บทความวชาการครงท ๑ ภาวะผนา คณธรรมและจรยธรรม สาหรบผบรหาร

โดย พล.อ.ท.พทยา แสงแผว เจากรมยทธบรการทหาร กองบญชาการกองทพไทย

นกศกษา ปรอ.รนท 21 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ชมชน หนวยงาน องคกรระดบตางๆ หรอแมแตประเทศชาต จาเปนตองม “ผนา(Leader)” ทจะเปนผทกาหนดทศทางการดาเนนการตามวตถประสงคและเปาหมาย(Objective and Goal) ของหนวยงาน หรอองคกรของตน ผนามอยในทกระดบ ตงแตสงคม หรอหนวยงานขนาดเลกไปจนถงองคกรขนาดใหญ หรอหนวยงานระดบชาต “ภาวะผนา (Leadership) ” ถอเปนปจจยทมความสาคญอยางยงและมสวนตอความสาเรจหรอความลมเหลว หากองคกรใดมผนา (Leader) หรอผบรหารทมคณธรรม จรยธรรม ความร ความสามารถ ประสบการณ ความเชยวชาญ ฯลฯ องคกร หรอหนวยงานนน กจะสามารถแขงขนกบผอน และประสบความสาเรจตามเปาหมายทวางไวไดเปนอยางด ในสถานการณปจจบนประเทศไทยกาลงเผชญกบความทาทายในการทจะดารงอยในโลกทามกลางกระแสการเปลยนแปลงยคโลกาภวตน (Globalization) ความอยรอดของประเทศชาตนนตองอาศยองคประกอบทหลากหลาย และไมสามารถทจะแบงมอบหรอระบใหใครคนใดคนหนง หรอหนวยงานใดหนวยงานหนงรบผดชอบ ทผานมามเหตการณหลายอยางทเกดขนและทาใหคนไทยไดเรยนร มประสบการณ และเกดความตระหนก แลววา “ภาวะผนา (Leadership) คณธรรมและจรยธรรม (Virtue and Ethics)” มความจาเปนและมความสาคญมากเพยงใดตอการบรหารและการพฒนาชาตบานเมอง “วกฤตผนา” และ “วกฤตคณธรรมและจรยธรรม” กอใหเกด “วกฤตศรทธา”ทมตอผนากลมตางๆ และผนาของชาตและสงผลใหเกดความขดแยงและเหตการณรนแรงตางๆ มากมาย ขยายผลลกลามไปเปนวงกวาง และนาไปสความแตกแยกในสงคมอยางรนแรงอยางทไมเคยเกดขนมากอน เงอนไขความขดแยงไมลงรอยของคนในชาตกลายเปนเงอนไขททาใหการขบเคลอนทางการเมอง เศรษฐกจ สงคมเกดภาวะชะงกงนไมมทางออกและกอใหเกดความเสยหายอยางใหญหลวงตอประเทศชาตเปนสวนรวม จงเปนเรองจาเปนทตองพจารณาและศกษาทาความเขาใจ อยางจรงจงเพอใหเหนวา ภาวะผนา คณธรรมและจรยธรรมของผบรหาร ควรเปนเชนไร จงจะนามาซงความยอมรบนบถอ เลอมใส ศรทธาและใหความรวมมอของคนในหนวยงาน องคกร ประเทศชาต เพอความสงบสข เจรญรงเรอง และวฒนาสถาพรของสงคมและประเทศชาตสบไป ความหมายของผนา ผนา ตามพจนานกรม หมายถง ผมอานาจในการสงหรอมผลตอการสงการนน ผนา คอ ผทสามารถรวมคนใหเปนนาหนงใจเดยวกน เพอสามารถบรรลวตถประสงคทตงไวใหได (Simon & Smithburg & Thompson, 1971)

2

ผนา คอ บคคลทถกเลอกหรอไดรบการแตงตงใหเปนผนากลมและมอทธพลตอกจกรรมตางๆ ของกลมเพอทาหนาทเปนหวหนากลมใหกลมบรรลเปาหมาย (Dejnozka, 1983) ผนา ตามพจนานกรมฉบบมตชน พ.ศ.2547 หมายถง หวหนา, ผมตาแหนงสงสด ผนา คอ บคคลทรเรมหรอสงเสรมใหมการเปลยนแปลงการกระทาของกลมอยางมประสทธภาพและเปนผนาทสนบสนนสงเสรมใหมการปฏสมพนธของสมาชกภายในกลมดาเนนไปดวยด (Fielder, 1967) ผนา หมายถง บคคลทมบารม และสามารถตดสนใจไดเปนอยางด รวมท งสามารถกระตน บคคลอนใหทางานใหบรรลเปาหมายทวางไวได (O’Lealy’ 2000:1)

สรป “ผนา” หมายถง บคคลทมบารมและมบทบาทรวมทงมอทธพลเหนอผอน สามารถชกจง สงการหรอชนาบคคลอน ใหปฏบตงาน สาเรจตามวตถประสงคทวางไวไดอยางมประสทธผล (Effectiveness) และประสทธภาพ (Efficiency) ผนาอาจไดรบตาแหนงมาโดยการแตงตงหรอเลอกตง หรอยกตวเองขนเปนผนากได แตสมาชกกลมยอมรบวาเปนผนาอยางจรงใจ ความหมายของภาวะผนา ความหมายของภาวะผนา ไดมผใหความหมายของภาวะผนาไวหลากหลายและแตกตางกน ซง ยคล (Yukl, 1989 : 3) ไดกลาวถงสาเหตทความหมายของภาวะผนามหลากหลายและแตกตางกน กเนองจากขอบเขตเนอหาและความสนใจในภาวะผนา ในการศกษาของนกวจยแตกตางกน ในทนจงขอนาเสนอใหศกษาดงตอไปน ๏ ภาวะผนา คอความรเรมและธารงไวซงโครงสรางของความคาดหวงและความสมพนธระหวางกนของสมาชกของกลม (Stogdill, 1974:411) ๏ ภาวะผนา คอความสามารถทจะชแนะ สงการ หรออานวยการ หรอมอทธพลตอพฤตกรรมของผอนเพอใหมงไปสจดหมายทกาหนดไว (McFarland, 1979:303) ๏ ภาวะผนา คอศลปะในการชแนะลกนอง หรอผรวมงานใหปฏบตหนาทดวยความกระตอรอรนและเตมใจ (Schwartz, 1980:491) ๏ ภาวะผนา เปนกระบวนการทบคคลใชอทธพลตอกลม เพอใหบรรลความตองการของกลม หรอจดมงหมายขององคการ (Mitchell and Larson, Jr., 1987:435) ๏ ภาวะผนา เปนเรองของศลป (Arts) ของการใชอทธพลหรอกระบวนการใชอทธพลตอบคคลอน เพอใหเขามความเตมใจ และกระตอรอรนในการปฏบตงานจนประสบความสาเรจตามจดมงหมายของกลม (Koontz and Weihrich, 1988:437) ๏ ภาวะผนา เปนความสามารถในการใชอทธพลตอกลม เพอใหประสบความสาเรจตาม เปาหมายหมายทตงไว (Robbins, 1989:302)

