การบรหารจดการในการปกครองคนตามแนวทางคณธรรม

The Administration in Managing People According to Buddhist Virtues

ธงชย สงอดม

Thongchai Singudom

รองผอานวยการวทยาลยสงฆเลย

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

บทคดยอ

การบรหารจดการในการปกครองคนตามแนวทางคณธรรม เปนการบรณาการหลกธรรมทเปนพระ

ปญญาการตรสรขององคพระสมเดจพระสมมาสมพทธเจา มาสการปกครองคนในองคการซงเกยวของกบ

บคคลสองกลมคอ ผปกครองและผใตปกครองโดยยดหลกความมคณธรรม ความมจรยธรรม หลกธรรมและ

การปฏบตตามกฎหมาย ของประชาชนทอยในสงคมนน ใหสามารถสานสมพนธภาพในการทางานและการอย

รวมกนอยางมความสขและเกดประโยชนสงสดตอการพฒนาตน พฒนาคน และพฒนางาน

Abstract

The administration manages in follower trend virtue administration, be

something dharmic principle integration that is intellect enlightenment monk of the His

majesty comes to the Buddha comes to insider organization administration which,

pertaining to two group person is, a guardian and person under goven by hold to

one’s principles the have virtue, the have ethics, the dharmic principle and the

practice according to law, of location people in that social gives can weave the

diplomatic relations in the work and coexisting happily and are born topmost

advantage build : self development, develop a person and develop the work.

๑. บทนา

ในการปกครองบงคบบญชานน ผบรหารจะตองมอานาจตามกฎหมาย แตอานาจตามกฎหมายไมเปน

เครองรบประกนวาจะไดรบความรวมมอจากผใตบงคบบญชาดวยความเตมใจ หากงานใดทผใตบงคบบญชาทา

ไปดวยความจาใจไมใชเตมใจแลว กยากทจะไดผลงานออกมาอยางเตมเมดเตมหนวยตามเจตนารมณทตงไว

ดงนนผบรหารจงจาเปนจะตองสามารถใชพลงอานาจอนเกดจากความดงามของตนเอง หรออานาจทาง

จตวทยาเปนเครองมอทจะใหการทางานดาเนนไปดวยความราบรน เพราะความรวมมออยางจรงใจของผตงคบ

บญชา สวนการปกครองคนโดยใชมาตรการทางกฎหมายนน ถงแมจะเปนสงทละเลยไมได แตกควรจะนามาใช

ในเมอมความจาเปนอยางหลกเลยงไมไดเทานน การทางานภายใตบรรยากาศทมความเขาใจดตอกนนน

ยอมจะใหผลดกวาการทางานภายใตบรรยากาศทมลกษณะเปนการใชอานาจ โดยไมคานงถงจตใจ

ผใตบงคบบญชา การปกครองมนองคกรใดๆ กตามเปนความสมพนธระหวางผบงคบบญชากบผใตบงคบบญชา

ในเชงสรางสรรค ผบงคบบญชามหนาทดแลทกขสขของผใตบงคบบญชา ในขณะเดยวกนกสรางบรรยากาศให

ผใตบงคบบญชามความกระตอรอรนทจะทางานใหแกองคกร การทจะทาไดเชนนผบรหารคงจะตองใชวธการ

ตางๆ โดยเฉพาะอยางยงการมหลกธรรม คณธรรม จรยธรรม การรจกสรางนาใจ แรงจงใจและรจกสรางมนษย

สมพนธในการปกครองนน คณสมบตทสาคญยงประการหนงของผบรหารกคอความสามารถทจะสรางความ

เชอถอและความเลอมใสศรทธาใหเกดขนแกผใตบงคบบญชา การทจะสรางคณสมบตเชนนใหเกดขนไดนน

ผบงคบบญชาจะตองใชเวลาพสจนความจรงและความดงามใหปรากฏและประจกษชดแกผอน โดยเฉพาะ

อยางยงกบผใตบงคบบญชา เรยกวาเปนการสรางบารมใหแกตนเอง

สงคมจะสามารถคงอยไดอยางมความสข สงบรมรน ไมเบยดเบยนซงกนและกน ขนอยกบความม

คณธรรม (Morality) ความมจรยธรรม (Ethics) หลกธรรมและการปฏบตตามกฎหมาย (Legal Conduct)

