทส าคญทางประวตศาสตร แนะน าใหเอาอาคารเกากลบมาใชประโยชน ใหม แทนการรอถอน และเสนอแนะใหมการพฒนาวธการส ารวจ ประเมน และอนรกษเมองประวตศาสตรขนาดเลก

การก าหนดยานชมชนเกาเปนสวนหนงของการอนรกษเมอง โดยใหความส าคญกบแผนระดบทองถนซงควรมสาระดงน - การรกษาคณคาของเมองประวตศาสตร - ดแลขนาดของสงกอสรางใหมใหสอดคลองกบลกษณะเฉพาะของเมอง อาคารส าคญ และภมทศนของเมองทมอยเดม - รกษามมมองทางสายตา - ความเชอมโยงของทวาง ถนนและจดตางๆ - หลกเลยงการรอถอนองคประกอบทส าคญทางประวตศาสตร - แนะน าใหเอาอาคารเกากลบมาใชประโยชนใหมแทนการรอถอน - การพฒนาวธการส ารวจ


2-6



ประเมน และอนรกษเมองประวตศาสตรขนาดเลก

ขอแนะน าของยเนสโกเกยวกบการปกปองและบทบาทรวมสมยของพนทประวตศาสตร

การทบทวนกฎหมายเกยวกบการวางแผนภาคและเมอง และนโยบายดานการเคหะ การจดท าระบบในการอนรกษพนทประวตศาสตร การจดท ามาตรการสนบสนนทางการเงนในการปรบปรงซอมแซมอาคารเกา

การทบทวนโครงสรางกฎหมาย ระบ บ สน บ สน น ท างก าร เง น มาตรการการปฎบตทางกฎหมายท องถ น ในการสน บสนนการอนรกษยานชมชนเกา

กฎบตรเพอการอนรกษเมองและพนทเมองประวตศาสตร

ก าหนดองคประกอบทางดานวตถและทางดานจตใจทแสดงถงลกษณะดงกลาว โดยเฉพาะสงตอไปน - รปแบบของเมอง (Urban Pattern) ซงก าหนดแปลงทดนและถนน - ความสมพนธของอาคารกบพนทสเขยวและพนทโลง รปรางหนาตาอาคารทงภายนอกและภายใน ซงเหนไดจากสดสวน ขนาด การกอสราง วสด ส และการตกแตง - ความสมพนธของเมอง หรอพนทเมองกบทตงทอยโดยรอบ ทงทเปนธรรมชาตและทมนษยสรางขน - บทบาทหนาททหลากหลายของเมองหรอพนทเมองทสงสมมาตามกาลเวลา

น าไปประยกต ใน เน อของการวางแผน เชน การรกษาแบบแผนของเมอง การสรางความสมพนธของอาคารกบสภาพแวดลอม รวมไปถ งพนท ท างธรรมชาต การรกษาบทบาทหนาทของแตละพนทในเมอง

2.1.2 แนวคดหลกการของการอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม3

2.1.2.1 ความหมายของการอนรกษ (Definition) “การอนรกษ”ในค าภาษาองกฤษนนมค าอย 2 ค า คอ Historic Preservation ทนยมใชกน

ในประเทศสหรฐอเมรกา สวนค าวา Conservation นยมใชในประเทศองกฤษ ปจจบน Conservation เปน ค าทนยมใชกนอยางกวางขวางในระดบนานาชาต อยางไรกตามใน “การอนรกษ”ยงมค าทมความหมายเฉพาะในการอนรกษทแตกตางกนอยหลายค า (Catanese & Snyder, 1979)4 คอ

1) Restoration (การปฏสงขรณ) การปฏสงขรณเปนการซอมแซมอาคารใหอยในสภาพดงเดมโดยการสรางทดแทนของเดมทสญหายไป และรอถอนสวนทเพมเตมหรอตดตอใหมออก 3 อางถงใน รศ.สทธพร ภรมยรน, การอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม : แนวคดหลกการและผลการปฏบต ,หนาจว 2546-2547 4 Catanese & Snyder ,1979) อางถงใน รศ.สทธพร ภรมยรน, การอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม : แนวคดหลกการและผลการปฏบต ,หนาจว 2546-2547


2-7

2) Rehabilitation (การฟนฟบรณะและปรบปรงใหม) เปนการซอมแซมอาคารเดมใหอยในสภาพดและสามารถใชประโยชนไดอก อาจเปลยนแปลงภายในเพอใหสามารถรองรบความตองการในปจจบน

3) Conservation (การสงวนรกษา) เปนการสงวนรกษาทรพยากรใหสามารถใชประโยชนไดนานตอไปอกในอนาคต ปจจบน Conservation อาจหมายถงการอนรกษโดยทวไป

4) Replication ,Reconstruction (การจ าลองหรอสรางขนใหมใหเหมอนเดม) เปนการสรางอาคารหรอสงกอสรางอนๆขนใหมใหมสภาพเหมอนกบอาคารเดมทถกท าลายไปทกประการ

5) Relocation (การเคลอนยายไปตงในทใหม) เปนการยายอาคารเดมไปสรางในทตงใหมใหมสภาพเหมอนเดมมากทสด

2.1.2.2 แรงจงใจทท าใหเกดการอนรกษ Motivation for Conservation

การอนรกษเกดจากแรงจงใจหลายประการทผลกดนและน าไปสการด าเนนการ (Catanese & Snyder ,1979) แรงจงใจเหลานนไดแก

1) เพอพทกษมรดกของสงคม (Protect our Legacy/Heritage) การอนรกษเปนการพทกษมรดกทไดรบมาจากอดตไวใหผคนในปจจบนและอนาคตไดชนชมกบมรดกทบรรพบรษของเราไดสรางไว

2) เพอสรางความหลากหลายมชวตชวาใหเกดขนในเมอง (Ensure Variety in Urban Fabric) ชมชนทมสภาพแวดลอมทหลากหลายทงเกาและใหมทผสมผสานกนอยางเหมาะสมยอมมชวตชวานาอยอาศยมากกวาชมชนทสรางขนใหมทงหมด

3) เพ อผลประโยชนทางด าน เศรษฐกจ (Economic) การอน รกษ ม กจะใหผลตอบแทนทางดานเศรษฐกจทหลากหลาย ผลตอบแทนเหลานนมกจะมาจากกจกรรม พาณชยกรรมและการทองเทยวทเกดขนภายหลงการอนรกษ

4) เพอเปนสญลกษณ (Symbolic) การอนรกษเปนการรกษาสงทเคยมในอดตไวเปนสญลกษณหรอตวแทน เพอใหชนรนหลงไดรจกรบทราบและเกดความภาคภมใจ

2.1.2.3 ประเภทของสงทควรอนรกษ (Categories of Conservation)

สงทควรอนรกษมอยหลายประเภท ท งท เปนรปธรรมหรอกายภาพ มตงแต ขนาดใหญ เชน เมอง พนทบางสวนของเมองหรอบรเวณ ไปจนถงขนาดเลก วตถหรอชนสวนของอาคาร และอาจรวมถงสงทเปนนามธรรม เชน ประเพณ วถชวต เปนตน ประเภทของสงทควรอนรกษมอยหลากหลายตวอยาง (Catanese & Snyder ,1988)5 ไดแก

1) บรเวณธรรมชาต (Natural Areas) บรเวณธรรมชาตทควรอนรกษคอ พนทบรเวณทมสงมชวตแวดลอมตามธรรมชาต เชน ปา ภเขา ทะเล ชายหาด หรอแมน าล าคลองทสวยงาม หรอมคณคาทางดานนเวศวฒนธรรม โบราณคดและประวตศาสตร

5 (Catanese & Snyder ,1988) อางถงใน รศ.สทธพร ภรมยรน, การอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม : แนวคดหลกการและผลการปฏบต ,หนาจว 2546-2547


2-8

2) เมองเลกและหมบาน (Town and Villages) เมองเลกและหมบาน แสดงใหเหนการผสมผสานในทกๆดานของวถชวตไดชดเจน บาน ทท างาน วด โรงเรยน รานคา ไรนา สวน อาคารสาธารณะ ฯลฯ ลวนเปนองคประกอบทส าคญของชมชนทท าใหเกดความนาสนใจ

3) เสนขอบฟาและชองมองทวทศน (Skylines and View Corridor) เสนขอบฟาเปนเอกลกษณอนหนงของเมอง อาจอนรกษโดยการจ ากดความสงของอาคาร ชองมองทวทศนชวยใหผคนไดมองเหนอาคาร อนสาวรยหรอสงกอสราง บรเวณหรอสถานทส าคญของเมองรวมไปถงบรเวณทมความสวยงามตามธรรมชาต เชน ทวเขา แมน า หรอทะเลทตงอยไกลออกไป

4) ยานและชมชนยอย (Districts and Neighborhoods) ในเมองทกเมองมกจะมยานทมความส าคญทางดานประวตศาสตร หรอมความสวยงามทางดานสถาปตยกรรมของกลมอาคาร หรอ ภมทศนของชมชน ชมชนยอยเปนทอยอาศยของกลมชนบางกลมทมเชอชาตลกษณะทางสงคม วฒนธรรมและวถชวตทนาสนใจและแตกตางไปจากบรเวณอนๆ

5) ภมทศนถนน (Streetscapes) ถนนเปนโครงสรางและองคประกอบทส าคญอยางหนงของชมชน แตละชมชนมกจะมถนนสายส าคญทแสดงเอกลกษณดวยสวนประกอบของภมทศนถนน เชนตนไม อาคารสองขาง อปกรณประกอบถนน ฯลฯ

6) รปดานหนาอาคาร (Facade) รปดานหนาอาคารเปนสวนประกอบทส าคญของภมทศน ถนน ลานโลง หรอทวางของชมชน (urban space/plaza)

7) อาคาร (Building) อาคารมกจะไดรบความสนใจทจะอนรกษเปนล าดบแรก เนองจากมคณสมบตตามเกณฑหลายขอ ปจจบนมกจะรวมบรเวณทต งและบรเวณขางเคยงให เปนสวนประกอบเพมเขามาอก

8) วตถและชนสวน (Objects and Fragments) นอกเหนอจากอาคารแลวยงมสงกอสรางและชนสวนของอาคาร สงกอสรางทยงคงเหลออยไมถกท าลาย มความส าคญสมควรไดรบการอนรกษเชนกน

9) มรดกทางวฒนธรรม (Cultural Heritage) มรดทางวฒนธรรมอาจปรากฏเปนรปรางทชดเจน เชน อาคาร สงกอสราง สถานท หรอเปนนามธรรม เชน ประเพณ พธกรรม วถชวต ฯลฯ

ปจจบนมรดกทางวฒนธรรมหรอ Cultural Heritage เปนค าทนยมใชอยาง

แพรหลาย มความหมายลกซง กวางขวางและครอบคลมสงทสมควรไดรบการอนรกษเกอบทกประเภท ซงในความหมายทครอบคลมนสามารถสรางกรอบของการอนรกษทงในมตดานกายภาพและไมใชกายภาพ อกทงยงรวมถงปฎสมพนธระหวางกายภาพกบสงทจบตองไดยาก ท าใหมตของการอนรกษเกดการขบเคลอนอยางมชวตชวาและมพลวตมากขน

2.1.2.4 หลกเกณฑการคดเลอกเพออนรกษ (Criteria for Conservation)

หลกเกณฑทนกอนรกษหรอผทเกยวของกบการอนรกษนยมน ามาใชในการพจารณาคดเลอกหรอตดสนใจเพออนรกษ (Catanese & Snyder, 1969)6 ไดแก

1) สนทรยภาพ (Aesthetic) ความสวยงาม แบบอยาง (Style) ความส าเรจในการออกแบบหรอการกอสรางในสมยหนง ความพเศษ มคณคาทางดานศลปะ สถาปตยกรรม และวศวกรรม 6 (Catanese & Snyder ,1969) อางถงใน รศ.สทธพร ภรมยรน, การอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม : แนวคดหลกการและผลการปฏบต ,หนาจว 2546-2547


2-9

2) ตวแทน (Typical) อาคารหรอสงกอสรางทเปนตวแทนของรปแบบทางศลปะสถาปตยกรรม และวศวกรรมทแพรหลาย เชน บานไทยภาคกลาง

3) หายาก (Scarcity) อาคารหรอสงกอสรางทมลกษณะพเศษ แปลกไมมทอนในโลก หรอยงเหลออยเพยงหลงเดยว

4) ความส าคญทางประวตศาสตร (Historic Role) อาคารหรอส งกอสรางทเกยวของและมความส าคญในสมยใดสมยหนงหรอเหตการณหนงในประวตศาสตร

5) สงเสรมบรเวณขางเคยง (Enhancement of Adjacent Area) อาคาร กลมอาคารหรอบรเวณทชวยสงเสรมใหบรเวณนนโดยรวมทงหมดมคณคา หากขาดสวนใดสวนหนงจะท าใหคณคาลดลง

6) ความเปนเลศในทางใดทางหนง (Superlatives) อาคารหรอสงกอสรางทมความเปนเลศหรอยอดเยยมในทางใดทางหนง เชน อาคารหลกแรก เกาทสด สงทสด ยาวทสด ใหญทสด ฯลฯ

7) ความส าคญทางด านวฒนธรรม (Cultural Significance) อาคารสถานท ขนบธรรมเนยม ประเพณ แนวปฏบต วถชวตของผคน กลมเชอชาต การสกการบชาและพธกรรมทางศาสนา อาจมความส าคญทางดานวฒนธรรมส าหรบชมชนใดชมชนหนงโดยเฉพาะ ตารางท 2-2 สรปการทบทวนแนวคดหลกการของการอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม



ความหมายของการอนรกษ

การนยามวธการของการอนรกษโดยแบงออกเปน 5 วธการหลกคอ - การปฎสงขรณ - การฟนฟและปรบปรงใหม - การสงวนรกษา - การจ าลองหรอสรางขนมาใหมใหเหมอนเดม - การเคลอนยายไปอยในทตงแหงใหม

การสรางเครองมอของการอนรกษย า น ช ม ช น เก า ท า อ เท น โด ยวเคราะหความเหมาะสมของแตละเทคนควธการกบ พนท และองคประกอบของยานชมชนเกา

แรงจงใจทท าใหเกดการอนรกษ

การอนรกษเกดจากแรงจงใจเหลานนไดแก - เพอพทกษมรดกของสงคม - เพอสรางความหลากหลายมชวตชวาใหเกดขนในเมอง - เพอผลประโยชนทางดานเศรษฐกจ - เพอเปนสญลกษณ (Symbolic) การอนรกษเปนการรกษาสงทเคยมในอดตไวเปนสญลกษณหรอตวแทน - เพอใหชนรนหลงไดรจกรบทราบและเกดความภาคภมใจ

น าไปก าหนดเปนเปาหมายของการวางแผนงานดานการอนรกษยานชมชนเกาทาอเทน ตามความเหมาะสมกบบรบทของพนท อกทงยงน าไปใชในกระบวนการสรางความมสวนรวมของชมชนในการอนรกษ

ประเภทของสงทควรอนรกษ

ประเภทของสงทควรอนรกษมอยหลากหลาย - บรเวณธรรมชาต - เมองเลกและหมบาน - เสนขอบฟาและชองมอง

น าองคประกอบทควรอนรกษทง 9 ห วข อ ไป ว เคราะห ถ งความเหมาะสมในบรบทของพนทในแตละประเดน และในทายทสดคอ


2-10



- ยานและชมชนยอย - ภมทศนถนน - รปดานหนาอาคาร - อาคาร - วตถและชนสวน - มรดกทางวฒนธรรม

การวางแผนอนรกษยานชมชนเกาท า อ เ ท น โ ด ย ค ร อ บ ค ล มองคประกอบทควรอนรกษทง 9 ประเดน

หลกเกณฑการคดเลอกเพออนรกษ

การพจารณาคดเลอกหรอตดสนใจเพออนรกษมอย 7 ประการคอ - สนทรยภาพ ความสวยงาม แบบอยาง - ตวแทนอาคารหรอสงกอสรางท เปนตวแทนของรปแบบทางศลปะสถาปตยกรรม - หายาก - ความส าคญทางประวตศาสตร - สงเสรมบรเวณขางเคยง - ความเปนเลศในทางใดทางหนง - ความส าคญทางดานวฒนธรรม

น าหลกเกณฑการพจารณาไปเปนสวนหนงของการคดเลอกองคประกอบในการอนรกษยานชมชนเกาในพนททาอเทน

2.1.3 แนวคดการสรางสรรคสถาปตยกรรมบานเมอง ผสรางสรรคสถาปตยกรรมบานเมอง ทจะตองตอบสนองความตองการทางพฤตกรรมตาม

กระบวนการเกยวกบการรบร การรและการรสกทางอารมณและการเกดพฤตกรรมในสภาพแวดลอม โดยการสรางสรรคมตทางสถาปตยกรรมเมอง ทมความเหมาะสม ใน 3 มตหลกดงน7

1) มตแหงการสมผส (Sensory Dimension) 2) มตแหงสญลกษณ (Symbolic Dimension) 3) มตแหงความยงยน (Sustainability Dimension)

โดยเฉพาะมตแหงสญลกษณ (Symbolic Dimension) โดยการสรางสรรคสถาปตยกรรม บาน+เมอง ใหสงเสรมการรบรสญลกษณ

1) โดยการจดระเบยบสภาพแวดลอมกายภาพเพอใหเกดจนตภาพไดงาย โดยเฉพาะการเปดมมมองสอาคารทมคณลกษณะเปนสญลกษณทมกซอนอยในบรบทของเมอง

2) โดยการอนรกษสภาพแวดลอมกายภาพทมคณคาและทกอใหเกดจนตภาพ มใชการรอถอนท าลายสงทมคณคาทางสถาปตยกรรม และหรอคณคาทางประวตศาสตร

3) โดยการสรางสรรคสภาพแวดลอมเพอเปนสญลกษณใหมของเมองมใชเพยงแต “กน” มรดกเดม แตมการสรางมรดกใหมขนมาแทนท ตามทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวคตวงศไดเสนอไววา “อยากนมรดกโดยมไดสรางมรดก” โดยเฉพาะการสรางสรรคอาคารสงทเปนงานสถาปตยกรรมคบานคเมอง ซงสามารถดงดดความสนใจของนกทองเทยวทงชาวไทยและชาวตางประเทศ

7 ศ.ดร. วมลสทธ หรยางกร การสรางสรรคสถาปตยกรรมบาน+เมอง : มตทางพฤตกรรมภายใตกระแสโลกาภวฒน 2547


2-11

จากการทบทวนแนวคดการสรางสรรคเมองสามารถน าไปสรางกรอบแนวคดทางการวางแผนการอนรกษและพฒนาพนททาอเทน โดยวางกรอบในประเดนทครอบคลมทง 3 เรอง มตแรกคอ มตของสมผส ไดแก การออกแบบสภาพแวดลอมชมชนเมองทตอบสนองการรบรของมนษยทงทางรป กลน เสยง รวมไปถงการรบรทางรสชาตโดยเฉพาะอยางยงดานมรดกอาหาร มตทสองคอ การสรางการรบรทางสายตา ผ านการออกแบบภมทศน ระบบจนตภาพ รวมไปถงบรรยากาศตางๆของเมอง และมตสดทายคอ การวางแผนเพอแสวงหาความยงยน เชน ความยงยนทางทรพยากร ทางอาหาร ทางกระบวนการทางสงคม เปนตน

2.1.4 แนวคดและหลกการอนรกษและพฒนาเมองเกา8 ในประเทศไทยปรากฏเมองเกามากมายกระจายอยในทกภาคของประเทศ เมองเกาจ านวน

มากเปนพนททมประชากรใชประโยชนเปนทตงชมชนตอเนองมาจนถงปจจบน เมองเกาเหลานมประวตความเปนมายาวนาน มเรองราวของการเปลยนแปลงทางสงคมและวฒนธรรมตามชวงเวลาตางๆ อยางมากมาย สามารถใชเปนตวอยางในการศกษาท าความเขาใจเรองทศทางและแนวโนมของการเปลยนแปลงสงคมและวฒนธรรมมนษยไดอยางด ปจจบนทกจงหวดมการเปลยนแปลงทงดานลกษณะกายภาพและสงคมวฒนธรรมอยางมากและรวดเรว สงผลกระทบตอรองรอยและท าเลทมความส าคญตอการศกษาประวตความเปนมา รวมทงพนททเปนเมองเกา มโอกาสทจะถกเปลยนสภาพหรอถกท าลายไปอยางสนเชงกอนเวลาอนสมควร จงควรม การด าเนนการแทรกแซงกระบวนการเปลยนแปลงเหลาน เพออนรกษรองรอยและท าเลบางสวนทมความส าคญตอการศกษาประวตความเปนมา และการเปลยนแปลงของเมองเกาในประเทศไทยไว มใหเสอมสภาพจนหมดสนไปกอนเวลาอนควรและรกษาไวมรดกทางวฒนธรรมสมยอดตเหลานไวใหเปนสมบตตกทอดแกประชากรรนลกหลานสบไป ทงน ประสงค เอยมอนนต (2550) ไดใหหลกการของการพฒนาเมองเชงอนรกษไววา เปนการพฒนาโดยแยกพนทพฒนาเชงเศรษฐกจออกจากพนททควรอนรกษทางศลปกรรมและธรรมชาต แตยงคงแสดงให เหนถงความเชอมตอของพนท พฒนาทงสองลกษณะ โดยใหเหนการคลคลายทคอยๆ เปลยนแปลงจากพนทอนรกษไปสพนทพฒนาเชงเศรษฐกจ พนทอนรกษตองปรบปรงใหองคประกอบของชมชนเมองเดมปรากฏอยางเดนชดทงรปแบบอาคาร ผงบรเวณ สงแวดลอม และบรรยากาศของทงพนท สวนพนททพฒนาเพอเศรษฐกจตองใหหางจากพนทอนรกษ ระยะหางระหวางสองพนทตองขนอยกบอตราความเจรญเตบโตของเมองแตละเมอง ทงนตองไมใหกจกรรมทางเศรษฐกจเขามารบกวนพนทอนรกษ

ในพนทอนรกษเมอไดรบการปรบปรงจนอาคาร สถานท และสงทมคณคาปรากฏจนเหนเอกลกษณของพนทชดเจนในระดบหนงแลว จะตองมการจดการปรบปรงในรายละเอยดตางๆ และจดการเพอใหไดบรรยากาศของพนททไดรบการอนรกษนน ในการปรบปรงจะตองระมดระวงมใหเนนการตกแตงมากเกนไปจนไดรบความรสกแปลก ซงเกดจากการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมเดม หากเปนเชนนนจะไมเรยกวาการพฒนาเชงอนรกษ แตจะเปนการตกแตงเมอง

