กลองสะบดชยกลองไทยแหงลานนา

กลองสะบดชย

กลองสะบดชย เปนกลองทมมานานแลวนบหลายศตวรรษ ในสมยกอนใช ตยามออกศกสงคราม เพอเปนสรมงคล และเปน ขวญก าลงใจใหแกเหลาทหารหาญในการตอ สใหไดชยชนะ ท านองทใชในการต กลองสะบดชยโบราณม 3 ท านอง คอ ชยเภร, ชย ดถ และชนะมาร

การตกลองสะบดชยเปนศลปะการแสดงพนบานลานนาอยางหนง ซงมกจะพบเหนในขบวนแหหรองานแสดงศลปะพนบานในระยะหลงโดยทวไป ลลาในการตมลกษณะโลดโผนเราใจมการใชอวยวะหรอสวนตาง ๆ ของรางกาย เชนศอก เขา ศรษะ ประกอบในการตดวย ท าใหการแสดงการตกลองสะบดชยเปนทประทบใจของผทไดชม จนเปนทนยมกนอยางกวางขวางในปจจบน

ประเภทของกลองสะบดชย

กลาวโดยสรปกลองสะบดชยในปจจบนนม 3 ประเภทคอ

1. กลองสองหนาขนาดใหญ มลกตบทมกเรยกวา “กลองปชา” แขวนอยในหอกลองของวดตาง ๆ ลกษณะการตมจงหวะหรอท านองทเรยกวา “ระบ า” ทงชาและเรว บางระบ ามฉาบและฆอง บางระบ ามคนตไมแสะประกอบอยางเดยว

2. กลองสองหนา มลกตบและคานหามซงเปนกลองทจ าลองแบบมาจากประเภทแรก เวลาตผตจะถอไมแสะขางหนง มออกขางหนงถอไมตกลอง การตลกษณะนอาจมฉาบและฆองประกอบหรอไมมกได ปจจบนกลองสะบดชยประเภทนเกอบสญหายไปแลว ผทตไดและยงมชวตอย (2548) เทาททราบคอ ครมานพ ยาระณะ ซงเปนศรทธาวดสนปาขอย อ าเภอเมอง จงหวดเชยงใหม

3. กลองสองหนา มคานหาม ไมมลกตบ มฉาบ ฆอง ประกอบจงหวะ และมกมนาคไมแกะสลกประดบซงเปนทนยมแพรหลายปจจบนกลองสะบดชยทง 3 ประเภท ส าหรบประเภทสดทายกปรากฏแพรหลายจนเกอบจะกลายเปนสญลกษณของกลองลานนา

รปรางลกษณะกลองสะบดชย

กลองสะบดชยในปจจบนเปนกลองทยอสวนมาจากวด เมอยอขนาดใหสนลง โดยมหนากวางตงแต 23-35 นว ลกษณะการหมหนากลองเปนแบบเดมโบราณ ตวกลองตดคานหามส าหรบคนสองคนหามได ไมใชลกตบ หรอกลองเลก จงตดออกเหลอแตกลองใหญ ลกษณะการหมเปลยนจากการตรงดวยหมดมาใชสานเรงเสยง เพราะสะดวกตอการตงหนากลองใหตงหรอหยอนเพอใหไดเสยงตามทตองการ ขางกลองประดบดวยไมแกะสลกซงนยมแกะเปนรปพญานาคซงแสดงถงการปกปอง และมผาหมตวกลองหรอเสอกลองใหดสวยงามอกดวย

