คู มือมาตรฐานการปฏิบัติงาน Standard ... · 2012-04-07 · คู มือมาตรฐานการปฏิบัติงาน
คู มือการใช้งานโปรแกรมภูมิ...
Transcript of คู มือการใช้งานโปรแกรมภูมิ...
คมอการใชงานโปรแกรมภมสารสนเทศในการควบคมโรคระบาดสตว
(Quantum GIS)
เรยบเรยงและจดท าโดย นายสตวแพทยบรรจง อาจค า ฝายพฒนาสขภาพสตว ส านกงานปศสตวจงหวดพะเยา อ าเภอเมองพะเยา จงหวดพะเยา นายสตวแพทยวสตร นวลขาว สวนปองกนและบ าบดโรคสตว ส านกงานปศสตวเขต ๘ อ าเภอเมอง จงหวดสราษฎรธาน http://thaivetgis.blogspot.com/2012/02/blog-post.html
ค าน า
ความรทางดานภมสารสนเทศในปจจบน มความกาวหนาเปนอยางมากจากการพฒนาของเทคโนโลยสารสนเทศ ดาวเทยม และการสอสาร จากเดมมการท าแผนทเพอวางยทธศาสตรการพฒนาเมองดานตางๆ หรอแมแตดานการวางกลยทธการศกเพอหวงชยชนะในการรบ แตปจจบนมการน าไปประยกตใชในหลายสาขาวชาชพ เชน ทดน การชลประทาน ธรณวทยา อทกศาสตร นเวศวทยา ระบาดวทยาทางการแพทยและสาธารณสข ในทางสตวแพทยมการน ามาประยกตใช โดยอาศยขอมลภมสารสนเทศเพอน ามาวเคราะห เปรยบเทยบ โดยอาศยความรทางดานสถต และดานอนๆ ประกอบกนเพอน าเสนอแผนทของการระบาดของโรค สรางแบบจ าลองพยากรณโอกาสในการเกดการระบาดของโรค ( Epidemiological modeling) ซงแตเดมการท าแผนทอาศยการสรางแผนทจ าลอง ทท าดวยมอ เชน การวาด การท าแบบจ าลองลกษณะภมประเทศ เนองดวยการพฒนาดานนวตกรรมคอมพวเตอรทงดาน Software และ Hardware และมผพฒนาชดโปรแกรมส าเรจรป และชดเสรมการท างานของโปรแกรมเหลานน ( Plugins) เชน โปรแกรม Map Info, Arcview, ArcGIS Desktop และ Quantum GIS ซงโปรแกรมเหลานสวนใหญมการจ าหนายในราคาสง แตโปรแกรม Quantum GIS เปนโปรแกรมแจกใหใชฟร สามารถดาวนโหลดน ามาใชไดโดยไมเสยคาใชจาย ( Free Open source) ไมเปนการละเมดกฎหมายทรพยสนทางปญญา หรอลขสทธซอฟทแวร สามารถใชอางองไดในวารสารสงตพมพ
ผเรยบเรยงปฏบตงานในสายงานสตวแพทย รบผดชอบดแลสขภาพสตว คณภาพและมาตรฐานสนคาปศสตว และการควบคมปองกนโรค โดยมผรวมวชาชพจ านวนหนงทสนใจการใชงานโปรแกรมภมสารสนเทศ จงใครขอน าเสนอคมอการใชงานโปรแกรม Quantum GIS โดยปจจบนอยในรน 1.8.0-4 (มนาคม 2556) ดงกลาวพรอมแบบฝกหดประกอบทจดเกบไวใน Google Drive (https://drive.google.com/ ?tab=wo&authuser=0#folders/0B7HkBiXCx4X0MEJBYlczLU5FV00) โดยสามารถคลกทลงคดงกลาวหรอคดลอกลงคดงกลาว ไปวางบนโปรแกรมทองอนเตอรเนต เพอดาวนโหลดหรออานเนอหาดงกลาวได นอกจากนยงไดอธบายวธการใชงาน Google Drive ไวในสวนของสงอางองดวย ดงนนผเรยบเรยงจงหวงวาคมอนจะมประโยชนบาง ในการใชงานดานขอมลภมสารสนเทศตางๆ โดยเฉพาะงานดานการควบคมโรคระบาด
คณะผเรยบเรยง
มนาคม 2556
สารบาญ
เรอง หนา
บทท 1 บทน า: ความรเบองตนทางภมสารสนเทศและการประยกตใช QGIS 1 ท าความรจกโปรแกรม Quantum GIS 2 การตดตงโปรแกรม Quantum GIS……………………………………………………………………………………….4 การเปลยนเมน จากภาษาองกฤษเปนภาษาไทย…………………………………………………………………...….6
การตดตงโปรแกรมเสรมของโปรแกรม Quantum GIS (Plugins of Quantum GIS)……………..…10
บทท 2 ความรทางระบาดวทยาเบองตนกบการประยกตใชขอมลภมสารสนเทศ (GIS)………………………..13
บทท 3 การใชโปรแกรม Quantum GIS เบองตน 17 การน าเขาขอมลเชงเสน (Vector) 17
การน าเขาขอมลเชงภาพ (Raster) 20 การคนหาขอมล การแกไขขอมล และการลบขอมลใน Attributable data……………………………….21 การสรางชนขอมลโดยวธ Delimited Text File…………………………………………………………………… 28 การแสดงปายขอมลและการก าหนดขอมลอกษร (Label Feature)………………………………………... 31 การเปลยนสญลกษณและลกษณะชนขอมล (Symbology)…………………………………………………. …32 การใหสญลกษณขอมลแผนท (Legend Type) 34
บทท 4 การจดท าแผนทโดยการวเคราะหขอมลเชงพนท 38
4.1 การท าแนวกนชนของแผนท (Buffer)……………………………………………………………………………...38 4.2 การท าแผนทแบบหลอมรวม (Dissolve)………………………………………………………………………....43
บทท 5 การจดท าแผนท Layout (Layout Creating; Cartography) 45 องคประกอบพนฐานของแผนท 45 ขนตอนการสรางแผนท (Map Layout) 45การสง Shape files เปนไฟลชนด KML เพอแสดงบนโปรแกรม Google Earth………………………..49
- การแสดงพกดในโปรแกรม Google Earth……………………………………………………..……51 - การจดสง KML ไฟล (*.kml) ทางอเมลล………………………………………………………..……52
บรรณานกรม…………..............................................................................................................................55 ภาคผนวก……………………………………………………………………………………………………………………….……….56
ภาคผนวก ก. การน าเขาขอมลจากเครอง GPS Receiver โดยโปรแกรม DNR Garmin…….…………...56 ภาคผนวก ข. แหลงเอกสารอางองและสอประกอบการศกษา………………………………………….…………..60 ภาคผนวก ค. แหลงเอกสารอางองและสอประกอบการศกษาคมอการใชงานโปรแกรมภมสารสนเทศ เพอปองกนโรคระบาดสตว (Quantum GIS) 61
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 1 -
บทท 1 บทน า
ความรเบองตนทางภมสารสนเทศ และการประยกตใชโปรแกรม QGIS
การปฏบตงานดานการควบคมโรคระบาดหรอการศกษาทางระบาดวทยา สงส าคญทจะตองปฏบตคอการอธบายเชงพรรณนา ใหเหนภาพวาเกดอะไรขน ใคร ท าอะไร ทไหน เมอไหร อยางไร แนวโนมการระบาดของโรค ขนาดหรอจ านวนของสตวปวย ฟารมทไดรบผลกระทบ เพอจะไดเปนแนวทางในการปฏบตงานใหถกตอง ตรงตามวตถประสงคของการท างานชนนน
เพอสงเสรมการปฏบตงานดงกลาว ทางผเรยบเรยงจงได รวบรวมขอมลเกยวกบวธการใชโปรแกรม Quantum GIS ซงเปนโปรแกรมรหสเปด ( Free Open source program) ทมความสามารถตาง ๆ ในการท างานดานภมสารสนเทศ เชน การ สรางแผนท แสดง แผนท เรยกดและวเคราะหขอมลทางภมสารสนเทศ ในแบบตางๆ เชน แบบจด พกด (Waypoint x, y) เชน พกดฟารม โรงเรยน หมบาน ขอมลเชงเสน ( Line) เชน ถนน แมน า ขอมลพนทแบบมขอบเขตรปปด (Polygon) เชน ทดน พนอ าเภอ พนทจงหวด และขอมลภาพถาย (Raster) ซงขอมลเหลานสามารถน าไปใชสรางหรอน าเสนอขอมลในเชง พนท หรอ น ามาวเคราะหเพมเตมได รวมทงสามารถเพมเตมขอมลทมการเกบเพม หรอผลการตรวจทางหองปฏบตการเพมเตมได และในทสดอาจน าขอมลตางๆ มาเพอจดสรางแบบจ าลองพยากรณการเกดโรค (Epidemiological Modeling) โดยวธการทางภมสารสนเทศ เชน การระบาดของโรคพยาธใบไมในตบ ซงตองใชความรทาง ระบาดวทยามาประยกตในดานตางๆ รวบรวมปจจยตางๆ ทสงเสรมใหมการระบาดของโรค เชน พนทใกลแหลงน า การพบหอยคน ( Lymnea spp.) นอกจากนในปจจบนมการน าไปใชในสาขาวชาชพตางๆ เชน การจดการทดน การชลประทาน การสาธารณสข การสงเสรมการเกษตร การควบคมโรคพช ในดานสตวแพทย ไดมการน ามาประยกตเพอใชในการควบคมปองกนหรอเฝาระวงโรคทส าคญ เชน โรคไขหวดนก โรคปากและเทาเปอย โรคไขหวดใหญ โรคสตวสคน รวมถงการดแลคณภาพและมาตรฐานสนคาปศสตว เชน การ แสดงถงทตงฟารม พนทแปลงหญา ตลาดนดคาสตว สถานทจ าหนายเนอสตว เสนทางการเคลอนยายสตว การระบจดเกดโรคเพอการเฝาระวงโรค หาแนวทางปองกนและควบคมโรคโดยในทนจะขอยกตวอยางความสามารถในการท างานของโปรแกรม เชน
1. การค านวณระยะทางระหวางจดพกดทางภมศาสตร 2. การค านวณขนาดพนทในหนวยตางๆ เชน ตารางเมตร ไร งาน ตารางวา 3. การแสดงการซอนทบกนของพนทหนงกบพนทอน 4. การแสดงพนทเฝาระวงรอบจดเกดโรค และการกระจายตวของการระบาด 5. การนบจ านวนของสถานท ทอยในระยะทางทก าหนดเชน การนบจ านวนฟารมในพนท
นอกจากรายละเอยด ภายในคมอฉบบน ยงมเนอหาการอบรมเกยวกบ การใช โปรแกรม Quantum
GIS จากวทยากรของกระทรวงเกษตรและสหกรณ ประเทศสหรฐอเมรกา ตามไฟลใน Google Drive ท
สามารถเปดอานหรอดาวนโหลดไดตามลงค https://drive.google.com/?tab=wo&authuser=
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 2 -
0#folders/0B7HkBi XCx4X0 bG9V WTh GSzhORHc รวมถงตวโปรแกรม Quantum GIS ในเวอรชน
1.8.0 (Lisboa) และเอกสารประกอบคมออนๆ ทมการเกบไว โดยบางไฟล เปนไฟลประเภท pdf ตองใช
โปรแกรมอานเฉพาะ เชน โปรแกรม Acrobat Reader, Foxit Reader ในการอาน โดยผศกษาสามารถคลก
สวนของลงคทใหไว หรอ พมพลงคดงกลาวลงในชอง Address bar ในโปรแกรมทองอนเตอรเนต เชน Mozilla
Firefox, Google Chrome, Internet Explorer และ Safari เพอเปดใชงานเอกสาร หรอดาวนโหลดโปรแกรม
อนทเกยวของ เพอฝกปฏบตตามไปดวยได แตตองมการเชอมตออนเตอรเนตกบคอมพวเตอรเครองทใชงาน
นอกจากนยงสามารถศกษาผานชองทางอนๆ ไดอก เชน YouTube, Google
ความรเบองตนทางระบบภมสารสนเทศศาสตร (GIS – Geographic Information System)
ระบบภมสารสนเทศศาสตร ประกอบดวยองคประกอบจ านวน 3 องคประกอบ
1. การรบรระยะไกล (Remote Sensing) หรอดาวเทยม 2. ระบบก าหนดต าแหนงบนโลก (จพเอส) ( Global Postioning System) ทมการใชเครองรบ
สญญาณจากดาวเทยม และ 3. ระบบสารสนเทศภมศาสตร ( Geographic Information Systems; GPS) (สเพชร, 2552) ซง
ประกอบดวยคอมพวเตอร ทง Hardware และ Software ขอมลเชงพนท (Spatial data) การน าเขาขอมล การจดเกบ การแกไขใหเปนปจจบน การด าเนนการวเคราะหขอมล และบคคลากรดานภมสารสนเทศ ท าใหไดผลลพธออกมาในรปแบบขอมลอางองพกดทางภมศาสตร
ในการก าหนดระบบพกดภมศาสตร (GPS: –Global Positioning System) เพอแสดงแผนทของโลกนมการใชหลายระบบในการแบงเสนลองตจด (เสนแนวเสนยาว) และละตจด (เสนแนวขวาง) เชน ระบบทศนยม ระบบองศา (ลปดา ฟลปดา) ระบบพกดกรด UTM โดยระบบภมสารสนเทศในประเทศไทยนยมใชระบบพกดกรดในหนวย UTM (Universal Transverse Mercator) มการก าหนดพนทของไทย อยในโซน 47N และ 48N โดยการรบสญญาณดาวเทยม ผานคลนวทยจากดาวเทยม สวนความรเบองตนทางภมสารสนเทศทเกยวของ ผศกษาสามารถคนควาเพมเตมไดจากสออนๆเชน แหลงอางองตาม ภาคผนวก ค.