ของประชาชนทอยในสงคมนน คนทจะเปนผนา จาเปนตองศกษาความตองการทางจรยธรรมของคนไทยใน

องคการทอยในสงคมนน เพราะผนาตองเผชญกบการทดสอบศลธรรมจรรยาอยตลอดเวลา ในฐานะเปน

แมแบบของบคคลในกลม นนคอถาผนาเปนผมคณธรรมและจรยธรรมด มหลกธรรม ผใตบงคบบญชากจะเปน

ผทมคณธรรมและจรยธรรมดตามไปดวย ดงพระบรมราโชวาทในพธเปดงานชมนมลกเสอแหงชาตครงท ๖ ณ

คายลกเสอวชราวธ อาเภอศรราชา จงหวดชลบร วนพฤหสบดท ๑๑ ธนวาคม ๒๕๑๒ ความวา “...ใน

บานเมองนน มทงคนดและคนไมด ไมมใครจะทาใหทกคนเปนคนดไดทงหมด การทาใหบานเมองมความปรกต

สขเรยบรอย จงมใชการทาใหทกคนเปนคนด หากแตอยทการสงเสรมใหคนด ใหคนดไดปกครองบานเมองและ

ควบคมคนไมดไมใหมอานาจไมใหกอความเดอดรอนวนวายได...”๑

๑อางในกรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม, พระบรมราโชวาทและพระราชดารสพระบาทสมเดจพระปรมนมหาภมพลอดลยเดชเกยวกบศาสนาละศลธรรม,(กรงเทพมหานคร : โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จากด ,๒๕๕๒), หนา ๑๐.

จากพระบรมราโชวาทของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ รชกาลท ๙ ดงกลาวมาขางตนจะเหนวา

คณธรรมจรยธรรมเปนสงทมความสาคญตอสงคมไทยเปนอยางมาก ในการกาหนดความสงบสขของสงคม

สงคมใดทคนในสงคมเปนผเพยบพรอมดวยคณธรรม จรยธรรม สงคมนนจะมแตความสงบสข ในขณะเดยวกน

หากคนในสงคมใดมความมงคงทางเศรษฐกจกยอมจะหาความสงบสขไดยากหากไมมคณธรรมจรยธรรมเปนสง

ควบคมกากบการกระทาของตน การพฒนาคณธรรมจรยธรรมของคนในสงคมจงมความจาเปนและจะตอง

กระทาอยางตอเนองครอบคลมประชากรทกกลม พฤตกรรมของมนษยมจตใจเปนผสงการและกากบควบคม

คนทมคณธรรมสง คอจตใจทรงคณธรรมจะประพฤตปฏบตสงใดๆในลกษณะของการมจรยธรรมสงดวย และ

ในทางตรงกนขามคนทประพฤตชว ชอบปฏบตหรอแสดงออกในทางเบยดเบยนตนเองหรอผอน อนเปน

แบบอยางของคนมจรยธรรมตาทราม ยอมแสดงวาผนนในจตขาดคณธรรมหรอมคณธรรมตาดวย

คณธรรมและจรยธรรมเปนเครองกาหนดความเจรญหรอความเสอมของสงคม สงคมทเจรญจะมคน

ทรงคณธรรมอยมาก คนในสงคมมความประพฤตด มการประพฤตปฏบตตนทไมเปนการเบยดเบยนทงตนเอง

และผอน เปนลกษณะของความมจรยธรรม ทกคนในสงคมมความสข สงคมนนจะผาสกสงบสข จะ

ประกอบการสงใดมแตความสาเรจและกาวหนา สวนสงคมทเสอมคนทรงคณธรรมจะนอยลงศลธรรมหรอ

จรยธรรมของประชาชนจะนอยลง มการประพฤตปฏบตทเบยดเบยนตนเอง และตอผอนกนมาก สามาชกใน

สงคมจะขาดความสงบสข ความผาสกไมมสงคมนนจะแตก

๒. หลกมนษยสมพนธแนวทางครองใจคน๒

๒.๑ สรางความเปนกนเอง

การสรางความเปนกนเองกบบคลอนๆ เปนหนทางในการทจะเขากบบคคลอนๆไดเปนอยางด หาก

ทานเปนกนเองกบบคคลอนๆเขากมความรสกเปนกนเองกบทาน การสรางความเปนกนเองไดนน ทานจะตอง

ปลกความรสกอยางแรงกลา ในการทตองการตดตอสมพนธกบเขา มทศนคตทดตอเขา สรางความเชอมนใน

ตนเอง กาจดความละอาย ปมดอย และความเคลอบแคลงใจไปใหหมดจากตวทาน จนลมทกสงทกอยางท

ท า น ไ ม ร ส ก เ ป น ก น เ อ ง ก บ เ ข า ท า น จ ะ ต อ ง ค ด ว า เ ข า เ ป น ค น ส า ค ญ ส า ห ร บ ท า น

๒ธานนทร กรยวเชยร, การปองกนการทจรตกบมาตรฐานทางคณธรรมและจรยธรรม, (กรงเทพมหานคร : บรษท พ.เอ.ลฟวง

จากด, ๒๕๔๗).