3

๏ ภาวะผนา เปนกระบวนการของการชแนะและอทธพลตอกจกรรมตางๆ ของสมาชกของกลม (Stoner and Freeman, 1989:459) ๏ ภาวะผนา เปนกระบวนการทบคคลหนง(ผนา)ใชอทธพลและอานาจของตนกระตนชนาใหบคคลอน (ผตาม) มความกระตอรอรน เตมใจทาในสงทเขาตองการ โดยมเปาหมายขององคการเปนจดหมายปลายทาง (พยอม วงศสารศร, 2534:196) จากการวเคราะหความหมายของภาวะผนาขางตน จะเหนไดวา แนวคดสวนใหญจะเกยวของกบกลมคน และสมาชกของกลมมความสมพนธภายในตอกนอยางสมาเสมอ ในการนจะมสมาชกคนใดคนหนงหรอมากกวาถกกาหนดหรอยอมรบใหเปนผนา (Leader) เนองจากมความแตกตางในดานตาง ๆ จากบคคลอน ๆ ของกลม ซงถอวาเปนผตาม (Followers) หรอผใตบงคบบญชา หรอลกนอง (Subordinates) หรอผปฏบต สาหรบความหมายของภาวะผนาเกอบทงหมดจะเกยวของกบการใชอทธพล ซงสวนมากจะเปนผนา (Leader)พยายามจะมอทธพลตอผตาม (Followers) ในกลมหรอบคคลอน ๆ เพอใหมทศนคต พฤตกรรม และอน ๆ ไปในทศทางททาใหจดมงหมายของกลมหรอองคการประสบความสาเรจ ดงนน จงสรปไดวา ภาวะผนา (Leadership) คอกระบวนการทบคคลใดบคคลหนง หรอมากกวา พยายามใชอทธพลของตนหรอกลมตน กระตน ชนา ผลกดน ใหบคคลอน หรอกลม บคคลอน มความเตมใจ และกระตอรอรนในการทาสงตาง ๆ ตามตองการ โดยมความสาเรจของกลม หรอองคการเปนเปาหมาย ภาวะผนาจะมมากหรอนอยขนอยกบประสบการณและการฝกฝนของแตละบคคล

ภาวะผนาหรอความเปนผนา (Leadership) เปนกระบวนการทผบรหารจะใหมอทธพลตอพฤตกรรมของผอน มจดมงหมายเพอใหการปฏบตงานบรรลจดหมายขององคการ จากนยามดงกลาว มคาถามวาผบรหารจะทาใหตนมอทธพลตอพฤตกรรมของคนอนไดอยางไร คาตอบกคอ อานาจ (Power) (Bartol & others 1998) อานาจนมทมาจากหลายแหลงดวยกน แตโดยทวไปมมาจาก 6 แหลงทสาคญดงน คอ (French & Raven 1959 อางใน (Bartol & others) 1) อานาจตามกฎหมาย (Legitimate power) เปนอานาจทมตามตาแหนงทดารงอยในสายการบงคบบญชาขององคการ ตามอานาจหนาท (Authority) ของตาแหนงนน 2) อานาจในการใหรางวล (Reward power) โดยสามารถใหผลประโยชนตางๆ เชน การเลอนขนเงนเดอน การเลอนตาแหนง การสนบสนนการศกษาหรอฝกอบรม มอบหมายงานทพอใจ เปนตน 3) อานาจในการบงคบ (Coercive power) โดยสามารถลงโทษหรอควบคมเมอมพฤตกรรม ทไมพงประสงค เชน การลดขนเงนเดอน การโยกยายงาน การใหออกจากงาน เปนตน ซงจะทาใหผใตบงคบบญชาเกดความยาเกรง 4) อานาจในความเปนผ เชยวชาญ (Expert power) อนเนองจากมประสบการณ ความร หรอทกษะเชงเทคนคทคนอนไมมและสงผลตอความสาเรจในการทางานเปนทเกรงใจและเอาใจ

4

จากหนวยงานหรอองคการ 5) อานาจในการมขอมลสารสนเทศ (Information power) เนองจากไดครอบครองและควบคมขอมลสารสนเทศทสาคญและจาเปนตอการปฏบตงานและการวางแผนขององคการ 6) อานาจจากความเลอมใสศรทธาของผอน (Referent power) เปนผลจากความนยมชมชอบ ความเคารพนบถอ และความเปนมตรจากบคคลอน เปนลกษณะผนาแบบคณลกษณะหรอผนาทมบารม

ประสทธภาพของภาวะผนา ความหมายของประสทธภาพของภาวะผนากเหมอนกบความหมายของภาวะผนา ทมมาก