1. การตดตงโปรแกรมและเครองมอตางๆ ของโปรแกรม Quantum GIS
ปจจบนคณะผพฒนาโปรแกรม Quantum GIS ไดออกเวอรชน 1.8.0-4 (Lisboa) (2 มนาคม 2556)
ผเรยบเรยง จงขอน าเสนอวธการใชงานโปรแกรมรนดงกลาว โดยมขนตอนการตดตงโปรแกรม ดงนคอ
2.1 ดาวนโหลดโปรแกรม Quantum GIS ไดจาก http://hub.qgis.org /projects/ quantumgis
/wik i/ Download และคลกเลอกดาวนโหลด ไฟลตดตงในรปแบบส าหรบการตดตงในระบบปฏบตการ
Windows คอ 1.1 Standalone Installer (recommended for new users) และคลกตรง Download
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 3 -
ภาพท 1 การดาวนโหลดโปรแกรม Quantum GIS ผานทางเวบไซค www.qgis.org
2.2 เมอดาวนโหลดโปรแกรม Quantum GIS เสรจแลวใหดบเบลคลกท QGIS-OSGeo4W-1.8.0-4-
Setup.exe จะปรากฏหนาจอตดตงใหคลกทปม Next >
2.3 เมอคลกทปม Next จะปรากฏสวนของการยอมรบลขสทธของโปรแกรม Quantum GIS ใหคลก
ทปม I Agree
ภาพท 2 หนาตางแสดงการเรมตดตงโปรแกรม Quantum GIS
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 4 -
ภาพท 3 หนาตางระบขอตกลงดานลขสทธของโปรแกรม Quantum GIS
2.4. เมอคลกทปม I Agree จะปรากฏหนาจอใหเลอกแหลงทเกบของโปรแกรมไว ถาตองการเกบ
โปรแกรมไวทอนนอกจากไดรฟ C ใหคลกปม Browse เพอเลอกเกบโปรแกรมไวทอน แตถาไมตองการเกบไวท
อนใหคลกปม Next >
ภาพท 4 การระบทตงของการตดตงโปรแกรม Quantum GIS
2.5. เมอคลกทปม Next จะปรากฏหนาจอ install ใหทาการคลกทปม Install ขนตอนนจะใชเวลา
ประมาณ 2 นาท
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 5 -
ภาพท 5 หนาตางใหระบสวนประกอบของโปรแกรม Quantum GIS ทตองการตดตง
2.6 เมอคลกทปม Install จะปรากฏหนาจอเสรจสนการตดตงระบบโปรแกรมจะใหท าการ Reboot เครองใหม หรอเราจะเลอกรสตารทเครองทหลงกได (I want to reboot later) จากนนใหท าการคลกทปมFinish
ภาพท 6 หนาตางแสดงการเสรจสนการตดตงโปรแกรม Quantum GIS
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 6 -
2.7 การเปดโปรแกรม Quantum GIS
หลงจากตดตงโปรแกรม เราจะเปดโปรแกรมไดโดย คลกทปม Start > All Program > Quantum GIS Lisboa> Quantum GIS Desktop 1.8.0 ดงภาพท 7 หรอ คลกเปดไดทรปไอคอน รปตว Q สเขยวบนหนาจอ Desktop หรอบน Task bar ดานลางของหนาตาง Windows ทไดท าการปกหมดไว (Pinned)
ภาพท 7 การเปดโปรแกรม Quantum GIS Desktop (1.8.0-4)
การเปลยนเมน จากภาษาองกฤษเปนภาษาไทย
หลงจากเปดโปรแกรม ถาผใชงานตองการเปลยนเมนใหเปนภาษาไทยซงไดท าการแปลไวแลวโดยคณแมน โชตรตนพทกษ สามารถท าไดโดยการเลอกการปรบตงคา โดยคลกทปมเมน Settings> Options>
ภาพท 8 การเลอกเมน setting เพอเปลยนเมนจากภาษาไทยไปเปนภาษาอนๆ
เลอกแทบ Locale และ เลอกทชองกากบาทตรง Overide System Locale >เลอกภาษาไทย th >
กดปม OK > ปดโปรแกรม แลวเปดโปรแกรมขนใหมอกครงหนง เมนกจะเปลยนเปนภาษาไทย ดงภาพท 9 ซง
คณแมน โชตรตนพทกษ ไดท าการแปลไวแลว
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 7 -
ภาพท 9 การเลอกแถบ Locale (ภาษาทองถน) เพอเลอกการเปลยนภาษาในโปรแกรม Quantum GIS
ภายหลงจากเปดโปรแกรม เราจะพบหนาตาง ทประกอบไปดวยสวนประกอบตาง ๆ ส าหรบการ
ท างาน แตในทนผเรยบเรยง จะอธบายคณลกษณะบางอยางหรอปมทมการใชบอยของโปรแกรมเทานน สวนผ
ทสนใจปมอน ๆ ใหใชเมาสชไอคอนทสนใจกจะปรากฏค าอธบายปมนนขนมา หรอสามารถศกษาไดจากขอมลท
สวนเอกสาร (Document download) ททางผพฒนาโปรแกรมไดจดไวใหในเวบไซค www.qgis.org
สวนประกอบของโปรแกรม Quantum GIS
ในภาพรวมโปรแกรมจะประกอบดวยสวนตางๆ ดงน คอ
ไตเตลบาร
เมนบาร
สวนบอกสญลกษณ
Legend
ทลบาร
Toolbar
สวนแสดงแผนท
Map Layout
มาตราสวน scale คาพกด Map
Coordinate สวนแสดงคณสมบตโครงการ
Project Properties
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 8 -
1. สวนจดการไฟล
สวนประกอบของทลบารในการเพมขอมลในรปแบบตางๆ (*ผเรยบเรยงขออธบายเฉพาะสวนทใชงานเปนประจ า)
1. เพมขอมลชนด Vector เชน ขอมลแบบจด ขอมลเชงเสน ขอมลรปราง 2. เพมขอมลชนดรปภาพดาวเทยม (Raster) 3. เพมขอมลชนด PostGIS Layer 4. เพมขอมลชนด Spatialite 5. เพมขอมลชนด MSMSQL Spatial layer 6. เพมชนขอมล WMS 7. เพมชนขอมล WFS Layer 8. สราง Shapefile ใหม จากการก าหนดพกดขนเอง ซงท าไดทงแบบจด ขอมลเชงเสน
ขอมลรปราง 9. ปมลบชนขอมล shape file ในโปรแกรมออก 10. เพมชนขอมลจาก TXT file (ขอมลนามสกล *.txt file) 11. สรางชนขอมลโดยการเพมขอมลจากเครอง GPS Receiver 12. เพมชนขอมลชนด Oracle Geo Raster layer
สวน Toolbar ในการค านวณ
เปดโครงการใหม เปดโครงการทมอยแลว พมพแผนท ตวจดการแผนท บนทกโครงการเดม
บนทกโครงการเปนชอใหม
1 2 3 5 4 7 8 9 10 11 12 6
แสดงรายละเอยดขอมล
Run feature Action
ปมเลอกบางลกษณะ
ปมยกเลกการเลอกลกษณะ
ปมเปด ตาราง Attribute table data
ปมวดระยะทาง
ปมแสดงลกษณะของแผนท
ปมเพม book mark
ปมแสดง book mark
ปมเพมค าอธบายแผนท
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 9 -
สวน Tool bar ในการแสดงภาพ
สวน Tool bar ในการจดการขอมลชนดตางๆ
3. การก าหนดรายละเอยดโครงการ
การก าหนดรายละเอยดของโครงการ เปนการก าหนดใหแผนทแสดงมาตราสวนของแผนททแสดงวา
ม หนวยเปน เมตร หรอองศา ตามทเราตองการ โดยการก าหนดคาใหไปท แถบเมน --> ก าหนดคา -->
คณสมบตโครงการ (โดยโปรแกรม QGIS จะใหก าหนดตอนเพมชนขอมล หรอเราจะก าหนดภายหลงกได) ดงภาพท 10
ภาพท 10 การปรบแตงคณสมบตโครงการในโปรแกรม Quantum GIS
ในหนาตาง คณสมบตโครงการ ใหเลอกท แถบทวไป จะมชองใหก าหนดคาตางๆ เชน หวขอ
โครงการ จะเปนการก าหนดหวขอของโครงการ และแถบ Layer unit เปนการก าหนดหนวยมาตราสวนของชน
ขอมล โดยเราสามารถก าหนดเปน หนวยตางๆ เชน เมตร ฟต องศา และองศา ลปดา พลปดาดา และรวมถง
การก าหนดระบบพกด (CRS) ดงภาพท 11
ป มเลอนภาพแผนท ป มเคลอนภาพใหอยตรงกลาง
ปมแสดงการกระท ายอนกลบ ปมแสดงการกระท าไปขางหนา
ท าขอมลใหเปนแบบงาย เพมรปวง เพมสวนประกอบ
ลบรปวง ลบสวนประกอบ การรวม Attribute ขอมลทเลอก
ตดขอมล การรวมลกษณะขอมลทเลอก การหมนขอมลแบบจด
ปรบรปรางขอมล
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 10 -
ภาพท 11 หนาตางการปรบแตงคณสมบตโครงการในแถบทวไป
ในแถบระบบคาพกด (CRS; Coordinate Reference System) จะเปนการก าหนดพกดหรอต าแหนง
อางองทางภมศาสตร ใหกบโครงการ โดยเราเลอกท ใชการแปลง on the fly CRS ซงหากเคยก าหนดใหกบ
โครงการอนแลวกจะสามารถเลอกพกดทเคยใชนนได
ภาพท 12 หนาตางการปรบแตงคณสมบตโครงการในแถบระบบคาอางองพกด (Coordinating Referencing System; CRS)
2. การตดตงสวนเพมเตม (Plugins) ของโปรแกรม Quantum GIS
ภายหลงจากทเราตดตงตวโปรแกรม Quantum GIS version 1.8.0 แลวทางโปรแกรมจะมการ
ตดตงสวนเพมเตมหรอ Plugins ไวในเครองใหแลวบาง เชน ftool, DB mananger, Openstreet map
plugins, Gdal tool, Map server export, Plugin Installer ถาเราตองการสวนเสรมมากกวานน เรา
สามารถตดตงเพมเตมได โดยการ คลกทเมนบาร สวนเพมเตม ( Plugins) >จากนนคลกดสวนของ สวนเพมเตม
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 11 -
Python Plugins > จากนนเรากจะสามารถส ารวจดไดวาม Plugins อะไรบางทตดตงในเครองของเรา และ
สามารถลงเพมในโปรแกรมหรอลบทงได
ภาพท 13 การตดตงสวนเพมเตมเพอใชงานรวมกบโปรแกรม Quantum GIS
ภาพท 14 สวนเพมเตมทมการตดตงและไมไดตดตงลงในโปรแกรม Quantum GIS
นอกจากนเรากควรส ารวจในเมนตวจดการสวนเพมเตม >คลกเขาไปเราจะพบกบสวนเพมเตมตางๆ
เชน SQL Anywhere Plugin, Statist โดยการคลกเลอกสวนเพมเตมทเราตองการ >แลวกด OK (ตองตอ
อนเตอรเนต) ในทางระบาดวทยาเราอาจจะมการตดตง Plugins เพมเตม เชน Statist (1.0.0) เพอค านวณคา