8 กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม ส านกงานนโยบายและแผน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมhttp://www.onep.go.th/ncecd/?name=onep_3&file=readnews&id=9


2-12

รปท 2-1 แสดงหลกการพฒนาเมองเชงอนรกษ ทมา : กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม

ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

การพฒนาเมองเกาในเชงอนรกษนน นอกจากการอนรกษสถาปตยกรรมส าคญ อตลกษณ คณลกษณะเฉพาะ บรณภาพ และความเปนของเดมแทของเมองเกาแลว จะตองค านงถงระบบนเวศของเมองดวย อาท สายน าหรอแหลงน าทหลอเลยงเมอง ระบบนเวศเกษตรโดยรอบเมองเกา และระบบนเวศธรรมชาตทมผลเกยวเนองกบเมองเกา เพราะระบบนเวศเหลานยอมมผลในการท าใหเมองเกาสามารถด ารงอยไดอยางยงยน ดงนนภาพของการอนรกษและพฒนาเมองเกาจงมบรบททกวางขวางมากขน นอกจากนในบางประเทศ อาท ญปน ยงไดมการขยายขอบเขตของการอนรกษ และพฒนาเมองเกาไปถงขนของการปลกไมใหญไวเพอใชซอมแซมอาคารทเปนสถาปตยกรรมส าคญๆ ภายในเมองดวย สงตางๆ เหลาน นอกจากจะแสดงถงความตงใจจรงในการอนรกษเมองเกาไวใหไดอยางยงยนแลว ยงแสดงถงความเจรญทางดานจตใจของผทอาศยอยในเมองเกาดวย ทงนไดพยายามประมวลตวอยางบางประการมาไวในรปดานลางนแลว

อยางไรกตาม แนวคดส าคญอกประการหนงในการพฒนาชมชนในแนวอนรกษกคอ การบรณาการศาสตรตางๆ เขามาชวยในงานดานการอนรกษ และสงเสรมใหทองถนไดมสวนรวมในการด าเนนการมากทสด ทงนการบรณาการจะตองผสานทงศาสตรและศลปในหลายดานดวยกน อาท การใชหลกนตศาสตรเขามาชวยในการออกกฎหมาย และก าหนดมาตรการทเหมาะสม การใชหลกรฐศาสตรเพอการจดการใหเกดประโยชนอยางยงยน เสมอภาค และเปนธรรม การใชวทยาศาสตรและเทคโนโลยเขามาชวยเพอสรางเครองมอและแนวคดใหมๆ ในการจดการกบปญหาตางๆ ไดดขน การใชหลกเศรษฐศาสตรมาสรางแรงจงใจในเชงเศรษฐกจเพอใหเกดความรวมมอในการจดการ

นอกจากนสงส าคญทมกถกละเลยเสมอๆ กคอ การศกษาประวตศาสตรในเรองของอปสรรคหรอความลมเหลวในการจดการในอดต เพอน ามาประยกตใชมใหเกดเหตการณผดพลาดนนอกในปจจบน สวนในดานของศลปนน จ าเปนอยางยงทจะตองมการตดตอสอสารกบ คน ซงอาจเปนชาวบานในทองถน ผบรหารในระดบตางๆ ผประกอบการ ภาคสวนตางๆ ทเกยวของ ฯลฯ ใหเขาใจถงแนวทางในการแกไขปญหาสงแวดลอม ซงในปจจบนไดมการกระจายอ านาจ และความรบผดชอบลงไปสทองถนแลว ดงนนในการแกไขปญหาตางๆ จงหลกเลยงไมไดทจะตองตดตอประสานงานกบทองถน และตองท าความเขาใจกบชาวบานใน


2-13

ทองถนดวย แตการท าความเขาใจโดยใหแตขอมลอยางไมมศลปมกจะท าใหเกดปญหาอยเสมอ หรอมกเกดเหตการณทเรยกวา “พดกนคนละภาษา” อยเสมอๆ ทงนหากขาดศลปในการสอสารมวลชนทดแลวกจะท าใหเกดปญหาในการด าเนนการได นอกจากนการเขาถงชมชน และการจดการเพอใหชมชนทองถนไดเขามามสวนรวมในการจดการกเปนเรองส าคญ จงตองมศลปในการใชกระบวนการมสวนรวมของชมชน (Public Participation) ใหเกดประโยชนในการจดการมากทสด และประเดนสดทายทเปนเรองส าคญอกประการหนง คอ การใชหลกศกษาศาสตรในการใหความรแกชมชน ซงการใหความรนตองมใชองคความรในเชงทฤษฎเทานน แตตองเปนการใหความรและสรางกระบวนการเพอใหเกดจตส านก รวมทงเกดความตระหนกในดานการอนรกษเมองเกาดวย

การสงเสรมใหชมชนทองถนมสวนรวมในการอนรกษและพฒนาเมองเกา เปนเรองทมความส าคญมาก เพราะชาวชมชนทองถนเปนผทอยในเมองเกา และจะเปนผสานตอใหเกดความยงยนของเมอง ดงนนการใหความร ความเขาใจถงคณคา และความส าคญของเมองเกาจงเปนเรองทตองมการด าเนนการอยางตอเนอง เพอใหประชาชนโดยทวไปเกดจตส านกและความตระหนกในการอนรกษสภาพแวดลอมของเมองเกาตอไป อยางไรกตามส าหรบแนวคดหลกในการอนรกษ ไดมการก าหนดไวในยทธศาสตรการอนรกษและพฒนาเมองเกา พ.ศ. 2548-2552 ซงคณะรฐมนตรมมตเหนชอบเมอวนท 4 มกราคม 2548 ดงน “เมองเกาหรอเมองประวตศาสตร เปนแหลงมรดกทางวฒนธรรมทส าคญของชาต เปนพนททควรไดรบการปกปกรกษาและสงเสรมใหอตลกษณและคณลกษณะเฉพาะ (identity and character) ด ารงอย และสงผลใหเกดคณคาความส าคญ บรณภาพและความเปนของแท (integrity and authenticity) แกพนท ทงในสวนทเปนรปธรรม (tangible heritage) และสวนทเปนนามธรรม (intangible heritage) ทมความสอดคลองกบแนวทางการพฒนาเมองอยางยงยนและใหความส าคญกบความสมดลของระบบนเวศ สภาพเศรษฐกจชมชน และสภาพความเปนอยทดของประชาชน”

2.1.5 แนวทางการรกษาเอกลกษณ ภมทศน และการฟนฟเมองเกา9 การรกษาเอกลกษณ ภมทศน และการฟนฟชมชนในเมองเกา แนวทางการรกษาทเปนสากล

นน เซอรเบอรนาด เฟลเดน (Fielden, 1993) ไดใหหลกการในแงของการวางแผนการอนรกษ เมองประวตศาสตร ไว 4 ประการ คอ

2.1.5.1 การผนวกการอนรกษเขาไวในแผนพฒนาเมอง (Integrated conservation)

แนวคดของการอนรกษเมองประวตศาสตรทส าคญประการหนง คอ ตองผสมผสาน (Integrate) งานอนรกษใหเปนสวนหนงของวตถประสงคของการวางผงเมอง เนองจากการอนรกษเมอง ไมอาจพจารณาอยางโดดเดยวได กลวธทใชในการวางแผนพนทประวตศาสตรในเมอง ประกอบไปดวยเทคนคทางดานการอนรกษและฟนฟ รวมทงการจดหาบรการสาธารณะ ทชวยสงเสรมคณภาพของพนทในระยะยาว

9 กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมhttp://www.onep.go.th/ncecd/?name=onep_3&file=readnews&id=9


2-14

การวางแผนอนรกษควรมการด าเนนรวมกบผอาศยในพนท และควรมการออกกฎหมายขอบงคบและการก าหนดมาตรฐานในการปฏบต

2.1.5.2 การควบคมการเปลยนแปลง (Control of change)

การควบคมอตราการเจรญเตบโตหรอการพฒนาใหมๆ เปนวตถประสงคหลกอกประการหนง การศกษาปจจยทมผลตอการพฒนาในดานเศรษฐกจและสงคม จะท าใหสามารถรบมอกบการเปลยนแปลงไดเปนอยางด โดยการหามาตรการควบคมการพฒนาทมมากเกนไป โดยการก าหนดขนาดและรปแบบอาคาร การจ ากดปรมาณการจราจร และการจดเตรยมโครงสรางพนฐานทเหมาะสม

2.1.5.3 การออกแบบสงกอสรางทดแทน (Infill design)

การออกแบบอาคารใหมหรอโครงสรางหรอสวนตอเตม ควรมพนฐานมาจากการวเคราะหทชดเจนและเปนระบบ โดยเฉพาะอยางยงในเรองของเนอเมอง (Urban fabric) และหนาทใชสอย (Function) ดงนน หลกการของการออกแบบชมชนเมอง และความงามของเมอง จะตองน ามาประยกตใช

2.1.5.4 การบรหารจดการ (Administrative Actions)

การบรหารและการจดการในพนทอนรกษเมองเกา เปนสงจ าเปนอยางยง ไดมการกลาวไววา ไมมแผนอนรกษใดทท าไดส าเรจ หากไรการสนบสนนจากหนวยงานทองถน (Shankland, 1975) และในบางครงอาจตองอาศยอ านาจระดบสงในการด าเนนงานใหเปนผล (Holiday, 1973) นอกจากหนวยงานทองถนแลว ยงมหนวยงานอกหลายสวนทไดเขามาเกยวของกบการบรหารจดการ รวมทงการออกกฎหมายและมาตรการควบคมและสนบสนนใหเปนไปตามแผนการอนรกษทไดจดท าไว

การบรหารจดการเมองเกา จะแตกตางกนบางเลกนอยในกรณเมองเกาทยงมชวตหรอมกจกรรม (Living city) และเมองทตายแลวหรอไรกจกรรม (Dead city)

เมองเกาทยงมชวต หมายถงเมองทยงคงมกจกรรมโดยเฉพาะกจกรรมทางเศรษฐกจอย การสงเสรมการอนรกษยานเมองเกา จะตองค านงถงเครองมอทางการเมองทยงมพลวต (dynamic political instruments) มากกวาวธการทหยดนงหรอเนนเฉพาะทางดานเทคนค (static or technical means) ซงจะท าใหเมองหยดการเจรญเตบโต และใหผลรายกบพนทอนรกษไปดวย ดงนน การบรหารจดการเมองเกาทยงมชวตอย จะตองใหความส าคญกบการเจรญเตบโตทางดานเศรษฐกจมากกวาการเนนทางดานกายภาพ (Feilden, 1993) แตส าหรบเมองทตายแลว วธการจะเนนทการสรางสรรค หรอจดเตรยมทวาง (space) และลกษณะภมทศน ใหสอดคลองกบสงกอสรางทมการอนรกษ การควบคมลกษณะภมทศนทงหมด จะมความส าคญมาก (Goakes, 1987) ดงนน การบรหารจดการ ควรจะใหความส าคญกบการพฒนาทางดานกายภาพมากกวาการพจารณาการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและสงคม

ส าหรบในประเทศไทย ดร. นจ หญชระนนท ไดเคยใหแนวทางปฏบตในการอนรกษธรรมชาตและศลปกรรมในเมองไว 6 ประการ มรายละเอยดดงน (นจ หญชระนนท, 2520)

1) การใชประโยชนทดน มขอพจารณาคอ - การจ าแนกประเภทการใชประโยชนทดนใหเหมาะสม - การฟนฟบรณะชมชนใหกลบคนสชวต และ - การจดใหมสวนสาธารณะ


2-15

2) การพฒนาและกอสราง มขอพจารณาคอ - การออกแบบสถาปตยกรรมใหมความกลมกลนกบอาคารขางเคยง - การควบคมความสง ซงหมายถงการควบคมความหนาแนนโดยปรยาย

และยงท าใหไมบดบงหรอขมอาคารเดม ความสงนรวมถงเสาไฟฟา เสาโทรเลข ฯลฯ

- ลกษณะภายนอก ตองมการควบคมลกษณะภายนอกของอาคาร - การบ ารงรกษาใหอาคารและสภาพแวดลอมด ารงคณคาอยเสมอ

3) การอนรกษ - การคมครองคณคาและความงาม โดยการขนทะเบยนวตถและบรเวณ

ซงคณคาทคมครอง ควรม 3 ลกษณะ คอคณคาทางวทยาการ คณคา ทางประวตศาสตร และคณคาความงามตามธรรมชาต

- การอนรกษสมบตวฒนธรรม จะตองควบคไปกบการพฒนาเมองและภาค โดยพยายามธ ารงรกษาลกษณะพเศษของทองถนทปรากฏอย

- แมน า ล าคลอง หนอง บง เปนทโลง และเปนแหลงทงดงาม ใหความรนรมยใหแกเมอง

- ตนไม ควรเกบรกษาไว รวมทงใหมการรกษาหนาดนไว ในบางประเทศมการขออนญาตตดตนไมแมวาจะอยในบานของเอกชน

- โครงการพฒนา เชน สะพานลอย ถนนครอมคลอง ควรมการพจารณากอนการด าเนนการ เพราะอาจกอใหเกดความเสยหายแกทศนยภาพของเมอง

4) การสญจร - ถนนและอปกรณ ควรมทางเทากวาง และบรเวณปลกตนไม เครอง

เรอนในถนน และบรการสาธารณะ อาจจดใหอยในอาคารสถานทราชการ รวมทงการน าสายไฟฟา สายโทรศพท สายโทรเลข ลงใตดนในถนนบางสาย

- ระบบถนน โดยสรางถนนเลยงบรเวณทจะอนรกษ และปรบเปลยนถนนเดมในบรเวณอนรกษใหเปนทางเทา

- ทางเทาใตชายคา ควรจดใหมเฉพาะยานพาณชยกรรม - ทางเดนและทางจกรยานในเขตอนรกษ ควรลดการจราจรส าหรบ

รถยนต โดยเฉพาะรถยนตสวนตว และคนเมองใหกบคนและจกรยาน ถนนบางแหง อาจใหมการปดการจราจรแลวเปดใหเปนทางเทา เพอเสรมการจบจายซอของ โดยอาจใหมหาบเรแผงลอยทเปนระเบยบเรยบรอยรวมอยดวยเปนสดสวน

5) บรการสาธารณะ - ปจจยพนฐาน บรการสาธารณะจะตองจดใหอยางมประสทธภาพ

มการวางแผน พฒนา และบ ารงรกษาอยางตอเนอง - การรณรงคตอตานความนาเกลยด โดยใชวธการชกชวนและวธการ

ทางกฎหมาย


2-16

- ทสาธารณะและบรการในเมอง โดยตองจดใหมสาธารณปการกระจายอยในระยะ และบรเวณอนเหมาะสม เชน พพธภณฑสถาน หอสมด สวนสาธารณะ ลานกลางเมอง

- การควบคมสงโฆษณา ก าหนดใหมไดเฉพาะยานพาณชยกรรม และตองค านงถงผลทางการมองเหนดวย

- ความเงยบสงบ จะตองมการควบคมระดบเสยงทเกดจากอตสาหกรรมและยานพาหนะ และจากกจกรรมตางๆ

6) คณะกรรมการเฉพาะกจ โดยในทองถน ควรตงคณะกรรมการขนชดหนงเพอปกปองและสงเสรมคณภาพและความงามของสงแวดลอม ในทองถนของตน และควรมการตงรางวลส าหรบมอบใหแกองคกรหรอบคคลทมสวนในการปกปองและสงเสรมคณภาพของสงแวดลอมนน

ในอกลกษณะหนง ในเมองเกาทมชมชนดงเดมทมลกษณะพนถน ควรมแนวทางการอนรกษท

เปนพเศษ ในการน ประสงค เอยมอนนต (อางองจาก Eim-anant, 1997) ไดใหแนวทางในการอนรกษชมชนพนถนในภาคเหนอของไทยไว วาจะตองมการอนรกษในสงตาง ๆ 4 ประการ คอ

1) อนรกษมโนทศน (Conservation of concepts) หมายถงแนวคดของการด าเนนชวตทเปลยนแปลงไป จะมผลท าใหสภาพความเปนอยเดมๆ ตองเปลยนไปดวย หากไมมแนวทางในการก าหนดแบบแผนการพฒนาแลว การอนรกษจะด าเนนการไมไดเลย การอนรกษมโนทศน จะท าไดโดยการใหการศกษาแกคนในชมชน และอาจหมายรวมถงกจกรรมทชวยปลกจตส านกเพอใหเขาใจถงคณคาของสถาปตยกรรมทอาศยอย ซงจะท าใหชมชนสามารถปรบแนวความคดในการด ารงชวตสมยใหม ใหสอดคลองกบวถชวตเดมของตนได

2) อนรกษรปแบบ (Conservation of styles) จะตองมการศกษารปแบบของสงกอสรางในชมชนอนรกษอยางละเอยด และบนทกไวเปนหลกฐาน การดดแปลงตอเตม สามารถท าได แตตองใหสอดคลองกบรปแบบดงเดม การบรณปฏสงขรณ จะตองด าเนนการตามรปแบบเดม รวมทงวสดและฝมอชาง การอนรกษรปแบบน เพอใหมการด าเนนการไปอยางตอเนอง ควรมการจดตงศนยศกษาหรอพพธภณฑทองถน เพอเกบรกษารวบรวมและใหมการศกษางานชางเพอใหคงไวซงลกษณะ รปแบบของสงกอสรางเดมในชมชน

3) อนรกษฝมอชาง (Conservation of craftsmanship) งานชางฝมอมกถกละเลย โดยเฉพาะอยางยง งานชางปน ชางไม ซงส าคญมากในงานสถาปตยกรรมของไทย การอนรกษงานชางฝมอน รวมถงเครองมอเครองไมทใชดวย ซงตองเหมอนของเดมเพอใหไดรปลกษณะเดยวกน การอนรกษงานชาง ท าไดโดยการ ฝกอบรมชางรนใหม โดยใหสงเกตและฝกฝนตามชางฝมอทไดรบการฝกฝนมาแตโบราณ ในประเทศไทย นาจะไดมการตงโรงเรยนชางสบหมขน และควรมการจดประกวดฝมอชางเพอพฒนาฝมอและสรางความภาคภมใจใหกบชางฝมอดวย

4) อนรกษวสด (Conservation of building materials) การพจารณาการใชวสดในงานอนรกษ มกจะถกละเลย ท าใหเกดความขดแยง ความไมกลมกลน นอกจากนน บางสวนยงเปนตวเรงใหวสดเดมทมอยเสอมสภาพเรวขน การใชวสด ไมใชค านงแคพนผวเหมอนของเดมเทานน แตตองพจารณาถงคณสมบตดวย เชนการใชปนฉาบสมยใหม จะไมเหมาะสมกบการฉาบผนงทเปนอฐเกา เนองจากปนฉาบสมยใหมจะมความแกรงกวาอฐมาก ท าใหเกดรอยแยกในการกอ หรอการใชไมทอบไมแหง กจะท าใหไมเสยก าลงวสด ดงนนจงควรใหมการสงเสรมการผลตขนมาใหม และควรพจารณาในแงของ การตลาด ดวย


2-17

เพราะวสดแบบเกาคงขายไดไมมาก จงควรใหหนวยงานของรฐบาล เชนสถาบนการศกษา เปนผด าเนนการศกษาวจย และทดลองผลตวสดตางๆ เหลาน

ตารางท 2-3 สรปการทบทวนแนวทางการรกษาเอกลกษณ ภมทศน และการฟนฟเมองเกา



แนวทางการรกษาเอกลกษณ ภมทศน และการฟนฟเมองเกา

การวางแผนการอนรกษเมองประวตศาสตร 4 ประการ คอ - การผนวกการอนรกษเขาไวในแผนพฒนาเมอง - การควบคมการเปลยนแปลง - การออกแบบสงกอสรางทดแทน - การบรหารจดการ

น าประเดนทง 4 ไปวางแผนการอน รกษ ใน พ นท โดยม เน อห าครอบคลม - การใชประโยชนทดน - การพฒนาและกอสราง - การอนรกษ (โดยมการอนรกษมโนทศน รปแบบ ฝมอชาง และวสด) - การสญจร - บรการสาธารณะ - คณะกรรมการเฉพาะกจ

2.1.6 ขอบเขตการอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม (CULTURAL HERITAGE CONSERVATION)10

แนวคดในการอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม (CULTURAL HERITAGE CONSERVATION) คอการควบคมสภาพแวดลอมทอยในเขตศลปกรรมอยางเหมาะสม มระดบความเขมงวดในการควบคม โดยแบงออกเปน

2.1.6.1 บรรยากาศ (Atmosphere) หมายถง ตวศลปกรรมและสงแวดลอมทมความสอดคลอง สงเสรมซงกนและกน

2.1.6.2 แหลงอนควรอนรกษ (Nucleus) หมายถง ตวศลปกรรมซงเปนสงส าคญททจะตองอนรกษ โดยแบงพนทออกเปน 3 ระดบของการควบคมและพฒนาดงน

1) พนทสงวน (Preservation Area) หมายถง พนททมคณคามากทางวชาการ และมความออนไหวตอการเปลยนแปลงหรอผลกระทบทท าใหถกท าลายไดงาย ในพนทนหามกระท าการใดๆ ทเปนการเปลยนแปลงสภาพดงเดมของศลปกรรมโดยเดดขาด

2) พนทอนรกษ (Conservation Area) หมายถง พนทใกลเคยง หรอบรเวณโดยรอบตวศลปกรรม ซงเมอพนทนถกท าลายยอมมผลกระทบตอการคงอยของศลปกรรมดวย ในบรเวณนยนยอมใหท ากจกรรมบางประการ ทไมมผลตอการเปลยนแปลงสภาพพนทนมากนก

3) พนทบรการและการจดการหรอพฒนา (Service and Management Area) หมายถง พนทขางเคยงหรอโดยรอบแหลงศลปกรรมทมความเกยวพนกบตวศลปกรรมนอยมาก จงยนยอมใหม 10 กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ทมา: http://www2.onep.go.th/ncecd/natural/art3.html


2-18

การพฒนาได แตตองอยในความควบคมของหนวยงานทรบผดชอบวา กจกรรมทจะเกดขนจะไมสงผลกระทบใหเกดการท าลายคณคาของศลปกรรม

รปท 2-2 แสดงขอบเขตการอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม ทมา : กองอนรกษสงแวดลอมธรรมชาตและศลปกรรม

ส านกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม http://www2.onep.go.th/ncecd/natural/art3.html