และแตกตางกนไปตามความสนใจ และขอบเขตการศกษาของนกวจย นอกจากนนสงสาคญอกประการหนงคอ เกณฑ (Criteria) ทจะใชวดหรอประเมนประสทธภาพของภาวะผนา ซงพบวา เกณฑ(Criteria) ทใชในการประเมนประสทธภาพผนา พอแยกไดเปน 3 ลกษณะคอ 1. ผลทเกดขนของกลม (Outcome) คอผลทเกดขนของกลม เนองจากความสามารถ ในการนา หรอภายใตการนาของผนา เชนผลสาเรจของการปฏบตงานของกลม การทสามารถบรรลวตถประสงคทตงไว การอยรอดของกลม ความกาวหนาของกลม ความพรอมของกลม ความสามารถในการแกปญหาของกลม ความพงพอใจของสมาชกของกลมทมตอผนาและฐานะทไดรบการยอมรบไมเปลยนแปลงของผนา สาหรบผลสาเรจของการปฏบตงานในองคการธรกจ อาจจะเหนไดชดจากผลกาไร ทเพมขน ยอดขายทเพมขน ครองสวนแบงของตลาดมากขน เงนหมนเวยนลงทนมากขน รวมทงการยอมรบในผนาจากผบงคบบญชา เพอน และผตามมากขน สวนองคการของรฐมกจะเนนไปท ปรมาณและคณภาพของผลผลตและการบรการขององคการ 2. ทศนคตของผตาม (Attitude of Followers) ทศนคตของผตามหรอผใตบงคบบญชาทมตอผนา นยมใชเปนเกณฑตดสนประสทธภาพของผนาอกเกณฑหนง ซงสวนใหญจะทราบได โดยการใชแบบสอบถามหรอการสมภาษณผตาม ดงตวอยางคาถามตอไปน -ผนาสามารถตอบสนองความตองการและคาดหวงของผตามไดดเพยงใด -ผตามชอบ ยกยองและยอมรบผนาเพยงใด -ผตามมความยนดในการปฏบตงานตามคาสงหรอคาขอรองของผนาแคไหน -ผตามตอตาน เพกเฉย ทจะไมปฏบตตามคาสงหรอคาขอรองของผนาหรอเปลา นอกจากนน อาจดไดจากการมคารองทกขและบตรสนเทหตาง ๆ สงถงผนาในระดบสงกวา รวมทงการขอยาย การขาดงาน การหนวงเหนยวงาน และการหยดงานมากขน เปนตน 3. คณภาพของกระบวนการกลม (Quality of Group Process) คณภาพของกระบวนการกลมกเปนเกณฑทใชประเมนประสทธภาพของผนา โดยประเมนจากความสนบสนนดานตาง ๆ และความตงใจทจะทาใหคณภาพของกระบวนการกลมของลกนองมคณภาพดขนในดานความสามคค ความรวมมอ แรงจงใจ การแกปญหา การตดสนใจ การแกไขความขดแยง ประสทธภาพ ของงานเฉพาะดาน กจกรรมขององคการ การมทรพยากรอยางพอเพยง และความพรอมของกลมทจะรบมอตอการเปลยนแปลง

5

และเหตการณวกฤตตาง ๆ รวมทงการปรบปรงคณภาพชวตของการทางาน การสรางความมนใจใหสมาชก การเพมพนทกษะในงาน และการพฒนาสขภาพจตของสมาชกใหดขน

การสรางความไววางใจ (Creating a Culture of Trust) ผใตบงคบบญชาหรอผตามทงหลายมกตองการผนาทมความ “นาเชอถอ” (Credibility) และ “นาไววางใจ” (Trust) ความนาเชอถอของผนาจะเกดไดจากการรบรของผใตบงคบบญชาใน 3 เรองคอ

1. ความซอสตย (Honesty) ของตวผนา ซงถอเปนคณสมบตทสาคญทสด 2. ความรความสามารถ (Competence) ในเรองตาง ๆ 3. ความสามารถถายทอด (Inspire) ความคดและการปฏบตใหกบผตาม “ความนาไววางใจ” หมายถง การทผตามหรอผใตบงคบบญชามความเชอวาผนามความมนคง ม

คณสมบตกบความเปนผ นาและมความสามารถเยยงผ นา สง ความนาไววางใจประกอบดวย 5 องคประกอบคอ

1. ความซอตรงและมนคง (Integrity) 2. ทกษะทงในงานและมนษยสมพนธ (Competence) 3. มความสามารถในการพยากรณและมวจารณญาณในการแกปญหาไดดเสมอ (Consistency) 4. มความเตมใจและผกพนทจะปกปองผใตบงคบบญชาทงทางกาย และจตใจของผใตบงคบบญชา

(Loyalty) 5. รบฟงและใหโอกาสผใตบงคบบญชาใหมสวนรวม และใหมการแลกเปลยนขอมลขาวสาร

กบผตาม (Openness) แนวทางทจะใหผนาสรางความนาไววางใจใหเกดขนกบผใตบงคบบญชามดงน 1. ตดสนใจและดาเนนงานอยางโปรงใส เปดเผย ไมมวาระซอนเรน (Practice Openness) 2. ใหความเปนธรรมแกผใตบงคบบญชา (Be Fair) 3. พดหรอแสดงความรสกทแทจรง ไมเสแสรง (Speak Your Feelings) 4. บอกความจรงกบผใตบงคบบญชา แมจะเปนเรองทางลบ (Tell the Truth) 5. มความสมาเสมอ อยในรองในรอย ไมปรบเปลยนตลอดเวลา (Show Consistency) 6. รกษาสญญากบผใตบงคบบญชา (Fulfill Your Promises) 7. เกบความลบของผใตบงคบบญชา (Maintain Confidences) 8. พฒนาตวผนาเองใหมความสามารถในดานตาง ๆ ยง ๆ ขน (Demonstrate Competence)

ความเปนผนา (Leader) และผบรหาร (Manager) ผนา (Leader) ตามทกลาวมานนหมายถงผทมอทธพลตอผอนและสามารถใชศลปะจงใจใหผอนคดตามหรอปฏบตตาม สวนความเปนผนาหรอภาวะผนา (Leadership) คอ กระบวนการทมอทธพลตอ

6

กลมเพอใหบรรลเปาหมายของกลม ผบรหาร (Manager) ทกคนควร (ในอดมคต) เปนผนาดวย แตผนาอาจไมสามารถเปนผ บรหารทดไดทกคน เพราะผ บรหารนอกจากจะตองมทกษะของผ บรหาร (Managerial Skills) แลวยงตองมความสามารถในการทาหนาทของผบรหารคอ การวางแผน (Planning) การจดองคการ (Organizing) การนา (Leading) และการควบคม (Controlling) ดวย