ทางสถตทจ าเปน โดยการกดชองวางกากบาทหนา Plugins ทเราตองการ ดงภาพท 14
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 12 -
ภาพท 15 ตวอยางการตดตง ตวจดการสวนเพมเตม (Plugins) ทไดดาวนโหลดไวแลวในโปรแกรม QGIS
กอนทจะเรมการฝกหดตามคมอนผเขยนแนะ น า ใหผใชงาน ตดตงโปรแกรมเพมเตม (Plugins)
นอกเหนอจากทโปรแกรมไดท าการตดตงไวใหแลวพรอมกบโปรแกรม QGIS และสรางโฟลเดอร ชอ Quantum
GIS บนหนาจอ Desktop ของคอมพวเตอรของทานเพอเกบขอมลแบบฝกหดไว
ตวอยางสวนเพมเตมทแนะน าใหตดตงเพม เชน
1. Statist (1.0.0) ใชส าหรบการค านวณสถตพนฐานใน field ตางๆ ของ Attibutable data
2. XY tools ใชส าหรบการเพมไฟล excel, Libre office/openoffice cals เพอแปลงเปนพกดใน
โปรแกรม
3. Open Layer Plugins (1.1.0) ใชส าหรบการเปดแผนทจากโปรแกรม OpenStreepmap,
Google Map และ Bing Map
4. Ftools (0.6.2) ใชส าหรบการจดการหรอ วเคราะหขอมล Shapefile เชน การเลอกพนทแบบ
สม การสรางแนวกนชน (Buffer) การเลอกแผนทแบบตด (Clip) โดยจะท าการตดตงในแถบ
Vector ของเมนบาร
5. GPS tool ส าหรบน าอานหรอเขาขอมลจากเครอง GPS
6. เพมชนขอมลจาก text file เพออานหรอแสดงต าแหนงจาก *.txt ไฟล
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 13 -
บทท 2
ความรทางระบาดวทยาเบองตนกบการประยกตใชขอมลภมสารสนเทศ (GIS)
การศกษาทางระบาดวทยา เปนการศกษาการแพรกระจายของโรคทงโรคตดตอ (Communicable
Disease) และไมตดตอ (Non - Communicable Disease) อยางเปนระบบ เพอหาสาเหตของปญหา และ
แนวทางการปองกน โดยอาศยความรดานตางๆ เกยวกบ ความนาจะเปน สถต และการออกแบบการศกษาเพอ
คนหาปจจยทเปนสาเหต แนวโนมการกระจายของโรคในประชากร โดยการน าขอมล พรอมความรจากศาสตร
อนๆ มาอธบายโดยใหมองในภาพรวมของประชากร การศกษาระบาดวทยาแบงไดเปน 2 ประเภท คอ
การศกษาระบาดวทยาเชงพรรณนามงเนนเพออธบายลกษณะของ บคคล เวลา และสถานท ( Time, place
และ person) สวนการศกษาระบาดวทยาเชงวเคราะห ( Analytical Epidemiology) ซงเนนการหา
ความสมพนธ หาสาเหตและปจจยเสยง โดยใชสถตเพอการวเคราะห (Michael Gregg, 2008)
การด าเนนงานดานระบาดวทยาสวนใหญจะเปนการศกษาเชงสงเกต ( Observational study) ท า
การเกบขอมลเพอศกษาการเกดสภาวการณตางๆ เชน
1. การนบจ านวน (Count) สตวปวย ผปวย หรอเหตการณการระบาด ( Outbreaks) และอธบายชวง
ระยะเวลาของการเกดโรค (Time) สถานททเกด (Place) และอธบายเกยวกบตวสตวปวยหรอผปวย
(Person or animal)
2. การหาร (Divide) เชน การหาความชกจากตวตง ( Nominator) คอ การอตรา (Rate) ฟารมโคนมท
ปวยดวยวณโรคในจงหวดเชยงใหม หารดวยตวหาร (Denominator) จ านวนฟารมโคนมทไมพบสตวปวย
3. เปรยบเทยบ (Compared) เชน เปรยบเทยบระหวางกลมประชากร การค านวณหาปจจยเสยงโดย
วธการทางสถต
และมบางการศกษาทเปนในเชงการทดลอง ( Experimental study) เชน การทดลองวคซนปองกน
โรคเอดสชนดใหม การทดลองใชยา การศกษาโรคตดเชอสวนใหญมงศกษาเกยวกบสงสถานท เชน การสามารถ
หยดการระบาดของโรคอหวาตกโรคในเมองลอนดอน โดยการปดการใชงานบอน ารวมทมการปนเปอนของเชอ
อหวาตกโรค โดยการถอดคนโยกของบอน าออก บนถนน Broad street ของ จอหนสโนว ในป ค.ศ. 1854 ท
รวบรวมจ านวนผปวยและจดท าแผนทแบบจด (Spot Map) ของบานผปวย โดยท าการเคาะประตบานทกบาน
เพอสอบถามเกยวกบขอมลผปวยเสยชวตจากอหวาตกโรค (Vibrio Chlorae) ซงสมยนนความรทางจลชววทยา
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 14 -
ยงไมสามารถวนจฉยโรคชนดนได ซงพบผปวยรอบปมน าบนถนนดงกลาวจ านวนมากตรงกบสมมตฐานทตงไว
ถอเปนบดาแหงนกระบาดวทยาสมยใหม (Modern Epidemiology) ดงภาพท 16
ภาพท 16 แผนผงระบต าแหนงของผปวยอหวาตกโรคในกรงลอนดอน โดยจดกลม (•) แทน ผปวยเสยชวต และ
กากบาท (x) แทนปมน า จดท าโดย จอหน สโนว ในป ค.ศ. 1854
ตวอยางของการประยกตใชความรทางภมสารสนเทศในทางสตวแพทย เชน นกระบาดวทยาในพนท
ไดเกบพกดฟารมทพบการระบาดของโรคปากและเทาเปอยในพนท และอาศยความรเรองธรรมชาตของเชอ
ไวรสโรคปากและเทาเปอยวาจะสามารถอยในตวสตวไดประมาณ 2-5 ป การแพรกระจายเชอทพบวาโรค
สามารถแพรกระจายผาน อปกรณและสงของตางๆ ได นอกเหนอจากการตดตอจากสตวตวหนงสสตวอกทาง
หนง นกระบาดวทยากจะน าขอมลมาเพอจดท าแผนทรอบรศมจดเกดโรค ( Buffer zone) 2 กโลเมตร เฝา
ระวงโรคตอไป และน ามาตรการทเหมาะสมมาใชเพอปองกนการแพรกระจายตอไป เชน การปองกนคนเขา
ออกในพนทดงกลาว ฉดวคซนหรอเฝาระวงในวงเเหวนรศมรอบพนทเกดโรค 5 กโลเมตร การเฝาระวงใน
เสนทางการเคลอนผานของรถบรรทกสตวปวย เชน สอบถามขอมลสตวรอบเสนทางทสตวเดนทางผาน การ
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 15 -
รกษาสตวปวยหรอพจารณาคดทงในกรณเปนพนทปลอดโรค พนทท ไมมการท าวคซนมากอนหรอสตวไมม
ภมคมกนในการปองกนโรค
ดงนนจงเปนสงททมสอบสวนโรคระบาดสตว หรอนกระบาดวทยาภาคสนาม (Field
Epidemiologist) จะตองแสดงภาพใหชดเจน ภายหลงจากไดรบขาวหรอ ขอมล เกยวกบโรคระบาด มา
ประมวลผล บรรยายลกษณะการเกดโรค เพอจะได จดตงสมมตฐาน ทดสอบสมมตฐานเพอหาแนวทาง ให
เหมาะสมในการทจะตดสนใจควบคมโรคตอไป (Decision Making) และสรปผลการสอบสวน ดงแผนภมท 1
แผนภมท 1 องคประกอบของการสอบสวนโรค (ดดแปลงจาก ภาวน, 2550)
โดยการจดท าแผนท ถอเปนสวนหนงของการประมวลผลจากขอมลทได โดยอาศยโปรแกรมทางภม
สารสนเทศ โดยในคมอนเลอกใชโปรแกรม Quantum GIS เพราะเปนโปรแกรมรหสเปดทมความสามารถใช
งานไดด โดยไมตองเสยคาใชจายโดยดาวนโหลดโปรแกรมไดฟรทเวบไซค www.qgis.org และมเอกสาร วดโอ
สอนการใชงานผานเวบไซคตางๆ ทงภาษาไทยและภาษาองกฤษ เชน www.youtube.com,
www.supergis2me.com และผเรยบเรยงไดน าตวอยางแบบฝกหดเกบไวในบลอกของ Google ท
http://thaivetgis.blogspot.com/2012/02/blog-post.html และเกบไฟลเอกสารตางๆ ไวใน Google
docs เพอประกอบการฝกใชงานโปรแกรมดงกลาวตามคมอน โดยผศกษาสามารถเขาไปดาวนโหลดหรออาน
เอกสารดงกลาวมาประกอบได โดยในการดาวนโหลดใน Google Docs สามารถไปคลกสวนของจดเชอมโยง
Link ภายในเอกสารน และเลอกเมนไฟล > แลวเลอกดาวนโหลด โดยจะมรายละเอยดในการดาวนโหลดแตละ
ตวอยางตอไป
การแจงขาวโรคระบาด การตรวจสอบขาว
และเตรยมการลงพนท
การบรรยายลกษณะการเกดโรคทางระบาดวทยา ตาม
เวลา สถานท และประชากร
การตงสมมตฐานเพออธบายทมาของโรคระบาด การตดตอ และแนวทางการควบคม
ปองกนโรคการทดสอบสมมตฐาน เพอหาขอสรปมาตรการควบคมปองกนโรค
สรปผลการสอบสวนและแนวทางการควบคมโรค
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 16 -
การศกษาระบาดวทยาเชงพรรณนา ( Descriptive Epidemiology) เปนการศกษาเพอการอธบาย
ปรากฏการณตาง ๆ ของการเกดโรค และมการน าโปรแกรมทางภมสารสนเทศมาใชรวมดวย นอกเหนอจากการ
ใชการวาดแผนท หรอการ plot จดบนแผนทจรง เชน การสรางแผนทความหนาแนนของประชากรสตว (Farm
Animal Density) การสรางแผนทความชกของโรค แผนทฟารมทเสยงตอการตดเชอ การแพรกระจายของเชอ
โรคชนดตางๆ บานผปวยตดเชอจากโรคตดตอจากสตวสคน
การสรางแผนท
เราสามารถสรางแผนทเพอแสดงขอมลทางระบาดวทยาในรปแบบตางๆ เชน จดเกดโรค (Spot
Maps; point map) ความชกของโรค (Prevalence; P) เปนความเขมของส (Choropleth Map) เปนขอมล
แผนทเบองตน โดยไมรวมถงการพจารณาปจจยกวน (Confounders) อนๆ นอกจากนไดมการน าไปใชในทาง
ระบาดวทยาเชงวเคราะห (Analytical Epidemiology) ดงตวอยางงานของ ธนวรรษและคณะ ในป 2009 ท
ศกษาเรองปจจยเสยงของโรคไขหวดนกในประเทศไทย
ภาพท 17 การวเคราะหขอมลเชงพนทเพอหาปจจยเสยงตอโรคไขหวดนกในประเทศไทย (Thanawat et al, 2009)
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 17 -
บทท 3
การใชโปรแกรม Quantum GIS เบองตน
ภายหลงจากท าการเปดโปรแกรมแลว เราสามารถเรมการท างานไดโดย การน าเขาขอมล Shapefile
เขาไปในโปรแกรมไดดงขนตอนตอไปน คอ