๒.๒ พดจาดวยความสภาพออนโยน

การพดจาดวยความสภาพออนโยนจะทาใหผอนมความรสกวา ทานเปนคนนารกเพยงใด การพดจา

สภาพออนโยนหมายถง การทเขาใจบคคลอน การพดเปนมตร การไมทาใหใครๆ มความทกข ตลอดจน

หมายถงการทาใหผอนเกดความรสกเปนคนสาคญ การพดสภาพออนโยนตางกบการพดตาหน เพราะการ

ตาหนตเตยนเปนการทาลายจตใจอนออนโยน คนเรานนจะทาผดสกเพยงใดกตามเขากยงเขาใจตวของเขาวา

เขาถกอยเสมอ นอยคนนกทจะยอมรบผดเพราะกลวเสยหนามากนก เชน อาจชมกอนตาหนดงน “ปกตคณ

เปนคนรอบคอบดมาก แลวยงไงเรองนถงไดหลงหหลงตาไปได” หรอ “เมอผมอายเทาคณ ผมเคยทาอยาง

เดยวกบคณ ครนแลวอยมางานหนง...”

๒.๓ อารมณขน

อารมณขนทาใหผเปนเจาของมความสข ใครๆ กชอบคบหากบบคคลทมอารมณขนรนเรง การม

อารมณขนทาใหหวเราะ หรอมองผอนในแงดทาใหยมแยมราเรง เปนทชอบพอขอบคคลทพบเหนได ดงท

ธอมส พลเฟอร นกประพนธชาวองกฤษกลาววา “ควรใชคาตลเปนโลปองกนตว แทนดาบททาใหผอน

บาดเจบ” ดงนน หากทานถกโจมตหรอถกกลาวหากพงใชคาพดตลก หรอขมวดคาตลกของทานดวยการพด

ยอน เพออานวยประโยชนของทาน

๒.๔ ราเรงแจมใส

เปนคณลกษณะคลายคลงกบอารมณขนทจะทาใหเขากบบคคลอนๆ เพราะความราเรงแจมใสจะทา

ใหทานเปนคนเขาไหนเขาได มชวตทนาคบหาสมาคมและมทศนคตทดตอบคคลอนๆ เสนหในเรองนอาจ

หลกเลยงและปฏบตได ดงน

๑) เลกววาทบาดหมาง หรอคดววาทบาดหมางกบบคคลทกๆ คน

๒) เลกวพากษวจารณทกสงทกอยางถงใครๆ ไมบนถงความทกขทเกดขนและทงนสย ขบนและ

นสยชอบวพากษวจารณใหหมดไปจากตว

๓) พยายามเปนกนเองกบบคคลทกๆ คน สรางอารมณขนใหเกดขนในตวเอง

๔) พยายามมนาใจอนด มจตใจกวางขวางในทกสถานทททานในปรากฏ

๕) สรางบรรยากาศราเรงแจมใสดวยการรองเพลง เลนดนตร หรอเลนกฬา

๖) พยายามทาแตสงทดมคณคาทางจตใจแกผอน

๒.๕ ยม

เปนลกษณะของการราเรงแจมใส เปนเสนหททาใหอนนยมชมชอบ การยมจะชวยแกไขปญหาทก

รอนโศกเศราได หากใครมเรองทกขรอนมาหาทาน จงยมดวยทาทางยมแยมราเรงใหเขาเลาเรองของเขาให

ตลอด การยมจะชวยขจดปญหาของเขาได เพราะทาใหมความสขขนแกปญหาไดงายขน

๓. การประยกตหลกธรรมในการปกครองคน

บรรดานกปกครอง และนกบรหารสวนใหญมกจะมทถกเถยงกนเสมอวาหลกการสาคญใน

การบรหารและการปกครองนนคอ เราไดสมมนาแลกเปลยนขอคดเหน ไดรวมกนถกแถลงมามากมายแลว

แตในทสด กมผเสนอวา หนาทแทจรงนาจะอยทธรรมะ แมแตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวกยงทรงมพระ

ปฐมบรมราชโองการ ณ พระทนงไพศาลทกษณ วนศกรท ๕ พฤษภาคม ๒๔๙๓ ความวา “เราจะครอง

แผนดนโดยธรรม เพอประโยชนสขแกมหาชนชาวสยาม”๓ ดงนน การปกครองและการพฒนาในยคน นาจะ

เรมทการใชหลกธรรมะเปนผชนาในการปกครองในการบรหารจงจะกอใหเกดประโยชนสง แกผอยใตปกครอง

และรวมไปถงผรวมงานดวยทกระดบชน ทใดมธรรมะทนนยอมเปนการเรมตนทดทสด อยางชดเจน ดงนน

จงเปนขอเตอนใจวา ธรรมะ เปนศนยรวม เปนหลกนาชยสการปกครองและการพฒนา การบรหารในทก

ร ะ ด บ ท ก ข น ต อ น อ ก ด ว ย ใ น ท น ข อ เ ส น อ ธ ร ร ม ะ ใ น ก า ร ค ร อ ง ค น ด ง ต อ ไ ป น

๑) พรหมวหาร ๔

พรหมวหาร ประกอบดวย เมตตา กรณา มทตา อเบกขา๔ เปนธรรมประจาใจ ของผประเสรฐ

หรอผมจตใจยงใหญกวางขวางดจพระพรหม หรอเปนธรรมประจาใจของผ ผเปนหวหนาคน พงมตอผนอย

หรอธรรมทตองมไวเปนหลกใจ และกากบความประพฤตพรหมวหารม ๔ ประการ คอ

๑. เมตตา ความรก คอ ความปรารถนาด มไมตรตองการชวยเหลอใหทกคนประสบประโยชน

และความสข

๒. กรณา ความสงสาร คอ ความปรารถนาด อยากชวยเหลอผอนใหพนจากความทกขใฝใจทจะ

ปลดเปลองบาบดความทกขยากเดอดรอนของคนและสตวทงปวง

๓. มทตา ความเบกบานพลอยยนด เมอเหนผอนไดดมสขกมใจแชมชนเบกบานเมอเขาประสบ

ความสาเรจงอกงามยงขนไปกพลอยยนดบนเทงใจดวย

๔. อเบกขา ความมใจเปนกลาง คอ มองตามเปนจรง โดยวางจรงเรยบสมาเสมอ มนคงเทยงตรง

ดจตาชง มองเหนการทบคคลจะไดรบผลดหรอผลชว สมควรแกเหตทตนประกอบพรอมทจะ

วนจฉย วางตนและปฏบตไปตามความเทยงธรรมไมมอคต ปลงใจไดวาสตวทงหลายมกรรมเปน

ของตน “ผทาความดยอมไดรบผลด ผทาความชวยอมไดรบผลชว”๕

๓อางในกรมศาสนา กระทรวงวฒนธรรม, พระบรมราโชวาทและพระราชดารสพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดชเกยวกบ

ศาสนาและศลธรรม, หนา ๑. ๔

ท.ปา.(ไทย) ๑๑/๓๐๘/๒๘๐. ๕

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม, พมพครงท ๑๙, (กรงเทพมหานคร : เอส.อาร. พรนตง แมส โปรดกส, ๒๕๕๓), หนา ๑๒๔.