การนาองคกร หรอทาหนาท Leadership คอหนาทของผนา ทตองมองไปขางหนา กาหนดวสยทศนและเปาหมายเชงกลยทธ สรางทศทางทชดเจนใหองคการ เพอใหองคการสามารถอยรอดและเตบโตไดอยางย งยน สวนผบรหารหรอผจดการนน มหนาทบรหารจดการภายในองคการ ใหเกดความรวมมอและสามารถทางานไดอยางเปนระบบตามวสยทศนทผนากาหนดไว ตวอยางของความแตกตางระหวาง ผนา กบ ผบรหาร เชน ขณะทผนาเปนคนวางนโยบาย ผบรหารกเปนคนดาเนนการตามนโยบาย ถาผนาเปนผสรางวฒนธรรมองคการ ผบรหารกคอ คนทปฏบตงานอยภายในกรอบของวฒนธรรมนน ลกษณะผนาทด (Good Leadership)

มผใหขอบเขตลกษณะผนาทด หรอผนาในฝนไวในหลายๆ ลกษณะดงน ผนาทดในทรรศนะของคนไทย ทรรศนะท 1 “3 ค” ครองตน ครองคน ครองงาน ทรรศนะท 2 “4 ภ” ภมร ภมธรรม ภมฐาน ภมปญญา ทรรศนะท 3 “4 ท” ทนคน ทนงาน ทนเหตการณ ทนสมย

เกณฑมาตรฐานทดของผนา "ในฝน" นนกควรจะออกมาในลกษณะน 1. แสดงความเปนของแท (Authenticity) ความเปนของแทจะถกพสจนดวยเงอนไขของเวลา คอ ไมวาจะผานไปนานแคไหนกตองคงไว ซงความเปนของแททดอยนนเอง ทสาคญตองไมมสงใดมา โนมนาว หรอบนทอนลงได 2. การมวสยทศน(Vision) ผนายคใหมสวนใหญจะมงเนนประเดนในการพยายามสรางภาพวาตนเองม "วสยทศน" มากกวาคณลกษณอนๆ เนองจากวา "วสยทศน" นนจะสะทอนความเปนคนทนสมย มมมมองทกวางไกล 3. ตองมความกลาตดสนใจ (Decisiveness) เปนสงทจาเปนมากความเดดขาดเปนสงทสงคมไทยตองการ แตการกลาตดสนใจทด นนตองขนอยกบผลประโยชนสวนรวมไมใชสวนตน 4. แสดงความใสใจ (Focus) คณลกษณะขอนเปนการ "ซอใจ" ผใตบงคบบญชาอยางแทจรง เปนเรองละเอยดออนมากและมกไดผลเสมอทกครง สามารถเปลยนความตงเครยดใหผอนคลายได 5. สรางความรสกประทบใจเปนสวนตว (Personal touch) ตองมพนฐานจากความจรงใจในการแสดงออก ตองสมาเสมอสรางความรสกดานบวก 6. มความสามารถในการสอสาร (Communication & people skills) เปนสงท

7

ผนาในสงคมไทยทกระดบยงขาดอย เพราะการสอสารเปนพนฐานเบองตนของการเปนผนาทมคณภาพ สอสารอยางไรใหเขาถง เขาใจ และเกดการยอมรบ 7. การพฒนาตนเองอยเสมอ (Ever forward) การยอมรบการเปลยนแปลง ปรบปรงและสงเสรมศกยภาพของตนเองตลอดเวลา การเปนผฟงทด การเรยนรสงใหมๆ ทมผลตอการเปลยนแปลงของสภาพสงคมโดยรวม

ในบทความเรอง “ภาวะผนา” ของ พระธรรมปฎก ไดพดถงคณสมบตของผนาจะตองมธรรม 7 ประการ ทเรารจกกนในนาม สปปรสธรรม 7 กลาวคอ 1. รหลกการ เมอดารงตาแหนง มฐานะ หรอจะทาอะไรกตาม ตองร หลกการ รงาน รหนาท รกฎเกณฑกตกาทเกยวของแลวกยนใหอยในหลกการ ตงตนอยในหลกการใหได 2. รจดหมาย ผนาถาไมรจดหมายกไมรวาจะนาคน และกจการไปไหนนอกจากรจดหมาย มความชดเจนในจดหมายแลวจะตองมความแนวแนมงมนทจะไปใหถงจดหมายดวย ขอนเปนคณสมบตทสาคญมาก เมอใจมงจดหมาย แมมอะไรมากระทบกระทงกจะไมหวนไหว 3. รตน ตองรตนเองคอใคร มภาวะเปนอยางไรอยในสถานะใด มคณสมบต มความพรอม มความถนด สตปญญา ความสามารถอยางไร มกาลงแคไหน จดออนจดแขงเปนอยางไร ตรงนทฤษฎการบรหารยคใหม เขาบอกวาใหเอา SWOT ANALYSIS เขามาจบดกได (STRENGHT, WEAKNESS, OPPORTUNITY, THREAT) 4. รประมาณ คอ รจกความพอด หมายความวา ตองรจกขอบเขตขดขนความพอเหมาะทจะจดทาในเรองตาง ๆ ตองรจกวาในการกระทานน ๆ หรอเรองนน ๆ มองคประกอบ หรอมปจจยอะไรเกยวของบาง และจดใหลงตวพอเหมาะพอด 5. รกาล คอ รจกเวลาวาเรองนจะลงชอตอนไหน เวลาไหนจะทาอยางไรจงจะเหมาะ แมแตการพดจากตองรจกกาลเวลา ตลอดจนรจกการวางแผนงานในการใชเวลาซงเปนเรองใหญ 6. รชมชน คอ รสงคมตงแตในขอบเขตทกวางขวาง คอ รสงคมโลก รสงคมของประเทศวาอยในสถานการณอยางไร มปญหาอะไร มความตองการอยางไร แมแตชมชนยอย ๆ ถาเราจะชวยเหลอเขา เรากตองรความตองการของเขาเพอสนองความตองการ ไดถกตองหรอ แกไขปญหาไดตรงจด 7. รบคคล คอ รจกบคลทเกยวของ โดยเฉพาะคนทมารวมงานรวมการไปดวยกน และคนทเราไปใหบรการตามความแตกตางเฉพาะตว โดยเฉพาะการใชคน เพอใชคนใหเหมาะกบงาน และใหเขาไดประโยชนดวยการพฒนาตนเอง ธรรม 7 ประการ ซงจดลาดบขอขางตนนน พระพทธเจาตรสไวในกรณทเปนคณสมบตของ สปปรสชน หรอบณฑตชนอยางเปนกลาง แตในกรณทตรสใหเปนคณสมบตของผนาโดยตรงทรงเปลยนเปนลาดบสลบขอ 1 กบขอ 2 ใหมกลาวคอ ผนาตองรจดหมาย เปนขอแรก แลวจงตามดวยรหลกการ เปนการเนนทความมจดหมาย