3.1 การเพมขอมลเชง Vector (Way point, Line, Polygon)
เปนการเพมชนขอมลเชงเสน ซงจะมอย 3 รปแบบคอ ชนขอมลรปแบบปด (polygon) ชนขอมลเชง
ต าแหนง (point) และชนขอมลแบบเสน (line) การเพมชนขอมลใหคลกทปมเพมชนขอมลเชงเสน
ภาพท 18 การเพมชนขอมลเชง Vector ในโปรแกรม Quantum GIS
และเลอกทตงทตองการจะบนทกไฟล และเลอกรปแบไฟล ถาตองการใหอานภาษาไทยได จะตอง
เลอกให Encoding เปนแบบ TIS-620 หรอ system ดงภาพท 19 เลอกทตง แหลง> แสดง>และกด Open
โดยเราเลอกไฟล Changwat_77P.shp แสดงในโปรแกรมน
ภาพท 19 การเพมชนขอมลเชงเสนโดยการแปลงรหส และเลอกแหลงของชนขอมล
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 18 -
หลงจากนนจะใหระบระบบพกดทางภมศาสตร (CRS; Coordinating Referencing System) ของชน
ขอมลทเพมเขาไป โดยเราสามารถเลอกคาทเราตองการได เชน ถาเรากดพกดมาในรปแบบ Latitude หรอ
Longitude กตองใชระบบพกดทเกบมาแบบ Latitude หรอ Longitude เชน Indian 1960 ดงภาพท 20
ภาพท 20 การเปดตารางขอมลของชนขอมล (Attributable data) และภาพตาราง Attributable Data
จะเหนวาขอมลภายในตาราง สามารถแสดงตวอกษรภาษาไทยไดแลว
แตปจจบนประเทศไทยนยมใชคาพกดกรดในหนวย UTM โดยอยในโซน 47N ถง 47S ในภาคเหนอถงภาคใต และ 48N และ 48S ในแนวภาคตะวนออกและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ดงภาพท 21
ภาพท 21 การแบงโซนแผนทโลกแบบพกดกรด UTM (Universal Transverse Mercator)
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 19 -
การเปดไฟลควรเลอกเปดดวยระบบ Encoding แบบ TIS-620 เพอโปรแกรมจะไดอานขอมลทเปนภาษาไทยออกได โดยเราสามารถตรวจสอบวาการน าเขานนสามารถใชภาษาไทยไดโดยการ คลกขวาตรงสวน Layer > เลอกสวน Open Attributable หรอ เลอกเปดขอมลตารางดานบนทลบาร ดงภาพท 22
ภาพท 22 การเปดตารางขอมลของชนขอมล (Attributable data) และภาพตาราง Attributable Data
จะเหนวาขอมลภายในตาราง สามารถแสดงตวอกษรภาษาไทยไดแลว
และจากสวนตาราง Attribute table เราสามารถแกไขขอมลภายในตารางได เชน การสรางคอลมน
ใหม การแกไขขอมลในตาราง การค านวณในตารางได โดยการคลกทภาพปากกาดานลาง จะท าใหไดภาพแผน
ทมเสนสแดงลอมรอบขอมลแตละเรคคอรดไว ดงภาพท 23
ภาพท 23 การเลอกการแกไข (Togging Editing Mode) ของชนขอมล (Attributable data)
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 20 -
ถาจะเลกท าการแกไข กสามารถกดปมปากกาอกครง ถามการแกไขขอมล ในชนขอมล โปรแกรมกจะถามวาจะ
บนทกขอมลทท าการแกไขหรอไม
3.2 การเพมขอมลเชงภาพ เชน ภาพถายดาวเทยม (Raster) หรอภาพถายทางอากาศ
ภาพอาจไดมาจากฐานขอมลตางๆ เชน ดาวเทยม Land sat โปรแกรม Google Earth เปนตนโดย
การเพมชนขอมลเชงภาพ ให คลกเลอกท เมน เพมชนขอมลเชงภาพ ( Add Raster) ดงตวอยา ง กจะแสดง
ต าแหนงทเกบของภาพ ซงสามารถก าหนดทจะให โปรแกรมเลอกแสดงนามสกลของไฟล ทกชนดหรอเฉพาะท
ตองการได ซงนามสกลทสามารถเปดไดกมอยหลายชนด เชน *.TIF, *.JPEG,*.BITMAP, *.ECW เปนตน
ภาพท 24 การเลอกแหลงขอมล เพอการเพมชนขอมลแบบ Raster ในโปรแกรม Quantum GIS จะไดขอมล ภาพถายดาวเทยมดงภาพท 25
ภาพท 25 การเพมชนขอมลแบบ Raster ในโปรแกรม Quantum GIS
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 21 -
3.3 การคนหาขอมล การแกไขขอมล และการเพมชนขอมลโดย Delimited Text file
ท าการ เพม shape file (Amphur_77P.shp) เขาในโปรแกรม Quantum GIS จากไฟลแผนทใน
Google drive โดยดาวนโหลดไฟลทงหมดในโฟลเดอร Amphur_77P โดยโปรแกรมจะท าการบบอดไฟลเปน
นามสกล *.zip (ตวอยางไฟลในภาพคอ document-export-2012-11-19.zip) โดย Amphur_77P.shp
ประกอบดวยอยางนอย 3 ไฟล คอ Amphur_77P.shp, Amphor_77P.shx, Amphor_77P.dbf กใหเลอก
ไฟลทงหมดและคลกขวา เลอกดาวนโหลด ท https://drive.google.com/?authuser=0#folders/0B7Hk
BiXCx4 X0Z0JxTWlORExqaGs ดงภาพท 26
ภาพท 26 การเพมชนขอมลแบบ Raster ในโปรแกรม Quantum GIS
หลงจากดาวนโหลดเสรจ ใหท าการแตกไฟลทไดมา ดวยโปรแกรมบบยอขยายไฟล เชน WinRAR, WinZip
หรอ 7-zip ซงผเขยนไดอพโหลดไฟลโปรแกรมดงกลาวไวในแลวใน Google drive เพราะไฟลทดาวนโหลด
จะอยในรป ทมการบบอดไฟล
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 22 -
ภาพท 27 การดาวนโหลดขอมลพกดฟารมหรอ shape file เพอใชในโปรแกรม Quantum GIS
และท าการเพมไฟลในโปรแกรม โดยเลอกรปแบบ Encoding แบบ TIS-620 ดงภาพท 28
ภาพท 28 การเพมชนขอมล Ampher_77P.shp ในโปรแกรม Quantum GIS
และเลอกรปแบบการระบพกดภมศาสตรแบบ WGS84/UTM Zone47N เพราะตองการแสดงขอมลพกดลง
แผนทในเขตภาคเหนอตอนบน ดงภาพท 29
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 23 -
ภาพท 29 การเปลยนระบบพกดในชนขอมล ในการเพมชนขอมลแบบ Raster ในโปรแกรม Quantum GIS
และจะไดแผนทดงภาพคอ แผนทแสดงอ าเภอตางๆ ทกจงหวดในประเทศไทย
ภาพท 30 แผนทประเทศไทย ในโปรแกรม Quantum GIS
3.3.1 การคนหาขอมลเชงพนท (Spatial Search) การเลอกและการลบขอมลใน Attributable
ในคมอนตองการทจะแสดงพกดฟารมสกรมาตรฐานในจงหวดพะเยา เรากตองเลอกแสดงเฉพาะแผน
ทอ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยาเทานน โดยเราสามารถเลอกแสดงไดโดยท าการคลกขวาทชนแผนทหรอปม
Attributable data 1 หรอ 2
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 24 -
ภาพท 31 แผนทประเทศไทย การเปดตาราง Attributable data ในโปรแกรม Quantum GIS
จากนนจงท าการส ารวจตารางขอมล จะพบแถวดานบนเปนชอหวขอคอลมน (Fields) และแถวตามแนวนอน
แตละแถวเรยก (Records) เปนขอมลฟารมของแตละราย เชน ฟารมท 1, ฟารมท 2, ฟารมท 3 ดงภาพท 32
ภาพท 32 การเลอกขอมลทละหลายๆ record ในโปรแกรม Quantum GIS
และใหท าการคนหาอ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยา โดยพมพในชองคนหาวา “พะเยา” ในชอง PROV_NAMET
กจะมแถบสน าเงนคลมเขมในอ าเภอตางๆ ของจงหวดพะเยา ดงภาพท 33
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 25 -
ภาพท 33 การคนหาขอมลในฟลด PROV_NAMT เพอหาเรคคอรด ของจงหวดพะเยา ใน Attributable data
แตถาตองการใหแสดงโดยไมตองเลอนหนา สามารถเลอกใหขอมลทคนหา เลอนขนมาดานบนสด โดยการกดท
ปมท 2 (Move selection to top) ดานลาง จากซายมอ ดงภาพท 34
ภาพท 34 การน าขอมลาเรคคอรดของจงหวดพะเยา ไปไวดานบนสด ใน Attributable data ของ QGIS
และเมอพบขอมลทคนหาแลว กสามารถทจะตดขอมลของอ าเภออนๆ ทไมใชจงหวดพะเยาโดยการสลบขอมล
ทเลอก (Inverse Selection)
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 26 -
ภาพท 35 การสลบการเลอกขอมลในฟลด PROV_NAMT เพอใหเลอกเรคคอรดทไมใชขอมลของจงหวดพะเยา
และใหท าการลบขอมลอ าเภอ ของจงหวดอนๆ ออกไปใหเหลอเฉพาะแผนทอ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยา โดย
คลกทปมปากกาเพอแกไข (Toggle Editing Mode) จะเหนภาพแผนทเปลยนเปนสแดง >
ภาพท 36 การสลบการเลอกขอมลในฟลด PROV_NAMT เพอใหเลอกเรคคอรดทไมใชขอมลของจงหวดพะเยา
และท าการลบขอมลสวนทเลอก (Delete Selected Featured) และไดอ าเภอของจงหวดพะเยาทไมไดลบดง
ภาพ ดงภาพท 37
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 27 -
ภาพท 37 การลบขอมลทเลอก เพอใหเหลอเรคคอรดทเปนขอมลของจงหวดพะเยา
ใหท าการแกไขชออ าเภอ จ านวน 2 อ าเภอ คอ กงอ าเภอภกามยาว และกงอ าเภอภซาง เปนอ าเภอภกามยาว
และอ าเภอภซาง ตามล าดบ และกดปมบนทกขอมล และปม Toggle Editing Mode เพอหยดการแกไข
ขอมล> และกดปมบนทกขอมลโครงการ จะไดดงภาพท 38
ภาพท 38 การเลอก Toggle Editing Mode เพอแกไขขอมลของชออ าเภอจงหวดพะเยา ในตาราง Attributable data
และเราสามารถบนทกโครงการดวยกดปม แฟม> บนทกโครงการเปน > ใหบนทกในชอ