๒. สงคหวตถ ๔๖

สงคหวตถประกอบดวย ทาน ปยวาจา อตถจรยา สมานตตา เปนธรรมเครองยดเหนยวนาใจคน

หรอธรรมเพอใหตนเปนทรกเปนทชอบใจของคนทวไป เปนเครองสงเคราะหโลก สงเคราะหชวยเหลอกน

ยดเหนยวใจกนไวเปนเครองเกาะกมประสานโลก คอสงคมแหงหมสตวไวประดจสลกเพลาคมรก ทเลนไปอย

ไวได สงคหวตถม ๔ ประการคอ

๑. ทาน การให คอ เออเฟอเผอแผ เสยสละ แบงปน ชวยเหลอกนดวยสงของตลอดถงใหความร

และแนะนาสงสอน

๒. ปยวาจา หมายถง วาจาเปนทรก วาจาดดดมนาใจหรอวาจาซาบซงนาฟง ชแจงแนะนาสงท

เปนประโยชน รจกพดใหเกดความเขาใจ สมานสามคคเกดไมตร ทาใหรกใคร นบถอและ

ชวยเหลอเกอกลกน

๓. อตถจรยา การประพฤตประโยชน คอ ขวนขวายชวยเหลอกจกรรมบาเพญสาธารณประโยชน

ตลอดถงชวยแกไขปรบปรงสงเสรมในทางจรยธรรม

๔. สมานตตตา ความมตนเสมอ คอ ทาตนเสมอตนเสมอปลาย ปฎบตสมาเสมอกนในชน

ทงหลายและเสมอในสขทกขโดยรวมรบรรวมแกไขตลอดถงวางตนเหมาะแกฐานะ ภาวะบคคล

เหตการณและสงแวดลอม ถกตองตามธรรมในแตละกรณ

ในการปกครองบงคบบญชานน ผบรหารจะตองมอานาจตามกฎหมายแตอานาจตามกฎหมายไมเปน

เครองรบประกนวาจะไดรบความรวมมอจากผใตบงคบบญชาดวยความเตมใจ หากงานใดทผใตบงคบบญชา

ทาไปดวยความจาใจไมใชความเตมใจ และกยากทจะใหผลงานออกมาไดอยางเตมเมดเตมหนวยจาก

เจตนารมณทไดตงไว๗

๖

อง. จตกก. (ไทย) ๒๑/๓๒/๕๐-๕๑,๒๕๖/๓๗๓. ๗

พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต), คณธรรมสาหรบนกบรหาร, (กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม, ๒๕๔๓).

ดงนนผบรหารจงจาเปนตองสามารถใชพลงอานาจอนเกดจากความดงามของตวเอง หรออานาจทาง

จตวทยาเปนเครองมอทจะใหการทางานดาเนนไปดวยความราบรน เพราะความรวมมออยางจรงใจของ

ผใตบงคบบญชา สวนการปกครองคนโดยใชมาตรการทางกฎหมายนน ถงแมจะเปนสงทละเลยไมได แตก

ควรจะนามาใชเมอมความจาเปนอยางหลกเลยงไมไดเทานน การทางานภายใตบรรยากาศทมความเขาใจดตอ

กนนนยอมจะใหผลดกวาการทางานภายใตบรรยากาศทมลกษณะเปนการใชอานาจ โดยไมคานงถงจตใจของ

ผใตบงคบบญชา ยดมนในกฎหมาย ระเบยบ วนยขาราชการอยางเครงครด เพอเปนตวอยางทดแกผอน

และผใตบงคบบญชาปกครองผใตบงคบบญชาแบบพปกครองนอง แบบพอปกครองลก ดแลเอาใจใสเออ

อาทรใหโอกาสการทางาน รบฟงความคดเหนและใหคาปรกษากบผใตบงคบบญชาเพอเปนขวญและกาลงใจ

ในการปฏบตหนาทการงานสนบสนนผใตบงคบบญชาทมความรสามารถในการเลอนตาแหนงหนาทราชการให

สงขน

๔. บทสรป

การบรหารจดการในการปกครองคนตามแนวทางคณธรรม เรมตนทการใชหลกธรรมะเปนผชนาใน

การบรหารจดการปกครองคนทกระดบชน เพราะธรรมะเปนศนยรวม เปนหลกนาชยสการปกครอง การ

บรหาร และการพฒนาในทกระดบชน ทกขนตอน ซงตลอดระยะเวลาทผานมาพสจนใหเหนวาประเทศไทย

รมเยนสงบสขดวยธรรมราชา ถงแมวาในบางครงผลลพธทเกดขนจะเขาทานอง “การปดทองหลงองคพระ

ปฏมา” กตามแตผลของการปดทองหลงองคพระปฏมานนกทาใหประเทศไทยคงอยมาจนถงทกวนน ดงนน

สงคมไทยควรชวยกนปลกฝง เตมเตม และ แบงปน แนวทางคณธรรมใหขยายผลความดทยงยนสบตอไป

โดยการนาพระบรมราโชวาท คณธรรม จรยธรรมของผนาและหลกธรรมในการครองคนของผนา ซงม

พนฐานมาจากหลกธรรมอนประเสรฐทเปนพระปญญาการตรสรของสมเดจพระสมมาสมพทธเจามาเปนแนว

ทางการประพฤตปฏบตของบคคลตางๆ ทมสภาพของผปกครองและผใตการปกครองใหสามารถทางานหรอ

อยรวมกนไดอยางมภราดภาพสนตภาพ และสงบสขสมศกดศรของความเปนมนษยชาต

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย

ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ :

กรมการศาสนา กระทรวงวฒนธรรม. พระบรมราโชวาทและพระราชดารสพระบาทสมเดจพระปรมนทร

มหาภมพลอดลยเดชเกยวกบศาสนาและศลธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพชมนมสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย จากด, ๒๕๕๒.

ธานนทร กรยวเชยร. การปองกนการทจรตกบมาตรฐานทางคณธรรมและจรยธรรม. กรงเทพมหานคร :

บรษท พ.เอ.ลฟวง จากด, ๒๕๔๗.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม. พมพครงท ๑๙.

กรงเทพมหานคร : เอส.อาร. พรนตงแมส โปรดกส, ๒๕๕๓.

พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต). คณธรรมสาหรบนกบรหาร. กรงเทพมหานคร : มลนธพทธธรรม,

๒๕๔๓.