8

และกาหนดจดหมายหรอตงจดหมายเจาะลงไปใหชด แลวจงวางหลกการและหาวธการทจะทาใหสาเรจบรรลจดหมายนน กลาวโดยสรป คณลกษณะของผนาทดทยกตวอยางมา จะพบวาสงคมไทยยงขาดผนาทมลกษณะเหลานอยผนาบางคนมลกษณะเกอบครบทกประการผนาบางคนมลกษณะของผนาทดบางประการและ ทเลวรายไปกวานนผนาบางคนถงขนไมมขอใดเลยการสรางผนารนใหมดวยการปลกฝงคานยมทดงามใหกบเดกรนใหมทกาลงจะเตบโตขน ดวยการมองการเสยสละ ประโยชนสวนตนทกดาน เหนประโยชนสวนรวมเปนหวใจสาคญ กจะทาใหสงคมไทยเปลยนไปในทศทางทดขนเพราะมผนารนใหมทมคณภาพเปนผนา "ในฝน" อยางแทจรง ในอดตลกษณะผน าทดและเขมแขงน น จะมองเพยงในดานกายภาพ บคลกภาพ ความรความสามารถ ความมงคง และบารม เทาน น แตสาหรบในปจจบนทเกดการ เปลยนแปลงดานสภาพแวดลอมอยตลอดเวลาเปนโลกไรพรมแดน (Globalization) ผนาทดและเขมแขงยงตองมวสยทศน (Vision) ทกวางไกล มการตดตอสอสารในองคการทด ฯลฯ เพอทจะนาองคการไปสความสาเรจตามทเปาหมายไดตงไว ขณะเดยวกนกตองทาใหสมาชกในองคการเกดความพงพอใจ ในงานทเขาทาดวย และนอกจากนนยงตองมคณสมบตอนๆ อกหลายประการทจะประกอบเปนผนาทด โดยเฉพาะการมคณธรรมและจรยธรรม ซงถอวาเปนคณสมบตทจาเปนและมความสาคญเปนอยางยง ความหมายคณธรรม (Virtue) มผใหความหมายคาวา “คณธรรม (Virtue)” ในทศนะตางๆ กนดงน คณธรรม ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2546 หมายถง สภาพคณงามความด คณธรรม หมายถง หลกธรรมจรยาทสรางความรสกผดชอบชวดทางศลธรรม มคณงามความดภายในจตใจจนเตมเปยมไปดวยความสข ความยนด การกระทาทดยอมไดรบผลของความดคอ ความชนชมยกยอง ในขณะท การกระทาชวยอมไดรบผลของความชวคอ ความเจบปวดหรอความทกขตางๆ (ประภาศร สหอาไพ, 2531) คณธรรม คอ จตวญญาณของปจเจกบคคล ศาสนาและอดมการณเปนดวงวญญาณของปจเจกบคคลและสงคมดวย ปจเจกบคคลตองมวญญาณ สงคมตองมจตวญญาณ คณธรรมของปจเจกบคคลอยทการกลอมเกลาเรยนร โดยพอแม สถาบนการศกษา ศาสนา พรรคการเมอง และองคกรของรฐ (ลขต ธรเวคน, 2548) คณธรรม หมายถง วถแหงความดงามในการดารงชวตเปนสวนหนงของบคลกภาพทยงอยในสวนลกของมนษย ยงมคณธรรมมากเทาใดกยงจะมความโนมเอยงในการทาความดมากขน (กรต บญซอ, 2534) คณธรรม คอความดงามในจตใจซงทาใหเคยชนประพฤตด ผมคณธรรมด คอผมความเคยชนประพฤตดดวยความรสกในทางดงาม การกระทาของคนททาไปโดยไมมความรสก ไมมการตดสนใจ

9

เชน การกระทาของคนของคนปญญาออนเปนแตเพยงพฤตกรรม (Behavior) ยงไมถอเปนความประพฤต (Conduct) พฤตกรรมทมมโนธรรมเขาแทรกแซง คอมความสานกและมการตดสนใจจงจะถอเปนความประพฤต แตถาเพยงประพฤตดเพราะมการตดสนใจเฉพาะหนาชวครงชวคราวไมแนใจวาจะมคณธรรม ตองมความเคยชน ประพฤตดดวยความรสกในทางทงาม จงเรยกไดวา มคณธรรม (สมน อมรววฒน และคณะ, 2529) สรป “คณธรรม” หมายถงคณงามความดทสงสมอยในจตใจมนษยโดยผานประสบการณจากการไดสมผสซงจะแสดงออกมาโดยการกระทา ทางกาย วาจาและจตใจของแตละบคคลเปนสงทมประโยชนตอตนเอง ผอนและสงคม คณธรรมทสาคญยงของคนในชาตทไดรบการถายทอดผานทางพระพทธศาสนา โดยปรชญาแนวคดนน เนนหลกธรรมทเปนสจธรรม เปนวธการสอน การเผยแพรสบทอดหลกธรรมสการปฏบต เนนคณธรรมในการใชปญญาพจารณาเหตผล หลกธรรมทเปนหวใจพทธศาสนานามาสงสอนม 3 ประการคอ 1. ใหเวนจากความชวทงปวง 2. ใหทาความด 3. ใหชาระจตใจใหบรสทธสะอาด หลกธรรมทพระพทธศาสนานามาประกาศเปนคณธรรม ทมความสอดคลองเชอมโยงกนไดท งหมด หมายถง การปฏบตตามขอธรรมขอใดขอหนงยอมเกยวของกบขอธรรมขออนตามมา เปนแนวคดทางจรยศาสตรทกาหนดขอประพฤตปฏบตทางกายและจตใจ โดยเรมตงแตสงทเปนขอประพฤตปฏบตพนฐานทางการกระทาทางกายไปสขนสงทเปนขอประพฤตปฏบตทางความคดทมงสความบรสทธ หลดพนทางจตใจ ความหมายคาวา “จรยธรรม (Ethics)” จรยธรรม รากศพทมาจากภาษาบาล-สนสกฤต ดงน - จรย หมายถง ความประพฤต การปฏบต กรยาทควรประพฤต - ธรรม หมายถง คณความด บญกศล ขอบงคบ กฎ หลก คาสงสอนทางศาสนา จรยธรรม ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2535 หมายถง ธรรมทเปนขอประพฤตปฏบต, ศลธรรม, กฎศลธรรม จรยธรรม ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2546 หมายถง ธรรมทเปนขอประพฤตปฏบต จรยธรรม หมายถง คณสมบตทางความประพฤตทสงคมมงหวงใหสมาชกของสงคมน นประพฤตตามจรยธรรมทเกยวของโดยตรงกบความถกตองในความประพฤตอนหมายความถง การกระทาอยางมเสถยรในขอบเขตของมโนธรรม (กระทรวงศกษาธการ, 2523 : อางในจานง อาศรวจ, 2530)