exercise_qgis.qgs โดยเกบไวในหนา Desktop โดยอาจตงโฟลเดอรใหม เชน แบบฝกหด QGIS โดยโปรแกรม
จะท าการจดเกบชนขอมลตางๆ ทไดเปดไวในโปรแกรม ดงภาพท 39
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 28 -
ภาพท 39 การบนทกโครงการในโปรแกรม Quantum GIS
ภาพท 40 กลองโตตอบการบนทกโครงการในโปรแกรม Quantum GIS
3.3.2 การเพมชนขอมลแบบ Waypoints จาก Delimited Text file
จากการเกบขอมลฟารมสกรในจงหวดพะเยา สามารถบนทกขอมลในไฟลเอกเซล ไดดงภาพท 41
(จากไฟล GIS_farm_pigs https://docs.google.com/file/d/0B7HkBiXCx4X0aWlqM0tsR3paV1U/edit)
เราสามารถสรางแผนทเพอดการกระจายตวของฟารมสกร และสถานทใกลเคยงทส าคญ โดยขนตอนดงนคอ
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 29 -
ดาวนโหลดไฟลฐานขอมลทตงฟารมสกรของจงหวด ชอไฟล GIS_farm_pigs.xls จาก Google Drive
(https://docs.google.com/file/d/1yxnm2Vg9PHt2bO-8e4aBYWKEnaUUVTebrIAUc-osfQ/edit)
ภาพท 41 การดาวนโหลดขอมลไฟลพกดฟารมสกร ของอ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยาจาก Google drive 1. เปดไฟลทดาวนโหลดโดย โปรแกรม Microsoft office excel หรอ Open office Cals ท าการส ารวจ
ตารางขอมล และเตมตวอกษร เชน – ในชองวาง เพอไมใหมชองทไมมขอมล คดลอกขอมลในตารางเอกเซล ทตองการน าเขาในตาราง Attribute table ของชนขอมล โดยตองรวมสวนหวขอของตารางทไมมการรวมเซลลของหวขอคอลมน ดงภาพท 42
ภาพท 42 การดาวนโหลดขอมลไฟลพกดฟารมสกร ของอ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยาจาก Google drive
2. เปดโปรแกรม Notepad และวางขอมลทคดลอกจากตาราง excel ในโปรแกรม Notepad จะไดขอมล และบนทกขอมลในชอไฟล GIS_farm_pig.txt ดงภาพท 43
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 30 -
ภาพท 43 การดาวนโหลดขอมลไฟลพกดฟารมสกร ของอ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยาจาก Google drive
3. เปดโปรแกรม Quantum GIS รน 1.8.0 เปดโครงการ exercise_qgis.qgs ทเราบนทกไวในเครองและกดปม เพมชนขอมลจาก TXT file > เลอกชอไฟลทปม Browse ในโฟลเดอรทบนทกไฟล GIS_pig_farm.txt ไว> ในชอชนขอมลจะแสดง GIS_pig_farm > และโปรแกรมจะใหเลอก ตวแบงขอมล (Delimiter) โดยทนเราเลอก Tab > เลอกการน าเขาขอมลจากแถวท0 (Start to import at Row 0) > ในโปรแกรม QGIS จะใหระบชอง field ทมขอมล พกด X Y field ดงภาพท 44
ภาพท 44 กลองโตตอบการเพมจดพกด โดยวธ Delimited Text File ในโปรแกรม QGIS
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 31 -
กดปม OK โปรแกรม QGIS 1.8.0 จะใหระบระบบอางองพกดแผนท CRS (Coordinate Reference
System) โดยใหเลอก WGS84/UTM Zone47N และกด OK จะไดแผนทดงภาพท 45
ภาพท 45 จดพกดฟารมสกร ของอ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยาในโปรแกรม QGIS
จะสงเกตไดวา ชนขอมลดานซายมอ ทเปนชนขอมลแบบจด (GIS_farm_pigs) ทอยดานบนกวาจะ
ซอนทบ ชนขอมลอ าเภอ (Amphor_77P) แตถาสลบกนจะพบวาจดพกดฟารมสกรจะมองไมเหน และถกทบ
ดวยชนขอมลอ าเภอ
3.4 การแสดงปายขอมลและการก าหนดขอมลอกษร (Label Feature)
ถาเราตองการแสดงชอขอมลในแผนท เชน ชอเมอง อ าเภอ จงหวด หรอแสดงค าอธบายในแผนท
เราสามารถท าได 2 วธ
3.4.1 โดยการเพมปายบอกขอมล โดยการเลอกทปม Add Annotation และเพมขอมล ค าอธบายใน
ขอมลโดยดบเบลคลกทปายขอมลและพมพค าอธบาย และเราสามารเลอนปายบอกขอมลไดโดยการกด
ภาพท 46 การดาวนโหลดขอมลไฟลพกดฟารมสกร ของอ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยาจาก Google drive ปมเมาสซายคางไวตรงบรเวณปายทจะเลอก และเลอนไปยงบรเวณอนๆ ในแผนท
1
2
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 32 -
3.4.2 การเพมปายชอขอมลจากขอมลใน Attributable data ของตาราง เชนในตวอยางเราตองการ
บอกชออ าเภอ: เรากคลกขวาทชนขอมล Amphor_77P> เลอกคณสมบต จะปรากฏกลองโตตอบ
ขนมา ใหเราเลอกทแถบตวอกษร> เลอกกากบาททแสดงตวอกษร> เลอกชองทใสตวอกษร หรอ
Field ทจะใสขอมลในทนเราเลอกชอง AMP_NAMT> เลอกขนาดตวอกษร> ส > และการวาง
ต าแหนง วาจะใหวางขอมลตรงต าแหนงไหน> กดปม Apply> และกด OK ดงภาพท 47
ภาพท 47 การดาวนโหลดขอมลไฟลพกดฟารมสกร ของอ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยาจาก Google drive
จะไดผลปรากฏผล ดงภาพท 48 คอ มชออ าเภอตวอกษรสเหลองแสดง
ภาพท 48 การเพมชอจดพกดโดยอางองชอในตาราง Attributable อ าเภอตางๆ ในจงหวดพะเยา
3.4 การเปลยนสญลกษณ Symbology
1
2 3
4
5
7 6
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 33 -
ภายหลงจากทเราไดเพม Shapeไฟลหรอขอมลเชงเวคเตอร ของประเทศไทย Changwat_77p.shp
เขาไปในโครงการแลว และส ารวจด Attributable ทอยในชนขอมลในแถบ Fields จะพบวาประกอบดวย
หวขอฟลดจ านวน 4 หวขอ คอ PROV_CODE, PROV_NAME, PROV_NAMT, AREA_km2_ ดงภาพท 49
ภาพท 49 ชอ Fields หรอสดมภ ในตาราง Attributable ของชนขอมล Ampher.shp ในโปรแกรม QGIS เราสามารถปรบแตง ลกษณะการแสดงแผนท เชน เปลยนส เปลยนรปแบบสญลกษณ หรอความโปรงแสง
ไดโดยท าการคลกขวาหรอ ดบเบลคลก ทสวนชนขอมล Changwat77 ดานซายมอ ดงภาพท 50 แลวเลอกสวนของ
Properties >เลอกสวนสญลกษณ (Symbol) > เลอกสวนทแสดงโดยเลอก ในชอง แสดงชนขอมล
ภาพท 50 การดขอมลคณสมบตของชนขอมล Changwat77.shp ในโปรแกรม QGIS
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 34 -
ภาพท 51 การเลอกปรบแตงคณสมบตของชนขอมลจงหวดในประเทศไทย (Changwat_77P.shp)
ในรน 1.8.0-1 (Lisboa) ประกอบดวย แถบการท างานตางๆ โดยแตละแถบมรายละเอยดทผศกษา
สามารถเขาไปเปดดเองได แตในการปรบเปลยนสญลกษณของแผนท เชนพกดฟารมทตงเปลยนจากจดวงกลม
เปนรปบานเราสามารถเปลยนไดโดยคลกเลอกทแถบ รปแบบ ทสามารถปรบเปลยนสญลกษณ หนวยทใช
ความโปรงแสง (Transparency) และสามารถปรบแตงส สญลกษณตางๆ ได
3.5 การใหสญลกษณขอมลแผนท (Legend Type)
ใหท าการคลกเลอกทสวนของสญลกษณในแถบ รปแบบ ในคณสมบตของชนขอมล จะเหนปม
ปรบเปลยนรปแบบระหวาง สญลกษณแบบเกา และปรบเปนการแสดง สญลกษณแบบใหม เมอคลกทปม การ
เปลยนสญลกษณดงภาพท นโดยสญลกษณทงสองแบบจะแบงไดดงตารางท 1
ตารางท 1 แสดงขอมลการแบงสญลกษณแบบตางๆ ของชนขอมลในโปรแกรม QGIS
สญลกษณเกา สญลกษณใหม
แบบสญลกษณเดยว (Unique Value) แบบสญลกษณเดยว (Unique Value)
แบบแบงชวง (Graduate Symbol) แบบแบงชน (Graduate Symbol)
แบบสตอเนอง (Continuous Color) จดหมวดหม (Grouping)
แบบคาทไมซ า ใชกฎ
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 35 -
ในการใชการแบงสญลกษณใหม มการแบงเปนแบบสญลกษณเดยว จดหมวดหม แบงชน ใชกฎ และแบบ Point displacement ซงผสนใจสามารถศกษาในรายละเอยดของการใชสญลกษณแตละแบบได
ตวอยางการแบงแบบสญลกษณเดยว (Unique valued Symbology)
โดยการคลกขวาทชนขอมล Changwat_77P.shp และเลอกทคณสมบต (Properties) ของชนขอมล ดงภาพท 52
ภาพท 52 การปรบแตงคณสมบตของชนขอมลเพอเลอกรปแบบการแสดงแผนทในโปรแกรม QGIS
เลอกแทบรปแบบ > เลอกสญลกษณเดยว > กด Apply > กด OK
ภาพท 53 การปรบแตงคณสมบตของชนขอมลเพอเลอกรปแบบการแสดงแผนท แบบสญลกษณเดยว ในโปรแกรม QGIS
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 36 -
ตวอยางการแสดงแผนทแบบแบงชวง (Graduated Symbology)
(Changwat_77P.shp) โดยสวนใหญการอธบายทางระบาดวทยา มกจะใชการแบง แบบแบงชวง (Graduate Symbology) ในสญลกษณแบบเกา เชน เพอแสดงความหนาแนนของประชากรคน ในตวอยางนจะแสดงจงหวดทมพนทไลเรยงตามล าดบความเขมของส
ภาพท 54 การเลอกการแสดงชนขอมลแบบแบงชวงชนขอมลจงหวดในประเทศไทย (Changwat_77p.shp)
โดยเราจดกลมเปน 5 กลม วธแบบแบงชวงเทาๆ กน> เราสามารถปรบแกตวเลขการแบงชวงไดโดยดบเบลคลกท ชวงการจดกลมและก าหนดจ านวนกลม > กดทการจดกลม > กดปม Apply > กดปม OK จะไดแผนท ดงภาพท 55
