NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare...

387

Transcript of NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare...

Page 1: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli
Page 2: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

farnavazifarnavazi

zurab kalatoziSvili

gamomcemloba `ustari

Tbilisi

2013

Page 3: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli
Page 4: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

4

zurab kalatoziSvili

winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli gaerTianebuli saqarTvelos saxelmwifoebriobis Seqmnis dasawyisi, romelsac dasabami edeba farnavaz I-is mefobis istoriul epoqaSi.

istoriulad arsebuli faqtebis gadmocemisas avtori Seecada yofiliyo maqsimalurad obieqtu-ri da analitikuri midgomiT Seefasebina istori-uli movlenebi, miuxedavad imisa, rom istoriul pirovnebaTa gverdiT, nawarmoebSi figurireben mxatvrulad Seqmnili personaJebic.

wignis dawerisas gamoyenebulia-leonti mrov-elis `qarTlis cxovreba~, levan sanikiZis `wigni farnavazisa~ (uqarqaSo xmlebi) da saerTaSoriso internet-qselSi arsebuli `wikipedia~-s istori-uli wyaroebi, sxvadasxva enebze SedarebebiTa da SefardebiT.

Page 5: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

5

farnavazi

prologi

autanelma da daxuTulma adreulma sicxem gamomaRviZa. aivanze gavedi da xmelTaSua zRvas gadavxede. zRva iyo Zalzed mSvidi da misi ukide-gano sivrce vercxlisferi sarkesaviT laplapeb-da. zRvas Tavze edga uRrublo da iisferi, kamkama, gamWvirvale ca. mze amosasvlelad emzadeboda.

Zalian bevrjer minaxavs ganTiadisas, zRvidan mzis amosvla da mainc, yovelTvis mouTmenlad velodebi xolme bunebis am didebul sanaxaobas, miT umetes, dRes iseTi wynari da kriala zRvaa, rom SesaZlebelia Sevam Cnio bunebis iSviaTi mov-lena, romlis danaxva swored aseTi mSvidi, wynari, sarkesaviT kriala zRvisa da gamWvirvale, uRrub-lo cis urTierTSerwymis drosaa SesaZlebeli.

Zalzed iSviaTad minaxavs bunebis es saocari movlena, romelic mxolod naxevari wami Tu grZel-deba da misi xilva yovelTvis waruSlel STabeW-dilebas stovebs.

iisferi ca TandaTanobiT Ria cisferSi ga-daizarda da cis Zirs oqrocurvili Seepara. sada-caa mze Tavs amohyofda zRvidan.

me gavxede Cems mopirdapired zRvis hori-zonts, oqrocurvilis momatebasTan erTad sag-rZnobi iyo, rom mze iqidan unda amosuliyo da ai, ramdenime aseul kilometrze, zRvis vercxlis-

Page 6: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

6

zurab kalatoziSvili

fer zedapirze mzem wylis qveSidan gamoanaTa da uceb wyalSi uswrafesad gaielva zurmuxtisfer-ma elvam dausrulebeli bilikis saxiT, romelic zRvidan mzis amocurvisTanave gaqra.

sicocxlisa da dauSreteli energiis, kaSkaSa sxivebis mfrqveveli, zRvidan amomavali mze wiTe-li, cecxlisferia da samjer ufro didi Cans zRvis horizontze, haerSi arsebuli wylis nawilakebis gamo.

me gansakuTrebiT miyvars dRis dasawyisis drois es mcire monakveTi, radganac zRvidan amob-rwyinebulma mzem, sul raRac samiode saaTis win saqarTveloze gadmoiara da mokiTxva gamoiyola Cemi samSoblosi, Cemi mTa-baris, Cemi kavkasionisa da Cemi zRva-mdinareebisa, romelTa surneli mzis sxivebs, TiTqosda, Tan gamohyoliaT.

didi xania, ucxoeTSi var. amJamad Soreul es-paneTSi vcxovrob da zustad Cems win mdebare xmelTaSua zRvis mopirdapire mxaris dasasruls, Savi zRvis Semdeg, Cemi samSoblo da Cemi qveyana iwyeba.

bevrjer damsizmrebia da yurT Camsmenia mSob-liuri Tbilisi, glaxos dudukiTa da guram saRa-raZis wakiTxuli leqsiT. moCxriale mtkvarze Sem-dgari, iavarqmnili varZia, jansuR kaxiZis `herio biWebos~ datirebiT. kaxeTze Soridan gadmomyure daTovlili, beberi kavkasioni, hamlet gonaSvilis tkbili simReriT. amwvanebuli kolxeTi da zviadi mcxeTa-mTianeTi, muxran maWavarianis ZarRviani leqsiT.

Page 7: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

7

farnavazi

mze sakmaod amaRlda, dahkarga axladSobili silamaze da siTbo.

momesma `marselieza~ da napoleonis epoqis droindeli, samxedro kavaleriis aseulis cxenTa floqvebis TqaraTquri.

dRes 2011 wlis 14 ivlisia. safrangeTi erovnul dResaswauls aRniSnavs da televiziiT samxedro aRlums gadmoscemen pirdapir parizidan.

gamaxsenda, rom oriode wlis win safrange-Tis prezidenti, sarkozi, saqarTveloSi Cavida, rodesac Tbilisidan 40 kilometris moSore-biT ganlagebuli rusuli tankebi saqarTvelos dedaqalaqze ieriSisaTvis emzadebodnen.

ismis isev ̀ marselieza~ da grZeldeba samxedro aRlumi parizSi.

marTalia, safrangeTSi xuTjer Seicvala respublika, magram dResdReobiT safrangeTs ara uWirs ra. saqarTvelom ki, ager ukve 200 welia, vera da ver moiSora rusuli samxedro Ceqma. ar midian, ra hqnan? uZneldebaT wasvla, SeeCvivnen da ver el-evian kurTxeul saqarTvelos miwas. magram adre TuU gvian, mainc wavlen. qarTuli miwebi gaTavisu-fldeba, mudmivad araferi arsebobs da rusuli jaric wava.

es aucileblad moxdeba da saqarTvelo isev gamTliandeba, magram mTavari gasakeTebeli jer kidev wina aqvs qarTvel ersa da qarTvel xalxs, isini unda ganiwmindon da ganikurnon yvela im ma-vne `senisa da daavadebebisagan~, rac SeiTvises da Seisisxlxorces rusuli hegemoniis arsebobis xan-

Page 8: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

8

zurab kalatoziSvili

grZlivi drois manZilze, unda daubrundnen qarT-velur genetikur, Zirfesvovan, zneobriv, maRal-adamianur Tvisebebs da sasikeTod ganaviTaron momavali Taobebis aRsazrdelad.

evropaSi bevr xalxTan mixdeboda urTier-Toba da Zalian cota adamianma Tu icis, vin arian qar Tvelebi. bevrjer damWirvebia imis axsna, rom qarTvelebi rusebi, an kazakebi ara varT.

me maT vamcnobdi qarTul warmomavlobas, qarTul kulturas, saqarTvelos istorias, qar-Tul tradiciebsa da wes-Cveulebebs, qarTuli xasiaTis maRalbunebovnebasa da zneobrivobas, patiosnebasa da pativiscemas, movaleobis grZno-bisa da pasuxismgeblobis SegrZnebas, did stu-marT-moyvareobas.

saxlSi gvian dabrunebuli ki gadavxedavdi saqarTvelos sainformacio arxebs da ar mindoda damejerebina, rac mesmoda, da rasac vkiTxulobdi.

saqarTvelos sxvadasxva kuTxeebSi sistematu-rad xdeboda mkvlelobebi, adamianis daWra, qur-doba da yaCaRoba. ar indobdnen arc orsul qalebs, arc sakuTar ded-mamas, arc col-Svils, arc naTe-savebsa da axlobel-mezoblebs.

saqarTvelodan mcirewlovani gogonebi zogi-erT dedebs sakuTari xeliT mihyavdaT TurqeTSi, fulis sanacvlod saroskipoSi Casabareblad.

viRac qarTvelma qalebma, TurqeTSi saqarT-velodan Casuli erTi qarTveli gogo cocxlad daamarxvines, romelsac prostituciaze uari ga-nucxadebia da kidev mravali da mravali sxva uR-

Page 9: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

9

farnavazi

merTo, umsgavso da saSineli, TavismomWreli sa-marcxvino ambebi.

arc evropaSi ar aris qarTvelTa saxeli, rbi-lad rom vTqva, mTlad kargad moxseniebuli. ra Tqma unda, ucxoeTSi myofi yvela qarTveli ar aris gareuli binZur saqmeSi da bevria dafase-buli, patiosani, Sromismoyvare da gamoCenili, magram ucxoeTSi Zalian bevri samarcxvino ambavi xdeba qarTvelTa mxridan.

evropis erT-erT qalaqSi yofnisas, erTma Cemma axlobelma miambo, rogor ekiTxebodnen erTmaneTs sufraze Sekrebili qarTvelebi, Tu romel qveya-naSi sjobda qurdoba da romel qveyanaSi ufro ad-vili iyo moparva.

safrangeTSi ki erTi uvici qarTveli mTeli se-riozulobiT ekiTxeboda meore qarTvels, Tu ro-gor SeiZleboda, sazRvrebisa da sabuTebis gver-dis avliT, Cumad, malulad, tye-tye da mTeb ze gadavliT, safrangeTidan amerikaSi gadasvla.

xandaxan sircxvilis grZnoba gulis tkivilTan erTad Semipyrobs xolme, Tu ramdenad gadagvarda qarTveluri xasiaTi da mentaliteti da rogor ga-jda qarTvelis Zval-rbilSi skviTur-monRolur-barbarosuli seni da daavadeba.

mravali wlebis ganmavlobaSi dagrovilma gu-listkivilma xelaxla gadamaSlevina levan sani-kiZis wigni `uqarqaSo xmlebi~. ramdenjerme gada-vikiTxe wignis sawyisi Tavebi, raTa gamexsenebina, Tu vina varT da saidan movdivarT qarTvelebi.

CemSi mravlad dagrovilma emociebma gadamaw-yvetines, damewera es wigni da ufleba mimeca Cemi

Page 10: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

10

zurab kalatoziSvili

,TavisTvis, rom amemetyvelebina uxsovari drois istoriuli pirovnebebi da gmirebi.

***saqarTvelo – gardmovlili da zRvidan

amocurebuli, wiTeli bajaRlo oqrosferSi gar-damavali mze SuadRis caze Semdgariyo. mzes Tvals veRar gausworebdi. misi siwiTle gadasuliyo dam-wvel da damTrgunvel TeTr sikaSkaSeSi.

I

moulodnelad movardnili Weqa-quxili, elva da mexi dastydomoda mcxeTis mwuxris zecas. aR-varcofebul TqeSsa da wvimas aeyefineba da aexmau-rebina grgvinvamoZalebuli mtkvrisa da aragvis xeobebi.

qarTlis mmarTveli, mamasaxlisi samara, same-fo sasaxlis mcire darbazis fanjridan gahyu-rebda mcxeTis Tavze Semomdgar Sav Rrubels da drodadro elvisagan TvalismomWrelad TeTr-mocisfrod gaielvebda xolme misi WaRaraSereuli Tma da moklewveriani saxe. vercxl-ZafiT Semkuli grZel samos asxmuli misi axovani tani ki qvaTlili qandakebasaviT gamoiyureboda elvis cialze.

darbazis siRrmeSi rbil sabrZaneblebze gan-Tavsebuliyvnen qarTlis mmarTvelis ojaxoba, agreTve, stumrad wveuli samaras umcrosi Zma, adarnase meuRlis TanxlebiT da karis swavlulT ufrosi kvirike.

Page 11: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

11

farnavazi

samaram kvirikes gaxeda da mimarTa mas: `swav-lulT ufroso, warRvna gamaxsena moulodnelad movardnilma wyalSlegma. vax Smo bamde dro gvaqvs da gviambe Tqmuleba warRvniseulisa, vidre mcxe-Tis aRmocenebamde~.

kvirikem gadaxeda darbazSi SekrebilT, TeTr wverze xeli rbilad daisva da dabali tkbilxmo-vanebiT daiwyo Txroba:

– odesRac egviptelTagan Seviwrovebulma ebraelTa mciredma nawilma gaqceviT gadairCina Tavi da isini qarTlis miwas Seefarnen.

maTTa STamomavalTa monayolis Tanaxmad, romelic emTxveva Cveni qveynis samefo Stos mier Tqmul-gadmonacems, uxsovar dros urCxul-cxovelTa gadagvarebis Semdgom, miwis zedapirs didi yinulovani mTebi hfaravdnen. karga xnis Sem-deg ki adamianTa modgmam didi zRvis (xmelTaSua zRva) maxlobel midamoebSi gaidga fesvebi da gam-ravlda, sadac myinvari ar arsebobda.

gaiara didma drom da Jamma. miwa-wyalze xangr-Zlivi drois ganmavlobaSi Zlieri sicxeebi Camowva.

CrdiloeTiT mdebare yinulis mTebma galRo-ba-dnoba iwyes da wyali da yinuli samxreTisaken diaZra. wyliT gaivso mdinareebi da zRvebi. yinu-lis mTebi Cawva zRvaTa SemaerTebel sruteebSi, pontos zRvasa (Savi zRva) da did zRvas (xmelTaSua zRva) Sua. didi zRvidan usazRvro wylis (atlan-tiis okeane) gasavali CrdiloeTidan daZrulma yi-nulis mTebma gadaketes. gurgenis mtknari zRvac (kaspiis zRva) modidda.

Page 12: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

12

zurab kalatoziSvili

mozRvavda da moadga wyali yovelsa xmeleTsa. modidebulma wyalma xangrZlivi, gadauRebeli wvimebi gamoiwvia. wyliT gaivso yovelive da kacTa modgmis gadaSeneba daiwyo.

didi wyalmoZaleba xalxma RvTis risxvad mii-Ro adamianTa, mier Cadenili mravali codvis saz-Raurad da mas warRvna uwoda.

did warRvnas gadaurCa mxolod noe, Tavisi sami SviliTa da ojaxis wevrebiT.

mis SvilTa da SviliSvilTa gamravlebis Sede-gad, kvlav iwyo zrda da mravleba kacTa modgmam. momavali mzardi Taobebi sul axal da axal miwebs iTvisebdnen da amdagvarad mravldebodnen axali samefoni da qveynebi.

mdinare mtkvris saTavis maxloblad dafuZnebulma qveynis mTavarma, noes Svilis, iafe-tis modgmis Camomavalma Targamosma erT dRes Ta-visi rva Svili Sehyara. gadmoiRo gzir-monadire-Ta daxmarebiT Sedgenili tyavis ruka da Svilebs amcno, rom dadga dro, rodesac maT axali miwebi unda aeTvisebinaT, ganesaxlebinaT da SeeqmnaT axali qveynebi, iseve rogorc odesRac mas mouwia datoveba babilonisa da CrdiloeTiT wamosvla.

Svilebs man miwebi da adgilsamyofeli gaunawila.

Targamosis meore vaJs, qarTloss, mflobe-lobaSi gadaeca mdinare mtkvris saTavidan da aragvis SesarTavTan mimdebare miwebi da maxlo-beli teritoriebi.

qonebiTa da didZali xalxiT wavida qarTlosi

Page 13: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

13

farnavazi

misTvis kuTvnil miwa-wyalze da mdinareebis _ mt-kvrisa da aragvis SesarTavTan cixesimagre Cadga.

qarTlosis qveyanas ewoda qarTli da mis xalxs ki – qarTvelni.

qarTlosis gardacvalebis Semdeg misi neSti cixe-sasaxlis mTis Tavze dakrZales da misi saxe-lis ukvdavsayofad, mTas qarTis mTa ewoda.

qarTlosis xuT vaJTagan qarTlis mmarTvelo-ba ufrosma Svilma, mcxeTosma Caibara, romelmac Tavisi mondomebiTa da gamWriaxobiT aRaSena, gaam-didra da gaapativa Tavisi qveyana.

mdinaris meore sapirispiro mxares ki aRaSena qalaqi, Caidga mravlad cixeebi da axladaRSeneb-ul qalaqs saxelad mcxeTa uwoda.

samara cali yuriT usmenda swavlulT-ufro-sis naambobs, radganac misi azri da goneba sxvagan iyo.

mis gulSi SeSfoTeba sufevda ubedurebis winaTgrZnobisa.

warRvnasaviT damangreveli ZaliT modioda dasavleTidan axali Zlieri Zala, romelsac win veraferi aRudgeboda da samaras safiqralic da satkivaric es axali da ucnobi Zala iyo.

samaras Tavisi qveynisa da misi xalxis momavlis bedi awuxebda.

*** sabrZolo cxenze amxedrebuli da mooqrovi-

li berZnuli saomari abjar-muzaradiT Semosili aleqsandre fiqrs miscemoda.

Page 14: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

14

zurab kalatoziSvili

makedonelis mravali wlebis ganmavlobaSi ganuyreli megobari, dauSreteli energiis mqone da mraval xelCarTul brZolaSi gamovlili erT-guli cxeni, bukefali (bucefali), grZnobda, rom Tavisi patroni Cafiqrebuliyo da auCqarebeli, dinji svliT miiwevda win, rom amxedrebuli mefi-saTvis simSvide da fiqri ar daerRvia.

sparseTis Zlevamosili mefis, darios III ko-domanis dammarcxebel axalgazrda 25 wlis Wabuk-sa da did dampyrobels, aleqsandre makedonels, aqeT-iqidan cxendacxen, gverdigverd amosdgo-modnen da uxmod misdevdnen uaxloesi megobrebi da TanamebrZoli saxelovani mTavarsardlebi: hefestioni, ptolomeo, kliteosi da saleuko.

sami weliwadi mimdinareobda omi aleqsandresa da darios Soris da mravali, didi Tu patara br-Zola, yovelTvis makedonelis brwyinvale gamar-jvebis mopovebiT sruldeboda.

mTavari da gadamwyveti brZola gavgamelasTan moxda.

dariosi sabolood damarcxda. idga Zveli wel-TaRricxviT 331 weli.

bukefalze amxedrebuli Zlevamosili mefe gahyurebda CrdiloeTiT Soreul, Zlivs SesamCnev mcire kavkasionis mTebs, romlis piriqeTa mxares legendaruli kolxeTis samefos Semdeg, kldeze mijaWvuli promeTeosis mudmivi adgilsamyofeli, zviadi, didi kavkasioni idga.

Tavisdauneburad gaaxsenda aleqsandres Tvi-si aRzrda – bavSvobis wlebi da misi aRmzrdeli

Page 15: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

15

farnavazi

maswavleblebi: aristotele, leonide da lani-ke, romlebic bavSvobidanve ukiTxavdnen patara aleqsandres sxvadasxva sagmiro legendebs, evrip-ides nawarmoebebsa Tu homerosis `iliadasa~ da ̀ odiseas~.

– Seni ufrosi da, lanike gamaxsenda, aRmz-rdeli Cemi, – mSvidad warmosTqva aleqsandrem da gadaxeda mis gverdiT cxendacxen momaval Tavis uerTgules megobarsa da TanamebrZols, kliteoss (kliteoss mterTan xelCarTul sastik, sisxlism-Rvrel brZolebSi ramodenimejer sikvdils hyavda gadarCenili aleqsandre, radganac mas evaleboda makedonelis sicocxlis dacva omsa da brZolaSi).

– aleqsandre, ram gagaxsena da Cemi, lanike? igi Zalian Sors aris aqedan, makedoniaSia, saxlSi, – miugo gakvirvebulma kliteosma.

aleqsandrem Soreuli mTebisaken aRmarTa xeli da gaagrZela saubari:

– im mTebis gadaRma kolxeTi da kavkasionia.omdaumarcxebeli makedonelis brZolawauge-

bel da mudmiv gamarjvebebs miCveul aleqsandres TanamebrZolebs sabrZolo gamamxnevebeli mokle aRtacebuli SeZaxili aRmoxdaT.

– gavilaSqrebT kolxeTze? – ikiTxa xelmar-jvniv, gverdiT mimavalma, sabrZolo Sav ulayze amxedrebulma hefestionma.

makedoneli kvlav Cafiqrda da Semdeg mSvidad gaagrZela saubari, TiTqosda Tavis Tavs sakuTar fiqrs uziarebdao.

– Zveli kolxeTis sidiade is aRar aris, rac

Page 16: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

16

zurab kalatoziSvili

adre iyo. pontos (Savi) zRvispireTis aRmosavleT sanapiroebze aRmocenebul qalaqebSi berZnuli kulturisa da swavlebis centrebia ganviTare-buli. Cveni mTavari mizanic eg aris, rom Cven mier dapyrobil da damorCilebul qveynebSi berZnuli hegemonia movaxdinoT da erTiani elinuri samyaro SevqmnaT, Torem ubralo xalxTan omsa da maT ga-nadgurebas araviTari azri ara aqvs.

kolxeTSi ara, magram iberiaSi galaSqreba nam-dvilad mogviwevs. mcxeTis aRebiT ki mTels kavka-sias davimorCilebT.

– aleqsandre, me megona, rom Semdegi galaSqre-bebi baxtriasa da sogdianaSi mogvixdeboda, – Tqva hefestionma.

– ar damviwyebia, hefestion, cotas davisve-nebT, jars gavaZliereb da Semdeg Sua aziisaken baxtriisa da sogdianasken daviZrebiT. iberiaSi ki pontoelTa laSqris TanxlebiT azons gavg-zavni, – RimiliT miugo aleqsandrem Tavis uax-loes megobars, mrCevelsa da marjvena xels, hefestions (hefestions araerTxel hyavda gadar-Cenili aleqsandre mowamvlisagan sikvdils da mis winaaRmdeg mimarTuli mravali SeTqmuleba hqon-da gaxsnili).

***ori didi Zlieri satrapiebis (guberniebis)

baxtriisa da sogdianas aRebis Sedegad, makedone-li daasrulebda sparseTis imperiis dapyrobas.

Zveli welTaRricxviT 330 wels makedonelma mTeli sparseTis dapyroba daasrula.

Page 17: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

17

farnavazi

aleqsandre makedoneli

Page 18: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

18

zurab kalatoziSvili

baxtriisa da sogdianas mmarTveli satrapebis (gubernatorebis) damarcxebis Sedegad, makedone-li indoeTis sazRvrebs miuaxlovda.

erT dros uZlieresi da mZvinvare sparseTi, romlis teritoriebi gadaWimuli iyo indoeTis sazRvrebidan saberZneTis sazRvrebamde da moi-cavda Sua aziasa da egviptis teritoriebsac, aRar arsebobda.

sparseTis samefo gaqra. makedonelma Seqmna axali elinisturi samyaro, romelic moicavda in-doeTis zRvidan saberZneTamde da balkaneTamde arsebul mTels teritoriul sivrces. mxolod iberia da kavkasia darCa daupyrobeli did dampy-robels.

makedonelma ixmo Tavisi erT-erTi mxedarT-mTavari, didgvarovani warmomavlobis mqone azo-ni, romelic makedonelis mravalerovan laSqarSi, egreTwodebuli, berZeni pontoelebisagan Sem-dgari jaris SenaerTs xelmZRvanelobda (ber-Zeni pontoelni ewodebodaT Savi zRvispireTis samxreT-aRmosavleTiT mcxovreb odesRac qarT-veluri warmomavlobis xalxebs, mosinikebs, xa-libebs da makronebs).

mas Semdeg, rac makedoneli sparseTSi Sei-Wra, pontoelebs taoelnic miemxrnen. pontos zRvispireTis samxreTiT berZnuli ena, kanonebi, saxelmwifoebrivi wes-wyoba da kultura dam-kvidrda.

qarTveluri tomebisagan Semdgari berZnule-novani pontoelTa jari azonis sardlobiT make-donelis mxardamxar ibrZodnen da bevr brZolebSi

Page 19: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

19

farnavazi

mebrZolTa simamaciTa da guladobiT gamoirCeod-nen.

aleqsandrem azons iberiis patrikoba da mmarTveloba Caabara, berZnuli saxelmwifoebrivi mmarTvelobis kanon-wesebisa da wes-wyobis dacva daavala, berZen pontoelTa jari misca da patri-kad wodebuli azoni iberiaSi gagzavna.

(iberias Zveli berZnebi `xalxiT dasaxlebul~ ucnob teritorias uwodebdnen. qarTvelebSi ibe-rias qarTli erqva).

qarTlis gulSi, qalaq mcxeTaSi xma gavarda _ `didma dampyrobelma aleqsandre makedonelma qarTlis dasapyrobad didZali laSqari daZra, romelsac win mouZRvis sardlad pontoeli ber-Zeni mxedarTmTavari azoi~ (azons qarTvelni moix-seniebdnen saxelad azoni da azo).

idga Zveli welTaRricxviT 329 weli qristes dabadebamde.

Page 20: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

20

zurab kalatoziSvili

II

qarTlis erisTavi da mmarTveli _ mamasaxlisi samara, sagonebelSi Cavardnili da damwuxrebuli mcxeTaSi qarTlis mTaze mdebare cixe-sasaxlis samefo darbazSi saidumlo seroba-darbazobas marTavda. darbazSi did magidaze irmis tyavisa-gan damzadebuli qarTlisa da mcxeTis miwebisa da cixeTa ruka gaSliliyo.

magidis garSemo Semokrebiliyvnen taxtze mj-domi samara, Zma samarasi, spaspeti-sardali qarT-lisa, adarnase da Cinebulni qarTlisa.

uCveulo iyo samarasaTvis qarTlSi da qveya-naSi Seqmnili axali viTareba da garemoeba. wina saRamos mas Seatyobines, rom makedonels qarTlis dasapyrobad didZali jari gamoegzavna. mTeli Rame Tvali ver moxuWa da Rrma fiqrsa da sagon-ebels mieca.

odiTganve aRmosavleT saqarTveloSi arse-bulma qarTvelTa Zlierma samefom SeaCera urar-tuel mefeTa Semosevebi (Zv. w. VIII saukune), ris Se-degadac urartum qarTlis dapyroba ver SesZlo.

gaZlierebul aRmosavleT saqarTvelos same-fos Zveli berZnebi speris samefos an iberias uwodebdnen (Zv. w. VII saukune).

didi kirosis Semosevam mTels saqarTveloSi dasca da daasusta qarTlis samefos Zliereba (Zv. w. VII saukune).

udidesi axali iranuli midiuri imperia, ro-mel sac berZnebi sparseTs uwodebdnen, indoeTis

Page 21: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

21

farnavazi

sazRvrebidan dawyebuli saberZneTsa da balkane-Tamde aRwevda egviptisa da kavkasiis CaTvliT da mraval satrapiebad iyo dayofili, romlebsac sa-trapebi marTavdnen.

didi kirosis Semdeg, aqemenianTa dinastiis gamgrZelebel memkvidreTa momdevno sparseTis mefeTa – kambisTa, qserqseTa, dariosTa da ar-taqserqseTa ramdenime TaobaTa mefobis epoqebSi saqarTvelo periodulad rCeboda iranuli gav-lenis qveS myof qveynad da xarks uxdida sparseTis mefes.

sparseTis imperiis orsaukunovani arsebobis ganmavlobaSi, iraneli mmarTveli mefeebi kargad icnobdnen qarTveluri eTnosis TviTmyofado-bas, romlis didi nawilic mtrisagan Tavdasacavad mTian adgilebSi iyvnen gansaxlebulni da kldo-vani oqroswylovani mdinareebis wyalobiT gan-viTarebuli hqondaT oqros warmoeba, vercxlisa da maRali xarisxis rkinis Camosxma, mesaqonleoba. mdidari miwa uxvmosavliani iyo da iq macxovrebeli xalxi gamorCeulni, qalebi iyvnen lamazni da pir-mSvenierni, kacebi ki mamacni da kargi mebrZolni.

saqarTvelos aoxreba-ganadgurebiTa da mTli a-nad gaqrobiT sparseTi verafer mogebas ver naxav-da, piriqiT, bevrs dakargavda, amitom sparseTis me-feebs saqarTvelosTan ufro loialuri dam Tmobi pozicia ekavaT da qveynis saTaveSi mmar Tvelebad qarTvelTa mefeebis STamomavlebi rCebodnen, romelTac xSir SemTxvevaSi, colad mohyavdaT didgvarovani sparsuli warmomavlobis qali.

Page 22: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

22

zurab kalatoziSvili

sparseTis mefes qarTveli mmarTvelebi did xark-gadasaxads aZlevdnen da saWiroebis SemTxve-vaSi, qarTvelTa mmarTvels unda uzrunveleyo sparseTis jaris sursaT-sanovagiT momarageba.

ager, ukve meore saukune midioda, rac samaras winamorbedi qveynis moTaveebs aseTi saxiT urTi-erToba hqondaT sparseTis mefeebTan da samarac imave gzas agrZelebda.

mas, iseve, rogorc mis Zmas, spaspet-sardal adarnases, colad didgvarovani midieli qali hyavda. emorCileboda da kargad icnobda sparse-Tis mefe artaqserqse IV-s da sparseTis axal mmarTvels, darios III-kodomans, romelTanac kar-gi urTierToba hqonda damyarebuli jer kidev im droidan, rodesac dariosi sasomxeTis satrapiis satrapad iyo sparseTidan gamogzavnili.

gavgamelasTan makedonelisa da dariosis sabo-loo sabrZolo dapirispirebisas (Zv. w. 331 wlis 1 oqtombers) darios III-is mravalerovan jarSi, romelic ricxobrivad TiTqmis samjer aRematebo-da makedonelis jars, sparselTa gverdiT idgnen da ibrZodnen 2000 mxedari sasomxeTidan, 1000 mxe-dari albaneTidan (azerbaijani), 1000 mxedari kapa-dokiidan, didi Zalebi baxtriidan da sogdianadan da kidev sxva mravali.

darios III-s samaram jarisaTvis sursaT-sa-novage-xarji da iaraR-aRWurviloba gaugzavna. jaris gagzavna samaras dariosisaTvis ar SeeZlo, radganac qarTvelTa mefe-mmarTvelebs akrZalu-li hqondaT sparseTidan regularuli laSqris

Page 23: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

23

farnavazi

yola da mxolod oficialurad samefo dacvis ama-la da wesrigis damcveli mcire jari idga qarTlSi.

iseve, rogorc misi winamorbedi qarTlis sxva mmarTvelebi, samarac ase iyo mravali wlebis gan-mavlobaSi miCveul-davalebuli samsaxurs, sparse-Tis mefis winaSe, radganac maT sxva gza ar icodnen da im epoqaSi sxva gza arc arsebobda.

samarasaTvis uceb yvelaferi Seicvala, Cveuli arsebuli samyaro daingra. sparseTis samefo aRar arsebobda. darios III kodomani moklul iqna.

qarTlis garSemo axali, energiuli da gansx-vavebuli samyaro boboqrobda.

aleqsandre makedonelma imdroindel msof-lio mcnebaSi jer arnaxuli da udidesi, axali elinisturi samyaros imperia Seqmna, romelic balkaneTidan da xmelTaSua zRvidan indoeTamde arsebul mTels teritoriul sivrces moicavda.

dariosis sikvdilis Semdeg saqarTvelo Tavis-ufali iyo. samaram icoda, rom naCuqari Tavisu-fleba advili dasakargi SeiZleboda gamxdariyo. man Tavis Zmas, adarnases, romelic samefo dacvis jaris ufrosi iyo, spaspet-sardlis Tanamdeboba uboZa da qarTlSi laSqris Seqmna daavala.

samefo taxtze dabrZanebuli samara moRuSu-li da warbSekruli fiqrs ganagrZobda. xangrZli-vi daZabuli dumilis Semdeg gadaxeda CinebulT, mrCevelT da mimarTa:

– pontoelni berZenni didZali spa-jariT qar-Tlis dasapyrobad daiZrnen. mteri amJamad klar-jeTs imyofeba da male qarTlis sazRvrebs moad-

Page 24: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

24

zurab kalatoziSvili

geba... ras ityviT warCinebulno da mrCevelno, ra vqmnaT? ra viRonoT?

samefo darbazSi Camovardnili xanmokle dumi-lis Semdeg sityva cixe-qalaqTa Tavma aiRo:

_ Cvens winaprebs, odiTganve, Cveni eris ga-nadgurebisagan gadasarCenad, cixe-qalaqebis dan-greva-gadawvisa, ojaxTa, dedaTa da SvilTa Cven-Ta warsxmas da monaTa maTTa gasyidvisa, yovelTa ukuRmarTisa da borotisa Tavidan asacileblad hqondaT xmarebaSi da iyenebdnen zavis kanonsa da wess. gavgzavnoT Cvenc makedonelTan da azonTan mociqulni da eriskacni dasazaveblad.

samaram gadaxeda dadumebul darbazobis da-narCen monawileebs da warmoTqva:

– ras fiqroben CinebulT da mrCevalT uxu-cesni?

– zavis dadeba, vfiqrob, mizanSewonili iqne-boda, radgan CvenTvis araviTari arsebiTi mniS-vneloba ara aqvs xarks sparseTs gadavuxdiT Tu berZenT, _ warmosTqva CinebulTuxucesma.

– zavis daadeba rom sdomeboda makedonels, elCobas da mociqulT gamoagzavnida qarTlSi da ara did laSqars _ CaerTo saubarSi mrCevelTux-ucesi.

– spaspeti qarTlisa ras gvetyvis? _ ikiTxa sa-maram da Tavis Zmas, adarnases gadaxeda.

adarnase fexze wamodga, Rrmad amoisunTqa da mcire dumilis Semdeg warmosTqva:

– davagvianeT fiqrni da saqmeni zavis dasade-bad. rodesac makedonelma pirvel brZolaSi gra-

Page 25: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

25

farnavazi

nikusTan (Zv. w. 334 wels) daamarcxa dariosis bev-rad ufro mravalricxovani jari, Cven maSin unda davfiqrebuliyaviT, magram SemTxveviTobas mivaw-ereT ymawvili mefis gamarjveba dariosze.

makedonelis pirvel gamarjvebas mohyva pon-tos zRvispireTis samxreTi xalxebis gaTavisu-fleba sparseTisagan.

Semdegi didi brZola makedonelsa da darioss Soris isosTan (Zv. w. 333 wels) isev makedonelis gamarjvebiT dasrulda, sparsTa raodenobrivad bevrad ufro meti jaris ganadgurebiT, rasac moh-yva egviptis gaTavisufleba sparsTagan da make-donelis egviptis faraonad Seracxva.

Cven aqac davayovneT, rom darioss ganvdgomodiT.SemdgomSic sxvadasxva mravali satrapiebisa

da cixe-qalaqebis brZolebiT aRebisas, ar mivaqci-eT makedonels yuradReba. mis mier babilonisa da persepolisis aRebam dariosi welSi gastexa (Zv. w. 332 wels). Cven maSinac umoqmedod davrCiT. sabo loo brZolaSi gavgamelasTan (Zv. w. 331 wels) dari oss rom ganvsdgomodiT da makedonelis mxare dagveWira, kidev gadavrCebodiT, amJamad ki zavze da molaparakebaze fiqri Zalian dagvianebulia, radganac makedonelma Cvens dasasjelad jari ga-moagzavna da qarTlis sazRvrebs momdgari azoni ukan aRar gabrundeba, sanam makedonelis brZnae-bas ar Seasrulebs – rom daipyros da daimorCilos mcxeTa da qarTli.

cixe-darbazSi Camovardnili samariseburi si-Cu me samaras sityvam daarRvia:

Page 26: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

26

zurab kalatoziSvili

– spaspeti srul WeSmaritebas gvamcnobs. zavi da molaparakeba Zalian dagvianebulia. adre unda gvefiqra da brZnulad gangveWvrita Sedegni, ram-denimewlovani omisa makedonelsa da darioss So-ris, magram ras movisazrebdiT an vin moeloda, rom dariosi, romelsac ulevi, uricxvi, ganusazRvre-li raodenobrivi SesaZleblobebi gaaCnda jariTa da cocxali ZaliT, samarcxvinod damarcxdeboda yvela brZolaSi ymawvili makedonelis winaaRmdeg, romelsac mxolod 45 000-iani Semadgenlobis jari hyavs.

dariosis sibecem samxedro-saomar saqmeSi gamoiwvia is, rom makedonelis risxva amJamad Cven dagvatyda Tavs. azoni Cvens dasapyrobad modis da brZoliT win unda aRvudgeT mas.

sxva gamosavali qarTlis gadasarCenad aRar arsebobs da saswrafod saomrad unda movemzadoT berZnebis winaaRmdeg (qarTlSi pontoelebs ber-Znebs eZaxdnen).

mTels qarTlSi mosaxleoba ricxobrivad mcirea laSqris Sesakrebad, amitom yvelas, visac ki xmlis xmareba SeuZlia, jarSi uxmeT.

cixe-galavnebi gaamagreT da gaaZliereT, rom mtkiced CavketoT mcxeTa. mTavar cixe-burjad cixe sarkine iqneba, raTa azons mcxeTaSi Semosasv-leli gza gadavuketoT. maTSi saswrafod maSverni gagzavneT mTiel mebrZolTa Camosayvanad. yrma-bavSvni gaxizneT.dagvidga dro da Jami, rodesac mxolod ori gzaRa gvaqvs darCenili, sikvdili da ganadgureba an gamarjveba da gadarCena.

Page 27: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

27

farnavazi

III

TeTr sabrZolo bedaurze amxedrebuli, sabr-Zolo abjarasxmuli azoni mrisxane gamometyvel-ebiT Sehyurebda farTo vakeze ganlagebul-gan-Tavsebul laSqars, romelic didma aleqsandrem qarTlis dasapyrobad mas Caabara.

grZeli gzis gavlis Semdeg jari isvenebda da energiasa da Zalas ikrebda xvalindeli brZo lis win.

azoni mraval brZolebSi Tan axlda makedonels. rogorc wesi, yvela brZolas TviT aleqsandre xelmZRvanelobda da es iyo gamonaklisi SemTxveva, rodesac makedonelma jari Tavis erT-erT mxedar-TmTavars Caabara da gagzavna saomrad.

azonisaTvis es udidesi pativi da pasuxis mgeb-loba iyo. man Tavisi mxedarTmTavruli niWiT, simam-ace-gambedaobiTa da SeupovrobiT bevr brZolebSi didi aleqsandres ndoba moipova.

azons kargad axsovda makedonelis danabarebi davalebebi da moTxovnebi.

mas mcxeTis aRebis Semdeg, Tavisi gavlenis qveS unda moeqcia iberiisa da kolxeTis mTeli teri-toriebi, daemorCilebina Crdiloeli mezobeli kavkasiis xalxebi, daemyarebina da ganevrco ber-Znuli kanon-wes-wyobileba, ena, wes-Cveuleba da kultura.

aTenis akropolisis msgavsad, mcxeTaSi aegoT akropolisi da berZnebis msgavsad pativi ecaT, ak-ropolisis panTeonSi dadgmuli ciuri RmerTebi-sa da qalRmerTebisaTvis.

Page 28: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

28

zurab kalatoziSvili

sistematiurad gaegzavna gadasaxadi make-donelisaTvis fuladi saxiT - verxliT.

azonis ZalisxmeviT, amdagvarad kavkasiac gaxdeboda axali elinuri samyaros Semadgeneli nawili.

makedonelma mSvenivrad icoda, rom berZnulad aRzrdil da molaparake azonis ZarRvebSi qarT-veluri samefo warmomavlobis sisxli sCqefda, swored amitomac gamogzavna makedonelma azoni iberiaSi patrik-mmarTvelad.

mefe iaredosis vaJi, azon arian qarTlSi iyo dabadebuli da gazrdili.

mamamisi iaredos arian qarTls ganagebda da emorCileboda sparseTis mefes (arian qarTli, igive ariuli qarTli, igive iranis qarTli, uZvelesi Zir-Zveli qarTveluri warmomavlobis saxelmwifoe-brivi warmonaqmni iyo taosa da klarjeTis terito-riebze. didi kirosis Semosevis Semdeg es ZirZveli qarTuli miwa iranis samefos sazRvrebSi moeqca.

irans berZnebi da qarTevlebi sparseTs uwodebdnen, isini ki TavianT qveyanas uwodebdnen erans, airans, arians, ariul rasas, rac sanskritze keTilSobils niSnavs.

arian qarTli, anu ariel qarTvelTa miwa, im-Jamad irans hqonda dapyrobili da iranis qarTlad moixsenieboda).

iaredosis mmarTvelobis periodSi arian qarTlSi berZnul-qarTul-sparsul kulturaTa urTierTSerwymis gzajvaredini arsebobda da pon-toelTa didZali mowolisa da zegavlenis Sede-

Page 29: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

29

farnavazi

gad, arian qarTlSi yovelive berZnuli momZlavre-buliyo da sagrZnobi gamxdariyo.

rodesac makedonelma pirvel brZolaSi daamarcxa dariosi, arian qarTlis mmarTveli iaredosi maSinve ganudga darioss da makedonelis mxare daiWira. man aleqsandresTan gagzavna Tavisi memvkdire Svili, azoni mxedrobiT.

makedonelma azons pontoelTa jari Caabara da mraval omebSi, ramdenime wlis ganmavlobaSi azoni makedonelis mravalerovan laSqarTan erTad ibr-Zoda.

erTguleba, Tavdadeba, simamace da sabrZolo saqmis kargi codna makedonelma daufasa azons da ai, axla, mcxeTis win dgas azoni Tavisi laSqriT.

azoni Tu mcxeTas aiRebda da qarTls daimor-Cilebda, igi Tavisi winaprebis did ocnebas aRas-rulebda. 200 wlis winandel didi kirosis mier gaCexil iberiis samefos aRadgenda. qarTls, klarjeTs da taos isev gaamTlianebda da TviTon gaerTianebuli iberiis axali mefe gaxdeboda, miT umetes, swored mis samSobloSi, ariul qarTlSi, tao-klarjeTSi dairwa qarTveluri eTnosis Seq-mnisa da Camoya libebis pirveli akvani.

azoni, marTalia, gaberZnebuli iyo da arc mcx-eTis samefo taxti ekuTvnoda kanonierad, magram viTareba Seicvala, axali epoqa dadga, sadac rom xerxi ara sWrida, iq Zala gasWris.

Zv w. 329 wlis Sua zafxulis dila Tende-boda. azonma Tavis sefe-karavSi mokle TaTbi-ri daamTavra, jaris meTaurebs brZaneba misca,

Page 30: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

30

zurab kalatoziSvili

laSqari sabrZolvelad moemzadebinaT da TviTon saomari abjar-muzaradis Semosvas Seudga.

makedonelma azonis gagzavna iberiis dasapy-robad zafxulisaTvis dagegma, radganac omis war-moeba jarisaTvis zafxulSi bevrad ufro xelsay-relia, vidre siciveSi, wvimasa da TovlSi.

sabrZolo abjarasxmuli azoni karavidan gam-ovida, rkinis mZime javSanasxmul Torian saomar cxenze amxedrda da mis win moSorebiT mdebare, amayad zeaRmarTul sarkines cixesimagres gaxeda.

sarkines cixe mcxeTis galavnis dasavleTis mxa ris Camketi karibWe iyo.

sakmaod STambeWdavi iyo rva metramde simaRl-isa da sam metramde sisqis sarkines cixe-galavnis grZeli kedeli, SigadaSig Cayolebuli farTo,O oTxkuTxa mZlavri gamagrebuli godolebiTa da koSkebiT.

sarkines cixis grZeli galavani kldidan kldemde, mTels sigrZeze iyo gadaWimuli da mcxe Tis dasacavad saimedo Camket zRudes war moadgenda.

***Zv. w. VIII saukuneSi mcxeTosis mier daarsebu-

li qalaqi, mcxeTa mdebareobda mdinareebis arag-visa da mtkvris SesayarTan da warmoadgenda qar-Tlis (iberiis) samefos politikur centrsa da dedaqalaqs.

qalaqis dawinaurebasa da ganviTarebas xels uwyobda xelsayreli geografiuli mdebareoba,

Page 31: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

31

farnavazi

radganac mcxeTaze gadioda saerTaSoriso savaW-ro gzebi, romlebic mdinareebis aragvisa da mt-kvris gayolebiT miemarTeboda.

mcxeTaze gadioda indoeTidan pontos (Sav) zRvamde savaWro saqaravno gza da Crdilo kavkasi-idan wina aziisaken mimavali gzac. savaWro gzeb-is gadakveTaze mdebareobam xeli Seuwyo mcx-eTis kidev ufro swraf ganviTarebas. droTa ganmavlobaSi gaCnda mWidrod dasaxlebuli ub-nebi: samTavro, zemo avWala, wiwamuri, narekvavi, werovani, nabaRrevi, mogvTakari da sarkine. yvela ubans Tavisi galavan-cixesimagre karibWe hqonda Semovlebuli, romlebic erTmaneTTan xidebiT iyo dakavSirebuli.

mTavari mcxeTis garSemo didi mcxeTa iyo gan-Tavsebuli, mTis kalTebze sacxovrebeli ubnebiTa da saxlebiT Sefenili.

CrdiloeTidan mcxeTas icavda RarTiskaris, bebrisa (beltis) da wiwamuris cixeebi. dasavleTi-dan sarkine-savanes cixeebi. aRmosavleTidan _ naqulbaqev-zemo avWalis TavdacviTi nagebobani.

sxvadasxva ubnebis cixesimagreebi qmnidnen didi mcxeTis erTian TavdacviT sistemas, romlis centri iyo aragvisa da mtkvris SesarTavTan qar-Tis maRal mTaze aRmarTuli da didad gamagrebu-li citadeli, Sida cixe, romelsac gabatonebuli mdebareoba ekava mTels mcxeTaSi. Sida-cixeSi gan-Tavsebuli iyo qarTlis samefo-sasaxle-reziden-cia, romelsac zurgis mxridan maRali mTebi icavd-nen, xolo cixis maRali kedlebis saZirkvelis Zirs

Page 32: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

32

zurab kalatoziSvili

ki mdinareebis aragvi da mtkvari sartyeliviT Semortymuliyvnen.

cixeni agebuli iyo mSrali wyobiT, didi qvaTlilebis safuZvelze aliziT amoyvanili ga-lavniTa da galavans SigadaSig Catanebuli, Zli-erad gamagrebuli oTxkuTxa koSkebiT.

cixeTa galavnebis kedlebis sisqe sam metramde aRwevda, simaRle ki eqvsidan rvamde.

IV

samaram da misma Zmam, qarTlis mTavarsardal-spaspetma adarnasem, gadawyvites, azonis winaaRm-deg saomari moqmedebis gegma ganexorcielebinaT TavdacviTi sabrZolo sistemiT, radganac cix-esimagreebSi gamagrebuli TavdacviTi brZoliT azonis jars ufro did zians miayenebdnen, vidre gaSlil velze didi brZoliT, rameTu azonis jars didi sabrZolo gamocdilebebi hqondaT miRebu-li gaSlil velze warmoebul omebSi da mravalg-zis monawileni iyvnen makedonelis brwyinvale da triumfaluri gamarjvebebisa, miT umetes, azonis laSqari ricxobrivad bevrad aRemateboda qarT-lis mmarTvelis, samaras laSqars.

samara adarnasesTan erTad samefo sasaxlis maRal kedelze gadmomdgariyo da zevidan adevneb-da Tvals qarTvelTa jaris saomar mzadyofnas.

mteri mxolod dasavleTis karibWis cixe sarkines mopirdAAapired idga, sxva cixesimagreebs safrTxe jerjerobiT ar emuqreboda, amitom mTe-

Page 33: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

33

farnavazi

li sabrZolo Zalebi samaram cixe sarkines dasaca-vad ganalaga.

ramdenime aTasobiT mecixovneni, mSvildosnebi da meomrebi ganTavsebuliyvnen sarkinis cixis ga-lavnis kedlebis Tavze, koSkebze, kedel-galavnis Sida ezoSi da mudmiv saomar mzadyofnaSi imyofe-bodnen.

samaras gverdiT mdgomi qarTlis spaspeti bolo rCeva-miTiTebebs aZlevda qarTvelTa spa-jaris aTasisTavebs, romlebic mcxeTis dasacavad srul sabrZolo mzadyofnaSi imyofebodnen da azonis jaris qmedebas elodnen.

mstovrebisagan Setyobinebuli hqonda azons, rom sarkines cixis galavani da koSkebi Zlierad iyo gamagrebuli da maT uamravi mecixovneni icavda.

qarTvelTa jari cixidan gareT gamosvlasa da brZolas ar apirebda, maT qalaqis dacva Sig-nidan ganizraxes, amitom azonma gadawyvita, pir-veli sacdeli Seteva ganexorcielebina mcxeTis dasavleT karibWeze da daenaxa, Tu ra ZalebiTa da saSua lebebiT apirebda qarTlis mmarTveli, sa-mara qalaqis dacvas. azonma zecas gaxeda da mcire-di daayovna.

rodesc mcxeTis aRmosavleTiT mdebare mTebis Tavze mze gasworda, azonma mTeli Tavisi jarebi sarkines cixesimagrisken dasZra.

ramdenime aTeul-aTasobiT berZen jariskac-Ta kolonebi mwyobrad ganlagebulni erTmaneTis gverdiT, swrafi nabijiTa da mZime rkina-abjar-aR-Wurvilobis JRaruniT sarkines uaxlovdebodnen.

Page 34: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

34

zurab kalatoziSvili

cixesTan Soriaxlo jari Sesdga. galavnis ked-lis mopirdapired mTels sigrZeze, mSvildis sro-lis manZilze, berZenTa jaris kolonebi SeCerdnen da sabrZolo mzadyofnaSi ganTavs-ganlagdnen.

azonma niSani misca da jars gamoeyo 2000 mebr-Zoli, romlebic kedlisamRebi grZeli kibeebiT aRWurvilni, swrafi sirbiliT cixis kedel-gala-vnisaken gaemarTnen.

berZenTa ZiriTadi jaris nawilebma ki ima-vdroulad, ramdenime aTeuli nabijiT win waiwi-es. sarkines galavnis kedlebze, ramdenime aTasi mSvildosani gadmodga da kibeebCabRujuli morbe-nali berZeni mebrZolebisaken msubuqi mSvildebis qiburj-isarTa wvima wamovida.

mwkriv rigebad ganlagebuli azonis mTavari Zalebi gverdi-gverd mWidrod dadgnen, mklavis sigrZe liTonis sarkesaviT mopriale mrgvali sa-brZolo farebi mTelma jarma erTmaneTs mWidrod miabjines, ovalurad odnav ukan gadaxares, sark-nes cixis Tavze Semdgar zafxulis mcxunvare mzes miuSvires da galaplapebuli farebidan mzis anarekli mecixovneebisaken mimarTes.

sarkines cixis galavnis damcvelT da mSvildos nebs, uecari sikaSkaSisgan yvelas erTad TvalT daubneldaT.

azonis mravalaTasiani laSqari gadaq ceu-liyo ramdenime aseuli metrovani sigrZe-siganis uzarmazar TvalismomWrel liTonis sarked, rom-lis gamosxivebac Tvals ubnelebda da SeuZlebels xdida qarTvelTa jaris mSvildosnebisaTvis, moes-raT moaxlovebuli mteri.

Page 35: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

35

farnavazi

azonis jaris kibeebmomarjvebuli mowinave razmi galavnis kedlebs miadga. berZenma mebr-Zolebma kedlebze aseulobiT maRlivi kibeebi aRmarTes da zed asvla daiwyes.

azonis jaris ZiriTadma nawilma sarked qceuli farebi Zirs dauSves, kidev odnav win waiwies, didi sabrZolo mSvildebi moimarjves da aTeuli aTaso-biT grZeli qeiburi-isrebi gafrindnen cixis dam-cvelebisaken.

mecixovneni ar epuebodnen grZeli mrisxane qeiburebis wvimaTa Sxuils.

galavnis kedlis qongurebs amofarebulma mecixovneebma grZeli kav-kauWebiT kedlebze mom-dgari kibeebi gadaaqcies da mtris Tavze cixis damcvelebma uamravi lodebi da msxvili qva-Ror-Ri dauSves.

azoni darwmunda sarkinis cixis simagreSi da cixis damcvelTa SeupovrobaSi. azonis jaris da-nakargebi minimaluri iyo, jaris uazrod gawirva mas ar sCveoda da Setevis Sewyve tis niSani misca. jarma ukan daixia.

sabrZolo sefe-karavSi dabrunebisas azonma Tavisi jaris mxedarTmTavrebTan saswrafo TaT-biri gamarTa da daavala maT, uaxloesi tyi dan xis masala gamoeWraT da gamoetanaT. maleve ae-goT da gaemzadebinaT ramdenime lodsatyorcni cixis kedlis mngreveli tarantebi, oTxi cixis am-Rebi mgoravi koSki da SeekraT sami metris sigrZe-siganis tivis magvari rva dafa, zevidan erTi mt-kaveli datkepnili miwayriliT.

Page 36: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

36

zurab kalatoziSvili

sarkines cixis damcvelTa danakargi mcire iyo. berZenTa jaris Setevis mogeriebasa da SeCerebas, mecixovneTa sixaruli gamoewvia.

samaram Tavis jars SeuTvala: `naadrev sixa-ruls nu miecemiT, erTi Setevis mogerieba omis mogebas ar niSnavso~ da galavanze didi raodeno-biT lodebis, qva-RorRisa da mSvildis isrebis atana-momarageba brZana.

mcxeTaSi zafxulis Tbili Rame Camowoliliyo. Ramis siCumes mxolod tyeSi Sefarebuli berZenTa laSqris mxedrobis cxenTa frutuni da damfrTxa-li Wot-bukiotTa Cxavili Tu arRvevda.

azonis jari isvenebda, xvalindeli brZo-lisaTvis emzadeboda da Zalas ikrebda, mxolodD guSagni da meTvalyureni fxizlobdnen cec xlis koconebTan Camjdarni. mcxeTaSic moCvenebiTi simSvide sufevda.

cixis damcvelni naxevrad dacarielebul TavTavianT ojaxebs daubrundnen. cixe-galavnis kedlebze mxolod Ramis meTvalyureebi fxi-zlobdnen da win da ukan bolTasa scemdnen.

samefo sasaxleSi samara Tavisi ojaxiT, misi Zma, adarnase da samefo dacva imyofeboda.

samaras Tvals Zili ar ekareboda, igi xvalin-del brZolaze fiqrobda.

arc adarnases ar mouxuWavs Tvali. igi fiqrad wasuliyo da ver iviwyebda, acremlebuli Tavisi ojaxis wevrebi rogor emSvidobebodnen mTaSi gax-izvnis win.

Tvalwin edga ramdenime dRis win bebris cixis

Page 37: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

37

farnavazi

karibWedan gamavli, Tavisi ojaxis wevrebiT dat-virTuli moCardaxebuli urmebi. erT-erTi urmis kofoze adarnases sami wlis vaJi, farnavazi Semom-dgariyo da xelaRmarTuli gamosamSvidobeblad mamas patara naCuqar xanjals uqnevda.

adarnasem ar icoda, darCeboda Tu ara cocx-ali xvalindel brZolaSi da TuRa eRirseboda kidev Tavisi ojaxis naxva.

gamTeniisas azonma brZaneba gasca, rom jari cixis asaRebad momzadebuliyo.

mecixovneebma mtris jaris wamoSlisTanave gangaSi astexes da brZolis ganaxlebis mauwyebel buk-naRaras dahkres.

iaraRauxsnelma mZinare mcxeTam maleve gamoiRviZa da sarkines cixe-galavani da Sida ezo swrafad Seivso cixis damcveli abjarasxmuli Sei-araRebuli mebrZolebiT.

sanam mze da sicxe daaWerda, azonma brZaneba gasca da berZenTa mwyobrad ganlagebuli jari sarkines cixisken daiZra.

cixis galavanTan, samSvilde isris manZilze, azonis jari SeCerda.

jars 200-ze meti mebrZoli gamoeyo, morebisa-gan Sekruli sammetrovani oTxkuTxa dafebi dam-cavi fariviT Tavs zeviT aRmarTes da swrafi sv-liT galavnis kedlisaken gaemarTnen.

maT dasacavad azonis jaris mxridan aTeul aTasobiT mSvildis qeibur-isrebi mifrinavdnen cixis damcveli mSvildosnebisaken, romlebic ga-lavnis qongurebs amofarebulni cdilobdnen,

Page 38: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

38

zurab kalatoziSvili

moesraT damcavi farebis qveS moaxlovebuli ber-Zeni mebrZolebi.

maleve rva damcavi fari galavnis kedlebs miadga.

galavnis kedlidan gadmoiyara lodebi da mZime qva-RorRi, damcavi farebis Tavze dauSves cxeli kupr-zeTi da cecxlovani isar-CiraRdnebi, magram erTi mtkaveli miwayriliT Selesil damcav dafa-farebs cecxli ar ekideboda.

berZenma mebrZolebma rva damcveli fari erT-maneTs miadges, SeaerTes da galavnis kedels mia-bjines sigrZeze gaerTianebuli dafebi, ris Sem-degac berZeni mebrZolebi muxlebze dadgnen da damcveli far-dafebi kedlidan Camoyril lodeb-sa da sayrdenebze dadges. swrafad moimarjves xelsawyoebi da miwis siRrmeSi gaTxra daiwyes.

daaxloebiT sami saaTis Semdeg 200 berZenma me-brZolma galavnis kedels 10 metramde sigrZisa da 4 metramde siganis saZirkveli gamouTxares, ris Semdegac damcvel farebia nad ukan daixies.

azonma niSani misca da lodsatyorcnma taran-tebma ZirgamoTxril usaZirkvlo galavnis kedels uzarmazari lodebi dauSines.

kedelma cota xans lodebis rtymevas gauZlo, Semdeg daibzara, Seirxa da xmauriT ZirgamoTxril siRrmeSi CaiSala.

galavnis kedelSi azonis jaris Sesasvlelad gza gaixsna.

berZenTa jarma Setevaze gadasvla daiwyo.cixis amRebi xis ori koSki azonis meb rZolebma

garRveuli galavnis kedlis erT mxares dasZres, ori danarCeni koSki ki meore mxares.