10

จรยธรรม แปลวา เปนสงทพงประพฤต จะตองประพฤต สวนศลธรรมนน หมายถง สงทกาลงประพฤตอย หรอประพฤตแลว จรยธรรม หรอ Ethics อยในรปของปรชญา คอ สงทตองคดตองนก สวนเรองศลธรรม หรอ Morality นตองทาอยจรงๆ เพราะเปนปญหาเฉพาะหนา (พระราชชยกว (ภกขพทธทาส อนทปญโญ)) จรยธรรม มาจากคาวาพรหมจรรย ซงในพทธศาสนา หมายถง มรรค คอ วธปฏบตสายกลาง ประกอบดวยองคประกอบ ๘ ประการ บางครงกเรยกวา “ไตรสกขา” คอการศกษา ๓ ประการ ไดแก ศลสมาธ ปญญา ดงนน จรยธรรม หรอพรหมจรรย มรรค และไตรสกขา ทงหมดนเปนทางปฏบตเพอนามนษยไปสจดหมายในชวต (พระราชวรมน (ประยทธ ปยตโต)) จรยธรรม คอ ความประพฤตตามคานยมทพงประสงคโดยใชวชาจรยศาสตรศกษาพฤตกรรมดานคณคา สามารถวเคราะหคานยมทเปนคกน (Dichotomy) สามารถแยกแยะไดวาสงใดด ควรกระทา และสงใดควรละเวน (วทย วศทเวทย) จรยธรรม คอ สงทคนในสงคมเกดความเชอถอ ซงมตวตนมาจาก ปรมตถสจจะ ในลทธศาสนาอนๆ ถาเขาใจปรมตถสจจะชดแจง และประพฤตตามนน จรยธรรมในสงคมยอมเปนผลพลอยได ใหบงเกดความยตธรรม ความเมตตาปราณ และความเปนอสระแกกน แตความยากลาบากอยตรงทเมอยงเขาไมถงปรมตถสจจะ การตความในเรองปรมตถใหชดแจงเปนไปไดยาก แมเขาใจชดกนามปฏบตใหเตมภาคภมไดยาก (สลกษณ ศวรกษ) จรยธรรม มความหมายตามหลกพระพทธศาสนาวาเสนบรรทดและเครองกลอมเกลาใหมนษยเคลอนไหว ประพฤตปฏบตทางกาย วาจา และใจอยางมกตกา (จารส ดวงธสาร) จรยธรรม คอ ประมวลความประพฤตและความนกคดในสงทดงามและเหมาะสม จรยธรรมในสมยกอนและสมยปจจบนในชนบทและในเมองกมทงทดและเลวเหมอนกน (กอ สวสดพาณชย) คาวา “จรยธรรม” แยกออกเปน จรย + ธรรม ซงคาวา จรย หมายถง ความประพฤตหรอกรยาทควรประพฤต สวนคาวา ธรรม มความหมายหลายประการ เชน คณความด, หลกคาสอนของศาสนา, หลกปฏบต เมอนาคาทงสองมารวมกนเปน “จรยธรรม” จงมความหมายตามตวอกษรวา “หลกแหงความประพฤต” หรอ “แนวทางของการประพฤต” (ดวงเดน นเรมรมย) จรยธรรมไมอาจแยกเดดขาดจากศลธรรม แตจรยธรรมจะมความหมายกวางกวาศลธรรม เพราะศลธรรมเปนหลกคาสอนทางศาสนาทวาดวยความประพฤตปฏบตชอบ สวนจรยธรรม หมายถง หลกแหงความประพฤตปฏบตชอบอนวางรากฐานอยบนหลกคาสอนของศาสนา ปรชญาและขนบธรรมเนยมประเพณ อกทงจรยธรรมมใชกฎหมาย ทงนเพราะกฎหมายเปนสงบงคบใหคนทาตาม และมบทลงโทษสาหรบผฝาฝน ดงนน สาเหตทคนเคารพเชอฟงกฎหมายเพราะกลวถกลงโทษ ในขณะทจรยธรรมไมมบทลงโทษ ดงนนคนจงมจรยธรรมเพราะมแรงจงใจ แตอยางไรกตาม กฎหมายกมสวนเกยวของกบจรยธรรมในฐานะเปนแรงหนนจากภายนอกเพอใหคนมจรยธรรม สรป “จรยธรรม” คอแนวทางของการประพฤตปฏบตตนใหเปนคนด เปนประโยชนสขของ

11

ตนเองและสวนรวม เปนสงทมอยแลวในตวมนษย โดยธรรมชาต ซงตองพฒนาขนโดยอาศยกฎเกณฑความประพฤตทมนษยควรประพฤตทไดจากหลกทางศลธรรม หลกปรชญา วฒนธรรม กฎหมายหรอจารตประเพณ เพอประโยชนสขแกตนเองและสงคม นอกจากน จรยธรรมยงใชเปนแนวทางประกอบการตดสนใจเลอกความประพฤต การกระทาทถกตองเหมาะสมในแตละสถานการณดวย

