РТ–2015/2016 гг. Этап I · 2) нак п → пасля губнога зычнага [п]...

1 РТ–2015/2016 гг. Этап I. Варыянт 2. Тэматычнае кансультаванне па беларускай мове

© Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь Установа адукацыі “Рэспубліканскі інстытут кантролю ведаў”

РТ–2015/2016 гг. Этап I

Тэматычнае кансультаванне па беларускай мове

Варыянт 2

Заданне. Адказ

Разбор задання

Раздзел праграмы для ўступных іспытаў.

Элемент зместу

Вучэбны дапаможнік

А1. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару а: 1) др_бнатаварны; 2) мар_зы; 3) ч_мпіѐн; 4) гр_мець; 5) с_крэт. Адказ: 2,5

1) дробнатава рны → націск падае не на першы склад другой часткі складанага слова, таму ў першай яго частцы пішацца літара о;

2) маразы → спрадвечна беларускае слова, у якім не пад націскам гук [о] пераходзіць у гук [а], што і перадаецца на пісьме: маро з – маразы ;

3) чэмп ѐ н → пасля зацвярдзелага зычнага [ч] у запазычаным слове не пад націскам захоўваецца э;

4) грыме ць → спрадвечна беларускае слова, у якім у адпаведнасці з беларускім літаратурным вымаўленнем у спалучэнні ро не пад націскам гук [о] пераходзіць у гук [ы], што і перадаецца на пісьме: гро м – грыме ць;

5) сакрэ т → запазычанае слова, у якім у адпаведнасці з беларускім літаратурным вымаўленнем не пад націскам пішацца літара а

Арфаграфія. Правапіс о, э, а (у тым ліку ў складаных словах)

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; § 34. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; §§ 28, 33. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; §§ 6, 8

А2. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару я: 1) в_селле; 2) м_даль; 3) вогн_тушыцель; 4) сув_зь; 5) выв_рнуць. Адказ: 1,4

1) вясе лле → спрадвечна беларускае слова, у якім у першым складзе перад націскам пішацца літара я;

2) меда ль → запазычанае слова, у якім пішацца літара е незалежна ад месца націску;

3) вогнетушы цель → складанае слова, у якім пішацца злучальная галосная е, бо націск падае не на першы склад другой

Арфаграфія. Правапіс е, ѐ, я (у тым ліку ў складаных словах)

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; § 35. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з







часткі гэтага слова; 4) су вязь → спрадвечна беларускае слова,

у якім незалежна ад месца націску захоўваецца каранѐвая этымалагічная літара я;

5) вы вернуць → спрадвечна беларускае слова, у якім не ў першым пераднаціскным складзе пішацца літара е

беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; §§ 28, 33. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; §§ 7, 8

А3. Адзначце словы (прыклады) з правільным напісаннем падкрэсленых літар у–ў: 1) сімпозіўм; 2) хлопцы-ўдальцы; 3) добра ўзараны; 4) ансамбль “Вяснянка” узнагародзілі; 5) раманы Уладзіміра Караткевіча. Адказ: 2,3,5

1) с мпоз ум → у іншамоўным слове, якое заканчваецца на -ум, пішацца літара у (складовае);

2) хлопцы-ўдальцы → пасля злучка, калі слова заканчваецца на галосны, пішацца літара ў (нескладовае);

3) добра ўзараны → пасля слова, якое заканчваецца на галосны, пішацца літара ў (нескладовае);

4) ансамбль “Вяснянка” ўзнагародз л → пасля двукосся, калі слова заканчваецца на галосны, пішацца літара ў (нескладовае);

5) раманы Уладз м ра Караткев ча → у пачатку ўласнай назвы пішацца літара У (складовае)

Арфаграфія. Правапіс у–ў

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; § 8. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 12

А4. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару ь: 1) аген_чык; 2) накіп_; 3) дз_веры; 4) біл_ярд; 5) снежан_скі. Адказ: 1,4,5

1) агеньчык → у назоўніку, утваральная аснова якога заканчваецца на -нь (агонь), перад памяншальна-ласкальным суфіксам -чык пішацца ь;

2) нак п → пасля губнога зычнага [п] не пішацца ь;

3) дзверы → пасля [дз’] перад мяккім зычным [в‟] не пішацца ь;

4) б льярд → пасля зычнага [л‟] перад літарай я, якая абазначае два гукі [йа], у слове іншамоўнага паходжання пішацца раздзяляльны ь;

5) снежаньск → у прыметніку, утвораным пры дапамозе суфікса -ск- ад назвы

Арфаграфія. Правапіс мяккага знака

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; §§ 5, 6. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 26, 39. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з







месяца на -нь (снежань), пішацца ь беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; §§ 18, 19

А5. Адзначце словы (прыклады), у якіх выдзелены гук падаўжаецца і на пісьме перадаецца падвоеным напісаннем адпаведнай літары: 1) мы[ц’]ѐ; 2) ка[р]эктар; 3) калійнай со[л’]ю; 4) пятна[ц]аць; 5) схіле[н]ыя. Адказ: 1,3,4

1) мыццѐ → падоўжаны зычны гук [ц‟] у становішчы паміж галоснымі на пісьме перадаецца падвоеным напісаннем адпаведнай літары;

2) карэктар → у слове іншамоўнага паходжання пішацца адна літара р;

3) кал йнай соллю → у назоўніку 3-га скланення ў форме творнага склону адзіночнага ліку падоўжаны зычны гук [л‟] у становішчы паміж галоснымі на пісьме перадаецца падвоеным напісаннем адпаведнай літары;

4) пятнаццаць → у сярэдзіне колькаснага лічэбніка пятнаццаць пішацца дзве літары ц (цц);

5) сх леныя → у суфіксе -ен- дзеепрыметніка залежнага стану прошлага часу пішацца адна літара н

Арфаграфія. Падоўжаныя зычныя, вымаўленне і перадача іх на пісьме. Правапіс суфіксаў дзеепрыметнікаў. Правапіс лічэбнікаў

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; § 9. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 19, 46. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: падручнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 9. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; §§ 14, 25

А6. Адзначце правільна напісаныя словы: 1) посны; 2) усміхаешся; 3) сэрдца; 4) рашчасаць; 5) адтаптаць. Адказ: 1,2,5

1) посны → гістарычнае спалучэнне зычных гукаў [стн] вымаўляецца ў слове як [сн], што і перадаецца на пісьме;

2) усм хаешся → прыпадабненне шыпячага зычнага гука [ш] пры вымаўленні да свісцячага зычнага гука [с‟] на пісьме не перадаецца;

3) сэрца → гістарычнае спалучэнне зычных гукаў [рдц] вымаўляецца як [рц], што і перадаецца на пісьме;

4) расчасаць → прыпадабненне свісцячага зычнага гука [с] пры вымаўленні да шыпячага зычнага гука [ч] на пісьме ў прыстаўцы рас- не перадаецца;

5) адтаптаць → прыстаўка ад- незалежна

Арфаграфія. Вымаўленне і перадача на пісьме зычных і спалучэнняў зычных. Правапіс прыставак

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; § 29. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; практ. 108. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; §§ 4, 15, 17







ад вымаўлення заўсѐды пішацца нязменна

А7. Адзначце словы, у якіх падкрэслены суфікс: 1) па-зімоваму; 2) булка; 3) пабяліў; 4) доктар; 5) лянота.