ตารางท 2-4 สรปการทบทวนขอบเขตการอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม



ขอบเขตการอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม

การควบคมสภาพแวดลอมทอยในเขตศลปกรรมอยางเหมาะสม มระดบความเขมงวดในการควบคม โดยแบงออกเปน - บรรยากาศ - แหลงอนควรอนรกษ (ประกอบดวย พนทสงวน พนทอนรกษ พนทบรการหรอพนทพฒนา)

การก าหนดขอบ เขตของย านชมชนเกาโดยประยกตแนวคดขอบ เขตอน ร กษ ส งแ วดล อมศลปกรรม โดยแบงออกเปน 3 สวนคอ พนทสงวน พนทอนรกษ และพนทพฒนาเมอง

http://www2.onep.go.th/ncecd/natural/art3.html


2-19

2.2 แนวคดดานการออกแบบชมชนเมองและสภาพแวดลอม11 แนวทางการอนรกษและพฒนายานชมชนเกาทาอเทน จงหวดนครพนมจ าเปนอยางยงทจะตองศกษา

แนวคดและทฤษฎดานการออกแบบชมชนเมองและสภาพแวดลอม เพอน าไปเปนกรอบแนวคดในการอนรกษและพฒนาเมองใหมความเหมาะสมมเอกลกษณเฉพาะถนและสอดคลองกบวถชวตความเปนอย พรอมทงสรางสมดลของสภาพแวดลอมทางดานกายภาพ เศรษฐกจ และสงคมประเพณ วฒนธรรมของเมองตอไป โดยแนวคดดานการออกแบบชมชนเมองและสภาพแวดลอมเมองซงคาดวาจะน ามาประยกตใชกบพนทมทฤษฎหลกคอ ทฤษฎชมชนมองทยงยน ประกอบกบ 3 แนวคดคอ แนวคด The New Urbanism แนวคดเมองนาอย และแนวคดการเจรญเตบโตอยางชาญฉลาด โดยมรายละเอยดดงตอไปน

2.2.1 ทฤษฎชมชนเมองทยงยน (Sustainable Development)

การออกแบบชมชนไดกลายเปนเรองจ าเปนส าหรบการพฒนาในทกดาน เพอยกระดบคณภาพชวต เชนการเพมโอกาสทเทาเทยมทางสงคม การปกปองทางสงคมทางเศรษฐกจทางสภาพแวดลอมโดยพงเปาไปทเปลยนแปลงในระดบทองถนและคาดวามาตรการเหลานนจะน าไปสการตงชมชนทยงยนในอนาคตดวยการใชทรพยากรอยางประหยด และการน ามาประยกตใชอยางกวางขวาง ของทฤษฎซงมรายละเอยดดงตอไปน

ทฤษฎเมองอดแนน (Compact City) เปนทฤษฎท ไดรบการยอมรบอยางกวางขวาง โดยเฉพาะสหภาพยโรปทมการศกษาวจยเพอแสวงหารปทรงของชมชนเมองอยางยงยน (Sustainable Form) และสรางสรรคหาค าอนๆมาทดแทนเชน การเพมความเขมขนหรอการควบรวม เพอเปดชองทางสทางเลอกอนๆ ซงรวมถงการบรหารการจดการใหใชในเมองเปนไปอยางมประสทธภาพยงขน สวนใน สหราชอาณาจกรนนมการน ามาใชเชนกนแตวาไมไดมการยอมรบเทา

ขอเดนของเมองอดแนนคอ ทดนในเมองจะถกใชอยางเตมประสทธภาพ พนทรกรางและเสอมโทรมจะไดรบการฟนฟ สงคมจะอบอนขนดวยการปฏสมพนธของผคนซงจะชวยกนสอดสองดแลความปลอดภย ธรกจการคาจะคกคก การเดนทางดวยรถยนตสวนตวจะลดลงและประหยดพลงงานไดมาก การใชบรการของภาพรฐกจะทวถงและเทาเทยมกนมากขน รวบถงการควบคมสาธารณปโภคมใหขยายตวเกนขอบเขตทก าหนด ขอดอยหลกๆ คอผลกระทบทมตอสภาวะสงคม เศรษฐกจและสภาพแวดลอมทางกายภาพ ซงแตละเมองยอมมการซบซอนแตกตางกนไป ดงนนการคนหารปแบบชมชนเมองทยงยนจงท าไดไมงายเทากบการทองเทยวทยงยน หรอ สถาปตยกรรมทยงยน การออกแบบชมชนในเรองดงกลาว จงตองอาศยความยดหยน เพราะเมองแตละแหงมประวตศาสตร ภมประเทศ วฒนธรรมสงคม เศรษฐกจ และสภาพแวดลอม ทแตกตางกน การเพมความเขมขนในการใชทดนนน อาจปฏบตไดงายกบเมองหนงแตอาจพบอปสรรคในเมองนนจะใชสตรส าเรจกบทกเมองไมได ทางออกทดทสดคอการประนประนอมระหวางการกระจกตวในเมองกบการกระจดกระจายตวนอกเมองเรยกวา รปแบบการกระจายตวเปนกลม Decentralized Concentration) กลาวคอ การควบคมใหเกดการประหยดพลงงานดวยระบบตางๆทเบดเสรจในตว และพงตนเองได จดระบบสาธารณปการใหใกลชดกน สนบสนนใหใชจกรยานการเดนเทาและการใชระบบขนสงสาธารณะเพอลดการใชรถยนตสวนตว การใชทดน แบบผสมตลอดจนการหาวธการก าจดขยะ บ าบดน าเสยและพฒนาระบบปรบอากาศในอาคารทไมสนเปลองทรพยากรมากเชนเมองในปจจบน 11 คณะสถาปตยกรรมศาสตร ผงเมอง และนฤมตศลป มหาวทยาลยมหาสารคาม (2555) แผนและผงปฏบตการอนรกษพนทในเขตเมองเกาแพรเพอการสงเสรมศลปวฒนธรรม ภายใตกจกรรมการขบเคลอนทองเทยวเชงนเวศวฒนธรรมโครงการสงเสรมและพฒนาการทองเทยวอารยธรรมลานนา


2-20

2.2.2 แนวคด The New Urbanism เปนกระแสความเคลอนไหวหนงในปจจบนในดานการออกแบบชมชนเมองทมาจาก

ความตองการแกปญหาของเมองทางกายภาพ ทเกดการขยายตวอยางขาดระเบยบ โดยมความเชอในรปแบบในแนวความคดชมชนยอย (Neighbourhoods) ทจะท าใหชมชนมความนาอยและสภาพแวดลอมทดขนโดยหลกการทส าคญของแนวคด New Urbanism คอการวางแผนและออกแบบชมชนทใหความส าคญกบสวนรวมมากกวาสวนตว ดงนนการออกแบบจะตองค านงถงการใชประโยชนทดนและความหนาแนนทสมพนธกบเสนทางคมนาคม ระบบทางเดนเทา ทางจกรยานและการใหความส าคญกบพนทสาธารณ ตลอดจนการสรางความหลากหลายในกจกรรมชมชน โดยในการออกแบบอาจจะควบคมตงแตอาคารไปจนถงการพฒนา ผงแมบทโครงการซงสามารถสรปเปนแนวทางทส าคญไดดงน (www.Newubanism.Org)

- การเดนทางถงกนได (Walking ability) การใหความส าคญกบทางเดนเทา โดยในแตละจดทมความสมพนธกนควรจะเดนถงกนไดภายในสบนาท เชน จากบานไปสทท างานหรอสวนบรการชมชนเปนตน

- การเชอมโยงตอและระบบถนน (Connectivity and Street System) ภายในชมชนแตละสวนจะตองสามารถเชอมตอกนไดทงหมดเปนโครงขายดวยถนนและทางเดนเทา ไมมถนนปลายตนหรอลวดมาขวางกน และจ ากดความเรวบนถนนทไมกวาง มตนไมรมทางตลอด เพอใหรมเงาส าหรบการเดนเทาและจกรยาน

- การผสมผสานของการใชงาน (Mixed Use) เปนการจดใหมกจกรรมทหลากหลาย เชน รานคา ส านกงาน หรอทพกอาศยภายในบรเวณเดยวกนเพอเขาถงไดงาย

- ความหลากหลายของประเภททอยอาศย (Mixed Housing) มความหลากหลายของประเภททอยอาศยเพอเปนทางเลอกของผอยอาศยทงดานรปแบบและราคา

- การเพมความหนาแนน (Increased Density) เพอเพมความคมคาในการใชทดนโดยจดใหมรานคา ทอยอาศยและบรการตางๆเพมมากขน โดยอยใกลกนและสามารถตดตอกนโดยทางเทาได

- ศนยกลางของชมชน (Neighborhood Center) ต าแหนงทตงของอาคารทเปนศนยกลางของชมชนควรจะอยในบรเวณทสงเกตไดงายโดยมสถานทใหคนในสงคมไดพบปะสงสรรคทางดานศลปะ วฒนธรรม ศาสนา และ เพอการพกผอนหยอนใจ

- คณภาพของงานออกแบบสถาปตยกรรมและชมชน (Quality Architecture & Urban Design) ใหค านงถงความสวยงาม สนทรยภาพและความสะดวกสบายในการใชสอยรวมทงค านงถงสดสวนอาคาร การเลอกใชวสด และการสรางความกลมกลนกบสภาพแวดลอม

- โครงสรางลกษณะชมชนเดม (Traditional Neighborhood Concept) มขนาดกระชบและยงคงรปแบบของ Neighborhood Concept คอการมศนยกลางชมชนและขอบเขตของชมชนความยงยน (Sustainability) ชมชนควรมการจดตงองคกรขนเองเพอดและสภาพความเปนอย บ ารงรกษา ปองกนความปลอดภยในชมชนตนเอง ตลอดจนเตรยมการรองรบการขยายตวของชมชนในอนาคต รวมทงลดผลกระทบทมตอสงแวดลอมทเกดจากการพฒนาใชพลงงานใหนอยลง และใชสงทผลตในชมชนมากขน


2-21

2.2.3 แนวความคดเมองนาอย (Livable City) ความหมายของเมองนาอยคอ ชมชนอยอาศยทมสภาพแวดลอมและคณภาพชวตทดมสงคม

ทเอออาธรมความเขมแขง มความปลอดภยตอชวตและทรพยสน มระบบเศรษฐกจทมนคง มวฒนธรรมและ จตวญญาณทเปนเอกลกษณ ส านกงานคณะกรรมการเมองแหงชาต และส านกงานคณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

องคการอนามยโลกไดประมวลเมองนาอยไว 11 ประการ คอ 1) มสงแวดลอมทางกายภาพและทอยอาศยสะอาด ปลอดภย 2) มระบบนเวศนทอยอาศยในภาวะทสมดล 3) มชมชนเขมแขง ชวยเหลอเกอกลไมเอารดเอาเปรยบ 4) ประชาชนมสวนรวมในการก าหนดและตดสนใจในเรองทมผลกระทบตอ

คณภาพชวต 5) ประชาชนไดรบปจจยพนฐานของชวตอยางพอเพยง 6) ประชาชนมสทธในการรบรขาวสารการตดตอประสานงานและระดมความคด

เพอท างารวมกนในชมชน 7) มระบบเศรษฐกจทหลากหลายและมนวตกรรมอยเสมอ 8) มการเชอมโยงมรดกทางวฒนธรรม วธชวต รวมทงเอกลกษณของชมชนแตละชมชน 9) มการพฒนาเปนไปอยางกลมกลนสงเสรมคณลกษณะทดทมในอดตโดยใชทรพยากรทม

ใหเกดประโยชนสงสด 10) มระบบการบรการสาธารณสขและการรกษาพยาบาลทวถงส าหรบประชาชนทกคน 11) ประชาชนมสภาพวะสขภาพด มอตราการเจบปวยในระดบต า

จะเหนไดวาลกษณะหลายประการของเมองนาอยมความสอดคลองกบแนวคด New Urbanism โดยเฉพาะลกษะทางกายภาพ มสภาพแวดลอมทด การมระบบเศรษฐกจทหลากหลาย การพฒนามระบบกลมกลนและเปนมตรกบระบบนเวศน ในการพฒนาศนยกลางของเมองนนไดมแนวคดในการปรบปรงเพอใหเปนเมองนาอยโดยมหลกการส าคญคอ (Suzanne Lenard, 1995)

- ไมสงเสรมการพฒนาในยานรอบเมอง ควรใหความส าคญในการกอสรางภายในเมอง รวมทงมการควบคมเรองความสงของอาคาร

- พฒนาแนวทางในการออกแบบสถาปตยกรรมทจะชวยสงเสรมเอกลกษณของสถาปตยกรรมทประชาชนมองเหนวาเหมาะสมกบเมอง

- ก าหนดการใชงานแบบผสมผสานของกจกรรมแบบตางๆ ในพนทเดยวกน - จดสรางรานคาและสวนบรการส าคญใหอยในพนทเดยวกน - จดสรางรานคาและสวนบรการส าคญ ใหอยระยะทเดนถงไดส าหรบประชาชนทจะ

เดนทางกลบจากศนยกลางของเมอง - สรางกจกรรมใหมๆทผคนในเมองและนอกเมองสามารถพบปะสงสรรคกนได - ก าหนดและรกษาลกษณะเดนของสงคมทมอย เชน รานคา รานกาแฟ เพอใหเปน

สถานทพบปะของคนในชมชน - ก าหนดสถานททเปนศนยกลางของชมชน และพยายามปรบปรงการเขาถงโดยการ

เดนเทารวมทงการปรบปรงทางเดนเทาใหเชอมตอกบสวนตางๆของเมอง


2-22

- พฒนาแนวทางการออกแบบพนทวางสาธารณะ เพอสงเสรมเอกลกษณพนทวางของชมชน ทประชาชนเหนควรใหเขาถงไดงาย และสามารถใชงานไดหลากหลายจากคนหลายประเภท

- สรางโครงขายของระบบการคมนาคมทด และระบบทางเดนเทา จกรยานทวเมอง - โดยเชอมตอกบยานชานเมองดวย จดหาแนวทางในการลดผลกระทบดานการจราจร

ในเมองโดยการออกแบบถนนใหมในศนยกลางเมอง รวมทงถนนสายหลกอนๆ - ทดแทนทจอดรถบนดนดวยทจอดรถใตดน โดยสรางทจอดรถเดมเปนทางเดนเทาท

เชอมประสานกนทวเมอง เพอสงเสรมการสญจรโดยทางเทา

2.2.4 แนวคดการเจรญเตบโตอยางชาญฉลาด (Smart Growth) แนวความคดการเตบโตอยางชาญฉลาด (Smart Growth) เรมขนในป 1944 โดยสมาคม

วางแผนอเมรกน (American Planning Association-APA) ไดรเรมโครงการทเรยกวา “Growing Smart” เพอชวยใหมลรฐสามารถปรบปรงรฐบญญตใหทนสมยในสวนทมผลตอการวางแผนและการจดการ การเปลยนแปลงทเกดขนกบเมอง แนวคดของการเตบโตอยางชาญฉลาด (Smart Growth) กคอการมองเหนความเชอมโยงระหวางการพฒนาและคณภาพชวตและผลกดนใหความเจรญเตบโตทเกดขนใหมไปท าใหชมชนทมอยแลวดขน การน าแนวคดการเตบโตอยางชาญฉลาดไปใชในแตละชมชนจะแตกตางกนไป โดยทวไปแลวแนวคดนจะลงทนในเรองของเวลา ความเอาใจใสและทรพยากรในการท าาใหชมชนคงอยและมชวตชวาใน ใจกลางเมองและชมชนดงเดม แนวความคดการเตบโตอยางชาญฉลาดจะเนนการพฒนาทศนยกลางเมอง เนนการขนสงมวลชนและการเดนเทาทเชอมตอระหวางบาน ยาน และชมชน และใหมการใชทดนผสมกนระหวางทอยอาศยพาณชยกรรมและการคาปลก จะด ารงรกษาไวซงทโลงและสงแวดลอมอยางไรกตามไมมสตรตายตววาชมชนใดจะเลอกท าาอะไรเพอใหเกดการเตบโตอยางฉลาด ชมชนทประสบความส าาเรจมแนวโนมทจะม สงหนงทเหมอนๆกน นนคอมวสยทศนวาจะมงไปทใดและมสงใดทคนในชมชนเหนวาดงาม ถกตอง เหมาะสมในชมชนของตนและมแผนในการพฒนาทจะสะทอนใหเหนคานยมของชมชน (ศนยบรการวชาการแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2551,หนา 11)

แนวคดการเตบโตอยางชาญฉลาด เปนทรจกและไดรบการเผยแพรอยางมากตงแตป ค.ศ. 1960 โดยหลายองคกรในสหรฐอเมรกา แตทไดรบการยอมรบมากทสดไดแก สมาคมไอซเอมเอ (ICMA) หรอ The International City/County Management Association แ ล ะ The U.S. Environmental Protection Agency (EPA) วตถประสงคหลกของสมาคมไอซเอมเอ ในการเผยแพรแนวคดการเตบโตของเมองแบบชาญฉลาด ซงแนวความคดพนฐาน (key strategy) ของการเตบโตอยางชาญฉลาดมอยดวยกน 10 ประการ ไดแก

1) การใชทดนแบบผสมผสาน 2) การสนบสนนการออกแบบอาคารใหเกาะกลมกนและใชประโยชนในการ

ออกแบบอาคารแบบกระชบ (Compact Building Design) 3) การสรางโอกาสและทางเลอกของทอยอาศยส าหรบประชากรทกระดบรายได 4) การสนบสนนการเชอมตอระหวางยานและชมชนดวยการเดน 5) การสรางเสรมชมชนให เปนสถานท พ เศษ (distinctive) และมแรงดงดด

(attractive) ดวยความผกพนกบสถานทอยางเขมแขง


2-23

6) การรกษาทโลง พนทการเกษตร พนทธรรมชาตทงดงาม และพนทซงมความเสยงดานสงแวดลอม

7) สรางความเขมแขงใหกบชมชนและมงการพฒนาไปยงชมชนทมสาธารณปโภคและสาธารณปการ

8) การจดหาทางเลอกการเดนทางและการคมนาคมขนสงทมความหลากหลาย 9) การสรางระบบการตดสนใจในการพฒนาชมชนทคาดการณได ชดเจน ยตธรรม

และมประสทธภาพดานตนทน 10) การสนบสนนการมสวนรวมของชมชนและสงเสรมประสานรวมมอกนระหวาง

ชมชนและผมสวนไดสวนเสย นอกจากแนวความคดพนฐาน 10 ประการทไดกลาวมาแลว แนวคดการเตบโตของเมองอยาง

ชาญฉลาดยงมกลยทธทน าไปสการปฏบตอกหลายประการ เชน การจดสรางวสยทศนและการก าาหนดวตถประสงคส าหรบชมชนหรอเมองทมความหลากหลายดานกจกรรมทางเศรษฐกจ เชอชาต เผาพนธ การใหรางวลจงใจส าหรบการมสวนรวมในการพฒนา การจดองค ประกอบการใชประโยชนทดนในลกษณผสมผสาน ตารางท 2-5 สรปการทบทวนแนวคดดานการออกแบบชมชนเมองและสภาพแวดลอม



ทฤษฎชมชนเมองทยงยน

มรปแบบของเมองอดแนน คอ ทดนในเมองจะถกใชอยางเตมประสทธภาพ พนทรกรางและเสอมโทรมจะไดรบการฟนฟ สงคมจะอบอนขนดวยการปฏสมพนธของผคนซงจะชวยกนสอดสองดแลความปลอดภย ธรกจการคาจะคกคก การเดนทางดวยรถยนตสวนตวจะลดลงและประหยดพลงงานไดมาก การใชบรการของภาพรฐกจะทวถงและเทาเทยมกนมากขน

น ามาประยกตกบยานชมชนเกาทาอเทนโดยก าหนดพนทเขมขนของการใชประโยชนทดนในพนทพฒนาใหมของเมอง ซงสมพนธกบศนยกลางทางการคาใหมของเมอง

แนวคด The New Urbanism

ผงแมบทโครงการซงสามารถสรปเปนแนวทางทส าคญไดดงน - การเดนทางถงกนได - การเชอมโยงตอและระบบถนน - การผสมผสานของการใชงาน - ความหลากหลายของประเภททอยอาศย - การเพมความหนาแนน - ศนยกลางของชมชน - คณภาพของงานออกแบบสถาปตยกรรมและชมชน - โครงสรางลกษณะชมชนเดม

น าประเดนในการวางผงแมบททง 8 ประเดนมาก าหนดเปนแนวคดทางการพฒนาและอนรกษพนทยานชมชนเกาทาอเทน

แนวความคดเมองนาอย

แนวคดในการปรบปรงเพอใหเปนเมองนาอยโดยมหลกการส าคญคอ - เนนการพฒนาในยานเมองหรอชมชน

จากแนวทางการออกแบบเมองนาอยของ Suzanne Lenard ใน 12 แ น ว ท า ง ส า ม า ร ถ น า ม า


2-24



- พฒนาแนวทางในการออกแบบสถาปตยกรรมทจะชวยสงเสรมเอกลกษณของสถาปตยกรรม - ก าหนดการใชงานแบบผสมผสานของกจกรรม - จดสรางรานคาและสวนบรการส าคญใหอยในพนทเดยวกน - จดสรางรานคาและสวนบรการส าคญ ใหอยระยะทเดนถงไดส าหรบประชาชน - สรางกจกรรมใหมๆทผคนในเมองและนอกเมองสามารถพบปะสงสรรคกนได - ก าหนดและรกษาลกษณะเดนของสงคมทมอย เชน รานคา รานกาแฟ - ก าหนดสถานททเปนศนยกลางของชมชน - พฒนาแนวทางการออกแบบพนทวางสาธารณะ เพอสงเสรมเอกลกษณพนทวางของ - สรางโครงขายของระบบการคมนาคมทด และระบบทางเดนเทา จกรยานทวเมอง - โดยเชอมตอกบยานชานเมองดวย

ประยกตใชกบพนททาอเทนได 11 แนวทาง (ด งเน อหาในตาราง) ในขณะทการจดทจอดรถใตดนทนแทนทจอดรถยนตบนดนอาจยงไมเหมาะกบบรบทของเมองทาอเทนในปจจบน