สรปความแตกตางระหวางคณธรรมกบจรยธรรม คณธรรม หมายถง คณสมบตภายในใจใดๆ กตามทเปนคณสมบตไมเปนโทษ จรยธรรม หมายถง สงควรประพฤตอนไดแก พฤตกรรม เปนการกระทาทางกาย วาจา ใจ อนดงามทควรปฏบต จงสรปไดวา คณธรรม และจรยธรรม หมายถง คณงามความดของบคคลทกระทาไปดวยความสานกในจตใจโดยไดยดถอจนเปนความเคยชน อนเปนคณลกษณะหรอพฤตกรรมทดงาม เปนทยอมรบวาเปนสงทถกตองของตนเอง ผอนและสงคม ทงนคานบางทกใชคกนวาคณธรรมจรยธรรม องคประกอบสาคญทสรางพฤตกรรมทางจรยธรรม คอการกาหนดหลกจรยธรรมในสงคม ยกยองคณคาของความประพฤตและการครองตนอยในครรลองของความประพฤตทดงามดวยจตสานกมโนธรรมของตนเองอยางสมบรณ การพฒนาจรยธรรม ตองพฒนาคณธรรมใหเกดขนในตวบคคล ในฐานะทเปนสวนประกอบของสงคม การอยรวมกนอยางสนต รจกควบคมตวเอง ขดเกลากเลส ลดความเหนแกตว ลด เลก ละความโลภ โกรธ หลง เพอลดการมองตนเองเปนใหญ สภาพของการพฒนาคณธรรมทผลตคนดมคณธรรมจดเรมตนทการฝกใจของตนเองใหอยในกรอบของคณงามความด เมอฝกตนดแลวยอมพาตนไปสชวตทดในทสด

ประโยชนหรอคณคาของจรยธรรม จรยธรรมมความสาคญทงตอตนเองและสงคมสวนรวม ชวยพฒนาจตใจและพฤตกรรมของบคคลใหเปนพลเมองด ใชความรความสามารถทจะดาเนนชวตอยในสงคมไดอยางปกตสข และไมกอใหเกดความเดอดรอนแกผอน สามารถสรางสรรคคณประโยชนตางๆ แกตนเองและประเทศชาตไดอยางมหลกหรอแนวทางทถกตอง ซงอธบายถงคณคาของจรยธรรมไดดงน 1. จรยธรรมชวยพฒนาคณภาพชวตของมนษยในทางทดขน สรางความเจรญงอกงามแกรางกายและจตใจไปพรอมๆ กน ทาใหชวตสมบรณ 2. จรยธรรมชวยใหมนษยรจกตนเอง มความรบผดชอบ สานกในหนาททพงมตอครอบครว สงคมและประเทศชาต 3. จรยธรรมชวยใหเกดสตปญญา รจกหาเหตผล รจกแกปญหาชวตไดอยางมสต สามารถนาเอาหลกของจรยธรรมมาใชเปนเครองมอในการแกปญหาได 4. จรยธรรมชวยสรางความสงบสขใหแกสงคม และสรางสนตสขใหแกโลก 5. จรยธรรมชวยใหมนษยอยรวมกนไดอยางเปนระเบยบ มความอบอน สงบสข ปลอดภยในชวต

12

และทรพยสน 6. จรยธรรมชวยใหมนษยปรบตวเขากบบคคลอน และสภาพแวดลอมภายในกลมสงคมของตนได 7. จรยธรรมชวยปองกนการเบยดเบยนและเอารดเอาเปรยบกนในสงคม 8. จรยธรรมชวยใหมนษยมความหนกแนน ขยด อดทน และตอสเพอเอาชนะตนเอง พงตนเองได 9. จรยธรรมชวยใหมนษยกาหนดเปาหมายของชวต และดาเนนไปไดอยางบรรลเปาหมาย

ประเภทของจรยธรรม 1. จรยธรรมภายนอก เปนจรยธรรมทบคคลแสดงออกทางพฤตกรรมภายนอกทปรากฏใหเปนทสงเกตเหนไดอยางชดเจน เชน ความรบผดชอบ ความเปนระเบยบ ความมวนย ความตรงตอเวลา เปนตน 2. จรยธรรมภายใน เปนจรยธรรมทเกยวของกบความรสกนกคดหรอทศนคตของบคคลตามสภาพของจตใจและสภาพแวดลอม เชน ความซอสตย ความยตธรรม ความเมตตากรณา ความกตญญกตเวท เปนตน

ลกษณะของจรยธรรม ลกษณะของจรยธรรมทสาคญๆ เปนพนฐานทควรไดรบการปลกฝงใหเกดเปนจตสานกและความเชอ มดงน 1. ความรบผดชอบ 2. ความซอสตย 3. ความมเหตผล 4. ความกตญญกตเวท 5. ความอตสาหะ 6. ความสามคค 7. ความมระเบยบวนย 8. ความเสยสละ 9. ความประหยด 10. ความยตธรรม 11. ความเมตตากรณา จรยธรรมสาหรบผนา

สาหรบผนาในสงคมไทยเรองจรยธรรม ถอเปนองคประกอบสาคญในการประพฤตปฏบต ซงจรยธรรมพนฐานของผนาทประชาชนทกกลมในสงคม (ทแมจะมงผลประโยชนตางกน) ตองการเหมอนกนคอ การยดถอความถกตองและประโยชนสขของประชาชนเปนทตง การคมครองสวสดภาพ การปราบทจรต การกระจายความเทาเทยมทางเศรษฐกจ และการเปดกวางรบฟงความคดเหนทแตกตาง

13

หลากหลาย สงคมทเขมแขงตองจรงจงในการตรวจสอบจรยธรรมขนพนฐานของผนา การปลอยปละละเลยจะทาใหเกดวกฤตจรยธรรมผนาและนาไปสวกฤตประเทศอยางทเปนอย เพอความสงบสข รมเยนของประเทศ จาเปนตองมการกาหนดมาตรฐานและกระบวนการตรวจสอบจรยธรรมขนพนฐานของผนาใหชดเจน มฉะนนแลวประเทศจะตองเผชญกบวกฤตและเกดความบอบชาเพราะความไรคณธรรมจรยธรรมของผนาในหลายระดบ จรยธรรมพนฐานของผนาทรบผดชอบตอสทธประโยชนตางๆ ของประชาชนอยางยตธรรม จรยธรรมดงกลาวพทธศาสนาเรยกวา "จกรวรรดวตร 5" ซงถอวาเปนหนาทผปกครองผยงใหญ 5 ประการดงน

1. ธรรมาธปไตย ผนาตองถอธรรมเปนใหญ คอ ยดถอหลกการ ความจรง ความถกตอง ประโยชนสขทแทจรงของประชาชนเปนหลกเกณฑ เปนมาตรฐาน