Адказ: 1,3,5

1) па-з моваму → у састаў слова ўваходзяць наступныя марфемы: прыстаўка па-, корань -зім-, словаўтваральныя суфіксы -ов- і -аму; аднакаранѐвыя словы: з ма, з мовы, уз мку;

2) булка → слова ў сваім саставе не мае суфікса; аснова слова невытворная (супадае з коранем); аднакаранѐвыя словы: булачная, (гук [к] чаргуецца з гукам [ч]), булачн к, булачн ца;

3) пабяліў → у састаў слова ўваходзяць наступныя марфемы: прыстаўка па-, корань -бял-, словаўтваральны суфікс -і-, формаўтваральны суфікс -ў, нулявы канчатак; аднакаранѐвыя словы: белы, выбелены; формы слова: пабял ла, пабял л ;

4) доктар → слова ў сваім саставе не мае суфікса; аснова слова невытворная (супадае з коранем); аднакаранѐвыя словы: доктарск , доктарства;

5) лянота → у састаў слова ўваходзяць наступныя марфемы: корань лян-, суфікс -от-, канчатак -а; аднакаранѐвыя словы: ленавацца, ленасць, лян вы

Марфемная будова слова. Марфемы як структурна значымыя часткі слова

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; §§ 24, 25, 27, 32. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 61, 70. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: падручнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 27. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 20

А8. Адзначце назоўнікі, якія ў форме роднага склону адзіночнага ліку маюць канчатак -у: 1) Лагойск; 2) расол; 3) вецер; 4) спрыт; 5) кіѐск.

Адказ: 2,3,4

1) Лагойска → канкрэтны назоўнік мужчынскага роду, які абазначае назву населенага пункта, у форме роднага склону адзіночнага ліку мае канчатак -а;

2) расолу → рэчыўны назоўнік мужчынскага роду ў форме роднага склону адзіночнага ліку мае канчатак -у;

3) ветру → назоўнік мужчынскага роду, які абазначае з’яву прыроды, у форме роднага склону адзіночнага ліку мае канчатак -у;

Марфалогія і арфаграфія. Правапіс канчаткаў назоўнікаў 2-га скланення ў форме роднага склону адзіночнага ліку

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 10, 11, 18. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 22. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова:







4) спрыту → абстрактны назоўнік мужчынскага роду ў форме роднага склону адзіночнага ліку мае канчатак -у;

5) к ѐска → канкрэтны назоўнік мужчынскага роду, які абазначае будынак, у форме роднага склону адзіночнага ліку мае канчатак -а

вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 25

А9. Адзначце словы, якія трэба пісаць разам: 1) (экс) губернатар; 2) (бульба) нарыхтоўка; 3) (чалавека) дзень; 4) (насцен) газета; 5) (паў) абрыкоса.

Адказ: 2,4,5

1) экс-губернатар → назоўнік з першай іншамоўнай часткай экс- пішацца праз злучок;

2) бульбанарыхтоўка → складаны назоўнік, утвораны шляхам спалучэння дзвюх асноў бульб- і нарыхтоўк- з дапамогай злучальнай галоснай а, пішацца разам;

3) чалавека-дзень → складаная адзінка вымярэння пішацца праз злучок;

4) насценгазета → складанаскарочаны назоўнік, які ўтвораны з часткі слова насценная і поўнага слова газета, пішацца разам;

5) паўабрыкоса → частка паў- з агульным назоўнікам пішацца разам

Марфалогія і арфаграфія. Правапіс складаных назоўнікаў

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; §§ 33, 34. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 27. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; практ. 174. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 21

А10. Адзначце правільна напісаныя прыметнікі: 1) аспірантскі; 2) тбілісскі; 3) ветраны; 4) сакавіцкі; 5) наўгародскі.

Адказ: 3,4,5

1) асп ранцк → у прыметніку, утвораным ад назоўніка з асновай на т пры дапамозе суфікса -ск-, спалучэнне тс перадаецца на пісьме праз ц: асп ран(т+с)к = асп ранцк ;

2) тб л ск → у прыметніку, утвораным ад назоўніка з утваральнай асновай на с (Тб л с-) пры дапамозе суфікса -ск-, пішацца адна літара с;

3) ветраны → прыметнік, утвораны ад назоўніка вецер пры дапамозе

Марфалогія і арфаграфія. Правапіс прыметнікаў з суфіксам -ск-. Правапіс -н-, -нн- у прыметніках

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 39, 40. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 17







суфікса -ан-, пішацца з адной літарай н; 4) сакав цк → у прыметніку, утвораным ад

назоўніка з асновай на к пры дапамозе суфікса -ск-, спалучэнне кс перадаецца на пісьме праз ц: сакав (к+с)к = сакав цк ;

5) наўгародск → у прыметніку, утвораным ад назоўніка з асновай на д (Ноўгарад) пры дапамозе суфікса -ск-, каранѐвае д на пісьме захоўваецца

А11. Адзначце словы, якія трэба пісаць праз злучок: 1) (футбольна) хакейны; 2) (высока) кваліфікаваны; 3) (васьмі) павярховы; 4) (светла) жоўты; 5) (аэра) клубны. Адказ: 1,4

1) футбольна-хакейны → складаны прыметнік, утвораны ад двух раўназначных слоў футбольны і хакейны, пішацца праз злучок;

2) высокаквал ф каваны → пішацца разам спалучэнне прыслоўя і прыметніка, якое абазначае адно паняцце;

3) васьм павярховы → складаны прыметнік, утвораны ад словазлучэння (восем (чаго?) паверхаў), пішацца разам;

4) светла-жоўты → складаны прыметнік, які абазначае адценне колеру, пішацца праз злучок;

5) аэраклубны → складаны прыметнік з першай іншамоўнай часткай аэра- пішацца разам

Марфалогія і арфаграфія. Правапіс складаных прыметнікаў

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; § 33. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 41. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 21

А12. Адзначце зменныя формы дзеясловаў: 1) чытаў; 2) памыўшыся; 3) завітаюць; 4) намаляваны (дом); 5) адпачыць.

Адказ: 1,3,4

1) чытаў → дзеяслоў абвеснага ладу прошлага часу змяняецца па ліках (чыталі), а ў адзіночным ліку і па родах (чытала);

2) памыўшыся → дзеепрыслоўе з’яўляецца нязменнай формай дзеяслова;

3) зав таюць → дзеяслоў абвеснага ладу будучага часу змяняецца па асобах (мы зав таем) і ліках (ты зав таеш);

4) намаляваны (дом) → дзеепрыметнік змяняецца па родах (намаляваная),

Марфалогія. Дзеяслоў як самастойная часціна мовы: марфалагічныя прыметы. Неазначальная форма дзеяслова (інфінітыў). Дзеепрыметнік і дзеепрыслоўе як асобыя формы дзеяслова

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 54, 56, 64. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: падручнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 5, 6, 14. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа







ліках (намаляваныя) і склонах (намаляванага);

5) адпачыць → інфінітыў (што зраб ць?) з’яўляецца нязменнай формай дзеяслова: жадаю адпачыць, жадаем адпачыць

агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; §§ 27, 28

А13. Адзначце дзеясловы, якія ў форме 3-й асобы множнага ліку цяперашняга ці будучага простага часу маюць канчатак -уць (-юць): 1) закручваць; 2) трапляць; 3) пад’есці; 4) пакарміць; 5) размачыць. Адказ: 1,2,3

1) (яны) закручваюць → дзеяслоў на -аць (закручваць) адносіцца да I спражэння і ў форме 3-й асобы множнага ліку цяперашняга часу мае канчатак -юць;

2) (яны) трапляюць → дзеяслоў на -яць (трапляць) адносіцца да I спражэння і ў форме 3-й асобы множнага ліку цяперашняга часу мае канчатак -юць;

3) (яны) пад‟ядуць → рознаспрагальны дзеяслоў, які ў форме 3-й асобы множнага ліку будучага часу мае канчатак -уць;

4) (яны) пакормяць → дзеяслоў на -іць (пакарм ць) адносіцца да II спражэння і ў форме 3-й асобы множнага ліку будучага простага часу мае канчатак -яць;

5) (яны) размочаць → дзеяслоў на -ыць (размачыць) адносіцца да II спражэння і ў форме 3-й асобы множнага ліку будучага простага часу мае канчатак -аць

Марфалогія і арфаграфія. Правапіс асабовых канчаткаў дзеясловаў

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; § 8. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 61, 64–66

А14. Адзначце прыклады, у якіх выдзеленыя словы трэба пісаць разам: 1) (што) дня паўтараць; 2) падтрымаць (па) прыяцельску; 3) (у) вечар зімовы; 4) быць (да) спадобы; 5) стаць (на) супраць. Адказ: 1,4,5

1) штодня паўтараць → складанае прыслоўе, утворанае ад назоўніка дзень у форме роднага склону і займенніка што, пішацца разам;

2) падтрымаць па-прыяцельску → прыслоўе, якое мае прыстаўку па- і заканчваецца на -ску, пішацца праз злучок;

3) у вечар з мовы → словазлучэнне, у якім слова вечар з’яўляецца назоўнікам, бо пры ім ѐсць паясняльнае слова –

Марфалогія і арфаграфія. Правапіс прыслоўяў

Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: падручнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 20, 21, 23–25, 27–29. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 21







прыметнік зімовы; назоўнік з прыназоўнікам у пішацца асобна;

4) быць даспадобы → пішацца разам прыслоўе, што ўтворана спалучэннем прыназоўніка з назоўнікам у пэўнай склонавай форме, які ў сучаснай беларускай мове самастойна не ўжываецца;

5) стаць насупраць → прыслоўе, утворанае прыставачным спосабам ад іншага прыслоўя, пішацца разам: на + супраць

А15. Адзначце прыклады, у якіх часціца не з выдзеленымі словамі пішацца асобна: 1) (не) сухі, а мокры; 2) (не) запечаныя мною яблыкі; 3) (не) аслабны інтарэс; 4) (не) начышчаныя чаравікі; 5) (не) трымаючы ў галаве. Адказ: 1,2,5

1) не сухі, а мокры → часціца не з прыметнікам сухі пішацца асобна, бо ѐсць супрацьпастаўленне;

2) не запечаныя мною яблык → часціца не з поўным дзеепрыметнікам запечаныя пішацца асобна, бо ѐсць залежнае слова мною;

3) неаслабны нтарэс → не- з’яўляецца прыстаўкай, без якой слова неаслабны не ўжываецца;

4) неначышчаныя чарав к → не з поўным дзеепрыметнікам начышчаныя, пры якім няма залежных слоў, пішацца разам;

5) не трымаючы ў галаве → часціца не з дзеепрыслоўем трымаючы пішацца асобна

Марфалогія і арфаграфія. Правапіс часціцы не з рознымі часцінамі мовы

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 42. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 12, 15, 47. З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 5

А16. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску (пропускаў) ужываецца часціца не: 1) У дрымучым лесе __ грыбочка. 2) __ магу __ думаць пра хуткую сустрэчу з

былымі аднакласнікамі. 3) Мы з бацькам дапамагалі Міхасю будаваць

дом, хоць ѐн нам __ сват __ брат. 4) Якіх толькі вышыванак __ было ў маѐй матулі! 5) Калі іржу __ саскрэбці, іржа і жалеза пераесць.

1) У дрымучым лесе ні грыбочка. → для надання адмоўнага значэння сказу без дзейніка ўжываецца часціца ні, якая стаіць пры дапаўненні – назоўніку грыбочка ў форме роднага склону;

2) Не магу не думаць пра хуткую сустрэчу з былым аднакласн кам . → пры кожнай частцы састаўнога дзеяслоўнага выказніка ўжываецца часціца не, якая надае сказу

Марфалогія і арфаграфія. Ужыванне часціц не, ні

Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 46. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 30







Адказ: 2,4,5 сцвярджальны сэнс; 3) Мы з бацькам дапамагал М хасю

будаваць дом, хоць ѐн нам ні сват ні брат. → у фразеалагізме (н сват н брат) ужываецца часціца ні;

4) Як х тольк вышыванак не было ў маѐй матул ! → у пытальна-клічным сказе ўжываецца часціца не;

5) Кал ржу не саскрэбц , ржа жалеза пераесць. → пры дзеяслове-выказніку ўжываецца часціца не, якая надае сказу адмоўнае значэнне

А17. Адзначце словазлучэнні, якія адпавядаюць нормам беларускай літаратурнай мовы: 1) падзякаваць сястру; 2) хадзілі за мохам; 3) адзін раз на дзень; 4) захварэць на адзѐр; 5) смяяцца з аднакурсніцы. Адказ: 3,4,5

1) падзякаваць сястры → дзеяслоў падзякаваць ужываецца з назоўнікам у форме давальнага склону;

2) хадз л па мох → дзеяслоў руху хадзілі мае мэтавае значэнне і спалучаецца з назоўнікам у форме вінавальнага склону з прыназоўнікам па;

3) адз н раз на дзень → непадзельнае словазлучэнне, у якім назоўнік ужываецца ў форме вінавальнага склону з прыназоўнікам на;

4) захварэць на адзѐр → дзеяслоў захварэць ужываецца з назоўнікам у форме вінавальнага склону з прыназоўнікам на;

5) смяяцца з аднакурсн цы → дзеяслоў смяяцца кіруе назоўнікам у форме роднага склону з прыназоўнікам з

Сінтаксіс. Словазлучэнне як сінтаксічная адзінка. Асаблівасці кіравання ў беларускай мове

З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 8; практ. 55. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 32; практ. 233. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; С. 246–247

А18. Адзначце сказы, у якіх правільна вызначана азначэнне: 1) Ваенны ўзяў чамадан і выйшаў з вагона. 2) Усѐ сваѐ жыццѐ Рыгор Раманавіч Шырма

прысвяціў беларускай народнай песні. 3) Сѐння ў мяне з’явілася магчымасць

прачытаць даўні, яшчэ ў скураным пераплѐце, фаліянт.

4) У старым млыне ўсюды вісела павуцінне,

1) Ваенны ўзяў чамадан выйшаў з вагона. → ваенны – дзейнік, выражаны прыметнікам, які ўжыты ў значэнні назоўніка (узяў выйшаў хто?);

2) Усѐ сваѐ жыццѐ Рыгор Раманав ч Шырма прысвяц ў беларускай народнай песн . → сваѐ – дапасаванае азначэнне, выражанае прыналежным займеннікам (жыццѐ чыѐ?);

Сінтаксіс. Спосабы выражэння галоўных і даданых членаў сказа

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; §§ 13, 14, 16. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з







сплеценае руплівымі павучкамі. 5) У пушчах раслінны свет заўжды быў

разнастайны.