แนวคดการเจรญเตบโตอยางชาญฉลาด

การเตบโตอยางชาญฉลาดมอยดวยกน 10 ประการ ไดแก - การใชทดนแบบผสมผสาน - การสนบสนนการออกแบบอาคารใหเกาะกลมกนและใชประโยชนในการออกแบบอาคารแบบกระชบ - การสรางโอกาสและทางเลอกของทอยอาศยส าหรบประชากรทกระดบรายได - การสนบสนนการเชอมตอระหวางยานและชมชนดวยการเดน - การส ร า ง เส ร ม ช ม ช น ให เป น ส ถ าน ท พ เศ ษ (distinctive) และมแรงดงดด (attractive) - การรกษาทโลง พนทการเกษตร พนทธรรมชาตทงดงาม และพนทซงมความเสยงดานสงแวดลอม - สรางความเขมแขงใหกบชมชนและมงการพฒนาไปยงชมชนทมสาธารณปโภคและสาธารณปการ - การจดหาทางเลอกการเดนทางและการคมนาคมขนสงทมความหลากหลาย - การสรางระบบการตดสนใจในการพฒนาชมชนทคาดการณได ชดเจน ยตธรรมและมประสทธภาพ

น าประเดนในการวางผงแมบททง 10 ประเดนมาก าหนดเปนแนวคดทางการพฒนาและอนรกษพนทยานชมชนเกาทาอเทน


2-25



ดานตนทน - การสนบสนนการมสวนรวมของชมชนและสงเสรมประสานรวมมอกนระหวางชมชนและผมสวนไดสวนเสย

2.3 แนวคดเกยวกบการอนรกษชมชน

การอนรกษในระยะแรกท ากนในวงจ ากด มการอนรกษเฉพาะสงใดสงหนงขาดการมองเปนภาพรวม มกเปนการอนรกษทเนนดานโบราณคดและประวตศาสตร เมอถงยคการปฏวตอตสาหกรรม ครสตศตวรรษท 19 เกดการพฒนาดานอตสาหกรรมการผลต มผลใหเมองเกดการเปลยนแปลงอยางรวดเรว และไดกลายเปนจดเรมตนการพฒนาเทคนค แนวความคดในการอนรกษทซบซอน มระบบมากขน และเกดแนวความคด การอนรกษท เกยวเนองกบการวางผงเมองเนองจากสถาปตยกรรม สงกอสรางตางๆทมความส าคญ ทางประวตศาสตร และไดรบการอน รกษมความส าคญ เกยวของกบเมอง และเปนองคประกอบ ของสภาพแวดลอมทางกาบภาพของเมอง ดงนนการอนรกษจงเปนการมองภาพรวมในลกษณะการอนรกษ ทงเมอง โดยเนนการสงวนรกษาปรบปรงใหคงสภาพเดม และใหพนทหรอบรเวณทท าการอนรกษมชวตชวาอยไดโดยไมกระทบหรอขดกบสภาพทางสงคม เศรษฐกจทด าเนนไปในปจจบน

แนวคดในการก าหนดแนวทางในการอนรกษนน วรรณศลป พรพนธ ศกษาแนวทางการอนรกษและพฒนาสภาพแวดลอมคลองอมพวา วา มองคประกอบส าคญทตองพจารณา ประกอบดวย

1) องคประกอบทางกายภาพทเหมาะสม ไดแก การอนรกษพนททมเอกลกษณและคณคาของชมชน การควบคมการพฒนาทเหมาะสม และการปรบปรงฟนฟบรเวณทเสอมโทรมใหกลบคนสสภาพทด

2) องคประกอบทางเศรษฐกจทเหมาะสม ไดแก การพฒนาการทองเทยวฐานชมชนตามหลกการของการทองเทยวและการกระจายรายไดในชมชน

3) องคประกอบทางสงคม วฒนธรรมทเหมาะสม ไดแก การอนรกษวถชวต และประเพณทดงาม การฟนฟวถชวตและประเพณทดงามแตสญหายหรอเสอมโทรมไปโดยเฉพาะทเกยวกบแมน า ค คลอง ใหกลบคนมา รวมถงการสรางความรความเขาใจ และจตส านกในการอนรกษมรดกทางธรรมชาต และมรดกทางวฒนธรรมใหแกทกคนในชมชน

4) องคประกอบทางการเมองการปกครองทเหมาะสม ไดแก การสนบสนนการมสวนรวมของประชาชนในกระบวนการอนรกษและพฒนา และเสรมสรางความเขมแขงของชมชนและเครอขายโดยหลกทวไปของการอนรกษ คอ การปองกนมใหเกดการเสอมสภาพ และยดอายการใชงานใหไดมากทสด เพอใหสงเหลานนแสดงออก ถงสาระหรอความส าคญเกยวกบศลปวฒนธรรมของมนษย ซงการอนรกษ (Conservation) ตามความหมายท Bernard M.Feilden ใหไววา “การกระท าใดใดเพอปองกนการเสอมลงและรวมถงการยดอายของมรดกทางวฒนธรรมและธรรมชาต โดยมวตถประสงคเพอแสดงออกตอผคนถงความมหศจรรยในงานศลปะและสบทอดอารายธรรมของมนษยทมอยในเหลานน”

การอนรกษชมชน จงรวมหมายถงการอนรกษพนททมความหมายและความส าคญทางประวตศาสตร การอยอาศย ประเพณวฒนธรรม ทมการสบทอดมาเปนระยะเวลาทยาวนาน และมสงซงแสดงถงภมปญญา


2-26

ของคนในชมชนนน ๆ ใหมชวตอยได กระบวนการอนรกษจะตองมความสมพนธกบชวตในสงคมใหด าเนนไปดวยกนทง 2 ปจจยอยางสอดคลองกน จงจะท าใหพนทเหลานนมคณคาและเกดความหมาย หรอ “Sense of place” ขนได ซงตรงกบความหมายของค าวา “ยานประวตศาสตรชนบท (Rural District)” คอ พนทชนบท ทยงคงรกษาไวซงรปแบบทางประวตศาสตรของการด าเนนชวตในชนบท ประกอบดวย บานเรอนในทองถน รปแบบของพนทในการประกอบอาชพเกษตรกรรมหรอกสกรรม

หลกการทวไปของการอนรกษชมชน จงเปนการอนรกษทค านงถงองคประกอบตางๆทประกอบกน จนกลายเปนชมชน ไมจ ากดเฉพาะกายภาพของชมชนเทานน ปนรชฎ กาญจนษฐต ไดกลาววา “การอนรกษชมชนตองมการค านงถงชมชนและเมองโดยรวม ซงจะตองมสภาพนาอยและมความสมพนธระหวางผคนทอยอาศยกบโลกแวดลอมทผคนไดสรางขน นบไดวาเปนแนวความคดทเปลยนไปจากเดม” สอดคลองกบความคดของ ศรศกร วลลโภดม ทวา “การปรบตวเขาสสมยใหม (Modernization) คอ การปรบเปลยนเอาสงทดอยแลวในอดต มาผสมผสานเขากบสงทเหมาะสมทเลอกเฟนจากภายนอก เพอปรบใหทนกบการเปลยนแปลงของโลกนนเอง” และชมชนในความหมายของ ดารณ ถวลพพฒนกล กลาววา “ชมชนไมไดหมายถงกายภาพเทานน แตเปนการผสานของ 3 องคประกอบ ไดแก พนททางภมศาสตร (Geographic Area) การปะทะสมพนธกนทางสงคม (Social Interaction) และความผกพนรวมกน (Common Ties)”

การอนรกษสถาปตยกรรมและชมชน เปนแนวคดในการปองกนพนทซ งมรองรอยแหงอดต สถาปตยกรรมหรอประวตศาสตรส าคญทมความพเศษเนองจากเปนกลมอาคาร ท าใหไมสามารถอนรกษอาคารเหลานนโดยแยกจากกนได วธทดทสดคอ การอนรกษอาคารเหลานนรวมกน เนองจากคณคาของความเปนกลมอาคารนนเอง

2.3.1 แนวความคดเกยวกบคณคาและเอกลกษณของชมชน คณคาของสงทควรอนรกษเกดจากความมเอกลกษณ (Uniqueness) ซงเปนคณสมบตพเศษ

เฉพาะ ในการสรางจตวญญาณแหงสถานท (Spirit of place) โดยตงอยบนแนวคดลกษณะของเมอง (Character of town) ทเปนการศกษาสงทเปนคณคาในระดบเมอง และระดบความเปนยานของชมชน ทงในสงทเปนเอกลกษณทางรปธรรม และนามธรรม ซงองคประกอบในดานตางๆทประกอบกนเปนเมองนนจะเปนสงท ท าใหเมองมลกษณะพเศษแตกตางกนออกไปจากพนทอนๆ

2.3.1.1 เอกลกษณ (Uniqueness) คณลกษณะ (Character) และลกษณะเฉพาะ

(Identity) Gam ham, Harry L. กลาววา แนวความคดของความมเอกลกษณนนยากทจะอธบายไดชดเจน หรอระบตรง ๆ สถานทอนนาจะจดจ านน มเอกลกษณหรอจตวญญาณแหงสถานทแตละท ซงมคณสมบตพเศษเฉพาะทนาจะสรางจตวญญาณแหงสถานท ส านกการเปนสวนหนง และการอยดในผคนนนตงอย บนรากฐานทเกยวกบ 3 ประเดนดงตอไปนคอ

1) มมมองของสภาวะแวดลอมทางธรรมชาตในทตง เชน รปแบบทดน ภมประเทศ พรรณพช ภมอากาศ และแหลงน า

2) ลกษณะทางวฒนธรรม เชน สะพาน ปอม หรอโบสถบนยอดเนนอนตอบสนองตอภมทศน ประวตศาสตร สงคม ท าเลทางกายภาพ กจกรรมของมนษย และสถานททเปนสงประดษฐทางวฒนธรรม

3) ประสบการณ ในความรสก ซ งการมองเหนในอนดบแรกเปนผลมาจากปฏสมพนธของวฒนธรรมทางภมทศนเดม การปะทะสมพนธของสวนผสม


2-27

ทงหมด ซงสรางคณสมบตของสถานท มกไมเปนทเขาใจของคนในพนทจนกวาจะเสยไป

สถานทอนพเศษหลายแหงไดเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว จากผลผลตของกจกรรม เชน กลายเปนพนทอตสาหกรรม การเกงก าไรอสงหารมทรพย การขยายการขนสง การเตบโตของเมอง การเพมขนของประชากร และการทองเทยว ความเปลยนแปลงน ไดเปลยนจนตภาพ คณลกษณะ และแมแตความหมายตอคณลกษณะแหงสถานทนนไดถกท าลายไป ขณะทการเปลยนแปลงหลายอยางเปนดานบวก เชน ตองมการฟนฟดานเศรษฐกจ กมกจะตองมขอเสยตอคณลกษณะเดมของสถานทอนเคยมปรากฏอย แนวความคดเกยวกบการอนรกษและฟนฟเมองน มรากฐานอยบนความเชอทวา เมองแตละเมองตองมความเฉพาะตวทงดานเอกลกษณ คณลกษณะ ลกษณะเฉพาะ และจตวญญาณแตกตางจากทอน ซงมคณคา และความหมายตอผคนในเมอง ซงหากขาดไปกจะลดคณภาพชวตลง

2.3.1.2 องคประกอบหลกของลกษณะเฉพาะ (Identity) โดย Gam ham, Harry L.ระบวาลกษณะเฉพาะจะประกอบไปดวยสวนตางๆคอ

1) ลกษณะทางกายภาพและรปลกษณโครงสรางทางกายภาพทแทจรงของสถานท ลกษณะจรงของอาคาร ภมทศน ภมอากาศ และคณลกษณะของสนทรยภาพ

2) กจกรรมและหนาทซงสงเกตได ผคนมปฏสมพนธตอพนทอยางไร สถาบน ทางวฒนธรรมมผลอยางไร และอาคารกบภมทศนถกใชงานอยางไร

3) การสอความหมาย หรอสญลกษณ ซงเปนแงทซบซอนกวา เรมแรกดวยผลจากความมงหมาย และประสบการณของมนษย คณลกษณะของสถานทมจ านวนมากทสบ เนองจากการทประชากรตอบสนองตอลกษณะทางกายภาพ และหนาทใชสอย

การปฏสมพนธระหวางองคประกอบชนแรกนเองทไดสรางสรรค จตวญญาณแหงสถานท และการปฏสมพนธ นเองทตองท าความเขาใจ เพอบรรลความส าเรจทจะด าเนนการอนรกษและฟนฟกจกรรมในสภาพแวดลอมของเมองเลก

2.3.1.3 เอกลกษณทางจนตภาพ และองคประกอบทางกายภาพของชมชน องคประกอบ

พนฐานของเมอง Kevin Lynch ไดท าการศกษาเกยวกบจนตภาพของเมอง และองคประกอบทางกายภาพ ของเมอง (The City Image and Its Elements) ซงจะมลกษณะแตกตางกนออกไปตามลกษณะทางกายภาพ เศรษฐกจและสงคม รวมถงผคนและกจกรรมตาง ๆ ทเกดขนในเมองนน ๆ โดย Lynch พบวามองคประกอบพนฐาน 5 ประการดวยกนทผคนมกใชในการสรางจนตภาพขนในใจระหวางตนเอง และสงแวดลอมทเกยวของกบเมอง อนไดแก

1) ทางสญจร (Paths) 2) ยาน (Districts) 3) ขอบเขต (Edges) 4) จดสงเกต/จดหมายตา (Landmark) 5) จดรวม/ศนยรวม (Nodes)


2-28

นอกจากองคประกอบพนฐานทง 5 ทประกอบกนเขาเปนโครงสรางของเมองแลว ยงมปจจยและองคประกอบยอย ๆ อนอกหลายประการซงสงผลใหเกดลกษณะเฉพาะตวของเมองแตละเมองออกไป ซงปจจยหรอองคประกอบดงกลาว ไดแก รปทรงของท ดนหรอสภาพภมประเทศ (Landform) พชพรรณธรรมชาต (Natural Verdure) ภมอากาศ (Climate) นอกจากนยงรวมถงรปราง ขนาดและ ความหนาแนนของเมอง (Shape, Size and Density) ลกษณะเนอเมอง (Texture) พนทเวนวางในเมองและพนทเปดโลง (Urban Space and Open Spaces) มมมองและเสนขอบฟา (Visual and Skyline) ของเมอง

2.3.1.4 องคประกอบทางกายภาพ แนวความคดเกยวกบองคประกอบทางกายภาพจาก

การศกษาของ Speiregen, Paul D องคประกอบทางกายภาพของเมอง ประกอบดวย 1) สภาพภมประเทศและธรรมชาต (Landform and Natural) เปนการวเคราะห

ความสมพนธระหวางสภาพภมประเทศ กบภมทศนเมอง และสถาปตยกรรม ในเชงสนทรยภาพและประโยชนการใชสอย

2) รปราง ขนาด และความแนนของเมอง (Shape, Size and Density) เปนการวเคราะหลกษณะความสมพนธระหวาง การใชประโยชนแตละพนทของเมองกบเสนทางสญจรและพนทเปดโลง ความตอเนองระหวางชมชน ขนาดและความหนาแนนของการกระจายตวประชากร รวมถงลกษณะการขนสงเชอมตอพนทตาง ๆ

3) ล กษณ ะของเน อ เม อ ง (Urban Grain) รป แบบ (Pattern) และ พ นผ ว (Texture) พจารณาความหยาบ – ละเอยด จากมวลและขนาดอาคารวามขนาดใหญหรอขนาดเลก

4) เสนทาง (Routes) เราสามารถมองเหนภมทศน สถาปตยกรรม และเมองเปนล าดบตอเนองกน เสนทางของการสญจรเปนตวก าหนดรปทรงของเมองทส าคญประการหนง ในการพจารณาเสนทางของเมอง เสนทางน าสายตา (Approach Route) ชวยน าเราไปรจกเมองโดยนอกจากจะแสดงใหเหนถงสถาปตยกรรมและเมองแลว ยงชวยใหเราก าหนดจดมงหมายปลายทางไดดวย

การศกษาของ Gam ham, Harry L.และ Manier and Guix พบวา การระลกไดถงจตวญญาณของสถานท ทสรางลกษณะเฉพาะ (Identity) และความมเอกลกษณของเมองจากองคประกอบทางกายภาพ และองคประกอบในดานอน ๆ ดงน

- ลกษณะทางกายภาพและรปลกษณเปนการพจารณาโครงสรางทางกายภาพของสถานท และคณลกษณะทางสนทรยภาพของพนท

- กจกรรมและหนาททสงเกตได เปนการพจารณาสงแสดงปฏสมพนธระหวางสถาบนทางวฒนธรรม รวมถงอาคารและสภาพแวดลอมตอการใชงานของพนท

- การสอความหมายหรอสญลกษณ เปนการพจารณาถงความม งหมาย และประสบการณของมนษย คณลกษณะทหลายหลายของสถานททสบเนองจากการตอบสนองของประชากร ตอลกษณะทางกายภาพและหนาทใชสอย


2-29

2.3.2 ความส าคญทางกายภาพพนทชมชน ความส าคญทางกายภาพ เปรยบเสมอนสงกอสรางทชมชนไดสรางขนมาเพอตอบสนองความ

ตองการ ไมวาจะเปนเรองการอยอาศย การท ากจกรรม หรอแมแตเพอความปลอดภย ซง “การรบรถงความเปนชมชนทอยอาศยเดยวกน (Sense of Neighborhood) เปนผลมาจากองคประกอบหลกทง 3 ของชมชน ไดแก คนในชมชน ธรรมชาตหรอสภาพแวดลอม และสงทมนษยสรางขน” ซงสงหลงมกจะเปนลกษณะเดน รวมกบความเชอของคนในชมชน ทท าใหชมชนมความแตกตางจากชมชนอน ๆ การอยอาศยภายในสงกอสรางทคนในชมชนสรางขนมา มการใชพนทจากรนหนงไปยงอกรนหนงเปนการซอนทบกนของความหมาย และความทรงจ าผานพนทเหลานน ซงกจกรรมทสะทอนถงวถชวตการเปนอยของคนในชมชนทแตกตางจากชมชนอน ความสมพนธของคนในชมชน สามารถบอกไดถงต าแหนงและแหลงทตงของสมาชกในชมชนได

การวเคราะหโครงสรางและองคประกอบของชมชน เปนการวเคราะหทางกายภาพของชมชน เพอหาลกษณะเดน หรอคณคาของพนททควรอนรกษ เนองจากการด าเนนอยของคนตงแตเรมตงถนฐาน เพออยอาศยในถนฐานใด ๆ นนจะมการแสดงออกถงวธ ความเปนตวตน ความเคยชน และประเพณวฒนธรรมขนตน ในรปของกายภาพของพนท ดงนน สงแรกทแสดงใหเหนไดกคอ สงกอสรางทเกดจากภมปญญา ของชมชน ในการแกปญหากบพนทหรอธรรมชาต ซงสวนประกอบส าคญของการอนรกษ (Essential Qualities of Conservation) ประกอบดวย

- รปแบบทางผงเมอง (The Urban setting) - ความรสกดานพนท (Sense of Place) - การเชอมโยงภายในพนท (Internal Link) - รปแบบและการออกแบบ (Style & Design) - ฝมอชาง (Workmanship)

นอกจากองคประกอบตาง ๆ ทเกดขนในชมชนแลว ภายในชมชนยงมความสมพนธซงลกษณะของความสมพนธแสดงออกในรปแบบของ ความเปนญาต เปนเพอนบาน และความเปนผน า สงเหลาน เปนความสมพนธท เรยกวา ความเชอมโยงในแนวราบ (Neither horizontal Ties) หากเปนความสมพนธของชมชนหนง กบอกชมชนหนงจะตองการใหเกยรตการเคารพ ซงเรยกความสมพนธในแนวนวา ความเชอมโยงในแนวตง (Vertical Ties) ซงสอดคลองกบเรองของทศ Nor berg Schulz ไดกลาววา ทศทางในแนวตง (The Vertical Direction) เปนการแสดงถงความเคารพ การมอ านาจ

ดงนนแนวคดในเรองกายภาพของพนทชมชน มแนวความคดดงน คอพนทกายภาพทเกดขน ตองประกอบไปดวยพนทกจกรรม ทชมชนรบรถงกจกรรมนนๆและยอมรบวาเปนกจกรรมของชมชน ปรากฏเหนไดชดเจนดวยองคประกอบทางกายภาพชนตน คอมพนทอาณาเขต การโอบลอมพนทอยางชดเจน และมความสมพนธกบชมชนอยางตอเนอง พนทเหลานอาจไดรบการสรางสรรคจากชางฝมอหรอธรรมชาตกได สามารถตอบสนองจากประโยชนใชสอย และมการน าเอาวสดในพนทมาใชดวย

2.3.3 ความเปลยนแปลงของพลเมองและเอกลกษณ

Gemham, Harry L. เหนวาบคลกลกษณะของเมองมกเปลยนไป ไมกลบคนมาโดยการเจรญเตบโตของเมองเปนประเดนหลก และประเดนรองขนอยกบขอตกลงรายวน การขาดแคลน คณลกษณะของเมองนน มกจะไมมคนในพนทสงเกตจนกวาปรากฏชด และจนกระทงชวตประจ าวนเปลยนไป สงผลท าใหเกดการเปลยนแปลงอยางถาวร


2-30

ลกษณะเฉพาะของคณลกษณะทเปนเอกลกษณของเมองจะน าไปส การเปลยนแปลง และการเปลยนแปลงนตองไดรบการออกแบบ เพอเออตอการอนรกษ เอกลกษณนนซ งหากท าได การเจรญเตบโต และการเปลยนแปลงอนมหาศาลจะไมกระทบตอคณลกษณะอนเปนเอกลกษณของเมอง ระดบเชอมโยงทางประวตศาสตร การเจรญเตบโตและพฒนาการทางเศรษฐกจ ในระดบทนาพอใจ จะไมท าลายคณภาพส าคญของเมอง

การเจรญ เตบ โตและการเปล ยนแปลงไดน าเรองเศราคล ายๆกน ไปสหลายเมอง ความคลายคลงทกดเซาะคณภาพสวนตวของเมอง ท าลายคณลกษณะอนเปนเอกลกษณของความคลายกนนเหนไดจากปายท ไมเหมาะสม และไมนาด สถาปตยกรรมแบบแปะยหอเจาของเดยวกน ก ารพฒนาอตสาหกรรมทเปนพษภย ปมน ามนทออกแบบไมด รานฟาสตฟด ศนยการคา รปแบบการใชทดน ทางหลวงและอาคารสาธารณะ ตารางท 2-6 สรปการทบทวนแนวคดเกยวกบการอนรกษชมชน