2. ธรรมการกขา ผนาตองสามารถจดการบารง คมครองรกษาทชอบธรรมใหแกประชาชนทกหมเหลา ตลอดจนสตวทงหลาย ทงสตวบก สตวบน สตวนา

3. อธรรมการนเสธนา ผนามหนาทปองกนแกไขการาบ ปราบปราม ไมใหมการกระทาทไมชอบธรรมไมเปนธรรม

4. ธนานประทาน ผนามหนาทจดสรรแบงปนเฉลยทรพยสนเงนทอง ปจจยยงชพ ใหทวถงแกคนทขาดแคลนยากไรใหพอเพยงทจะดารงชวตอยไดดวยดโดยทวกนอยางยตธรรม

5. ปรปจฉา ผนาตองรจกแสวงปญญา รจกปรกษาสอบถาม เขาหาผรผทรงคณ คนควาหาความรอยเสมอและยงๆ ขนไป ทศพธราชธรรม

ทศพธราชธรรม หรอ ทศพธราชธรรม 10 คอจรยวตร 10 ประการทพระเจาแผนดนทรงประพฤตเปนหลกธรรม ประจาพระองค หรอเปนคณธรรมประจาตนของผปกครองบานเมอง ใหมความเปนไปโดยธรรมและยงประโยชนสขใหเกดแกประชาชนจนเกดความชนชมยนด ซงความจรงแลวไมไดจาเพาะเจาะจงสาหรบพระเจาแผนดนหรอผปกครองแผนดนเทานน บคคลธรรมดาทเปนผบรหารระดบสงในทกองคกรกพงใชหลกธรรมเหลาน ทศพธราชธรรม เรยกอกอยางหนงวา “ราชธรรม 10” 1. ทาน (ทาน) การให หมายถงการให การเสยสละ นอกจากเสยสละทรพยสงของแลว ยงหมายถงการใหนาใจแกผอนดวย 2. ศล (ศล) คอความประพฤตทดงาม ทง กาย วาจา และใจ ใหปราศจากโทษ ทงในการปกครอง อนไดแก กฎหมายและนตราชประเพณ และในทางศาสนา 3. บรจาค (ปรจาค) คอ การเสยสละความสขสวนตน เพอความสขสวนรวม 4. ความซอตรง (อาชชว) คอ ความซอตรงในฐานะทเปนผปกครอง ดารงอยในสตยสจรต 5. ความออนโยน (มททว) คอ การมอธยาศยออนโยน เคารพในเหตผลทควร มสมมาคารวะตอผ

14

อาวโสและออนโยนตอบคคลทเสมอกนและตากวา 6. ความเพยร (ตป) หรอความเพยร มความอตสาหะในการปฏบตงาน โดยปราศจากความเกยจคราน 7. ความไมโกรธ (อกโกธ) หรอความไมแสดงความโกรธใหปรากฏ ไมมงรายผอนแมจะลงโทษผทาผดกทาตามเหตผล 8. ความไมเบยดเบยน (อวหสา) การไมเบยดเบยน หรอบบคน ไมกอทกขหรอเบยดเบยนผอน 9. ความอดทน (ขนต) การมความอดทนตอสงทงปวง รกษาอาการ กาย วาจา ใจ ใหเรยบรอย 10. ความยตธรรม (อวโรธน) ความหนกแนน ถอความถกตอง เทยงธรรมเปนหลก ไมเอนเอยงหวนไหวดวยคาพด อารมณ หรอลาภสกการะใดๆ

คณธรรมและจรยธรรม เปนขอประพฤตปฏบตททาใหบคคลในสงคมอยรวมกนไดอยางสงบสข สมานฉนท มความเหนพองตองกน เมอทกคนมคณธรรมเปนหลก มความเสมอกนดวยความเหนทเปนสมมาทฏฐ รจกสงใดถกสงใดผด สงใดควรทาสงใดไมควรทา เสมอกนดวยศล ประพฤตตนใหอยใน

กรอบของความสจรต คอกายสจรต วาจาสจรต ใจสจรต ความสามคคกจะพงเกดมขน ดวยคณธรรมและจรยธรรมนน โดยไมตองออนวอนรองขอจากผใด หรอมบทบญญตใดๆ บงคบ การคดถกดวยการม

สมมาทฏฐ ดวยอาศยพนฐานคณธรรม จรยธรรม ถอเปนเรองทสาคญอยางยง เพราะการคดถก คดตรงนนสาคญยงกวาการคดใหม ดงตวอยางของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาททรงตรสรพบหลกธรรมมากมาย แตเรองแรกทพระองคทรงนามาเผยแพรกลบเปนเรองการคดถก หรอสมมาทฏฐ จงกลาวไดวาแมโลกจะมการเปลยนแปลง พฒนากาวหนาและสรางผลกระทบไดมากเพยงใดกตาม หากสงคมไทยมการปลก

จตสานก หลอหลอม ปลกฝงผคนในสงคมใหเปนผมคณธรรม จรยธรรม กยอมเปนเกราะปองกน เปนภมคมกนอยางดทจะทาใหสงคมอยรวมกนอยางมความสข ความเจรญกาวหนา อยางย งยนและมนคง

สบไป ในขณะเดยวกน ภาวะผนาทด (Good Leadership) ของผบรหารหรอผนาทกระดบทงภาครฐและ

เอกชนในสงคมเปนผทมคณธรรม จรยธรรม ยอมสงผลใหเกดการปกครองทด หรอการจดการทด มคณธรรม หรอทเรยกวาเปนภาษาองกฤษวา Good Governance หากหมายถงการจดการในภาครฐ และ

Good Corporate Governance ในภาคธรกจ ซงกคอการบรหารจดการพรอมดวยการกากบดแลทดมคณธรรมในภาคธรกจนนเอง จากเหตผลทกลาวมาทงหมดจะเหนไดอยางชดเจนวาสงคม ประเทศชาตจะกลบไปสความสงบสขและสามารถพฒนาประเทศใหเจรญกาวหนาอยางสมดลและยงยน ประชาชนม

คณภาพชวตทด มความปลอดภยในชวตและทรพยสนไดจาเปนทตองอาศยภาวะผทด มคณธรรมจรยธรรมของผนาในทกระดบในสงคมไทยนนเอง

-----------------------------------------------------------