Адказ: 2,3,4

3) Сѐння ў мяне з‟яв лася магчымасць прачытаць даўн , яшчэ ў скураным пераплѐце, фал янт. → прачытаць – недапасаванае азначэнне, выражанае інфінітывам (магчымасць якая?);

4) У старым млыне ўсюды в села павуц нне, сплеценае рупл вым павучкам . → сплеценае руплівымі павучкамі – дапасаванае азначэнне, выражанае дзеепрыметнікавым зваротам (павуц нне якое?);

5) У пушчах расл нны свет заўжды быў разнастайны. → быў разнастайны – састаўны іменны выказнік, у якім дапаможная частка выражана дзеясловам-звязкай быў, іменная частка – прыметнікам разнастайны (свет як ѐн быў?)

беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 29, 50, 56. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 7, 51. З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 16, 17, 19, 22, 47

А19. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску абавязкова ставіцца працяжнік: 1) Кніга __ мой нязменны спадарожнік. 2) Вясѐлка __ нібы каляровая арка. 3) Сабраць своечасова ўсѐ зерне __ асноўная

задача хлебаробаў. 4) Татаў сябар __ не механік, але можа

адрамантаваць любую машыну. 5) Родная вѐска Верхняе, ты __ калыска

дзяцінства майго светлага. Адказ: 1,3

1) Кн га – мой нязменны спадарожн к. → паміж дзейнікам і выказнікам, выражанымі назоўнікамі ў форме назоўнага склону, абавязкова ставіцца працяжнік;

2) Вясѐлка н бы каляровая арка. → працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам, выражанымі назоўнікамі ў форме назоўнага склону, не ставіцца, бо пры выказніку ѐсць параўнальны злучнік нібы;

3) Сабраць своечасова ўсѐ зерне – асноўная задача хлебаробаў. → паміж дзейнікам, выражаным інфінітывам, і выказнікам, выражаным назоўнікам у форме назоўнага склону, абавязкова ставіцца працяжнік;

4) Татаў сябар не механ к, але можа адрамантаваць любую машыну. → працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам, выражанымі назоўнікамі ў форме назоўнага склону, не ставіцца, бо пры

Сінтаксіс і пунктуацыя. Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; § 13. З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 21







выказніку ѐсць адмоўная часціца не; 5) Родная вѐска Верхняе, ты калыска

дзяц нства майго светлага. → пастаноўка працяжніка паміж дзейнікам і выказнікам не з‟яўляецца абавязковай, бо дзейнік выражаны асабовым займеннікам

А20. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць коску: 1) Поле, луг, гай__ усѐ чакала дажджу. 2) Праз сцюдзѐнае__ вячэрняе паветра цадзіў

сваѐ блакітнае святло маладзік. 3) Ствараць паэтычныя радкі Якубу Коласу

дапамагалі то хвалі Нѐмана__ то гоман лесу. 4) Сѐння__ ці заўтра на рацэ кранецца лѐд. 5) Наш атлет Леанід Тараненка здзіўляў усіх не

толькі грандыѐзнымі вынікамі__ але і спартыўным даўгалеццем.

Адказ: 3,5

1) Поле, луг, гай – усѐ чакала дажджу. → усѐ – абагульняльнае слова, якое стаіць пасля аднародных членаў сказа (дзейн каў); перад абагульняльным словам ставіцца працяжнік;

2) Праз сцюдзѐнае вячэрняе паветра цадз ў сваѐ блак тнае святло маладз к. → паміж неаднароднымі азначэннямі, выражанымі якасным прыметнікам сцюдзѐнае і адносным прыметнікам вячэрняе, коска не ставіцца;

3) Ствараць паэтычныя радк Якубу Коласу дапамагал то хвал Нѐмана, то гоман лесу. → паміж аднароднымі дзейнікамі, звязанымі паўторным размеркавальным злучнікам то – то, ставіцца коска;

4) Сѐння ц заўтра на рацэ кранецца лѐд. → паміж аднароднымі акалічнасцямі, звязанымі адзіночным размеркавальным злучнікам ці, коска не ставіцца;

5) Наш атлет Леан д Тараненка здз ўляў ус х не тольк грандыѐзным вын кам , але спартыўным даўгалеццем. → перад другой часткай парнага супраціўнага злучніка не толькі – але і, які звязвае аднародныя дапаўненні, ставіцца коска

Сінтаксіс і пунктуацыя. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; §§ 19, 20. З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 37–41. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 35. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 39

А21. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску (пропускаў) трэба паставіць коску (коскі):

1) Маладая зялѐная траўка быццам аксам тны дыван. → не аддзяляецца

Сінтаксіс і пунктуацыя. Знакі прыпынку ў сказах

З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа







1) Маладая зялѐная траўка__ быццам аксамітны дыван.

2) Вясна ідзе, і ѐй зіма__ як заўжды__ дарогу скрозь уступае.

3) Асеннія канікулы__ як бач__ праляцелі. 4) Выглядалі з жыта дзіўныя__ што сіненькія

зорачкі__ васількі. 5) Ваду ў возеры__ нібы падагрэлі. Адказ: 2,4

коскай зварот быццам дыван, які ўваходзіць у склад выказніка;

2) Вясна дзе, ѐй з ма, як заўжды, дарогу скрозь уступае. → выдзяляецца коскамі параўнальны зварот як заўжды, які мае выразнае параўнальнае значэнне; як – параўнальны злучнік;

3) Асенн я кан кулы як бач праляцел . → не выдзяляецца коскамі зварот як бач, які з’яўляецца фразеалагізмам;

4) Выглядал з жыта дз ўныя, што с неньк я зорачк , вас льк . → выдзяляецца коскамі параўнальны зварот што сіненькія зорачкі, які мае выразнае параўнальнае значэнне; што – параўнальны злучнік;

5) Ваду ў возеры н бы падагрэл . → не аддзяляецца коскай зварот нібы падагрэлі, які з’яўляецца выказнікам

з параўнальнымі зваротамі

ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 52, 53. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 42

А22. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску (пропускаў) трэба паставіць знак (знакі) прыпынку: 1) Дуб стары памаладзеў__ пачуўшы лета спеў. 2) Праводзіліся некалі ў нашай школе дні

самакіравання, калі старшакласнікі былі__ замест настаўнікаў.

3) Спяваў усю ноч салавейка__ выдумшчык непаўторных нот.

4) На беленькі ручнік лѐг__ спечаны матуляй__ хлеб.

5) Зялѐную форму надзелі лясы, умытыя ліўнем__ растуць верасы.