แนวทางการอนรกษและพฒนาสภาพแวดลอมคลองอมพวา

มองคประกอบดงน - องคประกอบทางกายภาพทเหมาะสม - องคประกอบทางเศรษฐกจทเหมาะสม - องคประกอบทางสงคม วฒนธรรมทเหมาะสม - องคประกอบทางการเมองการปกครองทเหมาะสม

น ามาเปนปจจยในการวเคราะหศ ก ย ภ าพ ข อ งช ม ช น ใน ก า รด าเนนการอนรกษในพนทยานชมชนเกาทาอเทน

แนวความคดเกยวกบคณคาและเอกลกษณของชมชน

การก าหนดคณคาของชมชนแบงออกเปน 4 ชดคอ - เอกลกษณ คณลกษณะ และลกษณะเฉพาะ - องคประกอบหลกของลกษณะเฉพาะ - เอกลกษณทางจนตภาพ และองคประกอบทางกายภาพของชมชน - องคประกอบทางกายภาพ

บทสรปของการทบทวนคณคาและเอกลกษณของชมชนน าไปสการว เคราะห ล กษณ ะความมค ณ ค า ข อ งช ม ช น ท ง ใน ท า งกายภาพ วฒนธรรม ประเพณ หรแมแตเรองราว (Story) ของชมชน โดยทงนการสรางความจดจ าพนทเมองจะตงอยบนฐานคดแบบการสรางจนตภาพของเมอง

ความส าคญทางกายภาพพนทชมชน

สวนประกอบส าคญของการอนรกษ (Essential Qualities of Conservation) ประกอบดวย - รปแบบทางผงเมอง (The Urban setting) - ความรสกดานพนท (Sense of Place) - การเชอมโยงภายในพนท (Internal Link) - รปแบบและการออกแบบ (Style & Design) - ฝมอชาง (Workmanship)

น า ป ร ะ เ ด น ท ไ ด ไ ป เ ป นสวนประกอบและเปาหมายในการอนรกษยานชมชนเกาทาอเทน

ความเปลยนแปลงของพลเมอง

แมวาเมองจะมพลวฒของการเคลอนไหวทางสงคม การยายถนฐานของประชากร และความหลากหลายของวฒนธรรม แตกระนนกตามความพยายามในการ

การวางแผนอน รกษ พนท ย านช ม ช น เก า เ พ อ ป อ ง ก น ก า รเกดปรากฎการณ Gentrification


2-31



และเอกลกษณ รกษากลมคนทองถนใหอยในพนทอนรกษเปนอกประเดนทตองใหความส าคญ

ซงเปนการเขามาแทนทของกลมคนภายนอกอนเนองมาจากการขาดศกยภาพทางการแขงขนของกลมคนทองถนและดงเดมในพนท

2.4 แนวความคดการปรบปรงการฟนฟเมอง (Urban Renewal) แนวคดการปรบปรงฟนฟเมองเปนแนวคดซงน ามาประยกตใชกบพนทซงเคยมกจกรรมหลกทรงเรอง

หรอมพฒนาการทด ซงตอมามความถดถอยของกจกรรมอนเนองมาจากหลากหลายสาเหต ในทนอาจหมายรวมถงกจกรรมทางการคาขาย กจกรรมทางอตสาหกรรม กจกรรมทางศาสนา กจกรรมทางการทองเทยว หรอแมแตกจกรรมการอยอาศย ส าหรบพนทยานชมชนเกาทาอเทนกเปนอกหนงพนทซงมแนวโนมของความถดถอยดานกจกรรมทางการคาอนเนองมาจากการเปลยนแปลงระบบทางสญจรหลกจากแมน าโขงมาเปนทางสญจรทางรถ ประกอบกบกจกรรมการคาชายแดนทตองปรบไปสการใชดานถาวรและสะพานเปนตวหลก แมวาในปจจบนพนทยานชมชนเกาทาอเทนยงคงด าเนนกจกรรมการเปนศนยกลางทางการคาในระดบอ าเภอไดกตาม แตแนวโนมในอนาคตมแนวโนมทจะลดบทบาทลง ดงนนการทบทวนแนวคดการปรบปรงฟนฟจงเปนการศกษาใหเหนถงแนวทางการปองกนการถดถอยของกจกรรมในอนาคตได

2.4.1 แนวคดเกยวกบการปรบปรง การฟนฟเมอง

การฟนฟเมอง หมายถง การพฒนา และปรบปรงพนท เสอมโทรมของเมองใหดขน ทงดานกายภาพ เศรษฐกจ และสงคม โดยมลกษณะรปแบบทครอบคลม ถงการพฒนาและปรบปรง สภาพชมชนเดม และการพฒนาพนทวางเปลา เพอเปนการแกปญหาสภาพชมชนเมอง ตลอดจนอนรกษสงทมคณคาไว เพอใหคนในชมชนเมองมความเปนอยและคณภาพชวตทดขน โดยการปรบปรงนนไมจ าเปนตองท าทงเมอง อาจจะท าเฉพาะบรเวณทมความเหมาะสม เชน บรเวณทเสอมโทรมทจ าเปนตองการปรบปรงใหดขน หรอพนททมการใชประโยชนในพนททไมคมคาในแงเศรษฐกจ แตการฟนฟนน หากค านงเพยงผลประโยชนทางเศรษฐกจประการเดยวอาจกอใหเกดปญหาได ในแตละบรเวณทจะท าการฟนฟ ควรมการศกษาใหชดเจน วาพนทบรเวณใดควรสงวนรกษาไวมากนอยเพยงใด และควรจดล าดบความส าคญของโบราณสถาน เพอจะไดสามารถอนรกษสงทมคณคาไวในระดบทเหมาะสม ในขณะเดยวกนกสามารถพฒนาใหคมคาใน เชงเศรษฐกจดวย ในทนไดท าการศกษาการแบงการฟนฟเมอง ออกเปน 2 แบบ (กระทรวงมหาดไทย,กรมโยธาธการและผงเมอง,2540:177) คอ

1) การปรบปรงในเชงการพฒนา 2) การปรบปรงในเชงอนรกษ


2-32

2.4.2 สาเหตทตองท าการฟนฟเมอง Stanley Millward ไดกลาวถงสาเหตในการปรบปรงฟนฟเมองในเขตยานประวตศาสตร

(Historic-Cultural Districts) โดยไดวเคราะหถงสาเหตหลก 6 ประการในการตดสนใจด าเนนการฟนฟเมอง (กระทรวงมหาดไทย, กรมโยธาธการและผงเมอง, 2540:179) ดงน

1) การพฒนาเปนไปไดยากมาก อนเนองมาจากการขาดการวางแผน และเกดกจกรรมการพฒนาเมองทมากจนเกนไปในเขตเมองเกา รวมทงความขดแยงระหวางเศรษฐกจและทางสงคม เชน

- การเพมขนของประชากร - การเพมขนหรอการลดลงของความเจรญ - การพฒนาทเสยคาใชจายสงมาก ของบรการสาธารณะ และสาธารณปโภค

สาธารณปการ 2) การไมสามารถคาดการณ ลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจ (Socio Economic) 3) ความขาดแคลนของเงนทนในการอนรกษพนท (Stanley Millward,1972:135) 4) การขยายตวของประชากรในเขตชมชนเมอง ซงจะสงผลกระทบโดยตรงในเรองท

อยอาศย สถานทท างาน แหลงพกผอนหยอนใจ ฯลฯ 5) การพฒนาดานการกอสรางเพอรองรบการขยายตวของประชากรทสงผลใหเกด

การเปลยนแปลงโครงสรางการใชประโยชนทดนของชมชนเมองอยางรวดเรว โดยไรทศทางและมาตรการควบคม

6) ปญหาดานประชากรศาสตรและน เวศวทยา ด านเศรษฐกจและส งคม ดานการเมองและการปกครอง และดานผงเมองและสงแวดลอม ซงลวนไดสะสมมาเปนระยะเวลานาน และขาดการปรบปรงฟนฟใหเหมาะสมกบกาลเวลา

2.4.3 รปแบบและลกษณะแนวทางในการปรบปรงฟนฟเมอง

รปแบบและลกษณะแนวทางในการปรบปรงฟนฟเมอง สามารถด าเนนการไดใน 4 ลกษณะดงตอไปน

1) การรอสรางขนใหม (Redevelopment) คอ การปรบปรงพนท บรเวณใดบรเวณหนงทมการใชประโยชนทดนทไมคมคาทางเศรษฐกจ เปนวธการหนงในการพฒนาเมองทเกดความเสอมโทรม ใหมลกษณะทางกายภาพ เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอมทดขน โดยมากจะใชวธนกบพนททมความส าคญทางประวตศาสตร ดวยวธการรอยายสวนทช ารดทรดโทรมและแทนทดวยสงใหม ซงการพฒนาดวยวธน อาจไมเหลอสภาพเดมของชมชน

2) การบรณะปรบปรง (Rehabilitation) จะเปนการพฒนาทางดานกายภาพ โดยพฒนาจากโครงสรางทมอยเดม หรอซอมแซมสวนทช ารดบางสวนมากกวาการรอยายโดยมากมกใชกบพนททมความส าคญหรอมคณคา ซงมนจะรวมไปถงการลดความหนาแนนของประชากร การรอยายสลมปรบปรงอาคารทเสอมโทรม การพฒนาสาธารณปโภคสาธารณปการ การจดหาทจอดรถ หรอบรการสาธารณะอน ๆ รวมทงการสรางงานใหแกเจาของทดน หรอเจาของรานคาในพนทอกดวย การปรบปรงพนทในลกษณะนจะไมมการเปลยนแปลงมากนก และคงสภาพเดมไวเปนสวนใหญ เชน การปรบปรงชมชนแออด เปนตน

3) การอนรกษสงทมคณคาไว (Conservation) เปนการสงวนรกษาสวนใดสวนหนง ห ร อท งห มดท ม ค ณ ค า เ พ อก ารร กษ าไว ให ค งอย (F Stewart Chaplin JR. and E. Kaiser, 1979)


2-33

สวนกรมการผงเมอง ไดใหความหมายของการอนรกษสงทมคณคาไว (Preservation) คอ การอนรกษ และรกษาพนทบรเวณใดบรเวณหนง ไมใหมความเจรญเตบโตของเมองเขาไปท าลายสงทมคณคาในบรเวณนน(กระทรวงมหาดไทย,กรมผงเมอง,2540:178)

4) การพฒนาพนทวางเปลา (Rearrangement) หมายถงการพฒนาในพนทบรเวณใดบรเวณหนงทไมมการใชประโยชนในพนทบรเวณนน ใหมสภาพดขน และมการใชประโยชนในพนทอยางคมคา

2.4.4 แนวทางการจดท าโครงการปรบปรงฟนฟเมอง (Project Guideline)

แนวทางการจดท าโครงการปรบปรงฟนฟเมองประกอบดวย องคประกอบทส าคญ 5 ประการ (กระทรวงมหาดไทย,กรมผงเมอง,2540:179) คอ

1) การคดเลอกพนทจดท าโครงการ 2) การก าหนดบทบาทหนาทของรฐบาล 3) การจดตงองคกร และกฎหมาย 4) การบรหารดานการเงนและการลาด 5) การบรหารโครงการ การดแลบ ารงรกษา

การเลอกพนททจดท าโครงการ (Project Area) ในการฟนฟเมองนน นอกจากจะพจารณา

เฉพาะพนททจะท าการฟนฟแลวยงจ าเปนตองพจารณาพนทโดยรอบดวยวา พนทบรเวณใดทจะไดรบผลกระทบหรอถกรบกวนจากการฟนฟเมอง จ าเปนอยางยงทจะตองก าหนดบรเวณโครงการ และก าหนดพนทขางเคยงทจะมผลกระทบตอโครงการ โดยจะตองออกกฎควบคมไปพรอม ๆ กน เพอปองกน เพอปองกนไมใหเกดสภาพทไมเหมาะสม

พนทเหมาะสมทจะท าการฟนฟ แบงออกเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ - พนทซ งมปญหามากทสด ไดแก พนททมความเสอมโทรมมาก อกท งม

ความขาดแคลนทางดานสาธารณปโภค และสาธารณปการ ซงเปนพนท ทควรปรบปรงและควรไดรบพฒนา เพอแกไขความเดอดรอนใหลดลงในระดบหนง

- พนทซงมศกยภาพในการฟนฟ ไดแก พนททสามารถท าการปรบปรงและพฒนาไดงาย และใหผลตอบแทนทางดานเศรษฐกจสง

ส าหรบการด าเนนการฟนฟนน สามารถจ าแนกตามการถอครองตามกรรมสทธทดนไดดงน - ทดนของเอกชน ทท าการฟนฟโดยเอกชน ไมมองคกรของรฐหรอองคกรทองถน

เขาไปวางนโยบายหรอเขาไปชน า - ทดนของเอกชน ทท าการฟนฟโดยใหองคกรทองถนมสวนรวมในการปรบปรง

ในกรณนอาจมกฎหมายฟนฟเมองเปนการบงคบใชตรวจสอบ และสนบสนนโครงการสามารถพฒนาตอไปได

- ทดนของรฐ หนวยงานทมความรบผดชอบโดยตรง เชน กรมธนรกษ กรมโยธาธการและผงเมอง การเคหะแหงชาต หรอองคกรทองถนรวมมอกน หรออาจชกน าภาคเอกชนเขารวมดวยกได


2-34

ในการคดเลอกพนททควรพจารณาจากขอบขายของผงเมอง และทศทางการเจรญเตบโตของเมองควบคไปดวย โดยตองท าการส ารวจสภาพชมชนปจจบน และพจารณาแนวโนมในอนาคตของพนทบรเวณนนๆ โดยมตวก าหนด (Indicator) ความเหมาะสมของพนทซงจะท าการฟนฟ ดงน

ก) พนทซงมมาตรฐานดานสาธารณปโภค และสาธารณปการต า ข) อายและสภาพของอาคาร ค) ความคมคาทางเศรษฐกจและสงคม ง) ความคมคาทางดานศลปวฒนธรรม จ) กจกรรมทไมเหมาะสมทอยในพนทนนๆ

ในขณะท Wilfred Bums ไดเสนอ แนวทางในการปรบปรงฟนฟเมองในบรเวณพนทพาณชย

กรรมของเมองไวดงตอไปน - เกบรปแบบอาคาร และแนวคดแบบเดมไว - แบงแยกระบบการจราจรของรถออกจากทางเดนเทา - ใหสวนบรการอยดานหลงของราน - สรางเอกลกษณของยานใหเกดจากพนฐานเดม - พยายามใหรฐซอหรอเปนเจาของกรรมสทธทดนแปลงขนาดใหญ - อนรกษจดทเปนตนก าเนดของยานไว - พฒนาโดยใหภาคเอกชนเขามามสวนรวมในการวางแผน หรอ ก าหนดกฎเกณฑ

ขอบงคบ - สรางใหเกดการคาขายอยางกวางขวาง และใหความส าคญกบทางเดนเทาให

มากเนองจากจะเปนตวชกน าใหเกดการซอขายมากกวา


2-35

รปท 2-3 แสดงขนตอนการด าเนนงานโครงการฟนฟเมอง (Production of Urban Renewal Project) ทมา: กระทรวงมหาดไทย,กรมผงเมอง,2540

แนวความคดเบองตน และแนวความคดการฟนฟเมอง

(Basic concept of Redevelopment and Urban renewal guideline)

ความตองการและความจ าเปนในการฟนฟเมอง

การประชมรวมกนของผสนบสนนโครงการ

(Activities of Promoters meeting) กจกรรมกงสมาคม

(Quasi association Activities)

การเตรยมแผนงานเบองตนและอนๆ (Preparation of A basic plan and others) ขนท 1

การออกแบบยานชมชนกจกรรมหนาแนนสง

(Designation of A high-intensity use district)

การพจารณาและตดสนใจดานผงเมอง ส าหรบโครงการฟนฟเมอง

(Designation of city planning for The urban renewal project)

การอนมตจดตงสมาคม

(Approval for Installing the association)

การโอนกรรมสทธ (Conversion of Rights)

การรอยายและกอสราง (Clearance and Construction works)

การช าระและเขาอย (Requization and occupation)

การยบสมาคม (Dissolution of association)

ขนท 2

ขนท 3

ขนท 4

ขนท 5


2-36

ตารางท 2-7 สรปการทบทวนแนวความคดการปรบปรงการฟนฟเมอง สาระท

เกยวของ เนอหา การน าไปประยกตใชในพนท

ศกษา แนวคดเกยวกบการปรบปรง การฟนฟเมอง

กรมโยธาธการและผงเมองไดจ าแนกประเภทของการฟนฟเมองออกเปน 2 แนวทาง 1) การปรบปรงในเชงการพฒนา 2) การปรบปรงในเชงอนรกษ

น ามาก าหนดเปนเปาหมายของการฟนฟยานชมชนเกาทาอเทน โดยมงเปาหมายในการผสมผสานท ง ในม ต ของการอน รกษ และพฒนาเขาดวยกนในการจดท าผงแมบทของพนท

สาเหตทตองท าการฟนฟเมอง

สาเหตของการฟนฟเมองมดงน 1) การพฒนาเปนไปไดยากมาก อนเนองมาจากการขาดการวางแผน และเกดกจกรรมการพฒนาเมองทมากจนเกนไปในเขตเมองเกา 2) การไมสามารถคาดการณ ลกษณะทางสงคมและเศรษฐกจ 3) ความขาดแคลนของเงนทนในการอนรกษพนท 4) การขยายตวของประชากรในเขตชมชนเมอง 5) การพฒนาดานการกอสราง 6) ปญหาดานประชากรศาสตรและนเวศวทยา ดานเศรษฐกจและสงคม ดานการเมองและการปกครอง และดานผงเมองและสงแวดลอม

จากการทบทวนดงกลาวไดน าไปสการว เคราะหหาสาเหต ในการฟนฟยานชมชนเกาทาอเทน โดยมส า เห ต ท ส อดคล อ งก น ห ลายป ระ ก า ร เช น ก า ร ข าด ก า รวางแผน การไมก าหนดบทบาทและเปาหมายของเมองจนท าใหเก ด ค ว าม ไม ส าม ารถ ใน ก ารคาดการณการเปลยนแปลงในอนาคตได การขาดแคลนเงนทนทางการอน รกษ การขาดการควบคมการกอสรางอาคาร เปนตน

รปแบบและลกษณะแนวทางในการปรบปรงฟนฟเมอง

สามารถด าเนนการไดใน 4 ลกษณะดงตอไปน 1) การรอสรางขนใหม (Redevelopment) 2) การบรณะปรบปรง (Rehabilitation) 3) การอนรกษสงทมคณคาไว (Conservation) 4) การพฒนาพนทวางเปลา (Rearrangement)

น ารปแบบการฟนฟเมองไปเปนแนวทางในการฟนฟ พนท ย านเม อ งเก าท า อ เทนโดยก าหนดรปแบบทสอดคลองกบพนทแตละสวน

แนวทางการจดท าโครงการปรบปรงฟนฟเมอง

แนวทางการด าเนนโครงการ 1) การคดเลอกพนทจดท าโครงการ 2) การก าหนดบทบาทหนาทของรฐบาล 3) การจดตงองคกร และกฎหมาย 4) การบรหารดานการเงนและการลาด 5) การบรหารโครงการ การดแลบ ารงรกษา

น ามาประยกตกบแผนอนรกษยานช ม ชน เก าผ าน เค ร อ งม อขอ งโครงการฟนฟเมอง โยมตวชวดโครงการดงน - ปรงปรงมาตรฐานดานสาธารณปโภค และสาธารณปการ - อนรกษอาคารเกา - เพมความคมคาทางเศรษฐกจและสงคม ความคมคาทางดานศลปวฒนธรรม - ก าหนดกจกรรมทไมเหมาะสม


2-37

2.5 แนวคดดานนเวศนวฒนธรรมกบสถาปตยกรรมพนถน12

นเวศวทยานนเนนการศกษาความสมพนธระหวางสงมชวต(พชและสตว) กบสภาพแวดลอม สวนทางดานมานษยวทยาจะมงเนนความส าคญกบมนษยเปนหลก โดยพยายามคนควาเขาใจพฤตกรรมทงหลายของมนษยในความเกยวของกบสภาพแวดลอมวาเปนอยางไร พฤตกรรมของมนษยสวนใหญเกดจากการเรยนร คอ พฤตกรรมทางวฒนธรรมและปรากฏการณทางสภาพแวดลอม มนษยอยรอดในสภาพแวดลอมตางๆ ไดเพราะอาศยวฒนธรรมเปนเสมอนอปกรณในการปรบตว โดยอาศยสอกลางตางๆ คอ เทคโนโลย ภาษา รปแบบการจดระเบยบกลมและอดมการณ เรยนรสะสมอบรมบมนสยหรอสบทอดกนมา จากบรรพบรษสลกหลาน โดยใชวฒนธรรมดดแปลงสภาพแวดลอมเพอใหสอดคลองกบความตองการของตน 13 นเวศวทยาวฒนธรรมเนนประเดนทมนษยจดการควบคมและดดแปลงระบบนเวศ และภมปญญาทองถนในการปรบตวใหชวตและธรรมชาตเกด ความสมดล

สถาปตยกรรมพนถน นนมาจากค าวา vernacular architecture (vernacular มาจากภาษา Latin แปลวา พนเมอง) หมายเอาถง รปแบบของอาคารทชาวบานสรางขนในแตละทองถน ซงมลกษณะ แปรเปลยนไปตามลกษณะของวฒนธรรม สภาพแวดลอมและดนฟาอากาศทตางกน 14 สรางเองตาม ความตองการตามวถชวต สรางอยางตรงไปตรงมา ลองผด ลองถก โดยมกจะใชวสดกอสรางทหางายในทองถน จนสรปเปนรปแบบ ทเชอมโยงกบความเชอของกลมชน โดยยดถอปฏบตรวมกนในชมชนหรอสงคมนนๆ และบางโอกาสจะมการแลกเปลยนปรบภมปญญาจากตางพนทตางวฒนธรรม ท าการคดสรรเพอคนหาความเหมาะสม

จงพอจะสรปความหมายของสถาปตยกรรมพนถนไดวา เปนอาคารทกลมชนในสงคมนนไดท าการสรางแบบแผนการอยอาศยโดยใชภมปญญาทองถนในการปรบตว ใหชวตและธรรมชาตเกดความสมดล ใน บรบททองถนนนๆ กอเกดเปนสภาพกายภาพของชมชน บานเรอน ทสมพนธกบวถชวต ความเชอ การด ารงชวตและเกดเปนอาชพ ทสะทอนไปยงสถาปตยกรรมและมความสมพนธกบองคประกอบหลกๆ สามารถจ าแนกไดเปน สามสวนดวยกน ไดแก