ภาพท 55 รปแบบการแสดงสญลกษณแบบแบงชวงส 5 ชวง ตามพนทในแตละจงหวด (Area_km2)
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 37 -
ตวอยางการแสดงแผนทแบบสตอเนอง (Continuos Color Symbology)
โดยการคลกขวาทชนขอมล Changwat_77P.shp และเลอกทคณสมบต (Properties) ของชนขอมล เลอกแทบรปแบบ > เลอกสญลกษณสตอเนอง > ชองทใชแบง (ในทนเลอกใช Area_km2_) > เลอกสชมพแทนคาทนอยทสด > และเลอกสมวงเขมแทนคาสงสด > เลอกกากบาทตรงแสดงเสนขอบของรปปด > กด Apply > กดปม OK ดงภาพท 56
ภาพท 56 การแสดงสญลกษณแบบแบงสตอเนอง ในโปรแกรม QGIS
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 38 -
บทท 4 กระบวนการจดท าแผนทเพอวเคราะหขอมลเชงพนท
ในกรณของการสอบสวนโรค หลงจากมจากแจงการระบาดของโรคแลว (Outbreak Notification)
และมการสอบทวนวาเกดการระบาดของโรคจรงๆ (Outbreak Verification) เชน โรคปากและเทาเปอย โรคพอารอารเอส โรคไขหวดนก หรอโรคอนๆ ทมการแพรระบาดตดตอ และท าการสอบสวนโรคในพนท ภายหลงพบฟารมหรอแหลงโรคแรกๆ (Index case) ทมสอบสวนโรคควรจะไดมการเกบขอมลเชงพรรณนาตางๆ เชน พกดทางภมศาสตร เพอระบจดเกดโรคและโอกาสในการแพรกระจายโรค หรอเพอคนหาโรคเพมเตม (Active case finding) วธการทจะทราบพนทในการคนหาโรคกโดยการใชฟงกชนของ QGIS คอ การสรางแนวกนชน (Buffer) โดยมขนตอนดงน คอ
4.1 ขนตอนการท าแนวกนชนของแผนท เปดโปรแกรม Quantum GIS โดยการดบเบลคลกท icon หนาจอ > หลงจากนนท าการดาวนโหลด
โครงการทไดบนกระท าเสรจไวแลว (*.qgs) ในทนใหดาวนโหลดโครงการชอ exercise ส าหรบคมอ.qgs ท https://docs.google.com/file/d/0B7HkBiXCx4X0MG1kT0J5TDctT2M/edit ซงเราไดท าและบนทกเกบไวแลวในบทท 3 และเปดจะไดดงภาพท 57
ภาพท 57 การเลอกปรบแตงคณสมบตของ ชนขอมลจงหวดในประเทศไทย (Changwat_77P.shp)
สมมตวามรายงานวาเกดโรค PRRS ในฟารมสกรแหงหนงในจงหวดพะเยา ทมสอบสวนโรคน าโดยหวหนาฝายพฒนาสขภาพสตว โดยนายสตวแพทย A ภายหลงการเกบขอมลตองการท าการส ารวจและเกบขอมลจากฟารมทพบสตวปวยเพมเตม โดยการน าขอมลพกดฟารมสกรภายในจงหวดพะเยา มาด าเนนการวาด
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 39 -
ลงในแผนทโดยโปรแกรม Quantum GIS ซงแตเดมไดจดท าโครงการบนทกไวแลวใน (exercise ส าหรบคมอ.qgs) จงท าการเปดตารางขอมล (Attributable data) โดยการคลกขวาเลอกทชนขอมลของ GIS_farm_pig หรอ toolbar > จากนนคลกเลอกทชนขอมลล าดบท 3 (จดทพบโรคครงแรก)
ภาพท 58 การเลอกขอมลจากชนขอมลล าดบท 3
และคลกเลอกสวนของเมนบาร ท Vector> เครองมอประมวลผลเชงต าแหนง> เลอกแนวกนชน (Buffer) ดงภาพ
ภาพท 59 ขนตอนการท าแนวกนชน (Buffer) รอบจดเกดโรคการเลอกด าเนนการกบชนขอมล
GIS_farm_pig.shp
(1)
(2)
(3)
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 40 -
หลงจากเลอกการสรางแนวกนชนกจะไดหนาตางกลองโตตอบ ดงภาพท 60
ภาพท 60 กลองโตตอบการสรางแนวกนชนรอบจดสนใจ ในโปรแกรม Quantum GIS
ใหท าการใสชนขอมลทเราไดเลอกพกดฟารมไว GIS_farm_pig > คลกเลอกทชอง ใชเพยงขอมลทเลอก >
ก าหนดระยะแนวกนชน จ านวน 5000 เมตร> จากนนคลกทปมแสดง เพอก าหนดการจดเกบผลลพธออกมา
เปน Shapefile ชอ buffer_farm_pig5000m.shp> กดปม Save ดงภาพท 61
ภาพท 61 การสรางแนวกนชนรอบจดพกดทเราสนใจ โดยโปรแกรมใหเลอกทเกบ shape file
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 41 -
และกดปม ok กจะไดแนวกนรอบฟารมสกรทเกดการระบาดรศม 5000 เมตรดงภาพท 62
ภาพท 62 กลองโตตอบแสดงวาสราง shape file เสรจแลว และถามผใชงานวาจะใหแสดง shape file ไวในโครงการ
และมกลองโตตอบถามขนวาไดมการสรางไฟลชอ buffer_farm_pig500m.shp เกบไวในโฟลเดอรน
ตองทจะเพมชนขอมลดงกลาวใน โครงการนหรอไมเรากตอบ Yes > โปรแกรมตองการจะถามวาตองใหแสดง
อยในพกดใด (CRS selector : Coordinating Referencing System) ดงภาพท 63
ภาพท 63 การเลอกระบบพกด Coordinating Referencing System; CRS วาจะใชระบบไหน
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 42 -
กจะไดผลลพธดงภาพ คอปรากฏวงกลมลอมรอบจดพกดฟารมล าดบท 3 รศม 5 กโลเมตร ในพนทอ าเภอเมอง
พะเยา ซงเราจะเหนเปนวงกลมทบแสง และดานซายของ โครงการจะพบชนขอมล buffer_farm_pig5000m
และปดกลองโตตอบการท าแนวกนชนดงภาพท 64
ภาพท 64 แนวกนชนรอบจดสนใจของฟารมสกร รศม 5 กโลเมตร ในโปรแกรม Quantum GIS
เราสามารถปรบแตงชนขอมลแนวกนชนนไดโดยการ เลอกทคณสมบต (Properties) ของชนขอมล
ดงกลาวและปรบโปรงแสง (Transparency) ส (Change) ได ในทนเราจะปรบเปนสชมพออน ความโปรงแสงท 70%
ภาพท 65 การปรบความโปรงแสงของภาพแผนทแนวกนชนของจดพกดทเราสนใจ
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 43 -
ไดผลลพธ คอมฟารมจ านวน 12 ฟารมททมสอบสวนโรค ตองเขาไปด าเนนการเกบขอมล ดงภาพท 66
ภาพท 66 แนวกนชนรอบฟารมสกรล าดบท 3 ในเขตอ าเภอเมองพะเยา จงหวดพะเยา
จากนนท าการบนทกโครงการในชอ buffer_farm_pig5000m.qgs
4.2 ขนตอนการท าแผนทหลอมรวม (dissolve)
ถามการระบาดของโรค PRRS ในหลายจดเราสามารถทจะดแนวโนมวา มพนททนาจะมการระบาด
ไดบาง เชน การระบาดของโรค PRRS เพมเตมในแตละอ าเภอในทนเราพจารณาเฉพาะพนทอ าเภอเมองพะเยา
ซงจะตองการตรวจเยยมทกฟารม เราสามารถตรวจในพนทใกลเคยงดวยในรศม 1000 เมตรของแตละฟารมวา
มฟารมขนาดเลก หรอไมไดเลยงแบบฟารมมาตรฐานในพนทสวนไหนบาง มขนตอน คอ
เปดไฟล *.qgs จากโครงการเดมทบนทกไว (exercise ส าหรบคมอbuffer.qgs) > คลกเลอกปม
กากบาททชนขอมล buffer_farm_pig5000m ออกเพอปดการแสดงผล จะท าใหวงกลมแนวกนชนรอบฟารม
ล าดบท 3 หายไป > คลกขวาทชนขอมล GIS_farm_pig เปดตาราง attributable data > ยกเลกการเลอกทก
ขอมลโดยกดปม Unselect all และคนหาฟารมในเขตอ าเภอเมอง โดยพมพในชองคนหาวา “เมองพะเยา” ใน
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 44 -
ชองอ าเภอ> จะไดขอมลทถกเลอกเปนแถบสฟา ดงภาพ
ภาพท 67 การเลอกขอมลฟารมสกรมาตรฐาน จาก Attributable table ในพนทอ าเภอเมองพะเยา
ท าการเลอกเมนบาร Vector> เครองมอประมวลผลเชงต าแหนง > หลอมรวม (Dissolve) ดงภาพท 68
ภาพท 68 ขนตอนการสรางแนวกนชนแบบหลอมรวมในเมน Vector
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 45 -
จะปรากฏกลองโตตอบการสรางแนวกนชนแบบหลอมรวมออกมา ใหเราเลอกชนขอมล GIS_farm_pig ในการ
สรางแนวกนชน> คลกกากบาทใชเฉพาะขอมลทเลอก> เลอกระยะแนวกนชน ใหใสเปน 1000 เมตร> คลก
กากบาทผลลพธของแนวกนชนทหลอมรวมกน > Shapefile ผลลพธ ใหกดปมแสดง และใหบนทกในชอ
buffer_farm_pig1000m.shp กดปม save > จากนนกดปม OK ในกลองโตตอบแนวกนชน ดงภาพท 69
ภาพท 69 ขนตอนการสรางแนวกนชนแบบหลอมรวมในเมน Vector ใหเลอกสถานทจดเกบไฟล
จะไดผลลพธเปนพนทวงกลมทหลอมรวมกนในพนทรศมฟารมทตดกนระยะ 1000 ม. ดงภาพท 70
ภาพท 70 ผลลพธการสรางแนวกนชนแบบหลอมรวม (Dissolve) รอบจดพกดฟารมสกรมาตรฐาน อ.เมอง จ.พะเยา
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 46 -
บทท 5 การจดท าแผนท Layout (Layout Creating; Cartography) และการเผยแพรแผนท
5.1 องคประกอบพนฐานของแผนท
แผนทเปนการแสดงผลขอมลระบบสารสนเทศภมศาสตร ซงอาจเปนการแสดงผลขอมลทถกจดเกบมาหรอขอมลทไดจากการวเคราะห ขอมลแผนททถกน าเขาสระบบสารสนเทศภมศาสตรสวนใหญจะไดจากแผนทภมประเทศ (Topographic Map) และแผนทเฉพาะเรอง (Thematic Map) โดยแผนทภมประเทศ เปนแผนทซงแสดงลกษณะพนผวโลกและรายละเอยดของขอมลตางๆ ทปรากฏอยบนพนผวโลก ทงแบบ 2 และ 3 มต