Адказ: 1,3,5

1) Дуб стары памаладзеў, пачуўшы лета спеў. → аддзяляецца коскай адасобленая акалічнасць пачуўшы лета спеў, выражаная дзеепрыслоўным зваротам;

2) Праводз л ся некал ў нашай школе дн самак равання, кал старшакласн к был замест настаўн каў. → не аддзяляецца знакам прыпынку дапаўненне замест настаўнікаў, бо прыназоўнік замест мае значэнне „за‟ (был за настаўн каў);

3) Спяваў усю ноч салавейка – выдумшчык непаўторных нот. → аддзяляецца знакам прыпынку (коскай ці працяжнікам) адасоблены развіты прыдатак выдумшчык непаўторных нот, які адносіцца да назоўніка салавейка і стаіць пасля яго;

4) На беленьк ручн к лѐг спечаны матуляй хлеб. → не выдзяляецца

Сінтаксіс і пунктуацыя. Знакі прыпынку пры адасобленых членах сказа

Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 7, 16. З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 46–50. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 36. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; §§ 40, 41







знакамі прыпынку дапасаванае азначэнне, выражанае дзеепрыметнікавым зваротам спечаны матуляй, якое стаіць перад паяснѐным назоўнікам хлеб і не мае дадатковага акалічнаснага значэння прычыны або ўступкі;

5) Зялѐную форму надзел лясы, умытыя л ўнем, растуць верасы. → аддзяляецца коскай адасобленае дапасаванае азначэнне, выражанае дзеепрыметнікавым зваротам умытыя ліўнем, якое аддзелена ад паяснѐнага назоўніка верасы выказнікам растуць

А23. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць коскі: 1) Убачыўшы на высокай сасне арлана-

белахвоста, я__ нават__ вачам сваім не паверыў.

2) Хутчэй вызвалі__ дружная вясна__ ад зімовых чараў рэчку.

3) Хоць у горадзе мне жывецца добра, сэрца маѐ__ аднак__ усѐ роўна рвецца ў родную вѐску.

4) Куды ні кінь вокам, на ўсім__ відаць__ сляды восені.

5) Зямля пад майскімі яблынямі__ здавалася__ была пакрыта снегам.

Адказ: 2,3,5

1) Убачыўшы на высокай сасне арлана-белахвоста, я нават вачам сва м не паверыў. → не выдзяляецца коскамі ўзмацняльная часціца нават, якая ў ролі пабочнага слова не выступае;

2) Хутчэй вызвал , дружная вясна, ад з мовых чараў рэчку. → выдзяляецца коскамі развіты зваротак дружная вясна;

3) Хоць у горадзе мне жывецца добра, сэрца маѐ, аднак, усѐ роўна рвецца ў родную вѐску. → выдзяляецца коскамі слова аднак, якое стаіць у сярэдзіне сказа і з’яўляецца пабочным словам;

4) Куды н к нь вокам, на ўс м в даць сляды восен . → не выдзяляецца коскамі выказнік відаць;

5) Зямля пад майск м яблыням , здавалася, была пакрыта снегам. → выдзяляецца коскамі пабочнае слова здавалася, якое граматычна не звязана з іншымі словамі ў сказе, не з’яўляецца членам сказа і ўказвае на няўпэўненасць у паведамленні

Сінтаксіс і пунктуацыя. Знакі прыпынку пры пабочных словах. Знакі прыпынку пры зваротку

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; § 21. З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 43, 44. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; §§ 37, 38. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; §§ 43, 44

А24. Адзначце складаназлучаныя сказы, паміж 1) Каля нашай вѐск няма рэчк , затое Сінтаксіс і пунктуацыя. Н.М. Гардзей і інш. Беларуская мова:







часткамі якіх трэба паставіць коску: 1) Каля нашай вѐскі няма рэчкі затое ѐсць

невялікі вадаѐм. 2) На скрыпцы маршаў не іграюць а чулыя

струны яе накцюрнамі свет напаўняюць. 3) Кранецца зерне ўрадлівай зямлі і адбудзецца

цуд. 4) У небе месяц прытаіўся румяны і Млечнага

Шляху разаслаўся ручнік саматканы. 5) Даволі звычайнай, някідкай на выгляд

з’яўляецца папараць і тым не менш яна вельмі часта ўзгадваецца ў творах літаратуры і мастацтва.

Адказ: 1,2,5

ѐсць невял к вадаѐм. → ставіцца коска паміж часткамі складаназлучанага сказа з супастаўляльнымі сэнсавымі адносінамі перад супраціўным злучнікам затое;

2) На скрыпцы маршаў не граюць, а чулыя струны яе накцюрнам свет напаўняюць. → ставіцца коска паміж часткамі складаназлучанага сказа з супастаўляльнымі сэнсавымі адносінамі перад супраціўным злучнікам а;

3) Кранецца зерне ўрадл вай зямл – адбудзецца цуд. → ставіцца працяжнік паміж часткамі складаназлучанага сказа, звязанымі спалучальным злучнікам і, бо другая частка сказа змяшчае вынік таго, пра што гаворыцца ў першай;

4) У небе месяц прыта ўся румяны Млечнага Шляху разаслаўся ручн к саматканы. → не ставіцца коска паміж часткамі складаназлучанага сказа са спалучальнымі сэнсавымі адносінамі перад адзіночным спалучальным злучнікам і, бо ў першай частцы ѐсць агульная для абедзвюх частак акалічнасць месца У небе;

5) Давол звычайнай, няк дкай на выгляд з‟яўляецца папараць, тым не менш яна вельм часта ўзгадваецца ў творах л таратуры мастацтва.→ ставіцца коска паміж часткамі складаназлучанага сказа са спалучальнымі сэнсавымі адносінамі перад спалучальным злучнікам і

Знакі прыпынку ў складаназлучаных сказах

вучэбны дапаможнік для 9 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2011; §§ 6–11. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 40. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 45

А25. Адзначце складаназалежныя сказы з некалькімі даданымі часткамі, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць коску: 1) Ніякая вандроўка не дасць чалавеку столькі

карыснай інфармацыі__ колькі даюць кнігі, бо

1) Н якая вандроўка не дасць чалавеку стольк карыснай нфармацы , кольк даюць кн г , бо звестк , пададзеныя ў х, зб раюцца вякам . → сказ з дзвюма даданымі часткамі: колькі даюць

Сінтаксіс і пунктуацыя. Знакі прыпынку ў складаназалежных сказах

Н.М. Гардзей і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 9 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2011; §§ 13–21, 23, 24.







звесткі, пададзеныя ў іх, збіраюцца вякамі. 2) Чуў я ад свайго дзеда, што__ каб грушы доўга

заставаліся цвѐрдымі, трэба іх у пілавінне пакласці.

3) У сярэдзіне XIX стагоддзя была пабудавана новая дарога з Масквы да Варшавы даўжынѐй у 999 вѐрст__ якую назвалі “Варшаўкай”.

4) Мы жывѐм у такой краіне, дзе хвоі ажно дастаюць аблачыны__ і дзе рэкі, азѐры заўсѐды ў суседстве з лясамі, напоўненымі птушынымі галасамі.

5) Каля Пружан__ дзе зліваюцца Муха і Вец, нараджаецца Мухавец.