Page 39: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

39

farnavazi

garRveuli kedlisaken ki daiZrnen falange-bi (falanga mrisxane Zalas warmoadgenda saomar viTarebaSi, romelic makedonelis mamis, filipe II-is Seqmnili iyo. aleqsandrem da misma erT-erT-ma saukeTeso mxedarTmTavarma parmenionma, kide ufro daxvewes da gaaumjobeses makedoniuri fa-langis brZolisunarianoba.

Mmakedoniuri falanga

Page 40: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

40

zurab kalatoziSvili

TiToeul falangaSi Sedioda mZime javSan-aR-Wurvili 24 mebrZoli, romlebic SeiaraRebulebi iyvnen 3 metris sigrZis SubebiT, mklavis sigrZe mrgvali rkinis farebiTa da berZnuli gorda max-vilebiT.

falangaSi 24 mebrZoli sammwkrivad iyvnen erT-maneTis ukan ganlagebulni, yovel mwkrivSi ki rva meomari erTmaneTTan mWidrod iyvnen ganTavse-bulni.

pirveli da meore mwkrivSi sammetriani Sub-ebiT iyvnen SeiaraRebulni, bolo mesame mwkrivis meomrebs ki ori erTmaneTze gadabmuli Subi hqon-daT momarjvebuli.

brZolis dros makedoniuri falanga gadaiq-ceoda xolme mklavis sigrZe rkinis farebaRmar-Tul, rva metris sigrZis Seuval kedlad, win gaS-verili 24 grZeli da basri SubiT.

falangas mcvelad gverdebidan oTx-oTxi me-brZoli idga orive mxares da brZolis dros, Tu falangaSi vinme mebrZoli daecemoda, gverdiTi damcveli mebrZoli falangis mwkrivSi mis adgils ikavebda.

gaSlil brZolis velze, rodesac ramden-ime aTasobiT makedoniuri falangebi erTdrou-lad daiZrebodnen, warmoiqmneboda uZlieresi da udidesi mrisxane samxeddro Zala da Tu falange-bi, swrafi aCqarebuli nabijiT daiwyebdnen winsv-las, maSin zvaviviT maTi wamosvlis SeCereba aravis da arafers ar SeeZlo).

cixis amRebi maRlivi xis koSkebi berZenma mebr-

Page 41: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

41

farnavazi

Zolebma galavnis kedels miadges da falangebmac garRveuli sarkines cixis kedelSi Sesvla daiwyes.

cixis damcvelebi gaafTrebulni eZgernen mters, magram TavianTi xmlebiT veras gaxdnen sam-metriani basri Subebis winaaRmdeg.

pirvelma falangam win waiwia da mas ukan meore falanga Sehyva.

xis maRlivi koSkebidan azonis mebrZolebma ga-lavanze daiwyes gadasvla. cixis galavanSi Sesvlisas falangebi cdilobdnen, swrafad waweuliyvnen win.

cixis Sua ezoSi meoTxe falangis Sesvlisas isini TandaTanobiT zurgebis mxridan Seekvrnen erTmaneTs da oTxi flaanga gadaiqca erT did oTxkuTxa gaerTianebul 100-kacian sabrZolo razmad, romelic mTeli ZaliT cdilobda mis-woloda qarTvelTa jars cixis Sida ezos siRrme-Si, raTa saSualeba miscemodaT ukan momdevn sxva falangebs, cixis galavanSi rom Sesuliyvnen.

gambedaobam da simamacem ver uSvela qar Tvel mebrZolebs, Zlier gauWirdaT falangebis swrafi SemoWrisTvis winaaRmdegobis gaweva, radgan xm-lebiT vera da ver miuaxlovdnen grZeli SubebiT SeiaraRebul berZenTa mwkrivebs.

qarTvelTa mSvildosnebi, romlebic Tavdapir-velad galavnis zeda kedel-koSkebidan cdilobd-nen falangebis moisvras, axla xmaldaxmal xel-CarTul brZolaSi iyvnen Cabmulni mecixovneebTan erTad mtris winaaRmdeg, romlebic mravlad gadm-osuliyvnen cixis galavnis orive mxares maRlivi mgoravi cixi samRebi xis oTxive koSkidan.

Page 42: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

42

zurab kalatoziSvili

galavnis Sida ezoSi ufro meti da meti falange-bi Semodiodnen da swrafad miiwevdnen win.

CamoSlili kedlis galavnis orive mxare da maxlobeli koSkebi azonis jars CaegdoT xelT da cdilobdnen, zevidan mSvildebiT moesraT qarT-velTa jari.

galavnis garReuli kedlis Semosasvleli mTlianad berZnebs ekavaT.

Sida ezoSi ufro meti falangebi Semo-suliyvnen da cixis Sua nawilSi ukve ramdenime oTxkuTxa 100-kaciani falangaTa gaerTianebuli razmebi ibrZodnen.

galavnis kedlis marjvena frTa azonis mebr-ZolebiT gavsebuliyo. maT xelCarTuli, sastiki da daundobeli brZoliT gza gaikafes sarkines cixesimagris mTavar karibWemde.

ramdenime xanSi cixis uzarmazari da rkiniT moWedili mZime WiSkari xmauriT gaixsna.

gaxsnili karibWedan cixis Sida ezoSi ufro meti da meti falangebi SemoiWrnen.

berZenTa jari sarkines cixeSi ukve or mxridan Sedioda da, miuxedavad qarTvel mebrZolTa Tav-ganwirvisa da simamacisa, berZnebma Rrmad SesZles SeRweva cixis Sida ezoSi.

gaisma azonis jaris bukTa xma. cixis orive SesasvlelSi berZenTa falangebi mTels sigrZeze orad gaiyvnen da farTo derefani Sehqmnes cixis orive SesavlelSi.

gaisma yiJina da cxenTa floqvebis Tqara-Tqurisagan miwa azanzarda. kavaleriac gamoCnda.

Page 43: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

43

farnavazi

cixis orive SemosasvlelSi azonis jaris mxedro-ba SemoiWra.

ociaTasi mxedari mTeli siswrafiT Sevarda mcxeTis dasavleT WiSkarSi, win maT Toriani mZime javSnosani, grZeli SubebiT SeiaraRebuli kavale-ria miuZRodaT.

gaarRvies da gadaTeles qarTvel mebrZolTa rkali da mcxeTaSi Sevidnen.

aTiaTasma berZenma cxenosanma samefo sasaxli-saken aiRo gezi da TiTqmis dacarielebuli Sida cixis dapyroba daiwyo.

cixe-citadelis karibWis galavanze kibe-xidiT gadasulma azonis mebrZolebma Sida cixis mTavari WiSkari gaxsnes da berZenTa mxedroba cixesimagre-Si SeiWra. samefo cixe-darbazSi brZola xanmokle aRmoCnda.

qarTvelTa mTeli laSqari sarkinesa da mcxe-Tas icava, mefis sasaxleSi ki mxolod samaras dam-cveli mcire amala imyofeboda, berZenTa jars cixesimagris aReba ar gasWirvebia da samaris dam-cveli mcire razmic maleve gaanadgures.

daWrili samara da adarnase berZnebma daat-yveves, maT xmlebi CamoarTves da sarkines cixeSi saswrafod azons mihgvares.

azonma Tavis mebrZolebs galavnis kedlis Tavze aayvanina gabawruli samara da adarnase, sa-dac yvelas dasanaxavad maT Tavebi mohkveTes.

qarTvelTa laSqarma brZola Seswyvita, iaraRi dahyara da azons danebda.

datyvevebul qarTvelebs sabrZolo iaraRi ah-yares da CamoarTves berZnebma.

Page 44: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

44

zurab kalatoziSvili

azonis brZanebiT, qarTlSi yvela qarTvels aekrZala iaraRis tareba da sikvdiliT daisjebo-da is, vinc am brZanebas daarRevda.

qarTvelTa jaris nawili gaeqca berZenTa datyvevebas, datyvevebulTa didi nawili ki azonma mcxeTis cixeebSi daamwyvdevina.

qarTlis samefo sasaxleSi didi zar-zeimiT Se-sul azons samaras datyvevebuli ojaxis wevrebi warudgines, romlebsac mcxeTa ar daetovebinaT da samaras gverdiT darCeniliyvnen.

qarTlis dampyrobel azons samefo taxtze mocile aravin ar undoda, cocxali rom darCenil-iyo, amitom arc bavSvebi da arc qalebi ar daindo da sasaxleSive samaras mTeli ojaxi moakvlevina.

azonma qarTlis samefo taxtis dapyroba mcxe-Tis samefo sasaxleSi didi RreobiT aRniSna. mcxe-TaSi erTi kvira grZeldeboda berZenTa jaris mier qarTlis mosaxleobis Zarcva-gleja, damcireba da TareSi.

cxeTis samefo sasaxlis maRali galavnidan, periodulad, TviTkmayofili azoni gadaxedavda xolme berZenTa jaris mier awiokebul mcxeTas da qarTlis samefo gvirgviniT TavmorWmuli azoni mTeli kavkasiis dapyroba-damorCilebas gegmavda.

Page 45: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

45

farnavazi

V

berZenTa tyveobas gadarCenili SanSe xevisTavi Tavisi mcire razmiT mcxeTis dacemis Semdeg mTaSi dabrunda.

ucxenod, uiaraRod da uabjrod darCenilma SanSem da misma mebrZolTa mcire nawilma SeZles dasxletodnen berZenTa jaris guSagebs da Rame tye-tye siaruliT SeZles azonis mdevarTa kvalis areva.

berZenTa mdevarma ver gaarkvia, Tu vin gaeqcaT da, an ra cam Tu miwam Caylapa gaqceuli tyveebi.

ramdenime dRis Semdeg tyeSi, xevsa da mTebSi narbev-naxetialebma SanSem da misma razmma miaR-wies TavianT saxls.

gairkva, rom berZenTa jari jer mTamde ar iyo amosuli.

SanSe xevisTavi Tavis cixesimagreSi dabrunda, razmis mebrZolebi ki TavTavianT saxlebSi gauSva.

gviani Rame idga.SanSe xevisTavis dabruneba mTels cixe-sasax-

les erTxmad moedo da maleve cixis did darbazSi moRuSul-mWmunvare SanSe, mis garSemo Semokre-bilT damwuxrebuli amcnobda qarTvelTa jaris damarcxebas, mcxeTis dacemas, qarTlis mmarTvel-is samaras, misi ojaxisa da Zmis, qarTlis spaspetis adarnases sikvdiliT dasjas, azonis gamefebasa da berZenTa jaris TavauRebel parpaSs mcxeTaSi.

SanSe xevisTavis cixesimagreSi TavSefarebul-ma adarnases meuRlem, rusudanma mwared Sehkivla

Page 46: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

46

zurab kalatoziSvili

mcxeTidan motanili saSineli ambis gagonebisas da guli SeuRonda.

Semdeg glovis niSnad Tma gaiSala, Savi samosi gadaicva da ramdenime dRis ganmavlobaSi ZaZebad-myofels Tvalze cremli ar SeSrobia.

rusudani dastiroda Tavisi Tavisa da wvrilS-vilis qvriv-oblad darCenas.

damwuxrebul da motiral dedas Caxutebu-li ori patara qaliSvili, guranda da nani dedis tirils ayolebulni bavSvurad stirodnen, Tumca ar esmodaT, risTvis da ratom, sami wlis farnava-zi ki gakvirvebuli da gaocebuli Sehyurebda dam-wuxrebul da gulamomjdar momtiral dedas, rad-ganac igi pirvelad xedavda Tavis mosiyvarule, mzrunvel, gulTbil, tkbilmoubar da mudmivad bagemoRimar dedas amgvar mdgomareobaSi.

mcxeTidan gaqceuli mosaxleoba nel-nela droTa ganmavlobaSi, ubrundeboda TavianT sax-lsa da keras.

TavmokveTili qarTlis spaspetis meuRles San-Se xevisTavma aukrZala mcxeTaSi dabruneba, dar-Cena da Svilebis mTaSi aRzrda urCia, raTa azonis risxvas gadarCeniliyvnen da iseTive bedi ar sw-veodaT, rogoric qarTlis mmarTvelis, samaras ojaxs.

mcxeTaSi darCenil da dabrunebul mosax-leobas, agreTve, tyved ayvanil qarTvel mebr-Zolebs, azonis brZanebiT, aiZulebdnen, rom emuSa-vaT monuri SromiT sxvadasxva mZime fizikuri datvirTvis samuSaoebze.

Page 47: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

47

farnavazi

azonis brZanebiT, mTel qarTlSi yvela cixeebi unda daengriaT da moeSalaT, garda xuTi cixisa, sa-dac Tavisi jarebi unda Caeyenebina.

azonma mcxeTis galavanic mTlianad moaSlevi-na da cixe-galavnebis gamoTavisuflebuli qva-masalisagan qarTis mTaze akropolisis aSeneba daiwyo, sadac makedonelis davalebis Tanaxmad, berZnuli aTenis akropolisis msgavsad, panTeon-Si berZnuli ciuri RmerTebisa da qalRmerTebis qandakebebi daidgmeboda.

azonma mcxeTaSi berZnuli mmarTveloba, kanon-ebi, wes-Cveuleba da ena-damwerloba daawesa. qarT-lis sxvadasxva mxareSi Tavisi xelqveiTebi gaamwesa.

Semdeg egrisSi gadavida da sisastikiT, daun-doblobiTa da ZrwolviT egrisic dai morCila.

egrisidan didZali simdidriT mcxeTaSi dab-runebuli azoni, cota xans Seyovnda qarTlSi da Semdeg Crdilo kavkasiaSi gailaSqra Tavisi jariT.

gadavida kavkasionze da gaafTrebul brZoleb-Si daimorCila CrdiloeT kavkasiis xalxebi.

makedonuri falangebis winaSe daecnen ovsnic da lek-durZuknic.

azonis sisastikes da simakcres bevri sicocx-le Seewira, bevri qalaqi da cixe daingra.

ovsTa da durZukTa mefeebs azonma xarki-ga-dasaxadi daado da didZali qonebiT, oqro-vercx-liTa da avla-didebiT mcxeTaSi dabrunda.

maleve azonma `arian qarTlidan~ mTeli Tavisi sagvareulo da didi ojax-naTesaoba Camaoiyvana da yvela isini mcxeTas daasaxla.

Page 48: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

48

zurab kalatoziSvili

didi aleqsandre makedonelis davaleba Ses-rulebuli iyo.

azonis mier damorCilebuli mTeli kavka-sia elinisturi samyaros Semadgeneli nawili gamxdariyo, sadac berZnuli mmarTveloba-kanone-bi, ena-damwerloba da berZnuli RmerTebis Tayva-niscema dominirebda.

azonis SiSi yvelas hqonda da yvela usityvod emorCileboda. qarTlSi saxalxod iaraR-asxmuli qarTveli kaci aRar dadioda.

makedoneli indoeTSi galaSqrebas apirebda, amitom azonma Tavisi jaris naxevari Semadgenlo-ba aleqsandres gaugzavna, radganac saWiroebas aRar warmoadgenda, rom damonebul qarTlSi didi laSqari darCeniliyo da mdgariyo.

azonma makedonelisaTvis gagzavnil jars Tan didi ZRveni da oqro-vercxli gaatana saCuqrad, aleqsandresaTvis gadasacemad.

didi simdidre da ganZi – qarTlSi, egrisSi, os-eTSi da durZukeTSi mopovebuli, azonis sa rZolo gamarjvebebis moxveWili naalafevi iyo da ganZis gadacemasTan erTad, aleqsandresTan gagzavnil elCobas misTvis unda gadaecaT azonis gagzavni-li werili, romelSic qarTlis patriki azoni au-wyebda did dampyrobels aleqsandre makedonels kavkasiis dapyroba- damorCilebas.

Page 49: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

49

farnavazi

VI

dro gadioda. mTaSi cxovrebis pirobebSi pata-ra farnavazi izrdeboda da vaJkacdeboda.

mTis xevisTavi SanSe, romelic adre qarTlis spaspet-mTavarsardalTan morCilebaSi da axlo megobrobaSi imyofeboda, spaspetis sikvdilis Sem-deg daoblebul adarnases ojaxs mfarvelad daud-ga.

SanSe xevisTavs ori Svili hyavda – kaxa beri da bakuri.

man Tavisi meore vaJi, bakuri, Tavisi ojaxiTa da msaxurebiT, spaspetis ukaco ojaxs yuradRebis misaqcevad da saWiroebis SemTxvevaSi, dasacavad miuCina.

vaJkacuri ier-warmosadegi bakuri Cinebuli mojiriTe, mSvildosani monadire da mebrZoli mofarikave iyo. mas hyavda qalis xelsaqmis didi mcodne meuRle, lela da erTi vaJi, baqari.

usafrToxebis mizniT, spaspeti adarnases ojaxis arseboba da vinaoba didad gasaidumlove-buli iyo.

rodesac mcxeTidan mTaSi mefe azonis mox-eleni amodiodnen xolme gadasaxadebis asakrefad, SanSe xevisTavi bakurisa da rusudanis gaerTian-ebul ojaxs, mTis sxvadasxva soflebSi gagzavnida ucxo Tvalisagan asarideblad.

or gaerTianebul ojaxs gansakuTrebiT mos-wondaT xolme, rodesac gazafxul-zafxulSi TavSesafarad da sacxovreblad midiodnen mTis

Page 50: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

50

zurab kalatoziSvili

erT-erT Soreul sofelSi, romelic mdinare arag-vis maxloblad mdebareobda.

maRali mTebis miuxedavad, aragvis Wala am adgilas bars ufro waagavda. mdinaris Wala far-To, gaSlili da barissaxisa iyo. Walis garSemo ki mTian foTlovan xemraval tyeebSi bevri iyo tyis frinveli, Svel-iremi da nadiri.

bakuris vaJi, baqari da farnavazi Tanatole-bi iyvnen. bakuri ar ansxvavebda baqarsa da far-navazs erTmaneTisagan, orives SviliviT Tanabrad epyroboda. yoveldRiurad aragvis WalaSi bakuri ymawvilebs avarjiSebda jiriTobaSi, farikaobaSi, mSvildisa da Subis srolaSi.

orive mozardi yoveldRiur wvrTnasa da swav-laSi vaJkacdebodnen, gamZleoba da nebisyofa TandaTan uyalibdebodaT, mklavi da xasiaTi ewr-TobodaT da karg mebrZol-monadireebad izrde-bodnen.

bakuri faruli kmayofilebiT adevnebda Tva-lyurs mozardTa erTmaneTTan Widil-paeqrobas, ganviTarebas, zrdasa da davaJkacebas. orive erT-maneTze mjobni iyo, maT gamWriaxobis, sisxartisa da didi simamacis keTilSobiluri Tvisebebi gaaC-ndaT.

swavlisa da wvrTna-varjiSis dros Tu gul-ficxlad da gametebiT utevdnen da epaeqrebodnen erTmaneTs baqari da farnavazi, wvrTnis Semdeg aragvis piras Camomjdarni moRimarni da gulisxmi-erni umowmebdnen erTmaneTs nakawr-daJeJilobebs.

bakuri ki siciliT eubneboda orives: `daindeT

Page 51: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

51

farnavazi

erTmaneTi, nuki daxocavT erTurTso~ da Tan Wri-lobisa Tu nakawr-daJeJilobis gankurnvas aswav-lida onavar vaJebs.

farnavazis deda, rusudani bavSvebs swavla-ganaTlebas unergavda da aswavlida farnavazs, baqars, gurandasa da nanis wera-kiTxvasa da sxva-dasxva enebs.

bakuris meuRle, lela ki patara gogonebs qa-lis xelsaqmis pirvelsawyis xel-xelovnebas aCvev-da.

ori gaerTianebuli da mTaSi gadamaluli ojaxi amdagvarad cxovrobda da maTi damwuxrebuli yo-veldRiuri yofa patara sixaruliT Seicvala da maTs cxovrebas odnav mxiaruleba mieca, rodesac bakuris fexmZime meuRlem lelam, mSvenieri patara gogona Soba. axalSobils saxelad qalTamze daar-qves.

Page 52: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

52

zurab kalatoziSvili

VII

Zv. w. 323 wels aleqsandre makedonelis uecari gardacvaleba mexis gavardnasaviT moedo mTels samyaros. es moulodneli cnoba mcxeTaSi Semoi-tana da gaavrcela didvaWarTa qaravanma, rom-lebic zafxulis erT-erT dRes mcxeTas ewvivnen.

azons auwyes makedonelis gardacvaleba da man sasaxleSi meqaravne didvaWris moyvana brZana.

abreSumiT movaWre midieli sovdagari kargad icnobda mcxeTas. mas yovelTvis uxaroda, grZeli da damRleli gzis Semdeg, misi mravali sapalnee-biT datvirTuli didi qaravani mcxeTas rom mi-adgeboda.

mcxeTa didi qalaqi iyo. mdidari da kargi bazari hqonda. saqonelic kargad saRdeboda, qarvaslebic keTilmowyobili da saimedo iyo. aqlemebisTvisac wyali da sakvebi uxvad da ufasod moipoveboda.

midieli sovdagari, marTalia, mcxeTaSi bevr-jer yofila, magram samefo sasaxlidan dRes pir-velad miiRo miwveva.

grZnobda da icoda, risTvisac iwvevda mas qar-Tlis patriki sasaxleSi.

ra Tqma unda, azonisaTvisac ukve cnobili iqneboda makedonelis sikvdili, magram mas iseTi saxiTa da formiT unda emcno da eamba azonisaT-vis imperatoris gardacvaleba rom azons glovis nacvlad, siamisa da sixarulis grZnoba gasCenoda.

aba, ris didvaWari iqneboda, Tu aseTi moulod-

Page 53: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

53

farnavazi

neli da didi cnobis saSualebiT kargi sargebeli ar enaxa.

midieli sovdagari Zvirfas Wrel samosSi gamoewyo, qaravani Tavis xelqveiTebs Caabara, azonisaTvis saCuqrad oqrosferi xatauli abre-Sumi SearCia da samefo sasaxlisaken azonis mier gamogzavnil oTx berZen meomars gahyva.

mcxeTis samefo sasaxlis didi darbazi azons marmariloTi da qandakebebiT moerToO da moeka-zma. samefo taxtic marmarilos SemaRlebul kibe-kvarcxlbekze daadgmevina da taxts Tavs zeviT mooqrovili Cardaxi gaakeTebina.

samefo taxtSi Camjdari azoni makedonelis sikvdilma seriozulad daafiqra. marTalia, man danamdvilebiT ar icoda, es axali ambavi simarTle iyo Tu ara, magram makedonelis uecar sikvdils SeiZleboda bevri ram Seecvala.

fiqrebSi wasul azons acnobes meqaravne did-vaWris sasaxleSi mosvla da manac stumris moyvana aniSna msaxurT.

sasaxlis didi darbazis kari gaiRo da darbaz-Si Semovida Wrel mdidrul samosSi gamowyobili midieli didvaWari, romelic SeuCerebliv, didad Tavaziani Tavis qneviT nel-nela moiwevda azoni-saken.

moRuSul da arasazeimo gunebaze myof azons gaukvirda sovdagris aseTi pompezuroba da war-bebaweuli gaocebuli Sehyurebda didvaWris taki-masxrul moaxlovebas.

marmarilos farTo kibe-kvarcxlbekTan miax-

Page 54: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

54

zurab kalatoziSvili

lovebisas, sovdagarma marjvena xeliT rbilad da odnav moxrilad samefo taxtisagan marcxniv sty-orcna abreSumis qsovilis Sekvra-xveula, marcxe-na xeliT ki myarad daiWira abreSumis meore bolo.

azonis ferxTiT, taxtidan sovdgramde, marma-rilos TeTr kibeebze oqrosfrad aelvarda irib-ad gadaSlili Zvirfasi xatauli abreSumi.

sovdagarma kvlav Tayvani sca azons da Semdeg aRmosavluri tkbil-qaragmuliT mimarTa: _ `mze-Ta-mze samaradJamod Caesvena, raTa axali mze gamo-brwyindes da gandiddes! miiRe Cemgan saCuqrad abreSumi oqronaqargi, viTarca niSani samefo ka-bisa da samoselisa~.

azons gaukvirda didvaWris siTamame, mag ram gulis siRrmeSi esiamovna misi sityvebi. wamodga, Tbilad miesalma didvaWars, madloba moaxsena saCuqarze da tkbiliT gawyobil sufrasTan mii-wvia midieli sovdagari.

sufrasTan dasxdomisas azoni didi gulisyuriT usmenda meqaravnis monayols. didvaWris TqmiT: indoeTidan babilonSi dabrunebuli aleqsandre makedoneli TandaTanobiT sruliad martoobaSi rCeboda. jer kliteosisa da Semdgom ki hefestion-is sikvdilis gamo, aleqsandre erTguli mxedarT-mTavrebisa da mrCevlebis gareSe darCeniliyo.

ivnisis Tves, 33 wels miRweuli didi dampyrob-eli gardacvliliyo.

babilonSi xmebi dadis, rom aleqsandre misive mxedarTmTavrebs moewamlaT.

rac Seexeba mis mxedarTmTavrebs, makedone-

Page 55: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

55

farnavazi

lis cxedari jer gacivebulic ki ar yofila, rom isini erTmaneTs cofiani ZaRlebiviT dareodnen da samkvdro-sasicocxlo omebiTa da brZolebiT dauwyviaT makedonelis mier Seqmnili uzarmazari imperiis dayofa da gadanawileba, rac SesaZle-bli iyo, Zalian didxans gagrZelebuliyo, radga-nac yoveli mxridan erTmaneTs Tanabari Zalebi ebrZvian da yovel mxedarTmTavars Tavisi momxre jari didi raodenobiT hyavs.

azoni didad Caafiqra sovdagris monayolma. Tu yovelive es simarTle iyo da aleqsandre mkvdari iyo, maSin mas sakuTari Tavi damoukidebel mefed SeeZlo gamoecxadebina, magram jer yvelafris gadamowmeba esaWiroeboda.

azoni Tumca Zalzed Zunwi iyo, meqaravne did-vaWari mainc uxvad daasaCuqra da sasaxlidan daiTxova.

qarvaslisaken mimavali didad kmayofili mi-dieli sovdagari gulSi sakuTar Tavs ganadidebda im vaWruli niWis gamo, rac mas gaaCnda, `mwuxare ambavi sasixarulo ambad~ did fasad gaeyida da periodulad moisinjavda xolme qamarze gakidul azonis mier naCuqar mZime qisas.

azoni makedonelis arcerT mxedarTmTavars ar endoboda, kargad icnobda maT gulxarb da daun-dobel xasiaTs.

martod dgoma da martod darCenac ar SeiZle-boda, radgan adre Tu gvian, masac moakiTxavdnen. amitom gadawyvita, erTguleba da morCileba im mxedarTmTavrisTvis gamoecxadebina, romelic

Page 56: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

56

zurab kalatoziSvili

yvelaze ufro Sors iqneboda misgan da qarTlis samefos sazRvrebidan.

aseTi mxedarTmTavari saberZneT-makedoniis momavali mefe iqneboda.

dResdReobiT ki mxedarTmTavrebs Soris didi sisxlismRvreli omi iyo gaCaRebuli. saberZneT-makedoniis mefis statusic gaurkveveli iyo da vin icis, momavalSi kidev ramden mefes gamoicvlida saberZneTi, sanam ar dalagdeboda yvelaferi. da-lagebas ki, albaT, aTwleulebi dasWirdeboda. ma-namde ki azoni, qarTlis samefo taxtze morWmuli gvirgvinosani mefe, Tavis poziciebs gaimagrebda da gaimyarebda.

azonma im dResve mstovar-macneni gaagzavna sasomxeTis satrapTan, raTa gadaemowmebina make-donelis sikvdilis siswore da Tu aleqsandres sikvdili simarTle aRmoCndeboda, maSin macneT-meTaves sasomxeTis satrapisaTvis azonis weril-arza unda gadaeca, romelSic azoni iuwyeboda: `rogorc iberiis patrik-mmarTveli, erTguli rCeboda didi aleqsandre makedonelisadmi mice-muli ficisa da samsaxurisa.

morCilebaSi iqneba da uerTgulebs saberZne-Tis mefes kvlavac, ise rogorc, emsaxureboda did aleqsandre makedonels~.

sasomxeTidan dabrunebulma mstovar-macneeb-ma azons daudastures makedonelis sikvdili da werilis gadacemac auwyes sasomxeTis dabneuli satrapisaTvis, romelsac ver gadaewyvita, ra gza aerCia.

Page 57: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

57

farnavazi

pasuxmac didxans ar daayovna. ramdenime kvi-raSi babilonidan mcxeTaSi mociqulni Camovidnen, romlebmac azons, makedonelis danatovari ander-Zis Sesrulebis aucileblobiTi moTxovnis arza Camoutanes.

makedonelis anderZis Tanaxmad, iberia saber-ZneTs ganekuTvneboda da iberiis patriki unda da-morCileboda saberZneTis mefes.

azoni did pativs scemda makedonelis dana-tovari anderZis Sesrulebas. saberZneTis mefes moCvenebiTi morCileba da erTguleba SeuTvala, Tumca aleqsandres anderZis Sesrulebas jer-jerobiT arc Cqarobda, radgan kargad icnobda yo-fil TanamebrZol mxedarTmTavrebs, maT xasiaTsa da zne-Cvevebs, amitom igi aravis jariT ar exmare-boda da Soridan adevnebda Tvalyurs, Tu rogor umowyalod ebrZodnen da xocavdnen erTurTsa da erTmaneTis ojaxebs, Zalauflebis xelSi Cagde-bisa da gamefebis surviliT Tavgzaabneulni da Tavbrudaxveulni, erT dros erTmaneTis gverdig-verd mdgomni da mxardamxar mebrZolni saxelova-ni mxedarTmTavrebi.

dro gadioda da erTmaneTis winaaRmdeg make-donelis yofili mxedarTmTavrebi kidev ufro uares sastik omebSi Caebnen, romlebsac dasasru-li ar uCanda.

azonis jariT daxmareba yvelas waadgeboda, mag ram azoni isev mSvidad akvirdeboda movlenebis ganviTarebas da xedavda, Tu rogor sustdeboda da Zlierebas hkargavda makedonelis mier Seqmni-

Page 58: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

58

zurab kalatoziSvili

li, erT dros udidesi da uZlieresi elinisturi imperia.

azons berZen-makedonelni, marTalia, jer isev iberiis patrikad miiCnevdnen, magram TviT azoni qarTlSi ukve karga xani iyo, rac mefed iwodeboda.

wlebis ganmavlobaSi azonma didi gamocdileba miiRo kavkasiis dapyroba-damorCilebaSi da qvey-nis sisxliani meTodebiT marTva-gamgeblobaSi. igi aravis ar endoboda, mZime, uxeSi xasiaTi hqonda da uamrav adamians sikvdiliT sjida saxalxod, sxva-Ta dasaSineblad da usityvod dasamorCileblad.

azoni omebs, sikvdilsa da sisxls naCvevi iyo da mefobis drosac igives axdenda da akeTebda qveya-naSi, sisxlTmoyvaruli damsjeli jalaTi iyo da amitom masTan urTierTobasa da Sexvedras yvela erideboda da gaurboda, rogorc qarTvelni, aseve misi xalxi – berZnebic.

droTa ganmavlobaSi azonma makedonelis kidev erTi piroba daarRvia.

qarTis mTaze aRmarTuli akropolisis panTe-onidan saberZneTidan gamogzavnili marmarilos RmerTebisa da qalRmerTebis qandakebebi aiRo da isini samefo sasaxleSi mosarTavad dadga, maT magivrad ki panTeonSi axali, mis mierve mogonili RmerTebi daadgmevina.

axali RmerTebi, romlebic azonma moigona, iyvnen gacisa da gaimis mooqrovil-movercxlili qandakebebi.

gaci warmoadgenda mamakacuri sawyisis kacRmerTis qandakeba-gamosaxulebas, gaimi ki –

Page 59: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

59

farnavazi

qaluri sawyisis qalRmerTis qandakeba-gamosa-xulebas.

azonma mTels qarTlSi mouwoda mosaxleobas da aiZula xalxi, rom daeviwyebinaT berZnuli RmerTebi da axali RmerTebisaTvis ecaT Tayvani da pativi.

VIII

mTaSi maleve gavrcelda axali RmerTebis – gacisa da gaimis SemoRebis cnoba-ambavi, Tumca qarTvelebs manamde arc berZnuli RmerTebis didi pativiscema da mowiweba ar hqondaT. qarTvelebi Cumad, malulad isev Zveli qarTuli RmerTebisad-mi Tayvaniscemas ganagrZobdnen, romlebic mrav-lad gaaCndaT imdroindel saqarTveloSi.

qarTvelTa erT-erTi uZvelesi RmerTi iyo na-dirobis qalRmerTi dali.

farnavazi da baqari, nadirobis win da nadi-robis Semdeg, pativs miagebdnen xolme nadirobis qalRmerT dalis, ise rogorc maT aswavla da mi-aCvia maTma aRmzrdelma bakurma.

patara qalTamze wamozrdiliyo da rodesac igi dainaxavda, rom farnavazi da misi Zma baqari na-dirobis qalRmerTis pativsacemad sakurTxevli-saken miemarTebodnen, yvelasagan ganebivrebuli da mosiyvarule patara qalTamze sakurTxevelze acocdeboda da monadireebs xelebgaSlili Ses-

Page 60: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

60

zurab kalatoziSvili

titinebda: me var dali, me meciT pativi, dali me varo~.

farnavazi da baqari RimiliTa da siyvaruliT Sescqerodnen xolme patara Tvalebgabrwyinebul motitine cqriala gogonas, romlis datuqsvas arc cdilobdnen da moTminebiT elodnen, sanam far-navazis debi patara bavSvs siciliT sakurTxevels ganaridebdnen.

zamTris susxian dReebSi mozardebi, yvela erTad saxlSi Sekrebilni, mTel dros swavla-ga-naTlebas andomebdnen.

mTaSi didTovlobis dadgomisas, cecxlis ko-conisagan gamTbar saxlSi, rusudani grZel magi-dasTan mimsxdar bavSvebs saganmanaTleblo meca-dineobebs utarebda.

erT-erTi morigi swavlebis dros farnavazma dedas hkiTxa:

– mcxeTaSi axali RmerTebi, gaci da gaimi Se-mouRiaT. qarTvelTa uZvelesi RmerTebic mrav-ladaa: nayofierebis, mosavlis, Weqa-quxilis, nadirobis, tyis, wvimisa da sxva kidev mravali RmerTebi. berZnebs kidev sxva uamravi RmerTebi gaaCniaT. sparselebsac TavianTi RmerTebi hyavT. kavkasionis mTebs gadaRma ramdenjerme gadasv-lisas aRmoCnda, rom ovsni da durZukni sul sxva RmerTebs eTayvanebian.

aRar mesmis, rogor an ranairad unda gavigoT amdeni gansxvavebuli RmerTebis arseboba?

farnavazis SekiTxvas misi debic da baqaric

Page 61: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

61

farnavazi

cnobismoyvareobiT ahyvnen da TvalebgafarTove-bulni rusudans miaCerdnen.

bakurmac swrafad daamTavra tkacuna koconSi axali SeSis SekeTeba da smenad iqca.

koconTan axlos mimjdarma lelam fardagis qargva SeaCera da mTeli yuradReba rusudans mi-apyro.

koconSi fiCxis tkacatkucis tkrcials mxo-lod patara qalTamzis fxakuni exmianeboda, romelic farnavazsa da rusudans Soris Cam-jdariyo da magidaze dadebul xaris beWis Zvalze yvavilebis gamoxatvas cdilobda.

rusudanma mravlismetyvelad gaiRima, esia-movna mozardTa adreuli goneba-mowifuloba.

farnavazis deda, rusudani, romlis namdvili saxeli ruzdani iyo, warmomavlobiT midiel didg-varovanTa warCinebul oajxs ganekuTvneboda. maT ojaxSi saRvTo religiad dawesebuli hqonaT zoroastrizmi (winaswarmetyveli zaraTustras mier Seqmnili religia: zaraTustrianizmi igive zoroastrizmo, sparseTSi oficialur religiad iyo gamocxadebuli. am religiis mTavari arsi iyo gangebis mier Seqmnili, bunebaSi arsebuli yvela-fris pativiscema da mzis Tayvaniscema, rogorc sicocxlis, sinaTlisa da siTbos momcemi. am re-ligiis mimdevarni sakurTxevelze simbolurad cecxls anTebdnen mzis analogiis sanacvlod, rogorc sinaTlisa da siTbos niSans. qarTvelebi zoroastrizms cecxlTayvanismcemlobad moix-seniebdnen).

Page 62: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

62

zurab kalatoziSvili

adarnasesTan SeuRlebis Semdeg rusudanma yovelive qarTuli gaiTavisa da Seisisxlxorca. qarTuli RmerTebic miiRo, SeiTvisa da Svilebsac qarTuli wes-CveulebiTa da qarTuli RmerTebis didi pativiscemiT zrdida.

xanmokle dumilis Semdeg rusudanma gadaxeda arza-xelnawerebian magidasTan mimsxdar bavSvebs da Cafiqrebulma dinjad warmosTqva:

– RmerTma Sehqmna adamiani. adamiani Semdeg gam-ravlda da warmoiqmnen qveynebi da saxelmwifoebi. RmerTi, romelmac Sehqmna pirveli adamiani, rCeba yvela adamianis, qveynisa da saxelmwifoebis xalx-Ta Semqmnel erTaderT da namdvil RmerTad, rad-ganac swored am RmerTma Sehqmna da warmoSva pir-veli adamiani da adamianTa modgma.

dResdReobiT Zalian bevri RmerTebi arsebo-ben, romlebic ukve adamianis mier arian mogonilni da Seqmnilni.

ramdeni qveyanac da ramdeni saxelmwifoc ar-sebobs, imdeni gansxvavebuli RmerTebi arseboben. yvela qveyanasa da yvela saxelmwifos Tavisi ua-mravi RmerTi gaaCnia. Tundac aq aviRoT CvenTan, qarTlSi, Tqven jer bavSvebi xarT da ukve samjer moeswariT qarTlSi RmerTebis gamocvlas.

sxvadasxva qveynebi da xalxni sxvadasxva gansx-vavebul RmerTebs igonebdnen, raTa ganesazRvraT TavianTi xalxisa da qveynis cxovrebis wesi, zne-Cveuleba, tradicia da wesrigi. bevr SemTxvevaSic, qveynis interesebidan gamomdinare, axal, ama Tu im RmerTs hqmnidnen.

Page 63: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

63

farnavazi

gaivlis mravali wlebi, aswleulebi da aTas-wleulebi. adamianebi sxvadasxva qveynebSi bevr sxva axal RmerTebs Sehqmnian, moigoneben da dasweren. zognic SeiZleba, qalis, dedis mier naSobni aRiaron RmerTebad, zognic ki SeiZleba xalxTa Soris cocx-lad daiarebodnen RmerTebad an RmerTis Svilebad iwodebodnen egvipteli faraonebis msgavsad. exla ki Tqven TviTon dafiqrdiT, romelia namdvili RmerTi – RmerTi, romelmac warmoqmna adamiani, Tu adamianis mier mogonili uamravi RmerTebi.

qarTlSi SesaZlebelia, momavalSi kidev sxva axali RmerTebi Sehqmnan da daaweson.

ra unda hqnas adamianma? amden gansxvavebul RmerTebSi romel erT RmerTs unda miagos pativi da romeli erTi RmerTi unda iwamos?

gamosavali erTia!.. qarTlSi romeli RmerTic ar unda arsebobdes, qarTvelma adamianma pativi unda sces Tavis xalxs, Tavis qveyanas, Tavis sam-Soblos, Tavis sisxl-xorcs, Tavisi qveynis keTil tradiciebsa da zne-Cveulebebs, ganeridos boro-tebasa da akeTos sikeTe.

rusudanis axsna-ganmartebam didad Caafiqra bavSvebi.

lela SeumCnevad mandiliT cremls imSralebda.samfexa skamze cecxlTan Camomjdari bakuri

TiTqosda cecxlis mogizgize alSi samaras, adarnas-es, Tavis winaparTa da gardasul gmirTa aCrdilebs xedavda da grZnobda gonebis TvaliT, Tu ramxela pasuxismgebloba hqonda mas dakisrebuli mozardi Taobis sulis gamowrToba-gamob rZmedaSi da maTs

Page 64: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

64

zurab kalatoziSvili

gulebSi iseTi Tvisebebis gaRviveba-aRmocenebaSi, ranic rom Ze-xorciels namdvil Rirseul admai-anad da saxelovan mamuli Svilad aqcevda.

rusudansa da farnavazs Sua Camjdari qal-Tamze daRala swavlam. marTalia, Cumad imyofe-boda, magram mousvenrad iyo. sxvebisagan SeumCnev-lad drodadro qulajis kalTas daqaCavda xolme, an fexze pwkenda gverdiT mjdom farnavazs.

patara qalTamze jer mxolod eqvsi wlisa iyo da swavlaze metad TamaSi moswonda.

farnavazi patara qalTamzes yvelaze metad anebivrebda. tyidan an nadirobidan dabrunebuls xSirad tyis xili, cocxali frinveli an patara cxoveli miuyvania da miurTmevia gogonasTvis, romelic aRtacebul-gaxarebuli, xSirad kiserze moxveuli Camohkidebia mocinares, sanam farnavazi zurgsukan damalul tyis nobaTs ar gamoaCenda.

patara qalTamzesaTvis baqaric da farnavazic debTan erTad da-Zmani iyvnen misTvis, magram far-navazi mainc gamorCeulad uyvarda.

swavlebisas farnavazisaken gacunculdeboda xolme da magidasTan mimjdars qalTamze gverdiT miuskupdeboda.

dro gadioda...xandaxan farnavazi da baqari erTmaneTs mSvil-

dis srolaSi epaeqrebodnen, napriidan nasroli qiburjiT vin met kalmaxs moisravda mdinare arag-vSi,.

bakuri Tvals adevnebda ymawvilebs da keTili rCevebiT sasikeTod swvrTnida maT.

Page 65: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

65

farnavazi

maTs Soriaxlos mwvane molze Cacucqulni gu-randa, nani da mzeqala, dawnuli patara kalaTebiT moisrul Tevzs agrovebdnen da moxaruli SeZax-ilebiT TavianT Zmebs amxne vebdnen.

farnavazi da baqari bakurs xandaxan mwyemsebT-an mihyavda, xanac ubralo glexkcTa ojaxebs stum-rebodnen, raTa mozard Wabukebs axlos gaecnoT qarTveli kacis yoveldRiuri cxovrebis arsi.

xSirad exmarebodnen siduxWireSi Cavardnil gaWirvebulebsa da oblebs.

sabrZolo xelovnebaSic didad daostatebu-liyvnen urTierTSezrdili Zmadnaficebi.

swavlebaSic didi bejiToba etyobodaT yve-las. rusudani didad kmayofili iyo vaJebisa da qaliSvilebisa. yvelani ukve kargad flobdnen Zve-larameul da berZnuli xelnaweri teqstebis kiTx-vas, damwerlobac sakmaod xelewifebodaT.

erT dRes, erT-erTi swavlebis dros qalTamze farnavazs gverdiT miuCoCda da uTxra: farnavaz, gTxov, maswavle Cemi saxeli rogor davwero, oRond qarTulad, sxva enaze ar mindao.

qalTamzis moTxovnaze yvelas gaecina da gamx-iaruldnen. farnavazmac patara gogona gverdiT moisva da xaris beWis Zvalze Zvelkolxuri damw-erlobis simbolikiT gamoxata qalis simbolo da mze.

Semdeg SeekiTxa TvalebgafarTovebul gaoce-bul qalTamzes:

– aba, miTxari, ras xedavs Seni lamazi Tvalebi?qarTlamzemac sxapa-sxupiT wamoiZaxa:

Page 66: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

66

zurab kalatoziSvili

– qali da mze, ese igi qalTamze! (Zvelkolx-uri simboluri aRmniSvnelobiTi damwerloba ar daixvewa da ar ganviTarda, radganac mravalgzis Semosevebma da sxva kulturebis eqspansiam, dasca kolxeTis kulturul-saganmanaTeblo cxovreba da Semdeg ki TviTon kolxeTic gadagvarda.

imdroindel samyaroSi indoeTidan balkane-Tamde gavrcelebuli iyo, erTi saerTaSoriso da savaWro ena Zvelarameuli, romelic yvela im-droindel saxelmwifoebSi meore enad iTvleboda sakuTari ena-damwerlobis Semdeg.

makedonelis epoqaSi Zvelarameuli Zvelber-Znulma ena-damwerlobam Seaviwrova).

IX

azoni mcxeTaSi berZnul ena-damwerlobas iyen-ebda, Tumca im dros mcxeTaSi xalxi eqvs gansxvave-bul enaze metyvelebda: qarTulad, berZnulad, somxurad, arameulad, ebraulad da sparsulad, radganac mravlad iyvnen mcxeTaSi ucxoeli vaWre-bi, xelosnebi da sxvadasxva saqmis ostat-Segirdni.

fulad erTeulad azons qarTlSi SemoRebu-li hqonda makedoneliseuli TeTri, drahmis ver-cxlis fuli, romelic im epoqaSi oqroze metad fasobda.

mcxeTaSi yvela maxlobeli qveynebidan Camo-diodnen vaWrebi da myidvelni, xelosnebi da me-warmeebi, qarTvel glexobas ki mcxeTaSi Sehqon-

Page 67: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

67

farnavazi

daT TavianTi nawarmi xil-bostneuli, xorceuli, saqoneli da Rvino.

mcxeTis sabazro did moedanze mudam xalx-mravloba iyo, sicocxle sCqefda da aTasferad aW-relebuli bazris moedanze uamravi aRmosavluri surnel-sanelebelTa aromati trialebda.

farnavazs da baqars mTeli mTa Semovlili hqondaT bakurTan erTad, CrdiloeT kavkasiaSic ramdenimejer yofilan gadasulni.

mcxeTaSi didi dResaswaulisa da didbazrobis dRe axlovdeboda.

bakurma gadawyvita, rom dro dadga farnavazsa da baqars qarTlis guli – mcxeTac gaecnoT.

samivem mwyems-monadiris samosi gadaicves da viTomcda, tyav-bewveulis gasasyidlad, cxenze amxedrebulni mcxeTas gaemgzavrnen.

farnavazi da baqari gaaoca didebuli mcxeTis sidiadem. aseTi didi qalaqi maT jer ar enaxaT. am-deni cixeebi erTad TavSeyrili pirvelad ixiles. mcxeTis bazris moednis sididem da siWrelem, aTasgvarma saqonelma, uamravi juris xalxmravlo-bam gaakvirva Wabukebi. isini yuradRebiT akvirde-bodnen da swavlobdnen yovelives, rasac pirvelad xedavdnen mcxeTaSi.

isini gaaoca ucxoeTidan Semosulma aqleme-bis qaravanma, romlebic Zvirfasi abreSumisa da xatauli farTleuliT datvirTuli sapalnee-biT damZimebulni, Rvinis tikebiT savse kameCeb-Sebmuli urmebis gverdiT fexebmokecilni miwaze gawoliliyvnen da zantad icoxnebodnen.

Page 68: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

68

zurab kalatoziSvili

maTs Soriaxlos cocxali saqonlis vaWroba gaeCaRebinaT. xar-Zroxis, cxvar-Txis, goW-qaTmisa da cxen-saxedarTa saerTo xmauri erTian did Rri-ancelad gardaqmniliyo.

bakuri, baqari da farnavazi swrafad gaeridnen bazris ganapira adgils da moednis Suagulisaken gadainacvles.

xorblisa da fqvilis daxlebs mohyveboda bost-neulis, Taflisa da yvel-mawonis daxlebTa grZeli rigebi, romlebsac enacvleboda erTmaneTis gver-diT lamazad gawyobili Tixisagan damzadebuli doqebi da jam-WurWeli, iqve mooqrovil-mover-cxlili Tasebi, WurWeli, grZelyela sura-doqebi da margalitebiTa da patiosani qvebiT mooWvilni Zvirfasi samkaulebi mzeze elvarebdnen.

moednis marcxena mxares sadRac mwvadic iwve-boda da misi kvamlis oxSivari gadareuli iyo moed-nis SuagulSi ganlagebuli ucxo sanelebleb-saka-zmis surnelisa da mravalnairi xilisa da tkbilis daxlebidan momaval surnelTan.

cota moSorebiT mownuli godrebi daedgaT, romlebSic aragvsa da mtkvarSi daWerili, jer kidev cocxali Tevzi sxmartalebda.

bazris moednis marjvena mxares ganlagebul daxlebSi, ganeTavsebinaT uamravi gansxvavebuli samos-mosarTavebi, wuRebi da qalamnebi, aTasnairi naqargebi da saojaxo nivTebi.

TiTqmis yvela daxlis mepatrone xmamaRla gahyviroda da gaiZaxoda, xarisxsa da fass uqebda Tavis saqonels.

Page 69: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

69

farnavazi

moednis erT mxares xalxi Sejgufebuliyo da usmendnen meleqse-moSaires, romelic uremze Se-momdgariyo, orsimiani fanduri xelSi aeRo da daamRerebda:

`or mklavzeda gawolila wyalSi,mcxeTa aris didqalaqi qarTlSi,saqarTvelo kavkasiis mTebSi,brwyinavs rogorc margaliti zRvebSi...~

RviniT karg xasiaTze mosul momReral me-Saire-meleqses xalxi siciliT gasZaxebda xolme: `egrea, egre! marTali xar, marTali!~

gaTamamebulma meleqsem kidev ufro moumata xmas:

`drom agvria, JamTa viTarebaman,xmal-abjari dagviJanga wlebaman,ufals SevTxov, ar dagvtovos martoni,netav qarTvelT gamogviCndes patroni~.

meleqsis garSemo Sekrebilma xalxma, zogierT-ma Tavi dauSva, zogs cremli moadga Tvals, zogmac ki mwared amoioxra:

– eh, rodis gveRirseba, rodisRa?..– gisminos gangebam! – gaisma xalxs ukan xma da

meleqsesaken wamovida Rvinis doqiTa da jamiT xelSi saba mWedeli. miuaxlovda mas, Rvino Tixis jamSi Camoasxa, miawoda meleqses da Tan daayola: `Sairoba kargi gcodnia, magram frTxilad iyavi, azonis xalxiTaa savse bazario~ da TvaliT mianiSna

Page 70: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

70

zurab kalatoziSvili

Soriaxlos mosiarule SeiaraRebul berZen wesri-gis damcvelebze.

meleqsem RviniT savse jami saba mWedels Camo-arTva, jami gaSlili xeliT ze aRmarTa da orle-suli Sairi galeqsa:

`sazoni da sawonio,drois TvaliT sazomio!~mis garSemo Sekrebili xalxi miuxvda meleqses

sityvaTa TamaSs da bageebTan RviniT jammidgmul meSaires, siciliT miaZaxes: ` gaamos, gaamos! daim-saxure! gekTuvniso~.

bakuri, baqari da farnavazi RimiliT Sehyu-rebdnen RviniT SeTamamebul meleqses.

bakurma odnav win waiwia da saba mWedels gasZaxa. sabam Soridanve Seicno Tavisi axlobeli bakuri da xelgaSlili misken gamoeSura.

saba mWedeli ganTqmuli ostati iyo da dRes Tavis SegirdebTan erTad mcxeTis sadResaswaulo did bazrobaze namuSevrebi gamoetanaT.

sabas daxli iqve iyo, sadac meleqse da xalxi Sekrebiliyvnen. sabam bakuri miiwvia Tavis savaWro daxlTan, iq gamoefinaT uamravi sxvadasxva rkinis nakeTobani da cxenis sakazm-aRWurvilobani.

– biWo, cxenebi CrdilSi daabinaveT! – gasZaxa sabam Tavis Segirdebs, romlebic maSinve wamoi–Salnen da cxenebi CamoarTves bakurs, farnavazsa da baqars.

bakurma warudgina sabas Tavisi Svili da Svilobili.sabam stumrebi dabal samfexa skamebze dasajdomad miiwvia, sadac grZel tablaze patara

Page 71: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

71

farnavazi

sufra iyo gaSlili.dasasveneblad Camomjdarma bakurma Tvali Seav-

lo daxlSi gamofenil nakeTobebs, xeloba Seuqo saba mWedels da Rvinis jamiT marjvena dauloca.

mcire saubris Semdeg bakurma sabas auwya, rom misi vaJkacebiT igi mcxeTis sanaxavad iyo Camosuli da sabas saCuqrad unagirebis mosarTav-mosakaz-mad tyav-bewveuli gadasca.

sabam auwya bakurs, rom mcxeTaSi xvalisaTvis didi jiriT-yabaxi da asparezoba unda gamarTu-Uliyo da bakurs Tavis ojaxSi RamiT darCena SesTa-vaza. Semdeg sabam bakurs cxenisaTvis saWiro aRka-zmuloba usaCuqra da Tan dasZina:

– gangebas kacisa da cxenis Suamavlad mWede-li gauCenia, radganac mWedlis mier gamoWedili laga mia, romelic rom cxens aiZulebs kacisadmi Tvinierebisa da morCilebis qonas.

bakurma, baqarma da farnavazma mTeli dRe mcxe TaSi dahyves. maT TavianTi mandilosnebisaT-vis bazrad mciredi saCuqrebic SeiZines.

mTeli mcxeTa moiares, mtkvrisa da aragvis SesarTavTan mdinareSic gaibanaves zustad im ad-gilis mopirdapired, sadac qarTis mTaze aRmar-Tuli idga, odesRac qarTlis mefeTa zviadi cixe-sasaxle.

wyalSi mkerdamde Sesul Wabukebs bakuri ux-snida am cixe-sasaxlis istoriul warsuls da drodadro berZen mebrZolebs gahxedavda xolme, romlebic samefo sasaxlisaken mimaval mdinareze gadebul xids icavdnen.

Page 72: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

72

zurab kalatoziSvili

farnavazi mdumared ismenda bakuris mona-yols da gulSi javr-cecxli utrialebda azonis mecixovneTa Semxedvares, romlebic amayad gad-momdgariyvnen cixesimagris galavanze.

saRamo xans bakurma da Wabukebma isev mcxe TaSi gaiseirnes, Semdeg erT-erT mosasvenebel-saWaSni-keSi vaxSmad pirsapatio kerZebi miirTves da daRa-mebisas bakuri, mcxeTis sidiadiT aRfrTovaneb-ul-aRtacebul WabukebTan erTad, dasaZineblad

mcxeTa farnavazis epoqaSi. mxatvari zurab kalatoziSvili

Page 73: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

73

farnavazi

saba mWedlis saxlisaken gaeSura.mcxeTis did dResaswaulobisas, azonis brZa-

nebis Tanaxmad, mcxeTis did moedanze yovelwli-urad ewyoboda mSvildosan-mojiriTe mebrZolTa Sejibri-asparezoba, romlebSic monawileobas iRebdnen azonis berZen-meo marni, TiTo-orola ucxoelni da zogierTi qarTevli mopaeqre moas-pareze.

yovelwliurad jiriT-asparezobis gamarjveba wilad xvdeboda xolme azonis piradi dacvis rome-lime mebrZols.

RviniT SezarxoSebuli da didad kmayofili azoni TviT gadascemda xolme asparezobis gamar-jvebuls mTavar jildos da Semdeg samefo sasax-leSi did zeim-vaxSmobasa da nadim-wveulebas aw-yobda.

mcxeTis did moedanze xalxs dilidanve moe-yaraT Tavi xelsayreli adgilebis dasakaveblad.

mebrZol-mojiriTeTa da moasparezeTa naxva mcxeTisa da misi Semogarenis macxovrebel xalxSi did interess iwvevda. stumar-mayurebelic bevri modioda am dros qarTlis gulSi.

bakurma, farnavazma, baqarma da saba mWe del mac miaSures mcxeTis bazris did moedans da mayure-belTa Soris adgili daikaves.

bukebs Cahberes da moednis TavSi dadgmul, SemaRlebul, ganier moCardaxebul kvarcxlbekze gamovida azoni Tavisi didebulebiTa da piradi dacviT garSemortymuli.