ดงนนแผนทภมประเทศจงเปนแผนทพนฐานหรอเปนแหลงขอมลของแผนทเฉพาะเรองนนเอง ส าหรบแผนทเฉพาะเรอง คอแผนททแสดงรายละเอยดขอมลเชงคณภาพ หรอเชงปรมาณของภมลกษณตางๆ ทเฉพาะเจาะจง (Specific feature) โดยมความสมพนธกบรายละเอยดของภมประเทศบางอยางทจ าเปน การสรางแผนทตองประกอบดวยสงทอธบายใหเหน หรอท าใหเขาใจไดงายวาเกยวกบเรองอะไร ตองการแสดง
ใหเหนถงอะไร โดยองคประกอบหลกจะประกอบดวย
1.) ตวภาพแผนท (Map Body) แสดงสวนของภาพแผนททางภมศาสตร
2.) ค าอธบายสญลกษณ (Legend) ในแผนท เชน สถานททเราตองการแสดง
3.) ชอแผนท (Map Title) บอกชอของแผนททแสดง
4.) มาตราสวนแผนท และรายละเอยดเสนโครงสรางแผนท (Map Scale and Projection)
5.) ทศเหนอ (North Arrow) แสดงทศเหนอของแผนท โดยจะชทศเหนอไปทางดานบนของแผนท
6.) แหลงทมาของขอมล (Source Statement)
7.) ผจดท าแผนท (Cartographer Name) แสดงสวนของผจดท าแผนท
8.) เสนกรอบขององคประกอบแผนท (Neat line) แสดงขอบเขตของภาพแผนท
5.1 ขนตอนการสรางแผนทเพอพมพ (Map Layout) โดยโปรแกรม Quantum GIS
1) จดท าแผนททตองการพมพใหเสรจสมบรณ ในทนเราจะน าแผนททจะเฝาระวงการระบาดของโรค
PRRS ในเกษตรกรในรายยอย ในพนทเฝาระวงรอยตอระหวางฟารม หรอพนทรอบฟารมสกรมาตรฐาน ซงได
ท าไวแลวในบทท 4
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 47 -
โดยใหท าการเปดโปรแกรม QGIS> เปดโครงการทไดท ามากอนหนานคอไฟล exercise ส าหรบคมอ
buffer.qgs โดยดาวนโหลดไดจากลงค https://docs.google.com/file/d/0B7HkBiXCx4X0aUhlNDh
LcUdYRUE/edit ทอยใน Google Drive > คลกทปม การพมพ (Print Map Composer) ดงภาพท 71
ภาพท 71 ผลลพธการสรางแนวกนชนแบบหลอมรวม (Dissolve) รอบจดพกดฟารมสกรมาตรฐาน อ.เมอง จ.พะเยา
2) ท าการตกแตงภาพ โดยการเพมองคประกอบตางๆ ดงทกลาวมาแลว โดยกลองจดสรางแผนท
ประกอบดวยปมค าสงตางๆ ดงภาพท 72 คอ
ภาพท 72 ปมตางๆ ของการจดแตงองคประกอบการแสดงแผนทในโปรแกรม Quantum GIS
จากนนท าการปรบแตงแผนท ดงแสดงในภาพท 73
(1) เพมขอมลแผนท
(4) เพมสญลกษณของขอมลแผนท
(5) เพมขอมลมาตรวดขนาดแผนท
(2) เพมตวอกษร เชนการพมพหวขอหลก
(3) การเพมภาพ เชน ทศเหนอ
ขนาดแผนท
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 48 -
ภาพท 73 การปรบเปลยนการเคลอนยายแผนทพกดจดเกดโรค PRRS และแนวกนชนรศม 5 กโลเมตร
ผจดท าแผนทสามารถปรบขนาดของแผนททตองการพมพไดโดย เลอกทแถบการจดวาง
องคประกอบ ทางดานขวามอของแผนท ดงภาพท 74
ภาพท 74 การปรบแตงการแสดงของภาพแผนทในการเลอกองคประกอบของภาพแผนท
ป มเคลอนแผนท
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 49 -
เราสามารถปรบแตงภาพแผนททพมพได โดยการคลกทปม Item Properties หรอการจดการ
องคประกอบดานขวามอของหนาการพมพ เชน การเพมสญลกษณ (Legend) สามารถลบเพมชนขอมลทแสดง
การเพมกรอบ เสนกรด ( Grid) โดยเลอกการปรบแตงภาพแผนทจากหวขอเครองมอการปรบแตงภาพแผนท
ดานขวามอ ดงภาพท 75
ภาพท 75 การปรบแตงสวนสญลกษณ (Legend) ในการโหมดการพมพของโปรแกรม QGIS
3) การสงออกภาพพมพแผนท สามารถสงออกแผนท เปนภาพถาย (*.jpg ไฟล pdf และไฟล SVG ได
โดยสามารถคลกทปมลดดานบนของโปรแกรมพมพแผนทได หรอคลกทเมนบารแฟม> เลอกรปแบบการสงออก
ภาพท 76 การสงออกแผนททพมพแลวในรปแบบไฟลตางๆ ไดแก รปภาพ, pdf , SVG
5.2 การสงออก shape file เพอแสดงในโปรแกรม Google Earth เปนไฟลชนด *.KML ไฟล สามารถท าการจดสง KML ไฟลทางอเมลล และการแสดงพกดในโปรแกรม Google Earth ถาเรา
ตองการจะแสดง Shapefile ในโปรแกรม Google Earth เราจะตองท าการบนทกชนขอมลในรปแบบไฟลชนด KML โดย
1) เลอกชนขอมลทตองการบนทก 2) คลกเลอกเมนบารทชนขอมล > บนทกเปน
กลองปรบแตงสวน
สญลกษณแผนท (Legend)
ป มสงออกภาพแผนทได 3 รปแบบ คอ jpg, pdf และ SVG
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 50 -
ภาพท 77 การบนทกชนขอมลในรปแบบไฟลตางๆ ของโปรแกรม QGIS
3) จะปรากฏกลองโตตอบการบนทกชนขอมล ใหเลอกรปแบบเปน Keyhole Markup Language (KML)> บนทกเปน ฟารมสกรพะเยา_55.kml> ระบบ CRS ใหเลอกเปนแบบ Layer CRS ซงจะใชในระบบพกดWGS84/UTM zone 47N > คลกทปม OK
ภาพท 78 กลองโตตอบการบนทกชนขอมลในรปแบบ KML ในโปรแกรม QGIS
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 51 -
4) จะไดไฟลนามสกล *.kml หรอมรปสญลกษณ ลกโลกสฟา เกบไฟลในโฟลเดอรชอ ฟารมสกรพะเยา_55.kml ดงภาพท 79
ภาพท 79 ไฟล KML ของฟารมสกรพะเยา_55.kml ทไดมการสงออกโดยโปรแกรม QGIS
5.3 การแสดงพกดในโปรแกรม Google Earth
กอนทคอมพวเตอรจะสามารถแสดงพกดฟารมใน Google Earth จะตองมการตดตงลงในเครองคอมพวเตอรกอน โดยสามารถดาวนโหลดรนลาสดไดท http://www.google.co.th/intl/th/earth/download/ge/ รนลาสด (ธนวาคม 2555) และรน 6.0 ท https://docs.google.com/file/d/0B7HkBiXCx4X0TjhHSEJvM2hxNzg/edit และเปดโปรแกรมโดยการ
ดบเบลคลกไอคอน Google Earth บนหนาจอคอมพวเตอร และน าไฟล *.kml ทเราไดจดไวลงในโปรแกรม โดย
1) คลกทปมไฟล ตรงเมนบาร > กดปมเปด (Open) > เปดโฟลเดอรทเราไดเกบไฟล *.kml ไว หรอดาวนโหลดไฟล ฟารมสกรพะเยา_55.kml ไดจาก Google drive ของคณะผเรยบเรยงไดท https://docs.google.com/file/d/0B7HkBiXCx4X0QkFya09GWG9rdTA/edit โดยคลกลงคทให > คลกทไฟล > ดาวนโหลด)
ภาพท 80 การเปดไฟล ฟารมสกรพะเยา_55.kml ในโปรแกรม Google Earth
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 52 -
2) ดบเบลคลกทไฟล ฟารมสกรพะเยา_55.kml หรอกดปม Open
ภาพท 81 การเปดไฟล ฟารมสกรพะเยา_55.kml ในโปรแกรม Google Earth
จะไดภาพพกดฟารมสกรในพนทจงหวดพะเยาเปนรปหมดสเหลอง ดงภาพท 82
ภาพท 82 พกดฟารมสกรมาตรฐานจงหวดพะเยาในโปรแกรม Google Earth
5.3.2 การจดสง KML ไฟลทางอเมลล เพอแสดงในโปรแกรม Google Earth เราสามารถสงเครองหมายต าแหนงหรอพกดฟารมทปรากฏใน Google Earth เพอสง
ใหเพอนรวมทมหรอหวหนาหนวยงานเพอบอกต าแหนงฟารมได โดยไฟลทไดจะถกสงไฟล
รปแบบไฟลนามสกล *.kmz ซงสามารถน าไปเปดในโปรแกรม Google Earth หรอโปรแกรมภม
สารสนเทศอนๆ ได โดยมขนตอนตางๆ ดงน คอ
1) เปดโปรแกรม Google Earth และคลกทปมไฟลในเมนบาร > คลกเลอกสวนของ อเมลล จะพบวาเราสามารถสงแผนทใน Google Earth ไดใน 3 รปแบบ คอ เครองหมายต าแหนง อเมลลมมมอง และอเมลลภาพ ดงภาพ
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 53 -
ภาพท 83 การสงอเมลลพกดฟารมสกรจงหวดพะเยา ทางอเมลล
2) เรากท าการเลอกแถบสงอเมลลเครองหมายต าแหนง โปรแกรมจะถามวาจะสงโดยอเมลลของอะไร โดยมใหเลอกคอ Gmail หรอ Microsoft outlook กได ซงสวนของโปรแกรม Outlook นนจะสามารถตงคาใหเชอมกบอเมลลอยางอนๆ ไดอก เชน Yahoo Hotmail
ภาพท 84 การเลอกอเมลลทใชสงตอพกดฟารมจากโปรแกรม Google Earth
ถาเราใช Gmail ตองม Username และ Password ดวย ในทนผเขยนมบญชของ Gmail แลวจงไดผล
ดงภาพท 85 โดยท าการกรอก อเมลลแอดเดรสของผทตองการสงไป และกดสง
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 54 -
ภาพท 85 การสงตออเมลลของชนขอมลทเลอกในรปแบบไฟล *.kmz ในโปรแกรม Google Earth
จากนนกท าการสงไปยงปลายทางโดยคลกสง เมอผใชปลายทางกสามารถน าไฟลดงกลาวไปเปดใน
โปรแกรม Google Earth ไดเพอทราบพกดต าแหนงและภมประเทศโดยรอบพนทเกดโรคนน
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 55 -
บรรณานกรม
1. ภาวน ผดงทศ. 2555. ระบาดวทยาทางสตวแพทย. ส านกพมพหมอชาวบาน. กรงเทพฯ. 334 หนา 2. สเพชร จระขจรกล. 2552. เรยนรระบบภมสารสนเทศดวยโปรแกรม ArcGIS Desktop 9.3.1. พมพครงท
1 : บรษทเอสอาร พรนตง แมสโปรดกส จ ากด. นนทบร. 936 หนา 3. ศนยสารสนเทศชมชน คณะเกษตรศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. คมอการใชงานโปรแกรม Quantum
GIS Version 1.7.1. [ออนไลน] เขาถงไดจาก: http://www.dld.go.th/ict/th/images/ stories/ stat_web/yearly/2554/anidata/buffpig aumpher.pdf. (วนทคนขอมล: 10 กมภาพนธ พ.ศ. 2555).