- ภมทศนวฒนธรรม - ศาสนสถานและพนททางความเชอ - เรอนพกอาศย

2.5.1 ภมทศนวฒนธรรม มความหมายวา ทกสงทกอยางทงทางรปธรรม และนามธรรมอนเปน สงทผคนในกลมถอรวมกน ไดกระท าตอสภาพแวดลอมภมประเทศ เพอสรางความเจรญงอกงามและพฒนาสงคมของมนษย15 อนไดแกพนททเปนสวนทมนษยดดแปลงธรรมชาตเพอการด ารงชพ เชน การท านาขนบนไดและชลประทานเพอการท านาในทภมประเทศสงชน หรอการขดคคนดนททดน าไวใชในหนาแลง หรอพนททางพธกรรมในทนนๆ

12 คณะสถาปตยกรรมศาสตร ผงเมอง และนฤมตศลป มหาวทยาลยมหาสารคาม (2555) แผนและผงปฏบตการอนรกษพนทในเขตเมองเกาแพรเพอการสงเสรมศลปวฒนธรรม ภายใตกจกรรมการขบเคลอนทองเทยวเชงนเวศวฒนธรรมโครงการสงเสรมและพฒนาการทองเทยวอารยธรรมลานนา 13 ชนญ วงษวภาค, นเวศวฒนธรรม (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยศลปกร, 2532), 10. 14 ววฒน เตมยพนธ เอกสารประกอบการสมมนา เรองเอกลกษณสถาปตยกรรมพนถนอสาน 29 ต.ค. – 1 พ.ย. 2530. 15 แนวทางการจดการภมทศนวฒนธรรม (ส านกงานวฒนธรรมแหงชาต 2549), 15


2-38

2.5.2 ศาสนสถานและพนททางความเชอ อนไดแก พนททถกกอสรางเพอแสดงปรชญาค าสอนและพธกรรมของศาสนาและความเชอนนๆ เชน วดทางพทธศาสนา โบสถทางครสตศาสนา เปนตน รวมถงสถานทมนยยะทางพธกรรมในการรกษาสมดลของชวตกบธรรมชาต เชน ศาลปตา ศาลผขนน า

2.5.3 เรอนพกอาศยและอนๆทเกยวของ อนไดแก เปนทพ านกอาศยของผคนทใชอยกน หลบนอนและเปนทบรรจอปกรณ กจกรรมและสงจ าเปนตางๆ ทเกยวเนองกบวถชวตและธรรมชาต โดยใชความเชอเปนระเบยบแบบแผนในการควบคมใหเกดความสมดลของชวตและธรรมชาต เกดเปนรปลกษณอาคาร ทมทวา ง รปทรง วสดและวธการกอสราง ตอเนองไปยงลายละเอยดของสถาปตยกรรมทเกยวของกบภมปญญาการอยอาศย เชน การระบายอากาศ รปแบบสญลกษณทางความเชอทสะทอนสลกษณะเฉพาะของแตละกลมชน ทงนทงนน วฒนธรรมเปนสงทไมหยดนง แตเปลยนแปลงปรบตวอยตลอดเวลา16 ทเกดจากการเรยนรทงจากภายในและภายนอกของกลมชน และมผลจากเหตปจจยทางการเมองการปกครอง เพราะฉะนนการท าความเขาใจในเรองสถาปตยกรรมพนถนจงไมมทฤษฎทตายตว ขอใหผศกษาใชความคดพจารณาเปนกรณไป และควรทจะมงเนนไปในประเดนของนเวศวทยาวฒนธรรมซงสมพนธกบภมทศนและ สถาปตยกรรมพนถน ทมงประเดนในเรอง คน กบธรรมชาตและการด ารงชพ

รปท 2-4 แผนภมแสดงนเวศวฒนธรรมทสมพนธกบสถาปตยกรรมพนถน โดย ศ. อรศร ปาณนท

16 ยศ สนตสมบต, มนษยกบวฒนธรรม (กรงเทพมหานคร : ส านกพมพธรรมศาสตร, 2540), 17.


2-39

ตารางท 2-8 สรปการทบทวนแนวความคดดานนเวศนวฒนธรรมกบสถาปตยกรรมพนถน สาระท


ศกษา ภมทศนวฒนธรรม

ทกสงทกอยางทงทางรปธรรม และนามธรรมอนเปน ส ง ท ผ ค น ใน ก ล ม ถ อ ร ว ม ก น ได ก ร ะ ท า ต อสภาพแวดลอมภมประเทศ

น าไปก าหนดกรอบของมาตรฐานสงแวดลอมศลปกรรม ประเภทยานชมชนเกา โดยพจารณาถงความสมพนธของยานชมชนเกาในมตของภมทศนวฒนธรรม

ศาสนสถานและพนททางความเชอ

พนททถกกอสรางเพอแสดงปรชญาค าสอนและพธกรรมของศาสนาและความเชอนนๆ

น าไปก าหนดกรอบของมาตรฐานสงแวดลอมศลปกรรม ประเภทยานชมชนเกา โดยพจารณาถงพนททางความเชอทงทเปนมตของศาสนา และความเชอดานผ รวมไปถงความเชอในต านานและเรองเลาตางๆของยานชมชนเกาทาอเทน

เรอนพกอาศย รปลกษณอาคาร ทมทวาง รปทรง วสดและวธการก อ ส ร า ง ต อ เน อ ง ไป ย ง ล า ย ล ะ เ อ ย ด ข อ งสถาปตยกรรมทเกยวของกบภมปญญาการอยอาศย

น าไปก าหนดกรอบของมาตรฐานสงแวดลอมศลปกรรม ประเภทยานชมชนเกา โดยพจารณาถงพ นท อย อ าศ ยท แสดงออกถ งววฒนการ การปรบตว และการเปลยนแปลงในมตตางๆ

2.6 กรณศกษาในประเทศและตางประเทศ

การศกษาในตวอยางของการด าเนนการยานชมชนเกาทงในประเทศและตางประเทศ เปนการทบทวนถงแนวทางการขบเคลอนกระบวนการอนรกษยานชมชนเกาในบรบททมความแตกตางกน โดยการศกษาครงนไดหยบยกกรณศกษาในประเทศ 2 กรณ และตางประเทศ 1 กรณ โดยในประเทศไดศกษากรณศกษาของยานชมชนเกาสามชก จงหวดสพรรณบรและยานชมชนเกาเชยงคาน จงหวดเลย โดยกรณศกษาของยานชมชนเกาสามชกมบรบทของการอนรกษในพนทของรฐผสมกบเอกชนบางสวน โดยมสาเหตของปญหาเปนเรองของความเสอมถอยของกจกรรมในพนทจนท าใหเกดการฟนฟเมอง ประกอบกบในชวงเวลาดงกลาวแนวคดในการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมยงใหความสนใจในยานอาคารเกาไมมากนก (ชวงป พ.ศ. 2540 – 2545 กระแสของการอนรกษยานชมชนเกาในประเทศไทยยงไมไดรบความสนใจ) กรณศกษาในประเทศแหงท 2 คอ ยานชมชนเกาเชยงคาน จงหวดเลย เปนการด าเนนการในชวงป พ.ศ. 2545 – 2550 ซงเปนชวงทเกดความตนตวในการอนรกษยานชมชนเกามากขน แตในขณะนนพนทยานชมชนเกาสวนใหญใชรปแบบของกจกรรมทางการทองเทยวในการฟนฟยาน จงท าใหเกดกระแสของการไหลเขาของแหลงเงนทนและปรมาณนกทองเทยวทมากขน ในบรบทของยานชมชนเกาเชยงคาน จงเปนการด าเนน


2-40

กระบวนการทามกลางการไหลเชยวของการพฒนา ดงนนจงเปนอกหนงกรณศกษาในการวางมาตรการการปองกนพนท ซงสามารถออกเปนเทศบญญตในการควบคมพนท ส าหรบในการศกษาในตางประเทศคอ กรณศกษาของประเทศสงคโปร ซงมความโดดเดนในการวางแผนอนรกษทใหความส าคญดายกายภาพ เชน รปแบบอาคาร วสด องคประกอบอาคาร รวมไปถงสภาพแวดลอมทางกายภาพทส าคญ ดงนนบทเรยนของการวางแผนอนรกษในประเดนตางๆของประเทศสงคโปรจงเปนอกหนงตวอยางทดในการน ามาประยกตใชในการวางแผนอนรกษในพนทยานชมชนเกาทาอเทน จงหวดนครพนมตอไป

2.6.1 กรณศกษาในประเทศ ประกอบดวย 2 กรณศกษาคอ กรณศกษาของยานชมชนเกาสามชก จงหวดสพรรณบรและ

ยานชมชนเกาเชยงคาน จงหวดเลย ซงมรายละเอยดดงน

2.6.1.1 กรณศกษายานชมชนเกาสามชก จงหวดสพรรณบร

พนทตลาดสามชกเปนสถานททางการคาเกาแกทสะทอนใหเหนถงการตงถนฐานและพฒนาการรปแบบทางสถาปตยกรรมและความเปนเมองของภาคกลางของประเทศไทยไดเปนอยางด ในพนทตลาดสามชกมระบบการครอบครองทดนแบงไดเปนสองระบบคอ ระบบทดนทในกรรมสทธของกรมธนารกษ และระบบการครอบครองทดนสวนบคคล ซงจ านวนอาคาร 152 คหา เปนอาคารทปลกสรางบนทดนของ กรมธนารกษซงมประเดนเกยวกบความมนคงเนองจากการท าสญญาในการเชาเปนรปแบบของสญญาในชวงเวลาสนๆ ดงนนความมนคงในทอยอาศยของกลมคนดงกลาวจงเปนมลเหตทน ามาซงการวางแผนอนรกษชมชนรวมกนจงมวตถประสงคเพอใหเกดการแลกเปลยนทางความคดระหวางผคนทหลากหลายอนจะน ามาซงแนวทางการพฒนาและอนรกษในประเดนทางกายภาพ เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม ตลอดจนทศทางทชดเจนเกยวกบการครอบครองสทธในทดนในระยะยาว17

ส าหรบปญหาของตลาดสามชกเกดขนจากมลเหตสองประการหลกเปนส าคญคอ ประเดนเกยวกบสทธการครอบครองในทดนของรฐ เนองจากความชดเจนในประเดนเรองทดนเปนสาเหตทางความมนคงของผอยอาศยในอาคารทางประวตศาสตร เพราะหากความไมมนใจเกยวกบระยะเวลาในการครอบครองแลวกลมผอยอาศยกไมมนใจทางการลงทนกบทอยอาศย (สกรนทร , 2545; Usavagovitwong, 2005) สวนสาเหตประการทสอง คอ ประเดนความแตกตางทางความคดของแนวทางการอนรกษพนท ซงเปนประเดนทส าคญทตองอาศยการแลกเปลยนทางความคด (Dialogue) ของผคนทหลากหลายกลมทงกลมเจาของทดน กลมชาวชมชน กลมเจาหนาทของรฐบาล และกลมนกวชาการทเกยวของ เพอหาแนวทางทเปนกรอบแนวคดซงเปนขอสรปรวมของการพนท

1) กระบวนการในการอนรกษ พนทตลาดสามชกไดใชกระบวนการศกษาวจยเพอกระตนใหเกดการเรยนรรวมกนของผคนทเกยวของ อนจะน าไปสการสรางทศทางและแนวทางรวมในการอนรกษในพนท โดย Storgaard (et al., 1997) ไดน าเสนอวธการวจยแบบแลกเปลยนแนวคดระหวางนกวางแผนกบผอยอาศย โดยใชกระบวนการเปนการขบเคลอนและแลกเปลยนขอมลระหวางกลมคนทงสองโดย

17 สกรนทร แซภ, ณฐวฒ อศวโกวทวงศ และ มนตทว จระวฒนทว (2552) การสรางการเจรจาแลกเปลยนเรยนรและกระบวนการอนรกษยานตลาดเกาสามชก วารสารคณะสถาปตยตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน


2-41

ไมมการสรางการเอนเอยงในกระบวนการตดสนใจกบกลมใดกลมหน ง (อางองโดย Holmgren และ Svensson, 2001) แตส าหรบการศกษาในครงนการใชกระบวนการวจยในการแลกเปลยนความคดของผคนจะมากกวาสองกลม คอ กลมผอยอาศย กลมเจาหนาทของรฐทเกยวของ กลมนกวชาการ กลมนกพฒนาอสระ โดยกระบวนการดงกลาวมหลากหลายวธการดงน

- การบนทกประวตศาสตรผ านการบอกเลา (Oral History) การบนทกประวตศาสตรครวเรอนและประวตศาสตรชวตของผคนเปนหนงในกระบวนการเกบขอมลทส าคญ เนองจากเปนกระบวนการในการสรางพนทของผคนใหสบคน อตลกษณ และความเปนตวตนของกลมคนนนๆ ซ งแตกตางจากประวตศาสตรการตงถนฐานของชมชน โดยลกษณะของประวตศาสตรชวตนนจะอธบายถงวถของผคนในชนชนของสามญชน คณะผศกษายงไดศกษาผานประวตศาสตรของผคนในตลาดสามชก โดยวธการศกษาในสวนนผเขยนไดท าการเรยบเรยงจากเอกสารบางสวน ประกอบกบการศกษาผานการบอกเลาของผคนในชมชน

- การศ กษ าแบ บ ปฏ บ ต ก ารอย า ง ม ส วน ร วม (Participatory Action Research) แนวทางในการศ กษาแบบปฏบ ต การอย างมส วน รวม เป นกระบวนการทเปดโอกาสใหผคนทเกยวของเขามามสวนในการศกษาตงแตการสรางกรอบแนวคด กรอบกระบวนการ การก าหนดกจกรรม การวเคราะหขอมล การสรางทางเลอกทางการวางแผน ตลอดจนการสรางกระบวนการตดสนใจ โดยในการศกษาครงนคณะผศกษามไดมเพยงแตนกวชาการแตเพยงเทานนแตยงประกอบไปดวยคณะกรรมการพฒนาตลาดสามชกซงเปนกลมคนทอยอาศยในตลาดสามชกและมผลกระทบจากการด าเนนโครงการมากทสด

- กระบวนการเดนส ารวจรวมกน (Walk – through Survey) การส ารวจขอมลเปนหนงในกระบวนการทส าคญในการสรางการเรยนรรวมกนของการศกษาในครงน เนองจากรายละเอยดของพนทศกษาเปนเนอหาทตองการความแมนย าของขอมลเปนอยางมาก เพราะขอมลทไดตองมความสมบรณโดยเฉพาะอยางยงขอมลเกยวกบสทธการครอบครองและสถานการณการอยอาศย เนองจากเปนชดขอมลทตองน าไปประสานงานกบหนวยงานเจาของทดนในการด าเนนการในขนตอนตอไป ซงการเดนส ารวจขอมลรวมกน ( เชน กายภาพ ลกษณะของผเชา ปญหาทางสงคม) ในการศกษาครงนพบประเดนทนาสนใจวา กระบวนการเดนส ารวจนอกจากจะเปนการเกบขอมลโดยคนในชมชนรวมกบคณะผศกษาแลว ยงเปนการสรางการสอสารเกยวกบการศกษาระหวางคณะผศกษา กบผอยอาศยอนๆ อกดวย เพราะขณะทมการส ารวจขอมลนนจะเกดการซกถามและปฏสมพนธบางประการเกดขน ซงระบบการสอสารในลกษณะเชนนเปนประเดนทนาสนใจในการศกษาตอไป

- การประเมนคณคาทางประวตศาสตร (Historical Assessment) ขนตอนของการประเมนคณคาของพนท โดยกลมคนทหลากหลายทางความคดเปน


2-42

กระบวนการทส าคญในการสรางกรอบแนวคดและทศทางในการอนรกษ ส าหรบในการศกษาครงน ภายหลงจากการเดนส ารวจรวมกนซงไดขอมลเกยวกบพนทศกษามาแลว กระบวนการถดมาคอ การประเมนคณคาทางประวตศาสตรของพนทศกษา ซงกระบวนการนเปนขนตอนทท าใหเกดการแลกเปลยนทางความคดเกยวกบการอนรกษของผคนทเกยวของทงชาวชมชน นกวชาการ เจาหนาทของรฐ ตลอดจนนกพฒนาอสระ ซงกจกรรมการแลกเปลยนน คณะผศกษาไดใชวธการประเมนคณคาผานภาพถาย (Picture Image Assessment) โดยใชรปถายตวอาคารในลกษณะของรปดานหนาอาคารเปนเครองมอในการประเมนรวมกนเนองจากรปดานหนาของอาคารเปนสวนทมผลกระทบทางสายตาแกผคนมากทสด

ในรายละเอยดของการประเมนกายภาพของอาคารมรายละเอยดทแบงออกเปน 7 องคประกอบของอาคาร คอ วสดผนง วสดหลงคา รปแบบของประต หนาตาง ชองลม และสวนประดบของอาคาร (เชน ลายฉลอาคาร ลายฉลเช งชาย เปนตน) นอกจากนยงรวมถงลกษณะเฉพาะทางในเชงของลกษณะของการใชสอยพนท เชน ระเบยง ปายโฆษณา เปนตน โดยการประเมนไดใชเทคนคการประเมนผานรปภาพ (Photo Image Assessment) ซงใชเวทสาธารณะซงเปดโอกาสใหทงนกวชาการ ชาวบาน เจาหนาทของรฐ มสวนในการแลกเปลยนความคดเหน มาตรวดในการประเมนจะถกแบงออกเปน 5 ระดบคอ มคณคาทางประวตศาสตรสงมาก สง ปานกลาง นอย และไมมคณคาทางประวตศาสตร โดยมรายละเอยดแยกในแตละองคประกอบโดยเวทแลกเปลยนจะแสดงทศนคตผานกลมซอย กอนทจะมาหาขอสรปในระดบชมชนเพอสรางฉนทามตตอไป ทงนในกระบวนการประเมนจะเปนการประเมนรวมกนแบบกลมยอยๆตามแนวซอยของตนเอง สวนคณคาของในมตอนๆในการศกษาครงนนน เนองจากกรอบเวลาทจ ากดจงไมสามารถศกษาไดครอบคลมในทกมตซงเปนประเดนทควรศกษาตอไปในอนาคต


2-43

รปท 2-5 การประชมเชงปฏบตการรวมกนเกยวกบการประเมนคณคาทางประวตศาสตรของอาคารในพนทศกษาระหวางผศกษา ชาวชมชน และหนวยงานทเกยวของ

ทมา : สกรนทร แซภ, ณฐวฒ อศวโกวทวงศ และ มนตทว จระวฒนทว (2552)


2-44

รปท 2-6 แสดงการประเมนคณคาทางประวตศาสตรของชมชน ผานรปดานหนาของอาคาร ในเวทการแลกเปลยนความคดรวมกนระหวาง ชาวชมชน เจาหนาทของรฐ และนกวชาการ ทมา : สกรนทร แซภ, ณฐวฒ อศวโกวทวงศ และ มนตทว จระวฒนทว (2552)


2-45

ตารางท 2-1 ตวอยางการประเมนคณคาทางประวตศาสตร และระดบการยอมรบของชมชน องค ป ร ะ ก อ บอาคาร

ร ป แ บ บ ข อ งอ ง ค ป ร ะ ก อ บอาคาร

ลกษณะ ระดบของคณคาทางประวตศาสตร

ระดบการยอมรบของชมชน

นอย ป า นกลาง

มาก นอย ป า นกลาง

มาก

หนาต

าง (W

indo

ws)

บานเปดไม – ลกฟกบานเกลดไม

√ √

บานเปดไม-ลกฟกไม

√ √

บานเปดไม- ลกฟกกระจก

√ √

บ า น เ ล อ นอะลมเนยม

√ √

บานหมนกระจก

√ √

ทมา : การประชมเชงปฏบตการระหวางชาวบาน นกวชาการและหนวยงานทเกยวของ ณ.ทวาการอ าเภอสามชก วนท 16 มนาคม 2549 เวลา 10.00 – 12.00 น.