Адказ: 1,2

кнігі – даданая акалічнасная; бо звесткі, пададзеныя ў іх, збіраюцца вякамі – даданая акалічнасная; коска паміж галоўнай часткай Ніякая вандроўка не дасць чалавеку столькі карыснай інфармацыі і даданай акалічнаснай часткай колькі даюць кнігі, якія звязаны пры дапамозе злучальнага слова колькі, ставіцца;

2) Чуў я ад свайго дзеда, што, каб грушы доўга заставал ся цвѐрдым , трэба х у п лав нне пакласц . → сказ з дзвюма даданымі часткамі: што трэба іх у пілавінне пакласці – даданая дапаўняльная, каб грушы доўга заставаліся цвѐрдымі – даданая акалічнасная; паміж падпарадкавальнымі злучнікамі што, каб, якія стаяць побач, ставіцца коска, бо другой часткі парнага злучніка каб – то (каб – дык) няма;

3) У сярэдз не XIX стагоддзя была пабудавана новая дарога з Масквы да Варшавы даўжынѐй у 999 вѐрст, якую назвал “Варшаўкай”. → сказ з адной даданай азначальнай часткай якую назвалі “Варшаўкай”; коска паміж галоўнай і даданай часткамі, звязанымі злучальным словам якую, ставіцца;

4) Мы жывѐм у такой кра не, дзе хво ажно дастаюць аблачыны дзе рэк , азѐры заўсѐды ў суседстве з лясам , напоўненым птушыным галасам . → сказ з дзвюма даданымі азначальнымі часткамі (дзе хвоі ажно дастаюць аблачыны і дзе рэкі, азѐры заўсѐды ў суседстве з лясамі, напоўненымі птушынымі галасамі), якія паясняюць у галоўнай словазлучэнне такой краіне, адказваюць на адно і тое ж

Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; §§ 41, 42. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 46







пытанне якой? і з’яўляюцца аднароднымі; паміж дзвюма аднароднымі даданымі часткамі, звязанымі адзіночным спалучальным злучнікам і, коска не ставіцца;

5) Каля Пружан, дзе зл ваюцца Муха Вец, нараджаецца Мухавец. → сказ з адной даданай акалічнаснай часткай дзе зліваюцца Муха і Вец; коска паміж галоўнай і даданай часткамі, звязанымі злучальным словам дзе, ставіцца

А26. Адзначце сказы, якія адпавядаюць наступнай схеме: [ ]: [ ]. (улічыце, што знакі прыпынку паміж часткамі сказа не пастаўлены): 1) Служба неба праз вецер калючы з трывогаю

даносіць падскочыць градусаў да трыццаці апоўначы марозік.

2) Раней зімой на вѐсцы толькі мужчыны адпачывалі жанчыны да палавіны зімы пралі пасля яны ткаць пачыналі.

3) Зранку я зайшоў у агарод і аж войкнуў раскрыўся проста пры разоры, як парашуцік, шампіньѐн.

4) Лінуў дождж серабро ручаінак зазвінела на сотні ладоў.

5) Няхай у небе зоркі зіхацяць няхай блішчаць на травах росы.

Адказ: 1,3

1) Служба неба праз вецер калючы з трывогаю данос ць: падскочыць градусаў да трыццац апоўначы мароз к. → сказ адпавядае прыведзенай схеме: у сказе дзве часткі, звязаныя бяззлучнікавай сувяззю, паміж якімі ставіцца двукроп’е, бо другая частка раскрывае, удакладняе змест першай; паміж часткамі можна ўставіць словы а іменна;

2) Раней з мой на вѐсцы тольк мужчыны адпачывал : жанчыны да палав ны з мы прал , пасля яны ткаць пачынал . → сказ не адпавядае прыведзенай схеме: у сказе тры часткі, звязаныя бяззлучнікавай сувяззю;

3) Зранку я зайшоў у агарод аж войкнуў: раскрыўся проста пры разоры, як парашуц к, шамп ньѐн. → сказ адпавядае прыведзенай схеме: у сказе дзве часткі, звязаныя бяззлучнікавай сувяззю, паміж якімі ставіцца двукроп’е, бо ў другой частцы ўказваецца прычына таго, пра што гаворыцца ў першай; паміж часткамі можна ўставіць злучнікі бо, таму што;

4) Л нуў дождж – серабро руча нак зазв нела на сотн ладоў. → сказ не адпавядае прыведзенай схеме: у сказе

Сінтаксіс і пунктуацыя. Знакі прыпынку ў бяззлучнікавых складаных сказах

Н.М. Гардзей і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 9 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2011; §§ 26–29. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; практ. 292. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 47







дзве часткі, звязаныя бяззлучнікавай сувяззю, паміж якімі ставіцца працяжнік, бо другая частка паказвае на вынік таго, пра што гаворыцца ў першай частцы; у пачатку першай часткі можна паставіць злучнік калі;

5) Няхай у небе зорк з хацяць, няхай бл шчаць на травах росы. → сказ не адпавядае прыведзенай схеме: паміж часткамі бяззлучнікавага складанага сказа ставіцца коска, бо ў іх выражаюцца адносіны адначасовасці з’яў; паміж часткамі можна ўставіць спалучальныя злучнікі і, ды (=і)

А27. Адзначце знак прыпынку (знакі прыпынку), які (якія) прапушчаны ў сказе:

На жаль, час не захаваў поўных звестак

аб узн кненн горада Маладзечна ўсѐ ж, кал мы звернемся да г старычных крын ц, абавязкова знойдзем пра яго шмат ц кавых фактаў, як, скажам, наступны доўг я гады горадам валодал буйныя польск я магнаты, сярод як х был Аг нск я – продк аўтара славутага паланэза.

1) коска; 2) працяжнік; 3) кропка з коскай; 4) двукроп’е; 5) дужкі. Адказ: 1,4

І На жаль, час не захаваў поўных звестак аб узн кненн горада Маладзечна, ІІ

1 ўсѐ ж,

2кал мы звернемся да

г старычных крын ц, абавязкова знойдзем пра яго шмат ц кавых фактаў, як, скажам, наступны: ІІІ

1доўг я гады горадам

валодал буйныя польск я магнаты, 2сярод

як х был Аг нск я – продк аўтара славутага паланэза. → у складаным сказе з рознымі відамі сувязі частак трэба паставіць: 1) коску – паміж І і ІІ сэнсавымі часткамі са

спалучальнымі сэнсавымі адносінамі перад спалучальным злучнікам і;

2) двукроп‟е – паміж ІІ і ІІІ сэнсавай часткамі, звязанымі бяззлучнікавай сувяззю, бо ІІІ сэнсавая частка раскрывае, удакладняе змест ІІ і паміж імі можна ўставіць словы а іменна

Сінтаксіс і пунктуацыя. Знакі прыпынку ў складаных сказах з рознымі відамі сувязі частак

Н.М. Гардзей і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 9 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2011; §§ 31, 32. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 48

А28. Адзначце правільнае сцверджанне ў дачыненні да сказа з простай мовай:

“Прачынайцеся, лежабок , бо абабк л с чк чакаюць нас даўно”__ будз ла бабуля ўнукаў.

1) “Прачынайцеся, лежабок , бо абабк л с чк чакаюць нас даўно”, – будз ла бабуля ўнукаў. → на месцы пропуску ў сказе з простай мовай трэба паставіць коску і працяжнік, бо простая мова з’яўляецца апавядальным сказам і

Сінтаксіс і пунктуацыя. Знакі прыпынку ў сказах з простай мовай

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; § 23.







1) на месцы пропуску ў сказе трэба паставіць толькі коску;

2) на месцы пропуску ў сказе трэба паставіць толькі працяжнік;

3) на месцы пропуску ў сказе трэба паставіць толькі двукроп’е;

4) на месцы пропуску ў сказе трэба паставіць коску і працяжнік;

5) на месцы пропуску ў сказе трэба паставіць двукроп’е і працяжнік.