รปรางลกษณะของกลองสะบดชยในปจจบน

บทบาทของกลองสะบดชย

อาจกลาวไดวา ปจจบนศลปะการตกลกองสะบดชย เปนศลปะอยางหนง

ทไดน าชอเสยงทางดานวฒนธรรมพนสลานนา และบทบาทของกลองสะบดชย

จงอยในฐานะการแสดงในงานวฒนธรรมตาง ๆเชน งานขนโตก งานพธตอนรบ

แขกเมองขบวนแห ฯลฯ

แตโอกาสในการใชกลองสะบดชยแตเดมมาจนถงปจจบนยงมอกหลาย

ประการ ซงมหลกฐานปรากฏในวรรณกรรมตาง ๆมากมาย สรปไดดงน

ใชตบอกสญญาณ

การใชกลองสะบดชยตบอกสญญาณนนมหลายลกษณะ ดงน

สญญาณโจมตขาศก

ในต านานพนเมองเชยงใหม ฉบบวดพระงาม ผกท 2 กลาวถงสมยพระญามงราย ตอนขนครามรบพระญาเบกทเมองเขลางค ขนครามแตงกลใหขนเมอง

เชรงเปนปกขวา ขนเมองฝางเปนปกซายยกพลเขาโจมต กลาววา ‘' เจาขนครามแตงกลเสกอนน แลวกหอสญญารพลเคาะคลองโยง ( ฆอง ) ตกลองชย ยกสกลโยธาเขาชชนพระญาเบก ยขนมาวนนนแล กลองชยในทน คอกลองสะบดชยนนเอง

สญญาณบอกขาวในชมชน

วรรณกรรมไทเขนเรอง ‘' เจาบญหลง ผกท 5 ตอนชาวเมองปญจรนคาผกผสรถเพอเสยงเอาพญาเจาเมอง อามาตยไดสงใหเสนาไปปาวประกาศ ‘' อมาตยแกวพรองเมอง หอเสนาเนองเอนปาว คอนฟาดหนากลองไชย เสยงดงไปผบจอด รรอดเสยงปญจรนคร ‘' และผกท 7 ตอนเจาพรหมปนจดเตรยมทพไปเยยมอนชาและมารดา ไดสงใหเสนาไปรองปาวใหชาวเมองเตรยมขบวนารวมดวย ‘' เจากรองเสนามาส แทบใกลกตนค าปลงอาชญาท าโดยรบ ถบคนใชหนงสอ กลองสะบดชยตปาวกลาวไพรฟามามวล

การตกลองสะบดชยของชาวบานเพอเปนสญญาณบอกขาวในชมชน

เปนมหรสพ

วรรณกรรมเรอง อสสาบารส ผกท 1 ตอนพระยากาลพรหมราชใหน ามเหสสราเทวไปเทยวชมสวนอทยานและในสวนอทยานกมการเลนมหรสพ ‘' มหาชนา อนวาคนทงหลายกเหลนมโหรสพหลายประการตาง ๆ ลางพรองกตกลองสะบดชยตนเตน ลางพรองกตพาทยคองการะสบ ลางพรองเยยะหลายฉบบ ฟอนตบตนมอ ลางพรองปกกะดกเอามอตางตน

เปนเครองประโคมฉลองชยชนะ

วรรณกรรมเรองอสสาบารส ผกท12 ตอนพระขตราชรบศกชนะกมการตกลองสะบดชยเฉลมฉลอง ‘' สวนวารพลโยธาพระขตราชกต กลองสะบดชย เหลนมวนโหรองอกขลกมนนนก เสยงสนนกองใตฟาเหนอดนมากนก ปนกระสนใจเมองพานมากนก หากไดแลวกตฆอง กลองสะบดชย สงวนมวนเหลน กวดแกวงดาบฟอนไปมา

เครองประโคมเพอความสนกสนาน

ในวรรรณกรรมประเภทโคลงเรองอสสาบารส มการตกลองสะบดชย ดมสราในเหลาพลโยธายามวางจากการรบ ดงปรากฏในโคลงบทท 130 วา