- การประเมนทางวศวกรรม (Engineering Lab Test) บรบทของพนทศกษาในตลาดสามชกสวนใหญลกษณะทางโครงสรางและวสดทใชจะเปนวสดไม ซงจากระยะเวลาการตงถนฐานตงแตอดตถงปจจบนความเสอมสภาพทางกายภาพของอาคารอาจท าใหเกดความเสยงภยทางการอยอาศย ดงนนทางคณะกรรมการพฒนาตลาดสามชกและคณะผศกษาจงไดใชวธการวเคราะหทางโครงสรางตามวธการทางวศวกรรม โดยใหชาวชมชนน าเศษไมทหลงเหลออยในการตอเตม ซอมแซมทพกอาศยของตนเองมาเปนตวอยางของโครงสรางในการทดสอบคณภาพของวสดในการรบน าหนกในหองทดสอบ โดยม 4 วธการคอ [1] STATIC BENDING TEST OF WOOD (Flexure test of wood) ชนสวนโครงสรางไมขององคอาคาร ทตองรบแรงกระท าจากภายนอก ทกอใหเกดการดดงอขน ตวอยางเชน คาน ตง พน และเสาภายใตน าหนกเยองศนย การออกแบบชนสวนดงกลาว ขนอยกบก าลงในการรบแรงดง แรงอด หรอแรงเฉอนของตวไม อนเปนคณสมบตประจ าตวของไมแตละชนด การทดสอบ STATIC BENDING OF WOOD เพอหาคาประมาณของคณสมบตทางกล(Mechanical property)บางอยางของไม เพอใชเปนแนวทางในการพจารณาออกแบบชนสวนของ


2-46

โครงสรางทเปนไม, [2] SHEAR PARALLEL TO GRAIN TEST OF WOOD แรงเฉอนของไมเปนคณสมบตทางกล(Mechanical property) ทส าคญมากตวหนง ทใชพจารณาในการออกแบบชนสวนทเปนไมขององคอาคาร ทงนเนองจากก าลงรบแรงเฉอนเปนความสามารถในการตานทานตอการ Slide และ Slip แยกจากกนของเนอไม ทวไปแรงเฉอนของไมแยกไดเปนสองชนดคอ แรงเฉอนในแนวขนานกบเสยนของเนอไมและแรงเฉอนในแนวตงฉากกบแนวเสยนของเนอไม ซงคาแรงเฉอนในแนวขนานกบแนวเสยนมคาต ากวาแรงเฉอนในแนวตงฉากกบแนวเสยนเสมอ ดงนนการทดสอบหาคาแรงเฉอนของไมจงนยมใชวธการทดสอบแบบแรงเฉอนขนานกบแนวเส ยนของไม เป นหลก , [3] COMPRESSION PERPENDICULAR TO GRAIN TEST OF WOOD แรงอดของไมในแนวตงฉากกบเสยนไม เปนคณสมบตทางกลทใชในการออกแบบส าหรบโครงสรางทมแรงกระท าเปนจด เชน บนคานทมเสาหรอปลายตงวางอย,ไมหมอนรางรถไฟ ก าลงแรงอดตงฉากเสยนนยอมใหใชไดภายในขอบเขตของหนวยแรงทขดยดหยน เพราะเลยจดนไปแลวผนงของเสยนไมจะยบตวมาก โดยทแรงอดไมเพมขน จนกระทงการหดตวของไมมากจนความหนาเหลอเพยง 1 ใน 3 ของความหนาเดม เมอเสยนไมยบตวจนเตมโพรงไมหมด แรงอดกจะเพมขนไมมทสนสดและไมอาจหาคาของก าลงอดสงสดตงฉากเสยนได แตอยางไรกตามก าลงของแรงอดตงฉากเสยนทมคาสงๆในชวงหลงน ไมอาจน ามาใชประโยชนได เพราะการหดตวทางขางของเสยนไมมากจนอาจเกดเสยหายกบโครงสรางทเกยวของได , และ [4] COMPRESSION PARALLEL TO GRAIN TEST OF WOOD การทดสอบนเปนการทดสอบหาแรงอดของไมตามแนวขนานกบเสยนไม ซงตวอยางของชนสวนของโครงสรางทรบแรงลกษณะนกคอ เสา ฉะนนการทเราจะน าไมมาใชท าเปนเสา กตองเลอกไมทมแรงอดสง ซงแรงอดนจะบอกในลกษณะของแรงตอหนวยพนท หรอทเรยกวา Compressive strength

- เวทการแลกเปล ยนแนวคด (Public Dialogue) เวทสาธารณะในการแลกเปลยนความคดเหนในการศกษาครงนถกใชในหลายระดบทงระดบชมชน ระดบเมอง และระดบทสาธารณะ โดยในแตละเวทมวตถประสงคทแตกตางกน โดยการจดเวทแลกเปลยนในระดบชมชนหรอกลมยอย (ในทนแบงตามซอย) จะมเปาหมายเพอหารอในรายละเอยด เชน การหาฉนทามตในการปรบปรงอาคาร (ยกตวอยางเชน การหาขอสรปเกยวกบการปรบปรงหลงคา เปนตน) การวางแผนและทศทางการศกษา เปนตน สวนเวทในระดบเมอง หรอทองถน จะมเปาหมายในการแลกเปลยนความคดเหนของการอนรกษ ทศทางการด าเนนการ ตลอดจนการสนบสนนทางงบประมาณจากหนวยงานทเกยวของ ส าหรบเวทสาธารณะในวงกวางซงทางคณะกรรมการตลาดสามชกไดประสานงานหนวยงานภายนอกทองถนทเกยวของ เชน สมาคมสถาปนกสยาม(ในพระบรมราชปถมป) , ICOMOS, ชาวชมชนอนๆทมบรบทใกลเคยงกบพนทศกษา และนกวชาการตางๆ โดยเปาหมายของเวทในระดบนคอ การแลกเปลยนและเผยแพรแนวคดของ


2-47

ทองถนในวงกวางเพอใหเกดกระแสการท างานโดยมชมชนเปนกลไกในการขบเคลอนตอไป

2) ขอก าหนดเชงพนท ในกระบวนการศกษาวจยเพอการอนรกษพนทตลาดสามชก ไดมการรางขอก าหนดระหวางชาวชมชนเพอน าไปใชในการประกาศเปนกฎหมายทองถน ซงแนวทางการออกขอก าหนดเฉพาะยานในพนทตลาดสามชกและพนททเกยวเนองเปนเครองมอทส าคญทกอใหเกดการวางแผนในระยะยาวทสามารถปองกนการเปลยนแปลงทงกจกรรมการใชสอยพนทและกายภาพของพนท แตกระนนกตามการสรางขอก าหนดทเกยวของกบสทธของผคนเปนเนอหาทมความละเอยดออนมากจงตองอาศยกระบวนการมสวนรวมของประชาชนอยางมาก และจากการแลกเปลยนประสบการณระหวางตลาดสามชกกบตลาดวเศษไชยชาญ ท าใหคณะกรรมการพฒนาตลาดสามชกไดเหนถงความส าคญของการออกขอก าหนดเฉพาะยาน เนองจากหากไมมขอก าหนดดงกลาว หากเกดภยพบตขนในพนทอาจท าใหเกดปญหาตามมาเปนอยางมาก เพราะพนทศกษาเปนบรเวณทถกกอสรางขนตงแตอดตกอนทจะมกฎหมายหลายฉบบ แตหากเกดภยพบตขนและชมชนตองท าการปรบปรงชมชนขนใหมขอกฎหมายบางประการจะท าใหไมสามารถกอสรางสงปลกสรางไดเหมอนดงเชนเดม

คณะกรรมการตลาดสามชกไดน าเสนอแนวทางเบองตนในการก าหนดพนทของการสรางขอก าหนดเฉพาะยานขน โดยการน าเสนอในครงนจะอางองจากขอมลเชงกายภาพ และลกษณะการครอบครองทดน ของบรเวณพนทศกษา ในการแบงแยกพนทเ พอสรางก าหนดทสอดคลอง โดยแบงพนทของการอนรกษออกเปน 3 ระดบคอ (1) พนทอนรกษระดบ 1 ซงเปนพนททมอาคารคณคาทางประวตศาสตร โดยไดเสนอแนวทางของขอก าหนดเฉพาะยานคอ การควบคมรปแบบทางสถาปตยกรรมอยางเขมงวด การควบคมความสงของอาคารไมเกน 9 เมตรและการควบคมกจกรรมการใชงานภายในอาคารและประเภทของอาคาร (2) พนทอนรกษระดบ 2 ซงเปนพนททมอาคารทมการเปลยนผานของคณคาทางสถาปตยกรรม โดยไดเสนอแนวทางของขอก าหนดเฉพาะยานคอ การควบคมรปแบบทางสถาปตยกรรม การควบคมความสงของอาคารไมเกน 12 เมตร และควบคมกจกรรมประเภทอตสาหกรรม และ (3) พนทอนรกษระดบ 3 ซงเปนพนททมอาคารทมคณคาทางสถาปตยกรรมระดบปานกลาง โดยมขอเสนอแนะในการควบคมรปแบบทางสถาปตยกรรมใหสอดคลองกบรปแบบในบรเวณท 1 และ 2 การควบคมความสงของอาคารไม เกน 16 เมตร และการควบคมกจกรรมอตสาหกรรมหนก

ในกระบวนการในการสรางขอก าหนดเฉพาะยานนนเปนกระบวนการทตองอาศยระยะเวลาและกระบวนการศกษาอยางชดเจน อกทงตองสรางกระบวนการมสวนรวมของประชาชนในทกขนตอนเพอหาฉนทามตรวมกน ซงในในปจจบนยงไมสามารถหาขอสรปไดเนองจากตองอาศยกลไกในระดบสภาเทศบาลต าบลสามชกในการออกกฎหมายดงกลาวตอไป


2-48

รปท 2-7 รางแผนทแสดงการออกขอก าหนดการควบคมกจกรรมและความสงของอาคารในตลาดสามชก จงหวดสพรรณบร แตไมสามารถผลกดนเปนกฎหมายทองถนไดในปจจบน

ทมา : สกรนทร แซภ, ณฐวฒ อศวโกวทวงศ และ มนตทว จระวฒนทว (2552)


2-49

2.6.1.2 กรณศกษายานชมชนเกาเชยงคาน จงหวดเลย

พนท เทศบาลต าบลเชยงคาน จ งหวด เลย เปน พนท เมองรมแมน าโขงท มประวตศาสตรของการตงถนฐานมาชานานตงแตอาณาจกรลานชาง ซงจากประวตศาสตรทมการกอเกดของชมชนมาชานานนท าใหเนอเมองของเมองเชยงคานมมตของววฒนาการทหลากหลายและตอเนองมาสปจจบน ในปจจบนพนทเมองเชยงคานมพนทขนาด 2.7 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 1,687 ไร มประชากรทงสน 6,127 คน มจ านวนครวเรอนทงสน 2,274 หลงคาเรอน

ในววฒนาการความเปนเมองของเชยงคาน มเนอเมองทหลากหลายทปรากฏในปจจบน เชน พนททางกายภาพทแสดงถงประวตศาสตรและการตงถนฐานของเมอง ดงจะเหนไดจากอาคารไมรมแนวแมน าโขง พนทเสอมโทรมทางการอยอาศย เชน พนทบกเบกในพนทสาธารณะประโยชน กรมธนารกษ เปนตน ซงจากเนอเมองทมทงมตของการอนรกษ และมตของปรบปรงพนทอยอาศยของผมรายไดนอยในเมองน ท าใหกระบวนการการพฒนาเมองของเชยงคานตองคดคนกระบวนการการพฒนาทผสมผสานการแกไขปญหาในทงสองมตทสอดคลองและเปนบรณาการของการวางแผนเมอง

สภาพปจจบนของเมองเชยงคาน สามารถจ าแนกประเภทของพนทตามประเดนของปญหาไดเปน 3 พนทใหญคอ พนทอาคารไมเการมน าทมประเดนของการพฒนาและอนรกษ พนทอยอาศยทไมมความมนคงในทดนเนองมาจากการบกเบกทดนสาธารณะและกรมธนารกษ และกลมสดทายคอ กลมพนททมความแออดของทอยอาศยทมความตองการในการสรางทอยอาศยใหมในทดนใหม

รปท 2-8 สภาพอาคารไมรมแมน าโขงทมประเดนของการอนรกษและพฒนา

รปท 2-9 สภาพทอยอาศยทบกเบกในทดนสาธารณะ และกรมธนารกษ


2-50

1) เปาหมายของการพฒนาเมอง เปาหมายของการพฒนาเมองเชยงคานแบงออกไดเปน 4 ประเดนหลก คอ

- การฟนฟกระบวนการทางสงคมและองคกร กระบวนการฟนฟทางสงคม เปนกระบวนการท เมองเชยงคานใชเปนหนงในกรยทธศาสตรท เรมตนใน การพฒนา โดยปจจบนไดมการจดตงสภาเดกและเยาวชนของเทศบาลต าบล เชยงคาน ท เปนการพฒนาจากรากฐานของสงคมโดยเฉพาะอยางย งใน กลมเยาวชนของเมอง นอกจากนกลมองคกรตางๆในชมชนยงเปนอกเป าหมายหนงในการสรางกระบวนการฟนฟทงกลมอาชพ กลมสตร เปนตน

- การฟนฟทางเศรษฐกจ กระบวนการฟนฟทางเศรษฐกจ เปนกระบวนการทเกดขนจากการแกไขปญหาทงในมตของเศรษฐกจของชมชน และการสรางกระบวนการทางสงคม โดยการขบเคลอนในประเดนดงกลาวไดเร มตนจากเทศบาลในการสนบสนนการกอตงอาชพ และสนบสนนงบประมาณในการด าเนนโครงการตางๆของกลม โดยมเปาหมายทหลากหลายทง กลมนวดแผนไทย กลมรานคาชมชน กลมทอผา กลมตเหลก เปนตน

รปท 2-10 กลมอาชพตเหลกทเปนหนงในเปาหมายของการฟนฟกระบวนการทางเศรษฐกจ


2-51

- การสรางกระบวนการอนรกษและพฒนาการทองเทยว พนทเมองเชยงคานเปนพนททมอาคารไมเปนเอกลกษณ และแสดงถงประวตศาสตรของการตงถนฐานของชมชนรมแมน าโขงอกแหงหนงทยงคงหลงเหลออย โดยอาคารเหลานไดดงดดนกทองเทยวใหเขามาทองเทยวและสรางกจกรรมทางเศรษฐกจ ซงกอใหเกดรายไดและแรงขบเคลอนทางเศรษฐกจทส าคญตอพนทเปนอยางมาก แตกระนนกตามการเปลยนแปลงอนเกดจากขยายตวของกจกรรมการทองเทยวมผลกระทบตอการเปลยนแปลงทางกายภาพของอาคาร รวมถงการเปลยนแปลงทางการใชประโยชน ในอาคารนนๆ ดงนนการพฒนาเมองจงตองใหความสนใจกบ การเปลยนแปลงดงกลาวและสรางแนวทางของการพฒนาควบคไปกบการสรางแนวทางของการอนรกษ

รปท 2-11 อาคารไมรมน าทถกปรบเปลยนกจกรรมเพอรองรบการทองเทยว

- การฟนฟทางสภาพแวดลอมและทอยอาศย เปาหมายในการแกไขปญหาดานทอยอาศยเปนประเดนหลกของการพฒนาพนทเมองเชยงคาน โดยประเดนปญหาของทอยอาศยของเมองเชยงคานเปนประเดนทเชอมโยงกบประเดนทงสามทกล าวมาแล ว โดยเฉพาะอยางย งในประเดนของการอน รกษ พน ท ทางประวตศาสตรของเมอง ซงหากจ าแนกพนททมปญหาทางสภาพแวดลอมและท


2-52

อยอาศยของเมองจะสามารถจ าแนกออกไดเปน 4 กลมคอ กลมอาคารไมรมน า กลมอาคารทบกเบกในทดนสาธารณะประโยชน หรอกรมธนารกษทไมมความมนคงในสทธทางทดน กลมบานเชา และกลมครอบครวขยาย โดยกลมเหลานมแนวทางการแกไขปญหา และยทธศาสตรในการแกไขปญหาทแตกตางกนออกไป

รปท 2-12 กลมทอยอาศยทมสภาพเสอมโทรมและไมมความมนคงในสทธทดนของเมองเชยงคาน

2) รปแบบของการพฒนาเมอง แนวคดในการแกไขปญหาดานทอยอาศยของเมองเชยงคาน มรายละเอยดและวธการแกไขปญหาทหลากหลายขนอยกบประเดนของปญหา และบรบทของแตละชมชน โดยสามารถรปแนวทางการแกไขปญหาออกไดเปน 3 แนวทางคอ

- แนวทางการปรบปรงทอยอาศยบางสวนในทดนเดม โดยแนวทางในการปรบปรงนสวนใหญ เปนอาคารทตงอย ในแนวรมแมน าโขง ทมแนวทางทตองสราง ความสอดคลองกบกจกรรมของการพกอาศยควบคไปกบการทองเทยวของเมอง โดยมจ านวนทงสน 220 หลงคาเรอน

- แนวทางการรอสรางใหมบางสวนในทดนเดม โดยแนวทางดงกลาวสวนใหญมกเปนกลมทอยอาศยทบกเบกอยในทดนของราชพสด ทมการตงถนฐานอยางไมมระบบ ดงนนเมอมการปรบปรงสภาพแวดลอมของชมชน ทางชมชนจงมแนวคดในการปรบปรงโครงสรางพนฐานบางสวนใหมระบบมากย งขน ซ งกลม ผเดอดรอนในกลมนมทงสน 354 หลงคาเรอนแบงออกเปนในทดนราชพสด 320 หลงคาเรอน และทดนธรณสงฆจ านวน 34 หลงคาเรอน

- แนวทางการรอยายไปสทดนใหมในบรเวณใกลเคยงชมชนเดม ในแนวทางนนนเนองจากกลมของปญหาบางประการไมสามารถจดสรางทอยอาศยในทดนเดมไดเนองจากปญหาความหนาแนนและกรณของบานเชา จงท าใหชาวชมชน เลอกแนวทางการหาทดนแปลงใหมเพอจดสรางทอยอาศยใหม ซงในกลมนม ผเดอดรอนทงสน 45 หลงคาเรอน


2-53

3) แผนปฏบตการพฒนาเมองเชยงคาน แผนการแกไขปญหาดานทอยอาศยและพฒนาเมองเชยงคาน เปนการท างานรวมกนระหวางภาคสถาบนการศกษากบหนวยงานเทศบาล โดยมหาวทยาลยมหาสารคาม คณะสถาปตยกรรมศาสตร ผงเมองและนฤมตศลป ไดเปนหนวยงานความรวมมอในการวางแผนการศกษาเพอหาแนวทางการพฒนาเมองทผสมผสานระหวาง การแกไขปญหาดานทอยอาศย การวางแผนการอนรกษและพฒนาพนท การวางแผนการฟนฟกระบวนการทางสงคมและเศรษฐกจของพนทเมองเชยงคาน โดยมรายละเอยดของแผนปฏบตการแกไขปญหาดานทอยอาศย

4) รปแบบของคณะกรรมการพฒนาเมอง กลไกของคณะกรรมการเมองเชยงคานเปนโครงสรางทสามารถแบงออกไดเปน 3 กลมคอ กลมคณะกรรมการเมองทประกอบดวยหนวยงานเทศบาล เครอขายระดบจงหวด หนวยงานพฒนาเอกชน ตวแทนชมชน นกการเมองทองถน และผทรงคณวฒทางการศกษา กลมทสองคอ กลมคณะท างานภาคประชาชน ทแบงออกเปน 6 กลมงานคอ งานชางชมชน งานทดน งานออมทรพย งานสอบทาน งานสวสดการ และงานรบรอง กลมทคอกลมคณะท างานระดบชมชน ทมประเดนทงทอยอาศย การอนรกษและพฒนาพนท งานฟนฟกระบวนการองคกรชมชน และเศรษฐกจ


2-54

รปท 2-14 รปแบบของคณะกรรมการพฒนาเมองเชยงคาน

5) ผลการด าเนนการ ผลการด าเนนการของเมองชยงคานกอให เกดการเปลยนแปลงเชงอนรกษทมากกวาการรกษาอาคารดงน

- การฟนฟกระบวนการทางสงคมและองคกร ปจจบนไดมการจดตงสภาเดกและเยาวชนของเทศบาลต าบลเชยงคาน ทมการพฒนาจากรากฐานของสงคมโดยเฉพาะอยางยงในกลมเยาวชนของเมอง โดยปจจบนมเยาวชนทเปนสมาชกสภาเดกจ านวน 30 คน ซงด าเนนกจกรรมตางๆ เชน กจกรรมเลานทานใหนองกจกรรมโรงเรยนพสอนนอง เปนตน โดยทงนกลมเยาวชนสามารถทจะกอใหเกด


2-55

การขยายผลไปสการพฒนาเมองรวมกบภาคอนๆ ตอไป นอกจากนยงไดมการจดตงกลมสตร และองคกรตางๆเพมเตมในแตละชมชนเพอสรางกระบวนการฟนฟทางสงคมอกดวย

- การฟนฟทางเศรษฐกจ กระบวนการฟนฟทางเศรษฐกจ ไดถกการขบเคลอนโดยเรมตนจากเทศบาลในการสนบสนนการกอตงกลมองคกรชมชน จ านวนทงสน 50,000 บาท และมการกอสรางอาคารทท าการรานชมชนในทดนของกรมธนารกษ โดยไดเรมด าเนนการมาตงแตเดอนสงหาคม 2551 เปนตนมา มสมาชก 200 คน โดยสมครหนละ 200 บาท ไดจ ากดไดไมเกน 5 หนตอครวเรอน นอกจากนยงมกลมอาชพตางๆทไดรบการกระตนใหเกดการจดตงจากการสนบสนนของเทศบาล เชน กลมอาชพชางตเหลก กลมออมทรพยเพอการผลต กลมทอผา กลมนวดแผนไทย เปนตน

รปท 2-15 กจกรรมกลมนวดแผนไทยและทท าการกลมออมทรพยเพอการผลต

- การฟ นฟ ทางสภาพแวดลอมและท อย อาศย ประเดนของการฟ น ฟสภาพแวดลอมและทอยอาศยไดมการจดท าแผนพฒนาพนทรวมกนระหวางคณะสถาปตยกรรมศาสตร ผงเมองและนฤมตศลป มหาวทยาลยมหาสารคาม รวมกบเทศบาลต าบลเชยงคาน เพอหาแนวทางการพฒนาควบคไปกบการอนรกษ โดยไดมการเสนอสนบสนนงบประมาณจากทางสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ภายในเงอนไขของโครงการบานมนคง

- ความรวมไมรวมมอของภาค พนทเมองเชยงคานเปนพนททมความรวมไมรวมมอของสถาบนการศกษาในการสนบสนนเชงวชาการ โดยเปนความรวมมอของคณะสถาปตยกรรมศาสตร ผ งเมอง และนฤมตศลป มหาวทยา ลยมหาสารคาม เทศบาลต าบลเชยงคาน และสถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) ซงการสนบสนนทางวชาการของสถาบนการศกษา มรายละเอยดดงนคอ

ก) การสนบสนนผานการเรยนการสอน โดยการใชแบบฝกหดของการเรยนการสอนในสาขาสถาปตยกรรมเมองและชมชน ท ผสมผสานกบสาขา


2-56

สถาปตยกรรมภายใน ในการน าเสนอแนวทางการปรบปรงฟนฟพนท ตลอดจนการหาแนวทางการพฒนาพนทเพอน าเสนอทางเลอกแกทองถนและชมชนตอไป โดยกระบวนการนเปนการสรางกระบวนการแลกเปลยนเรยนรรวมกนระหวางชมชน มหาวทยาลย และหนวยงานทองถน

ข) การสนบสนนผานการศกษาวจยเชงพนท โดยเปนการวจยแบบใชพนทเปนฐานของการศกษา (Area-Based Research) ทอาจารยในสถาบนการศกษาใชพนทของการพฒนาในการสรางโจทยวจยทเชอมโยงขามศาสตรแบบบรณาการ เพอหาแนวทางการปฏบตใหกบแผนการพฒนาพนทตอไป

ค) การสรางการเรยนรผานการแลกเปลยนและศกษาดงาน โดยเปนการใชพนทเชยงคานเปนพนทในการทศนศกษาในรายวชาของนกศกษา ตลอดการสรางฐานขอมลของพนท เชน การวาดภาพ การส ารวจขอมล การประชมเชงปฏบตการ (Work shop) เปนตน

ง) การสรางองคความรและเผยแพรตอสาธารณชน เปนกระบวนการในการประชาสมพนธพนทผานการศกษาวจย เพอใหสาธารณชนทราบถงแนวทางการพฒ นาพนท ท ก อ ให เกดการการท องเท ยวท สอดคลองกบสภาพแวดลอมทางวฒนธรรมของพนทเมองเชยงคาน เชน การสรางเวบไซด แผนผบ เอกสารเผยแพร ตลอดจนจดหมายขาวในทองถน เปนตน