Page 74: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

74

zurab kalatoziSvili

oqrosfer togaSemosili, wiTel xalaTmosxmu-li da samefo gvirgvinmorWmuli azoni misTvis gankuTvnil taxtze dabrZanda.

berZen mebrZolTa misalmeba-SeZaxils azon-ma xelis aweviT upasuxa da Semdeg Tavis dakvriT aniSna TanaSemwes asparezoba-Sejibris dawyeba.

mayurebelTa Soris Camdgari farnavazi mo-jiriTeebsa da mSvildosnebs yuradRebas ar aqce-vda da maT arsebobas verc ki amCnevda, misi gaxeve-buli mzera da mTeli yuradReba mipyrobili iyo mxolod erT adamianze, romelsac farnavazi pir-velad xedavda.

es adamiani iyo farnavazis mamisa da biZis mkvle li, qarTlis dampyrobeli azoni.

farnavazs ormxriv misi aRmzrdeli bakuri da erTguli Zmadnafici baqari amosdgomodnen. isini grZnobdnen farnavazis aRlevebul mdgomareobas, xedavdnen, rogor CaebRuja muWSi ubeSi Semaluli xanjlis tari da rkiniseburi mklavebiT cdilobd-nen mis Seka vebas. bakuri gadaixara farnavazisken da mSvidad wasCurCula:

– yvelafers Tavisi dro aqvs, Svilo, jer adrea, moTminebaa saWiro, didi moTmineba.

farnavazi uceb gamofxizlda, bakurs ramden-jerme uxmod dauqnia Tavi da marjvena xeli ubidan amoiRo.

bakurma farnavazsa da baqars mimarTa: – gavecaloT aqaurobas! – saba mWedels gamo-

emSvidoba da samivem erTad mcxeTis didi moedani datova.

Page 75: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

75

farnavazi

X

mTaSi dabrunebulebma farnavazma da baqarma TavTavianT dedebsa da debs miarTves maTTvis mcxe TaSi SeZenili saCuqrebi. mandilosnebma di-dad gaixares feradi xatauli abreSumebisa da lamazad morTuli fexsacmelebis xilvisas.

gansakuTrebiT gaukvirdaT sparseTidan Se-motanili da ucxo xilad moxseniebuli, tkbili nugbari, Saqar-yinuli, romelic axlad Seqmnil-mogonebuli hqondaT imdroindel sparseTSi da meqaravne vaWrebs misi mcxeTaSi Semotana daewyoT.

marTalia, farnavazi ar amxelda mcxeTaSi azonis naxvis ambavs, magram dedamisi, rusudani grZnobda, rom iq raRac moxda.

dedis gulistkenas erideboda farnavazi da mdumared iyo, magram misi saxecvlileba rusudan-ma umalve SeniSna.

bakurTan calke saubris dros, rusudanma sTxova, rom simarTle eambna, ra moxda mcxeTaSi, radganac farnavazis gulCaxveulobis mizezi de-das unda scodnoda. mizezisa da Ziris SecnebiT ki yovelive rTulisa da saCoTiro saqmis gaxsna da mogvareba ufro ioli iqneboda.

bakurs aRarferi daumalavs da dawvrilebiT-uambo, rac mcxeTaSi SeemTxvaT.

Page 76: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

76

zurab kalatoziSvili

rusudanma bevri ifiqra da ramdenime dRis Sem-deg gadawyvita, gulis gadasayoleblad oseTSi ax-loblebTan gaegzavna farnavazi da baqari. marTa-lia, isini bakurTan erTad ramdenjerme yofilan CrdiloeT kavkasiaSi, magram amjerad, maT marto mouwevdaT wasvla da mogzauroba.

rusudanma ixmo orive da esaubra maT:– warRvnagadarCenili noes STamomavalni arian

mTeli kavkasiis yvela mefeni da qveynis mmarTvel-ni, rogorc kavkasiis aqeTa mxares, ise, mTasiqeTa mxaresac. noes sam SvilTagan mesame vaJis, iafetis STamomavalni arian isinic da Senc, farnavaz.

iafetis memkvidreobiTi Stos STamomavali iyo Targamosi, romelsac rva Svili hyavda: haosi, qarTlosi, bardosi, movakanosi, lekosi, herosi,

Targamosi da misi HSvilebi

Page 77: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

77

farnavazi

kavkasosi da egrosi.qarTlosis Svilebi iyvnen: mcxeTosi, kaxosi,

kuxosi, gaCosi da gardabosi. am xalxTa sacxovre-bel adgil-samflobeloebs maTive saxelebi ewo-daT.

mcxeTa-qalaqis damaarseblis, mcxeTosis, qarTlosis ufrosi Svilisa da qarTvelTa mefis pirdapiri STamomavali da memkvidre Sen xar, far-navaz.

samarasa da misi Zmis, adarnases sikvdilis Sem-deg qarTlis samefo taxti Sen gekuTvnis da SenRa darCi, qarTlos-mcxeTosis Zir-fesvis gamgrZel-eblad.

kavkasiis yvela mmarTvel-mefeebTan naTesaur-axlobluri urTierTobebi unda daamyaro da gan-amtkico kavSirebi. erTmaneTisadmi daxmareba unda gaswioT da safuZveli CauyaroT mudmiv mWidro da mtkice urTierTobas.

droa, farnavaz, rom daiwyo am sasikeTo xideb-is gabma-Seneba, baqaric mudam gverdiT geyoleba. jer nakleb saSiSi adgilebidan daiwye qmedeba, azonisagan SeumCnevlad. ewvie ovsTa da lek-dur-ZukTa mefeebs, Semdeg ki Sinaur mmarTvelebTan urTierTobis droc dadgeba.

***CrdiloeT kavkasiaSi mimaval farnavazsa da

baqars SanSe xevisTavma weril-arzebi da mciredi

Page 78: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

78

zurab kalatoziSvili

mosakiTxi gaatana ovsTa da durZukT mefeTaTvis gadasacemad.

CridloeTSi kargad miiRes davaJkacebuli far-navazi da baqari. isini axlo urTierTobas amyarebd-nen ovsTa da durZukTa samefo karis oja xe b Tan. lxin Si, garTobasa da jixvze nadirobaSi atareb-dnen metwilad dros.

erTi Tve dahyves farnavazma da baqarma CrdiloeTSi da Semdeg isev saxlisaken, qarTlSi gamobrundnen. gzad qalebisaTvis saCuqrebad ver-cxlis mosarTav-samkaulebi SeiZines.

Semodgomis damdegs farnavazi da baqari SanSe xevisTavis cixeSi dabrundnen. male mTaSi naadrevi Tovlic Camowva, romelsac Semdeg grZeli zamTari mohyva.

bakurisa da rusudanis ojaxebma gaagrZeles Cveuli zamTris cxovreba. gareT didTovloba iyo da saxlSi cecxlTan axlos mimsxdarni ojaxis wevrebi cdilobdnen, wera-kiTxvaSi, swavlasa da xelsaqmeSi moeklaT dro.

farnavazi da baqari mTeli zamTris ganmav-lobaSi mowyenilni, mousvenarad iyvnen.

oc wlamde miRweuli vaJkacebisaTvis dro uaz-rod gadioda. saxlSi rac ki xelnawerebi da wign-arzebi arsebobda, ramdenjerme hqondaT gada-kiTxuli. didTovlobisas sanadirod wasvlas da Tavis Seqcevas azri ar hqonda, radgan aseT dros nadir-cxoveli barad Cadioda.

baqarsa da farnavazs mTaSi cxovreba da saxlSi cecxlTan jdoma aRar akmayofilebdaT. mTa ukve

Page 79: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

79

farnavazi

patara iyo maTTvis. oci wlis vaJkacTa gonebamo-wifulobasa da mklavis simarjves meti sarbieli da gasaqani esaWiroeboda. mTa epataravebodaT da maTi gulebi didi cxovrebis Tavbrudamxvev kori-antelSi Cabmas eswrafodnen.

gazafxulis dadgomamde, sanam sanadirod SesZlebdnen gasvlas, farnavazi da baqari mSvil-dosnobasa da farikaobaSi hklavdnen dros. maT yo-veldRiur Widils cixis Tovlian ezoSi mamakacebi siamovnebiT adevnebdnen Tvals da bakurs uqebd-nen aRmzrdelobas.

qalebi sarkmelebidan SeSfoTebulni umzer-dnen xmalTa naperwklebis frqvevas da xandaxan lela Tu gasZaxebda xolme Tavis qmars: `bakur, daucxre biWebs vnebani, ziani ar uyon erTmaneT-so~.

bakuris Zmas, kaxabers xuTi vaJi hyavda. isinic kargi vaJkacebi izrdebodnen da mTis afTrebiviT mamacni iyvnen. farnavazi da baqari xandaxan xuTive Zmas gamoiwvevdnen xolme safarikaod da cixis Sida ezoSi ismoda xmal-xanjalTa kafiaoba da rki-naTa kvesa-JRaruni.

erTmaneTTan zurgiT Sebrunebuli farna vazi da baqari moxerxebulad igeriebdnen Tamamad da onavrad Semoteuli xuTive Zmis xmal-xanjals. me-brZolebs orive xelSi an mxolod xmlebi eWiraT, an xmali–xanjali.

cixisTavze gadmomdgari SanSe xevisTavi, kaxa-berTan da bakurTan erTad, RimiliT adevnebda Tvals Tavis SviliSvilebs da drodadro siciliT

Page 80: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

80

zurab kalatoziSvili

CasZaxebda ezoSi mofarikaveT: `ahai! nu daxoceT erTmaneTi, dandobiT, dandobiTo!~.

brZolis eSxSi Sesul sisxlalewil Wabu kebs dedaTa sityvebi Tu daaSoSminebdaT, romlebic Svilebs sadilad uxmobdnen da cota xnis Semdeg medgrad mebrZoli vaJkacebi ufrosebTan erTad sufrasTan mimsxdarni sicil-xumrobiT moTuSul xbosa da cxel xinkals miirTmevdnen, axlad moxar-Suli ludisa da Jipitauris aryis Tan xlebiT.

male zamTaric miilia. gazafxulma vnebianad ifeTqa da nadirobis droc dadga. tyeSi gasvlas monatrebulma monadireebmac mouxSires sanadi-rod gasvlas.

mTaSi myvirali iremi brundeboda, tyeebSi taxi momravlebuliyo da lorTqo balaxebSi gareul RorTa koltebi daSliginebdnen; odnav Cabare-bulSi ki gnol-roWo-kakabni da duraj-xoxobni iwyebdnen yelyelaobasa da Tavmowonebas.

gazafxulis yvavilovani mTa-vel-mindvrebi mravalferad aWrelebuliyo.

haerSi gacocxlebul-gaRviZebuli miwis surnel-oxSivari trialebda. bunebas sicocxle ubrundeboda.

XI

ramdenime dRe gasuliyo, rac bakurma da rusu-danma ojaxebiT SanSe xevisTavis cixe dastoves da sacxovreblad isev TavianT sayvarel, baris saxis msgavs soflad gadavidnen.

gviani gazafxulis, vardobisTvis mziani dRe

Page 81: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

81

farnavazi

iyo.diliT adre sanadirod gasuli farnavazi da

baqari nanadirevi frinveliT saxlSi brundebod-nen. SuadRis mze gadasuli iyo, rodesac tyidan gamovidnen da Walis mimarTulebiT mdinare arag-visaken daeSvnen gasagrileblad.

erT rameda Rirda ocdaerTwlamde miRweuli Zlieri vaJkacebis, farTe mxar-beWiT, maRali, mSvenieri da sasiamovno garegnobis mqone axovanTa xilva. farnavazi da baqari mxiaruli sicil-xum-robiT miuaxlovdnen aragvs. SeniSnes, rom mdinar-is napirTan axlos maTi debi imyofebodnen.

gogonebi mzis siTbos daxarbebodnen da mdi-naris wyalSi banaoba-TamaSiT erTobodnen da mxiarulobdnen, etyobodaT, rom grZeli, civi zamTris Semdeg, mzis siTbo da mdinaris wyali monatrebodaT.

debmac dainaxes tyidan Walad gamosuli Zmebi da maT Sesaxvedrad wylidan amosvla daaCqares.

farnavazis debi, guranda da nani, mdinaris na-pirTan Seyovdnen, rom sisvele odnav SeeSroT da svel perangebze zemodan kaba-samosi gadaecvaT. qalTamze ki sveli, TeTri perangiTve, fexSiSveli, haerovani sirbil-naxtomebiT monadireebisaken gaeSura.

baqarma nabijs mouCqara, moisruli sami tyis frinveli qamridan Seixsna, gogonebis dasanaxad nanadirevi xelgaSlilad gamoaCina da mowyure-bulma mdinaris piras mdgari wylis doqisaken gas-wia.

Page 82: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

82

zurab kalatoziSvili

qalTamze Zmas win Sexvda, Tbilad miesalma, Sem-deg sveli xelebis TiTebidan Camomdinare wylis wveTebi saxeze apkura da sicil-kiskisiT far-navazisken gaiqca.

farnavazi Semdgariyo. moisruli tyis frinve-li qamridan ar Seexsna. dRes pirvelad gamosuli-yo sanadirod, mas Semdeg, rac aq, aragvispira Wa-lis soflad gadmovidnen. icoda, qalTamze misgan tyis saCuqars rom eloda.

farnavazma mxarze gadakidebuli sasagzle toprakidan foTlebSi gaxveuli patara zRarbi amoiyvana. zRarbma eklebi gadaSala, mayvaliviT Savi Tvalebi gamoaCina, cxviri aqeT-iqiT gaacma-cuna da Semdeg drunCi isev eklebSi Cargo.

farnavazma zRarbiani xeli zusgs ukan damala da misken msubuqad, TiTis wverebze morbenal qal-Tamzes gaxeda.

farnavazi gaocebuli, saxtad darCenili Sehyu-rebda mwvane molis fonze TeT perangSi zeciuri qmnilebasaviT haerovnad mofarfate qalTamzis moaxlovebas, romlis haerSi molivlive, grZel, gaSlil Tmebs amSvenebda Tavze dadgmuli mind-vris yvavilebisagan mownuli Txeli gvirgvini.

qalTamze gazrdiliyo da meCvidmete welSi Semdgari, umSvenieresi da ulamazesi qalwuli dam-dgariyo.

sisvelis gamo, Txeli, TeTri perangi gamWvir-vale da haerovani gamxdariyo, mWidrod Semotmas-noda qalTamzis maRal, srulyofil, ubadlo tansa da qalwulis RvTaebriv silamazes, simsubuqesa da

Page 83: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

83

farnavazi

imavdroulad, vnebas hmatebda.rac ufro uaxlovdeboda qalTamze, miT ufro

meti sicxadiT aSkaravdeboda misi harmoniuli, srulyofili mSveniereba. grZeli, Calisferi Tmebi akokrebul-aTqvirebul vardisfer mkerdze ece moda. maRali ,TeTri wviv-TeZoebi vnebianad irxeodnen da drodadro boqvenszeda Txeli, od-navSesamCnevi simuqe gamoikrTeboda. ramdena-dac aramiwieri silamazis gansaxiereba iyo Tval-warmtaci asuli, imdenad sicocxle, siyvaruli, axalgazrdoba, vnebianoba da mgznebareba iyo Ser-wymuli misi zeciuri qmnilebis msgavs ubiwo sxe-ulSi.

qalTamze miuaxlovda farnavazs da mis win Se-Cerda. mSvenier arsebas sirbilisagan sunTqva aC-qareboda da yovel CasunTqvaze misi guli iseTi ZaliT borgavda, TiTqos natifi, odnav gaReRili sveli perangidan qalwulis vnebiT aRsavse Tbili mkerdi amovardnas lamobda.

qalTamze saTno, Tbili RimiliT Sescqeroda dabneul da gaxevebul farnavazs.

mSvenier asuls TeTr, brolisfer saxeze Raw-vebi odnav avardisfereboda, xolo misi didi, Tbi-li da zurmuxtisferi, momwvano nazi Tvalebi siT-bosa da siyvaruls afrqvev dnen.

qalTamzes jer kidev bavSvuri, ubiwo, Tbil-tkbi li momRimari bageebi vardis fafuki fur-clebiviT gaiSal-gadaixsnen da gaisma misi tkbil i xma, romelic gajerebuli iyo sicocxlis siyvaru-liT, axlagazrduli TviTdajerebulobiT, gu-

Page 84: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

84

zurab kalatoziSvili

liTadi keTilganwyobiT, siTbo-lmobierebiTa da zariviT wkriala mdidari toniT:

– Cemo farnavaz, Seni qalRmerTi dali geaxla, dRes ras Semoswirav Sens RvTaebas?

Tbili, saxumaro toniT sityvebis warmoTqmis Semdeg, qalTamzem natifad Camoqnili xelebi ga-dauSala farnavazs, saxeze ki kvlav SerCa guliTa-di Rimili da mocimcime Tvalebi.

zurgsukan waRebuli xeliT farnavazi erT ad-gilze, gaqvavebuliviT idga. mas sityvisa da moZ-raobis unari warTmeoda da verc veraferi eTqva da veRarc saCuqari gamoeCina; mxolod TvalebiT ucnaurad Sescqeroda xelebgawvdil qalTamzes, romelsac wyalnapkureb Calisfer Tmebze wylis wveTebi margalitebiviT uelavda.

usityvod da umoZraod myof farnavazs qal-Tamzem Tavi miuaxlova, TiTis wverebze Sesdga, orive xeli mxrebze daado, jer mxarmarjvniv gadaxeda, mere mxarmarcxniv da Tan siciliTa da kiskisiT SeekiTxa:

– ras mimalav, farnavaz?qalTamzes namiani Tmis kululebi farnavazs

saxeze exeboda, mis mxrebze dayrdnobili qal-wulis saamo surneli Zalian axlos SeigrZno da mTels tanSi ucnaurma Jruantelma dauara.

vaJis mxrebze dayrdnobilma qalTamzem Seigr-Zno misi wamieri TrTolva. uceb didi yuradRebiTa da interesiT Sexeda TvalebSi da SeSfoTebuli, dabali xmiT, TrTolviT SeekiTxa:

– ra moxda, ra mogivida, farnavaz?

Page 85: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

85

farnavazi

farnavazi usityvod idga. isini erTmaneTis sunTqvas grZnobdnen da TvalTa mzeriT cdilobd-nen, erTmaneTis suliseul siRrmeebs Caswvdomod-nen.

farnavazma pirvelad SeigrZno raRac axali, ucxo, Zlieri, gamoucnobi, didad sasiamovno da imavdroulad, bednier-mtkivneuli grZnoba-Zala-energia, romelic mis arss, gonebas, azrovnebas, gulsa da sxeuls daufleboda da dahpatroneboda.

farnavazisa da qalTamzes TvalTa mzera siR-rmiseul SreebSi erTmaneTs mTeli ZaliT Seaskd-nen da uxilavi cecxlis alma maT sulebSi qvecno-bierad warmoqnil-dabadebuli faqizi da saTuTi grZnoba gamoaaSkarava da ufro meti gznebiT gaaR-viva. maTi mzera SeerTda, maT igrZnes da dainaxes erTmaneTis idumali samyaro. usityvod da uxmod bevri ram UuTxres erTmaneTs.

qalTamze Tvals ver aSorebda farnavazis Tvalebs, maTi mzera TiTqos, gaerTianebuliyo da erT did, ucnob, uxilav, magiur samyarod qceuli-yo, sadac raRac Zlieri, axali Zala da gamoucnobi energia uamravi da uxilavi gza-arxebiT iRvreboda orives sxeulSi, idumal-sasia movno daZabulobis TanxlebiT. uxvad mozRvavebuli siTbo farnavazisa da qalTamzes gulebSi mxurvaled mogizgize mwvel did grZnobad gardaiqmneboda.

qalTamzes saxeze almurma dahkra. Seimcno da igrZno, rom mowifuliyo, gazrdiliyo, daqalebu-liyo da bavSvobis dro damTavrebuliyo, mis gone-basa da gulSi ki axali, jer idumali, didi grZnoba

Page 86: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

86

zurab kalatoziSvili

gaRviZebuliyo, romelic mTels mis sxeuls mxur-vale cecxlad edeboda.

baqari, guranda da nani moaxlovebuliyvnen da SeCerebulni gakvirvebiT Sescqerodnen far-navazisa da qalTamzis ucnaur saqciels.

baqars xelSi wylis doqi eWira, gurandasa da nanis ki qalTamzis kaba-samosi da fexis Sesamosi wamoeRoT Tan, mdinaris napiridan.

qalTamzes xelebi isev farnavazis mxrebze edo. isini erTmaneTis pirispir gaun Zrevlad, usi-tyvod idgnen da erTmaneTs kvlav TvalebSi Sehyu-rebdnen. maTTvis gare samyaro droebiT gamqral-iyo, radganac Seucnoblad, uxmod da usityvod maTi axlad gaCenil-dabadebuli grZno ba orives gulebSi daduRabebasa da erTmaneTTan Serwymas lamobda.

maT arc ugrZvniaT, verc ki SeniSnes TavianTi da-Zmis moaxloveba.

karga xnis dumilis Semdeg, Tavdaxrilma baqar-ma dabneulma gauwoda wylis doqi farnavazs.

farnavazi da qalTamze uceb gamofxi z ldnen, maTi SemakavSirebeli uxilavi Zala-energia droe-biT dairRva da sadRac gahqra.

SemkrTalma qalTamzem swrafad daixia ukan . axlaRa SeniSna, rom Txeli natifi da sisvelis gamo gamWvirvalobaSi gadasuli perangi mis ulamazessa da mSvenier sxeuls srulyofili siturfiT war-moaCenda. Secbunebulma da darcxvenilma guran-dasa da nanis Casacmeli gamoarTva da iqve buCqs amoefara.

Page 87: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

87

farnavazi

farnavazma foTlebSi gaxveuli zRarbi miwaze dasva, baqaris mier miwodebuli doqidan saxeze civi wyali peSviT Seipkura, cota mosva da isev qalTamzes gaxeda, romelic ukve samosCacmuli, awiTlebuli da Tavdaxrili uaxlovdeboda maT. eklian birTvad qceulma patara zRarbma isev ga-moaCina mayvaliviT Savi Tvalebi, muqi cxviris drunCic aqeT-iqiT gaacmacuna, igrZno balaxisa da miwis surneli, kvlav gadaiSala da roca fexqveS myari miwa igrZno, mTlad gaimarTa da aCqarebuli nabijebiT, fxaka-fxukiTa da kurtumos qneviT gae-cala iqaurobas, ramac samive qaliSvilis uneblie Rimili gamoiwvia.

saxlSi SvilTa dabrunebisas, mSoblebma gu-maniT igrZnes, rom raRac moxda, Tumca aravin arafers ar amxelda.

ramdenime dRis ganmavlobaSi farnavazi da qalTamze cdilobdnen, moridebodnen erTmaneTs. periodulad, malulad Tvals Tu gaaparebdnen wa-mierad erTmaneTisken da Tu maTi Tvalebi SemTx-veviT Sexvdebodnen, maTs gulebSi gaRvivebuli didi grZnoba orives sulis siRrmeSi mwvel da sa-siamovno tkivils iwvevda, saxeze ki maT an sifiTre gadahkravdaT xolme, an ki almuri.

SvilTa aseTi saxecvlileba rusudanma da le-lam maSinve SeniSnes. dedis guli da Tvali, yve-lafers grZnobda da xedavda.

bavSvobidanve yvelasagan ganebivrebuli, mosiyvarule da mudam saxegabrwyinebuli qalTamze

Page 88: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

88

zurab kalatoziSvili

erTianad Secvliliyo. erTi xelis dakvriT misi bavSvoba, sadRac, Soreul warsulSi gamqraliyo da gasaocrad, yvelas Tvalwin misi arseba umSvenieres, kdemamosil da srulyofil, daxvewil qalwulad gardaqmni liyo. saxlSi aRar ismoda misi bavSvuri TamaSi, sicil-kiskisi. guls, TiTqos, veRarafers veRar udebda. saWmel-sasmelsac ar ekareboda. mis saxeze ki yvela amCnevda gamouZinebel da namtira-lev, odnav Sesiebul Tvalis quTuToebs.

farnavazic gulCaxveuli gamxdariyo. saxlSi veRar Cerdeboda da cdilobda, sul saxlsgareT yofiliyo. ZiriTadad baqarTan erTad nadiroba-TavzaobaSi da jiriT-farikaobaSi hklavda dros.

saxlSi yvela dumda. farnavazsa da qalTamzes yvela uxmod TanaugrZnobda da cdilobdnen, maT-Tvis araferi ar egrZnobinebinaT, magram erTad Sezrdil ojaxebs, didsa Tu pataras, usityvod es-modaT erTmaneTis.

yvelam yvelaferi icoda da yvela yvelafers grZnobda.

aSkara da naTeli iyo yvelasaTvis, rom far-navzsa da qalTamzes Soris bavSvobidanve arsebu-li da-Zmuri siyvaruli, urTierToba da mxia ruli xumroba-TamaSobani gardaqmniliyo da gadaz-rdiliyo gulwrfel, mxurvale, lamaz da namdvili didi siyvarulis usazRvro grZnobaSi, romelic moulodnelad movardnili Zlieri niaRvariviT SeWriliyo maT gulebSi.

orivesaTvis sagrZnobi iyo, rom yvela garSe-momyofni xedavdnen da amCnevdnen, rac maT guleb-

Page 89: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

89

farnavazi

Si xdeboda, magram ar icodnen, ra eqnaT, ra eRonaT da amiT Zlier itanjebodnen da ganicdidnen Tavi-anT gamouval mdgomareobas.

daZabuli viTareba isev rusudanma gan tvirTa.erT saRamos orive ojaxi vaxSmad usxdnen

sufras. msaxurebs kverebi da oseTSi naswavli xaWapurebi daecxoT, Samfurebze tyis frinveli wamoecvaT, gasagrileblad ki wyaroSi Cacivebuli, TaflSi gadareul Txel msubuq Rvinos miirTmevd-nen da zed tyis mayval-kenkrovans ayolebdnen. yvela karg xasiaTze da mxiarul ganwyobilobaze iyo, mxolod farnavazi da qalTamze isxdnen erT-maneTisgan odnav daSorebiT mowyenilni da urTi-erTs Tvals aridebdnen.

rusudanma movercxlili fiala qarvisferi tkbi li sasmeliT Seavsebina. yvelas gadaxeda da saTno, Tbili dedobrivi RimiliT warmosTqva:

– mravali weli gavida mas Semdeg, rac erTad cxovrebas SevudeqiT. mravali sixaruli da Wiri erTad gamoviareT da gaviziareT. yvelas erT-maneTis mimarT didi siyvaruli da pativiscema gagvaCnia.

rodesac Cvens Soris Tundac erTi adamia ni mainc ars damwuxrebuli da Cumad itanjeba, yvela danarCenebic Cvens gulebSi damwuxrebulni varT da uxmod vitanjebiT. yvelam viciT, bavSvobidanve erTmaneTis ra didi siyvaruli CavunergeT Cvens Svilebs. gavida dro da es siyvaruli kidev ufro did da namdvil siyvarulSi gadaizarda, rac nor-maluri da bunebrivi movlenaa.

Page 90: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

90

zurab kalatoziSvili

ase, rom, Cemo Svilebo, qalTamze da far-navaz, nu dagvtanjeT da nurc Tqven nu itanjebiT. Tqveni bavSobis droindeli siyvaruli did, namd-vil siyvarulSi gadaizarda, me da lelam winaswar vicodiT, rom es asec moxdeboda. yvelas guliT gvixa ria Tqveni siyvarulis ambavi.

giyvardeT erTmaneTi da nu eridebiT erT-maneTs, moiqeciT bunebrivad, rogorc guli da goneba gikarnaxebT da danarCens, dro yvelafers Tavis adgils miuCens.

magidis garSemo msxdomma danarCenma ojaxis wevrebma sixaruliTa da gamxnevebiT aitaces ru-sudanis sityvebi.

lelamac SeaSvela rusudans siciliT war-moTqmuli oriode sityva:

– Cemo sayvarelo Svilo, qalTamze, bavSvo-bidanve yvelaze metad farnavazi giyvarda, axla ki kidev ufro metad Segyvarebia.

lelas sityvebi farnavazis debma aRtacebuli sicil-kiskisiT aitaces.

farnavazi fexze wamomdgariyo da davdax ril da darcxvenil qalTamzes Sehyurebda, romelsac wamierad moeCvena, rom yvela mis farul, magram gaaSkaravebul siyvaruls dascinoda da erTader-Ti misi mxsneli da mSveleli mxolod farnavazi iyo.

Tvalacremlebuli da awiTlebuli qalTamze uceb skamidan wamodga, fexzemdgom axovan far-navazTan miirbina, rogorc bavSvobisas sCveoda, mkerdSi Caexuta, mis ubeSi saxe Camala da sixa-rulisagan aqviTinda.

Page 91: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

91

farnavazi

yvelam SvebiT amoisunTqa da sixarulis taSi Semohkra. farnavazma Tavze xeli nazad gadausva mis mkerdze mikrul qalTamzes, romelsac qvi-Tinisagan mxrebi uTrToda.

maT garSemo myofni ki gulaCuyebulni, moRi-marni da TvalSi sixarul-bednierebiT cremlmom-dgarni Sescqerodnen da Sestkbodnen or umSven-ieres arsebas, romlebic gangebam sicocxlis yvelaze didi niWiTa da Zvirfasi ganZiT – wrfeli, didi siyvaruliT daasaCuqra.

magidis TavSi Cafiqrebulad mjdari bakuri moRimari wamodga fexze. dinjad miuaxlovda far-navazsa da qalTamzes, orives gadaexvia, Tavze eam-bora da mSvidad warmosTqva:

– Svilebo, Tbili saRamoa, wyaroze gadiT, gaiseirneT da isaubreT, amaT seirs nu ayure-binebT, – da RimiliT gadaxeda sufrasTan msxdom saxegabadrul ojaxis wevrebs. – qalTamze, xom ici, Svilo, Rame Zilis win rogor miyvars Seni xeliT morTmeuli civi wyali, farnavazic Tan gamogyve-ba. dReidan Cemze metad, farnavazi ufroa Seni damcavi da qo magi.

***

zafxulis Tbili da mSvidi Rame idga. xeo-bidan mxolod aragvis Cxrial-rakraki moismoda, romelsac periodulad Ramis WriWinas xma an ZaR-lis Soreuli yefa Tu daarRvevda. mdinaris Walis mxridan patara niavs miZinebuli tyis notio sur-

Page 92: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

92

zurab kalatoziSvili

neli amohqonda.fexiT mimavali farnavazi da qalTamze varskv-

lavebiT moWedil cas gahyurebdnen. isini erTmane-Tis gverdiT imyofebodnen da sixarulisagan bed-nierebi da aRelvebulebi iyvnen.

soflis ganapiras, ferdobTan axlos, xis qveS erTmaneTis gverdiT Camosxdnen. farnavazma Tavi-si Zlieri mklavi aTrTolebul qalTa mzes msubu-qad mohxvia da bednierebisagan atirebuli sa-trfo gulSi Caikra. mere Sublze Tbilad eambora da cota xnis Semdeg aRelvebulma wasCurCula:

– Cemo patarav, vin ifiqrebda, Turme ra Zlier gvyvarebia erTmaneTi.

isini usazRvrod bednirebi iyvnen. mgznebare-biT anTebul maTs gulebs usityvod esmodaT erT-maneTis. Caxutebulebs Tbil siamovnebas hgvirda erTurTis gaxSirebuli sunTqvis SegrZneba. sixa-rulis cxeli cremlebi Rawvebze sdioda qalTa-mzes.

maTma aTrTolebulma bageebma TavisTavad monaxes erTmaneTi, nazad SeerTdnen da vnebis more viT CaiZirnen da Caikargnen siamovnebis im tk-bi l , mgzne bare usasrulobaSi, sadac saocnebo ne-tarebiT droisa da sivrcis SegrZneba Secvlilia dakargulia?.

maTi aRelvebuli gulebi sitkboebis uZiro morevSi, jer ganucdeli pirveli siyvarulisaken miikvlevdnen gzas.

Page 93: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

93

farnavazi

XII

meore dRes saxlSi yvela gaxarebuli da bed-nieri sCanda. yvelaferi Tavis adgilze dabrunda Tumca maT yoveldRiur cxovrebas raRac axali xibli miscemoda, ojaxSi xalisi da sixaruli igr-Znoboda.

mesame dilas qalTamzem farnavazs mamakacis zeda, sagareo, oTxadgakecili perangi gadasca da hkiTxa:

– farnavaz, aba, Tu gaxsovs, ra aris es? – da gaRimebulma miuTiTa gakecili perangis kuTxeSi amoqarguli naqargze.

farnavazi Tvals vera swyvetavda qalTamzis RvTaebriv lamazad moRimar saxes, mis momwvano Tvalebs, saidanac siTbo da siyvaruli mzis sxi-vebiviT iRvreboda. mas mxolod erTi survili ipy-roboda, mSvenieri pir-saxe da Tvalebi mxur valed daekocna qalTamzisaTvis, Tumca sxvaTa Tandas-wrebiT amas ar gaakeTebda. qalTamze gumaniT miux-vda fiqr-sawadels. gulis siRrmeSi esiamovna da odnav awiTlda. miuaxlovda farnavazs, naqargze

Page 94: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

94

zurab kalatoziSvili

TiTi daado da xmadabla, TiTqos waumRerao, nela damarcvla:

– farnavaz, aqeT... amas Sexede... – farnavazs Caecina da naqargs daxeda. oTxad gakecil perang-ze Zvel-kolxuri simbolikis damwerlobiT amo-qarguli iyo qalis gamosaxuleba da mze, zustad ise, bavSvobaSi farnavazma qalTamzes rom aswavla, rogor gamoesaxa Tavisi saxeli – qalis simbolo, gverdiT mze moxatuli.

farnavazi gahkvirda, didi dro gasuliyo mas Semdeg, magram qalTamzes ar daviwyeboda. man peran gi gaSala da dainaxa, rom perangis marjvena mxa res, qalTamzis simbolos sapirispirod, gamo-qarguli iyo kaci da mze. orazovan simbolos So-ris ki gasaocari silamazis ornamentuli naqargi iyo gamosaxuli.

samarisebul siCumeSi yrud gaisma iq myofi da-narCeni ojaxis wevrebis aRtacebis SeZaxilebi. yve-las Zalian moewona naqarg-naxelavi. gaocebulma lelam Svils hkiTxa:

– qalTamze, Svilo, Senia es naqargi?qalTamzem Tavi morcxvad daxara da farnavazs

sTxova, perangi gadaecva.farnavazma morTul-moqarguli samosi swra-

fad gadaicva, kmayofilma oriode nabiji gaiar-gamoiara da Semdeg madlobis niSnad, qalTamze gulSi Caikra. maTs garSemo ki ismoda qalTamzis xelis sinatifisa da xelsaqmis codnis saqebari sityvebi.

saxalxod alerss qalTamzec erideboda, man

Page 95: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

95

farnavazi

farnavazs agrZnobina da moxerxebulad, viTomda, xelidan gausxlta mas.

odnav darcxvenilma qalTamzem farnavazs Sexeda da uTxra:

– netav qarTuli damwerloba arsebobdes. gu-randa, nani da me Sen, baqars da mamaCems Tqvenive saxelebiT dagiqargavdiT samosels, – Tan gad-moxeda farnavazis gamxiarulebul debs.

farnavazma gaocebulma Sexeda Tvalebgabrw-yinebul qalTamzes, romlis naTqvami emTxveoda farnavazis Canafiqrsa da Soreul gegmebs.

farnavazs bevrjer uocnebia, rom damdgariyo dro, rodesac qarTli ganTavisufldeboda azon-isagan da berZnuli zegavlenisagan. qarTlSi qarT-veli mefe imefebda da qveyanas qarTuli ena-damw-erloba eqneboda.

farnavazma Cafiqrebul da warbebSemarTul garindebul dedamiss gahxeda. Semdeg qalTamz-es xeli frTxilad Seavlo, magidasTan miiyvana, skamze Camosva, magidasTan SekrebulT Tvali moav-lo da mSvidad, damajereblad warmosTqva:

– Cven unda SevqmnaT qarTuli damwerloba, Cven yvelam erTad!

xanmokle siCumis Camovardnis Semdeg, bakuri fexze wamodga, SeWaRaravebul ulvaSze xeli gais-va da rusudans mimarTa:

– rusudan, dao Cemo! Senis wyalobiT Cveni xu-Tive Svili didad ganswavlulni arian mravalmxriv da mravagsgzis! qarTvelTa Soris, dResdReo-biT, mTels qarTlSi, albaT, imden swavluls ver

Page 96: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

96

zurab kalatoziSvili

mouyris erTad kaci Tavs, ramdeni swavlulic, am erT WerqveS arian TavSeyrilni. baraqala, rusu-dan! aseTi saqmisaTvisa da aseTi Svilis gaCena-aR-zrdisaTvis.

saubarSi lelac CaerTo: – marTali xar, bakur, amaTze meti Tu icis vin-

mem rame? – da orive xeli gaSala.rusudanma farnavazs Sexeda da didad kmayo-

fili toniT SeekiTxa: – rodisaTvis gaqvs gamiznuli, Svilo, am didad

sasikeTo saqmis dawyeba?farnavazma baqars, qalTamzesa da Tavis debs

xelebi gadahxvia da RimiliT miugo dedamiss: – rac male, miT ukeTesi, dedaCemo, Tundac

dResve!farnavazis garSemo mxiaruli sicili atyda.rusudans es idea da azri Zalian moewona, esi-

amovna da farnavazs urCia, moeZebna samefo karis yofili swavlulTufrosi, kvirike, romelic did daxmarebas gauwevda. farnavazs yvela didi six-aruliT Sehpirda daxmarebas axali qarTuli an-banis Seqmna-SerCeva-damuSavebaSi.

am didi saqmisaTvis, marTlacda, sad naxa-vda farnavazi ukeTesad momzadebul xalxs. ager, Tvrameti welia ukve, rac yvelgan berZnebi par-paSoben da yovelive qarTuli sulieri gamovlineba Caklul-miZinebulia. Zvel-kolxuri damwerlobac ganuviTarebeli darCa, swored berZen-pontoeleb-is gamo da dRes-dReobiT igi mkvdari damwerloba

Page 97: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

97

farnavazi

gamxdariyo.farnavazma da baqarma daiwyes nel-nela Sekre-

bva imdroindel qarTvelTa miwebze arsebuli an Semonaxuli sxvadasxva damwerlobiTi miniSnebeb-isa da arsobrivi niSan-simboloebisa, romlebic rom aRmniSvnelobiTi saxiT odesRac ixmareboda, an kidev xmarebaSi iyo qarTlSi, mTaSi, kaxSi, herSi, samcxeSi, egrissa da svaneTs.

Sekrebil-Segrovebul nimuSebsa da simbolur miTiTebebs, saxlSi dabrunebisas yvela erTad amowmebdnen, adarebdnen, axarisxebdnen da kinZav-dnen.

festosis disko.Zveli kolxuri damwerloba

Sedarebebs axdendnen berZnul, arameul, iu-deur damwerlobebsa da anbanTa Tanmimdevrul asoTa wyobasTan.

erTmaneTs adarebdnen maT asoTa moxazuloba-

Page 98: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

98

zurab kalatoziSvili

sa da xelweras.farnavazis azriT, qarTuli anbani da damw-

erloba imdenad srulyofilad unda yofiliyo Sedgenili, rom qarTuli wera-kiTxvis mcodne ada-mians ar unda gasWirveboda sxva ucxo enis Seswavla da maszed saubar-laparaki, radganac didi savaW-ro-saqaravno gzebis gadakveTaze mdebare qarTl-Si uamravi erisa da juris adamiani iyrida Tavs da vaWrobis ganviTareba didad Seuwyobda xels moma-vali qarTvelTa saxelmwifos gaZlierebas.

mTeli zafxuli, Semodgoma da zamTari muSao-bdnen orive ojaxis wevrebi qarTuli anbanisa da ena-damwerlobis Sesaqmnelad.

didi mondomebiTa da mzrunvelobiT SearCies da Sehqmnes qarTuli anbanis asoebi da maTi Tan-mimdevrobiTi wyoba. anbanis asoTa nimuSebad gamoiyenes maT mierve moZiebuli da ukve arsebuli ramdenime simboluri aso-miniSnebani, zogierTi asoTa nimuSebi gaaumjobeses an odnav Sescvales, bevri axali aso ki TviTonve Sehqmnes da moigones.

farnavazi didi mondomebiT ekideboda yove-live saqmes, yovel wvrilmans, aanalizebdnen da saRad msjelobdnen yovelive patara, TiTqosda umniSvnelo detalze.

gazafxulis damdegs qarTuli enis anbanis asoebTa Seqmna-SerCeva, dasrulebuli iyo; magram anbanis Sedgenisa da SerCevis Semdeg gadasawyveti iyo, Tu rogor aekazmaT da ra saxis damwerlobiTi forma-moxatuloba miecaT qarTuUli asoebisaTvis.

SearCies oTxi gansxvavebuli saxeobis formis

Page 99: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

99

farnavazi

damwerloba-moxazuloba-moxatva: pirveli unda yofiliyo oTxkuTxovani moxazulobis formis asoebi.

– meore mrgvlovani formis.– mesame simaRleSi wagrZelebul formiT.– meoTxe siganeSi gagrZelebul-gawelili

formis saxiT.damwerloba unda yofiliyo lamazi da natifi

xeliT Sesrulebuli, amitom lelas, farnavazis debsa da qalTamzes daevalaT, rom maT, erTmaneTi-sagan damoukideblad cal-calke, amoeqargaT qar-TuUl asoebTa anbani da ramdenime sityva.

lelas mier naswavli xelsaqme gogonebs kar-gad aeTvisebinaT, Cinebuli qargvis xeli hqondaT da isini didi sixaruliTa da mondomebiT Seudgnen qarTuli asoTawyobis anbanis sxvadasxva nimuSebis amoqargvas.

yvela guldasmiTa da natifi xeliT cdilobda pirveli qarTuli anbanis lamazad gamoyvanas.

marTalia, lela da gogonebi erTmaneTis nax-elavs Segnebulad ar naxulobdnen, magram far-navazi drodadro Semouvlida xolme cal-calke mandilosnebs da keTilganwyobiT uqebda maT namu-Sevars.

Svilis Semyure rusudani didad gaxarebuli iyo, radganac davaJkacebul farnavazSi igi ukve xedavda da gansWvretda im sasikeTo Tvisebebs, romlebic rom xels Seuwyobdnen mas, rogorc momavali saxelmwifo moRvawis TandaTanobiTa da nel-nela CamoyalibebaSi, romelic izrunebda da

Page 100: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

100

zurab kalatoziSvili

ifiqrebda Tavisi qveynisa da eris keTildReobaze.gavida xani da mandilosnebs qarTuli asoTaw-

yobis anbanis moxatva-moqargva daesrulebinaT.da ai, dadga dro, rodesac unda aerCiaT Tu

romeli an rogori formisa da moxatuloba-moxa-zulobis asoTawyobis ahkazmuloba, ufro ukeTesi iqneboda momavali qarTuli ena-damwerlobisaT-vis.

Seikribnen yvela erTad. umniSvnelovanesi dRe iyo es dRe maTs cxovrebaSi, yvela Zalian Relav-da. saxlis kedelze erTmaneTis gverdiT dahkides oTxi TeTri abreSumis bairaRi, romlebzec amo-qarguli iyo qarTuli anbanis asoTwyoba da ram-denime sityva.

ojaxis yvela wevrebi magidasTan isxdnen da aRfrTovanebulebi Sehyurebdnen qarTuli asoT-damwerlobis oTxive nimuSs, romlebic natifad da lamazad iyvnen Sesrulebul-naqargni. oTxive mandilosans Cinebuli xeli hqonda, magram yvelas aRtaceba da mowoneba mrgvlovanma asoTdamwer-lobam gamoiwvia.

yvelam aRiara mrgvlovani moxatul-moxazu-lobisa da saxe-formis asoTa-damwelobis meti si-lamaze, meti simartive werisaTvis, meti mSvenier-eba da simsubuqe-haerovnoba.

mrgvlovani asoTdamwerloba qalTamzis naqar-gi iyo.

qarTuli asoTawyobis gamoyvana-moxatva-gamo-qargvaSi, qalTamzes is didi siyvaruli Caeqsova da Caedo, romelic rom mas gaaCnda farnavazis mima-

Page 101: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

101

farnavazi

rT.siyvarulCaqsovili qarTuli anbanis asoTaw-

yobas, boloSi sami sityva hqonda kidev minaqargi, romlebic TeTri abreSumis baRdadze gamosaxul-ni, saocneobo leqs-simRerasaviT ikiTxebodnen: – samSoblo. saqarTvelo. farnavazi. ZvelqarTulad

XIII

mcxeTaSi didi sadResaswaulo jiriToba-ya-baxis asparezobis dro axlovdeboda, romelsac mefe azoni yovelwliurad marTavda.

farnavazma gadawyvita, rom mcxeTaSi Casuliyo da monawileoba mieRo yabax-asparezobis SejibrSi.

mcxeTaSi gamgzavreba farnavazma mxolod baqarisATanxlebiT gadawyvita. gaamzades durZuke-Tidan Camoyvanili bedaurebi da saxlSi Sebrund-nen ojaxTan gamosamSvidobeblad.

yvela Relavda da nerviulobda, SiSobdnen, rom mcxeTaSi farnavazi da baqari raime xifaTs ar gadahyrodnen.

adreul periodSi bakurTan erTad ymawvilTa mogzaurobebisas saxlSi darCenili xalxi Sedar-ebiT mSvidad imyofebodnen xolme.

amJamad farnavazi da baqari ocdaor wlamde miRweuli kacni iyvnen, mTa ukve epataravebodaT maT, TumcaRa yvela maTi sayvareli xalxi swored mTaSi egulebodaT, magram maTi gulebi ufro didi saqmis SeWidebasa da metis gakeTebas iTxovdnen,

Page 102: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

102

zurab kalatoziSvili

aki bavSvobidanvec ase aRzardes da yovelive amas ojaxis wevrebic naTlad grZnobdnen da xedavdnen.

ojaxis yvela wevrebi Tvalacremlebulebi gamoemSvidobnen mcxeTas mimavalT da karSi gam-ovidnen maTs gasacileblad. bakurma Wabukebs sag-zlad, nuzliT gamzadebuli ori topraki gadas-ca. maT toprakebi cxenebs dahkides da cxenebze asamxedreblad moemzadnen. rusudani maT kvlav mi-uaxlovda gamosamSvidobeblad. gadaexvia orives, daloca da didi sifrTxile-TavdaWeriloba sTxo-va borotmosisxle da kacTmoZule, verag azonTan Sexvedrisas.

Tvalacremlebulma qalTamzem Tavi veRar Sei-kava da kvlav gamoenTo maTken. jer baqars gadaex-via da wasCurCula: `gaufrTxildio farnavazs~, Semdeg ki farnavazs Semoexvia da cremlmoreulma SesTxova: – `damibrundio~.

saxlis banze gadmomdgarni bakuri da man-dilosnebi manamde gahyurebdnen mxedrebs, sanam isini Tvals ar miefarnen.

gamcilebelni uxmod idgnen saxlis maRal banze, yvela Sinaganad grZnobda, rom raRac moxde-boda da ucxo cvlilebis winaTgrZnoba daufle-boda maTs gulebsa da gonebas.

mcxeTis mTavar moedanze uamrav mojiriTes, mxedarsa da mebrZols moeyaraT Tavi.

gamarjvebuli mxedrisTvis jildod vercxlis Tasi daewesebina azons. TviT ki moCardaxebul maR-lobze dadgmul taxtze ganTavsebuliyo, garSemo

Page 103: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

103

farnavazi

sasaxlis kacTa da samefo dacviT garSemorty-muli. man Tvali gadaavlo sajiriTo moedanze mxedar-moasparezeTa mzadyofnas, niSani misca da Sejibri daiwyo.

moasparezeni erTmaneTs pirvelad mSvildis srolaSi gaejibrnen. farnavazis jeric dadga. misi nasroli sami isari tyup-tyupad miebjina erT-maneTs.

Sejibris Semdegi saxeobac warmatebiT ganvlo farnavazma.

grZelTasmaSebmuli sabrZolo Subi styor-cna farnavazma da simaRleze gakidebul rgolSi msubuqad gaalivliva.

Sejibris Semdeg saxeobaSi moasparezeni gaWen-ebuli cxenidan isev mSvildisa da Subis srolaSi unda gajibrebodnen erTmaneTs.

ramdenime aTeuli moasparezedan am saxeobis Sejibris Semdeg mxolod oTxniRa SemorCnen, maT Soris farnavazic.

Sejibris Semdeg saxeobaSi unda gajibrebod-nen, vin ufro swrafad da nakleb droSi daCexavda sarebze wamocmul moZrav gogrebs.

farnavazi bolo, meoTxe moaspareze iyo. misi droc dadga. baqarma mSvildi da isrebi CamoarT-va farnavazs da gadasca mas almasiviT alesili Txla d gamoWedil-gamobrZmedili kavkasiuri xma-li. simaRlidan dauSves Tokze damagrebuli sim-Zime. aRWrialdnen borbal-gorgolaWebi da go-grawamocmulma sarebma daiwyes dabla-maRla da wriuli moZraobebi.

Page 104: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

104

zurab kalatoziSvili

farnavazma gaaWena cxeni, xelis swrafi moZ-raobebiT xmali ausv-dausva da gamousva sarze wamocmul gogrebs da swrafad cxendacxen Caiqro-la. yvela gogra mTeli iyo, mayureblebSi damci-navi sicil-CoCqoli atyda.

Tokze damagrebuli simZime miwaze daeSva da sarebis moZraoba Sewyda. farnavazma moatriala cxeni, gograwamocmuli sarebis mTavar Zel-Rer-ZTan miiWra da mTeli ZaliT zevidan dahkra fexi Zels.

Zel-RerZze damagrebuli sarebi SeinZra da yvela gogras wasxepili Tavebi Zirs dascvivdaT. mcxeTis moedanze Segrovebulma mayurebelma aRta cebisagan yiJina dahkres.

gakvirvebulma azonma Tavisi dacvis ufross gaxeda da uTxra: – `gamige, vin ariso es ucxo mxe-dari~.

berZenma mebrZolma daazusta da maleve moax-sena azons:

– iberieli unda iyos, mTidan aris, mgoni, Camo-sulio.

Sejibr-asparezobis bolo saxeobas ori mxe-dariRa SemorCa, berZeni asisTavi da farnavazi.

azonis brZanebiT, vercxlis Tasi maRali xis svet-boZze Semodges. gaWenebuli cxenidan mSvildis sroliT vinc vercxlis Tass Camoagdeb-da, mTavari jildoc mas rCeboda da jiriToba-ya-baxis gamarjvebulic igi iqneboda.

berZenma asisTavma gaaWena cxeni, mozida mSvil-di da gastyorcna isari, qiburjma vercxlis Tass SxuiliT Tavs zemoT gadaufrina.

Page 105: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

105

farnavazi

farnavazis jeric dadga. dasZra man Tavisi cxeni, gausworda vercxlisTasovan Zel-svets, uzangebze wamoiwia, welSi gaimarTa da styorcna isari.

vercxlis Tasma zariviT gaiwkaruna. farnavazi cxendacxen ficxel miiWra Zel-svetTan da Zirs daSvebuli vercxlis Tasi haerSive mSvildis Tavs wamoacva.

mcxeTelebma isev aRfrTovanebis yiJina dahkres.

azoni taxtidan wamodga da farnavazi xeliT TavisTan moixmo.

farnavazi miuaxlovda moCardaxebul kvarcx-lbekovan maRal bans da azonis win cxenidan Camo-qveiTda.

azonma saxeli da vinaoba-sadauroba hkiTxa. farnavazi amas ar moeloda, odnav Seyovnda da Semdeg welSi gamarTulma Tamamad miugo azons: _ `farnavazi iberiidan~. taxtis win dadgmul patara tablaze gamagrilebel sasmel-TasebTan gverdiT mdebare dafnis gvirgvini aiRo xelSi azonma da farnavazs aniSna, momiaxlovdio.

farnavazma aiara kvarcxlbekis safexurebi da moCardaxebul banze, dafnis gvirgviniT xeleb-SemarTuli azonis pirispir aRmoCnda, romelsac aqeT-iqedan iaraRmomarjvebuli samefo dacvis meb rZolebi amosdgomodnen.

hai, ramdenjer unatria farnavazs, rom pi-rispir Sexvedroda mamisa da biZis mkvlel borot-mosisxle azons.

kriWaSekrulma farnavazma pirdapir saxeSi

Page 106: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

106

zurab kalatoziSvili

Sexeda azons da mis sulsa da guls SurisZiebis sisxli moawva.

azonma mcxeTis moedanze Sekrebili xalxis gasagonad xmamaRla, omaxianad SesZaxa: _ ̀ farnava-zi iberiidan~ – da dafnis gvirgvini Tavze daadga.

farnavazi Sehyurebda azonis amRvreul, cbi-er, undob Tvalebs da yurSi Tavisi aRmzrdelis bakuris sityvebi Caesmoda: `yvelafers Tavisi dro aqvs, jer adrea, moTminebaa saWiro, didi moTmine-ba da Semdeg yovelive Tavisi droiT movao~.

mcxeTis moedanze Sekrebulma xalxma rom gaiges jiriToba-yabaxis gamarjvebuli, Turme, qarTveli yofila, moulodnelobisagan da aRta-cebisagan maT iseTi ZaliT ixuvles da SesZaxes, rom azoni uceb Sedrka da farnavazis qed-moxril Tavze dadgmul dafnis gvirgvins xelebi swrafad SeuSva da moacila.

wamierad SemkrTalma azonma Tavis xelqveiTeb-sa da sasaxlis wevrebs gahxeda da ironiulad war-mosTqva: `veluri brbo~.

azoni Semdeg isev farnavazs miubrunda da sityva civad miugdo:

– saRamos vaxSmad sasaxleSi nadimze xar mowveulio, – da uTargmneT qarTulado, Tavis xelqveiTs gadasZaxa. sasaxlis xalxTan da samefo dacvasTan erTad azoni maleve gaecala iqaurobas.

moCardaxebuli banidan dabla CamosvlisTanave farnavazi aRtacebuli mayureblebis garemocvaSi moeqca.

mravali wlebis ganmavlobaSi yovelwliur jiri-

Page 107: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

107

farnavazi

Toba-SejibrSi, romelsac azoni awyobda, gamarjveba azonis jaris berZenTa mebrZolebs xvdebodaT xol-me wilad da amJamad pirveli SemTxve va iyo, rodesac asparezobaSi gamarjvebuli iberie li qarTveli iyo, amitom mcxeTis qarTveli mosaxleoba da axlo-max-lo Semogarenidan mosuli qarTveli xalxi aRfrTo-vanebulni, gaxarebulni da aRtacebulni iyvnen.

xalxs xelSi aetaca farnavazi da SeZaxilebiT – `farnavazi, farnavazi iberiidan!~. mcxeTis didi moednis Suagulisaken miiwevdnen.

cxenze amxedrebulma da sasaxlisaken mimaval-ma azonma erTxel kidev gahxeda xalxiT savse mcxe-Tis moedans. xelSi atacebuli farnavazis Soreu-li gamosaxuleba zevidan gadahyurebda xalxiT savse mcxeTis moedans.

azoni odnav Cafiqrda, TiTqos, farnavazi sad-Rac enaxa, misi saxe misTvis nacnobi iyo, magram ver gaexsenebina, sad da rodis.

cxenze amxedrebuli baqari didad gaxarebuli iyo farnavazis esoden STambeWdavi warmatebiT.

qarTvelebs jer kidev akrZaluli hqondaT xmal-xanjlis asxma da mcxeTaSi iaraRis tareba, amitom Sejibris damTavrebis Semdeg baqarma far-navazis iaraRi SehfuTa da cxens gadahkida. mas farnavazis cxenic sadaviT eWira da aRfrTovaneb-ul-azvirTebul xalxs dinjad ukan mihyveboda.

uceb baqars win erTi moxuci gadaudga, misi cx-enis sadaves xeli kanakliT Seavlo da SeSfoTebu-li xmiT hkiTxa baqars:

– Svilo, farnavazis Tanmxlebi Tu xar?