Адказ: 4

стаіць перад словамі аўтара

Н.М. Гардзей і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 9 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2011; §§ 35, 36. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 49

Тэкст да заданняў А29, А30, В1–В6 (1) Роўна паўстагоддзя наведвальн к Беларускага нацыянальнага драматычнага тэатра мя Янк Купалы прыходз л на спектакл з Гал най Кл менцьеўнай

Макаравай. (2) Шлях, як прайшла наша артыстка, складаны, але слаўны. (3) У 30-я гады пасля заканчэння школы Гал на Макарава прыехала ў М нск паступаць у студыю Беларускага тэатра мя Янк Купалы. (4) Яна вельм

спадабалася к раўн кам студы сваѐй вясковай непасрэднасцю, прастатой. (5) У 1938 1годзе Гал на Кл менцьеўна скончыла тэатральную студыю, а далей ѐй

2пашчасціла застацца ў галоўным тэатры Беларус , дзе

3пройдуць

4такія плѐнныя

5творчыя гады гэтай таленав тай актрысы.

(6) Майстэрства Гал ны Кл менцьеўны Макаравай праяв лася ў стварэнн непаўторных сцэн чных герояў, ярк х праўдз вых. (7) Крытыка так адзначала: “У створаных Гал най Макаравай сцэн чных характарах вы заўсѐды знойдзеце каларыт, яркасць, ндыв дуальнасць”.

(8) У 60-х гадах вядомы драматург Андрэй Макаѐнак прапанаваў тэатру мя Янк Купалы свае знакам тыя камеды . (9) Ідэю драматурга дазвол ў рэалізаваць шматгранны талент Гал ны Макаравай. (10) І не адну: першай роляй, якую выканала актрыса, была роля Мары К рылаўны ў спектакл “Выбачайце, кал ласка!”, затым увасабленне на тэатральнай сцэне атрымал вобразы Лушк , Пал ны, Аксаны Смятанк най. (11) Кал славуты Маскоўск тэатр на Малой Броннай у час правядзення Ал мп йск х гульняў вырашыў пастав ць камедыю “Трыбунал”, сыграць ролю Пал ны к раўн цтва тэатра прапанавала нашай Гал не Кл менцьеўне. (12) Маскоўская тэатральная крытыка ў 1980-м годзе з захапленнем п сала пра выдатнае выканальн цкае майстэрства народнай артыстк БССР Гал ны Макаравай, якой было прысвоена званне народнай артыстк СССР.

А29. Са слоў, пранумараваных у 5-м сказе тэксту, адзначце тыя, у якіх 1 мяккі зычны гук. Адказ: 1,5

1) [годз‟э] → у слове адзін мяккі зычны: гук [дз‟], на мяккасць якога ўказвае літара е;

2) [пашчас‟ц‟іла] → у слове два мяккія зычныя: гук [ц‟], на мяккасць якога ўказвае літара і; гук [с‟], які ўзнік у выніку асіміляцыі па мяккасці – прыпадабнення цвѐрдага свісцячага [с] да суседняга мяккага [ц‟];

3) [пройдуц‟] → у слове два мяккія зычныя: заўсѐды мяккі гук [й]; гук [ц‟], на мяккасць якога ўказвае літара ь;

4) [так‟ійа] → у слове два мяккія зычныя: гук [к‟], на мяккасць якога ўказвае

Фанетыка і арфаэпія. Нормы беларускага літаратурнага вымаўлення

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; § 3. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 16; практ. 108. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа







літара і; заўсѐды мяккі гук [й] – літара я пасля галосных абазначае два гукі [йа];

5) [творчыйа] → у слове адзін мяккі зычны гук [й]; літара я пасля галосных абазначае два гукі [йа]

агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 4

А30. Адзначце правільнае сцверджанне ў дачыненні да слова, падкрэсленага ў 11-м сказе тэксту: 1) утворана немарфалагічным спосабам; 2) утворана прыставачным спосабам; 3) утворана суфіксальным спосабам; 4) утворана бяссуфіксным спосабам; 5) утворана прыставачна-суфіксальным спосабам. Адказ: 3

1) утворана суфіксальным спосабам → правільнае сцверджанне: падкрэсленае слова правядзення ўтварылася ад дзеяслова праводзіць (праводзі-(ць) – утваральная аснова) пры дапамозе суфікса -енн-

Словаўтварэнне. Утваральная аснова. Спосабы ўтварэння слоў

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 2. Мінск: НІА, 2014; §§ 31, 32. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 20

В1. Знайдзіце ў 10-м сказе тэксту парадкавы лічэбнік і запішыце яго ў форме назоўнага склону множнага ліку. Адказ: першыя

1) часціна мовы, якая абазначае парадак прадметаў пры лічэнні і адказвае на пытанні як ? каторы?, з’яўляецца парадкавым лічэбнікам;

2) у 10-м сказе тэксту ѐсць парадкавы лічэбнік першай;

3) парадкавы лічэбнік першай з асновай на зацвярдзелы зычны ў форме назоўнага склону множнага ліку мае канчатак -ыя

Марфалогія і арфаграфія. Скланенне і правапіс парадкавых лічэбнікаў

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 43, 44, 47. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 29

В2. Запішыце падкрэслены ў 2-м сказе тэксту займеннік у форме назоўнага склону множнага ліку. Адказ: нашы

1) прыналежны займеннік наша з асновай на зацвярдзелы зычны ў форме назоўнага склону множнага ліку мае канчатак -ы

Марфалогія і арфаграфія. Скланенне і правапіс займеннікаў

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 53

В3. Ад асновы дзеяслова, падкрэсленага ў 9-м сказе тэксту, утварыце дзеепрыслоўе. Дзеепрыслоўе запішыце. Адказ: рэалізаваўшы

1) ад асновы неазначальнай формы дзеяслова закончанага трывання рэалізава-(ць) утвараецца дзеепрыслоўе закончанага трывання з дапамогай суфікса -ўшы

Марфалогія. Утварэнне дзеепрыслоўяў закончанага і незакончанага трыванняў

Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 14, 17, 18. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з







беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 28

В4. У адным са сказаў 7–10 тэксту знайдзіце слова, якое мае значэнне „ажыццяўленне чаго-небудзь у рэчаіснасці, праяўленне ў канкрэтным вобразе, канкрэтнай форме‟. Запішыце гэта слова ў той форме, у якой яно ўжыта ў сказе. Адказ: увасабленне

1) увасабленне – слова, якое ўжыта ў значэнні „ажыццяўленне чаго-небудзь у рэчаіснасці, праяўленне ў канкрэтным вобразе, канкрэтнай форме‟ ў 10-м сказе тэксту

Лексіка. Слова і яго лексічнае значэнне


В5. Вызначце сродак сувязі паміж 8-м і 9-м сказамі тэксту. Сродак сувязі запішыце ў той форме, у якой ѐн пададзены ў сказе. Адказ: драматурга

1) 8-ы і 9-ы сказы тэксту звязвае лексічны паўтор драматурга – слова з 8-га сказа, якое паўтараецца ў 9-м сказе

Маўленне. Сродкі сувязі сказаў у тэксце

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; § 4. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 2. З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 26

В6. Вызначце стыль тэксту. Адказ запішыце ў форме назоўнага склону. Адказ: публіцыстычны

Тэкст публіцыстычнага стылю, таму што:

1) адрасат тэксту з’яўляецца масавым;

2) асноўная задача тэксту – паведаміць

інфармацыю і ўздзейнічаць на пачуцці і

думкі чытача;

3) матэрыял пададзены лаканічна,

даходліва, інфармацыя мае

дакументальны характар: апавядаецца

пра рэальныя падзеі, асобу;

Маўленне. Стылі маўлення

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; § 11. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання.