4. Dirk, P., Tim, R., Mark, S., Kim, S., David, R. and Achie, C.. 2008. Spatial Analysis in Epidemiology. New York. OXFORD University Press. 142 pages.
5. Michael, K. 2008. Field Epidemiology, 3rd ed.: New York: Oxford University Press. 572 pages. 6. Thanawat, T., Syed, S.A., Suvichai, R., Thaweesak, S., Parntep, R., Kridsada, C., Wantanee, K.,
Surapong, W., Tuangthong, P., Karoon, C., Weerapong, T., Suwit, C., Arjan, S. and Mirjam, N., 2009. Ecologic Risk Factor Investigation of Clusters of Avian Influenza A (H5N1) Virus Infection in Thailand. The Journal of Infectious Diseases. 199: 735– 43.
7. Veterinary Services Centers for Epidemiology and Animal Health USDA, APHIS, Exercise of
GPS and GIS for Spatial Epidemiology Methods and Applications in GPS and GIS. Fort
Collins, Colorado Lectures August/September 2010.
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 56 -
ภาคผนวก
ภาคผนวก ก. การน าเขาขอมลจากเครองGPS Receiver เพอเตรยมน าขอมลภมสารสนเทศเขาส
โปรแกรมภมสารสนเทศ โดยโปรแกรม DNR Garmin รนท 5.4.1
ในการท างานภาคสนาม ภายหลงจากการเกบขอมลพกดในพนทแลว การทจะถายโอนขอมล จาก
เครอง GPS ซงปจจบนกรมปศสตวใชเครอง Garmin eTrex Vista HcX มาเพมจากรนเดมกอนหนาน จะตอง
ใชสาย Cable และลงโปรแกรมเชอมตอ ( USB Drivers for Garmin GPS receivers) และโปรแกรม DNR
Garmin กอน จงจะสามารถเชอมตอและดงขอมลจากเครอง GPS ได เพอน าขอมลเขาสโปรแกรม Quantum
GIS ซงโปรแกรมฟรและโปรแกรม DNR Garmin ยงสามารถใชไดกบโปรแกรม Arc GIS Desktop ได
ในคมอนเราจะไดน าเขาขอมลโดยใช โปรแกรม DNR Garmin เวอรชน 5.4.1 เพอน าเขาขอมล โดย
ทานสามารถดาวนโหลดไดจาก เวบไซค Minnesota Department of Natural Resources ท
http://www.dnr.state.mn.us/mis/gis/tools/arcview/extensions/DNRGarmin/DNRGarmin.htmls
หรอดาวนโหลดผานทาง Google drive ของผเขยนท
https://docs.google.com/open?id=0B7HkBiXCx4X0Ym42VEMxTHRuRlU โดยกดเมนบารทไฟล >
ดาวนโหลดและตดตงลงในเครองคอมพวเตอร แลวจงจะสามารถเชอมขอมลระหวางเครองรบสญญาณ GPS
กบเครองคอมพวเตอรผานโปรแกรมนได ตามขนตอนดงตอไปน
1. ตอเครองรบสญญาณ GPS receiver ทาง USB port ของเครองคอมพวเตอร โดยใชสายเคเบลทตดมากบ
เครอง eTrex Legend H receiver. และเปดเครอง GPS receiver
2. เปดโปรแกรม DNR Garmin โดยดบเบลคลกทไอคอน DNR Garminบนหนาจอ Desktop
3. กลองโตตอบ MN DNR-Garmin/ ArcMap กจะเปดขนดงภาพขางลางน
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 57 -
4. ถามกลองขอความเปดขนมาและถามวา เราจะใช Default UTM projection (NAD83 – UTM Zone 15)
ใหคลก No. เพราะประเทศไทยอย UTM Zone ท 47 และ UTM zone ท 48
5. ไมตองสนใจกบ Error ตางๆ ทพบ และให set port เครอง GPS receiver ผานทาง USB โดยใหคลกทเมน
บาร GPS > Set port> USB ดงภาพ
NOTE: ถามปญหาเกยวกบการตอสาย เครอง GPS กบ USB port ใหตรวจสอบใหแนใจวามเพยงโปรแกรม
DNR Garmin เปดอยเพยงโปรแกรมเดยวท Taskbar ดานลาง
8. เลอก File/Set Projection. เพอตงคาระบบพกดอางองทางภมศาสตร (Coordinating Referencing
System)
7. เปดกลองโตตอบ ของการปรบแตงคณสมบต DNR Garmin เลอกแถบ Projection> เลอกตก ESRI >เลอก
NONE > และกด OK การ set Datum/ Projection แตละภาคจะมการน าเขาขอมลตามโซนของตนเอง เชน
ภาคเหนอจะอยในโซน WGS_1984_UTM_Zone_47N
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 58 -
8. ในโปรแกรม MN DNR-Garmin ทน าเขาขอมล GIS จะแสดง Projectionเปน GCS_WGS_1984
(Geographic Coordinate System projection with World Geodetic System, 1984 datum.)
9. จากนนกท าการดาวนโหลดจดพกดทางภมศาสตร เขาในโปรแกรม DNR garmin โดยเลอกท
Waypoint/Download.ตามล าดบขอมล waypoint จะปรากฏในรปแบบตาราง ทกจดทอยในเครอง GPS
receiver และรอจนกระทงโปรแกรม DNR Garmin จะแสดงจดพกดทงหมด >จากนนกกดปม OK
เราสามารถเลอกเฉพาะจดทเราเกบตวอยางมาได โดยการกดปม Shift คางไวแลวเลอกขอมลทเราบนทกไว
โดยกดปมทบรเวณตวเลขล าดบทดานซายสด
11. ภายหลงจากกลองโตตอบปรากฏขน ในชอง Under Save as typeเราสามารถเลอกปมลกศรลง และ
เลอก Arcview Shapefile (Unprojected) (*.shp).
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 59 -
12. ตงชอไฟล, และเกบในโฟลเดอรทตองการ กด Save
13. ปดโปรแกรม DNR Garmin นอกจากการดาวนโหลด Waypoint แลวเรายงสามารถดาวนโหลด Track,
Route ไดดวยจากเครอง GPS Receiver น
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 60 -
ภาคผนวก ข. อปกรณและโปรแกรมทใชประกอบ คมอการใชงาน Quantum GIS รนท 1.8.0-4
1. โปรแกรมควอนตมจไอเอส (Quantum GIS) เวอรชน 1.8.0 2. โปรแกรม DNR Garmin เวอรชน 5.4.1 เพอเชอมตอขอมลจากเครอง GPS เขาสคอมพวเตอร 3. โปรแกรมMicrosoft Office Excel หรอโปรแกรม Open Office Cals ทสามารถบนทกไฟลเปนชนด
*.dbf หรอ *.csv file 4. โปรแกรมบบอดขยายไฟล เชน WinRAR, WinZip หรอ 7-zip 5. โปรแกรม Google Earth เวอรชน 6.0 6. บญชจดหมายอเลกทรอนกส ของ Gmail (*@gmail.com) เพอเกบขอมลหรอสงตอแผนทจากโปรแกรม
Google Earth 7. อปกรณ
7.1 เครองระบพกด (เครอง GPS Reciever ยหอ eTrex Vista HcX) 7.2 สายตอเชอมสญญาณ USB port ส าหรบสงขอมลจากเครอง GPS เขาเครองคอมพวเตอร
คมอการใชโปรแกรมภมสารสนเทศเพอการควบคมโรคระบาดสตว (QGIS) หนา - 61 -
ภาคผนวก ค. แหลงเอกสารอางองและสอประกอบการศกษาคมอการใชงานโปรแกรมภมสารสนเทศเพอ ปองกนโรคระบาดสตว (Quantum GIS)
ความรเบองตนทางภมสารสนเทศ 1. http://osm.ldd.go.th/pdf_file/report_gis.pdf 2. http://www.cgistln.nu.ac.th/media/Geoinformatic%20Intro.pdf
คมอการใชโปรแกรม Quantum GIS (เอกสาร) 1. http://gis.pwa.co.th/manual/1290764142.pdf 2. http://www.codi.or.th/gis/index.php?option=com_phocadownload&view=c
ategory&id=1&Itemid=11 3. http://www.gis2me.com/th/?p=1316 4. http://www.cgistln.nu.ac.th/media/qGIS.pdf 5. http://202.28.48.140/dssgis/Qgis.pdf 6. http://www.thaiwebparty.com/forums/thread-10175-1-1.html
คมอการใชงาน Google drive
http://www.youtube.com/watch?v=QTDM4Qbt6v8