Page 108: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

108

zurab kalatoziSvili

baqarma Sexeda aRelvebul TeTrwvera moxucs da miugo:

– namdvilad asea, moxuco, farnavazis Tanmx-lebi var.

moxucma Tvali TvalSi gauyara baqars da xanmokle dumilis Semdeg xmadaweviT, TiTqmis CurCuliT warmosTqva:

– farnavazs Semaxvedre, Svilo, sasaubro maqvs masTan.

moxuci kidev ufro axlos miuaxlovda baqars da xma ufro metad daudabla:

– samefo karis yofili msaxurTufrosi, qaix-osro var, farnavazs aucileblad unda Sevxvde. misTvis mamamisis danabarebi maqvs gadasacemi.

eWvSepyrobilma baqarma odnav Tavi gaaqnia da sifrTxiles miCveulma, civad da pirquSad moin-doma moxucis Tavidan moSoreba:

– ara vici ra, moxuco, damexseni.moxucis mimqral TvalebSi elvam gahkvesa. Ta-

visi uRono xeliT baqars majaSi mTeli ZaliT swv-da da rixianad, mbrZanebulad warmosTqva:

– bebris cixis misadgomebTan quCis kuTxeSi da-gelodebiT! iq viqnebi manamde, sanam ar moxvalT. aucileblad gadaeci Cemi naTqvami, rac rom me mogaxsene! _ da TvaliT aniSna farnavazisaken.

am sityvebis warmoTqmis Semdeg, moxuci SeumC-nevlad xalxSi gauCinarda.

gancvifrebulma baqarma neli svliT gaikvlia xalxSi gza da farnavazs miuaxlovda.

xelSi ayvanili farnavazi xalxma missave cxen-

Page 109: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

109

farnavazi

ze Sesves. erTma axovanma, ulvaSebgadawkepilma kacma

RviniT savse jixvis rqa miawoda farnavazs da Tan xmamaRla SesZaxa: `gamarjvebisa Sesvi, farnavaz, gamarjvebisao!~

– gamarjvebisa, farnavaz, da Sen gaixare Cveni gaxarebisaTvis! – agugunda xalxi. farnavazma jix-vis rqa marjvenaTi miiwvdina. Semdeg welSi gas-worda da marcxena xeli ze aRmarTa.

xalxi mixvda, rom farnavazs sityvis warmoTqma surda.

Sewyda SeZaxilebi da mcxeTis mTavar moedanze samarisebul siCumeSi gaisma farnavazis Zlieri da STambeWdavi omaxiani xma:

_ qarTvelno! qarTlosis Zeno! am jixviT me msurs Sevsva gamarjvebisa, magram ara dRevandel-is, aramed namdvili, WeSmariti da brwyinvale didi gamarjvebisa, romelic rom gvekuTvnis da wina gvaqvs mTels Cvens ersa da qarTvelTa qveyanas!

mravali wlebis manZilze miZinebulma erovnulma grZnobam da siamayem erTbaSad ifeTqa da ixuvla moedanze Sekrebil xalxTa gulebSi, sisxlsa da ZarRvebSi.

mcxeTis moFedanze aTeulaTasobiT Sekrebilma aRfrTovanebulma xalxma iseTi ZaliT iquxa, rom saxlebSi miZinebulma ZuZumwovara Cvilebma SeS-inebulebma tirili morTes, mdinaris piras Crdil-Si gawolili saqoneli da naxiri ki dafrTxa.

farnavazma daclili jixvis rqa haerSi Seisro-la da baqaris TanxlebiT cxeni win gaaWra. uknidan

Page 110: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

110

zurab kalatoziSvili

kidev karga xans moismoda omaxiani SeZaxilebi: `namdvili gamarjvebisa! Cveni gamarjvebisa! didi WeSmariti gamarjvebisa!..~

azoni samefo sasaxlis karibWes miaxlovebu-liyo, rodesac Semoesma mcxeTis moednidan wamo-suli xalxTa aRfrTovanebuli xma-SeZaxilebi, romelmac, TiTqosda, marTla quxiliviT gadauara qarTis mTas.

azonma cxeni SeaCera, cota Seyovnda, mis Tanmx-leb amalas gaxeda da ikiTxa:

_ ra aris es, ra xdeba?_ gamarjvebas ulocaven iberiels. _ swrafi

pasuxi miaSvela azons erT-erTma amalis wevrma.azonma Caicina, Tavi ramdenjerme gaaqnia da

zizRiT warmosTqva: `brbo!..~

***bakuris rCevis Tanaxmad, farnavazi da baqari

Ramis gasaTevad mcxeTaSi saba mWedels unda stum-rebodnen. saba axlobeli, saimedo kaci iyo da misi saxlis WerqveS dasveneba da Zili, uxifaTo iqnebo-da ZmebiviT SezrdilTaTvis.

maT gezi saba mWedlis saxlisaken hqondaT aRe-buli.

farnavazis gverdiT cxendacxen mimavalma baqarma farnavazs uambo mcxeTis moedanze SemTx-veviTi Sexvedra ucnaur moxucTan da masTan idu-mali saubari.

farnavazi daainteresa baqaris monayolma. vnaxoT moxucio, Tqva da maT cxenebi bebris cixis

Page 111: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

111

farnavazi

mimarTulebiT gaaWenes.mxedrebi miuaxlovdnen bebris cixes da Seam-

Cnies cixis maxloblad mdebare saxlis CrdilSi, qvis skamze Camomjdari momlodine moxuci, rome-lic mxedrebis danaxvisTanave myisve fexze wamodga.

farnavazi moxucTan miaxlovebisTanave cxe-nidan CamoqveiTda.

moxucma muxli moiyara da farnavazis xels eam-bora.

– ras Svrebi, moxuco! – wamoiZaxa farnavazma da muxlmoyrili moxuci frTxilad fexze wamoayena.

Tvalcremlmoreulma da akankalebulma mox-ucma farnavazs Sexeda da gulaCuyebulma war-mosTqva:

– farnavaz, Svilo, ramdeni geZebe, aRar mqonda imedi, cocxals Tu mogeswrebodi da gnaxavdi. ro-gor gazrdilxar da davaJkacebulxar, adarnases, mamaSens damsgavsebixar...

– moxuco, geSlebi albaT vinmeSi. mamaCemi vin iyo an ra erqva, Sen ar gecodineba, – RimiliT gaawy-vetina sitya farnavazma.

moxucma Caicina, odnav iribad Sexeda far-navazs da iqednurad miugo:

– Cemi bebruli Tvalebi jer arasdros ar mo-tyuebulan. samarasdroindeli karis msaxurTu-frosi qaixosro var me. mamaSens kargad vicnobdi, wylis ori wveTiviT hgavxarT erTmaneTs Sen da adarnase.

mcxeTis dacemamde SemTxveviT gadaveyare adarnases zustad aq, bebris cixesTan. maSin yvelas

Page 112: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

112

zurab kalatoziSvili

Cven-Cveni gasaWiri gvqonda, magram dResac Tval-win midgas, Tu rogor emSvidobebodi mamaSens, ur-mis kofoze Semdgari patara xanjliT xelSemarTu-li. ai, aq moxda es ambavi, – warmosTqva danaRvlebiT da moxucma Tavisi danaoWebul-gaZvaltyavebuli xeli bebris cixis karibWisaken gaiSvira.

farnavazs moagonda, rom ymawvilobaSi deda-miss monayoli hqonda misTvis es ambavi da sasax-lis karis msaxurTufrosis, qaixosros saxelic bundovnad axsovda, rodesac rusudani sasaxlis cxovrebas gaixsenebda xolme xandaxan.

farnavazi Tbilad moexvia moxucs da uTxra: farnavazi var, namdvilad farnavazi, adarnases Zeo.

moxucma farnavazs miugo, rom raRac Zalzed mniSvnelovani hqonda misTvis gadasacemi da far-navazi da baqari saxlSi miiwvia.

qaixosros saxli bebris cixis galavnis gareT mdebareobda. mTis kalTaze Sefenil saxlebs So-ris misi saxli erT-erTi bolo da ubralo saxli iyo kldis ZirSi ganTavsebuli.

azonis Semosevis dros qaixosros erTaderTi Svili sarkines cixis dacvisas dahRupvoda. azonis gamefebis Semdeg ki qaixosros saxlSi viRac ber-Zeni mxedarTmTavari dabinavebuliyo. mas Semdeg qaixosro Tavis meuRlesTan erTad mcxeTis gareu-banSi gadasuliyo sacxovreblad.

qaixosrom Tavisi cxovrebis mokled Txrobis Semdeg mcirediT awylianebuli Tvalebi SeimSra-la da gulaCuyebulma gaagrZela saubari:

Page 113: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

113

farnavazi

– gasul zamTars, colic gardamecvala, miwas mivabare da sanam mec momiwevda wasvla am qvey-nidan, madloba ufals, rom Sens naxvas moveswari, farnavaz. SenTvis Zalzed mniSvnelovani danabari maqvs gadmosacemi, – warmoTqva es sityvebi qaix-osrom, mZimed wamodga dabali samfexa skamidan da gverdiT mdebare sakuWnaoSi gavida.

maleve oTaxSi Semobrunda da farnavazs oTxad gakecili mcire dolbandi gadasca, Tan sityvier-ad daayola:

– Sen gekuTvnis, gangebisa da bedisweris gamoisobiT, Sens mflobelobaSi gadmodis da me ukve gavnTavisufldi esoden mZime tvirTisagan, romelic mravali wlebis ganmavlobaSi valde-bulebad medo.

– ra aris es? – ikiTxa gakvirvebulma farnavaz-ma da dolbandi frTxilad gadaxsna. farnavazis xelisgulze gadaSlil TeT abreSumze oqros mo-zardaxSuli didi beWedi aelvarda, oqrominanqri-Ta da kveTil-naWedi didi, ucxo, Zvirfasi `qvaT-valiT~.

– qarTlosianTa samefo beWedi! – xmadabla warmosTqva qaixosrom, fanjaraSi gaixeda da kv-lav gaagrZela saubari. – rodesac azoni Tavisi jariT samefo sasaxlis Sida cixe-ezoSi SemoiWra, im dros samara, adarnase, me da mcireodeni dacvis mebrZolebi sasaxlis did darbazSi vimyofebodiT.

samaram TiTidan waiZro samefo beWedi, me gad-momca da damavala, rom es beWedi gadameca qarT-losianTa samefo Stos gamgrZelebeli memvkdir-

Page 114: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

114

zurab kalatoziSvili

esaTvis, Tu vinicoba, isini daiRupebodnen da Semdeg Cumad gamapares samefo darbazidan.

samara, adarnase da samaras yvela memkvidre – ojaxoba daiRupa, amitom es beWedi, rogorc qar-Tlis samefo niSani, Sens mflobelobaSi gadmodis, farnavaz. Sena xar qarTlosianTa Stos gamgrZel-ebeli da mcxeTosis samefo taxtis memkvidre!

mcire dumilis Semdeg farnavazma samefo be-Wedi isev dolbandSi gadaaxvia da qaixosros miugo:

– madloba momixsenebia SenTvis, karis ufroso. sikeTes da erTgul samsaxurs ar dagikargav. im-qveynad wasvlaze fiqri ki daiviwye, jer bevri saqme gvaqvs amqveynad gasakeTebeli, – farnavazi fexze wamodga. qaixosros xeli SeaSvela dabal skamze dajdomaSi, momcro oTaxSi odnav gaiar-gamoiara da Semdeg isev moxucs mimarTa:

– dedaCemi rusudani da Cemi debi, mTaSi San-Se xevisTavTan imyofebian. me da Cemi Zmobili, SanSe xevisTavis SviliSvili baqari, jiriTobis damTavrebis Semdeg dasvenebas saba mWedlis saxlSi vapirebdiT da xval diliT mTaSi unda davbruneb-uliyaviT, magram viTareba Seicvala.

dRes saRamos sasaxleSi azonTan var dabarebu-li. me da baqars wasvla mogviwevs masTan, arwausv-lelobac ar iqneba. sasaxlidan roca davbrundebiT, Semdeg vimsjeloT, Tu ra vqnaT da ra movimoqme-doT, manamde ki samefo beWedi da vercxlis Tasic isev SenTvis Camibarebia, Cemo erTgulo moxuco.

bolo sityvebis warmoTqmisas farnavazi mi-uaxlovda qaixosros, beWdiani dolbandi xelebSi

Page 115: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

115

farnavazi

Caudo, orive xeli Cia mxrebze moavlo moxucs da uTxra: – gamxnevdi, karis ufroso, Cveni droc male dadgeba, Sen ki marto ar dagtovebT, jer kidev bev-ri sasikeTo saqme erTad gvaqvs gasakeTebelio~.

gulaCuyebulma qaixosrom cremli Seum-Cnevlad moicila da farnavazs SesTxova: – azons eride, Svilo, didi gulRvarZliani upiro kacia da nu endobi!

XIV

mcxeTis samefo sasaxleSi azons didi nadim-wveuleba hqonda gamarTuli.

azonis stumrebi ZiriTadad misi yofili Tan-amebrZolebi iyvnen, romlebic zogni sasaxlis ka-ris did-moxeleni gamxdariyvnen da zognic azonis jaris mxedarTmTavrebad dawinaurebuliyvnen.

farnavazisa da baqaris sasaxleSi misvlisas, baqari didi samefo darbazis winamdebare darbaz-Si dastoves, sadac wvril-moxeleni da dacvis me-brZolni ganTavsebuliyvnen.

farnavazi ki did darbazSi Seiyvanes, sadac azoni imyofeboda.

rusudanisagan monayoliT farnavazma icoda, Tu rogori iyo mcxeTis samefo sasaxlis didi dar-bazi, rogori wes-Cveulebebi da tradiciebi iyo sasaxleSi damyarebuli da damkvidrebuli mravali wlebis ganmavlobaSi, magram darbazSi Sesvlisas igi gaocda.

pirveli, rac TvalSi moxvda farnavazs, es iyo samefo didi darbazis sifarTove da sidide,

Page 116: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

116

zurab kalatoziSvili

romelic ar emTxveoda dedamisis mier gadmoce-mul monaTxrobs.

rogorc Canda, azons kidev ufro gaefarTove-bina didi darbazi.

gverdiTi kedeli moeSlaaT da mxolod maRali Zel-sayrdeni svetebi daetovebinaT, romlebic dar-bazis SuaSi darCeniliyvnen maRliv Tavebze arka-mosxmulni. darbazis minaSeni axali nawili ki samefo baRs mibjenoda, farTo aivnebiTa da baRSi Semavali ganieri Tlili kibeebiT. marmariloTi moCuqurT-mebul-mopirkeTebuli didi darbazis sxvadasxva kuTxeebsa da aivnebze marmariloTive mopirkeTebu-li didi magidebi da grZeli skam-taxtrevnebi idga. magidebze uxvad hqonda Semotanili uamravi saWmel-sasmeli, xili, tkbili da nugbari. grZel skam-tax-trevnebze Zvirfasi abreSumiT gadakruli rbili yurT-baliSebi gaefinaT. darbazis Sua sivrceSi xalxis gamrTobi mocekvaveni, jambaz-oxunjni da meleqse-musikosni enacvlebodnen erTmaneTs.

didi darbazis kidev ufro gasalamazeblad irgvliv kedlebTan alag-alag daedgaT, erT dros makedonelis brZanebiT, saberZneTidan mcxeTas gagzavnili berZnuli RmerTebisa da qal-RmerTeb-is marmarilos qandakebebi.

mas Semdeg, rac azonma mcxeTis akropolisSi axali RmerTebi, gaci da gaimi SemoiRo, berZnuli RmerTebi sasaxlis didi darbazis mosarTavad gadaatanina da ai, axla did nadim-wveulebaze, TeTri marmarilosgan didi ostatobiT Tli-li, RmerTebad da qal-RmerTebad miCneuli SiS-

Page 117: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

117

farnavazi

veli qandakebebi zevidan dahyurebdnen samefo darbazSi myof naxevrad SiSvel mokiskise mraval sefe-qalsa da maTTan moarSiye-momruSe RviniT SezarxoSebul azonis stumrebs.

darbazSi myofni yvela karg xasiaTze da gune-baze gamoiyurebodnen. moZalebulma Rvinom Ta-visi saqme qna da idga samefo did darbazSi erTi ambavi, Riranceli da sicil-xorxoci.

azonis stumrebi metwilad Tavisive jaris mx-edarTmTavrebi, aTasisTavebi da asisTavebi iyvnen. samefo karis didmoxelenic da msaxurnic, yofi-li jaris msaxurni da mebrZolni iyvnen, amitomac azonis samefo karze miCveulni iyvnen jariskacul uxeSobasa da sitlanqes, saukeTeso magaliTis mim-cemi ki TviT sisxlisRvrasa da kaciskvlas naCvevi azoni gaxldaT.

azoni RviniT SezarxoSebisas zoma-wonas hkar-gavda da misi uxamsi xumrobebi uxeSobaSic xSirad gadazrdila.

samefo taxtze dabrZanebulma azonma adreve SeamCnia did darbazSi Semosuli wlevandeli Seji-br-asparezobis gamarjvebuli `farnavazi iberi-idan~. misi xelis simarjviT azoni moixibla da farnavazis gamoyeneba Tavis samsaxurSi ganizraxa, viTarca, `yurmoWrili erTguli ZaRlisa~.

azoni farnavazis moxmobas ar Cqarobda. tax-tis gverdiT mdgomi magididan raime nugbarsa da pirsapatio kerZs WaSniks gausinjavda, Rvinos Sesvamda, gamxiaruldeboda da periodulad So-riT gahxedavda xolme farnavazs, akvirdeboad mis

Page 118: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

118

zurab kalatoziSvili

saqcielsa da qmedebas.cxrameti weli gasuliyo mas Semdeg, rac azon-

ma qarTli daipyro da qarTvelTa sxva miwebic daimorCila. am droSi qarTvelTa xasiaTic kargad Seiswavla. mcxeTaSi mmarTvelobis pirvelive wels SeamCnia, rom qarTvelni suliT Zlierni, gautexav-ni da Tavisuflebis moyvarulni iyvnen. maTi dap-yroba SesaZlebeli iyo, magram maTi dabeCaveba, eris saxe-pirovnulobis waSla da morCilad da-moneba – SeuZlebeli. amitom man gadawyvita, rom qarTveli eris sasikeTo Tvisebani Signidan, siR-rmiseuli bunebidan gaetexa. garegnuli da sasia-movno Tviseba-Taviseburebani gulSualedidan gaexrwna da gaeryvna, viTarca garedan mSvenieri Sesaxedaobis vaSls guli rom dampali eqneba, an kidev gulSi dabudebuli Wia Signidan rom dauw-yebs xvras garegnulad janmrTeli xilis nayofs. ai, ase unda daelpo da gaexrwna qarTvelTa Sina-gani suli da guli, maSin mis samefos qarTvelTa mxridan safrTxe aRar daemuqreboda.

qarTvelTa mteri TviT qarTvelebi unda yo-filiyvnen.

azonsa da mis xalxs qarTveli eris sulsa da gulSi unda CaenergaT da gaeRvivebinaT iseTi mank-ieri Tvisebebi, romlebic rom yvela ers TviTga-nadgurebisa da TviTmospobis morevSi CaiTrevda – eris urTierTgaTiSuloba, pirovnuli aRzeveb-isa da gandidebisaken swrafva, piradi keTildReo-bisaTvis yvelaferi ukadrisis kadreba da nor-mad miReba, qveynis, erisa da axlobelTa Ralati,

Page 119: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

119

farnavazi

fuliT mosyidva, kacis kvla, dasmena-dabezReba, moparva-qurdoba, undobloba, SiSis daTesva, ga-nukiTxaoba, usamarTloba, yvelaferze xelis Caqneva da sabolood, yvelafris imedis dakargva.

azons yvelgan ukve didi xania, Tavisi xalxi hyavda gabneul-ganawilebuli. yvela meTodebs iyenebda qarTvelTa gadasagvareblad. SimSilobeb-sac xSirad awyobda, periodulad xalxs yvelafers arTmevdnen da sikvdilis piras misuli damSeuli xalxi ori lukmis gulisaTvis yvelaferze Tanaxma iyo. zogierTi qarTveli Tavis samsaxurSi ahyavda da sxva qarTvelTa dasanaxad, maT did fuls ux-dida, viTomda, did pativSic hyavdaT da yvelasa-gan xelSeuxebloba hqondaT, raTa Suri gaeRvive-bina qarTvelTa Soris. azonma dasavleTiT egrisis sazRvarTan da kaxeTis sazRvarTanac jari Caayena, rom xalxs Tavisufali urTierTkavSiri erTmaneT-Tan ara hqonodaT.

bevri qarTvelic mosyiduli iyo da qarTvel xalxSi boroteba da RvarZli inergeboda.

farnavazsac amgvari xrikebisaTvis gamoiyen-ebda azoni, Tan misi sivaJkacec esaWiroeboda da fuliTac advili mosasyidi iqneboda.

farnavazi darbazis erT-erT kuTxeSi damd-gariyo da gakvirvebuli Sescqeroda samefo sasax-lis yofa-cxovrebas, dana pirs ver gauxsnida da lukma ar gadauvidoda yelSi. swored aq, am dar-bazSi daatyveves mamamisi adarnase da biZamisi sa-mara azonis mebrZolebma.

farnavazi yvelafers da yvelas akvirdeboda,

Page 120: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

120

zurab kalatoziSvili

ainteresebda da swavlobda, Tu vin iyvnen, ra xalxi iyo da an ras warmoadgendnen qarTlis mmarTvelni berZenni.

farnavazs berZeni sasaxlis moxele miuaxlov-da da uTxra, azoni gixmobso.

azonma rom dainaxa moaxlovebuli farnavazi, taxtidan fexze wamodga da sasaxlis darbazSi si-Cume Camovarda.

gverdiT mdgomi magididan azonma Rvinis Tasi aiRo da darbazs mimarTa:

– wlevandeli Sejibris gamarjvebuli iberi-eli farnavazia da tradiciis Tanaxmad, isic Cems sanadiro amalaSi Cairicxeba, iseve, rogorc gasu-li wlebis SejibrTa gamarjvebulni.

Semdeg azonma farnavazs Rvinis Tasi gauwoda da mis ukan mdgom xelqveiTs ironiulad uTxra: – gadauTargmne iberiels qarTulad, rom Sesvas es sasmisi, rogorc rom mcxeTis brbo bRaoda, far-navazis gamarjvebisa.

farnavazma azons Tavi dauxara, sasmisi gamo-arTva, welSi gaimarTa da gamarTuli berZnuliT warmosTqva:

– Cems mklavsa da mondomebas ar davzogav iberiis samefos samsaxurSi. mosva Rvino da sasmisi iqve mdgom msaxurs gadasca.

azons da berZenT gaukvirdaT farnavazis es-oden kargi berZnulis floba. aqa-iq farnavazis saqebari sityvebic gaisma berZenTa mxridan.

isev samefo taxtze damjdarma azonma far-navazs mimarTa:

Page 121: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

121

farnavazi

– mSvildis xmareba da berZnuli ena Cinebuli gcodnia, magram me gogrebis dasxepvam gamaoca. miTxari, es Seni marjvenis damsaxurebaa Tu kavka-siuri xmlisa?

– kavkasiuri xmali rom mqondes aq, ZRvnad mogarTmevdiT. gamarjvebas ki dRes sxvebic im-saxurebdnen, radgan bevri Rirseuli metoqe im-yofeboda dRes sajiriTo moedanze, – Tavmdablad miugo farnavazma.

azons farnavazis Tavmdabloba ufro kadnier siTamamed moeCvena, odnav TvalebmoWutviT gaxeda mas, gaifiqra, cota davafrTxob, SevaSineb, rom dafaseba TavSi ar auvardeso da cbieri saxiT mima-rTa mas:

– kavkasiuri xmlebi Cvenca gvaqvs. gvaCvene, aba, kidev ra SegilZia _ da xelqveiTs aniSna xmali moetanaT, Tavisi dacvis ufross ki azonma xmadab-la uTxra: _ Seebi iberiels, magram ar mokla da ar daasaxiCro, kargi monadire unda iyos, mWirdeba.

darbazis SuagulSi goliaTiviT maRali da Zlieri, odnav SezarxoSebuli berZeni asisTavi win da ukan dadioda da xelSi berZnul maxvils atrialebda, aqeT-iqedan ki Tavisive mebrZolebi xmamaRali SeZaxilebiT amxnevebdnen.

amasobaSi sasaxlis msaxurma xmali moitana da farnavazs gadasca.

farnavazma gaaSiSvla xmali da mosinja. berZen-ma asisTavma farnavazi xmliT xelSi rom dainaxa, myisve ekveTa mas.

foladis kvesis xmis gagonebaze, gverdiTi darbazebidan xalxi seiris sayureblad did dar-

Page 122: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

122

zurab kalatoziSvili

bazs moawyda.kars iqiT, meore darbazSi myofi baqari mTeli

am xnis ganmavlobaSi Tvals ar aSorebda farnavazs, Soridan, Ria karidan sWvretda mas da rodesac farnavazi da berZeni asisTavi erTmaneTs Seebnen, baqarmac idrova, sxvebTan erTad did mTavar dar-bazSi Semovida da SeumCnevlad karis maxloblad ganTavsda.

RviniT Segulianebuli berZeni asisTavi Zli-erad da umowyalod utevda xmaldaxmal farnavazs, romelic advilad igeriebda berZeni mebrZolis ficxel Semotevebs.

cota xnis Semdeg berZeni asisTavi ufro gagulisda da meti ZaliTa da siswrafiT eZgera farnavazs. es ukve TamaS-garTobas aRara hgavda.

farnavazi Setevaze gadasvlas ar apirebda, mx-olod moxerxebulad igeriebda gaficxebul ber-Zens da Semdeg RimiliT SesZaxa mas: `damSviddi, asisTavo, es mxolod TamaSiao~.

berZenma mebrZolma sul dakarga moTmineba da gaSmagebiT Seutia farnavazs, gardi-gardmo naper-wklebs afrqvevdnen maTi xmlebi. garSemo myofTa SeZaxilebic aRar ismoda, yvela daZabuli Sehyu-rebda darbazis Suaguls da Tan cal Tvals azon-isaken aparebdnen, elodnen, rodis Seswyvetda azoni orTabrZolas, magram azoni yoymanobda xm-liT SeWidulTa SeCerebas. mas uyvarda ukidures daZabulobamde situaciis miyvana, raTa gamoecada esa Tu is adamiani, gaego, ra sisxli sCqefda mis ZarRvebSi, ras warmoadgenda da risgan iyo Seq-mnil-Camoyalibebuli misi suli.

Page 123: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

123

farnavazi

farnavazs mobezrda, berZeni asisTavi rom ar epueboda da gadawyvita, bolo moeRo misi uxeSi da uazro jiutobisaTvis; gamoeyenebina misi aRmz-rdelis bakuris mier naswavli sabrZolo xerxi, romelsac farnavazi da baqari bavSvobidanve swav-lobdnen da xvewdnen erTmaneTTan xmliT wvrTna-varjiSSi.

farnavazma erTi nabijiT ukan daixia da mar-jvena xmliani xeli ukan daswia.

asisTavma mklavi mTels sigrZeze gaSala da max-vili farnavazisaken mimarTa, swored amas eloda farnavazi. elviseburi siswrafiT erTi nabiji win wasdga, moulodnelad ukan daweuli xeli gaSala, gamarTa da Tavisi xmali berZenis maxvils gamosdo, maja xmalTan erTad swrafad samjer daatriala da bolo datrialebisas Tavisi xmali berZnis maxvils dablidan Zlierad ahkra.

berZnulma maxvilma erTi gaiwkaruna, asisTavs xelidan gausxlta, maRla avardnilma haerSi bruni gaakeTa da farnavazis ferxTiT zRarTaniT daeca.

yvelaferi ise swrafad moxda, rom berZeni asiaTavi TvalebgafarTovebuli da pirdabCenili saxtad darCeniliyo.

atyda garSemomyofTa sicil-xarxari. farnava-zi daixara, Zirs davardnili maxvili xelSi aiRo, berZen asisTavs RimiliT daubruna da TviTon azonisaken gaeSura xmlis dasabruneblad.

uceb raRac xmaur-CoCqoli atyda darbazSi da farnavazs Semoesma baqaris xma:

– zurgi, farnavaz!

Page 124: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

124

zurab kalatoziSvili

farnavazma swrafad miabruna Tavi da dainaxa, rom damcirebul-gaborotebuli berZeni asisTavi maxvilgawvdili sirbiliT uaxlovdeboda zurgs-uknidan.

farnavazi odnav marjvniv gadga, asisTavis max-vilgawvdili mklavi marcxena iRliaSi moiqcia da Tavisi xmlis vada Zlierad dahkra berZeni mebrZo-lis maxvilCaWidebul xels.

asisTavis maxvilCabRujuli maja farnavazis odnav moxril marcxena muxlze daeSva da berZnu-li maxvilis wveri qvis Zirs miebjina. farnavazma mTeli ZaliT dahkra marjvena fexi, mis marcxena muxlsa da iataks Soris iribad moqceul maxvils.

asisTavis maxvili Suaze gadatyda da marcxena idayvi farnavazma gametebiT saxeSi hkra mis zurgs ukan moxril asisTavs.

maxvilgadatexili, vadaCabRujuli da saxeSe-lewili berZeni asisTavi farnavazis zurgs ukan rumbiviT gadavarda da cxvir-bagidan sisxli waskda.

gaocebuli azoni taxtidan wamodga, Tavisi dacvis ufross xelis aweviT aniSna, kmarao da far-navazs mimarTa:

– iberielo, ufro garkveviT miTxari, vina xar, saidan xar da berZnuli ena sad iswavle?

farnavazma xmali azonis ferxTiT, kibis safe-xurze dado, welSi gaimarTa da miugo:

– Cemi winaprebi taoelni arian warmomavlobiT da berZnuli amitom vici. amJamad ojaxTan erTad mTaSi vcxovrob da monadireoba, tyav-bewvis gas-

Page 125: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

125

farnavazi

yidviT virCenT Tavso.azonma CaixiTxiTa da farnavazs miugo:– TiTqmis me mgvanebixar, magram Sengan gan-

sxvavebiT, me mcxeTaSi vcxovrob. Senc mcxeTas gadmoxval sacxovreblad, yovel nadirobisas Tan unda maxlde. ai, esec SenTvis momicia, saxli SeiZine mcxeTaSi. – da azonma farnavazs vercxlis fuliT savse qisa gadaugdo.

farnavazma Tavi daukra, madloba gadauxada da gamobrunebas apirebda, rom azonma isev SeaCera: – moiTmine, es xmali iberiis yofili spaspetis naqo-nia, mas xmali didi xania, aRar sWirdeba, SenTvis miCuqebia, daimsaxure da xmlis tarebis uflebas gaZlev, radganac naxevrad berZeni xar.

farnavazs TvalT daubnelda, sibrazisagan gaxelebam da yelSi mowolilma boRmam mas sityvis Tqmis unari daakargvina. araferi SeimCnia, mami-seuli xmali usityvod aiRo, azons Tavi daukra da darbazis gasasvleli karisaken gaemarTa.

karTan sasaxlis moxelem farnavazs uTxra, ma-leve Segvatyobine, sad dasaxldebi mcxeTaSio.

sasaxlis darbazidan gamosvlis Semdeg, far-navazma da baqarma samefo cixe-simagris Sida ezoSi TavianTi cxenebi moiZies, cixis galavnis WiSkarSi gamovidnen da qaixosros saxlisaken gaswies.

Page 126: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

126

zurab kalatoziSvili

Page 127: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

127

farnavazi

XV

qaixosros saxlis karis zRurblTan Camom-jdars CasTvlemoda. cxenebis floqvebis xmam ga-moaRviZa, wamodga, moaxlovebul da CamoqveiTe-bul farnavazsa da baqars Seegeba, madloba RmerTs, mSvidobiT dabrundiTo, warmosTqva da saxlSi SeuZRva azonisgan momaval stumrebs.

Rame iyo da dasaZineblad nabadgagebul tax-teb ze maleve ganTavsdnen.

farnavazsa da baqars gauWirdaT CaZineba, Tumca sakmaod daRlilebi iyvnen. Zalzed dat-virTuli da Zlieri STabeWdilebebiT aRsavse dRe ganvles. xvdebodnen, dRem, romelmac Sescvala maTi cxovrebis gezi, dauviwyari unda gamxdariyo maTTvis. naTlad dainaxes, rom damTavrda Cveuli, yoveldRiuri arsebobaba da xvalindeli dRidan iwyeboda axali, gamoucnobi, saSiSi da xifaTiT aR-savse, rTuli cxovreba.

mamlis pirveli yivilisas CasTvlimes, daRli-lobam Tavisi gaitana.

meore dRis dila gaTenda. qaixosrom mwiri sauzme gauwyo gamoRviZebul farnavazsa da baqars, Tan moubodiSa:

– momiteveT mciredisaTvis, gaWirvebuli, mar-toxela moxuci var da nu damZraxavT. me SeiZleba, zamTramdec veRar mivaRwio, Cemi dReebi ukve daT-vlilia, erTi natvra mqonda, Sen rom menaxe, far-navaz da madloba gamCens, esec amisrulda, axla ki mSvidad SemiZlia wavide im qveynad, nametani da-

Page 128: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

128

zurab kalatoziSvili

vamZime wuTisofeli, – amoioxra moxucma da kvlav ganagrZo saubari: – Rame daqancul-daRlilebi meCveneT da aRar SegawuxeT laparakiT, azons Tu SexvdiT sasaxleSi?

farnavazma sufrasTan gverdiT moisva qaixos-ro, daamSvida da mokled mouTxro, rac rom moxda sasaxleSi azonTan Sexvedrisas.

qaixosro gaocebuli, yuradRebiT usmenda farnavazis monayols, adarnasiseuli xmalic Sea-mowma da Semdeg hkiTxa mas:

– azonma Tu mcxeTaSi darCena dagavala da mis samsaxurSi iqnebi, sacxovrebeli adgili Tu gaqvs arCeuli, an dedasa da debs ras upirebo?

farnavazma mcire dumilis Semdeg qaixosros Sexeda da miugo:

– karis ufroso, Senze ukeTesad aravin ar icis, ra moxda mcxeTaSi azonis Semosvlisas, an sad mde-bareobs mamaCemis, Cemi ojaxiseuli saxl-kari da ra mouvida mas. momiyevi yvelaferi dawvrilebiT, rac ici da Semdeg gadavwyvitoT, Tu ra movimoqme-doT da ra viRonoT.

qaixosrom erTi Rrmad amoisunTqa, momcro mawvnis qila akankalebuli xeliT magidaze dado da mZrwolvare xmiT gaixsena, mcxeTis ukeTuri da SavbediTi gardasruli dReni. man dawvrilebiT aRwera sarkinis cixisa da mcxeTis dacema, azonis mier samefo cixe-sasaxlis aReba da samarasa da adarnases saxalxod Tavebis mokveTa.

rac Seexeboda adarnases saxl-kars, iq azonis naTesavni dabinavebul- dasaxlebuliyvnen.

Page 129: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

129

farnavazi

farnavazi da baqari didi yuradRebiT usmen-dnen moxucs. marTalia, maT icodnen, ra moxda im bedukuRmarT dros mcxeTaSi, magram yovelive im movlenebis Semswres da sakuTar Tavze datriale-buli Wir-varam gamovlili kacis monayols pirve-lad ismendnen.

qaixosrom daasrula Txroba da damZimebulma siCumem daisadgura moxucis patara saxlis viwro oTaxSi.

damwuxrebuli da Tavdaxrili farnavazi Tval-gaSterebiT dascqeroda muWSi vadamoqceul mami-seul xmals. qaixosros monayolma misi ojaxis wevrebis sikvdilma mcxeTisa da qarTlis dacema-dapyrobam guli daumZima farnavazs, xanmokle dumilis Semdeg, man mxarze xeli daado moxucs da uTxra:

– bevri ubedureba ginaxavs da gamogivlia, marto aRar dagtovebT. me da baqars gadawyvetili gvqonda, mcxeTaSi saxli mogveZebna dasasaxleb-lad, magram, vfiqrob, saxlis mowyoba mcxeTis ga-lavnis gareT sjobs, Tavisuflebac meti gveqneba da cxenebisTvisac sakmao adgilia aq. ase rom, amaze ukeTess adgils sxvagan verc vnaxavT saxl-karis asaSeneblad. ase ar aris, baqar?

– marTali xar, farnavaz, qaixosro Tu Tanaxmaa da nebas dagvrTavs, aq aRvmarToT saxli da yvela erTad, erT did ojaxad vicxovrebT. ase mTasTanac Tavisufali mimosvla gveqneba da mcxeTis gala-vnis karibWeSi Camdgar mudmiv mecixovne-guSageb-sac moveridebiTo.

Page 130: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

130

zurab kalatoziSvili

qaixosros am moulodneli sixarulisagan guli auCuyda da TvalTcerml momdgarma Tqva:

– gmadlobT, Svilebo, gaixareT, am sibereSi Cemi gaxarebisaTvis.

farnavazma gasamxneveblad beWebze xeli mou-TaTuna moxucs da miugo:

– axla mSenebel-xuroTa naxva mWirdeba, rom ojaxis Camoyvanamde saxli gavmarToT; me da baqari mcxeTas wavalT da maleve davbrundebiT.

mTeli kavkasiis umniSvnelovanesi qalaqi, mraval aTeulaTasovani macxovrebeliT, qarTlis guli mcxeTa, mxolod savaWro msxvil did cen-trs ar warmoadgenda. vaWrobis garda mcxeTaSi da mis sxvadasxva ubnebSi gansxvavebuli xelos-noba-saqmianobebi iyo ganviTarebuli: sarkineSi, liTonis warmoeba; wiwamurSi, soflis meurneoba; karnisxevSi, meTuneoba; bebris cixis maxloblad, qviTa da xiT xuroba, zemo avWalaSi minisa da Tixis, mcxeTaSi – oqrosa da vercxlis warmoeba. mrava-lad arsebobda kramitiT daxuruli antikuri aba-noebi, svetebiani darbazebi da qarvaslebi moqara-vne movaWreTaTvis.

RarTiskar-bebris cixis ubanSi misvlisas far-navazi danaxvisTanave icnes mSeneblebma da didad gaixares, rom mcxeTis guSindeli gamarjvebuli gmirisaTvis samsaxuris gaweva SeeZloT. isini swored winandRel jiriTobaze saubrobdnen aRt-acebulni, rodesac maTTan farnavazi mivida.

kiriT-xuroni da kalatozni qaixosros saxl-Tan miiyvana farnavazma da maT daavala, rom mTis

Page 131: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

131

farnavazi

ferdobis kldovani kuTxis gaswvriv, qviTa da al-iziT ori marTkuTxa formis grZeli kedeli amo-eyvanaT. amdagvarad Seiqmneboda kldis kuTxisa da grZeli kedlebis saSualebiT, kargad Sekruli da saimedod daculi, didi oTxkuTxa formis miwis farTuli sivrce.

samxreTis mxaris yru keldis gaswvriv mTels sigrZeze, Svid metramde moSorebiT, kidev erTi cru kedeli aegoT SigCatanebuli ramdenime kari-Ta da fanjriT. or paralelur kedlebs Soris ar-sebuli Sida sivrce, gamyofi kedlebiT oTaxebad unda daeyoT da gadaexuraT.

aRmosavleTis mxaris kedelSi ki farnavazma mSeneblebs didi WiSkar-karibWis Cataneba daava-la. amdagvarad aSenebuli saxli cixesimagresaviT oTxive mxriT mtkiced daculi iqneboda, sakmaod didi da farTe Sua ezoTi. qaixosros saxlic Sida ezos ganapira mxares darCeboda, sadac yma-msaxur-ni ganTavsdebodnen.

dilidan daRamebamde muSaoba ar wydeboda, amoyavdaT galavnis kedeli da igeboda saxli. kameCebSebmuli urmebiT ezidebodnen didZal ri-yis qvebsa da lodebs. mSenebelni mondomebiTa da siswrafiT cdilobdnen saqmis keTebas, zogierTi maTgani azonis tyvedyofili muSebi iyvnen, rom-lebsac Tavis droze akropolisisa da panTeonis mSeneblobasa da mravali cixis darRveva-moSla-Si hqondaT monawileoba miRebuli. roca azons qarTlsa da kaxeTSi asaSenebel-dasangrevi aRa-raferi darCa, tyveTa Senaxva-gamokvebas amjobi-

Page 132: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

132

zurab kalatoziSvili

na, gaeTavisuflebina da saxlebSi gaeSva sarkines cixis yofili damcvel-mebrZolni.

ori dRe kidev dahyves farnavazma da baqarma mcxeTaSi.

mesame dRes farnavazma qaixosros, xuro-kala-tozebsa da mSeneblebs, azonis mier boZebuli fu-lis qisa da mxedrul asparezobaSi mopovebuli vercxlis Tasi gadasca, rogorc safasuri saxl-karis aSenebisa da mowyoba-gakazmvisa, `danarCens Semdeg gadagixdiT, mTidan rom davbundebio~, Sehpirda; qaixosros saxlis mSenebloba-mowes-rigebis meTvalureoba Caabara:

_ Tavs gaufrTxildi, moxuco, yuradReba mi-aqcie aqaurobas, saxlis karis ufrosoba Camibare-bia. or kviraSi ojaxTan erTad davbrundebi da iqneb saxli dasrulebuli da damTavrebuli damax-vedro, aaCqare muSaxelio.

gamoemSvidoba moxucs farnavazi da baqarTan erTad mTas gaemgzavra.

Page 133: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

133

farnavazi

XVI

mTaSi zafxulis saRamos sasiamovno sigrile idga. binddeboda, magram kavkasionis maRal mwver-valebs jer kidev naTeli edgaT.

farnavazi da baqari daRlil-daqanculi da of-lisgan gaxviTquli bedaurebiT, neli svliT uax-lovdebodnen SanSe xevisTavis zviad cixesimagres, romelic maRali mTidan amayad gadahyurebda mTis qveS gaSenebul sofels. farnavazma Tvali moavlo misTvis kargad nacnob garemos, sadac aRizarda da davaJkacda baqarTan erTad, garemos, sadac pirve-lad SeigrZno samSoblos siyvaruli da mSobliuri mTa-baris keTilmyofeli magiuri Zala, garemos, sadac daibada misi gulis rCeuli da sadac pirve-lad igrZno namdvili wrfeli, didi siyvarulis zeciuri madli.

sofelTan miaxlovebisas atyda ZaRlTa yefa-gniasi, romlebmac Soridanve SeigrZnes moaxloe-bul mxedarTa cxenebis ofliani oxSivari. sofel-Si cxvrisa da xinklis erTmaneTSi Sezavebuli surneli trialebda. sadRac stviri ukravda, said-anRacidan ki Cvili bavSvis tirili moismoda. sof-lis Tavze frTagaSlili didi arwivi cis maRliv kamaraze Camavali mzis gamosamSvidobebel bolo iraos hkravda.

xevisTavTa maRal-galavniani cixesimagre, SuaSi Tavi koSkiTa da aqeT-iqiT gverdebSi Cam-dgari mrgvali godolebiT, saRamos bind-bunSi

Page 134: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

134

zurab kalatoziSvili

uzarmazari goliaTis Tavsa da mxar-beWs waagavda, romelic mcveliviT edga kavkasionis samxreTiT mdebare dRemzian da baraqian miwa-wyals.

farnavazi TiTqos emSvidobebao iqaurobas, kidev mimoavlo Tvali garemos.

baqari miuxvda farnavazs fiqrs, masac igive SegrZneba daufleboda da gasZaxa Zmadnafics: `ahai, ra zRaprul mxares vtovebTo!~

farnavazma uxmod ramdenimejer Tavi dauqnia baqars da Semdeg hkiTxa:

_ baqar, xom ar gaSinebs azoni da xifaTi imisa, rac mcxeTaSi mogvelis?

– mTavaria, Sen iyo uSiSrad, farnavaz, did cecxlTan mogiwevs TamaSi. me yovelTvis Seni erT-guli viqnebi Wirsa Tu lxinSi, ici es Sen. azonma Tu gvajoba, misi risxva RvarcofiviT dagvatydeba Tavs Cvenca da Cvens ojaxebsac. amitom Cven unda vajoboT, sxva gza ar aris!

farnavazi Caafiqra baqaris sityvebma da Sem-deg mSvidad miugo mas:

_ vajobebT, Cemo baqar! moTminebiT, sidinji-Ta da windaxedulobiT vajobebT!

farnavazisa da baqaris mcxeTaSi gamgzavrebis win isini bakurTan SeTanxmdnen, rom usafrTxoe-bisa da simSvidisaTvis, bakurs mandilosnebi SanSe xevisTavis cixesimagreSi unda waeyvana, mcxeTidan mobrunebuli farnavazi da baqari ki pirdapir xe-visTavis cixeSi dabrundebodnen.

farnavazi da baqari mTaSi aqamdec unda dab-runebuliyvnen, magram ager ukve meeqvse dRe ile-

Page 135: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

135

farnavazi

oda da isini ki arsad sCandnen; arc araferi maT Sesaxeb ara smenodaT ra. yvela nevriulobda da ganicdida maTs Segvianebas.

bakurs gadawyvetili hqonda, rom erTi kviris Tavze Tu kidev ar gamoCndebodnen farnavazi da baqari, kacni Seeyara da mcxeTas wasuliyo maTs mosaZebnad.

cixis galavnis kedelze gadmomdgarma meT-valyureebma Soridanve SeamCnies farnavazisa da baqaris moaxloveba da maSinve amcnes xevisTavs maTi gamoCena.

cixis alayafTan daxvdnen ojaxis wevrebi mcx-eTidan dabrunebulebs. msaxurebma gaoflili cxe-nebi SesaSrobad swrafadve CamoarTves mxedrebs. sixaruliT aRtacebuli gogonebi pirvelebi ga-daexvivdnen farnavazsa da baqars, maTi mSoblebi ki ufals madlobas swiravdnen Svilebis mSvido-biT dabrunebisaTvis. bakurma Tavis aRsazrde-lebs uTxra:

– SanSe xevisTavi mZimed avadaa, Tqveni naxva unda. eaxleT, Semdeg daisvenebT, _ da cixe-sasax-leSi Tavad SeuZRva.

Rrmad moxucebuli SanSe xevisTavi avadmyo-fobda. mTis mmarTveloba mis ufros vaJs, kaxabers hqonda Cabarebuli.

sawol oTaxSi taxtze wamowolilma SanSe xe visTavma farnavazisa da baqaris danaxvaze wamodgoma daapira, magram vaJkacma raindebma ar misces amis saSualeba, myisve miiWrnen masTan da cal muxlze moidriknen mis taxtrevanTan.

Page 136: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

136

zurab kalatoziSvili

ukurnebel sensa da mZime avadmyofobas Zli-er moetexa erT dros lomkacad wodebuli, mTis mmarTvel-gamgebeli SanSe xevisTavi, romelic das-neulebul Cia moxucs damsgavseboda da odesRac mis arwivisebr gamoxedvasa da goroz TavlebSi, romlebic erT dros cecxls afrqvevdnen, axla uimedobas daesadgurebina da sicocxlis Suqi maT-Si nel-nela lRveboda da iferfleboda.

– davZabundi, Svilebo, siarulic ki aRar ZalmiZs. asea cxovreba mowyobili, yvela imqvey-nad warmavalni varT, – warmosTqva mZimed SanSe xevisTavma da Semdeg Tavisi mimqrali Tvale-biT, gamomcdeli da xangrZlivi cxovrebiseuli gamocdili mzera miapyro orives. mcire dumilis Semdeg xevisTavma Caaxvela da dinjad warmosTqva: – mcxeTas vaJkaci Wabukebi waxvediT, iqidan ki kac-ni dabrunebulxarT, bevri ram gadagxdaT Tavs da bevrs axals gaigebdiT albaT.

farnavazi da baqari daeTanxmnen Tavis msubu-qi dakvriT. xevisTavma erTi kidev Seavlo Tvali muxlmoyril Wabukebs da Semdeg oTaxis SuagulSi fexzed mdgom Tavis Svilebs, kaxabersa da bakurs mimarTa: – amaTi imedi maqvs, rac rom Cven ver Sevs-ZeliT da ver gavakeTeT, eseni SesZleben da gaakeT-eben. Cemi cxovrebis dReni dasrulda da Jami Cemi arsebobisa amoiwura, erT-or dReSi waval, albaT, am qveynidan da saboloo gamosamSvidobebeli, didi, mefuri vaxSami moawyveT, xbo wamoaqcieT da nakverCxalze SesdeT, mec wamovdgebi da vaxSmad gewveviT, manamde ki mkurnals damiZaxeT.

Page 137: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

137

farnavazi

xevisTavi isev farnavazsa da baqars miubrunda da miugo maT:

– namgzavrebi xarT, Svilebo, axla daisveneT, vaxSmad SevxvdebiT da yvelaferi dawvrilebiT mere miambeT.

ioTam mkurnali xevisTavs eaxla. SanSem axlo moixmo da uTxra:

– xbo unda daiklas axla, wadi, ZarRvTagan sisx-li da RviZli gamoaride. Savi Rvino da xbos sisxli gaazave erTmaneTSi da wvrilad dakepili RviZli CaxarSe nazavSi, gagrilebisas Taflic gadaurie. papaCemisagan maxsovs monayoli, odesRac momakv-davi skviTTa beladi momjobinebula sisxlnarevi SeWamandis miRebiT. mainc vkvdebi da iqneb cota dReni momematos kidev.

farnavazi da baqari calke oTaxSi gavidnen ga-sabanad da mosasveneblad, sadac sixaruliTa da siciliT maTi debi SemoiWrnen da Zmebs kiserze Semoexvivdnen, radganac icodnen, rom mcxeTidan Zmebi maT aucileblad saCuqrebs Camoutandnen.

qalTamze farnavazs ver Sordeboda, orives monatrebodaT erTmaneTi.

oTaxSi Semosulma rusudanma da lelam si-ciliT uTxres gogonebs: `moasveneT, namgzavrebi da daRlilebi arian. daindeT Tqveni Zmebi, Semdeg isaubrebTo~ – da gogonebi saCuqrebiani boxCebiT oTaxidan gaiyvanes.

xevisTavis cixe-darbazSi didi sanadimo suf-ra gaeSalaT. nakverCxalze Semwvari xbos xorcis

Page 138: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

138

zurab kalatoziSvili

Semotanamde, sufra aragvis kalmaxiT, xoxbiTa da gnoliT daamSvenes, romelsac Semdeg Semohyva cx-vris gudis yvelis naWrebiT gawyobili didi xis langrebi, romlebzec zemodan patara wknelebze acmuli kldis jixvis mwvadi iyo sigrZeebze gade-buli.

ioTam mkurnalma vaxSmobamde xevisTavs xbos RviZlis SeWamandi SeaWama da ramdenime xnis Semdeg SanSem marTlac SeigrZno Tavis ususur organizm-Si siTbo da odnav energiis mozRvaveba.

vaxSmobisaTvis SanSe xevisTavi taxtze moaTa-vses, aqeT-iqedan rbili yurT-baliSebi Semouwyves da sanadimo darbazSi oTxma kacma xevisTavdabr-Zanebuli taxti maRla aweuli SemoabrZanes. SanSe xevisTavi karg xasiaTze damdgariyo, eama, Tavisi didi ojaxi srulad rom naxa Sekrebili, gaiRima da taxtszemodan mimarTa maT:

– eh, davkutdi, veRar davdivar da iseTi kacis cxovreba ra vsTqvi, ZaRlis cxovrebas rom Sena-tris.

xevisTavis xumrobiT naTqvamma sityvebma sici-li gamoiwvia darbazSi SekrebilTa Soris.

kaxaberi mamamiss xelgaSlili Seegeba da xum-robiTve miugo:

– mamaCemo, egviptelTa farvaniviT Semogabr-Zanes da ZaRlis tantali raRa sanatreliao.

xevisTavsac gulianad gaicina. msaxurebma misi taxti magidis TavSi frTxilad dadges. sanadimo magidas ojaxis ocamde wevrni misxdomodnen da maT Soris iyvnen kaxaberis dakacebul-davaJkacebuli

Page 139: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

139

farnavazi

xuTi vaJic: – Savlegi, zezva, mindia, Tedo da imeda.danayrebis Semdeg SanSe xevisTavma farnavazs

mimarTa: – farnavaz, Svilo, gviambe, ra moxda mcxeTas,

ra gadagxdaT Tavs Sen da baqars, gumaniT vgrZnob, rom azons unda Sexvedrodi.

– dido xevisTavo, pativiscemiTa da didi siyvaruliT varT ganmsWvalulni me da Cemi ojaxi, Tqveni da Tqveni ojaxis mimarT. zrunva da amagi, rac yvelam Tqven gamoiCineT, gaiReT da gaswieT CvenTvis, dauviwyaria da me am did sikeTes vera-sodes ver gadagixdiT, magram dadga dro, roca mTa unda davtovoT da mcxeTas davbrundeT, amis Sesa-xeb mogvianebiT giambobT, axla ki Cems Zmadnafics, baqars vTxov, rom man gamcnoT yovelive mcxeTis Sesaxeb, sakuTar Tavze laparks ara var Cveuli da miZneldeba, – daamTavra sityva farnavazma da erT-droulad yvelam baqars miapyro mzera, romelmac daZabuli siCume daarRvia da mSvidi, saintereso metyvelebiT dawvrilebiT aRwera jer mcxeTis jiriToba-yabaxi da Semdeg, azonis sasaxleSi far-navazis stumroba.

baqaris saubrisas darbazSi myofni drodadro xan gakvirvebiT, xanac mowiwebiTa da pativiscemiT gaxedavndn xolme farnavazs.

dedamisi rusudani da qalTamze aRelvebule-bi Candnen, baqars ki usmendnen, magram farnavazs Tvals ver aSorebdnen.

Tavdaxrili farnavazi mamiseuli xmals dahyu-rebda da fiqriT sxvagan iyo.

Page 140: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

140

zurab kalatoziSvili

baqarma daamTavra Txroba, qaixosrosTan Sex-vedra ki Segnebulad ar mohyva, radgan es ambavi farnavazs dautova mosayolad.

samarisebulma siCumem moicva darbazi. yvela iq myofi aRfrTovanebuli da gaocebuli darCa baqaris monayoliTa da farnavazis vaJkacur-qve-luri simamaciT.

bakuri siamayiT Sehyurebda Tavis aRzrdilsa da gamowvrTnils.

darbazis siCume farnavazma daarRvia. man ubidan samaras naqoni samefo beWedi amoiRo, yve-las dasanaxad xeli win, magidis Suagulisaken gamarTa da warmosTqva:

– es samefo beWedi mcxeTosis STamomavalTa, qarTlis mmarTvel-mefeTa niSan-dasturia! azo-ni sanam sasaxleSi samarasa da mis Zmas adarnases daatyvevebda, samaram moaxerxa am beWdis gadace-ma sasaxlis karis ufros qaixosrosaTvis da Tan daubara, rom es samefo niSani Semoenaxa da gadaeca qarTlos-mcxeTosis memvkdiresa da qarTlis Sem-dgomi kanonieri mefe-mmarTvelisaTvis, azonis boZebuli es xmali ki qarTlis spaspetis, adarnas-es kuTvnilia.

uceb gaisma rusudanis moulodneli xmadabali amooxvra.

sityvis damTavrebisas farnavazma samefo ni-San-dasturis beWedi da mamiseuli xmali magidaze daawyo.

SanSe xevisTavma akankalebuli xeli xmlisaken gaiwvdina. beWedi da xmali maSinve xelT gadasces.

Page 141: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

141

farnavazi

xevisTavma daxeda xmalsa da beWeds, Semdeg xmali tuCebTan miitana da eambora, TvalTagan ki ori-ode cremli moswyda da spetaki TeTri wver-ulva-Si daunama.

xevisTavma Tavi aswia da rusudans mravlis-mniSvneli gamometyvelebiT Sexeda. cremlmom-dgarma rusudanma da SanSe xevisTavma usityvod gauges erTmaneTs da rusudanma Tanxmobis niSnad Tavi msubuqad daukra xevisTavs.

xevisTavma yrud Caaxvela da Semdeg darbazSi SekrebilT mimarTa:

– qarTlis spaspeti, adarnase Cemi mfarveli da qomagi iyo. man bevrjer gadamarCina samaras risxvas. bevr sakiTxSi samaras ar veTanxmebodi da veurCebodi, zogierT Cems nafiqrals spaspeti izi-arebda da urCobisaTvis samaram sikvdiliT rom ar damsaja da Cemi ojaxi ar aawioka, adarnases unda vumadlodeT, amitomac me mas erTguleba Sevfice.

berZenTa Semosevisas me da Cemi ufrosi vaJi, kaxaberi, sarkines cixis kedlebs xmliT xelSi vicavdiT. Semdeg ki, rodesac mcxeTa daeca, ber-Znebma qarTvelTa Tvalwin samara da adarnase gamoiyvanes dasasjelad.

Cven yvelani damwuxrebulni SevyurebdiT ga-lavnis Tavze Semdgar samaras da adarnases. me Cems mebrZolebTan erTad pirvel mwkrivSi videqi. adarnasem SemamCnia da mxolod me Semomcqeroda TvalebSi uxmod da usityvod, sanam misi sicocxle ar dasrulda. mivxvdi, ras mTxovda da ras meved-reboda.