4) у тэксце ѐсць вобразна-выяўленчыя

сродкі, якія робяць яго аўтарскім і

павышаюць дзейснасць выкладу:

эпітэты (слаўны шлях, плѐнныя гады,

яркіх герояў, шматгранны талент);

5) для тэксту характэрна чляненне сказа,

пры якім змест рэалізуецца ў некалькіх

адрэзках, аддзеленых адзін ад аднаго

знакамі прыпынку і паўзамі: (9) Ідэю

драматурга дазвол ў рэалізаваць

шматгранны талент Гал ны

Макаравай. (10) І не адну:…

Мінск: НІА, 2015; §§ 13, 57. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 2. З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 3, 10, 11, 33. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; §§ 11–15

В7. Запішыце пададзенае ў транскрыпцыі слова ў адпаведнасці з арфаграфічнымі нормамі: [кагос’ц’і]. Адказ: кагосьці

1) кагосьц → у постфіксе -сьці, пры дапамозе якога ўтвораны няпэўны займеннік, пішацца літара ь;

2) літара ь гука не абазначае

Маўленне. Нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 5 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання ў дзвюх частках. Частка 1. Мінск: НІА, 2014; § 29. В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 50, 53. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 1. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 11 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2010; § 18







В8. Устанавіце адпаведнасць паміж падкрэсленымі ў фразеалагізмах словамі-кампанентамі ў левым слупку і іх варыянтамі ў правым слупку. Адказ запішыце ў выглядзе спалучэння літар і лічбаў, захоўваючы алфавітную паслядоўнасць літар левага слупка. Памятайце, што некаторыя даныя правага слупка могуць не выкарыстоўвацца ўвогуле. Напрыклад: А2Б5В3Г4.

А. Зрывацца з вуснаў

Б. Валі цца з рук

В. Адыходзіць на задні план Г. Звальваць з плячэй

1. Адступаць

2. Па даць

3. Злятаць

4. Скіда ць

5. Выплываць

Адказ: А3Б2В1Г4 Варыянты аднаго фразеалагізма не адрозніваюцца паміж сабой якімі-небудзь сэнсавымі ці стылістычнымі адценнямі, таму заўсѐды ўзаемазамяняльныя ў любых кантэкстах: 1) зрывацца з вуснаў – злятаць з

вуснаў → міжвольна, нечакана вымаўляцца;

2) вал цца з рук – па даць з рук → не ладзіцца, не атрымлівацца, не выходзіць (з-за адсутнасці настрою, жадання);

3) адыходз ць на задн план – адступаць на задн план → станавіцца нязначным, другарадным, не вельмі істотным;

4) звальваць з плячэй – ск да ць з плячэй → вызваляцца ад чаго-небудзь цяжкага, непрыемнага

Фразеалогія. Фразеалагізмы, іх роля ў маўленні


В9. Устанавіце адпаведнасць паміж падкрэсленымі ў сказах словамі і іх часцінамоўнай прыналежнасцю. Адказ запішыце ў выглядзе спалучэння літар і лічбаў, захоўваючы алфавітную паслядоўнасць літар левага слупка. Памятайце, што некаторыя даныя правага слупка могуць не выкарыстоўвацца ўвогуле. Напрыклад: А2Б5В3Г4.

А. Жвава бег ручаѐк паміж дробнымі камянямі. Б. Спачатку пройдуць цѐплыя дажджы, пасля ў лесе пойдуць белыя грыбы. В. Секвоя – гэта рэліктавае хваѐвае дрэва, якое расце ў Паўднѐвай Амерыцы. Г. Дарога, што вяла ў сяло, была нядаўна заасфальтавана.

1. Часціца 2. Прыназоўнік 3. Займеннік 4. Злучнік 5. Прыслоўе

Адказ: А2Б5В1Г3 1) пам ж → вытворны прыназоўнік, які стаіць перад назоўнікам у форме

Марфалогія. Прыслоўе і займеннік як

В.П. Красней і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 6 класа







творнага склону камянямі і выражае прасторавыя адносіны;

2) пасля → прыслоўе часу, якое адказвае на пытанне кал ? і ў сказе выконвае ролю акалічнасці;

3) гэта → указальная часціца, якая паказвае на ўдакладняльны сэнс другой часткі выказвання;

4) што → адносны займеннік, які выконвае ролю злучальнага слова, што звязвае галоўную і даданую часткі складаназалежнага сказа і з’яўляецца дзейнікам

самастойныя часціны мовы. Службовыя часціны мовы

ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 50. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 7 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 20, 21, 33–35, 38, 40–44. З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; § 4. Н.М. Гардзей і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 9 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2011; § 14. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; §§ 24, 26, 29, 30; практ. 280, 283, 286

В10. Устанавіце адпаведнасць паміж сказамі і іх відам. Адказ запішыце ў выглядзе спалучэння літар і лічбаў, захоўваючы алфавітную паслядоўнасць літар левага слупка. Памятайце, што некаторыя даныя правага слупка могуць не выкарыстоўвацца ўвогуле. Напрыклад: А2Б5В3Г4.

А. Ад дабра дабра не шукаюць. Б. Перад навальніцай у лесе незвычайна ціха. В. Спакой зімовых вечароў. Г. Сцены хат кладуць з елкі або з барвовай сасны.

1. Абагульнена-асабовы 2. Няпэўна-асабовы 3. Пэўна-асабовы 4. Безасабовы 5. Назыўны







Адказ: А1Б4В5Г2 1) Ад дабра дабра не шукаюць. → абагульнена-асабовы сказ, у якім дзейніка няма, а дзеянне, абазначанае выказнікам не шукаюць, адносіцца да любой асобы, да кожнага;

2) Перад навальн цай у лесе незвычайна ц ха. → безасабовы сказ, у якім няма і не можа быць дзейніка, а выказнік ціха выражаны прыслоўем са значэннем стану;

3) Спакой з мовых вечароў. → назыўны сказ, у якім выказніка няма, а дзейнік спакой выражаны назоўнікам у форме назоўнага склону;

4) Сцены хат кладуць з елк або з барвовай сасны. → няпэўна-асабовы сказ, у якім дзейніка няма, а выказнік кладуць абазначае дзеянне няпэўных, невядомых асоб

Сінтаксіс. Аднасастаўныя сказы, іх віды

З.І. Бадзевіч і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 8 класа ўстаноў агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2015; §§ 27–32. Г.М. Валочка і інш. Беларуская мова: вучэбны дапаможнік для 10 класа агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання. Мінск: НІА, 2009; § 34

РТ–2015/2016 гг. Этап I · 2) нак п → пасля губнога зычнага [п]...

Documents

Transcript of РТ–2015/2016 гг. Этап I · 2) нак п → пасля губнога зычнага [п]...