- การออกขอก าหนดทองถน เทศบาลต าบลเชยงคาน จงหวดเลย ไดออก "เทศ

บญญตเทศบาลต าบล เชยงคาน เรอง ก าหนดประเภท ลกษณะ รปแบบ ระยะหรอระดบของอาคาร และบรเวณ หามกอสราง ดดแปลง รอถอน เคลอนยาย ใชหรอเปลยนการใชอาคารบางชนดหรอบางประเภท ในทองทเทศบาลต าบลเชยงคาน อ าเภอเชยงคาน จงหวดเลย พ.ศ. 2553" (ดขอก าหนดในภาคผนวก 3)

2.6.2 กรณศกษาตางประเทศ: กรณศกษาประเทศสงคโปร

อาคารตกแถวในประเทศสงคโปรมลกษณะทางสถาปตยกรรมคลายคลงกบอาคารตกแถวแบบจนผสมฝรง (หรอทถกเรยกวา ชโน -โปรตกส) ในภาคใต โดยเฉพาะทจงหวดภเกต พงงา ระนอง เพราะ สงอทธพลทางดานฝมอชางและวฒนธรรมการกอสรางโดยตรงสประเทศไทย รวมกบเมองปนง ในปจจบนสงคโปรไดมโครงการอนรกษตกแถวเกาพรอมทงมแนวทางในการอนรกษอาคาร (Conservation Guidelines) และมการด าเนนการไปแลวหลายพนท การอนรกษอาคารตกแถวในประเทศสงคโปร อาจแบงเปนระยะได 4 ระยะ คอ

1) ระยะท 1 ระยะกอตว (Incubation Period) ในชวงป ค.ศ. 1970-1983 คอ เรมจากหนวยงานฟนฟเมองของสงคโปร คอ Urban Redevelopment Authority (URA) ไดท าการบรณะฟนฟ (Rehabilitation) ตกแถวเกาของรฐบาลบรเวณถนน Murray และตอมาไดมการประกาศใหบรเวณ Emerald Hill ซงเปนบรเวณทพกอาศยในยานถนนสายธรกจ คอ ถนน Orchard เปนพนทอนรกษ (สงคโปรเรยกวา Conservation Area) โดยมการปรบปรงสภาพแวดลอม เชน ทางเดนเทาและภมทศน จนปจจบนเปนแหลงอนรกษเมองทมชอเสยงทสดแหงหนงของสงคโปร


2-57

2) ระยะท 2 คอ ระยะจดท าแผน (Formative Period) ในชวง ค.ศ. 1983 – 1988 ซงเปนระยะทมการจดท าแผนอนรกษทครอบคลมทกดาน (Comprehensive Conservation Programme) ในป ค.ศ. 1986 มการประกาศใหพนท 10 แหงเปนพนทอนรกษ คอ Bukit Pasoh, Greta Ayer, Telok Ayer, Tanjong Pagar (ทง 4 เขตอยในพนท China Town), Little India, Kampong Glam, Singapore River (พนท Boat Quay และ Clark Quay), Cairnhill และ Emerald Hill ในป ค.ศ. 1987 ตกแถวจ านวน 32 คหา ใน Tanjong Pager ไดมการบรณะ (restored) เพอเปนแบบอยาง

3) ระยะท 3 คอ ระยะด าเนนการ (Consolidation Period) คอชวงป ค.ศ. 1989 – 1992 URA ไดจดท าแผนแมบทการอนรกษเมองขนตงแตป 1989 และประสบความส าเรจในการอนรกษ ไมเฉพาะแตอาคารตกแถวหากแตยงขยายผลไปยงอาคารเดยวอนๆ ซงมทงของราชการและเอกชน ในป ค.ศ. 1991 URA ไดผลกดนใหเอกชนเสนออาคารของตวเองเขาในโครงการอนรกษของประเทศ และประสบความส าเรจอยางมาก

4) ระยะท 4 คอ ระยะการปรบแผนใหดสมบรณ (Refinement Period) คอ ชวงป ค.ศ. 1992 เปนตนมา ซง URA ไดมการปรบปรงมาตรฐานการอนรกษใหดยงขน พรอมทงมการประชาสมพนธทกวางขวางขน URA ยงไดมโครงการน ารองทแสดงใหเหนถงการอนรกษอาคารทเหมาะสม โดยใชตกแถวท Little India และ Kampong Glam เปนตวอยางดวย

หลกการโดยกวางๆของสงคโปรในการอนรกษอาคาร (Degree of Intervention) มอย 7 ระดบ คอ

- ระดบท 1 : รกษารปลกษณทเดนชดและจ าเปนของอาคาร - ระดบท 2 : ปองกนการเสอมโทรมของอาคาร - ระดบท 3 : เสรมความมนคงของอาคาร - ระดบท 4 : บรณะ (Restoration) คอ การรกษาอาคารโดยใชความรและ

เทคนคทางวทยาศาสตรเขาชวย - ระดบท 5 : การฟนฟสภาพ (Rehabilitation) คอกระบวนการปรบปรงอาคาร

ทไมไดใชประโยชนใหใชประโยชนไดใหม ในยคปจจบนโดยตองมการสงวนรกษาอาคารบางสวนใหคงคณคาทางประวตศาสตร สถาปตยกรรมและวฒนธรรมไว

- ระดบท 6 : การผลตขนใหม (Reproduction) คอการผลตซ าในสวนประกอบของอาคารเดมทเสอม หายไป โดยใชวสดเกาหรอใหมกได

- ระดบท 7 : การสรางใหม (Reconstruction) คอการกอสรางสวนของอาคารใหเหมอนอาคารเดม โดยใชวสดเกาหรอใหมกได แตการสรางใหมจะกระท ามไดหากเปนการสรางอาคารใหมหมดทงหลง

ส าหรบการควบคมรปแบบของอาคาร สงคโปรไดออกขอก าหนดซงจดท าเปนแนวทางการพฒนาอาคาร เรยกวา Guidelines for Envelop Control Sites ซงค าวา Envelop (โดยนยหมายความถงเปลอกหมอาคาร) รวมถงรปดานหนา (front façade) หลงคา (roof) และรปดานหลงอาคาร (rear façade) ซงหมายถงการควบคมสงตางๆ ตอไปน

- การใชอาคาร (building use) - สดสวนของทดน (plot ratio)


2-58

- ความสงอาคาร (building height) - ระยะรน (setbacks) - วสดมงหลงคา (roof materials) - โครงขวาง (profile)

นอกจากนน URA ยงไดจดท าแบบมาตรฐานส าหรบอาคารตกแถวเพอใหสรางเปนแบบ

เดยวกน เรยกวา URA/CONSV/GL ซงมตงแตยอดหลงคา รปดาน และมมเอยงของหลงคา ดานหนารานคา หนาตางชนสอง ประตชนสอง การตดตงปลองระบายควน การตดตงเครองปรบอากาศ รปดานหลงและการตดตงชองแสง (skylight)

รปดานหนาอาคาร URA ไดมการควบคมอยางละเอยด โดยก าหนดสวนประกอบของอาคารทตองสงวนรกษาไว หรอบรณะใหเหมอนเดม (restored) โดยแบงเปน 3 สวน

สวนแรกคอ หลงคา (A) มการควบคมคอ - วสดมง (A1) - ลายปนปนบวเชงชาย (A2) - ผนงกนไฟ (A3) - บวเชงชาย (A4) - แผงค ายนหลงคา (A5)

สวนท 2 คอ ชนบน (B) มการควบคมคอ - เสาอง (B1) - ลกฟกหนาตาง (B2) - ชองแสงหนาตาง (B3) - บวหวเสา (B4)

สวนท 3 คอ ชนลาง (C) มการควบคมคอ - เสาและคาน (C1) - ประต (C2) - หนาตาง (C3) - ชองแสงหนาตาง (C4) - บวเหนอคาน (C5) - วสดคานและพน (C6)

นอกจากนนการควบคมการพฒนาอาคารยงครอบคลมถง การตดตงปายโฆษณา ซงทาง URA

ด าแผนพบแสดงต าแหนงการตดตงปายโฆษณา ซงเปนเพยงตวอยางเทานน ต าแหนงทใชในแนวทางการควบคมนนม 8 ต าแหนง คอ หนาราน คานพนชน 2 ดานหนา เสาดานหนาชนลาง ยนจากเสาองชนบน แขวนอยเหนอหงอกาก บรเวณผนงอาคารหวมม ผนงดานหลงอาคาร และรวดานหนา

จะเหนไดวา การปฏบตตามกฎหมายของประเทศสงคโปรมความเขมแขงมาก สงคโปรไดประกาศพนทอน รกษ (Conservation Area) ไว ในพระราชบญญตการวางผง (Planning Act) และมหนวยงานรบผดชอบเพยงหนวยงานเดยวคอ URA ในขณะทประเทศไทยมกฎหมายมากกวา มความซ าซอนทางดานองคกรรบผดชอบมากกวา และยงมความแตกตางทางดานการบรหารจดการทองถนอกหลายกรณ


2-59

รปท 2-16 การจ าแนกรปแบบเรอนรานคา (Shop-house) ในประเทศสงคโปร ทมา: URA 1995

1) Early Shop house style (1840-1900) 2) First Transitional Shop house style (early 1900s) 3) Late Shop house style (1900-1940) 4) Second Transitional Shop house style (late 1930s) 5) Art Deco Shop house style (1930-1960)

1 2 3 4 5


2-60

ตารางท 2-9 สรปการทบทวนกรณศกษาในประเทศและตางประเทศ สาระท


ศกษา กรณศกษายานชมชนเกาสามชก จงหวดสพรรณบร

กระบวนการในการอนรกษดงน - การบนทกประวตศาสตรผานการบอกเลา - การศกษาแบบปฏบตการอยางมสวนรวม - กระบวนการเดนส ารวจรวมกน - การประเมนคณคาทางประวตศาสตร - การประเมนทางวศวกรรม - เวทการแลกเปลยนแนวคด พนทของการอนรกษออกเปน 3 ระดบคอ - พนททมอาคารคณคาทางประวตศาสตร - พนททมอาคารทมการเปลยนผานของคณคา - พนททมอาคารทมคณคาระดบปานกลาง

จากการทบทวนบทเรยนของยานชมชนเกาสามชก ไดสรปเปนสาระใน 2 สวนทจะน ามาประยกตใชคอ กระบวนการในการด าเนนการมสวนรวมภาคประชาชนและการสรางการแลกเปลยนเรยนร และการก าหนดมาตรการการปองกนโดยแบงพนทออกเปน 3 สวนคอ สวนอนรกษเขมขน สวนอนรกษในพนทกนชน และสวนทอนญาตใหเกดการพฒนารปแบบใหมทเหมาะสม

กรณศกษายานชมชนเกาเชยงคาน จงหวดเลย

ผลการด าเนนการของเมองชยงคานกอใหเกดการเปลยนแปลงเชงอนรกษทมากกวาการรกษาอาคารดงน - การฟนฟกระบวนการทางสงคมและองคกร - การฟนฟทางเศรษฐกจ - การฟนฟทางสภาพแวดลอมและทอยอาศย - ความรวมไมรวมมอของภาค - การออกขอก าหนดทองถน เทศบาลต าบลเชยงคาน จงหวดเลย

ในการทบทวนบทเรยนของยานชมชนเกาเชยงคาน สามารถสรปเป นสาระ 2 สวน ในการน าไปประยกตใชกบพนทศกษาคอ การใชการบรณาการทางการวางแผนฟ น ฟ เม อ งแล ะช ม ช น ใน ก ารด าเนนการดานการอนรกษ และการออกข อก าห น ด ใน ระด บขอบญญตทองถน

กรณศกษาประเทศสงคโปร

การก าหนดมาตรการควบคมและแนวทางการออกแบบโดยแบงออกเปน 3 สวนคอ - สวนหลงคา - สวนอาคารชนบน - สวนอาคารชนลาง

ในการทบทวนกรณศกษาของยานชมชนเกาสงคโปร สามารถน ามาประยกตใชกบยานชมชนเกาทาอเท น โยจ าแน กมาตรการท างกฎหมายและขอเสนอแนะทางการพฒนาออกเปนองคประกอบระดบอาคารท ม รายละเอยดในการด าเนนการตอไป


2-61

2.7 กรอบของกฎหมายในการอนรกษและพฒนายานชมชนเกา

การอนรกษและพฒนายางชมชนเกาตองอาศยการเชอมโยงกฎหมายหลายฉบบ เพอสรางกรอบกฎหมายทครอบคลมในทกมตเกยวกบการอนรกษและดแลรกษายานชมชนเกา ทงน ระเบยบ กฎหมายและขอบงคบทเกยวของกบการอนรกษและพฒนาเมองในประเทศไทยสามารถประมวลไดดงน

2.7.1 รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 มการสงเสรมและสนบสนนการมสวนรวมของประชาชน และชมชนในการพฒนาในระดบทองถนและระดบประเทศ โดยใหความส าคญแกประชาชนและชมชน ในการบรหารจดการเกยวกบทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

2.7.2 พระราชบญญตก าหนดแผนและขนตอนการกระจายอ านาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ.2542 เปนการก าหนดอ านาจและหนาทในการจดระบบการบรการสาธารณะ การบ ารงรกษาศลปะ จารตประเพณ ภมปญญาทองถน และวฒนธรรมอนดของทองถน ขององคกรปกครองสวนทองถน

2.7.3 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ.2535 ก าหนดโครงสรางการบรหารจดการสงแวดลอม การกระจายอ านาจการจดการสงแวดลอมไปสระดบจงหวดและทองถน การจดต งกองทนส งแวดลอม การสนบสนนบทบาทขององคกรพฒนาเอกชนในการจด การทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงการจดท าแผนการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดล อมในระยะยาว

2.7.4 พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ.2504 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ.2535 และระเบยบกรมศลปากรวาดวยการอนรกษโบราณสถาน พ.ศ.2528 มความเกยวของโดยตรงกบโบราณสถาน โบราณวตถ ทพบในพนทยานชมชนเกา จงเปนกฎหมายคมครองมรดกทางวฒนธรรม สามารถใชเปนหลกการในการขนโบราณสถาน โบราณวตถ เพอความสะดวกในการดแล และจดการภายในพนท

2.7.5 พระราชบญญตการผงเมอง พ.ศ.2518 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ.2525 และ (ฉบบท 3) พ.ศ.2535 และกฎกระทรวงท เกยวของ เปนกฎหมายท เกยวกบการวางผงเมองโดยตรง โดยกลาวถงคณะกรรมการผงเมอง การส ารวจเพอวางและจดท าผงเมองรวม หรอผงเฉพาะ การบงคบใชผงเมองรวม การวางและจดท าผงเมองเฉพาะ คณะกรรมการบรหารการผงเมองทองถน การรอ ยาย หรอดดแปลงอาคาร การอทธรณ บทเบดเสรจ และบทลงโทษ

2.7.6 พระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ.2522 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ.2535 และ (ฉบบท 3) พ.ศ.2543 และกฎกระทรวงทเกยวของ กฎหมายนเปนการชวยในการก าหนดเขตการใชประโยชนทดน การก าหนดมาตรการตางๆ ภายในเขตการใชประโยชนทดนดงกลาวจงตองด าเนนการใหสอดคลองกน รวมทงการออกกฎกระทรวงเพอควบคมการกอสรางอาคาร การใชหรอเปลยนการใชอาคารบางชนดบางประเภทดวย

2.7.7 พระราชบญญตการขดดนและถมดน พ.ศ.2543 เปนการใหอ านาจราชการสวนทองถนในการควบคมดแลการขดดนและถมดนในพนท ซงสามารถน ามาปรบใชในการจดการพนทยานชมชนเกาได

2.7.8 พระราชบญญตคนและคน า พ.ศ.2505 เปนการก าหนดบทบาทหนาท เจาของทดน และเจาหนาทในการดแลรกษาคนน าและคน าใหคงอยในสภาพการทใชการด

2.7.9 พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2535 ม เจตนาเพอใหประชาชนมสขภาพด มความเปนอยทเหมาะสมตอการด ารงชวต ทงปองกนและปองปรามไมใหผใดกระท าการใดๆ ทอาจสงผลกระทบตอสขภาพของผอน


2-62

2.7.10 พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ.2535 ไดกลาวถงประเภทของโรงงาน การขออนญาต ประกอบกบกฎกระทรวงเกยวกบท าเลทตงของสถานทประกอบกจการโรงงาน ซงจะเปนประโยชนใน การน ามาบงคบใชในพนทได

2.7.11 พระราชบญญตสถานบรการ พ.ศ.2509 ไดกลาวถงลกษณะอาคาร และสถานททตง สถานบรการ ไมใหไปกระทบตอสถานทส าคญทางศาสนา การศกษา การสาธารณสข และยานทอยอาศย

2.7.12 พระราชบญญตทราชพสด พ.ศ.2518 เปนกฎหมายทบญญตขนโดยเฉพาะเพอใชใน การจดระเบยบทราชพสด

2.7.13 พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.2505 เปนการก าหนดบทบาทหนาทของพระสงฆใน การบ ารงรกษาวด โบราณสถานและโบราณวตถภายในวด จากระเบยบ กฎหมายและขอบงคบทเกยวของกบการอนรกษและพฒนาเมองขางตน สามารถก าหนดกรอบของกฎหมายออกเปน 3 กรอบดงน

1) กรอบกฎหมายเพ อการอน รกษพ นท เปนกรอบของกฎหมายทอาศยพระราชบญญต 3 ฉบบ หลก คอ (1) พระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ.2504 แกไขเพมเตม (ฉบบท 2) พ.ศ.2535 และระเบยบกรมศลปากรวาดวยการอนรกษโบราณสถาน พ.ศ.2528 (2) พระราชบญญตควบคมอาคาร พ.ศ.2522 (3) พระราชบญญตก าหนดแผนและขนตอนการกระจายอ านาจใหแกองคกรปกครองส วนท องถน พ .ศ .2542 และ 2 ฉบบ เสรมคอ (1) พระราชบญญตทราชพสด พ.ศ.2518 (2) พระราชบญญตคณะสงฆ พ.ศ.2505

2) กรอบกฎหมายเพอการรกษาสภาพแวดลอม เปนกรอบกฎหมายทอาศยพระราชบญญต 3 ฉบบหลกคอ (1) พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ.2535 (2) พระราชบญญตคนและคน า พ.ศ.2505 (3) พระราชบญญตการขดดนและถมดน พ.ศ.2543 และ 4 ฉบบเสรม คอ (1) พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ.2535 (2) พระราชบญญตสถานบรการ พ.ศ.2509

3) กรอบกฎหมายเพอการวางผงเมองชมชนเมองและสภาพแวดลอม เปนกรอบของกฎหมายทอาศยพระราชบญญตผงเมอง พ.ศ.2518


2-63

2.8 สรปกรอบแนวคดและทฤษฎในการน ามาประยกตใชกบพนทศกษา ตารางท 2-10 สรปกรอบแนวคดและทฤษฎในการน ามาประยกตใชกบพนทศกษา

แนวคด การน าไปประยกตใชในพนทยานชมชนเกาทาอเทน ก า ร ส ร า งกระบวนการมส ว น ร ว ม ข อ งชมชน

ก า ร ก า ห น ดข อ บ เข ต เช งพนทยานชมชนเกา

ก า ร ก า ห น ดยทธศาสตรการอนรกษพนท

ก า ร ว า ง แ ผ นแ ม บ ท ก า รอ น ร ก ษ แ ล ะพฒนา

การวางผงเมองรวมชมชนและผงเฉพาะ

กลไกทางบรหารจ ด ก า ร เ ช น กฎหมาย การเงน และองคกร

2.1 แนวคดการอนรกษเมองและยานประวตศาสตร กฎบตรและมาตรฐานระหวางประเทศทเกยวกบการอนรกษเมอง

แนวคดหลกการของการอนรกษชมชนเมองและสภาพแวดลอมทางวฒนธรรม

แนวคดการสรางสรรคสถาปตยกรรมบานเมอง

แนวคดและหลกการอนรกษและพฒนาเมองเกา

แนวทางการรกษาเอกลกษณ ภมทศน และการฟนฟเมองเกา

ขอบเขตการอนรกษสงแวดลอมศลปกรรม

2.2 แนวคดดานการออกแบบชมชนเมองและสภาพแวดลอม ทฤษฎชมชนเมองทยงยน

แนวคด The New Urbanism


2-64

ตารางท 2-10 สรปกรอบแนวคดและทฤษฎในการน ามาประยกตใชกบพนทศกษา แนวคด การน าไปประยกตใชในพนทยานชมชนเกาทาอเทน

ก า ร ส ร า งกระบวนการมส ว น ร ว ม ข อ งชมชน






แนวความคดเมองนาอย

แนวคดการเจรญเตบโตอยางชาญฉลาด

2.3 แนวคดเกยวกบการอนรกษชมชน แนวความคดเกยวกบคณคาและเอกลกษณของชมชน

ความส าคญทางกายภาพพนทชมชน

ความเปลยนแปลงของพลเมองและเอกลกษณ

2.4 แนวความคดการปรบปรงการฟนฟเมอง แนวคดเกยวกบการปรบปรง การฟนฟเมอง

สาเหตทตองท าการฟนฟเมอง

รปแบบและลกษณะแนวทางในการปรบปรงฟนฟเมอง

แนวทางการจดท าโครงการปรบปรงฟนฟเมอง

2.5 แนวคดดานนเวศนวฒนธรรมกบสถาปตยกรรมพนถน


2-65

ตารางท 2-10 สรปกรอบแนวคดและทฤษฎในการน ามาประยกตใชกบพนทศกษา แนวคด การน าไปประยกตใชในพนทยานชมชนเกาทาอเทน

ก า ร ส ร า งกระบวนการมส ว น ร ว ม ข อ งชมชน






ภมทศนวฒนธรรม

ศาสนสถานและพนททางความเชอ

เรอนพกอาศยและอนๆทเกยวของ

2.6 กรณศกษาในประเทศและตางประเทศ กรณศกษายานชมชนเกาสามชก จงหวดสพรรณบร

กรณศกษายานชมชนเกาเชยงคาน จงหวดเลย

กรณศกษาประเทศสงคโปร

2.7 กรอบของกฎหมายในการอนรกษและพฒนายานชมชนเกา กรอบกฎหมายเพอการอนรกษพนท

กรอบกฎหมายเพอการรกษาสภาพแวดลอม

กรอบกฎหมายเพอการวางผงเมองชมชนเมองและสภาพแวดลอม

บทที่ 2 แนวคิด ทฤษฎีและหลักการ...

Documents

Transcript of บทที่ 2 แนวคิด ทฤษฎีและหลักการ...