Page 142: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

142

zurab kalatoziSvili

mas Semdeg mravalma welma Caiara. dRes gam-ovaaSkaraveb da naTels movfen kargad dafarul saidumlos, romelic mxolod me, kaxaberma da ba-kurma vicodiT.

mcxeTis brZolis dawyebamde bakurs davava-le, mTaSi darCeniliyo da Cveni saxl-karisaTvis, Cveni ojaxebisaTvis da Cveni axloblis, rusudanis wvrilSviliani ojaxisaTvis miexeda, me da kax-aberi ki mcxeTis dasacavad wavediT... me Cemi vali qveynisa da adarnases winaSe pirnaTlad movixade. mcxeTidan mTaSi gamogzavnili ukacod darCenili wvrilSviliani ojaxi, qarTlis spaspetis, adar-nases ojaxia.

samarasa da misi ojaxis daRupvis Semdeg, qar-Tlis mmarTveloba memkvidreobiT farnavazs ga-daecema, qarTlosianTa samefo beWedi niSan-das-turic mas ekuTvnis. azonis wasvlis Jamic dadgeba. mova dro, rodesac qarTlis samefo taxtsa da qvey-nis mmarTvelobas farnavazi Caibarebs. manamde ki didi moTmineba da mzadebaa saWiro. nel-nela kav-Sirebi unda damyardes egrisTan, ovsTan da dur-ZukeTTan, romlebic moxarked udganan berZnebs da ukmayofiloni arian.

Cemma Svilebma da SviliSvilebma farulad me-brZoli razmebi unda Seadginon da gamowrTvnan laSqris Sesadgenad, farnavazis erTgulni unda iyvnen da mis gverdiT unda idgnen omsa da sidux-WireSi. – xevisTavs uWirda didxans laparaki, erTi Rrmad Caaxvela, cota daisvena da Semdeg isev ganag rZo:

Page 143: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

143

farnavazi

– yvelam kargad uwyiT, rom azons mstovar-jaSuSni da fuliT mosyiduli moene kacni mrav-lad moeZieba mTasa da barSi, amitom rac dRes am darbazSi iTqva da gaigoneT, am darbazSive darCes da gareT xalxSi ar gavrceldes, Torem yvela sa-SiSroebis winaSe aRmovCndebiT, azonTan ki Zalian frTxilad unda viyoT.

xevisTavma kidev erTxel Caaxvela da Semdeg farnavazs mimarTa:

– farnavaz, Svilo, daimaxsovre Cemi rCeva, yovelTvis sakuTar qveyanaze da xalxze izrune. xalxi amas daginaxavs da mudam Sens gverdiT iqneba. egrisis erisTavs daukavSirdi da saerTo gamonaxe masTan, radganac erTi modgmisa varT Cvenc da isinic... da qarTvelTa urTierTSorisi kavSiri da erTmaneTTan gaerTianeba yvelaze mTavari da Zir-iTadi burjsayrdenia saxelmwifos simtkicisa da ZlierebisaTvis.

axla ki momiaxlovdi, farnavaz, gamomarTvi samefo niSan-beWedi da mamiSeniseuli xmali!

farnavazi wamodga, xevisTavs miuaxlovda da qedi moixara mis winaSe.

xevisTavma farnavazs samefo beWedi da xmali gadasca, Tan sityvac daayola: – es qarTlis spas-petiseuli xmali iseve Rirseulad atare, rogorc mamaSeni atarebda, mxolod mamulis Tavisuflebi-saTvis geSiSvlos da marto mtris sisxli scxe-bodes mas.

Semdeg xevisTavma Rvinis sasmisi aRmarTa, ma-gidis garSemo myofT Tvali gadaavlo da war-

Page 144: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

144

zurab kalatoziSvili

mosTqva: `dRegrZeloba qarTlis momaval mefes, farnavazs!~

xevisTavis sityva uceb aitaces nadimis monawi-leebma da darbazSi erTdroulad gaisma omaxiani SeZaxilebi: `dRegrZeloba! dRegrZeloba farna-vazs!~

magidasTan msxdomni rusudani, guranda, nani da qalTamze sixarulisagan acremlebuliyvnen.

farnavazma baqars RviniT savse sasmisi gamo-arTva, cota xans Seyovnda da Semdeg warmosTqva:

_ mcxeTaSi bebris cixis maxloblad me da baqar-ma galavanSemortymuli didi saxlis aSeneba davi-wyeT. kiriT-xuroTa zedamxedvelad samefo sasax-lis yofili karisufrosi, qaixosro davtoveT. male saxl-karis ageba dasruldeba da me da baqari Cveni ojaxebiT mcxeTas gadavalT sacxovreblad, Tu ufrosebs sawinaaRmdego ara aqvT ra.

saqme ase moiTxovs, male mcxeTas unda dav-brunde, radganac azons yoveli nadirobisas Tan unda vaxlde monadireTa amalaSi, amdagvarad mtersac ukeT Seviswavli da Sevicnob. mcxeTaSi gadasvlis Semdeg mudmivi kavSir-urTierToba gveqneba TqvenTan da mTasTan. aRmzrdeli Cemi, ba-kuri, romelmac mamoba gamiwia, did pativiscemaSi gveyoleba da mas saxlis mmarTveloba Cabardeba.

saxli didi da mtkice Sendeba, yvelasaTvis sak-marisi adgil-samyofeliTa da saTavsiT.

sabolood kidev erTs gTxovT, yvelam iciT Cemi da mSvenieri qalTamzis didi siyvaruli, mis xels gTxovT, rogorc meuRled Cemsad; mcxeTas

Page 145: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

145

farnavazi

avewyobiT, davlagdebiT da Semdeg gvian Semodgo-maze didi saqorwilo lxini da sufra gavmarToT, manamde ki am sasmisiT minda, Sevsva Cveni arsebo-bis axali mizanmimarTuli cxovrebis dawyebisa da ganxorcielebisa, rom SevsZloT qarTvelTa miwa-wylidan azonis gandevna da Cveni samSoblos ber-ZenTagan gaTavisufleba.

darbazSi aRfrTovanebuli da xalisiani SeZax-ilebi gaisma. pirmSvenieri darcxvenili qalTamze wamowiTlda da Tavi daxara.

SanSe xevisTavma xeli maRla aRmarTa da dar-bazSi Camovardnil siCumeSi kmayofilebiT war-mosTqva:

– Zalian kargi, agre hqmen, farnavaz, kargi ram gangizraxavs. qalTamzis colad wayvanac didad sasixaruloa. Sen kidev, Cemo bakur, sjobs, mcx-eTas waxvide. mamuls, ersa da farnavazs iq yofniT ufro gamoadgebi, aqedan araferi ar mogakldebaT. Cemi mTeli qonebis naxevari Sensa da kaxabers So-ris gaiyofa, ramdenime aTasi msxvilfexa da wvril-fexa saqonelic Sen mogecema da aq Sens miwaze Se-genaxeba.

lxini da nadimi gvianobamde gagrZelda. kmay-ofili da nasiamovnebi xevisTavi mosasveneblad gaiyvanes, qalebic dasaZineblad gavidnen. suf-rasTan darCenil kacTa simReris xma ki gaTene-bamde guguniviT ismoda CaZinebuli kavkasionis mTaTa nislovan kalTebSi.

Page 146: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

146

zurab kalatoziSvili

XVII

diliT farnavazsa da baqars debi sixaruliT Semoexvivnen, ainteresebdaT. rogori iqneboda mcxeTis axali saxli. guSindeli saRamos Semdeg qalTamze odnav moridebuli da darcxvenili iyo. farnavazma xelad gantvirTa qalTamzes uxerxu-loba, gulSi Caikra da Tvalebi alersianad Cau-kocna. oTaxSi rusudanic Semosuliyo da Tbili RimiliT Sehyurebda gaxarebul Svilebs. farnava-zi miuaxlovda rusudans, ubidan qarTlosianTa samefo beWedi amoiRo, dedamiss gauwoda:

– droebiT Seminaxe es beWedi, deda, amis gamoCe-na jer ar SemiZlia da SenTan ufro saimedod iqneba.

rusudanma beWedi gamoarTva, Camojda, da-acqerda da Semdeg farnavazs mimarTa: _ Svilo, rasac axla mogiyvebi, kargad daimaxsovre, _ oTax-Si myofni rusudanis garSemo Camosxdnen da smenad iqcnen. rusudanma Zvirfasi, didi ucxoTvliani beWedi kargad dasanaxad win waswia da saubari ga-nagrZo: – samara sanam qarTlis mmarTveli gaxde-boda, qarTls samarasa da adarnases mama marTavda. mis gardacvalebamde cota xniT adre, erT-erTi sadilobisas Senma papam es beWedi TiTidan waiZro da aseTi ambavi mohyva, mcxeTosis STamomavalT, mravali wlebis ganmavlobaSi auracxeli simdidre daugrovebiaT, uamravi oqro-vercxlisa da Zvir-fasi qvebis saxiT. adreul periodSi kavkasionidan Camomaval mdinareebs uxvad CamoutaniaT oqros

Page 147: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

147

farnavazi

qva, mcxeTaSic saukeTeso oqromWedlebi da os-tatebi hyavdaT.

didi kirosis Semosevis win (VI saukune Zv. w.), qarTlis maSindelma mmarTvelma mTeli is didi samefo ganZi gamoqvabulSi gadamala. igi kiro-sTan brZolaSi daiRupa da samefo ganZis samalavis adgilsamyofelis saidumloeba imqveynad Tan gai-yola.

qarTlis momaval TaobaTa mefe-mmarTvelebs SemorCad mxolod es samefo beWedi, romlis Zvir-fas qvazec amokveTil-amotvifruli niSan-naxati qarTlosianTa samefo simdidre-ganZis aRmniSvne-li niSania.

rusudanma beWdis nakveT Zvirfas qvas TiTi Zlierad daaWira.

Zvirfasi Tvali oqro-naqarg zardaxSaSi od-nav CaRrmavda da qvisa da zardaxSis Sua, beWdis marcxe na mxares damalulma patara samagr-saketma amoiwia.

rusudanma patara samagri gverdiT gadaswia, ZvirfasTvliani oqros minanqovani zardaxSa ga-daixsna da gamoCnda beWdis meore damaluli Sida mxare, romelzec amotvifruli iyo, mTa gamoqvab-uliTa da irmis rqebi.

rusudanma zardaxSagadaxsnili beWedi far-navazs gauwoda da gaagrZela saubari: _ qarTlis Semdgomma mmarTvelebma yvelam eZeba samefo ganZi. moiares mTeli mTiani gamoqvabul-Rrmulebi da qarTvelTa miwebi, magram veravin versad verafers ver miagno.

Page 148: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

148

zurab kalatoziSvili

varaudobdnen, rom vinmem gasca an gahyida sa-malavis adgilsamyofeli da qarTlosianTa same-fo ganZi isev kirosma, an misma Svilma igdes xelT da daisakuTreso. es ambavi ki mxolod Tqven unda icodeT, Svilebo da momavalSi mxolod Tqvens Svilebs SegiZliaT rom gadasceT.

daamTavra rusudanma saubari, mis garSemo msxdom ni ki gaocebulni dahyurebdnen samefo be-Wdis idumal Sidafskerze gamosaxul ucnaur said-umlo naxats – mTis ZirSi arsebuli gamoqvabulis kar-SesasvlelTan qorbuda irmis gaSlil rqebs.

* * *sicocxle interesmicemuli qaixosro gamo-

cocxlebuliyo da ganaxlebuli energia-moz-Rvavebuli cxovrebis Zala gasCenoda.

farnavazisa da baqaris wasvlis Semdeg, qaixos-rom gadaxsna Tavisi Zveli didi skivri da Signidan amoalaga oci wlis winaT Senaxuli sasaxlis karis droindeli kabakruli samosi, perang-qulajebi da Sarval-xalaTi. uxmarobisagan, didi xnis mod-ebuli mtveri Camoacila samoss, Semdeg gadaicva, gamoewyo Zveleburi ieriT. TumcaRa, yvelaferi odnav didi eCvena, welSi mainc gaimarTa da rixi-anad gavida mSeneblebTan saxl-kar-galavnis Ses-amowmeblad. periodulad muSaxels omaxianad SesZaxebda xolme gasamxneveblad. gaaxsenda qai-xosros TavisTavi, rodesac samaras karze msax-urobda da dauvlida xolme sasaxlis moxeleT da

Page 149: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

149

farnavazi

yma-msaxurT, aki maSinac ase sCveoda maTi Semowme-ba-daTvalianeba da gamxneveba.

qaixosro kargad icnobda ubralo xalxis xa-siaTsa da Tvisebas. berZenTagan Seviwrovebuli da gaWirvebaSi myofi qarTlis mosaxleoba oci welia, azonis tiraniis qveS imyofeboda da maT veranairi gamosavali ver gamoenaxaT, imJamindel ubedur ar-sebobaSi da verc momaval cxovrebaSi.

maT haeriviT sWirdebodaT raRac axali da raime imedis momcemi momavali cxovrebisaTvis, amitom qaixosro rodesac muSa-xels mimarTavda, cdilobda, rom ubralo xalxis gulsa da gonebaSi, ukeTesi momavlis imedi da nugeSi STaenerga, miT umetes, man kargad icoda, rom saRamos saxlebsa da ojaxebSi dabrunebuli mSenebelni, mis mier naTq-vam sityvebs mcxeTaSi, ojaxSi da xalxSi gaavrcel-ebdnen.

dilidanve Cacmul-gamowyobili qaixosro SemarTebiT xvdeboda axal-mosul muSaxels da amxnevebda maT: `gamarjveba da dila mSvidobisa keTilo xalxno! farnavazi mogvitans gamarjveba-sac da mSvidobasac! cota droRa darCa farnavazi-sa da misi ojaxis CamobrZanebamde; aba, davuCqa-roT, aba, gavakvirvoT Tqveni xelmarjveobiTa da ostatobiT, aba, he, biWebo, aba, Tqven iciT!~

muSaxelze marTlac moqmedebda qaixosros sityvebi. ufrosasakovani xalxi orWofulad CaiR-imebdnen an Caicinebdnen, radgan bednieri momava-li cxovrebis imedi maT ukve didi xanis dakarguli hqondaT, TumcaRa qaixosros naTqvami sityvebi,

Page 150: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

150

zurab kalatoziSvili

maTs dakodil gulebs saamod esalbuneboda. axal-gazrdebi ki piriqiT, xalisiTa da imediT ivsebod-nen karis ufrosis sityvaTa gagonebisas.

mcxeTaSic yvelas axsovda farnavazi. mosax-leobam icoda, rom farnavazi mcxeTaSi saxls iSen-ebda da mas rogorc gmirsa da mxsnels, ise moix-seniebdnen.

qaixosros sityvebic qarTvelTa Soris gavrcelebuliyo. bevri axalgazrda da Wabuki mSeneblebs mohyvebodnen xolme dasaxmareblad da usasyidlod samuSaod, oRond ki farnavazs raimeTi daxmarebodnen.

amdeni muSaxelis arseboba qaixosrom kargad gamoiyena da saxlis did bans zemodan meore sarTu-lad farTe, ban-verandebiT gawyobili ramodenime oTaxi kidev daadga. ezos SuagulSi Wa gaaTxrevina da saxlis kuTxeSi elinur yaidaze mopirkeTebuli abano-auzi aago. kldis qveS ki CaliT gadaxuruli Robe-wnuli Caadgmevina, saqonelTa da cxenTa sad-gomad.

zafxulis dilis sasiamovno surneli mohqonda qarTlis akropolisis mTidan daSvebul grilsa da msubuq niavs. togamosxmuli azoni sawoli darbaz-palatidan sasaxlis banze gamosuliyo da mcxeTas cixis aivnidan gahyurebda. oci weliwadi gasuli-yo mas Semdeg, rac mas qarTli daepyro da mcxeTas mefed damjdariyo.

makedonelis yofil elinur imperiaSi isev didi areuloba sufevda. aleqsandres yofili Taname-brZoli mxedarTmTavrebis garda, sisxlismRvrel

Page 151: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

151

farnavazi

omebSi agreTve CaerTvnen maTi Svilebic, raTa yo-fili imperia sxvadasxva samefoebad dae yoT.

aleqsandre makedonelis cameti wlis Svili, aleqsandre IV da dedamisi, roqsana, muxanaTurad moakvlevina aziis regentis antipatros Svilma, kasandrom. azoni ki, ager, ukve oci weliwadia, mSvidad da bednierad ganagebda qarTlsa da kavka-sias. marTalia, azoni oficialurad saberZneTis mefes emorCileboda, magram es morCileba umniS-vnelo iyo, radganac morCileba ganisazRvreboda mxolod weliwadSi erTxel an orjer saberZneTis mefisadmi mcireodeni xarkis gadaxdiT.

saberZneTic gauTavebel omebSi iyo Cabmuli, mesame mefe gamoecvalaT ukve da azonisTvisac Zalzed xelsayreli iyo amdagvari areuloba, rad-ganac misTvis aravis ar ecala. mxolod xarkis sax-iT mcireodens, magram Zvirfas, mdidrul ZRvens agzavnida saberZneTs, rac azonis qonebasa da sim-didres aras daaklebda ras, es iyo da es.

SemodgomiT saberZneTidan mociqul-emisaris Camosvlis dro iyo da azons ZRvenis momzadeba unda daewyo. man msaxurs gasZaxa da kidev erTxel gadaavlo Tvali didebul mcxeTas; uceb gaaxsenda, rom mcxeTis galavnis gareT, bebris cixis maxlo-blad guSin mSenebare, cixis msgavsi didi saxli SeamCnia, romelic mkveTrad gamoirCeoda sxva max-lobeli saxlebisagan.

moaxlovebul msaxurs azonma daavala, rom sadilobisaTvis sasaxleSi gadasaxdebis amkrefi

Page 152: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

152

zurab kalatoziSvili

swveoda Tavisi vaJiT da iqve hkiTxa msaxurs, Tu ra Sendeboda bebris cixis maxloblad, galavnis ga-reT.

msaxurma ara icoda ra farnavazis mSenebare saxlis Sesaxeb da dahpirda, rom maleve gaarkvev-da. sadilisaTvis sasaxleSi azons gadasxadebis amkrefi, fardaosi eaxla Tavisi SviliT. fardaosi biZaSvilad ekuTvnoda azons, romelic mcxeTis dapyrobis Semdeg, Tavis ojaxTan da naTesavebTan erTad Camoiyvana arian qarTlidan, da rogorc erTguli da sando kaci, gadasaxadebis amkrefTa ufrosis Tanamdebobaze daniSna.

sasaxleSi misul fardaoss azoni gadaexvia, misi vaJi axeonic Tbilad moikiTxa da orive su-frasTan miiwvia. axeoni gazrdiliyo da davaJkace-buliyo. igi Tavmdablad miesalma azons da misi ojaxis wevrebs. sufrasTan yvelam erTad moilxina da yvelani gaxarebulni da kmayofilni iyvnen.

azonma fardaos auxsna, risTvis daibara sasax-leSi, Tumca fardaosma Tavisi gamocdilebiT, ukve kargad icoda, Tu ra swadda azons. azonis TqmiT, berZenTa mefis mociqul-emisarTa Camosvlamde fardaoss patara razmis TanxlebiT unda Semoevlo qarTli, egrisi, svaneTi, mTianeTi, kaxeT-hereTi, oseTi da durZukeTi. aekrifa xarki-gadasaxadi da dabrunebuliyo mcxeTaSi berZen mociqulTa Camosvlamde, raTa Rirseuli ZRven-saCuqari gae-mzadebinaT berZenTa mefisaTvis. fardaoss gamg-zavrebisaTvis mzadeba xvlave unda daewyo, rom kavkasionis uRel-texilebze gavla droulad moeswroT, sanam Tovli mTebSi gzebs gadaketav-

Page 153: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

153

farnavazi

da. man mgzavrobisaTavis mzadyofna gamosTqva da azons SesTxova, rom gadasaxadebis akrefis Semdeg mcxeTaSi dabrunebisas, Tanamdebobis datoveba msurso, radganac movxucdi, miWirs amxela mog-zaurobebi da miZneldeba ramodenime Tvis ganmav-lobaSi saxlidan gareT gasvla da yofnao.

azonma mousmina biZaSvils da dasTanxmda: – kargi, fardaos, Tanaxma var, rodesac dabrundebi, daisvene, Sens Tanamdebobas ki Sens Svils, axeons Cavabarebo.

fardaosma azons madloba moaxsena da miugo: – Cemo azon, Tanamdebobis datovebis Sem-

deg, minda, rom Cems samSobloSi, Cems miwawyalze davbrunde, mcxeTidan wavide. Cemi Svili, axeoni, ar vici, Caibarebs Cems samsaxurs, Tu me gamomyveba samSobloSi.

azonma Caicina, xeli mouTaTuna mxarze da uTxra, roca dabrundebi, es sakiTxi Semdeg gadavw-yvitoTo da saubris sxva Temaze gadasatanad msax-urs hkiTxa, Seityo Tu ara raime bebris cixesTan mSenebare saxlis Sesaxeb.

msaxurma Tanxmobis niSnad azons Tavi daukra da upasuxa:

– mxedrul SejibrSi gamarjvebuli farnavazis axlobeli moxuci cxovrobs iq da Tqveni brZanebis Tanaxmad, farnavazi im moxucis patara saxl-kars afarToebs da aSenebs, raTa Tavisi ojaxiT mTidan mcxeTaSi gadmovides sacxovreblad.

azonma mousmina msaxurs da daavala, rom See-tyobinebina misTvis, rodesac farnavazi mcxeTaSi Camovidoda.

Page 154: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

154

zurab kalatoziSvili

XVIII

SanSe xevisTavi ramdenime dRis ganmavlobaSi ioTam mkurnalis mier Semzadebuli xbos RviZliT Sezavebuli SeWamandiT ikvebeboda da odnav mokeT-eba daetyo, sxeulSi siTbo da Zala miscemoda. man daibara Tavisi Svilebi da urCia, rom farnavazis mcxeTaSi wasvlamde mTa moevloT da moearaT; Tan gaeyolaT farnavazic, TavianTi vaJebic da ram-denime msaxurnic.

sofelTa Tavkacni, sadac ki TxuTmeti mxedari Sevidoda, SeSfoTebulni Seegebebodnen xolme mo-sul stumrebs. _ `xom mSvidobaao?~ _ ikiTxavdnen gakvirvebulni, stumarTa miRebisas.

kaxaberi da bakuri amSvidebdnen soflis Tavkacebs, acnobdnen farnavazs, TavianT vaJebs da SanSe xevisTavis mokiTxvas SeuTvlidnen.

soflis Tavkacni, stumarTa sapativcemulod did sufras aSlevinebdnen. wamoaqcevdnen Wedi-las, ciknebs an batknebs. sufraze miitandnen cxel oxSivaradenil Caqafuls, sarze wamocmul Semw-var, cvrian cikan-batkans,, moTuSul xbos xorcs gudis yvelTan erTad da am sufris misadageblad da dasamSveneblad, Tixis doqebiT SehqondaT daT-vis sisxliviT muqi da sqeli, qvevrSi dayenebuli, kaxuri wiTeli Rvino, romelic soflis Tavkacebs, Zvirfasi stumrebisaTvis hqondaT xolme gadan-axuli. doqis yelidan Tixis fialebSi wiTeli Rvinis Camosxmisas jer yursaamebeli rakraki ga-ismoda, Semdeg ki gadmosuli RvTaebrivi sasmelis

Page 155: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

155

farnavazi

araCveulebrivi aromati da surneli datrialebo-da sufraze. fialaSi Casxmuli Rvino jer moTeTro mcire qafs jaWviviT moikidebda, Semdeg ki maleve daiwmindeboda da muqi alublisferi akiafdeboda fialaSi mokamkame damaTrobel neqtarSi.

(Rvinis kultura saqarTveloSi, usxovari droidan iRebs saTaves. qarTveli kaci odiTganve vazTan Sromas iyo dakavSirebuli da Rvinis daye-nebis originaluri meTodi gaaCnda. qvevrebSi day-enebuli sxvadasxva saxeobis saukeTeso Rvino gasay-idad gadioda asureTisa da urartus samefoebSi.

saqarTvelSi xuTasze meti vazis nairsaxeoba arsebobda da Zvel samyaroSi vazisa da Rvinis sam-Soblod moixseniebdnen. im epoqaSi mravlad arse-bobda uxucesi veluri vazis aswlovani xeebi, rom-lis sqeli xis tanis RerZisagan karebebs da saojaxo avej-nivTebs amzadebdnen).

xevisTavis SvilTa, kaxaberisa da bakuris gac-noba-urTierToba mTis soflebis TavkacebTan, SanSe xevisTavis ufelbebis SvilebisaTvis ga-dacemis dastur-aRmniSvnel ritual wes-gac-nobas mianiSnebda, amitom yovel did sofelSi maTi misvlisas ikribebodnen yvela maxlobeli pa-tara soflebis Tavkacnic. Sekrebisas xevisTavis Svilebi da soflis Tavkacni mTisa da qarTlis samefos momaval keTilmowyobaze bWobdnen. sof-lis TavkacT evalebodaT, rCeuli vaJkacebisagan SeeqmnaT razmebi, malulad gaewvrTnad da evarji-SaT sabrZolvelad da mzadyofnaSi yofiliyvnen saWiroebis SemTxvevaSi.

Page 156: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

156

zurab kalatoziSvili

qvemo TuSeTSi yofnisas xevisTavis mier gag-zavnili amala kaxeTidan mosul, kaxeTis yofili erisTavis memkvidres, elizbars Sexvdnen. azonis mmarTvelobis periodSi kaxeTis saerisTavo gauqmebuli iyo da mcxeTidan imarTeboda.

elizbarma didi mxedrobis momzadeba da Sekre-ba iTava, yvelam erTmaneTs erTguleba da Tan-adgoma Sehfices da SanSe xevisTavis mier gagzavni-li amala saxlisaken gamobrunda.

farnavazisa da baqaris mTaSi dabrunebis Sem-deg ori kvira gasuliyo. dadga dro, rom mcxeTaSi gamgzavreibs mzadyofna dawyebuliyo.

rusudanma da lelam, xuTi uremi gaamzadebines, axal saxlSi pirveladi saWiro sayofacxovrebo nivTebisa gadasatanad. SanSe xevisTavmac didi qoneba da Zvirfaseuloba gadasca mcxeTas mimav-alT. gamgzavrebis, sisxam dila uTenia bakurisa da rusudanis ojaxebi yvelas gamoemSvidobnen da gezi mcxeTisaken aiRes.

moCardaxebul uremSi rusudani da lela gan-Tavsdnen, sadac hqondaT oqro-vercxliT savse momcro skivri. oci wlis winaT adarnases mier gamotanebuli simdidre rusudans, TiTqmis, xe-luxleblad mihqonda ukan mcxeTaSi.

bavSvobidanve cxenze jdomasa da jiriTs miCveulma gurandam, nanim da qalTamzem, ar isurves urmiT mgzavroba da dedebs sTxoves, mcxe-Tamde TavianT sayvarel cxenze SemsxdarT evloT ZmaTa gverdiT. rusudanisa da bakuris ojaxebs Tan gamohyvnen yma-msaxurni, romlebic danarCen xuT

Page 157: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

157

farnavazi

urmebze iyvnen ganawilebulni bargis sameTvaly-urod.

dasasvneblad mgzavrebi aragvis siaxloves WalaSi SeCerdnen, sadac gagrildnen, isadiles da dasvenebulebma isev mcxeTisaken gaagrZeles gza. saRamovdeboda, rodesac mgzavrebi mcxeTas miuaxovdnen. rusudanma gadawyvita rom jer mcx-eTaSi Sesuliyvnen salogine qveSagebisa da pir-velyovlisi saWiro nivTebis SesaZenaT da Semdeg mcxeTis gavliT misuliyvnen axal saxlSi.

mcxeTis mosaxleoba gakvirvebuli Sescqeroda ucnauri mxedrobisa da mgzavrTa msvlelobas. win bakuri miuZRvoda cxeniT, romelsac aqeT-iqidan farnavazi da baqari amosdogomodnen. maT ukan, cxendacxen guranda, qalTamze da nani mohyvebod-nen, romelTac kidev eqvsi uremi mosdevda. pirvel moCardaxebul uremSi, romelsac msaxuri marTav-da, didebulad da kdemamosilebiT, rusudani da lela ganTavsebuliyvnen.

mcxeTaSi SesvlisTanave xalxma icno farnava-zi. quCis orive mxares mdgomi xalxi gaCerebulni Sehyurebdnen farnavazsa da masTan erTad mimaval ojaxobas. xandaxan sxvadasxva mxridan SeZaxilebic moismoda – `farnavazi modis! Cveni mxsneli far-navazi!~

farnavazis mcxeTaSi Sesvlis ambavi uceb gavrcelda. farnavazis sanaxavad saxlebidan da saxelosnoebidan gareT gamoefinil xalxs mcxe-Tis did moedanze moeyaraT Tavi da mis gamoCenas elodnen.

Page 158: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

158

zurab kalatoziSvili

sasaxlis karze gamowvrTnilma qaixosrom ico-da, rasac akeTebda. momavlis imeddakargul mcx-eTis mosaxleobaSi mis mier muSaxelTan naTqvam sityvebs fesvi gaedga da gavrcelebuliyo. rode-sac mgzavrebi mcxeTis did moedans miuaxlovd-nen, iq Sekrebilma xalxma aRfrTovanebulebma erTxmad Sehyvirs. yvela mxridan moismoda SeZax-ilebi: _ `farnavazi! Cveni mxsneli farnavazi! – samarTliani da guluxvi farnavazi! – farnavazi Cveni nugeSi!~

gaocebulma bakurma cxenis svla odnav Seanela, win farnavazi gauSva da ukan moCardaxebul urems gaxeda, romelSic odnav wamoweuli rusudanisa da lelas gakvirvebuli mzera daiWira, maT win ki cx-enze amxedrebulebsa da welSi gamarTul gogonebs, siamayis grZnoba aRvsebodaT TvalebSi.

mcxeTis moedanze farTod gaSlilni Semovidnen mgzavrebi. win maT moRimari da xelaweuli farnava-zi mouZRoda, romelic aRtacebul xalxs esalme-boda. odnav ukan, aqeT-iqidan bakuri da baqari mosdevdnen. maT Semdgom dedoflebiviT morTul-mokazmulni da cxenebze Semsxdarni sami ulamaz-esi qali moRimarni Sescqerodnen xalxs. Cardaxovan uremSi moTavsebulma rusudanma mcxeTis moednis gavlisas SeamCnia Tavisi yofili adarnasiseuli sax-li, romlis aivanzec viRac berZnulad Cacmuli kaci gadmomdgariyo da zevidan dahyurebda ucnaur tri-umfalur svlas. rusudanma Tavi daxara da Tvals momdgari cremlebi SeumCnevlad SeiSro, cremlebi, romlebic sixarulisac da damwuxrebisac iyo.

Page 159: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

159

farnavazi

moednis SuagulSi mxedrebi xalxis garemocva-Si moeqcnen; farnavazs erTi qali miuaxlovda, xel-Si atatebuli Cvili bavSviT; qalma bavSvi maRla aswia da farnavazs moTqmiT mimarTa: – `farnavaz, Svilo, Seni imedi gvaqvs, Svilebi ver gagvizrdia, iseT gaWirvebaSi varT, lukma-puri ara gvaqvs da ZuZugamSralni varT, berZenTa gadasaxadebma wel-Si gagvwyvitao~.

farnavazma motiral Cvilian qals xelSi ver-cxlis monetebi Caudo da xalxSic yovel mxars vercxlis fuli mimoabnia.

mcxeTis did moedanze TavSeyrilma xalxma er-TabaSad ixuvla: `dRegrZeli iyav, farnavaz! gu-luxvia da samarTliania farnavazi~.

* * *qaixosro galavnis Sida ezoSi idga da galavnis

kedelze Semdgar mSeneblebs gahyurebda, rom-lebic galavnis kedlebis qongurebis aSenebas as-rulebdnen. uceb Soridan raRac xmaur-CoCqoli Semoisma, romelic ufro da ufro Zlierdeboda da axlovdeboda. moulodnelad galavnis WiSkarSi mezoblis patara biWunebi Semocvivdnen yviriliT: `modian, modian!~.

qaixosro am dRis dadgomas mouTmenlad elo-da – `mTlianad gaxseniT WiSkari!~ – SesZaxa mSe-neblebs da TviTon farnavazis dasaxvedrad gala-vnis gareT gavida.

saxls miaxlovebulma farnavazma Soridanve

Page 160: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

160

zurab kalatoziSvili

SeamCnia, rom qaixosros Tavis saqme imaze meti Seusrulebia, rac mas davalebuli hqonda. mSen-ebare saxli cixe-simagres gamsgavseboda, maRali qongurebiani swori galavniTa da didi oralaya-fiani WiSkriT, galavanis ukan ki mosCanda saxlsze-modan daSenebuli calkeuli oTax-saTavsoebi, romlebic mcire koSk-godolebiviT dahyurebdnen galavnis kedels.

farnavazi cxenidan CamoqveiTda, danarCenma mgzavrebmac igive gaakeTes. galavnis qongurebze Semomsxdari muSaxeli momsvlelT SeZaxilebiT xvdeboda da esalmeboda, WiSkaris win ki bednieri, gaxarebuli, Tvalacremlebuli da xelgaSlili qaixosro idga.

farnavazi miuaxlovda qaixosros, gadaexvia da momRimarma uTxra mas:

– saxlis ageba dagavale, Cemo tkbilo moxuco da Sen ki sasaxle agiSenebia.

bakuri da baqaric Tbilad Sexvdnen gulaCuye-bul moxucs. rusudani maSinve icno qaixosrom, `dido qalbatono!~ warmosTqva man da moixara ru-sudanis winaSe. rusudanma Tbili RimiliT wamoa-yena qaixosro

– ar dagviwyebivar, gaxsovar kidev, karis ufroso, madloba Senda erTguli da uangaro sam-saxurisaTvis, amieridan daiviwye samsaxuri, Cveni ojaxis wevri iyavi da iqnebi.

rusudanma qaixosros lela da gogonebi gaacno.farnavazma cxeni msaxurs Caabara da qaixosros

mimarTa, ̀ karisufroso, aba, gagviZexi win, gvaCvene,

Page 161: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

161

farnavazi

sad ra ariso~, da daRlili mgzavrebi saxl-karis sanaxavad WiSkarSi Sevidnen.

mSeneblebs gamrjeT da swrafad Seesrule-binaT TavianTi saqme. saxli, marTlac, rom yve-las mosawonad aeSenebinad. mTavar SesasvlelSi didi darbazi gaewyoT, romelsac orive mxridan mravali patara oTaxebi hqonda mibjenili. maRla farTo banze ganlagebulma oTaxebma aRtacebaSi moiyvana gogonebi, banidan mSvenivrad mosCanda mwuxris mzeCamavali didebuli mcxeTa. yvelas di-dad moewona axali saxli. kmayofilma farnavazma mSenebel-muSaxelni guluxvi gasamrjeloTi gais-tumra. msaxurT urem-bargi daabinaves da Semdeg elinur abano-auzs ewvivnen, risi naxviTac yvela didad aRfrTovandnen.

mcire dasvenebis Semdeg savaxSmod did dar-bazSi Seikribnen. namgzavrni yvela daRlil-daqan-culebi iyvnen. dasasveneblad da dasaZineblad TavianTTvis gankuTvnili oTax-saZineblebis momzadeba-gawyobas Seudgnen.

Zilis win farnavazma elinur abanos miaSu-ra, saidanac gogonebis mxiaruli xma moismoda, maT ganbanva daemTavrebinaT, auzis feradi qviT mopirkeTebul kideze Camomsxdariyvnen da Tmebs iSrobdnen.

farnavazis danaxvaze misma debma, gurandam da nanim xelis mosmiT, auzidan wyali apkures sayvarel Zmas da siciliT mkvircxlad abanodan gavidnen, moRimarma qalTamzem ki Tmis SeSroba gaagrZela, wasvlas ar Cqarobda. farnavazi Se-

Page 162: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

162

zurab kalatoziSvili

hyurebda mas da mTeli Tavisi arsebiT stkbeboda auzTan Camomjdari ulamazesi, haerovani simsubu-qiTa da harmoniulobiT, sinaze-sinatifiTa da ima-vdroulad, vnebiT aRsavse moRimari qalTamzis araCveulebrivi momxiblavi silamaziT.

farnavazi qalTamzes aRmerTebda da eTayvane-boda. aramiwier, RvTaebriv silamazesTan erTad, gangebas qalTamzisaTvis uxvad daemadlebina mTe-li Tavisi madli da sikeTe – adamianuroba, lmo-biereba, siTbo, sikeTe da sicocxlis siyvaruli, romelic gadamdebi iyo yvelasaTvis masTan urTi-erTobis dros. TiTqosda, sicocxliT savse gabr-wyinebul macocxlebel uCinar sxivebs afrqvev-so, imdagvarad moqmedebda misi momnusxveli momxibvleloba garemomcvelebze. rusudanisa-gan micemulma saukeTeso ganaTlebam, ojaxuri tradiciuli maRali moraliT aRzrdam gavlena iqonia qalTamzis Tavmdabali da guliTadi xasi-aTis CamoyalibebaSi. saubrisas misi xma tkbilxmo-vani wkriala zariviT moismoda, magram dambangv-el-damaTrobelad da damatyveveblad moqmedebda msmenelze, radgan mis xmaSi erTad iyo Serwymuli sinaze, simtkice, alersi, siTbo, qaluri sirbile, gonebagamWriaxoba da yvelafers amas zed erTvoda lalisfer moRimar bageTa pirsunTqvis SegrZneba, romelsac Tan axlda uZirod siRrmiseuli momwva-no feris TvalTa momnusxveli gamosxiveba.

farnavazi miuaxlovdas qalTamzes da auzis ki-deze mis gverdiT Camojda.

qalTamzis namiani Calisferi Tmebisgan vard-

Page 163: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

163

farnavazi

Taflovani zeTis surneli ifrqveoda. farnavaz-ma msubuqad da nazad xeli gadausva Tmaze, mis TvalebSi Semyure da tkbilad moRimar qalTamzes. maT didi xania, usityvod esmodaT erTmaneTis da bevr SemTxvevaSic, maT Soris sityvebis xmareba zedmetic ki iyo. qalTamze miuxvda farnavazs guliswadils, usazRvro bedniereba, ulevi mzrun-veloba, didi siyvaruli da odnavi SeSfoTeba igr-Znoboda mis TvalTa mzeraSi. orive xelSi moiqcia farnavazis Zlieri maja, Tavi zed Camoado da mSvi-dad warmosTqva: _ `madlob, farnavaz~.

farnavazma Tavi daxara, qalTamzes surnelo-van Tmebze eambora da dabal xmaze miugo:

– axal cxovrebas viwyebT, Cemo Zvirfaso.– vici, farnavaz.– ufro saxifaTos, saSiSsa da sapasuxismgeblos.– ki, vgrZnob, farnavaz.– bevris Tvali Cven Semogvyurebs da bevris

guli Cvenskenaa momarTuli. xalxis imedis gacrue-ba ar SeiZleba, Torem Cveni qveyana SeiZleba, mT-lad daiRupos da gadagvardes. rogor ggonia, Sev-ZlebT? xom ar geSinia?

qalTamzem wamoiwia, orive xeli Zlier mxrebze daado farnavazs, TvalebSi Sexeda da mcire dumi-lis Semdeg warmosTqva:

– mudam Sens gverdiT viqnebi, Cemo farnavaz da gaviziareb Sens wil-xvedrs; didi saqveyno saqmis keTil gamarjvebaSi yvela gverdiT dagidgeba da mxarSi amogidgeba. SiSs ki rac Seexeba, Sens gver-diT, farnavaz, arafris ar meSinia, Tu ginda, azons

Page 164: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

164

zurab kalatoziSvili

xmliT xelSi marto me Sevebmevi, – da xmamaRla ga-daikiskisa qalTamzem bolo xumrobiT warmoTqmu-li sityvebis Semdeg.

farnavazma momxibvlel cdunebas didxans ve-Rar gauZlo, man moizida Tavisken qalTamze da mis tkbil bageebs daewafa. qalTamze morCilad danebda farnavazs da orive erTad vnebaTaRelvis usasrulo da damaTrobel morevSi CaiZirnen. far-navazSi mamakacurma Jinma da survilma imZlavra, igi vnebianad Caekona qalTamzis Tbil-movardis-fro da rbil gadaReRil gulmkerds, xelebiT ki qalwulis mkvrivi da Tbili, vnebiani mocaxcaxe sx-euli SeigrZno.

tkbilbangmoreulma qalTamzem SesZlo Tavisi vnebaTa dacxroma-daokeba da orive xelis swrafi moZraobiT Seecada Jin-survilmomZlavrebuli mamakacis SeCerebasa da damSvidebas. uceb gaisma wylis Sxefebis xma da farnavazi Tbili wyliT savse auzSi aRmoCnda.

gakvirvebulma qalTamzem xmamaRla gadaikiski-sa, Semdeg RimiliT daixara, farnavazs nazad Sub-lze eambora: `Semodgomamde moiTmineo~, _ saxeze wyali Seapkura da swrafadve siciliT gauCinarda abanodan.

meore dilas axal saxlSi yvelam bednierebma da dasvenebulebma gamoiRviZes. qalebi da gogon-ebi saxlis gawyobas da morTva-mokazmvas Seudgnen, mamakacebi ki sameurneo ezo-kars awyobdnen.

maleve azonis sasaxlidan gamogzavnili xelqveiTni estumrnen farnavazs: – gavigeT, rom

Page 165: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

165

farnavazi

Camosulxar da azonis brZanebiT movsulvarT, _ moaxsenes berZenma xelqveiTebma.

farnavazma saxlis did darbazSi miiwvia stum-rad mosuli azonis mier gamogzavnili xalxi da gaumaspinZlda. berZnebma axali saxli mouwones farnavazs da Semdeg moaxsenes, rom azons didi nadiroba hqonia ganzraxuli da xval dilidanve sasaxleSi unda gamocxadebuliyo, nadiroba qvemo qarTlSi moewyoba da erT kviramde gastanso.

berZen moxeleTa gastumrebis Semdeg, rusu-danma farnavazi ixmo da gaafTxila:

– Svilo, didi yuradReba iqonie garSemo myof xalxTan, frTxilad iyavi. dReidan ufro mogim-ravlda mteri, es normaluria da bunebrivic. kaci, romelic arafers warmoadgens da misi fasi ara-frad ara hRirs, im kacs mteri ara hyavs, is kaci ki, romelic raimes warmoadgens, mas mteri da moSurne yovelTvis eyoleba, xolo rac ufro met warmate-basa da simaRles miaRwevs kaci, mter-moSurne mas ufro moumravldeba. azons ufrTxildi, moeride da nurasodes nu endobi, gulboroti kacia da Seni gakeTebuli sikeTe mis mimarT, SeiZleba misgan borotad dagibrundes.

dRis ganmavlobaSi farnavazi sanadiro mzad-yofnas Seudga, iaraRi, cxeni da Casacmeli Seamza-da. saRamos, vaxSmobis Semdeg ojaxis wevrebs yve-las saTiTaod gamoemSvidoba, dasasveneblad adre dawva da meore dRes gamTeniisas, farnavazi azons sasaxleSi eaxla.

Page 166: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

166

zurab kalatoziSvili

XIX

mefis sasaxleSi didi samefo nadirobis mzad-yofnis samzadisi dasrulebuliyo. sasaxlis ezoSi ormocamde kaci mogroviliyo.

azons Tan mihyvebodnen misi axlobeli da ram-denime naTesavi, romlebic nadirobis didi moy-varulni da kargi monadirenic iyvnen, aseve, azonis piradi dacvis mebrZolebi da marekebi, msaxurebis TanxlebiT, romlebsac ramdenime uremi daetvir-TaT yovelive imiT, rac saWiro iyo erTkviriani sanadirod gasvla-wasvlisaTvis.

azons uyvarda periodulad sanadirod mcx-eTidan ramdenime dRiT Sors gasvla. tyeSi an mdeloze samefo sefe-karavs daadgmevinebda msax-urebs. dRisiT nadirobda, saRamos ki didi sufra iSleboda da Semwvar nanadirevTan, Rvinis Tanxle-biT Tavs irTobda Tavis naTesav-axloblebTan da dacvasTan erTad. ase grZeldeboda erT kviramde, sanam azons ar mobezrdeboda nadiroba da mcxeTa-Si dabrunebas ar gadawyvetda.

mze axali gadmosuli iyo mcxeTis aRmosavle-Ti mTis wveridan, rodesac azoni sasaxlidan gam-ovida galavnis Sida ezoSi. azonma Tvali gadaavlo monadireTa da mxedarTa mzadyofnas, farnavazic SeniSna, Semdeg mejinibes aniSna, cxenio da TanaSem-wes raRac gadaulaparaka.

mejinibem azons maRali Savi ulayi mihgvara. azonis TanaSemwe mxedrebs miuaxlovda da brZa-na, rom mgzavrobisas isini sam-samad ganlagebu-

Page 167: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

167

farnavazi

liyvnen azonis ukan; farnavazs mxedrobis bolo sameulSi miuCina adgili, romelTa ukanac datvir-Tuli urmebi unda ganTavsebuliyo.

azonma misca niSani da monadireni mxed-robasTan erTad cixidan gavidnen. mcxeTis gala-vnis samxreT karebTan monadireTa jgufs SeuerT-da wkneliT mownuli da moCardaxebuli, ZaRlebiT savse ori uremi. ZaRlebi grZnobdnen, rom sanadi-rod emzadebodnen da gaxarebul-aRtkinebulebs, wkavwkav-gniasi da yefa-Rrianceli aetexaT.

monadireTa amala qvemo qarTlisaken mdinare algeTis mimarTulebiT daiZra, sadac saukeTeso sanadiro sanaxebi da adgilebi mdebareobda. im adgilebSi xalxi naklebad iyo dasaxlebuli da foTlovani xeuxvi tyeebi mravlad arsebobda. gansakuTrebiT muxisa da rkos simravlis gamo, gareul RorTa koltebi mravlad daSliginebdnen algeTis tyovan midamoebSi.

monadireTa amalas win azoni miuZRoda, romel-sac gverdiT misi moxele, TanaSemwe da dacvis ufro-si amosdgomodnen, maT ukan sam rigad monadireni-ax-loblebi da dacva mohyveboda, romelTa momdevnod urmebi ganlagebuliyvnen. gza iyo grZeli da amitom ar Cqarobdnen, cdilobdnen, rom algeTamde tye-tye evloT, radgan mgzavrTaTvis sasiamovno iyo zafxu-lis sicxeSi veluri tyis sinotive da macocxlebeli sigrile. azons gansakuTrebiT swored es adgilebi moswonda sanadirod, radganac didi nadirobisaT-vis algeTis maxloblad taxis garda, mravlad iyo Svel-iremi, daTvi, mgeli da jiqi-afTari.

Page 168: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

168

zurab kalatoziSvili

patara sofel manglisamde ar misul naZvnar-fiWvovan tyeSi azonma sadilad da dasasvneneblad gaCereba brZana. zegan-maRlobisa da aTaswlovani tyis erTmaneTTan Sezavebuli gasaocari hava, mzis sxiv-siTbosa da tyis surnelis erTmaneTSi Ser-wymuli uCveulo haeri ganmkurnebel-damamSvide-beli malamosaviT moqmedebda adamianis gonebaze, gulsa da sulze.

dasvenebisa da sadilobis Semdeg, mxedrobam isev gaagrZela gza mdinare algeTis mimarTulebiT. saRa-mos Jams monadireni miuaxlovdnen daniSnul adgils. mdinaris maxloblad, tafobze yma-msaxurebma da me-brZolebma wriuli formis saxiT karvebi gaSales, SuaSi ki azonis didi samefo sefe-karavi Cadges.

namgzavri da daRlili mxedrebi mdinare al-geTis civi da kamkama wyliT Segrildnen, mdeloze alag-alag danTebul koconebTan wasaxemseblad Camosxdnen da Semdeg dasaZineblad karvebSi gan-Tavsdnen, mxolod ramdenime dacvis mebrZoli fxi-zlobda koconTan Camomjdari.

namgzavri da danayrebuli sanadiro ZaRlebi erTmaneTTan Tasma-bawrebiT dakavSirebulni da sqeli xis Zirs gamobmulni, damSvidebuliyvnen da mwoliareni mTqnareba-zmorebaSi Zils miscemod-nen.

irgvliv sruli simSvide Camowoliliyo, mx-olod mdinaris wynari CuxCuxi da Ramis WriWinas xma moismoda, romelsac xandaxan SeuerTdeboda koconTa nakverCxlis tkacuni, cxenTan frutunisa da floqvTa Tqarunis xma; periodulad ki msubuqi

Page 169: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

169

farnavazi

niavis wamobervisas, tyeSi foTlebi iwyebdnen Sri-als da mZinare ZaRlebi, ukmayofiloni gamofxi-zlebis gamo, yurebdacqvetilni da calTvalga-xelilni, odnav Tu waiwkmutunebdnen.

gaTenebisas monadireni wamomdgariyvnen da msubuqi sauzmis Semdeg, sanadiro samzadiss Ses-dgomodnen. naTeli dRe idga. maleve azonic gamo-vida Tavisi karvidan, etyoboda, rom kargad dais-vena da kmayofili karg xasiaTze imyofeboda. man farnavazi moixmo da gamoelaparaka:

– gavige, rom mcxeTaSi kargad mowyobilxar... axla rac Seexeba nadirobas, nadirobis msvlelo-bis dros yovelwams Cems gverdiT unda iyo cxen-dacxen mSvildiTa da SubiT mudmiv mzadyofnaSi; marjve xeli gaqvs da Tvalic swrafad giWris mou-lodneli xifaTis Tavidan asacileblad, radgan Cemi uniaTo monadireebis imedi aRara maqvs, erTx-el kinaRam damRupes.

azons kargad axsovda SarSandeli nadirobisas erTi SemTxveva, rodesac igi sakmaod dawinaur-da ukan momyoli amalisagan erT uSvelebel taxs adevnebuli. SabianSi Sesvlamde azonma moaswro da mSvildiT dasWra uSvelebeli taxi. moulodnelad gamZvinvarebuli, daWrili taxi Semobrunda da azonis cxens Seutia, cxeni SeSinda, dafrTxa, azo-ni Zirs gadmoagdo da Tavawyvetili tyeSi Sevarda. taxma Zirs dacemuli azonisaken jiqur gaiwia, mag-ram azonis bedad taxs sanadiro ZaRlebi Semoe-sivnen da maT Soris gaafTrtebuli Sebma gaimarTa.

taxma Tavisi grZeli, basri eSvebiT mucelga-

Page 170: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

170

zurab kalatoziSvili

mofatruli sami ZaRli gverdze moisrola, sxva danarCen ZaRlebs ki gaeqca da SabianSi miimala. amasobaSi sxva danarCeni monadireebic moaxlovd-nen da miwaze garTxmuli azoni saswrafod wamo-ayenes, romelic damfrTxal-daJeJili sinanuliT dahuurebda Tavis sayvarel da erTgul muclga-fatrul mwevars.

amitomac sWirdeboda azons, rom nadirobisas gverdiT hyoloda swrafi, xelmarjve, moqnili, Zlieri da swrafad moazrovne kaci, romelic msgav-si moulodneli da ucabedi SemTxvevebis dros ar daibneoda da azonis gadasarCenad swrafad imoqme-debda, Tundac daTvisa da jiqis winaaRmdeg. aseTi kaci ki swored farnavazi iyo.

azonis sasaxleSi jer kidev kargad axsovdaT da karga xnis salaparakod gamxdariyo farnavazis or paeqrobaSi gamarjveba, pirveli, mcxeTis did moedanze da meore ki azonTan wveulebis dros sasaxleSi. zogierTni mas aqilevssac ki adarebd-nen, magram berZenTa umetesoba farnavazs SuriT Sehyurebda, Tumca urTierTobaSi mis mimarT pa-tiviscemas gamoxatavdnen.

algeTispira tafobze karvebis dasacavad ram-denime damcveli dastoves, danarCeni monadireni ki cxenze amxedrebulebi azons gahyvnen mdinaris TavdaRma CayolebiT. sakmao manZilis gavlis Sem-deg, monadireni SeCerdnen mdinaris maxloblad mdebare farTevakovan mdeloze, romlis garSemoc aseulwlovani bumberazi muxebis didebuli tye idga. amayad gaSlili muxis xeebis mklav-totTa

Page 171: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

171

farnavazi

qveS uxvad iyo rkos narCeni da gareuli Roris koltTa, naCiCqn-nakvalevi. azonma gadawyvita, rom TviTon, ramdenime monadire da farnavazi aq dar-Ceniliyvnen xe-tyeSi qveiTad mimalulni.

danarCeni monadireni, dacvis mebrZolebi da msaxurebi, madevari ZaRlebis TanxlebiT or jgu-fad daiyvnen da tyeSi ori mxridan, marjvnidan da marcxnidan Rrmad Sevidnen, sadac Semdeg farTo gaSlil naxevar rkalad Seikvrnen da dafdafebisa da bukis xmauriT mdinaris mimarTulebiT daiZ-rnen. marekebis mier atexil xmaurs madevar ZaRl-Ta wkav-wkavi da yefa-Rrianceli SeuerTda.

dafrTxa tyeSi nadiri da SeSinebulebma tyis siRrmidan mdinarisaken aiRes gezi, sadac azoni danarCeni monadireebiT iyo Casafrebuli. orive mxridan marekebisa da madevari ZaRlebisagan Semo-teuli nadiri iZulebuli iyo, mdinaris gaswvriv gavakebul mdeloze gamosuliyo, rac Zalzed xel-sayrel samizne adgils uqmnida Casafrebul mona-direebs. ZaRlTa yefis moaxlovebisas monadireeb-ma igrZnes, rom sadac iyo, nadiric gamoCndeboda da mSvildebi da Subebi moimarjves. maleve buCqnarma gaiSriala da gareuli nezvi, deda Rori gamoCnda Wreli patara goWebiT, romlebic SeSinebulni Zun-ZuliT mihyvebodnen damfrTxal dedas.

pirvelis gasrola yovelTvis azons ekuT-vnoda. monadireebma gaxedes Casafrebul azons, man mSvildi dauSva da danarCen monadireebs swra-fad Tvali Seavlo, romelTaTvisac azonis niSani gasagebi iyo (monadireebs wes-Cveulebad hqon-

Page 172: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

172

zurab kalatoziSvili

daT, rom ZuZumwovara patara cxovelebi daendoT da maTTvis zrda ecliaT, radgan tyeebSi nadir-cxoveli isedac sakmarisze meti iyo). nezvma Tavis goWebTan erTad mdinaris gaswvriv Cairbina da uceb tyidan yelgawvdenili, maRalwvivebiani Sve-li gamoxta.

azonma mozida mSvildi, styorcna isari da haerSi kamaraSekruli Sveli Zirs dasca. gavida cota xani da kargad mozrdili gareuli Rore-bis kolti gamoCnda moSorebiT, romlebic swrafi sirbiliT cdilobdnen mdelos gadaservas.

monadireebma gahkres mSvildebi, ori Rori daiWra da danarCen RorTa jgufs odnav CamorCnen, maT ZaRlebi wamoewivnen, Rorebi wreSi moiqcies da gaqcevis saSualebas ar mosces; ori monadire miuaxlovda daWril Rorebs da maT wvalebas Sub-ebiT bolo mouRes.

meZaRleebma mdevrebs ukan uxmes da nadiris dasageSad da gamosadenad isev tyeSi SeuSves.

ramdenime xanSi isev gamoCnda gareul RorTa koltebi. maT ukan eSvebalesili didi taxi mosdev-da, romelic drodadro ukan mibrunebuli grZe-li eSvebiT Tanmimyol mdevar ZaRlebs igeriebda. meZaRleebma ZaRlebs isev uxmes da martod dar-Cenili taxisa da Rorebisaken monadireTa mxri-dan gafrindnen qeiburebi. ori Rori sasikvdilod kidev moisra, taxi ki ferdSi daiWra.

erTma isarma uSvelebel taxs veraferi daak-lo, daWrili taxi Semotrialda da gamZvinvarebu-li, swrafi sirbiliT pirdapir monadireebisaken wamovida.