พลทาวชมชนเหลน สะบดชย อยแล

มวมวนกนสนกใจ โหเหลา

ทพหลวงแหงพระขต ชมโชค พระเอย

กลองอนเมองทาวกอง ตงแตร

การใชกลองสะบดชยในโอกาสงานส าคญตางๆ

บทบาทและหนาทของกลองสะบดชยจากหลกฐานทางวรรณกรรมดงกลาวแสดงวาแตเดมนนเกยวพนกบฝายอาณาจกรกษตรยหรอเจาเมองและกองทพทงนนตอมาเมอสถาบนกษตรยเจาเมองของลานนาถกลดอ านาจจนสญไปในทสด กลองสะบดชยซงถอไดวาเปนของสง จงเปลยนทอยใหมไปอยกบ ศาสนจกร ซงมบทบาทคกบ ‘' อาณาจกร มาตลอดศาสนสถานของพทธศาสนาคอวด ฉะนนวดจงนาจะเปนสถานทรองรบกลองสะบดชยมาอกทอดหนง และเมอเขาไปอยในวดหนาทใหมทเพมขน คอตเปน ‘' พทธบชา จนไดชออกชอหนงวา กลองปชา ( อาน กองปจา ) เวลาตกบอกวา ตกลองปชา กระนนกตามหลายแหงยงพดวา ตกลองสะบดชย อยด

จงหวะการต

จงหวะในการตแบบเดมซงใชตในหอกลองของวด มลกษณะตาง ๆ กนตามโอกาสดงน

- ตเรยกคน เชน มงานประชมหรองานของสวนรวม ทตองท าดวยกน ลกษณะนจะตเฉพาะกลองใหญโดยเรมจงหวะชาและเรงเรวขน

- ตบอกเหตฉกเฉน เชน ไฟไหม ไลขโมย จะตเฉพาะกลองใหญ และมจงหวะเรงเรวตด ๆ กน

- ตบอกวนพระ วนโกน ลกษณะนจะตทงกลองใหญและกลองลกตบ มฉาบและฆองประกอบจงหวะ

- ตในงานบญ เชน งานสลากภตต ลกษณะนจะตทงกลองใหญและลกตบ จงหวะเรงเรวเสมอตน เสมอปลาย โดยมคนใชแสไมไผทเรยกวา “ไมแสะ” ฟาดหนากลองใหจงหวะ แตไมมฉาบและฆองประกอบลกษณะการตดงกลาวทงหมดเปนการตอยกบท ภายหลงเมอเขาขบวนจงใชจงหวะหรอท านอง “ลองนาน” โดยมไมแสะตประกอบดวย ตอมานยมใชจงหวะหรอท านอง “สะบดชย” แตมไดใชไมแสะตประกอบ

ลลาการต

เดมทมลลาออกชนเชงชาย เพราะการตกลองเปนเรองของผชายเทานน การออกลวดลายหนากลองของผตกเพอแสดงใหเหนความสามารถในชนเชงการตอสของตนในขณะทมจงหวะการตควบคมอย การออกอาวธขณะตอยกบทในหอกลอง นอกจากไมตทเรยกวา “คอน” แลวยงใชอวยวะสวนบนทเปนอาวธได เชน หว ศอก ก าปน ประกอบดวย แตอวยวะดงกลาวจะไมใหสมผสหนากลองเลย เพยงท าทาทางเทานน เพราะถอกนวากลองเปนของสงและศกดสทธ เมอกลองสะบดชยเรมเขาขบวนแห อวยวะเบองลางทเปนอาวธได เชน เทา เขา กเรมมบทบาท แตยงอยในลกษณะเดมคอ เพยงท าทา ไมใหไดสมผสหนากลองนอกจากไมต

ลลาการตกลองสะบดชยในปจจบน

ตวอยางการตกลองสะบดชยในปจจบน

ทมาขอมล

http://th.wikipedia.org/wiki/%E0%B8%81%E0%B

8%A5%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%AA%

E0%B8%B0%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%

94%E0%B8%8A%E0%B8%B1%E0%B8%A2

ผจดท า

นายวรษต จนทรศร ม.6/11 เลขท 13

นายชลธ ปญญา ม.6/11 เลขท 35

สวสด