Page 173: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

173

farnavazi

azonma da misma monadireebma isev styorcnes mSvildebi, magram swrafad morbenal taxs isreb-ma Tavs zemoT zuzuniT gadaufrines. moaxlovda farnavazis jeric, swored aseT garTulebul dros sWirdeboda igi azons. farnavazma mozida didi sa-brZolo mSvildi, styorcna isari da morbenali uSvelebeli taxi balaxze usulod gagorda.

azoni da monadireni miuaxlovdnen ruxi feris taxs, romelsac farnavazis mier nasroli rkinisw-evrovani qeiburi orTvals Sua SublSi moxvedroda.

azonma Seuqo farnavazs xelis simarjve da pir-veli dRis nadiroba dasrulebulad gamoacxada.

monadireni algeTis piras karvebgawyobil vake-tafobze dabrundnen, nadirobis alafad ki erTi Sveli da xuTi Rori moenadiraT, romelTa da-muSaveba-gamzadebas msaxurni da sasaxlis samefo samzareulodan wamoyvanili kaci maSinve Seudgnen. saukeTeso xorcis naWrebi cecxl-nakverCxalze gasdes sadilobisaTvis, Roris SigTavsi wvrilad dakepes da sunelebTan erTad gasufTavebul naw-lavebSi Castenes bolSi gamosayvanad, romlis gaS-robis Semdeg, ukan, mcxeTaSi dabrunebisas, nawili SaSxisa monadireebze nawildeboda xolme, nawili ki sasaxlis sameurneo sacavebSi inaxeboda.

narCeni xorcisa ZaRlebs eZleodaT. Tu rome-lime ZaRli taxTa eSvebisagan daWril-dafleTili iyo, meZaRle maT malamoTi kurnavda da uSuSebda Wrilobebs.

tyis CrdilSi gaSlil sufraze monadireTa Rreoba Sebindebamde grZeldeboda xolme. ase

Page 174: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

174

zurab kalatoziSvili

uyvarda azons, dRisiT nadirobda, Semdeg ki saRa-momde dros atarebda; momdevno dReebSic igive grZeldeboda.

mcxeTidan tikebiT wamoRebuli Rvino sad-ilobis win amforebSi gadaixsmeboda da mdinareSi ideboda Casaciveblad. msaxurni xandaxan sufraze algeTis cocxal Tevzs Semoitandnen xolme, go-doyur-sawnaxeliT daWerils, did foTlebSi gax-veulsa da nakverCxalze Semwvars, romelsac tyis soko da xili mohyveboda xolme Tan.

XX

farnavazi ramdenime dRis wasuli iyo sanadi-rod azonTan erTad, rom mTidan mcxeTaSi macne Cavida Sesatyobineblad, SanSe xevisTavi gardacv-liliyo. mraval Wirvarams, omebsa da brZolebSi gamovlilma xevisTavma didxans icocxla, Warmag asakamdec miaRwia, magram misma dauZlurebulma da dasneulebulma sxeulma mets veRar gauZlo. fiqriTa da suliT SanSe xevisTavi sicocxlis dasasrulamde Tavisi xalxisa da Tavisi qveynis keTildReobaze zrunavda.

mcxeTaSi xanmokle bWobis Semdeg gadawyvites, rom rusudani Tavis qaliSvilebTan erTad sax-lSi, mcxeTaSi darCeboda, raTa isini farnavazis nadirobidan dabrunebas dalodebodnen. bakuri ki Tavis damwuxrebul ojaxTan erTad mTas gaemgzav-reboda.

Page 175: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

175

farnavazi

azonis mier gagzavnili gadasaxadebis amkrefi razmi, romelsac fardaosi da misi Svili, axeoni meTaurobdnen, egrisidan dabrunebuliyvnen, said-anac didi xarki-gaasaxadi miiRes egrisis erisTav qujisagan da amJamad gezi CrdiloeT kavkasii-saken aeRoT. gzad gadasaxadebis asakrefad SanSe xevisTavs miadgnen, romlis cixesimagrec glova-zarsa da ZaZebSi daxvdaT, SanSe xevisTavis gar-dacvalebis gamo. fardaosma da axeonma azonis saxeliT kaxabers, mis xuT vaJsa da ojaxis wevrebs xevisberis gardacvaleba miusamZimres, Tavisi razmisaTvis mcireodeni dasveneba, dapureba iTxoves da gadasaxadis gadaxdac daavaldebules, magram es yvelaferi uxeiro berZeni Tarjima-nis wyalobiT, ise uxeSad, uadgilod da utaqtod gamouvidaT, rom kinaRam Sexla-Semoxla moxda mgloviare qarTvelebsa da berZen mebrZolebs So-ris. mxolod kaxaberisa da fardaosis CareviT mox-da Tav-TavianTi xalxis damSvideba da daSoSmineba.

kaxaberi Sehpirda fardaoss gadasaxadis mice-mas da msaxurT daavala berZenTa razmis dapureba.

bakuri, Tavisi ojaxiT, grZeli damqancveli gzis gavlis Semdeg, mamapapiseul cixesimagres miuaxlovda. bakurma Soridanve SeamCnia berZnu-li mxedroba, romlebic cxenebidan CamoqveiTe-buliyvnen da dapurebis molodinSi, cixis gala-vnis gare kedelTan dabmuli cxenebis siaxloves, saZirkvelze CrdilSi Camomsxdariyvnen.

cixesimagris erT-erT oTaxSi fardaosi da axeo ni dasvenebas apirebdnen, rodesac maT berZen-

Page 176: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

176

zurab kalatoziSvili

ma mebrZolma Seatyobina, rom cixes oTxi mxedari uaxlovdeboda. faradosma icoda mTis xalxis ficxi xasisaTi da Tavis Svils mimarTa:

– gadi, razms daxede, raime gaugebroba rom ar moxdes; isic sakmarisia, ase cota xnis win areulo-ba rom CavacxreT. cecxls, sjobia, gaveridoT.

cxenze amxedrebulebi bakuri da baqari cixis karibWes miuaxlovdnen, maT ukan lela da qalTamze mohyvebodnen. TeTr cxenze amxedrebuli, welSi gamarTuli da kululeb CamoSlili qalTamze sev-dianad gamoiyureboda. karibWesTan mdgar ma ber-Zenma mebrZolebma verc ki SeamCnies bakurisa da baqaris misalmeba, radganac isini fexze wamomd-garni, pirRia misCerebodnen qalTamzis RvTaebriv silamazes.

axeoni gaocebuli Sescqeroda qalTamzes da Tvali ver moswyvita, sanam mgzavrni karibWeSi ar Sevidnen. laparakunarwarTmeuli da gaognebuli axeoni berZen jariskacTa uxamsma sicil-oxunjo-bam gamoafxizla da awiTlebuli cixis ezoSi usi-tyvod Sebrunda.

maleve xevisTavis sasaxlidan saWmel-sasmeli gamoitanes da cixis Sida ezoSi saxeldaxelod gaw-yobil magidebze berZenTa razms gaumaspinZldnen. magidebTan damsxdarma Camomsxdarma? berZnebma TavianT Tarjimans akiTxvines, saWmel-sasmelis momtan momsaxureT, Tu vin iyvnen cota xnis win cixe Si mosuli oTxi mgzavri da cxenze amxedrebu-li momxiblavi axalgazrda qali. maleve berZen-TaTvis gasagebi cnobili? gaxda bakuris ojaxis

Page 177: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

177

farnavazi

vinaoba da isic Seityves, rom mSvenieri qalTamze mcxeTis gmiris, farnavazis daniSnuli yofila da male didi qorwili unda gamarTuliyo mcxeTaSi, maTi SeuRlebis aRsaniSnavad.

am ambis gagonebaze sufrasTan mjdar axeons, TiTqos welze maTraxi gadahkreso, mTels tanze simwris oflma daasxa, yelSi raRac, TiTqos, bur-TiviT gaeCxira da pirSi?ar unda lukma aRar ga-dauvida. Tixis RviniT savse fiala magidaze daa-gdo, fexze wamodga da sufras gaecala.

berZenTa dasvenebisa da danayrebis Semdeg, fardaosma Tavis Svils uxmo, raTa kaxaberTan da bakurisTan misuliyvnen gamosamSvidobeblad da gadasaxadis asaRebad. berZeni Tarjimani aRar gai-yoles, kidev rame ar SegvamTxvios, vinmes berZnu-li ecodinebao, miT umetes, axeonic axerxebda qar-Tulad ramdenime sityva marTebulad gamoeTqva.

axeonma SesZlo kaxaberTan da bakurTan samad-lobelo da gamosamSvidobebeli ramdenime sityvis warmoTqma, magram maTTan saubris gagrZeleba gau-Wirda. baqari im dros kaxaberis ufros vaJTan, Sav-legTan da qvismTlelebTan erTad kldis samtex-loSi iyo wasuli, gardacvlili xevisTavisaTvis Sesaferisi qvis sarkofagis SesarCevad da gamo-saWrelad, amitom berZnulis saTargmnad bakurma qalTamze moixmo.

darbazSi damwuxrebuli qalTamzis Semosvli-sas axeons isev civma oflma daasxa da tanSi gaaJri-ala. qalTamzes tirilisagan Tvalis quTuToebi odnav Sesiveboda da lamazi bageni amoburcvoda,

Page 178: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

178

zurab kalatoziSvili

rac kidev ufro sayvarel da bavSvur iers aZlev-da mis avardisferebul, almurmodebul, sevdian saxes.

misi darbazSi Semosvla Suqis naTebas hgavda, radganac darbazis sarkmel-fanjridan Semomava-li mzis sxivebi oqrosferebad aelvardnen da aTa-maSdnen qalTamzis grZel kululovan TmaSi.

axeoni da fardaosi gaocdnen qalTamzis ber-Znuli enis brwyinvale codniT. misi nazi bageebidan tkbilxmovani narnariT iRvreboda homerosiseu-li berZnuli mWevrmetyveleba. fardaosma qal-Tamzis daxmarebiT Seityo, rom SanSe xevisTavis dakrZalva zeg diliT moxdeboda, kaxaberisagan ga-dasaxadis saxiT, fuliT savse, momcro, moWedili skivri Caibara, Semdeg azonis saxeliT, fardaosma kvlav miusamZimra kaxabersa da bakurs xevisTavis gardacvaleba da, viTomda, damwuxrebuli saxiT gamoemSvidoba maT.

cixidan gamosuli berZenTa razmi CrdiloeT kavkasiisaken daiZra.

odnav Rvinomokidebuli fardaosi karg xa-siaTze damdgariyo da mis gverdiT cxendacx-en mimaval Tavis Svils, axeons, eoxunjeboda da elazRandareboda. axeoni kriWaSekruli da Cafiqrebuli uxmod mihyveboda mamamiss da misi xumrobis naxevaric ki ar esmoda, radgan Tval-win mxolod qalTamzis, RvTaebrivi afroditas msgavsi srulyofili harmoniuli qmnileba da misi umSvenieresi saxe edga.

ise ganvles grZeli gza, axeons sityvac ar

Page 179: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

179

farnavazi

dauZravs.qarTvelTa sazRvari kavkasionis uReltexili

cxenosanTa razmma ukan Camoitova da saRamo xans erT mozrdil sofels miaxlovebulma fardaosma gadawyvita, Rame durZukeTSi, soflad gaetare-bina. vaxSmobisas fardaosma SeamCnia, rom axeoni saWmels pirs ar akarebda, saxezec feri ar edo da arc xmas iRebda. cota xans kidev daakvirda Tavis Svils da Semdeg Sefarulad hkiTxa:

– Svilo, gatyob, rom raRaca gawuxebs da sadar-debels miscemixar, Sen rom swuxxar da cudad xar, Seni Semyure, mec vwuxvar. erTaderTi Svili xar Cemi da Seni dardi da Wir-varami Cemi dardi da Wir-varamia. gamagebine, Seni safiqral-sadardebeli da erTad vifiqroT, Tu ra vqnaT, ra movimoqmedoT da ra gadavwyvitoT.

axeoni cota xniT Cafiqrda da Tavauwevlad, yru xmiT miugo mamamiss:

– xevisTavis SviliSvili qalTamzea Cemi dardis mizezi, am mSvenier arsebaze fiqri gonebidan da gul-idan ver amomigdia da ar vici, ra vqna, an ra viRono.

fardaosma gulianad gadaixarxara da Semdeg axeons mimarTa:

– Senze ukeTesi vaJkaci meore ar dadis mcxeTa-Si, mdidaric xar, axalgazrdac da kargi Sesaxedic. ukan, mcxeTaSi dabrunebisas, gavuaroT xevisTavs, vTxovoT mas qalis xeli, SeuRldiT da iyaviT bed-nierebi. momxibvleli gogo kia...

– ara, mamaCemo, SeuZlebelia. qalTamze far-navazzea daniSnuli da male SeuRldebian, –

Page 180: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

180

zurab kalatoziSvili

gaawyve tina mamamiss sityva axeonma.fardaosi Secba da xanmokle dumilis Semdeg

miugo: – ra gaewyoba, Svilo, ara yofila saSeno bedi.

uamravi sxva qalic arsebobs, maszed ukeTesic, mdidaric da gvarovanic. dro yvelafris mkur-nalia, momavalSi Cveni wridan avarCioT saSeno Rirseuli qalic, aba, rad ginda sxva eris qali colad, CvenTvis ucxo iqneba ojaxSi da Tavis wes-zneCveulebebze ivlis.

– mec am sababs viSveliebdi, rom dameviwyebina qalTamze, magram uSedegod, mamaCemo, Tavis mo-tyueba gamomdis mxolod. vera da ver aRmovfxvri mTeli Cemi arsebidan im grZnobas, rac gamiCnda mis mimarT da usaSvelod darCenili, vwuxvar da vi-tanjebi gulis tkivilamde. vici, es dardi bolos momiRebs, magram ver verevi sakuTar Tavs, ar Sem-iZlia, – TiTqmis cremlmoreulma miugo axeonma mamamiss.

fardaosma rom dainaxa, Tu rogor itanjeboda misi erTaderTi Svili, TviTonac guli auCuyda. miuaxlovda axeons da fiqrebSi wasulma, Svils mklavze ramdenjerme dausva akankalebuli xeli.

xanmokle dumilis Semdeg, fardaosis siberisa-gan mimqral TvalebSi cecxlis naperwkalma gahkve-sa da sixarulisagan xeli xels Semohkra. Semdeg orive xeli Svils beWebze moavlo da SesZaxa:

– axeon! iyos neba Seni, qalTamze Seni gaxdeba!– rogor, ranairad, mamaCemo? – gaukvirda axe-

ons.

Page 181: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

181

farnavazi

fardaosma eSmakurad Caicina, aqeT-iqeT mi-moixeda da Semdeg dabal xmaze gaagrZela saubari:

– oci welia, rac gadasaxadebis asakrefad davdivar kavkasiis aqeTa mxares da am xalxis zne-Cveva da wesi kargad maqvs Seswavlili. am mxarisa da qveynis xalxi sacole qals umeteswilad nebiT da ZaliT itaceben da ise hqmnian TavianT oja xebs. Zvel saberZneTSi Tu qalis, elenes motacebis gamo, troas legendaruli omi moxda, aq es ambavi normad iTvleba da wes-CveulebaSi aqvT gamjdari.

– ki magram, cixesimagridan rogor unda movi-tacoT? – gaikvirva axeonma.

– cixesimagridan ara, xevisTavis dakrZalvis dros movitacebT da isic Cven ki ara, durZukT mov-isyidi da imaT gavatacineb Sens momaval meuRles. kvals ki ise avrev, rom Cvenze eWvs veravin aiRebs.

– dakrZalvis dros qalis gatacebaze aravin ar dagTanxmdeba, mamaCemo, amaze meti didi Seura-cxyofa da upativcemuloba sxva aRaraferi aRar arsebobs da Semdeg ki an mcxeTaSi, ranairad unda gamovCnde gatacebul qalTamzesTan erTad. ara, es warmoudgenelia.

fardaosma Cumad Caiqirqila da TvalebanTe-bulma axeons CurCuliT uTxra:

– Zalian didi fulis sanazRaurod yvelaferi SesaZlebelia, rom kacma gaakeTos. am saqmis mog-varebas me Cems Tavze aviReb, xolo rac Seexeba dabrunebas, qalTamzesTan erTad mcxeTaSi ki ara, Cvens samSobloSi dabrundebi da mec maleve samu-damod iq Camoval sacxovreblad. wasvlis Sesaxeb

Page 182: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

182

zurab kalatoziSvili

azons ukve velaparake da SevTanxmdiT.

XXI

dadga SanSe xevisTavis dakrZalvis dRe. micvalebuls pativi sces, rogorc mTis tradici-is wesi moiTxovda da Semdeg xevisTavis cxedari soflisagan moSorebiT ganapiras, samarxisaken waasvenes.

atyda glova-zaris tirili, SanSe xevisTavis cxedars misi SviliSvilebi da axlo naTesavni mias-venebdnen, maT ukan ojaxis wevrebi kaxaberi, bakuri da ZaZebmosili momtirali qalebi mihyvebodnen, romelTa ukanac sxvadasxva sofelTa Tav-kacni da soflis mosaxleoba neli svliT ahyolodnen mwux-are samgloviaro svlas.

sakmao xnis Semdeg, fexiT mimavali mglovi-areni miuaxlovdnen samarxTa adgilsamyofels da SeamCnies, rom maT sapirispiro mxridan ramdenime cxenosani uaxlovdebodaT cxenTa dinji svliT. mxedrebi samni iyvnen, bolo mxedars ki Tokgamob-muli meoTxe cxeni mosdeva. samarxTan miaxlovebi-sas mxedrebi cxenebidan CamoqveiTdnen da mglovi-areebs miuaxlovdnen. maT win baqari SexvdaT.

mxedrebi durZukni aRmoCndnen, romleb-mac baqars moaxsenes, rom isini durZukTa mefis mier iyvnen gamogzavnilni. SanSe xevisTavis gar-dacvaleba gaego durZukTa mefes da misi pativis-cemis aRsaniSnavad, Sav-nabad gadafarebuli Savi bedauri gamoegzavna saCuqrad, xevisTavis xsovnis niSnad.

Page 183: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

183

farnavazi

baqarma auwya es ambavi kaxabersa da bakurs, romlebmac durZukT Tavi daukres da Semdeg kaxa-berma baqars uTxra: `gadaeci magaT, rom durZukTa mefis ZRvens dakrZalvis Semdeg CavibarebTo~.

xalxs ukan gamdgari durZukni yvelas da yve-lafers didi yuradRebiT akvirdebodnen, aRweris mixedviT maT advilad amoicnes mSoblebTan ax-los mdgomi qalTamze, romelic damwuxrebuli da sagonebelSi wasuli dedamiss gverdiT amosdgo-moda WirisufalTan erTad.

dadga qvisgan gaTlil sarkofagSi xevisTavis cxedris gadasvenebis droc, romelsac Semdeg qvis didi gaTlili fila daedeboda zemodan da samarxi mTlianad miwiT amoivseboda. mZime Sromis gasawe-vad da erTmaneTis dasaxmareblad, mamakacebma win, samarxisaken gaiwies, maT ukan ki mxolod qalebi da moxucebi darCnen.

yvelas yuradReba xevisTavis dakrZalvisaken iyo mimarTuli. am droiT isargebles durZukma mxedrebma, romlebic SeumCnevlad qalebis zurgs ukan ganlagdnen da cxenebze Sesxdnen.

dalais zar-momtiral qalebTan mdgomi qal-Tamze, Tvalebacremlebuli gahyurebda xevis-Ta vis samarxSi Casvenebas. uceb qalTamzis Tavs zemoT msubuqi Sxuil-zuzunis xma gaisma da man ig-rZno, mxrebze rogor Camoecva jer erTi da Semdeg meore Tokis bawari, romlebic swrafadve mTeli siZlieriT Semoekra tan-xelze da gafiqrebac ver moaswro, rom gakrul-SeboWili qalTamze durZuki mxedris cxenze aRmoCnda TavdaRma gadakidebuli.

Page 184: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

184

zurab kalatoziSvili

mxedrebma swrafadve miatriales cxenebi, ukan mdgomi ramdenime dabneul-gaocebuli mo-xuci gadaaqcies da mTeli siswrafiT cxenebi CrdiloeTisaken gaaWenes. win qalTamze gadakide-buli mxedari mirboda, romelsac ukan ori durZu-ki mihyveboda Tokgamobmul cxenTan erTad.

atyda xalxis yvirili, wivil-kivili da CoCqo-li: –`qalTamze mogvtaces! ariqa, durZukma qal-Tamze gaitacao!~

ise swrafad datrialda yvelaferi, rom moulod-nelobisagan gamSralni mamakacebi gaogne bulebi da gafiTrebulebi verc mimxvdariyvnen, ra xdeboda.

baqarma Sehyvira: `ariqa, mdevario!~ qalTamzis deda, lela ki gulSeRonebuli gadaiqca.

kaxaberma brZaneba gasca, saswrafod ramdenime kaci cixeSi gaqceuliyo da swrafadve cxen-iara-RiT dabrunebuliyvnen, danarCenebi ki durZuk mxe-drebs fexiT sirbiliT dadevnebodnen, sanam maT cxenebs ar wamoawevdnen.

SanSe xevisTavis dakrZalva moxucebs unda daesrulebinaT da maTve daevalaT micvalebulis wesis aRsruleba.

gacofebuli da gafiTrebuli bakuri simwrisa-gan tuCebs ikvnetda da xelebgaSlili, xan durZuk mxedrebs gahyurebda, xan ki gulgaxeTqil Zirsda-vardnil meuRles, lelas da TeTrwverovan, dau-marxav mamas gadaxedavda xolme.

Wirs kidev Wiri damateboda.manZili cxenosan mxedrebsa da qveiTad mor-

benal mdevars Soris sul ufro da ufro swra-

Page 185: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

185

farnavazi

fad matulobda. Soridan mxolod gulSemoyrili qalTamzis sasowarkveTili, gulmomakvdinebeli da Semzarav-Semazrzeni gamkivani xma moismoda, romelic Svelas iTxovda.

durZuki mxedrebi mTas mifarebuliyvnen da aR-ara sCandnen. ramdenime xnis Semdeg isini SeCrdnen, Sekrul-gaboWil qalTamzes piri aukres, meoTxe Tavisufal cxenze gadahkides, Tasma-RvedebiT mtkiced daamagres da WenebiT isev maleve gaagrZe-les gza.

durZukma mxedrebma, sakmao manZilis gavlis Semdeg, CrdiloeTisaken mimavali gezi Seicvales. dasavleTiT mTovan-kldovan ugzo mxares gadaux-vies, mTa gadaiares da dasavleTis mimarTulebiT gaagrZeles gza.

cxenze gadakidebuli SeboWili qalTamze mTe-li ZaliT cdilobda, rogorme bawar-Tasmebisagan gaeTavisuflebina Tavi da daxsnoda durZukebs, an ki ramenairad Tavi gadmoegdo cxenidan, romel-ic durZukebs SuaSi moeqciaT da ise miaWenebdnen oflSi gaxviTqul raSebs, magram qalTamze iseTi ZaliT iyo gakrul-miboWili cxens, rom SeuZlebe-li iyo Tavis gamoTavisufleba.

qalTamzes male Zalac waerTva, tanze SemoW-dobili Tok-Rvedebi mas sunTqvas uZnelebda da ususurobisagan dauZlurebul qalTamzes mxo-lodRa simwris cremli sdioda Rvarad TvalTagan, gonebaSi ki mxolod farnavazi warmosaxvoda, ro-gorc erTaderTi imedi misi gadarCenisa.

maleve gulSewuxebulma da unugeSod darCe-

Page 186: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

186

zurab kalatoziSvili

nilma qalTamzem goneba dahkarga.***

nadirobidan mcxeTaSi dabrunebul farnavazs acnobes SanSe xevisTavis gardacvaleba da igi Ta-visi ojaxiT myisve mTas gaeSura, rom xevisTavis dakrZalvisaTvis mieswro. mcxeTidan gasvla far-navazs saRamo xans mouwia. SuaRamisas farnavazma dedamisTan da Tavis debTan erTad Rame gzad mde-bare erT-erT sofelSi gaaTia da diliT adre, pi-rveli mamlis yivilamde, maT isev mTisken gaagrZe-les gza.

SuadRis mze karga xnis gadasuli iyo, rodesac mcxeTidan gamomgzavrebulebi xevisTavis cixes-imagres miuaxlovdnen da maT SeamCnies, rom uceb cixis Ria WiSkridan mxedrebi mTeli siswrafiT gamoenTnen, romelTac ukan sxva mravali umxedro cxeni misdevdaT.

farnavazma dedas mimarTa: `raRac moxda namd-vilad, Tqven pirdapir cixeSi SediT, me ki mxedrebs davewevi da gavarkvev, ra xdeba~.

cxenosnebs wamoweulma farnavazma gasZaxa maT: – ra moxda, xom mSvidobaa?kaxaberis erT-erTma Svilma Soridanve Seicno

farnavazi da aRelvebulma gamosZaxa mas: – xevisTavis dakrZalvisas durZukma qalTamze

gagvtaca da cxeni migvyavs mdevarisTviso.am ambis gagonebaze farnavazi gaSra, gafiTrda

da TvalT daubnelda, yurad ki mexis gavardnasaviT xma Caesmoda: `qalTamze gagvtaces! qalTamze gag-vtaces~. maleve gons moego, erTi Rrmad amoigmina

Page 187: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

187

farnavazi

da cxens maTraxi gametebiT, mTeli ZaliT Semohkra.mTeli siswrafiT morbenali cxenebi male fex-

iT morbenal mdevars daawies, romelTac mTian aRmarTSi sirbiliT siqa gasclodaT da Zlier daRliliyvnen.

farnavazma Tavisi daRlil-namgzavri cxeni gamoicvala da win gaiWra. bakuri da baqaric mas gverdSi amoudgnen da Seuracxyofil-darcxve-nilebi, uxmod misdevdnen mas. durZukni arsad sCandnen. farnavazma gaxeda kriWaSekrul baqars da hkiTxa mas:

– ra moxda, baqar, rogor moxda, amixseni!boRmamoreulma baqarma Zlivs SesZlo sity-

vaTa warmoTqma da mokled auxsna farnavazs, rac moxda xevisTavis dakrZalvisas. farnavazi mcire xans dafiqrda da Semdeg bakursa da baqars miugo:

– durZukTa mefis gamogzavnilebi rom ar arian isini, es gasagebia, radganac aseTi saqcielisaTvis TviT durZukTa mefe dasjis maT sikvdiliT; sxva raRacaSia aq saqme da esa gvaqvs gasarkvevi, ubra-lo xalxi ver gabedavda xevisTavis ojaxobidan qalis motacebas, miT umetes, dakrZalvis dros, Tanac TviT xevisTavis dakrZalvisas, radgan aseTi Seuracxyofis miyeneba, yvelam icis, rom aravis epatieba.

farnavazma sityvis damTavrebis Semdeg kidev gametebiT Semohkra maTraxi cxens da win gaiWra, danarCeni mdevaric mihyva mas da mxedroba qar-Tlis CriloeTis samzRvrisaken daiZra, romlis iqeTa mxares, kavkasionis gadaRma, durZukeTi imy-

Page 188: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

188

zurab kalatoziSvili

ofeboda.dasavleTis mxares gadasulni durZukni, ro-

melTac datyvevebuli da gatacebuli qalTamze mihyavdaT, mravali mifaruli mTa-xeobebi gaiares da nel-nela tyis dablobisaken daSveba daiwyes. mTidan daSvebuli mxedrebis danaxvaze tyidan ax-eoni gamovida oTxi berZeni mebrZolis TanxlebiT, romelic durZukTa molodinSi tyes iyo TavSe-farebuli Tavis mebrZolebTan erTad.

fardaosi Tavisi razmiT durZukeTidan os-eTs gadasuliyo, Tavisi Svili oTxi mebrZoliTa da mosyiduli durZukebTi ki qarTls gaegzavna. gabawrul-gaTokili da SeRonebuli qalTamzis danaxvaze axeoni Sewuxda, magram gulis siRrmeSi mas didi sixaruli daeufla, radgan qalTamze ukve misi iyo.

durZukebisagan axeonma Seityo, rom qalTamzis dasaxsnelad didZali mdevari gamodevnebiaT, mar-Talia, mdevars gza aubnies, mdevari CrdiloeTiT midioda, eseni ki dasavleTis mimarTulebiT iyvnen gasulni, magram mainc didi sifrTxile hmarTeb-daT. maleve tyes Seafares Tavi axeonma da misma mimyolebma qalTamzesTan erTad da isev dasav-leTisaken tye-tye gaagrZeles gza.

daRamebamde iares maT: pirakruli da Tvale-bakruli qalTamzis cxeni axeons mihyavda xel-Tokgamobmuli da masTan gamolaparakeba axeons jer ar gaebeda. gvian Rame SeCereba da dasveneba brZana. cecxli ar unda daenToT da mTvaris Suqze

Page 189: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

189

farnavazi

unda gamoeZinaT.qalTamze berZenma mebrZolebma cxenidan

frTxilad Camosves da miwaze gaSlil nabadze wa-moawvines, gulSewuxebuls mxolod piri auxsnes da wyali daalevines.

eWviani durZukni fxizlobdnen, magram daRli-lobam mainc Tavisi gaitana da mTeli dRe mdevars gamoqceulma durZukebma CasTvlimes.

fardasosis gaTvlili gegmis mixedviT, axeoni gamTeniisas tyidan samxreTiT unda daSvebuliyo dablobisaken da Semdeg gezi samxreT-dasavleT-iT, qarTl-egrisis sazRvrisaken unda aeRoT, sa-dac sazRvarTan mdebare cixesimagreSi berZenTa jari idga.

cixeSi Sesvlamde did-fulad Sepirebuli dur-Zukni unda gaestumrebinaT.

erTi dRis dasvenebis Semdeg, axeoni qalTamz-esTan erTad arian qarTlisaken gaagrZelebda gzas, sadac maleve mamamisi, fardaosi samudamod dabrundeboda Tavisi ojaxis wevrTa TanxlebiT.

SuaRamisas, axeonis brZanebiT, berZenma mebr-Zolebma mZinare durZukni daxoces da gamTeniisas maTi gvamebi Rrma xevSi gadahyares nadirTa sa-jijgnad da kvalis mosaspobad. Semdeg ki axeonma kvlav gabawruli qalTamziT gezi qarTl-egrisis sazRvarze mdebare cixisaken aiRo.

durZukTa mefem farnavazi da qarTvelTa mxe-droba pativiscemiT miiRo. man didi damwuxreba da sinanuli gamosTqva momxdaris Sesaxeb, gulTan

Page 190: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

190

zurab kalatoziSvili

axlos miitana xevisTavis gardacvalebac da qal-Tamzis gatacebac. amave dros, didad Seuracxyo-filad igrZno Tavi, radgan misi saxelis gamoyen-ebiT, motyuebiT gaubedavT arakacuri da uRirsi qmedeba, dakrZalvis ritualis dros qalis gata-ceba, rac argagonil da umsgavs saqcielad iTv-leboda kavkasiel xalxTa tradiciebsa da adaT-wesebSi.

durZukTa mefe ymawvilobis asakidanve icnob-da farnavazs, rodesac igi da baqari bakurs Cahyav-da xolme durZukeTs, farnavazi megobrobda mefis SvilebTan da amJamad, rodesac durZukTa mefem Seityo farnavazis namdvili vinaoba, mas yvelanai-ri daxmareba aRuTqva. man farnavazis winaSeve dai-bara Tavisi marjvena xeli da daavala, rom mTels Tavis samefoSi daegzavna moxeleebi, gaerkvia da moeZebna uRirsi saqcielis Camdenni da sikvdiliT daesajaT isini, qalTamze ki farnavazisaTvis dae-brunebinaT.

durZukTa mefem farnavazs Tanadgoma da dax-mareba aRuTqva berZenTa winaaRmdeg aRsdgomaSi da mzadyofna gamoTqva, ebrZola azonis winaaRm-deg da farnavazis gverdiT damdgariyo durZukTa rCeuli laSqriT.

durZukTa mefes azonis mier gagzavnili ga-dasaxadebis amkrefi fardaosi, mesame dRe iyo, rac gaestumrebina da didad ganrisxebuli Canda azonze, radganac fardaosma uwindelze orjer meti gadasaxadi moiTxova da uaris SemTxvevaSi azonis jaris Semoseva-awiokebiT imuqreboda.

Page 191: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

191

farnavazi

durZukeTidan farnavazi oseTSi gadavida. ovsTa mefe moxucebuliyo, dauZlurebuliyo da qveyanas misi Svili, axalgazrda ufliswuli mar-Tavda, romelic, agreTve, bavSvobidan megobrobda farnavazTan.

qalTamzis motacebisa da xevisTavis gar-dacvalebis ambavi, oseTis ufliswulmac gul-Tan axlos miitana da igi Sehpirda farnavazs, rom umalve Seatyobinebdnen mas, Tu raime msgavs SemTx-vevas gaigebdnen an mohkravdnen yurs.

farnavazis vinaobis gagebis Semdeg, ovsTa ufliswulmac daxmareba aRuTqva farnavazs azonis winaaRmdeg brZolaSi, miT umetes, ovsnic Zalian gabrazebulebi Candnen, radganac winadRes fardaoss oseTidanac ormagi gadasaxadi waeRo.

CrdiloeTi kavkasiidan qarTvelTa mxedroba, damwuxrebulni, qarTlisaken gamobrundnen. kax-abersa da bakurs simwris cremli ar SordebodaT TvalTagan da damwuxrebulni mosTqvamdnen: `es ra ubedureba dagvatyda Tavs, rogor gagvibedes, ra vhqnaT da ra viRonoTo~. farnavazsa da baqars ki dana pirs ar uxsnida.

mTaSi dabrunebisas, xevisTavis cixe-sasaxleSi glova da tirili ar Semwydara. ramdenime dRis Sem-deg farnavazma da baqarma amjobines mTas ganSore-bodnen, radganac lela, rusudani, guranda da nani, sxva qalebTan erTad mudmiv cremlTa Rvrasa da tirilSi iyvnen qalTamzis motacebis gamo. ami-tom ZmadSeficulebma gadawyvites, ganeSorebinaT qalebi am mwuxare adgil-samyofelsagan da Tavi-

Page 192: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

192

zurab kalatoziSvili

anTi ojaxebiT mcxeTaSi dabrunebuliyvnen.egris-qarTlis sazRvarze mdebare cixeSi Sesv-

lisas, axeonma qalTamze dasasveneblad erT oTax-Si moaTavsa da fareSic miuCina, saRamos ki Tavad eaxla. oTaxSi Sesvlisas axeons fanjarasTan fexze mdgomi daxvda qalTamze,romelic mis Sesvlaze Se-mobrunda, namtiralevi Tvalebi miapyro da umalve Seicno gadasaxadeis amkrefi fardaosis Svili.

qalTamzes xma ar amouRia, mrisxane gamome-tyvelebiT, warbSekruli amayad Sehyurebda axe-ons da msigan axsna-ganmartebas eloda. axeoni uceb daibna, igi moeloda, rom qalTamze tiriliTa da sayvedurebiT daxvdeboda da misi dawynareba-damSvideba mouxdeboda. daibna, aRar icoda, riTi daewyo saubari da dabneuli Tvals ver usworeb-da qalTamzis gulisgamgmirav TvalTa mzeras. xangrZlivi da daZabuli siCume Camovardniliyo. awiTlebuli da ofldasxmuli axeoni fanjaras mi-uaxlovda, romelic maRal koSkSi iyo gamoWrili. iqidan kargad mosCanda mosazRvre egrisis amw-vanebuli tyiani mTebi.

– qarTlisa da egrisis sazRvarTan vimyofe-biT, – nirwarTmeuli xmiT, Zlivs amoRerRa ori-ode sityva axeonma da qalTamzes Tvali gauswo-ra, romelic kvlav uxmod Sehyurebda mas da misi gamometyveleba kvlav dauyovnebel axsna-ganmartebas moiTxovda.

o, rogor ar hgavda qalTamze arc mcxeTel gogonebsa da arc sasaxlis sefe-qalebs, uWirda masTan saubari axeons da odnav dabneuli, patara

Page 193: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

193

farnavazi

magidasTan skamze Camojda, wylis WurWlidan wya-li TasSi Camoisxa, xarbad mosva Tasi da Semdeg da-bali xmiT gaubedavad mimarTa:

– cudi da boroti ar msurs SenTvis, qalTamze. Senma araCveulebrivma momxibvlelobam da Rv-Taebrivma silamazem gamabedina is, rac gavakeTe... Cemi cxovreba azrs dakargavs, Sen Tu Cems gverdiT ar iqnebi. simdidre da bednieri cxovreba mudam geqneba. SevuRldeT, SevqmnaT ojaxi da vicxovroT erTad, – daamTavra sityva axeonma da Sexeda.

qalTamzes warbic ar Seuxria axeonis saubri-sas, Tumca gaukvirda, rac moismina da isic igrZno, rom axeoni marTlac gulwrfelad ambobda Tavis gulisnadebs.

qalTamze cota xniT dafiqrda da Semdeg civad da mkacrad miugo axeons:

– ar ici da ar gesmis, rac Caidine, arc Sen da arc mamaSens am qmedebas ar gapatieben; xevisTavis dakrZalvis SebilwvisaTvis, Cemi motacebisaTvis da Cemi daniSnulisa da saqmros, farnavazis Seura-cxyofisaTvis sikvdiliT dagsjian Senca da mTels Sens ojaxsac, amitom Tu ginda sicocxle Seinar-Cuno da Seni ojaxis wevrebic uvneblad darCnen, sjobs, axlave gamaTavisuflo da mcxeTas gamam-gzavro.

axeoni fexze wamodga, qalTamzes miuaxlovda da upasuxa:

– qalTamze, aravin ar icis, sada xar an visTan xar, verc veravin verasodes gaigebs, Cven mcxe-TaSi aRarsodes aRar davbrundebiT. Cems sam-

Page 194: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

194

zurab kalatoziSvili

SobloSi, arian qarTlSi mivdivarT da iq sasaxleSi vicxovrebT erTad.

qalTamzes imedi TiTqmis gadaewura, sisuste SeigrZno da skamze Cafiqrebuli da daRonebuli daeSva, axeonic myisve mis win Camojda da Tavisi xeli qalTamzis xelisaken waiRo.

qalTamzem airida, TvalebSi Sexeda da Txovnis kiloTi miugo axeons:

– Cemi guli didi xania farnavazs ekuTvnis, Seni me arasodes ar gavxdebi, es SeuZlebelia. Tu marT-lac ase Zalian giyvarvar da Cemi gaubedureba ar ginda, gamaTavisufle da mamyofe bednierad far-navazTan. Tu namdvilad giyvarvar, damexmare Cems bednierebaSi, Tu arada, Senc gaubedurdebi da mec. Rirseul kacs rad unda iseTi coli, romel-sac mudmivad sxva kaci eyvareba. aseT cxovrebas cxovreba ar hqvia, mec daviRupebi da Senc.

axeoni fexze wamodga, `arasodes! SeuZlebe-liao~, wamoiZaxa da oTaxidan gavida.

gamTeniisas axeoni da oTxi berZeni mebrZoli cixidan gavidnen. maT qalTamze arian qarTlSi mi-hyavdaT.

mcxeTaSi fardaosma Svilis Setyobineba miiRo, rom `yvelaferi rigze iyo~. gaxarebuli fardaosi azons gamoemSvidoba da akrefili gadasaxadebis naxevris miTvisebuli didi qonebiT Tavis samSob-los miaSura.

Page 195: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

195

farnavazi

XXII

Semodgomam Caiara da zamTari damdgariyo. qarTlsa da mTaSi didTovloba iyo. mcxeTaSic didi yinvebi mZvinvarebda. farnavazis saxlSi mwuxareba da uimedoba sufevda, TiTqosda, sico-cxle Camkvdariyo.

qalTamzis gareSe aRarc sixalise aRar iyo da aRarc cxovrebisadmi interesi. yoveldRiuri ar-seboba TavisTavad, inerciiTa da zlazvniT, Ta-visi gziT nel-nela win miiwevda. qalTamzis deda, lela mxolod imiT inugeSebda Tavs, rom Svili cocxali eguleboda, amas deda gumaniT grZnobda da imedovnebda, rom adre Tu gvian, Tavis Svils naxavda. mas ver warmoedgina, rom umSvenieresi da ulamazesi misi asuli mosaklavad iyo gatacebuli. yofila SemTxvevebi, rodesac gadamTielT lamazi qali moutaciaT da Semdeg ucxoeTSi did fulad mxeval-monad gauyidiaT.

qalTamzis silamazis, aRzrda-ganaTlebisa da sibrZnis imedi hqondaT lelas da rusudans. maT icodnen, rom qalTamze iSviaTi qmnileba da uZvir-fasesi ganZi iyo, nebismieri mamakaci misi gulisa da keTilganwyobis mosapoveblad Tavs ar dazogav-da. lelas mxolod erTi ram adardebda yvelaze metad. man icoda, rom qalTamzes didi siamayisa da pasuxismgeblobis grZnoba gaaCnda, rac sisxliT gadaecemodaT mTis xevisTavTa Camomavlobas da SiSobda, rom mis asuls siamayiT Tavisi Tavi TviT ar daeRupa.

Page 196: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

196

zurab kalatoziSvili

gazafxulisaTvis mcxeTaSi kaxaber xevisTavis gamogzavnili kaci Camovida, man farnavazs dur-ZukTa mefis mier gamogzavnili oqro-vercx-liT gawyobil-mosavadebuli Zvirfasi xanjali saCuqrad miarTva da werilic gadasca, romelSic durZukTa mefe farnavazs damwuxrebiT auwyebda, rom qalTamzis kvals versad miagnes, arsad aravin araferi ar icoda misi gatacebis Sesaxeb.

werilis wakiTxvis Semdeg, guldamZimebuli farnavazi kidev ufro gulCaTxrobili da dam-wuxrebuli Seiqmna. ovsTa mefisganac araferi saimedo ar ismoda.

farnavazs aRaraferi aRara hgvrida arc six-arulsa da aRarc siamovnebas, mis arsebobas sico-cxlis interesi da azri warTmeoda. dros mxolod nadirobaSi hklavda, xan azonTan da xan ki baqarTan erTad.

mTasa da tye-RreSi uazro xetialiT dards iklavda, rameTu farnavazs nadiris monadirebac ar ainteresebda, radganac nadiroba mxolod saba-bi da saSualeba iyo yuradRebis gadatanisa, rom mudmivad qalTamzeze ar efiqra, radganac usay-varlesi qalis dakargvaze fiqri saSinel gulisa da Tavis tkivilebs iwvevda.

baqarsac igive didi mwuxareba da dardi hqon-da dis gatacebis gamo, ver iviwyebda qalTamzis SemaZrwolebel xmas, rodesac igi Svelas iTxovda. mas da farnavazs usityvod esmodaT erTmaneTis. farnavazs RviZli ZmasaviT uyvarda TanaSezrdili baqari da didad afasebda mis erTgulebas, magram

Page 197: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

197

farnavazi

xandaxan dReSi mxolod erT-or sityvas Tu etyod-nen erTmaneTs. isini uxmod iziarebdnen erTmane-Tis tanjvasa da Wir-varams sayvareli arsebis ukvalod dakargvis gamo.

erTxel erT-erTi nadirobis dros farnavazi da baqari Zalzed Sors gasuliyvnen mcxeTidan. isini gzas umiznod mihyvebodnen da drodadro gareul frinvels Tu moisravdnen, raTa cota daesvenaT da waexemsaT sarzed acmuli da nakver-Cxalze Semwvari moisruli duraj-gnoliT an xo-xob-kakabiT.

ori dRe gasuliyo, mas mere, rac isini mcxeTi-dan gavidnen da kaxeTSi sofeli gavazis maxlobel midamoebSi, mTis ferdobis siaxloves imyofebod-nen. zafxulis sicxe idga, uceb ca moiqufra, maRa-li kavkasionidan Savi Rrubeli gadmovida da ze-cidan kaklis simsxo setyva daeSva. farnavazma da baqarma saswrafod TavianTi cxenebi mTis ferdo-bisaken gaaWenes, rom tyisTvis SeefarebinaT Tavi.

tyis ganapiras, ferdobis dasawyisSi isliT gadaxuruli patara saxli SeniSnes da gezi iqiT-ken aiRes. saxlSi erTi moxuci berikaci daxvdaT, romelsac farnavazma gamodarebamde TavSesafa-ri sTxova, raTa setyvisagan cxenebi ar daSavebu-liyvnen da ar damfrTxaliyvnen. moxucma siamovne-biT miiRo stumrebi, cxenebi saimedod daabinaves da maspinZlis miwveviT, saxlSi Sevidnen.

moxuci martoxela mwyemsi aRmoCnda, romel-sac oriode xar-Zroxa, kidev ramdenime cxvaric hyavda da amiT irCenda Tavs. maspinZelma momcro

Page 198: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

198

zurab kalatoziSvili

xis magida gadawminda da yveli, mwvanili, fxalga-dareuli mawvnis SeWamandi da xmiadi puri gamoi-tana. baqari skamidan wamodga da berikacs sityva miageba: `nu gairjebi, moxuco, gamoidarebs da ma-leve wavalTo~.

berikacma Tarodan patara doqi da Tixis fialebi gadmoiRo, magidaze dadga, dabal samfexa skamze Camo-jda da avdarSemofarebul monadireebs mimarTa:

– TxuTmeti zamTari gavlie da gamovidare am Cems patara qoxSi da pirvelad mwevia stumari kaci, iseTi Rvino unda dagalevinoT, roma gasinjulic ki ar geqnebaT msgavsis sadari, radganaca aqaurebi ara sCanxarT, _ sicil-RimiliT warmosTqva mox-ucma da doqidan fialebSi rakrakiT muqi Seferi-lobis Sindisferi Rvino Camoasxa.

farnavazma baqars gadaxeda da berikacs miugo: – marTali xar, moxuco, aqaurebi ara varT,

SemTxveviTi gamvlelni varT.moxucma Tixis jami xelT aswia, Tvalebi odnav

moWuta da dinjad warmosTqva: – namdvilad didi simarTlea, Svilo, rac axla

sTqvi, swored rom yvela SemTxveviT gamvlelni varT am qveyanaze da am Rvinis madliTa, am wuTi-sofels momsvlelsa da wamsvlels, yvelas erTad, aqaca da iqaca, erTad gaumarjoT, _ warmosTq-va moxucma sityva da fialidan Rvino nel-neli wrupviT mosva, TiTqosda, WaSniks ixangrZlivebso, Tan Tvalebi siamovnebisagan odnav milula da fia-lis gamoclisas, mTels saxeze kmayofilebisa da siamovnebis netareba gamoesaxa.

Page 199: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

199

farnavazi

farnavazsa da baqars odnav CaeRimaT, `am qvey-nad da im qveynad yvela momsvlel-wamsvlels er-Tad gaumarjoTo~, warmosTqves da orivem Rvinis sasmisi bageebTan miidges. odnav Segrilebulma RvTaebrivma siTxem, enis wversa da enis qveS mox-vedrisas, farnavazsa da baqars uceb piri Seukra da bageTa SigniT sasiamovno msubuqi Jruantelis msgavsi SegrZneba dautova, maleve Rvinos Segue-buli pir-bageni odnav momlRvariyvnen da ukve mTeli simkveTriT aRiqvamdnen, RvTaebrivi neq-taris mravalferovani, sasiamovno da iSviaTi ge-movnebis, didebuli surnelovan-aromatis Segr-Znebas.

moxuci damtkbar-nasiamovnebi Sescqeroda Tavis stumrebs, romelTac gancvifrebul saxesa da Tvalebze gamoexatebodaT, Tu rogor aRiqvam-dnen jadosnuri damaTrobeli neqtaris araCveu-lebriv da xangrZliv dagemovnebul pirasapatio WaSnik-aromas pirgemovnul SegrZnebas.

– rogoria? – ikiTxa moRimarma moxucma da xeliT doqs swvda, Rvinis xelmeored Camosasxme-lad.

– araferi amis msgavsi ar gamisinjavs! – war-mosTqva baqarma.

– araCveulebrivi, iSviaTi da mSvenieri Rvinoa, ra jiSis vazisagan amzadebT aseT RvTiur sasmels? – SeekiTxa farnavazi moxucs.

moxucma isev Seavso fialebi RviniT da gaagr-Zela saubari:

– Rvinos me ar vayeneb, Svilo, cxvar-saqonlis

Page 200: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

200

zurab kalatoziSvili

yveli mimaqvs soflad da iq pursa da RvinoSi ga-davcvli xolme. vazsa ki saferavs eZaxian, magram imave jiSis vazisagan, arsad iseTi yurZeni ar modis da iseTi Rvino ar dgeba, rogorc im soflis maxloblad mimdebare, uflismier boZebul miwa-wyalzeda. samwuxaro mxolod isaa, rom Zalzed cotaa is baraqiani miwa da is adgili, sadac aseTi Rvino dgeba.

– ra gqvia, moxuco da soflad ratom ar cxov-rob, ratom xar aq marto? – ikiTxa baqarma.

berikacs odnav sevda Semoawva da Txroba daiwyo:

– TxuTmeti wlis win, raRac ucxo da ucn-aurma ukurnebelma senma TiTqmis mTeli es mxare sikvdiliT gaswyvita, Wirsa da avadmyofobas Cemi saxloba, ori Svili da colic Tan gadahyva. mas Semdeg wamovedi soflidan, mivatove iqauroba da aq davsaxldi. papuna mqvia saxelad, Cemi saqonliTa da tyiT virCen Tavsa, saqoneli ki sanam saZovrada myavs gaSvebuli, im drosa tyeSi qvabul-gvirabsa vTxri nel-nela.

– qvabul-gvirabi rad ginda? – gaikvirva baqar-ma.

papunam xelSi isev aiRo sasmisi da gaagrZela saubari:

– aseTi Rvino rom dasdges, vazs wyali sWirde-ba. aqedan mdinare Sors aris, sarwyavi wylebic jer ar arsebobs. vardobisTvis gadasvlis Semdeg zafx-ulis sicxeebi rom dadgeba, aq iseTi didi sicxeebi

Page 201: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

201

farnavazi

icis xolme, roma uwylod yvelaferi kvdeba, miT umetes, Tu mSrali da uwvimari zafxuli dadgeba. tyeSi ki mTebis kalTebze da ferdobebze yovelT-vis aris odnav sinotive da miwaSi Rrmad mudam moi-Zebneba cotaodeni wyali.

mTis kalTis piras, notio adgilas, kacis sima-Rlisa da fexis ori gadgmis manZilze, odnav TavR-ma, damreciT qvabul-gvirabis gaTxra daviwye. ukve mravali welia vTxri gvirabsa da asi mklavis si-grZemde iqneba gaTxrili. qvabulis kedlebis orive mxridan, sveli namiani miwidan wveT-wveTad wyali moJonavs da Camoedineba, qvabulis kedlebs qveS viwro arxebiT wyali gareT gamoedineba da Cemi saxlis xelmarjvniv rud Camoedineba, romelic saxlis gaswvriv gadaRma, patara kldovan mTasTan dagrovili wyali tborad gadaiqceva. didi sicx-eebisa da uwylobis dros ki datboril wyals pa-tara arxs gavuxsni xolme da wyali xeoba-wvimis kalapotis saSualebiT, patara RelesaviT miedi-neba sicxisagan gaTanguli miwebisaken, im saswauli vazis Zirebis gadasarCenad, romelic aseT Rvinos gvaZlevs.

sanam pirSi suli midgas da jani merCis, im qva-bis siRrmes kidev ufro gavagrZeleb, roma mTam meti wyali moidinos. imitom ki ara, rom me raime Semomakldeba. ara, Cemi samyofi ori wveTi Rvino kaxeTSi yovelTvis daiwureba. saqme imaSia, rom me Tu es RvTiuri Rvino Zalasa da simxneves mmatebs, samadlierod, mec Cems wil sikeTesa da Sromas

Page 202: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

202

zurab kalatoziSvili

vdeb imaSi, rom es sicocxlis momcemi nayofi ar gaxmes, ar gadagvardes, ar gadaSendes da roca Cven aRar viqnebiT, Cvens Semdeg momaval Taobebs Ser-CeT is, rac Cvenma winaprebma TavianTi SromiTa da saqmianobiT, brZoliTa da garja-unariT moipoves, Semdeg ki Cven gadmogvces da dagvitoves.

Cvens mama-papasa da winaprebs gaumarjoT da movigonoT isini, radganac Cven Tu ar daviviwyebT maT, isinic ar dagviviwyeben da im qveynidan xels mogvimarTaven, Cveni miwa-wylisa da samSoblos ar gadagvarebasa da gadarCenaSi, radganac yoveli goji miwa Cveni samSoblosi darwyulia qveynis TavisuflebisaTvis brZolaSi danTxeuli Cveni winaprebisa da mamuliSvilTa sisxliT.

male gamoidara da setyvac Sewyda. baqarma fan-jaras gahxeda da Semdeg moxucs miugo:

– aRar SegawuxebT, papuna, grZeli gza gvaqvs gasavleli, mcxeTaSi unda davbrundeTO.

berikacma mesamed kidev Camoasxa Rvino fi-alebSi da Tan saubari gaagrZela:

– berZeni sofels imdenad ver mietana, ramdena-dac rom mcxeTaSi imZlavra.– papunam sasmisi xel-Si aiRo, Sexeda farnavazsa da baqars da mimarTa maT: – Tqveni cxovrebis gzaze gagimarjoT, ara-sodes ar dageviwyebinoT, visi jilagisani xarT. ise gecxovroT, rodesac Tqvens ganvlil cxovre-bis gzas gahxedavT, ar SegrcxvenodeT Tqveni war-sulisa, Torem uqmad dakarguli cxovreba, siberi-sas gastanjavs xolme dromoWmul kacs.

farnavazi papunas saubarma da monayolma

Page 203: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

203

farnavazi

daafiqra da sagonebelSi Caagdo. Sehyurebda far-navazi moxucss da hfiqrobda, rom martoxela mox-uci mwyemsi, romelmac coli da ori Svili dahkar-ga da amqveynad aravin axlobeli aRar darCenoda, jer kidev mxned iyo da sicocxlisa da cxovrebis mizani ar hkargavda. ufro metic, Tavisi qveynis momavalze zrunavda da momavali Taobebis bed-nierebaze hfiqrobda.

farnavazi gamosamSvidobeblad wamodga, pa-punas xelis muWSi momcro fulis qisa Caudo da uTxra mas:

– iseT ers, romelsac SenisTana kacni hyavs, ga-daSeneba ar uweria. – Semdeg gadaexvia moxucs da baqarTan erTad gareT gavida. saxlis karSi gamo-sulma papunam cxenze amxedrebul mxedrebs mi-aZaxa: `saxeli mainc miTxari, Svilo, vina xaro?~

farnavazma siciliT gasZaxs Tavisi saxeli berikacs da cxeni qarTlisaken dasZra.

ganaxlebuli sicocxliTa da cxovrebiseuli umTavresi mizniT brundeboda farnavazi mcx-eTaSi. kaxeTidan qarTlamde mTeli gzis manZilze hfiqrobda da azrs alagebda. ubralo mwyemsi berikaci, papuna Tu ase zrunavda Tavis xalxze da Tavisi eris momavalze, farnavazs bediswerisa da gangebisagan valdebulebad edo, winamZRolad gasZRoloda Tavis xalxs, Tavis ers, ebrZola Ta-visi qveynis berZenTagan gasaTavisufleblad da ezruna saqarTvelos saxelmwifoebriobis Seqmna-Camoyalibebaze. swored am ideis ganxorcieleba da xorcSesxma gamxdariyo farnavazis cxovrebis

Page 204: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

204

zurab kalatoziSvili

mTavari mizani da mTeli TavdadebiTa da Tavgan-wirviT es Canafiqri unda aResrulebina.

oc welze meti gasuliyo, azonis laSqris mcxe-TaSi Semosvlidan da mTeli am xnis ganmavlobaSi normaluric iyo, rom azonis jaris mebrZolTa Soris ojaxebis Seqmnis survili gaCeniliyo. ber-Zen jariskacebs moswondaT ojaxur tradiciebze aRzrdili, pirmSvenieri da momxiblavi qarTveli qalebi da mTeli am xnis ganmavlobaSi, ramdenime aTasi Sereuli berZnul-qarTuli ojaxi Seiqmna, maT Soris aTaseulisa da aseulis meTaurTagan ramdenime berZenmac qarTveli qalebi moiyvanes colebad. Sereul berZnul-qarTul ojaxebSi mravali bavSvi dabadebuliyo da gazrdiliyo, romlebic or enaze da or kulturaze – berZnulze da qarTulze iyvnen aRzrdilni.

mcxeTaSi dabrunebuli farnavazi gansakuTre-biT dauaxlovda qarTvelur-ojaxovan berZen samxedro meTaurebs. xSirad saxlSi did sufraze sanadimod iwvevda xolme maT da uxvadac asaCuqreb-da. arc ubralo jariskacTa Sereul ojaxebs ivi-wyebda, maTTanac axlo urTierToba daamyara. dauaxlovda mcxeTis mosaxleobas, exmareboda obolT da gaWirvebulT. qarTvelTa da berZenTa Soris, farnavazs yvela did pativs scemda da misi saxelis aRmasvla sul ufro da ufro izrdeboda, rac didad aRizianebda azons.

rodesac azoni sasaxlidan Tavisi amaliT mcx-eTaSi gadmodioda, mcxeTaSi macxovrebeli xalxi an imalebodnen, an ki zurgs aqcevdnen azons.

Page 205: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

205

farnavazi

Tu azonis Tanmxleb amalaSi farnavazic iyo, ma-Sin mcxeTis moedani da quCebi gaivseboda xolme xalxiT da cxenze amxedrebul farnavazs SeZax-ilebiTa da yiJiniT esalmebodnen. aseT dros far-navazi cdilobda, TavdaWerili yofiliyo, dacva-garSemortymuli azoni ki borotad gahxedavda xolme da Semdeg boRmiT miugdebda oriode sity-vas Tavisi dacvis ufross:

– swrafad gavecaloT am gadareul brbos!nadirobisasac farnavazi azons erideboda da

mudmivad TavdaWerili iyo, rom metad ar gaeRi-zianebina isedac daboRmili azoni. erT-erTi msv-lelobis dros mcxeTis did moedanze gamaval qu-Cas imdeni xalxi miawyda, rom azonis amalas gavla gauZneldaT da isini iZulebulni gaxdnen SeCer-ebuliyvnen. uamravi xalxi farnavazs ulocavda, azonis mier kvlav mowyobil yovelwliur mxedarTa Sejibr-asparezobaSi zedized meore gamarjvebas.

cxenze amxedrebuli da svlaSeCerebuli azo-ni zizRiT Sehyurebda aRfrTovanebul xalxsa da cxenze amxedrebul farnavazs, Semdeg miubrunda Tavis dacvis ufross da hkiTxa: ̀ ratom uyvarT ase farnavazi mcxeTaSi? ra aris amis mizezi?~

dacvis ufrosma azons auwya, rom farnavazi mudmivad gaWirvebulebsa da oblebs exmareba, am-Jamadac mxedarTa asparezobaSi mopovebuli didi vercxlis Tasi fulad aqcia da oblebs gaunawila, amitomac uyvars igi xalxso.

azoni kidev ufro gaaRiziana amis gagebam. azoni Tu did gadasaxadebs axdevinebda xalxs da

Page 206: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

206

zurab kalatoziSvili

amitom xalxs igi ar uyvarda, farnavazis gulmo-wyaleba piriqiT, ara sasikeTod upirispirdeboda TviT azons. guneba wauxda da nadirobis xalisi daekarga, CaSala nadiroba da sasalxeSi dabruneba brZana. im dRidan moiZula da aiTvalwuna azonma farnavazi, TumcaRa aRiarebda da afasebda mis xelmarjveobasa da vaJkacobas, magram azonisaT-vis autaneli iyo, rom xalxi mas zurgs aqcevda, farnavazs ki saTayvanebeli mefesaviT xvdebodnen.

farnavazi azonis amCnevda daufarav xasiaT-ganwyobilebis Secvlas da cdilobda, rom kidev ufro meti TavmdablobiT, TavdaWerilobiTa da TavSekavebulobiT SeeniRba is siZulvili, rac mas gaaCnda misi mamisa da biZis mkvleli azonis mimarT.

dro gadioda, zamTaric damdgariyo. far-navazis dedam, rusudanma icoda Tavisi Svilisa da azonis urTierTdamokidebulebis cvlileba da amas didad ganicdida. rusudani SiSobda, rom mis ojaxs igive bedi ar sweoda, rac samaras ojaxs ewia. amis gamo rusudans bevrjer hqonia saubari farnavazTan, igi sTxovda, mcxeTa daetovebinaT da saerTod gasclodnen aqaurobas. dedis guli SiSobda da ufrTxildeboda Tavisi Svilebis gu-randas, nanisa da farnavazis sicocxles.

SeSfoTebul da aRelvebul dedas farnavazi amSvidebda da yvelanairad cdilobda, rom mzrun-veli dedisa da sayvareli debisaTvis SiSisa da uimedobis grZnoba gaeqro. amdagvar SfoTvasa da did sifrTxileSi kidev erTma welma ganvlo.

Page 207: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

207

farnavazi

XXIII

azonis sasaxlidan gamogzavnilma macnem far-navazs auwya, rom mesame dRis dilas azons didi nadiroba aqvs ganzraxuli da Tan unda axlde na-dirobazeo. farnavazma Tavisi gamocdilebiT ukve kargad icoda, rom sanam kargad ar dacxeboda azoni, ramdenimedRian an erTkvirian nadirobas ar gamarTavda. gazafxuli idga da RamiT jer kidev cioda, amitom aseT dros azoni erTdRian nadi-robas amjobinebda da mcxeTasTan siaxloves ax-lomdebare sanadiro sanaxebsa da tyeebSi Tu gavi-doda.

dadga nadirobis dRis dilac. adre amdgar farnavazs rusudanma sTxova:

_ Svilo, farnavaz, dedis guli migrZnobs, dRes raRac unda moxdes da didad vwuxvar. Zalian gafrTxildi da moeride azons, araferi gimtros da ara gavnos ra.

farnavazi karg xasiaTze iyo, Rame ucnauri sizmari enaxa, TiTqosda, farnavazi bneli sivr-cidan mzis sxivma gamoiyvana. zecidan mze dedami-waze daSvebuliyo da mzis sxivebisagan oqrosfrad aelvarebul mdeloze Semdgariyo. farnavazi mi-uaxlovda mzes da moulodnelad Tavsa da pirsax-eze mzis madli gardmoecxo.

farnavazma moRimarma mouyva rusudans Tavisi sizmari, Semdeg daamSvida deda, gadaexvia, gamo-emSvidoba yvelas da samefo sasaxlisaken gaeSura.

azons irmebze nadiroba surda da monadireeb-

Page 208: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

208

zurab kalatoziSvili

ma gezi sanadirod mdinare mtkvris gayolebiT mar-jvena mxares, diRmis tyisaken aiRes.

Tovliani zamTris dasrulebis Semdeg, damSeu-li irmebi mTa-tyidan barad Camodiodnen xolme mdinaris maxloblad, sadac gazafxulis pirveli lorTqo balaxi gamomwvevad iwyebda zrdasa da mwva ned bibins.

es periodi saukeTeso iyo irmebze sanadirod, radganac damSeuli irmebi jogebad Camodiod-nen barad. monadireni diRmis tyes uaxlovdebod-nen, rodesac amindi gafuWda. CrdiloeTis mxri-dan grigali axlovdeboda didi ZaliT da ca Savi RrublebiT iqufreboda. azoni SeCerda da moqu-frul cas ahxeda, aSkara iyo, didi Tavsxma wvima wa-movidoda, rac gaaZnelebda atalaxebul tye-Rre-Si nadiris devnas.

azonma xeTa kenweroebs gaxeda, romlebic Zlie-ri qarisagan diRmis mxares ixrebodnen. amxe la mxe-drobiTa da ZaRlebiT azoni tyesTan miax loebasac ver moaswrebda, rom CrdiloeTis Zlieri qaris wyalobiT, iremTa jogi Soridanve SeigrZnob-da maT suns da damfrTxali iremi isev mTa-tyes daubrundeboda.

azonma brZana, SeewyvitaT nadiroba da mcxeTas dabrunebuliyvnen. monadireTa amalas farnavazi uxmod mihyveboda. igi ukve sanadirod iyo guneba-ganwyobili da gulis siRrmeSi esiamovna kidec, azonma mcxeTaSi dabruneba rom isurva, radganac azonis nadirobisas farnavazi ki ar nadirobda, ufro azons icvada. farnavazma isic kargad icoda,

Page 209: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

209

farnavazi

rom roca winwklavda, im dros iremi ufro Tamam-ad Camodioda barad, radgan monadire iSviaTad gadioda sanadirod wvimaSi. `eh, baqari mainc iyos mcxeTaSi~, gaifiqra farnavazma, sasaxleSi azonis dabrunebisTanave baqarTan erTad gamobrunde-boda sanadirod, magram baqari bakuris TanxlebiT mTaSi iyo wasuli, sadac tradiciuli gazafxulis didi dResaswauli aRiniSneboda.

mcxeTaSi azonis Sebrunebis Semdeg, farnavazi WoWmanobda, saxlSi dabrunebuliyo Tu sanadirod wasuliyo. winwklavda da qaric hqroda. marto iyo da es ukeTesic iyo, radgan qarSi iremi Tu mTeli monadireTa amalis suns umalve SeigrZnobda, erTi kaci SesZlebda droulad gadasuliyo qaris sa-pirispiro mxares da molodinSi yofiliyo nadiris gamoCenamde.

erTi kidev ahxeda cas farnavazma,.Savi Rrubeli CrdiloeTidan kidev ufro matulobda, gaifiqra, gamodarebas tyeSi davelodebio da cxeni diRmis tyisaken gaaWena. naSuadRevs miuaxlovda sanadiro adgils, mdinaris gaswvriv swrafad gadasera axal-balaxwamozrdili mwvane mdelo da qaris sapiris-piro mxares tyeSi Sevida.

wvimisagan mTlad galumpul-dasvelebuli farnavazi tyeSi erT did xes Seefara. zeda sveli samosi gaiZro, gawura, Semdeg isev gadaicva da be-WebiT Wenebisagan gaxurebul cxens mieyrdno.

boxCidan cotaodeni nuzli amoiRo, TviTonac danayrda da cxensac gaunawila sagzali, Semdeg wyali mosva da wvimis gadasvlis molodinSi, Tvali

Page 210: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

210

zurab kalatoziSvili

moatyua. wvimam gadaiRo da mxolod wvriladRa scrida.

farnavazi sanadirod moemzada, tyis ganapiras ga-vida, raTa mdinarispira mwvane moli TvalTaxed-vaSi hqonoda da irmis gamoCenis molodinSi Casa-frebuli gayuCda. sakmao lodinis Semdeg irmis Soreuli bRavilis xma tyis eqom mTidan mdinaris sanapiromde Camoitana. ramdenime xnis Semdeg kvlav gaisma irmis bRavili, romelic xar-iremis Zlier xmas waagavda, TiTqos amowmebda da sinjavda, raime saSiSroeba an xifaTi xom ar emuqreboda, radganac misi xmis gagonebaze, Tu tyeSi monadireTa jgufi da ZaRlebi iqnebodnen Casafrebulni, tyeSi didi moZraoba atydeboda, rac tyis frinvelTa xmaur-WaxWaxs gamoiwvevda.

tyeSi simSvide iyo, tyis frinvelnic gayuCe-bulni da garindebulni, Tav-TavianT samalavebSi Sefarebulni, wvimas garidebodnen. sadilobis xani damdgariyo. farnavazma jer kidev bavSvobidanve aiTvisa, rom am dros nadiri da Tevzi ufro Tama-mi iyo, radganac kacni am dros sadilobdnen da cxovelTaTvis maT naklebad ecalaT. karga xnis lodinis Semdeg farnavazma tyis buCqTa msubuqi Sriali SeamCnia.

ramdenime xanSi kunelis buCqnaridan didi si-frTxiliT Tavi frTxilad gamohyo iremma, romel-mac yuradRebiT daayurada da gaynosa axlomde-bare garemo. farnavazi gaqvavebuliviT iyo, ar iZvroda da sunTqvac ki SeaCera. iremic dayovneb-uli iyo, mxolod yurebs amoZravebda odnav aqeT-

Page 211: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

211

farnavazi

iqiT da TvaliT zomavda garSemo sivrces.ramdenime xnis Semdeg mSvidad, sifrTxiliT

iremi gamovida mdinaris mxares. didi, Ronieri da Zlieri xar-iremi iyo, romelsac Tavi maRali da Zlieri uxvad gatotili rqebiT hqonda Semkuli. mas ukan fur-irmebi mohyvebodnen, gamozamTrebu-li SvlebiTa da nukrebiT.

farnavazi tkbeboda bunebis am mSvenieri qmni-lebebis sanaxaobiT.

pirvelad gamosuli xar-iremi SeCerda, kvlav mimoixeda aqeT-iqiT, iynosa haeri, tyis axlad gamoyril kvirtebs, xmel foTlebsa da Rvinia buC-qebs gahxeda, arsad araferi ar iZroda. grigali Camdgariyo da mxolod odnavRa winwklavda. xar-iremi rom darwmunda usafrTxoebaSi, Tavi dahxara da axlad amosul mwvane, cvrian da lorTqo balaxs wiwkna dauwyo. sxva irmebmac mas mibaZes.

farnavazi sakmaod Sor manZilze imyofeboda irmebis jogisagan. man gadawyvita xar-iremi moe-nadirebina, radganac patara Svlebi da nukrebi udedod daiRupebodnen, fur-irmebs ki sxva ax-ali Zlieri xar-iremi da patron-zedamxedveli gamouCndeboda, romelic iremTa jogs saTaveSi Caudgeboda.

farnavazma grZeli sabrZolo qeiburi moazma-da, frTxilad mozida mSvildi da styorcna isari. xar-irems isari kiserSi moxvda. daWrilma iremma erTi daiRmuvla da umalve tyeSi Sevarda, romel-sac sxva damfrTxali irmebic ukan mihyvnen.

farnavazi tyeSi irmebis kvals swrafadve Se-

Page 212: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

212

zurab kalatoziSvili

hyva da daWril xar-irems daedevna.didxans sdia tye-Rresa da mTebze morbenal

daWril irems. isev didma wvimam da TqeSma dauSva. Zlierma da Ronierma xar-iremma sakmaod didi man-Zili ganvlo da dauRalavad miiwevda win. Tumca, Sebindebisas araqaTgamoclili, sisxldakarguli da daRlili iremi erT-erTi kldis ZirSi Caikeca.

daWril irems daweuli farnavazi cxenidan CamoqveiTda. kokispirulad wvimda. kldis Tavi sakmaod gamoweul-gamoSverili iyo da mis qveS Sa-darebiT simSrale iyo. farnavazma gaxviTquli da daRlili cxeni wvimisagan dasafarad kldis Tavis qveS Seafara da iqve odnav mSralad SemorCenili barda-fiCxis gakafvac daiwyo, raTa koconi daen-To da cota SemSraliyo. xmliT barda-buCqnaris kafvis dros, kldis kedlis dabali mxare moSiSvl-da da erT adgilas farnavazma SeniSna, rom kldis kedlis naprali qviT iyo amoSenebul-amoqolili da amolesili, garedan kidev ramdenime didi qva-lodi hqonda afarebuli. farnavazi daakvirda kedels, romelic didi xnis win unda yofiliyo amoSenebuli, radganac dro-Jamsa da sinotives kedlis zeda mxare odnav moerRvia. cxenisa da Tokis daxmarebiT farnavazma kedels didi lodebi moaSora, Semdeg cxens gadakidebuli sanadiro aR-Wurvilobis boxCidan rkinis mrgvalTaviani mZime Cuglugi amoiRo da kldis napralSi amoSenebul kedels rRveva dauwyo. kedeli CamoiSala da gamo-qvabulis Sesasvleli aRmoCnda.

farnavazma gamoqvabulSi gakafuli barda-

Page 213: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

213

farnavazi

fiCxi Seitana da koconi daanTo. cecxlma mimoana-Ta sibnele, gamoqvabuli momcro iyo da carieli. wvimis qveS iremi rom ar Selaxuliyo, rogorc rom monadireebs sCveodaT, irems sisxli swrafadve gamouSva, gaasufTava, kanWebi gadaxsna da moacila da wasaRebad momzadebuli iremi mSral da gril adgilas, gamoqvabulis SesasvlelSi moaTavsa.

kokispiruli wvima gadaRebas ar apirebda. far-navazi irmis devnaSi sakmaod daRliliyo. gadawy-vita, Rame gamoqvabulSi gaetarebina da diliT mcxeTas nanadireviT dabrunebuliyo. mravlad Sezida gamoqvabulSi fiCxi da cecxls SeukeTa. koconi agizgizda da ufro metad gaanaTa gamoqv-abuli. naxevrad Cabnelebul qvabSi mxolod muqi kedlebi da aqeT-iqiT kedlebTan miyril-moyrili lodebisa da didi qvebis landebi mosCanda.

daRlili farnavazi gasaSrobad koconTan Camojda, cotac waixemsa da Semdeg wamowolils ma-leve CaeZina. CaZinebul farnavazs isev is sizmari esizmra, rom winaRames naxa, oRond im sxvaobiT, rom amjerad, madl-gardmomcxebi TvalismomWre-li mze farnavazs saTnod uRimoda.

gamTeniisas farnavazi gamoqvabulis Sesasv-lelTan dabmulma cxenis frutunma gamoaRviZa. cecxlis koconi gamoqvabulSi Camqraliyo da gazafxulis sisxamdilis sigrile idga. farnavazi fexze wamodga da cxenis dasaxedad gamoqvabuli-dan gareT gavida. gamoedara, wvimas gadaeRo da Tendeboda, sadaca iyo, mzec amovidoda.

farnavazma mcxeTaSi dasabruneblad mzadeba

Page 214: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

214

zurab kalatoziSvili

daiwyo. cxeni irmis dasadebad gaamzada da nanadi-revis gamosatanad gamoqvabulisken Setrialda. ukan SebrunebisTanave farnavazi gaocebuli uceb gaSra da gaxevda – mTis kldovani gamoqvabulis SesasvlelSi irmis Tavi mosCanda, aqeT-iqiT maRla amayad aSverili didi rqebiT.

swored es gamosaxuleba iyo amotvifruli qaixosros mier gadmocemul qarTlosianTa, didi mcxeTosis samemkvidreo samefo niSan-beWdis, didTvals qveSa Sida saidumlo meore mxareze – mTa, qvabis SesasvleliT, win irmis rqebiT gamosa-xuli.

farnavazi Tvalebs ar ujerebda, misTvis aSkara da naTeli gaxda yovelive, uceb gaexsna da gaunaT-da goneba da azri. dedamisis, rusudanis mier mo-nayoli legenda simarTlesTan axlos iyo. diRmis mTa-tyeni irmebze sanadiro adgilebi iyo da same-fo beWedze gamosaxuli irmis rqebi, swored, amis maniSnebeli. mTac da gamoqvabulic, rac beWedze iyo amotvifruli, aq iyo da Tanac mcxeTasTan ax-los. didZali ganZi-xvastagis gadatana mcxeTidan qvabamde ufro swrafad da SeumCnevlad iyo Sesa-Zlebeli, miT ufro, rom es adgilebi ukacrieli da dausaxlebeli iyo, garSemoc tye-Rres meti araferi iyo.

farnavazi swrafad Sebrunda gamoqvabulSi, nakverCxali gaaRviva da cecxli daanTo. cecxl-wakidebuli konaTSekruli fiCxi CiraRdaniviT xelSi moimarjva da qvabs Tvali moavlo, SigTavsi kedlebi Semoiara da qvian Zirs daakvirda. gamoq-vabuli carieli iyo, mxolod didi qvis lodebi

Page 215: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

215

farnavazi

eyara aqeT-iqiT gaSavebul kedlebTan.imedgacruebuli farnavazi erT-erT lodze

Camojda da dafiqrda; _ `legenda Tu simarTles Seesabameba, gamoqvabuli danamdvilebiT es unda iyos. gamoqvabuli Tu es aris da ganZi aq inaxebo-da, SesaZlebelia, rom gamoqvabuli gaiZarcva da ganZi waRebulia, magram ganZi Tu gamoqvabulidan waiRes, riRasTvis dasWirdaT carieli da gaZar-cvuli gamoqvabulis xelmeored amoqolva da Se-mosasvlelis kedliT amoSeneba.~

fiqrSi mzec amoiwvera aRmosavleTis mTebis Tavze, samyaro gaanaTa da naxevrad Cabnelebul gamoqvabulSi mzis naTeli Suqis sxivi SeiWra, romelic grZel kaSkaSa xazad, lariviT gaiWima da gamoqvabulis siRrmiseul ukana kedels miebjina.

farnavazma Tvali gaayola mzis naTel sxivs da rac Tvalwin warmoesaxa, imdenad moulodneli iyo misTvis, rom aRelvebisagan sunTqva Seekra da ve-Rarc ki grZnobda, rom fiCxis konisagan Sekruli CiraRdani iwvoda da cecxli xelsa swvavda.

gamoqvabulis siRrmiseul ukana kedelze, romelzec mzis sxivi iyo mibjenili, gamosaxuli iyo qvaze nakveTi ucnauri formis moxazulobis niSani, zustad iseTive, rogoric mcxeTosianTa samefo beWdis did ucxour Zvirfas Tvalze iyo amokveTil-gamotvifruli da romelic niSan-simbolos warmaodgenda qarTlis mmarTvelTa da mefeTa auracxeli simdidrisa, xvastagisa da qonebisa.

farnavazi miuaxlovda kedelze amotvifrul

Page 216: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

216

zurab kalatoziSvili

niSans, romelic cecxlis Suqze axlodan sinestis kvals ufro waagavda. niSnis qveS uSvelebeli qvis lodi ido. grZeli Toki lods Semoaxvia da gareT mdgar cxens Semoaba. cxenisa da grZeli xel-ketis saSualebiT qvis didi lodi gadaagora da lods ukan dafarul kedelze odnav dabali da viwro, kidev erTi qviT amoqolil-Selesili kedeli aR-moCnda.

farnavazma CuglugiT kvlav gaangria meore ke-delic, fiCxisagan axali CiraRdani Sekra da gar-Rveul momcro kedelSi daxrili Sevida. farnavazi meore gamoqvabulSi aRmoCnda, man CiraRdani win waswia, maRla aRmarTa da gaocebisagan ena waerTva – CiraRdnis cecxlis alis anareklze saidumlo Sida gamoqvabuli brwyinavda da elvarebda Sig daxvavebuli usazRvro raodenobis simdidrisa da ganZis, auracxeli oqro-vercxlisa da Zvirfasi Tvlebis siuxviT.

orasi wlis win, qarTlze didi kirosis Semose-visas, qarTlis maSindeli mefis mier gadamalul-Senaxuli qarTlos-mcxeTosis samefo modgmis mTeli auracxeli simdidre, qoneba da didi sagan-Zuri, yvelaferi erTad aq inaxeboda da amJamad, mTeli es didi xvastagi, qarTlos-mcxeTosis same-fo modgmisa da Stos gamgrZelebels _ farnavazs ekuTvnoda, romelTa gamoyenebis saSualebiTac, SeeZlo, Tavisi qveyana mtrisagan gaeTavisufle-bina, Zalaufleba Tavis xelT aeRo, gaeZlierebina da ganemtkicebina saqarTvelo.

gaxarebulma farnavazma gamoqvabulis kedlebi

Page 217: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

217

farnavazi

isev amoqola da nanadireviT mcxeTaSi dabrunda.saxlSi dabrunebulma farnavazma SeSfoTebul

rusudansa da Tavis or das axara: `bedkeTili siz-mari cxadliv amixdao~ da Semdeg dawvrilebiT auw-ya maT, rac Tavs gadaxda.

imave dRes farnavazma saswrafod muSaxeli moayvanina da saxlSi erT-erTi Sida saZinebeli oTaxis balavris qveS didi, farTo da Rrma ormo gaaWrevina, viTomda, grili sardaf-sakuWnaos ga-sakeTeblad, zevidan ficari daagebina da Sig Casav-lelad kibe da zeda karebi daayolebina. gamzade-bul ficris iataks xaliCa-fardagebi gadaafares, sardafSi Casavleli karebis dasamalavad ki didi da mZime kubokruli sawoli taxti gaamzades.

baqari Tavis ojaxTan erTad mTidan jer ar Cam-osuliyo. saxlSi karis ufrosi, qaixosro da misi morCili msaxurni darCeniliyvnen. gvian Rame far-navazi rusudanTan da Tavis debTan erTad gamoqv-abulisaken gaeSurnen cxenze Semsxdarni, tvirTis sazidrad ki jor-saxedrebi gaiyoles Tan.

xuTi Ramis ganmavlobaSi gamoqvabulidan idu-malad mTlad gadmoitanes mcxeTaSi auracxeli sa-ganZuri farnavazma da misi ojaxis wevrebma. saxlis axladgaWril sardafSi saidumlod gadamales yve-laferi da sardafis kars zed mZime taxti daadges.

***

Page 218: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

218

zurab kalatoziSvili

ramdenime dRis Semdeg mTidan baqari dabrunda Tavis mSoblebTan erTad.

gaxarebulma farnavazma baqarsa da bakurs au-wya, rom didi xvastagi aqvs gadamaluli da dadga swored is dro da Jami, rodesac maT moqmedeba unda daewyoT sabrZolo momzadebisaTvis, samSob-los Tavisuflebis mosapoveblad.

farnavazma egrisis erisTavis, qujis saxelze saidumlo werili dawera. werili Tavis erTgul baqars Caabara da or msaxurTan erTad egrisSi, quji erisTavTan gaagzavna.

baqaris gamgzavrebis Semdeg farnavazi da ba-kuri, rogorc adreve SeTanxmdnen, bakuris axlob-lis, saba mWedlis TanxlebiT, sarkineSi rkinis gamowrTobis ostatebsa da mWedlebs ewvivnen.

farnavazma maT didZali fuli dautova da daavala sabrZolo xmlebisa da jaWvis perangebis mravlad damzadeba. sabrZolo xmlebi rom Zalian mtkice, mkvrivi da gautexavni yofiliyo, saba mWedelma Tavisi xelobis saidumlo gaundo ostat-xelosnebs, riTac ganTqmuli iyo misi gamoWedili xmali. man xelosnebs daavala, rom rkina-foladi, rac SeiZleba didxans unda gamoewrToT, mraval-gzis gaecivebinaT da gaecxelebinaT civ wyalsa Tu gaxurebul cecxlSi. aseTi wesiT damzadebuli sa-brZolo xmali omSi saimedo, mtkice da utexi iqne-boda.

Page 219: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

219

farnavazi

XXIV

egrisis dedaqalaq cixegojSi, egrisis er-isTavis qujis sasaxleSi adreuli ganTiadis dila idga. qujis jer kidev eZina. saZineblis karebT-an frTxili nabijiT aqeT-iqiT bolTas scemda quji erisTavis mrCeveli da marjvena xeli, rati, romelic qujis gaRviZebasa da mis saZineblidan gamosvlas mouTmenlad eloda. rati saZineblis kars miuaxlovda, karze frTxilad daakakuna da ramdenjerme dabali xmiT warmosTqva: `quji, dila mSvidobisa, quji erisTavo...~

– moxda rame? – gaisma saZineblidan qujis namZ-inarevi xma.

_ mcxeTidan kacia gamogzavnili, quji er-isTavis naxva minda, werili maqvs saswrafod ga-dasacemio. - miugo ratim.

cota xanSi saZineblis kari gaixsna da pirad mosasvenebel samuSao momcro darbazSi gamovi-da qulajamosxmuli namZinarevi quji erisTavi. quji axalgazrda iyo, axovani warmosadegi, vaJka-curi Sexedulebisa da rainduli aRnagobisa. mamis naadrevi sikvdilis gamo, memkvidreobiT egrisis erisTavoba qujis arc Tu ise didi xnis win gadas-cemoda. igi brZnulad da gonivrulad uZRveboda

Page 220: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

220

zurab kalatoziSvili

quji

Page 221: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

221

farnavazi

Tavis qveyanas da Tavisi xalxisagan sayovelTao pativiscema da siyvaruli hqonda mopovebuli.

– dila mSvidobisa, rati. _ warmosTqva dabali xmiT qujim.

– mSvidoba gfarvodes mudamdRe, quji erisTa-vo.

– mcxeTidan gamogzavnili kaciao, ambob, rati. azonis mier Tu iqneba , albaT, raRac moxda, ase di-lauTenia saCqarod CemTan naxvas rom iswrafvis. xarki-gadasaxadis wasaRebad ar iqneba mosuli, radgan jer naadrevia. xarkis misacemad TiTqmis sami Tvea kidev darCenili, _ mSvidad da Cafiqre-buli warmosTqvamda quji da qulajis Sekvra-Ses-worebiT nel-nela Sua darbazSi gadaiancvla.

– berZeni ar unda iyos mcxeTidan gamogzavni-li kaci, baqari hqvia saxelad. qarTulad aris Cac-mul-aRWurvili da ambobs, mxolod erisTav qujis davelaparakebi, piradad maqvs misTvis werili da sityva gadasacemio.

– Semoiyvane! – uTxra qujim ratis da TviTon darbazis SuaSi magidasTan midgmul skam-taxtre-vanze Camojda.

baqaris TanxlebiT rati maleve dabrunda dar-bazSi.

– dido erisTavo! – warmosTqva baqarma da er-isTavs Tavi daukra.

qujimac odnav daxara Tavi da SeaTvaliera baqari. stumriss CacmulubiTa da vaJkacur mklav-nawrTob iersaxiT gasagebi gaxda qujisaTvis, rom mis win ubralo malemsrboli ar idga, Semdeg Sexe-

Page 222: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

222

zurab kalatoziSvili

da baqars TvalebSi da miugo: – visi miRebis pativi maqvs, gismen...

– baqari gaxlavarT, bakuris vaJi, SanSe xe-visTavis Camomavali. werili maqvs TqvenTvis er-isTavo, mcxeTidan farnavazis mier gamogzavnili, – mSvidi, dabali xmiT warmosTqva baqarma da ubidan arza amoiRo.

quji fexze wamodga, moRimari miuaxlovda baqars da uTxra:

– bevri msmenia awgardacvlili mamaCemisagan SanSe xevisTavis Sesaxeb. didi meomari, vaJkaci da Tavisi qveynisaTvis Tavdadebuli mamuliSvili da mebrZoli iyo. _ qujim arza gamoarTva baqars da xeliT mianiSna, vercxlis WurWel-sasmisiT gawyo-bil magidasTan mdgom skam-savarZelze dabrZan-dio, Tavad ki werilis wasakiTxad naTeli adgili-saken gadainacvla. quji sanam arzas xsnida, kvlav gaxeda baqars da hkiTxa:

– farnavazis gamogzavniliao, ambob, baqar, ma-gram me araferi ara msmenia mis Sesaxeb... vin aris farnavazi?

baqari skamidan fexze wamodga, ratis gaxeda da Semdeg isev qujis miubrunda.

qujim daiWira baqaris mzera da ratisaken xel-gaSverilma warmosTqva:

– Cemi marjvena xeli da mrCeveli rati, masTan yvelafris Tqma SegiZlia.

xanmokle dumilis Semdeg baqarma isev dabali xmiT warmosTqva:

– farnavazi qarTlis samefo taxtis erTad-

Page 223: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

223

farnavazi

erTi kanonieri memkvidrea. igi aris Ze qarTlis spaspetisa da Zmiswuli qarTlis mmarTvelisa, sa-marasi.

baqaris naTqvamis gagonebaze quji da rati moulodnelobisagan gaocebulni gaxevdnen. qujis xelnaweri gaSlili werili dabla daeSva da baqars gakvirvebuli Sescqeroda. ratis ki mxolod erTi sityva aRmoxda gancvifrebisagan:

– adarnases Svili?qujim ratis gaxeda da SeekiTxa:– rati, Sen Tu gsmenia raime farnavazis Sesaxeb?– ara, araferi, – upasuxa odnav Semcbarma ratim.qujim arza gaSala, werili TvaliT gadaikiTxa,

Semdeg arziani xeli isev Zirs dauSva, fiqriT da TvalebiT ki usasrulobaSi darCa.

Cafiqrebuli quji mZime nabijiT miuaxlovda magidas, werili dado da skamze Camojda. fexze wamomdgar baqars xeliT isev aniSna, dabrZandio da Cafiqrebulma ratis mimarTa:

– rati, xelmeored wamikiTxe farnavazis weri-li, oRond mSvidad da auCqareblad.

rati miuaxlovda magidas, werili aiRo da kiTxva daiwyo:

– egrisis erisTavs, qujis. me var farnavazi; Seni axlobel-naTesavi qar-

Tlidan da rogorc Sen xar egrisis STamomavali, SensaviT mec qarTlosis STamomavali var uflos mcxeTosis modgmisa da gvaris gamgrZelebeli; da Zmiswuli qarTlis mmarTvelisa, samarasi, rome-lic borotad mokvdinebuli iqna azonis mier.

Page 224: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

224

zurab kalatoziSvili

xelTa maqvs didZali simdidre-xvastagi, oqro da vercxli. neba momeci, movide SenTan, rameTu, veZmoT Zmani erTmaneTs, movixmaroT erTad sim-didre-xvastagi. SevkriboT spa-laSqari, SeverT-deT da erTiani ZalebiT SevebaT azons, qarTvelT moZule mters. uflis SewevniT, vsZlioT mtersa da gavaTavisufloT mcxeTa, qarTvelTa miwebi da mtrisagan Seviwrovebuli yoveli qarTveli ber-Zeni dampyroblebisagan.

ratim daamTavra werilis kiTxva da gaocebul-ma frTxilad dado arza isev magidaze.

quji Cafiqrebuli usmenda, Semdeg magididan vercxlis sasmisi aiRo, Taflnarevi gagrilebu-li xilis wveni mosva da nirSecvlili xmiT baqars mimarTa:

– farnavazis ganzraxva sxva kidev vin icis?– mTis xevisTavma, kaxeTis yofili mTavris mem-

kvidrem, durZuk-lekTa da ovsTa mTavrebma, – miu-go baqarma.

mciredi dafiqrebis Semdeg qujim kvlav baqars mimarTa: – azonma Tu icis farnavazis arseboba?

– icis, magram ar icis, _ warmosTqva baqarma.– es rogor unda gavigoT? ranairad unda aix-

snas? – saubarSi CaerTo gakvirvebuli rati.– mogaxsenebT, axlave agixsniT yvelafers, –

warmosTqva moRimarma baqarma.– baqar, samarasa da misi ojaxis, agreTve, adar-

nases daRupvis Semdeg farnavazi rogor gadaur-Ca azonis risxvas? gangebisa da bunebis ra Zala mfarvelobs mas, rom mcxeTis samefo taxti, rome-

Page 225: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

225

farnavazi

lic azons ocdasami welia upyria da mis daTmobas arc apirebs, taxtis mocile da qarTlis samefos kanonieri memkvidre, farnavazi azonma cocxali dastova?.. yvelaferi, rac ici farnavazis Sesaxeb, wvrilad da dalagebiT miambe.

baqarma qujis auwya, Tu rogor gaxizna adar-nasem Tavisi ojaxi da sami wlis farnavazi mcxe-Tidan mTaSi SanSe xevisTavTan TavSesafareblad. mouTxro, farnavazis gamarjveba mcxeTis mxedrul asparezobaSi da samefo sasaxleSi azonTan Sexve-dra. rogor moiTxova azonma farnavazis Tanxleba sanadiro amalaSi. rogor dauaxlovda farnavazi Sereul qarTul-berZnuli ojaxebis berZen mebr-Zolebs da rogor aiTvalwuna azonma bolo dros farnavazi.

– farnavazma kargi urTierTObebi daamyara ovsTa da durZukTa mefeebTan, maTgan samxedro daxmarebas elis jaris saxiT, iseve, rogorc bi-ZaCemisagan kaxaber xevisTavisagan; kaxeT-hereTi-danac didi daxmareba iqneba, Tu aRvsdgebiT azonis winaaRmdeg sabrZolvelad, – daamTavra saubari baqarma.

quji erisTavi kvlav Cafiqrebuli ijda da xmas ar iRebda. uxerxuli Camovardnili siCume ratim daarRvia:

– azoni ocdasami weliwadia ukve, rac mcxeTaSi Semovida. farnavazi maSin Tu sami wlisa iyo, gamodis, rom amJamad farnavazi ocdaeqvsi wlisa unda iyos.

– asea namdvilad, ocdaeqvsi wlisaa farnavazi, Tanasworebi varT, bavSvobidan erTad, ZmebiviT

Page 226: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

226

zurab kalatoziSvili

vizrdebodiT, mamaCemis, bakuris aRzrdis qveS da amJamadac, beltis cixis maxloblad, mcxeTaSi erT saxlSi vcxovrobT Cvens ojaxebTan erTad, – daas-rula sityva baqarma.

baqaris naambobis mosmenam qujize didi STabe-Wdileba moaxdina, man Sexeda baqars da odnav Ca-cinebiT Tqva:

– azonis sixarbes me kargad vicnob, Zarcva-gleja ki misi damaxasiaTebeli avi zne-Tvisebaa. igi aravis ar daindobs, oRond ki oqro-vercxli igdos xelT. farnavazi werilSi mauwyebs, rom igi auracxeli simdidris mflobelia. gasakviria, ro-gor SesZlo farnavazma meored gadarCeniliyo azonis risxvas da amdeni xnis ganmavlobaSi isev mis gverdiT agrZelebdes yofnas.

– auracxeli ganZi, rasac farnavazi werilSi iwereba, uflos mcxeTosis modgmis mefeTa da maT STamomavalTa simdidre da qonebaa. orasi wlis win, qarTvelTa mTels miwa-wyalze sparseTis didi mefis kirosis Semosevamde, qarTlis imdroindel-ma mmarTvelma mefem gadamala mTeli xvastagi da im ganZis adgil-samyofeli mxolod farnavazma icis.

ganZis arsebobas azonis yuramde jer ar miuR-wevia. adgil-samyofeli ganZisa erTaderTma vinc icis, es farnavazia, arseboba ganZisa ki me vici da axla Tqvenc, erisTavo, – baqarma, qujis Caicnebis gamo, odnav gamwyralma warmosTqva bolo sityvebi da skamidan fexze wamodga.

qujic wamodga, miuaxlovda baqars, gauRima, TvalebSi Caxeda da uTxra:

Page 227: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

227

farnavazi

– baqar, momwons Seni erTguleba farnavazisad-mi, Seni sityva-azrovneba da siTamame. namgzavri da daRlili xar, win kidev didi gza gaqvs isev mcxeTa-mde gasavleli. daisvene, Semdeg ki farnavazis wer-ilis pasuxis arzas Cagabareb mcxeTaSi Casatanad da qarTlis sazRvramde mxedrebsac gagayoleb. _ qujim ratis gaxeda da aniSna, gaacileo.

baqarma Tavi dauxara erisTavs da ratisTan er-Tad darbazidan gavida.

Cafiqrebuli quji isev magidas miuaxlovda, skamze Camojda da magidaze gaSlili farnavazis werils yureba dauwyo, maleve darbazSi ratic dab runda da qujis siaxloves dadga.

– ras ityvi, rati, Sen ra rCevas momcem? ra unda vqna? farnavazs ra vupasuxo? – Tavauwevliv ikiTxa qujim.

aRelvebuli rati kidev ufro Sewuxda da aRelda pasuxis ZebnaSi, xanmokle dumilis Semdeg, SefarviT mimarTa qujis:

– quji erosTavo, egrisSi rac xdeba, yvelaferi Tqveni gadasawyvetia, rac momavalSi moxdeba, isic Tqveni dRevandeli gadawyvetilebidan gamomdin-are iqneba. Sedegi rogori iqneba, imis pasuxismge-blobac Tqven dagekisrebaT, erisTavo. yvelafer amaze fiqrs dro da goniereba sWirdeba, safiqra-li ki bevria, Zalian bevri, dro ki cotaa, radgan farnavazi pasuxs elis.

– marTali xar, rati, simarTles ambob, safiqra-li, marTlac, rom bevria, hoda, erTad vifiqroT, mainteresebs Seni azri. xom gaige, rogor sTqva

Page 228: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

228

zurab kalatoziSvili

baqarma, dapirispireba farnavazsa da azons Soris aucileblad moxdebao. ras metyvi, me visi mxare unda daviWiro?

– quji, amJamad Sen egrisis erisTavi xar, Zveli kolxeTisa da svaneTis mmarTveli. xar axalgazrda da mTeli cxovreba wina gaqvs, rom bednierad mar-To didi xnis ganmavlobaSi Seni qveyana. xar Zleva-mosili, taxtze morWmuli, gyavs jari da laSqari. arc simdidre-siuxve gaklia da gaqvs didi Zalau-fleba.

ra aqvs farnavazs? – araferi. arc qveyanas mar-Tavs, arc Zalaufleba aqvs, arc laSqari hyavs da misi legendis msgavsi auracxeli ganZi-simdidrec, saeWvoa; da rac mTavaria! aravin icnobs farnavazs, rogorc qarTlis samefo taxtis memkvidres; mxo-lod ramdenime kaci Tu udgas mas gverdiT.

farnavazisa da azonis brZolis SemTxvevaSi, Sen Tu jariT farnavazs daexmarebi da davuSvaT, rom omi azonma moigo, sisxlmowyurebuli azoni far-navazis gverdiT dgomas Sen ar gapatiebs, erisTa-vo, da sikvdiliT dagsjis! – egriss ki gadaswvavs da aaoxrebs... davuSvaT, rom omi, Senis daxmare-biT, farnavazma moigo, maSin farnavazi qarTlis mmarTveli gaxdeba, Sen ki rac iyavi omamde, igive darCebi, egrisis mmarTveli da azonis xarkisagan gaTavisufldebi.

omma da brZolam SeiZleba didxans gastanos da SesaZlebelia, omSi berZenTa mefis mier gamogza-vnili laSqaric CaerTos, radganac azoni berZenTa mefes emorCileba. arsebobs mesame gzac, rom saer-

Page 229: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

229

farnavazi

Tod ar CaverioT farnavazisa da azonis davaSi da Soridan vuyuroT, ra moxdeba, magram oms SeiZleba mainc ver gadavurCeT, radgan erTis an meoris ga-marjvebis SemTxvevaSi, Semdeg SeiZleba Cven mog-vadgnen Suris saZieblad, radganac daxmareba ar gavuwieT arc farnavazs da arc azons.

– brZnulad gansji xolme yvelafers, rati, da amitomac gafasebda didad mamaCemi. yvelaze mTa-vari, is aris, rom brZolasa da oms ver avcdebiT, mainc mogviwevs brZola, magram marto brZolasa da oms isev vinmesTan Sekvra-gaerTianeba da mas-Tan erTad brZola sjobia. vin unda avirCioT da visi mxare daviWiroT brZolaSi, azonisa Tu far-navazisa? – Tu azons davexmarebiT, qarTls samu-damod mtrad movikidebT. azonis gamarjvebis SemTxvevaSi, yovelwliuri xarki-gadasaxadi azon-isaTvis mainc misacemi meqneba. Cven egrisi, patara saxelmwifo varT da mudmivad mtris Tavdasxmis saSiSroebis qveS vimyofebiT. guSin Tu sparsi iyo Cveni mteri, dRes berZeni gvyavs mtrad, xval Sei-Zleba CrdiloeTidan skviT-kimerielTa barba-rosebi dagvecnen Tavs, rogorc adre sCveodaT xolme da romlebmac TavianTi SemosevebiT dasces da gaanadgures Zveli kolxeTis samefo. momavalSi ki romeli qveyana moZlierdeba da romeli qveyana daecema egriss, an Tuki iarseba momavalSi kidev eg-risma, aravin uwyis axla. amitom iseT qveyanas unda SevekraT da gavuerTiandeT, romel qveyanasTanac saerTo miznebi da saerTo interesebi gvaqvs da momavalSic gveqneba. aseTi qveyana aris qarTli,

Page 230: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

230

zurab kalatoziSvili

romelsac zustad Cvennairi miznebi da zustad ig-ive msgavsi rTuli mdgomareoba aqvs, rogorc Cven..

berZeni, sparseli da Crdiloeli teritoriu-lad Cvengan ufro Sorsaa, vidre Cveni karis mezo-beli, qarTli, romelic mudam Jams Cvens gverdiT gveyoleba.

cal-calke patara samefoebis damarcxeba da dapyroba mtrisagan SedarebiT ufro iolia da advili, vidre Zlieri, gaerTianebuli da erTiani Sekruli Zalisa. yvelaze mTavari ki rac aris, isaa, rom qarTlic da egrisic erTi monaTesave xalxia da erTi eria. qarTlosica da egrosic erTi saer-To mamis Camomavali Zmani arian.

swored amas mwers Tavis wignSi farnavazi, rom Cven, kolxni da iberielni, igive egrisi da qarTli, erTi Zmuri eri da erTi modgmis xalxni varT, amitom unda veZmoT erTmaneTs, SevikvrneT, gaverTiandeT da erTad vibrZoloT saerTo mtris winaaRmdeg. momavalSic mteri cal-calke egrissa da qarTls advilad daamarcxebs, erTad mdgom da gaerTianebul egris-iberias ki mteri moerideba.

– erisTavo, farnavazs Cven ar vicnobT, yve-laferi, rac mis Sesaxeb Cven viciT, es baqaris mo-nayolis wyalobiT gavigeT. Tu davexmarebiT far-navazs azonis winaaRmdeg brZolaSi da farnavazma gamarjveba moipova, ras moimoqmedebs Semdeg far-navazi, an ra udevs mas gunebaSi, an rogor SeiZle-ba Seicvalos misi buneba-xasiaTi, Cven ar viciT. Zalauflebis xelSi Cagdeba scvlis kacis xasiaT-sa da bunebas. farnavazma, iqneb, Semdeg egriszec

Page 231: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

231

farnavazi

moindomos galaSqreba da Cvens dasapyrobad sxva mokavSireebs dauwyos Zebna, kvlav dasweros da gagzavnos sxvaTa saxelzec, auracxeli ganZiT dam-Zimebuli werilebi. aravin ar icis, sinamdvileSi ras fiqrobs da ra survili amoZravebs farnavazs. siCauqesTan da vaJkacoba-siTamamesTan erTad, ufals misTvis didi moxerxebuloba da saxioba-TamaSobac guluxvad daunTxevia, radganac far-navazi ramdenime welia Tavis mosisxle mters, gulborotsa da cbier azons gverdiT udgas da jer kidev mxrebze Tavi abia, sicocxle SenarCu-nebuli aqvs da uSiSrad moqmedeebs azonis Tval-win mis sawinaaRmdegod. es pirdapir saocreba da saswaulia.

– simarTles ambob, rati, kacis amocnoba da misi buneb-axasiaTis bolomde gageba Zalzed rTu-lia, miT umetes, kacs Tu Zalaufleba aqvs xelT, raganac Zalaufleba adamians scvlis. kidev ufro saSiSia, Tu didi Zalaufleba iseT kacs Cauvarda xelSi, romelsac manamde araferi ar gaaCnda da arc arafers ar warmoadgenda am qveynad, an ki dabali zneobriobisaa da saTanadod ar aris momzadebul-gawurTvnili, radgan ganusazRvrelma Zalaufle-bam SeiZleba gahryvnas moumzadebeli adamianis guli da goneba.

rac Seexeba farnavazs, Cven mas ar vicnobT, amitom saWiroa, rom gavicnoT igi. moviwvioT, dae, Camovides! Rirseulad miviRoT da pativi vceT. ramdenime dResac vistumreb, SeviswavloT, davak-virdeT da saubarSi gamovcadoT. ara mgonia, me da

Page 232: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

232

zurab kalatoziSvili

Sen azoniviT SevcdeT, goneba dagvebindos da ver amovicnoT farnavazis namdvili saxe. gavigoT, Tu ra udevs gulSi, ras hfiqrobs, ras ityvis da ras moimoqmedebs. saubarSi, SesaZlebelia, farnavazs gamosacdelad mkacri pirobebi movTxovo, davuy-eno da rTuli garemoebebi Sevuqmna, vnaxoT erTi, ra simtkicisa da ra xarisxis foladiTaa gamowr-Tobil-gamobrZmedili misi suli.

_ Zalian kargi erisTavo, moviwvioT! dae, Ca-movides farnavazi. _ xelebis fSvnetiTa da na-siamovnebi odnavi ironiuli RimiliT warmosTqva ratim.

_ rati, gaamzade arza, dasjeqi da miswere wer-ilis pasuxi farnavazs!

rati swrafad mivida darbazis kuTxeSi patara magidasTan, romelzec arza-wignebi iyo daxvave-buli, miujda da axali arza gadmoiRo werilis da-sawerad.

quji skamidan wamodga, Cafiqrebulma ramde-nime nabiji gaiara da werilis teqstis warmoTqma daiwyo:

`Zmao farnavaz, didad ganmaxara werilman Sen-man, aRsdeq da modi CemTan. simdidre-xvastagiTa SeniTa Sehqmen da gaamravle spa-jari da laSqari Seni.

davudgeT erTmaneTs gverdi-gverd da ise Seve-baT erTiani ZaliT qarTvelTa mters, azons. gan-vdevnoT mteri Cveni kuTvnili miwa-wylidan da ganixarebdes didi sixaruliTa yoveli qarTveli, iseve, rogorc rom ganvixare me~.

Page 233: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

233

farnavazi

***baqaris mcxeTaSi dabrunebam farnavazis saxls

axali sicocxle Semata. qujis werilis miRebis Semdeg, imediT aRvsilma da gaxarebulma farnavaz-ma gadawyvita, egriss gamgzavrebuliyo da quji erisTavs swveoda stumrad xornabujSi. mcxeTaSi, saxlis sameTvalyurod, bakuri da qaixosro dar-Cebodnen msaxurebTan erTad.

farnavazs egrisSi Tan gahyvnen rusudani, gu-randa, nani da baqari, maT imdeni simdidre da oqro-vercxli waiRes Tan, ramdenis waRebac SeeZloT.

XXV

egrisis dedaqalaqis xornabujis samefo cixe-sasaxleSi, quji erisTavma didi pativiTa da Rirse-biT miiRoO farnavazi da misi ojaxis wevrebi.

farnavazi ZmasaviT gadaexvia qujis, Semdeg Ta-visi ojaxis wevrebi warudgina da saCuqrad Zvir-fasi mefuri ZRveni miarTva egrisis erisTavs.

qujim sasaxlis did darbazSi, farnavazisa da misi ojaxis wevrebis pativsacemad, didi nadimi-wveuleba gamarTa. yvelani kmayofilebi Candnen, darbazSi didi urTierTpativiscema sufevda. sa-grZnobi iyo, rom miuxedavad qujisa da farnavazis Sinagani, siRrmiseuli daZabulobisa, stumar-maspinZlebma didad gaixares da keTilmyofelad imxiarules.

nadim-wveulebis dasrulebis Semdeg rusudans,

Page 234: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

234

zurab kalatoziSvili

gurandas da nanis, romelTac Tavazian maspin-Zlobas qujis erTaderTi umcrosi da, naTi uw-evda, dasasveneblad maTTvis gankuTvnil adgil-samyofelisaken gaaciles.

qujim da farnavazma ki, ratisa da baqaris Tan-xlebiT, sasaubrod didi darbazidan ufro mSvid garemoSi, mcire darbazSi gadainacvles. saRam-ovdeboda da msaxurT mcire darbazis Sua magi-daze Sandal-sanTlebi gaewyoT, tkbileulic da Zvirfasi WurWel-sasmelic SemoetanaT. quji da farnavazi karg guneba-ganwyobilebaze iyvnen da darbazSi Sexvlisas, msubuqad xumrobdnen da na-dirobaze saubrobdnen.

– baqarisagan gadmocemiT vici, rom ubadlo monadire xar, farnavaz, _ RimiliT warmosTqva qujim.

– arc baqaria naklebi monadire, Tu meti ara, – RimiliTve upasuxa farnavazma.

– Tu asea, maSin xval Svelze sanadirod gi-wvevT, egrisis saukeTeso sanadiro sanaxebSi.

– siamovnebiT, Cemo quji, didi siamovnebiT dagTanxmdebi, _ kmayofilma upasuxa farnavazma.

– didebuli ojaxi gyavs, farnavaz, mandilos-nebi Tu arian kmayofilebi egrisSi stumrobiT?

– oo, quji, usazRvrod madlieri var Seni, aseTi mefuri daxvedrisa da miRebisaTvis Cemi da Cemi ojaxisa, didebuli nadimisa; da dedisa da Ce-mis debis keTilmowyobisaTvis.

– farnavaz, aqeT me var Tqveni madlieri, im uZvirfasesi ZRvenisa da saCuqrebisa, rac Tqvenma

Page 235: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

235

farnavazi

ojaxma miboZa da pativi mca. mec minda, Zvirfasi ZRveni mogarTva da saCuqarad mooqrovil-mov-ercxlili, mtkice da Zlieri sabrZolo abjarmu-zaradi da maxvili gadmogce.

qujim ratis gaxeda, romelsac ukve mohqonda Zvirfasi saCuqari. CamoarTva qujim abjar-mu-zaradi ratis da farnavazs gadasca.

farnavazma CamoarTva ZRveni qujis da Tan Ri-miliT daayola: _ dagvWirdeba, Cemo quji, dag-vWirdeba! didi madloba, namdvilad, drouli saCuqaria! – Semdeg farnavazma maxvili aSiSvla, Weduroba-naxelavi Seaqo, haerSi orjer daiqnia, kidev erTxel madloba gadauxada qujis da Semdeg abjar-muzaradi baqars gadasca, romelmac Zvirfa-si ZRveni darbazis kuTxeSi mdgar taxtze daawyo.

qujim farnavazs SesTavaza, rom magidasTan taxt-savarZelze dabrZanebuliyo da TviTonac mis mopridapired, magidis meore mxares mdgar taxt-savarZelze Camoja. baqari da rati ki maT siax loves ganTavsdnen.

qujim sasmisi magididan aiRo da farnavazs mimarTa.

– farnavaz, arasodes arc kolxeTi da qarTli, arc egrisi da iberia erTmaneTs gverdiT ar das-dgomian, ar ubrZoliaT da saerTo mtris winaaR-mdeg sabrZolvelad mxarSi ar amosdgomian erT-maneTs, da ai, dadga dro da Jami, rodesac Cven Cveni Zalebi unda gavaerTianoT, erTmaneTis gverdiT davdgeT da erTad vibrZoloT mtris winaaRmdeg. mteri saerTo unda gaxdes CvenTvis. Seni mteri

Page 236: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

236

zurab kalatoziSvili

Cemi mteri iqneba, Cemi mteri ki Seni mteri gaxdeba. rasac Cven dRes CavuyriT an CavdebT saZirkvelsa da safuZvels, mtkiced unda SevaduRaboT, raTa erTmaneTis daxmareba mudmivad SegveZlos, rom Zma Zmas yovelTvis gverdiT edges da mxarSi amoudges gaWirvebis Jams! _ daamTavra sityva qujim, odnav mosva sasmisi da Zvirfasi Tasi magidaze dadga.

farnavazma axlos miidga sasmisi, qujis Sexeda da xmadabla auCqareblad daiwyo saubari:

– jer kidev uxsovari droidan Sens qveyanas, quji, da Cem qveyanas asurielni da urartuelni mtrobdnen. Semdeg ki CrdiloeTidan, zRvis-iqeTa xalxebis barbarosulma velurma tomebma mrav-algzis walekes da gaacamtveres Zveli kolxeTis samefoca da Zveli qarTlic. gavida dro da Jami, orive qveyana aRsdga da moZlierda, magram axali didi ubedureba dagvatyda Tavs. gaZlierebuli sparseTi daemuqra Cvens qveyanaTa simSvides, did-ma kirosma daipyro qarTlica da kolxeTic. gavida xani, kidev aRvsdeqiT da gavmagrdiT. didma dampy-robelma, aleqsandre makedonelma Seqmna axali berZnul-elinuri samyaro da Cven isev dagvecnen Tavs. makedonelma mTeli kavkasiis dasamorCile-blad didZali laSqari gamoagzavna azonis mxedar-TmTavrobiT.

egrisica da qarTlic berZenTa uRlis qveS aR-moCnda, magram mudmivad araferi ar arsebobs am qveyanaze, yvelaferi warmavalia. Zalian didxans iarseba asureTma, urartum, egviptem da sparseTma, magram daecnen. makedonelis mier Seqmnili usaz-

Page 237: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

237

farnavazi

Rvrod didi qveyana nel-nela ingreva da momaval-Si kidev ufro daingreva. makedonelis mowamvliT sikvdilis Semdeg, misi cxedari jer gacivebulic ki ar yofila, rom misi erTguli mxedarTmTavrebi cofiani ZaRlebiviT daesivnen da daerivnen erT-maneTs, qveynis dasayofad da dasajijgnad. didi sisxlismRvreli omebi dRemde grZeldeba da kidev didxans gagrZeldeba. xuTiode welic ar iqneba gasuli, rac muxanaTurad mokles makedonelis 13 wlis Svili, aleqsndre IV da dedamisi, roqsana, amdagvarad mospes Tvrameti wlis win didi make-donelis mier Seqmnili imperiac da dinastiac. dReisaTvis ki yofili didi samefo kidev ufro daqucmacda da daiyo.

swored axlaa Cveni droc! swored axla unda vimoqmedoT!

– brZnuli gadawyvetilebaa, farnavaz, axla CvenTvis aravis ara scalia. azons Tu Cven win aR-vudgebiT, misi damxmare aravin ar iqneba. erTder-Ti, SeiZleba, vivaraudoT, rom saberZneTis mefe daexmareba, radgan azoni mas emorCileba, Tumca esec meeWveba, yvela Tavis omSia Cabmuli da azons amJamad jars aravin ar gamougzavnis.

– quji, maS, gaverTiandeT da win aRvudgeT azons Cveni qveynebis gasanTavisufleblad! _ war-mosTqva farnavazma da sasmisi odnav mosva.

– farnavaz, azonis gandevnis Semdeg samxreTis sazRvrebis zRudeebi didad gasamagrebeli gveqne-ba. Cveni qveynebi or zRvas Suaa moTavsebuli da ZiriTadi safrTxe, TiTqmis, yovelTvis samxreTi-danaa mosalodneli.

Page 238: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

238

zurab kalatoziSvili

– marTali xar, quji, mteri, TiTqmis yovelT-vis, samxreTidan Semodis. axlo mezobeli qveyana ufro saSiSia, vidre bevrad Soreuli. rac ufro Zlieria axlo mezobeli, miT ufro saSiSia igi, yo-velTvis molodinSi unda iyo, Tu rodis dagecema da wagarTmevs saxl-kars. CrdiloeTiT SedarebiT mSvidad varT, radgan maRali kavkasionis mTebis mijnaze Cveni monaTesave xalxebi cxovroben.

warRvniseuli noes STamomavlis, Targamosis rva SvilTagan, Zmani iyvnen qarTlosic, egrosic, kavkasosic da lekosic. azonis winaaRmdeg brZo-laSi maTi STamomavalnic damexmarebian da moma-valSic ar Segviqmnian saSiSroebas, Tu Zalian ar gamravldnen da ar gaZlierdnen. amJamad piriqeTa kavkasionis mTebis gadaRma, isini damcveli zRude-fariviT arian Crdiloel barbarosebsa da Cvens Soris. didi saSiSroeba ki swored, Crdiloeli barbarosebia, romlebic adreul periodSi, gav-liT araerTxel dascemian Cvens miwas saZarcvavad, magram es saSiSroeba Zalzed Soreulia, radgan veluri barbarosi Tu qveyanaSi da saxlSi Semogi-varda, gagZarcvavs, viRacas mogiklavs, magram wava, aucileblad isev wava! dadgeba dro, rode-sac es veluri barbarosebi Zalzed gamravldebian, saxelmwifoebriobas Seiqmnian, qveyana gaxdeba da didad gaZlierdeba. ai, maSin iqneba Zalzed saSi-Si Crdiloeli didi da Zlieri mezobeli. maSin is saZarcvavad ki aRar Semova CvenTan da Semdeg isev ki ar wava, aramed Semova imitom, rom gaganadguros da TviTon darCes aq! qveyana da saxl-kari wagar-

Page 239: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

239

farnavazi

Tvas, miwa wagglijos da Tavisad miiTvisos, magram es Zalzed Soreuli momavalia. manamde SesaZle-belia, elinuri samyaros daSlis Semdeg, sxva axa-li Zalebi Seiqmnas da is Zalebi daemuqrnon Cvens qveynebs. amitom ise unda gavaZlieroT da ise unda SevkraT Cveni qveynebis simtkice, rom yvelafers gauZlon, rac dRes gvelis, xvalac, axlo da Zalian Soreul momavalSic, rom qarTveli eri, rogorc eri, gadarCes! ar gadagvardes da ar ganadgurdes!

– farnavaz, davuSvaT, rom azonTan brZolaSi ver gavimarjveT da davmarcxdiT, ra vqnaT mere, Cvens qveyanaSi sad unda gaviqceT, an iqneb, sjob-des, brZolis velze gmirulad daveceT, anda didi qonebiTa da simdidriT, kavkasionis iqeT gadavi-deT da gadavixvewoT?

– damarcxebis ufleba ara gvaqvs, quji, au-cileblad unda gavimarjvoT, qarTvelTa yvela kuTxidan unda SevkriboT xalxi da SevqmnaT didi laSqari.

ovsTa da durZuk-lekTa laSqrebic, romlebic gverdSi dagvidgebian didi Zalaa, mTa da kaxeT-hereTic mzadaa sabrZolvelad. mcxeTaSi sarki-neSi sabrZolvelad iaraRi da abjari ukve iWede-ba. berZen mebrZolTa nawili didad ukmayofiloa azoniT, Cvens mxareze maT gadmobirebas me Cems Tavze aviReb.

– farnavaz, rogor hfiqrob, daaxlovebiT ra raodenobis laSqars Sekreb azonTan sabrZolve-lad?

– qarTlSi, mcxeTa-mTianeTSi, rva aTasi qveiTi

Page 240: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

240

zurab kalatoziSvili

mebrZoli da sami aTasi cxenosani mxedari, kaxeT-hereTSi Svidi aTasi mebrZoli da ori aTasi mx-edari. durZukeTidan aTi aTasi mxedari da os-eTidanac aTi aTasi mxedari Camova. mTlianobaSi ocdaxuTi aTasi mxedari da TxuTmeti aTasi qveiTi mebrZoli Seiyreba. Sen ramdeni molaSqris Sekreba SegiZlia, quji?

– TxuTmeti aTasi molaSqris, rva aTasi mxedri-Ta da Svidi aTasi qveiTi jariT.

– Cinebulia, quji! mTels kavkasiaSi Sekre-bili 55-aTasiani laSqari didi Zalaa. makedoneli 45-aTasiani laSqriT Seeba sparseTis mefes. dari-oss, zogierT brZolaSi, makedonelTan SedarebiT samjer meti jari hyavda, zogierTSi – xuTjer metic, magram makedonelTan yovel brZolaSi dar-iosi damarcxebuli rCeboda. Cven Cveni brZola Zalzed gonierad unda warvmarToT. azoni albaT, daaxlovebiT 30 aTasamde jars Tu Sehkrebs. Cven ki unda gavimarjvoT, brZolaSi damarcxebis ufleba ar gvaqvs da aucileblad unda gavimarjvoT!

– amasTanave, Zalian didi sifrTxile gvmarTebs, rom sabrZolo samzadisma, azonis yuramde ar miaR-wios.

– didi sifrTxilec da laSqris Sesakrebad didi siswrafec, Torem Tu azonma gaigo, rom mis winaaRmdeg SeTqmuleba mzaddeba, maSinve jariT Tavs dagvecema.

– Seni ar vici quji, magram me Tavi mxrebze ar SemrCeba Tu azonma gaigo, rom me qarTlis tax-

Page 241: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

241

farnavazi

tis memkvidre var _ siciliT warmosTqva bolo sityvebi farnavazma.

– ra kacia azoni, rogoria igi? – rogor giTxra, quji, TviTkmayofilebiT

savse da Sinaganad mosabezreblad carieli despo-ti kacia azoni; aravis ar endoba da eWvis TvaliT uyurebs yvelas. kargi mebrZoli da meomaria, ma-gram ukve asakovani.

– farnavaz, amdeni xani mis gverdiT rogor gasZe-li, rom veravin ver gaigo sinamdvileSi vinca xar?

– drois ambavia quji, adre Tu gvian mainc gaigebda azoni, vinc var. bevri xalxi hyavs mosy-iduli da daSinebuli, romlebic mis samsaxurSi arian.

– kargi hqeni, rom droze gamoeride.– ki, namdvilad dro iyo ganridebisa. ufalic

damexmara, xeli moemarTa CemTvis da winaparTa CemTa ganZi Cems xelT moeca, amitom var axla aq SenTan...

darbazis fanjrebSi Semomavalma xmaurma far-navazs sityva gaawyvetina.

sasaxlis garedan moismoda cxenTa Wenebis floqvebis xma, rkina-abjar, TormuzaradTa JRri-al-JRaruni da mxedarTa SeZaxilebi.

quji wamodga, fanjaras miuaxlovda gadasaxe-dad da farnavazs miugo, Cemi laSqari wvrTna-mzadebidan brundebao.

farnavazic fexze wamodga, fanjaras miuax-lovda da xanmokle dakvirvebis Semdeg warmoTqva:

– kargad SeiaraRebuli da kargi gawvrTnili jari sCans.

Page 242: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

242

zurab kalatoziSvili

– Seni werilis miRebis Semdeg, Sevkribe jari da wvrTna-momzadeba daviwye brZolisaTvis, – miugo qujim farnavazs da kvlav aniSna magidasTan mdgar taxtrevanisken.

mcireodeni sasmisis mosmis Semdeg, qujim jer ratis gahxeda, Semdeg isev farnavazs miubrunda da hkiTxa:

– durZukTagan da osTagan jaris daqiraveba, albaT, Zalian Zviri gijdeba, Cems jars Tu mogcem, me sanazRaurod ras miviReb farnavaz?

farnavazma gakvirvebulma Sexeda qujis, Sem-deg gaocebul baqars axeda, romelic ratisTan er-Tad grZeli magidis ukan idga.

farnavazi dafiqrda, Tavi daxara, ar moeloda erisTavisagan aseT SekiTxvas, Semdeg welSi gaima-rTa, qujis pirdapir Tvali-TvalSi gauyara da mi-ugo mas:

– quji, me SenTan savaWrod ar Camovsulvar. laSqris Sesaqmnelad da Sesakrebad ki ramdensac saWirod CasTvli, imdeni xvastagi moixmare, rasac metyvi, imdens mogcem. rac Seexeba ovsT-durZukTa laSqars, isini usasyidlod ibrZoleben, oRond ki ganTavisufldnen azonis mZime uRlisagan.

– sawyenad ar miTqvams, farnavaz, me Cemi gegme-bi maqvs. brZolis Semdeg, azoni Tu davamarcxeT, me darwmunebuli unda viyo, rom Cems qveyanas axali safrTxe-saSiSroeba ar daemuqreba da egriss Tavs aravin ar daesxmeba. amitom me zurgi Zlierad da myarad unda mqondes gamagrebuli.

– vis gulisxmob, quji, pirdapir miTxari, Tu

Page 243: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

243

farnavazi

ggonia, rom qarTli egriss daecema an me Sen gi-Ralateb, es ukve Seuracxyofis moyenebaa CemTvis. – fexze wamodga gafiTrebuli farnavazi.

– damSviddi, farnavaz, dabrZandi. me Cems qvey-anaze da Cems xalxze vfiqrob, Cemi xalxis momav-lis bedi mawuxebs da madardebs, amitom sifrTxile mmarTebs. me xom ar vici, farnavaz, Zalauflebis xelSi aRebisa da qarTlis taxtze asvlis Semdeg ro-gori gaxdebi, Seicvlebi Tu igive iqnebi, rogorsac axla Cems win gxedav, an xom SesaZlebelia, Sen male rame dagemarTos da Sens magivrad qarTlis taxtze sxva vinme, gamoucnob zraxvaTa mqone kaci movides.

biZaSenis, samaras, winamorbedi qarTlis mmarT-veli, romelic Senc babuad gekuTvnoda, gagonili geqneba, Tu rogor imorCileba urC soflebsa da miwebs.

cecxliTa da maxviliT gaubedurebul-dawio-kebuli xalxi tyeebs afarebdnen Tavs da ise ibr-Zodnen. maSin gaica brZaneba da jarma tyes alya Se-moartya, tyes ki cecxli misces da xalxi cocxlad daswves gamxmar tyeSi! cocxlad daswves farnavaz! cocxlad!

– mec gagonili maqvs eg SemTxveva. gulaxdili saubari gvaqvs, quji da pirdapir getyvi; xalxze zrunva da kacTa bednier momavalze fiqri Zalian kargia, magram nu daiviwyeb imasac, quji, Sens mos-vlamde ra xdeboda egrisSi. ramodenime wlebis ganmavlobaSi SimSiliT gawyda egrisis, TiTqmis, naxevari mosaxleoba, radgan mosaxleobas yve-lafers arTmevdnen gadasaxadebis saxiT, bolo

Page 244: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

244

zurab kalatoziSvili

lukma-pursac ki da SimSilisagan gawyvetil xalxs soflebad tura-mgeli xravda, radgan micvale-bulTa dammarxvelic ki aRar darCa. xalxze da erze fiqri da zrunva, sanaqeboa da kargi, magram xalxis CaTvliT! aucileblad erisa da xalxis CaTvliT! – xmamaRla warmosTqva farnavazma da xmaSi sibraze (gabrazeba) daetyo.

xanmokle daZabuli siCume Camovarda, romel-ic mSvidi saubris gagrZelebiT, isev farnavazma daarRvia.

– quji, yvela qveyanam Tavis miwa-wyals unda mixedos, Tavis miwawyalze izrunos da Tavis miwaw-yalze moZlierdes, maSin aseT qveyanas didi xnis arseboba uweria. qveyana, romelic sxva qveynebis dapyrobas daiwyebs da did samefod gadaqcevas daa-pirebs, dasaRupavadaa ganwiruli, radganac Tavis xalxs, mTels Tavis Zalebs da SesaZleblobebs dax-arjavs, gadaanawilebs da daqsaqsavs, uzarmazar sivrceze da manZilze. aseTma didma samefom mcire xans SeiZleba iarsebos, magram Semdeg gadan-awileba-daqucmaceba elis, ueWvelad da yovlad SesaZlebelia, Seni sakuTari yvelafrisagan da-clili qveyanac ki dahkargo iseve, rogorc gaqra erT dors mZlavri xeTTa samefo. ase, rom patara qarTlma Tavis Tavs unda mixedos da Tu odesme qarTlma moindoma da makedonelis msgavsad, didi imperia-samefos Seqmna ganizraxa, swored es iqneba qarTlis dasasrulis dasawyisi.

dapyroba ara, magram momavalSi ki aris Sesa-Zlebeli, rom erTidaigive eri da xalxi, erTni

Page 245: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

245

farnavazi

moZmeni erT samefod gaerTiandnen da gaZlier-ebulni erTmaneTis mxardaWeriT, mudmivad iyvnen am qveynazed da ar gadagvardnen.

quji isev fexze wamodga, gaiar-gamoiara, Sem-deg farnavazs pirdapir Sexeda da hkiTxa:

– farnavaz, davuSvaT, rom egrisi da qarTli, erT-samefod gavaerTianeT, ar davelodoT moma-vals da aRmosavleTi da dasavleTi, qarTli da egrisi erT saxelmwifod SevkariT, Sen Tanaxma iqnebi, rom gaerTianebuli ori qveyana, aqedan cixegojidan me vmarTo, rogorc arsebuli morW-muli xelisufali, romelsac Zalaufleba upyria xelT da cixegoji, orive gaerTianebuli qveynis dedaqalaqi gaxdes?

farnavazi taxtidan wamoiWra, baqarisaken Se-trialda da aRelvebulma baqars SesZaxa:

_ baqar, tyuilad vkargavT dros, aq me mgo-ni savaWod ufro CamovsulvarT, vidre saqveyno saqmeze!

darbazSi daZabuli siCume Camovarda, romelic daarRvia Soreulma Cangis simTa JReradobam da qnarze ayolilma, tkbilma RiRinma. qujim ratis gaxeda, romelmac ar codnis niSnad mxrebi aiCeCa.

baqarma gaiRima da warmosTqva: – nani mReris, farnavazis umcrosi dao.oTxive mamakaci fexze mdgomni cota xans

usmendnen nanis tkbil, gulisCamwdom RiRins qnarze. gaficxebul mamakacebze, qalis mandilis Caqrolebis msgavsad, damamSvideblad imoqmeda nanis simReram.

Page 246: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

246

zurab kalatoziSvili

quji miubrunda farnavazs da uTxra: – farnavaz, msmenia da vici, rogor exmarebi,

mcxeTaSi gaWirvebul Ratak xalxsa da oblebs da isic vici, rogor gafaseben da uyvarxar Sens xalxs.

– quji, me auracxeli simdidre gamaCnia da Sem-iZlia, nebismier mxares wavide da uzrunvelad, me-furad vicxovro da davlio Cemi wuTisofeli, ma-gram amis magivrad me did safrTxeSi vigdeb Tavs, radganac me Cemi qveynis, erisa da xalxis momavali ufro maRelvebs, vidre sakuTri Tavi. sxvagvarad me arc SemiZlia da arc ufleba ar maqvs, rom sxvag-varad moviqce.

ukmayofiloa xalxi, roca igi gaWirvebulia, gaWirvebuli kaci ki fiqrs iwyebs, xalxi rodesac fiqrs daiwyebs, saSiSi xdeba. qveynis mmarTvels Tu simSvide unda Tavis qveyanaSi, xalxi ukmayofilo ar unda hyavdes.

azons amdeni ar esmis da amitom misgan ukmayo-filo xalxi Cvens sasargeblod unda gamoviyenoT, ara aqvs mniSvneloba, qarTveli iqneba Tu sxva eris da juris kaci, romelic gverdSi amogidgeba saer-To mtris winaaRmdeg sabrZolvelad, radganac Ta-visi gaWirvebisa da ukmayofilebis dasasruls, is kaci Sens gamarjvebaSi xedavs. xalxi Cvengan elis gadarCenas da sadac Cven wavalT, xalxic iq gamo-gyveba, – daamTavra sityva farnavazma da Cafiqre-buli mZimed CaeSva taxtSi.

qujim sasmisi Tasebi Seavso, erTi farnavazs gauwoda, meore TviTon aiRo, taxtrevanSi mSvidad dabrZanda.

Page 247: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

247

farnavazi

– marTals brZaneb, farnavaz, xalxi Cven Semog-vcqeris da molodinSia. me da Sen saerTo ena unda gamovnaxoT, aucileblad unda gamovnaxoT da win unda wavideT; sadac ki wavalT, mudam erTad unda viyoT da erTad viaroT~

– quji, Cven Cveni qveynebis dRevandel dReze fiqriT, Cveni eris momavalze vfiqrobT. rasac Cven dRes CavuyariT an CavdebT saZirkvelsa da safuZv-els, is momavali eqneba qarTvel xalxsa da qarT-vel ers, Tu, ra Tqma unda, gadaurCa Cveni qveyana istoriis qarborbalasa da drois oromtrials. es aris mTavari da ara is, gaerTianebuli qarTlisa da egrisis mefe dRes Sen gaxdebi Tu me, gaerTian-ebuli qarTl-egrisis dedaqalaqi mcxeTa iqneba Tu cixegoji!.. dResdReobiT mcxeTas, rogorc did savaWro centrs, oTxive mxaris mimarTulebis saqaravno gzebiT, bevr qveyanaSi icnoben, radga-nac Zalze xelsayrel adgilas aris ganTavsebuli. mcxeTaSi uamravi sxvadasxva jurisa da eris xalxi cxovrobs, romlebic sxvadasxva enebze da kilo-kavze metyveleben. cixegoji Tu gaerTianebuli egris-qarTlis dedaqalaqi gaxdeba, SesaZlebelia, mcxeTaSi es xalxi aRsdges qalaqis Zalaufleb-is xelSi Casagdebad da brZolebi, SeiZleba didi xani gagrZeldes qarTvelebs, berZnebs, sparse-lebs, ebraelTa, somexTa da kidev sxvaTa Soris, miT umetes, mcxeTa cixe-galavnebiT didad aris gamagrebuli da SeuZlia, calke damoukidebel qalaqadac iarsebos. mcxeTa qarTlis Suagulia da iqidan qveynis marTva yvela mimarTulebiT ufro

Page 248: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

248

zurab kalatoziSvili

xelmisawvdomi da mosaxerxebelia. dResdReo-biT mcxeTa Zalzed mniSvnelovani qalaqia da misi dedaqalaqoba ufro xelsayreli da upriania, moma-valSi ki TviT erma da momaval TaobaTa mmarTvel-ebma gadawyviton, Tu sad iqneba, sad gadaitanon, an sad daarson gaerTianebuli qarTl-egrisis axali dedaqalaqi.

quji Cafiqrebuli usmenda farnavazs, Semdeg wamodga, kvlav gaiar-gamoiara darbazSi da Semdeg hkiTxa:

– davuSvaT da gavaerTianeT qarTli da egrisi, Sen rogor moawyobdi da gamarTavdi qveyanas?

– amis Sesaxeb Zalian bevri mifiqria, quji. qveyana saerisTavoebad daiyofa, yovel saerisTa-vos saTaveSi erisTavi Caudgeba, romelsac aTasis-Tavebi daemorCilebian, aTasisTavebi ki mSvidobian dros Tu saomar mdgomareobisas, saerisTavoTa mi-wa-wylisa da iq macxovrebeli xalxis moyuradReb-mimxedavni da pasuxismgebelni iqnebian.

yvela erisTavi erT did mTavar erisTavTa erisTavs daemorCileba, romelic, amave dros, yvelaze mTavari samxedro mxedarTmTavari, gaer-Tinaebuli qveynis mTavari spaspeti da mefis Sem-deg, qveyanaSi meore kaci iqneba.

– RmerTebs ras upireb, farnavaz? amdeni eri sa da sxvadasxva rwmenis xalxs rogor daimorCileb? azonis mier Semotanil jer ZvelberZnul RmerTeb-sa da Semdeg ki, axlad daarsebul gacisa da gaimis RmerTebs ras upireb? – ikiTxa qujim da farnavazis mopirdapired isev magidasTan Camojda.

Page 249: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

249

farnavazi

– ara marto es RmerTebi, rac Sen CamoTvale, quji, aramed kidev bevri sxva qarTuli RmerTebi, romlebic odiTganve arsebobdnen da kidev da-matebuli ebraelTa da sparselTa RmerTebic. yve-la eris Tavis RmerTze loculobs da amas me arc avkrZalav da arc movuSli xels, radganac mcxe-TaSi savaWrod yoveldRiurad aTasi juris xalxi Semodis da maT simdidre da siuxve SemoaqvT qveya-naSi, locviT ki eTayvanon, romel RmerTsac moe-survebaT.

rac Seexeba qarTvelebs da qarTvelTa RmerTs, ganzraxuli maqvs, azonis mier aRSenebul akrop-olisSi davdga axali RmerTi, Zlieri da mrisx-ane, Zvirfas abjarasxmuli da mZlavri maxviliT xelaRmarTuli mebrZolis gamosaxviTi mTavari RmerTi, romelic Cveni erisa da Cveni qveynis TavisuflebisaTvis brZolis simbolo iqneba. sax-elad ewodeba armazi da iqneba Cveni mTavari Rmer-Ti, romelic dagvicavs mterTa Semosevebisa da ganadgurebisagan, da yovelTa kacTaTvis armazi vaJkacoba-simxnevisa da imedis mimcemi unda iyos samSoblos TavisuflebisaTvis Tavdauzogav brZo-lasa da TavdadebaSi! – bolo sityvebi farnavazma aRelvebulma da fexze warmomdgarma warmosTqva.

Cafiqrebulma qujim axeda farnavazs, Sem-deg ratis gaxeda, isev Cafiqrebulma Tavi dauSva da xanmokle siCumis Semdeg SeekiTxa farnavazs, romelic fanjaras miaxlovebuliyo da daRamebu-li kolxeTis cas gascqeroda.

– farnavaz, Zveli kolxuri damwerloba aRar

Page 250: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

250

zurab kalatoziSvili

arsebobs. egrissa da qarTlSi berZnuli da Zve-larameuli damwerloba ixmareba, salaparakod ki qarTuli ena da ramodenime Sidasaxmari gansxvave-buli ena-kilokavebi gvaqvs. me da Sen erTmaneTs qarTulad velaparakebiT, werili ki erTmaneTs ucxo damwerlobiT unda mivsweroT. amis Sesaxeb Tu gifiqria?

_ ra Tqma unda, quji! berZnebs roca ganvs-devniT da gavanTavisuflebT Cvens qveyanas, Semo-viRebT da davawesebT qarTul damwerlobas.

– qarTul damwerlobas? – gaikvirva ratim.– diax, qarTul damwerlobas!.. axal qarTul

damwerlobas! – warmosTqva moRimarma farnavazma, baqars miuaxlovda, mxarze xeli daado da qujis mimarTa:

– Cemi da baqaris ojaxebi, Cveni dedebisa da debis daxmarebiTa da ZalisxmeviT, didi xania, vmuSaobdiT da vfiqrobdiT qarTuli damwerlo-bis Seqmnaze. yvela mxare moviareT, uamravi masala SevkribeT da SevagroveT, risi gamoyenebac dam-werlobis Sesaqmnelad SeiZleboda. amdagvarad SevqmeniT Cveni axali qarTuli damwerloba. azonis gandevnis Semdeg, berZnuli asoTi wera aRar iqne-ba, qveyanaSi SemoviReb qarTul mTavar asoT mwer-lobas.

farnavazi isev magidas miuaxlovda, sasmisi xelT aiRo da taxtze Camojda. qujimac sasmisi ax-los miidga da farnavazs mimarTa:

– farnavaz, Seni werilis miRebis Semdeg, me da rati didxans vbWobdiT, ra gadawyvetileba unda

Page 251: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

251

farnavazi

migveRo da ra gza agverCia Cveni qveynis momavli-saTvis. Sens Sesaxeb mxolod baqaris monayoliT SevityveT, Tu vina xar da ra mizan-Canafiqri gagaCnia. gadavwyvite piradad menaxe, gamecne, momesmina Seni naazrevi. nu miwyen da Segnebulad, ganzrax iseTi pirobebi dagiyene da iseTi SekiTx-vebi dagisvi, romlebic uxerxulobaSi da gamou-val mdgomareobaSi Cagayenebda, radganac Seni gamocda Secnoba mindoda, mainteresebda Seni azri da sityva-saqciel-qmedebani.

CemTvis axla yvelaferi naTelia, gasagebi da darwmunebuli var, rom me vxedav Cems win kacs, romelsac Tavis pirad keTildReobaze bevrad ufro maRla qveynisa da eris interesebi dauyen-ebia.– quji taxtidan wamodga da fexze damdgarma gaagrZela sityva – me, egrisis mmarTveli erisTa-vi, romelsac xelTa maqvs Zalaufleba da Zleva-mosileba, pativiscemiT qeds vixri im kacis winaSe, romelic dRes, amJamad arafers ar warmoadgens, magram xval danamdvilebiT morWmul mefed, qvey-nis mmarTvelad da uflad mogvevlineba, romlis SorsmWvreteloba Tavisi qveynis da eris momav-alze mravalsaukunovani, aseul wlebiTa da aTas-wleulebiT gansjiTa

da azrovnebiT ganisazRvreba, amitom me mzad var, gemsaxuro farnavaz da Cveni ufal-mefoba SenTvis damiTmia!

farnavazi fexze wamodga, baqari iRimoda, rati ki Tanxmobis niSnad Tavs ukravda. farnavazi miuax-lovda qujis da isini erTmaneTs gadaexvivnen, sas-

Page 252: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

252

zurab kalatoziSvili

misebi aiRes xelSi: – Cveni erTad dgomisa da gamarjvebisa, far-

navaz!– namdvilad, quji, Cveni gamarjvebisa da

gaerTinebisa, gamTlianebisa da erT muStad Sekvrisa saerTo mtris winaaRmdeg sabrZolvelad!

sasmisTa Sesmis Semdeg Tasebi magidaze dadges da farnavazma sityva gaagrZela:

– quji, Seni daxmareba Cems mimarT, mefed tax-tze asvla – es mxolod samsaxuria, rasac Sen gas-wev CemTvis. magram es ar aris sakmarisi, radganac Sen bevrad ufro mets warmoadgen CemTvis, vidre mxolod samsaxuris gamwevi samefo taxtze asv-laSi dasaxmareblad. amitom ise unda moviqceT, rogorc didi winaparni da Zlierni ama qveynisani, mefeni sxvadasxva qveynisani iqceodnen, ganvam-tkicoT Cveni urTierTkavSirebi samudamod da samaradJamod! davmoyvrdeT da sisxliT davnaTe-savdeT. colad mogcem das Cemsas, nanis, nadimisas SegatyveT farulad umzerdiT erTmaneTs, Semdeg xumrobiT nanis CavekiTxe, quji Tu mogwons-meTqi, nani awiTlda da Tavis dakvriT uxmod dameTanxma.

moulodnelobisagan odnav Secbunebuli quji welSi gaimarTa da Tvalebgabrwyinebulma far-navazs mimarTa:

– davmoyvrdeT farnavaz, didi siamovnebiT dagTanxmdebi viqorwino Sens daze da gavixado nani egrisis taxtis Tanamoziared.

farnavazi da quji nasiamovnebni da kmayofile-bi siciliT kvlav gadaexvivnen erTmaneTs. far-navazma mimarTa moRimar qujis:

Page 253: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

253

farnavazi

– omisa da gamarjvebis Semdeg didi qorwili-wveuleba gadavixadoT durZukTa da ovsTa mefeTa TandaswrebiT. ai, maSin ki eWvic aRaravis Seepareba arc Sens mimarT Cems erTgulebaSi da arc imaSi, rom qarTli egrisis dasapyrobad arasodes ar aR-sdgeba. me, farnavazi xmals xom ar avRmarTav Cemi sayvareli dis, nanis winaaRmdeg?!

qujim gulianad gaicina: – sakvirvelia, farnavaz, pirvelad SevxvdiT

erTmaneTs da ase mgonia, TiTqos, didi xania vic-nobdiT erTmaneTs.

– asea es, quji, noes mecxre STamomaval ZmaTa-qarTlosisa da egrosis aTaswlovan-danatovari memkvidreoba varT Senca da mec.

– farnavaz, Senc xedav, egrisis taxti rom Zli-erad mipyria, Sina mteric ara myavs da momrevic Cemi, aravin ar meguleba. magram es amJamadaa ase da momavalSi ra iqneba, aravin icis. me Cemi keTil-dReoba imdenad ar mawuxebs, ramdenadac Cemi qvey-nis momavali, Tu ra bediswera elis win da ra momav-ali eqneba aswleulebis Tu aTaswleulebis Semdeg. mec igive satkivari mawuxebs, rac Sen – rogorc eri, gadavrCebiT Tu gavqrebiT da aRvigvebiT miwisagan pirisa. arada, sawyeni da guldasawyveti iqneba! iseTi eri, rogoric Cvenia, romelsac Sromisu-narianoba, Sromismoyvareoba, samSoblos siyvaru-li, niWireba, silamaze, simamace, gulisxmiereba, Seupovroba, guladoba, kargznianoba da erTgule-ba gaaCnia, am TvisebaTa kidev ufro gaRrmavebisa da ganviTarebis sanacvlod, rom gauCinardes da

Page 254: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

254

zurab kalatoziSvili

gahqres Cveni eri istoriul droebaTa nagavsay-rel sivrceSi, an kidev sxvaTa xalxTa dampyrob-lebman droTa ganmavlobaSi gaxrwnas da gahryvnas, amis dajerebac miWirs. verasodes warmovidgen, odesme Cveni eri ise daeces, rom dahkargon keTil-Sobileba, maRali kargzneoba da barbarosebiviT gaxdnen – qurdni da momparavni, kacis mkvlelni da mruSni-meZavni. me varasodes ver warmovidgen, rom Sromisa da miwis moyvare qarTveli kaci, adamiani, adamis modgma, ise daeces veluri barbarosis don-eze, rom ikadros da raRac moiparos, waglijos, gaZarcvos, adamiani mohklas da Seiwiros...

aseTi RvTaebrivi bunebis mier boZebuli ke-Tili Tvisebebis mqone adamianma, kaci Tu gqvia, Sen Tavs rogor unda akadro, rom iqurdo da raRac moiparo, es xom igivea, rom Sens Tavs Senve sulSi Rrmad CaafurTxo...

ai, es maRelvebs, rom Cveni TviTmyofadi eri ar gadagvardes, ar gahqres, keTili Tvisebani da pa-tiviscema ar dahkargon da veluri barbarosebis mavne Cveulebani ar aiTvison, ar gaisisxlxorcon da adamianuri Rirseba ar dahkargon. amitom dResve CavuyaroT saZirkveli Cveni eris gaZlierebas, rom veravin ver gadagvagvaros da gagvanadguros.

gaverTiandeT erT samefod da erT saxelmwi-fod samaradJamod.

me, quji, nebayoflobiT uars vambob egrisis samefos calke qveynad arsebobaze da egrisis same-fo taxts Cemi nebiT vabareb da vuerTeb qarTvel-Ta gaerTianebul samefos. Cemi es saqcieli sxva

Page 255: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

255

farnavazi

eris TavebisaTvis magaliTi iqneba imisa, rom moma-val gaerTianebul qarTvelTa samefoSi arasodes, arc awmyoSi da arc momavalSi, qedmaRalobiT da siyoyoCiT gagulisebulma vinme gonebadabind-ulma erisTavma, ar moindomos qarTvelTa gaer-Tianebuli samefodan gamoyofa da calke samefod Seqmna-Camoyalibeba!.. rac Seexeba, Tu vin iqneba gaerTia nebuli qarTvelT samefos mefe da samefo taxtis memkvidre-gamgrZelebeli, es Zalian advi-li gadasawyvetia.

noes STamomavalni, qarTlosi da egrosi Zmani iyvnen. qarTlosi ufros Zmad ergeboda egross, amitom pirveloba qarTlosis STamomavals ekuT-vnis. qarTlosianTa Camomavali mefis samefo saqarTvelod iwodeba da misi pirveli mefe Sen iqnebi, farnavaz! ase gaerTiandeba yvela qarTve-lur-egrisuli miwebi da pirvelad Seiqmneba axali saxelmwifo-saqarTvelo, qarTuli ena-damwer-lobiTa da kanonmdeblobiT, romelsac saTaveSi Caudgeba qarTveli mefe, farnavaz I.

gaocebuli, sityva-gamSrali da moulodnelo-bisagan gancvifrebuli farnavazi kvlav gadaex-via moRimar qujis. farnavazi gaaoca qujis didb-unebovnebam, romelmac saqveyno saqme piradulze ufro maRla daayena. qujim rati da baqari magi-dasTan mdgar sasmisebTan miiwvia, Semdeg qujim Tasi ze aRmarTa da SesZaxa:

_ gaerTinebul saqarTvelos da mis pirvel mefes, farnavaz I-s dRegrZeloba!

farnavazmac ze aRmarTa Tasi da SesZaxa:

Page 256: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

256

zurab kalatoziSvili

– gaerTianebul saqarTvelos da mis mTavar spaspet-erisTavs, qujis dRegrZeloba!

magidasTan mdgomma ratim da baqarmac ze-aRmarTes sasmisebi da gaxarebulebma SesZaxes:

– gaerTianebul saqarTvelos, farnavazsa da qujis, dRegrZeloba.

farnavazma Sexeda qujis da miugo mas: – Cemo quji, istoriuli dro gangvsjis Senc,

mec da amdroindel dro-Jamsac... da qarTveli eri iqneba Cveni msajuli!

– namdvilad asea, Cemo farnavaz, dro da xalxia Cveni msajuli... axla ki dasveneba gmarTebs, mTeli dRis namgzavri xar da gviania, xom ar dagaviwyda xval ra gvelis?

– ra damaviwyebs, nadiroba quji, nadiroba! – siciliT warmosTqva farnavazma.

– namdvilad, farnavaz, Svelze nadiroba!. – siciliTve upasuxa qujim da farnavazTan erTad darbazidan gavida.

* * *dasaZineblad didxans ver moxuWa Tvali far-

navazma. igi aRtacebuli iyo qujis sibrZniTa da didsulovnebiT, romelic aswleulebiTa da aTas-wleulebiT azrovnebda da gardasuli JamiT momav-als sWvretda. aRfrTovanebuli iyo qujis maRali keTilSobiluri qmedebiTa da saqcieliT. uZalo kacs Tu Zlevamosilebas, xelisuflebasa da pir-velobas daaTmobineb, es iZulebiTi qmedeba iqneba, magram Zalmosili kaci rom TviTon, Tavisi nebiT

Page 257: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

257

farnavazi

dasTmobs Zlevamosilebas, xelisuflebasa da pi-rvelobas, es maRal-zneobrivi, keTilSobiluri SrosmWvreteluri saqcielia da imdenad didsu-lovani nabijia, romlis qmedebis ubralod gaazre-bac ki bevrs arc SeuZlia da verc aRiqvams.

xelmwifobaze uaris Tqma, mxolod did saxelm-wifo kacs ZaluZs da SeuZlia.

XXVI

gaTenebisTanave qujis cixe-sasaxleSi did san-adiro samzadis Sesdgomodnen msaxurni. mSvenieri mziani dila idga. quji da farnavazi ar Cqarobd-nen sasaxlidan gasvlas. isini TavianTi ojaxis wevrebTan erTad sasauzmod sasaxlis farTe ai-vanze ganTavsebuliyvnen da dilis sauzmobasTan erTad mxiarulad erTobodnen.

farnavazisa da qujis dedebma saerTo ena ma-leve gamonaxes, iseve, rogorc farnavazis debma da qujis dam, naTim. maT guSindeli dRis wveulebisas gaicnes erTmaneTi da erTmaneTisadmi didi Tavazi-anobiTa da taqtiani moqceviT ormxrivi urTierT-pativiscema daimsaxures, miT ufro, mas Semdeg, rac dilidanve Seityves didad sasixarulo ambavi, qujisia da nanis momavali SeuRlebis Sesaxeb.

qalebi mxiarulobdnen, amitom quji da far-navazi guSindeli daZabuli saubris Semdeg ar Cqarobdnen sanadirod wasvlas. isini aivanze mdgar magidis garSemo ganTavsebul muxis moCuqurTme-bul svanur sakvarcxul-samaxvSoSi moxerxebulad

Page 258: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

258

zurab kalatoziSvili

moTavsebuliyvnen, moRimarni umzerdnen qalebs da Tavs iqcevdnen.

sasaxlis aivan-banze baqari gamoCnda, romel-ic sanadiro mzadyofnis dasaxedad imyofeboda sasaxlis Sida ezoSi. mxiaruli da momcinari ax-ladgaRviZebuli gogonebis sicil-kiskisma baqari uceb daatyveva da gaaxeva karSi SemosvlisTanave saxeze SemorCenili RimiliT.

farnavazma myisve SeniSna baqaris TvalebSi raRac axali, jer kidev baqarisTvis uCveulo siT-bo, rac adre arasodes SeumCnevia, yrma bavSvobidan farnavazTan erTad ZmasaviT TanSezrdili, davaJ-kacebuli kldis msgavsi da Zlieri baqarisaTvis. baqaris uCveulo da Tbilisi mzera mimarTuli iyo qujis dis, mSvenieri, norCi da kekluci naTisaken.

farnavazi moRimari da Cafiqrebuli gaxedavda xan baqars da xan ki naTis, Semdeg baqars miubrunda:

– baqar erisTavo, nadirobas movaswrebT, araa saCqaro, modi, CvenTan erTad gamxiaruldi, gver-diT dagvijeqi, – da farnavazma gverdiT mdgar sa-maxvSosaken miuTiTa baqars.

aivanze gogonebis sicili atyda, rusudan-ma mravlismetyveli mzera miapyro Svils, qujim baqars gaocebulma gaxeda, baqars ki siTboTi aRvsili TvalTa mzera uceb gaeyina. uZlieresi gonebrivi datvirTviTa da aCqarebuli siswrafiT muSaobda baqaris daZabuli azri da goneba:

`ras niSnavs es? ras niSnavs farnavazis sityve-bi? nuTu damcinis da masxrad migdebs, rom Cemi dacinviT gaarTos es xalxi? ara! farnavazi amas

Page 259: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

259

farnavazi

arc me makadrebs da arc Tavis Tavs. man icis, rom Cemze erTguli kaci mas ara hyavs, iseve rogorc me masze erTguli kaci Cems mimarT sxva aravin ar meguleba. maSin ras niSnavs misi es sityvebi? iqneb, qujisTan urTierTobam Sescvala igi? ara, SeuZ-lebelia, Cven xom ZmadSezrdilebi varT~, – gama-lebuli fiqrobda baqari da misi gaxevebuli mzera mipyrobili iyo samefo taxtis msgavsad Tlili da Zvirfasad moCuqurTmebuli sakvarcxulisaken, romelSic farnavazi dabrZanebas sTavazobda.

gayinul TvalTa mzerasa da gaxevebul mdgoma-reobaSi myofi Zmadnaficis danaxvaze farnavazma igrZno, ra mdgomareobaSi iyo da rogor ganicdida am gaugebrobas baqari. farnavazma gaiRima da qu-jis mimarTa:

– quji, samSvildes saerTisTavos baqars Cava-bareb; mcxeTisa da qvemo qarTlis samxreTi zRu-deebi mis xelSi mtkiced da saimedod iqneba.

farnavazi Semdeg isev baqars miubrunda, romelsac gakvirveba jer saxidan ar waSloda da mimarTa mas:

– baqar erisTavo, droa, swrafad mieCvio eris-Tavobas, Torem Sen rom giyureb, vgrZnob, mec ro-gor gamiWirdeba mefis saxelisa da mefobis miCveva.

xumrobis toniT warmoTqmulma farnavazis sityvebma aivanze myofTa mxiaruli keTili sicili gamoiwvia. baqarsac daZabuloba moeSva da gaiRima. farnavazi wamodga, baqarTan mivida, magidasTan mi-iyvana da naTis mopiradpired dasva, Tan moRimarma qujis Sexeda.

Page 260: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

260

zurab kalatoziSvili

qujim yuradRebiT axeda farnavazs, miux-vda Canafiqrs, CaiRima da mravalmniSvnelovnad daukra Tavi, Tan dedamissa da Tavis ganebivrebul, gaxalisebul das, naTis gaxeda.

farnavazic Camojda sakvarcxulSi da qujis miugo:

– quji, baqari yovelTvis Cems gverdiT unda myavdes, samSvildesac amitom vabareb mas, rom mcxeTidan axlos mdebareobs da nebismier dros, roca ki saWiro iqneba, Cems gverdiT iqneba. azonis winaaRmdeg brZolebSic baqars Tavisi jariT Cemi dacva daevaleba, iseve, rogorc kliteosi icavda da mfarvelobda makeodnels yvela brZolaSi da araerTxel gadaurCenia igi sikvdils.

– mec msmenia kliteosis Sesaxeb. erT-erTi wveulebisas uzomod damTvral kliteoss didi Seuracxyofa miuyenebia makedonelisaTvis stu-marTa TandaswrebiT. aleqsandre cdilobda, daec-xro erTguli megobari, magram amaod. makedoneli iZulebuli gaxmxdara, saxalxod moeswrafa sico-cxle kliteosisaTvis, Tumca Semdeg didad gan-icdida mis dakargvas, – Tqva qujim.

– ki, es ambavi namdvilad ase moxda, es ukve war-suli ambavia da istoriaa; Sen rac Segexeba, quji, vina gyavs saimedo kaci, vinc brZolaSi Sens sico-cxles daicavs da gaufrTxildeba?

– qvemo da zemo svaneTidan mamaci svanuri mxe-droba, rismagisa da Sergilis mxedarTmTavrobiT, Cems laSqars SeuerTdebian. rismags Tavisi mxedro-biT Cemi dacva daevaleba, Sergili ki Tavisi jariT

Page 261: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

261

farnavazi

did laSqars SeuerTdeba. did mTavar laSqars sami mTavari mxedarTmTavari eyoleba – rati, laSa da uCa, romlebsac SergilTan erTad, TavianTi jarisa da mebrZol-mxedrebis pasuxismgebloba da zedamxedveloba daekisrebaT.

– Zalian kargi, quji, qarTvel xalxs didi xa-nia, ar uomia da ar ubrZolia. rac azonma dagvi-pyro, mas Semdeg ocdasami welia gasuli da axali Taobebi gaizardnen ise, rom maT xelSi xmalic ki ara sWeriaT. azons qarTlSi dRemde akrZaluli aqvs qarTvelTaTvis iaraRis tareba, amitom qar-TvelTa jars Cven unda mivceT magaliTi gasamxne-veblad.

baqaris mama da Cemi mamobili, bakuri, romel-ic Cveni maswavlebelia samxedro saqmeSi, amJamad qarTlSi saomrad swvrTnis, amzadebs da avar-jiSebs mebrZolebs. mTaSi ki, baqarma ukeTesad icis, Tu rogor midis sabrZolo samzadisi, _ sTq-va farnavazma da miubrunda baqars.

baqarma Tavi daiqnia ramodenimejer da Semdeg dafiqrebiT warmosTqva:

_ cxenosanTa mxedrobas piradad biZaCemi, kax-aberi amzadebs, danarCen mebrZolebs ki kaxaberis xuTni Svilni avarjiSeben da swrTvnian. mTels mTielTa mxedrobas xevisTavi kaxaberi Caudgeba saTaveSi. me ki farnavazis dasacavad Cems biZaS-vilTagan ori ufrosi Zmebis, Savlegisa da zezvas rCeul mxedrobas Cavudgebi saTaveSi. Sua qarT-lis laSqari farnavazs daudgeba, qvemo qarTlis laSqars ki mamaCemi bakuri waruZRveba. kaxeTis

Page 262: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

262

zurab kalatoziSvili

mTavars, elizbars, jari didi xania karg mzadyof-naSi hyavs. hereTSi yaflanic ukve SeiaraRebulia.

mcxeTaSic da mTaSic didi raodenobiT iWedeba da mzaddeba sabrZolo iaraRi, abjar-muzaradi da jaWvis sabrZolo perangebi. maT simtkicesa da xarisxs saba mWedeli meTvalyureobs, dauzogavad didi saxsaria gacemuli abjar-iaraRis SesaZenad, dasamzadeblad da mamaCemi, bakuri yovelnairad cdilobs, rom es didi samzadisi berZnebma da azon-ma ar Seimcnon.

farnavazma Tasi aiRo magididan da warmosTqva: – erisTavo quji, erisTavo baqar! Cvens

laSqars Cvenve unda warvuZRveT win maxviliT xel-Si. Cven rogorc vibrZolebT da viomebT berZenTa gamocdili jaris winaaRmdeg, Cven rogor vaJakco-basa da simamaces davanaxvebT Cvens xalxs, swored imdagvari SemarTebiT, simamaciTa da simxneviT gamogvyveba Tan Cveni xalxi.

– Cveni gamarjvebisa iyos! – daudastura ba-qarma..

XXVII

sauzmis dasrulebis Semdeg monadireni qujis sasaxlidan gamovidnen da sanadirod cixe-gojis Crdilo-aRmosavleTiT mdebare inCxuris xeobi-saken gaeSurnen, sadac Svelze sanadirod sauke-Teso adgilebi iyo.

farnavazi aRfrTovanebuli iyo ZirZveli

Page 263: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

263

farnavazi

kolxeTis xeluxlebeli bunebis silamaziT, xSir-tyovani mTebiTa da xeobebSi gamdinare mdinaree-biT, sanadiro adgilebic Seuqo qujis da miugo mas:

_ azonis gandevnis Semdeg xSirad mogiwevs CemTan Camosvla da baqarTan samSvildeSi mog-vixdeba xSiri stumroba; iq mdinareebis, algeTisa da xramis midamoebSi saukeTeso sanadiro adgile-bia. qvemo qarTlis buneba iseTive Tvalwarmtacia da xeluxlebeli, rogoric aq, amitomac aqvs amoCe-mebuli is adgilebi azons sanadirod, sadac erT kviramdec ki Cerdeba xolme.

_ siamovnebiT, siamovnebiT, farnavaz, Tu, ra Tqma unda, baqari migviRebs da gvimaspinZlebs, _ gaixumra qujim.

samivem erTad _ farnavazma, qujim da baqarma gulianad gaicines da mouCqares cxenTa nabijs.

nadiroba iRbliani gamouCndaT monadireebs, erTi Sveli, erTi taxi da ramdenime tyis frinveli moinadires. daRlilma monadireebma gadawyvites, onioris maRlivi CanCqeris maxloblad, mdinaris piras xeobaSi daesvenaT da Semdeg dabrunebu-liyvnen cixe gojSi.

mdinaris napirTan axlos kldis CrdilSi Ca-mosxdnen quji, farnavazi da baqari, msaxurni ki frinvelis damuSavebasa da nakverCxlis momzade-bas Seudgnen.

farnavazi da baqari gaocebulni Sescqerodnen momajadovebel garemomcvel zRaprul bunebas. kldeebSi ganTavsebuli mravali momcro gamoqv-abulebidan uxvad gamoedinebodnen CanCqerebi da

Page 264: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

264

zurab kalatoziSvili

xmauriT eSvebodnen cisfer kamkama tbaSi, saidan-ac mdinare iRebda saTaves; TeTrkirovan kldeTa WrilebSi ki moluskTa gaqvavebuli narCenebi da uxsovari drois uSvelebel cxovelTa naST-nakva-levni SeimCneoda.

mdinaris saTaveSi Tevzi mravlad iyo da maTi zurgebi vercxlisfrad livlivebdnen wylis zeda-pirze. farnavazs TevzTa sidide ecnaura da qujis uTxra:

– quji, bavSvobisas me da baqari aragvSi kal-maxis moisvraSi vejibrebodiT xolme erTmaneTs, magram es Tevzi kalmaxze samjer ufro didi sCans.

– zRvis oraguls eZaxian, qviriTobisas zRvidan aq, mdinaris saTaveSi amodian xolme qviriTis das-adebad da gasamravleblad. gemrieli Tevzia da qviriTic araCveulebrivi aqvs. Seni da baqaris ga-jibreba Tevzis moisvraSi momewona da modi, axla Cven gavejibroT erTmaneTs.

farnavazi siamovnebiTa da siciliT dasTan-xmda. qujim msaxuri ixmo da mSvildebis motana mcire qiburj-isrebiT daavala, agreTve, maxlo-bel jagnarSi gadamaluli, mcire navis mdinareSi CaSvebac brZana.

msaxurebma maleve moitanes patara msubuqi navi da wyalSi CauSves.

farnavazma navis simcire iucxova: – quji, ara mgonia, rom am patara navSi orive

movTavsdeT, an ki navma gagviZlos.– gagviZlebs, farnavaz, es mcire navi zRvispira

ferdobze gazrdili Txilis xisganaa gakeTebuli,

Page 265: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

265

farnavazi

Zalian msubuqia da gamZle, wyliTac rom gaivsos, ar CaiZireba. Zveli kolxebis gem-navTa damzadebis meTodia. zafxulobiT Cems das, naTis uyvars xol-me aq naviT seirnoba da misiTvis amovatanine. Cven, marTalia, orive erTad navSi dajdomas ver Sev-ZlebT, magram fexze mdgomni ki movTavsdebiT, – daamTavra sityva qujim da Sesdga fexi navSi, far-navazic mihyva mas.

msaxurebma navi xeliT Seacures mdinareSi, Sua mdinareSi gaaCeres da navze gamobmuli Toki mZime qviT wyalSi CauSves, rom navi umoZraod, erT adgi-las gaCerebuliyo.

farnavazi da quji navSi erTmaneTis zurgiT dadgnen da oragulis moisvra daiwyes.

– erTiT meti, farnavaz, _ warmosTqva siciliT qujim.

– oriT meti, quji, – siciliTve upasuxa far-navazma.

– samiT meti, farnavaz, – gaagrZela qujim.– oTxiT meti, Cemo quji, – ar epueboda far-

navazi.ase grZeldeboda kai xans, msaxurni navisagan

odnav moSorebiT wylidan moisrul Tevzs iRebd-nen da napirze isrodnen, sadac baqari imyofeboda da siciliT auwyebda qujisa da farnavazs, Tu vin vis sjobda da vis ramdeni oraguli hyavda mois-ruli.

***nadirobidan sasaxleSi dabrunebulma qujim

Page 266: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

266

zurab kalatoziSvili

da farnavazma gadawyvites, rom saswrafod daew-yoT moqmedeba. quji Sehpirda, rom erT kviraSi mTeli laSqari Sekrebili eyoleboda da mzad iqne-boda mcxeTisaken dasaZvrelad. saqarTvelosa da mTeli kavkasiis azonisagan gasaTavisufleblad farnavazma da qujim brZolis dawyebis moqmedeba da gegma SeimuSaves.

zustad ori kviris Tavze, gamTeniisas quji Ta-visi laSqriT unda misuliyo da damdgariyo malu-lad, egris-qarTlis sazRvarze mdebare cixis max-loblad, sadac azonis jari idga. imav dros da imav adgilas farnavazic Tavisi laSqriT Sexvdeboda qujis.

cixis berZenTagan gaTavisuflebis Semdeg mcx-eTisaken daiZvrebodnen, sadac wiwamuris cixesTan ovsTa da durZukTa laSqars Sexvdebodnen, rom-lebsac mTidan kaxaberi SemouZRveboda Tavisi mxe-drobiT, samxreTidan ki bakuri miuaxlovdeboda mcxeTas, qvemo qarTlisa da kaxTa gaerTianebuli laSqriT.

qujim da farnavazma moilaparakes, rom mud-mivi kavSirebi hqonodaT erTmaneTTan malemsr-bolebisa da macneebis saSualebiT, Tu vinicobaa, raime Seicvleboda. amdagvarad daTqves da gamTe-niisas farnavazi, Tavisi ojaxiTa da qujis ramden-ime mebrZolis TanxlebiT, mcxeTas gaemgzavra.

vardobisTvis Suaweli idga.iRviZebda miZinebuli Sinagani qarTuli Zala

ganaxlebisa da aRdgomisa.

Page 267: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

267

farnavazi

XXVIII

mcxeTaSi dabrunebisas farnavazs saxlSi mou-lodneli siamovneba daxvda.

jer kidev adre, rusudanis mcxeTaSi Camosvlis Semdeg, rusudanma sTxova qaixosros, rom idum-lad moeZebna farnavazis Soreuli naTesavebi, romlebic azonis risxvas eridebodnen da malu-lad saxel-gamocvliT cxovrobdnen qarTlsa da mcxeTaSi. Soreuli naTesavebi farnavazs ergeboda mamis mxridan, romlis papasa da did papas, odesRac hyoliaT debi, romelTac Svilebi da SviliSvilebi unda darCenodaT.

qaixosrom Seusrula Txovna rusudans da didi xnis Zebnis Semdeg, miagno farnavazis sisxliT na-Tesavebs, romlebmac didad gaixares, rodesac gaiges, rom qarTlis spaspetis ojaxi sikvdils gadarCeniliyo da sixaruliT aRivsnen, rodesac Seityves, rom maTTvis ukve cnobili saxelgavard-nili farnavazi, Turme maTi axlobeli da naTesavi yofila.

farnavazis egrisSi yofnisas qaixosrom bakurs Seaxvedra farnavazis naTesavni da mas Semdeg isini yoveldRiurad stumrobdnen xolme farnavazis saxls, sadac maT bakuri swvrTnida da avarjiSebda saomar-sabrZolo xelovnebaSi.

saxlSi dabrunebul farnavazs, bakuri rogorc sakuTar Svils, ise gadaexvia, baqaric amoiyena gverdSi da hkiTxa maT: `ras metyviT? xom kargi

Page 268: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

268

zurab kalatoziSvili

ambebi mogaqvT egrisidano?~ da Semdeg bakurma farnavazs warudgina misive naTesavebi, romlebic bakuris ukan damdgariyvnen moRimarni da mokr-Zalebulni:

_ Seni axloblebi, farnavaz, Cinebuli mebr-Zolni da saukeTeso vaJkacebi _ iveri, zevax, daCi, imeri da Wabua.

xuTive naTesavs Tbilad miesalma farnavazi, `karg dros SevxvdiT erTmaneTso~, gaxarebulma miugo da saxlSi SeipatiJa.

rusudanma da farnavazis debma didad gaixares TavianT naTesavTa axlos gacnobiT, Tumca rusu-dans bundovnad axsovda ramdenime maTgani, jer kidev Soreuli bavSvobisas. rusudanma da far-navazma madloba moaxsenes qaixosros erTguli samsaxurisaTvis da Semdeg saxlis did darbazSi msaxurebma lxinis didi sufra gaSales.

yvelam kargad moilxina, yvela kmayofili da nasiamovneba iyo, magram yvelaze metad kmayo-fileba farnavazs etyoboda. man TvaliT, sityviTa da gumaniT mosinja Tavisi naTesavni; SeniSna, rom kargi nakiTx-ganswavlulni da vaJkacni iyvnen da maT ZarRvebs SemorCenili hqondaT qarTlosianTa sisxli da jilagi.

swored aseTi xalxi sWirdeboda farnaazs, rom gerdSi mdgariyvnen da mas mxarSi amosdgomodnen. bakurs ramodenimejer qvemo qarTlSi isinic Tan axldnen jar-molaSqreTa Semowmeba-momzadebis dros da axla farnavazTan didad Seaqo isini, `su-liT mxne mebrZolni ariano~, Tqva.

Page 269: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

269

farnavazi

bakurma isic axara farnavazs, rom sarkineSi didZali abjar-iaraRi damzadebuli da gadamalu-lic hqoniaT ukve. farnavazma Tavis naTesavebs uam-bo, Tu ra didi saqveyno saqmis wamowyebas apirebda igi da sTxova, Tavis `sisxlsa da xorcs~, naTesavT TvisTa, rom isini mudam mis gverdiT yofiliyvnen, radganac swored axla sWirdeboda farnavazs, gverdiT hyoloda saimedo xalxi dasaxmareblad. xuTive naTesavi didi sixaruliT dasTanxmda far-navazis Txovnas da erTgulebasa da Tavdadebas Sehpirdnen mas.

farnavazma baqars daavala, rom diliT, gamTe-niisas kaxeTs wasuliyo da werili waeRo kaxeTis mTavarTan, romelSic farnavazi iuwyeboda, rom elizbars Tavisi laSqari moemzadebina da daZ-ruliyo mcxeTisaken. vardobisTvis bolo dRes, gamTeniisas yofiliyo mcxeTis maxloblad da avWa-lis misadgomebTan SeerTeboda bakuris laSqars. baqars kaxeTSi Tan gahyvebodnen Wabua da daCi.

TviT farnavazi gamTeniisas mTas gaeSureboda, ovsTa da durZukT mefeTa Camosayvanad, Tanmx-lebad Tan ivers, zevaxs da qujis mocemul mebr-Zolebs gaiyolebda.

imeri bakurTan darCeboda dasaxmareblad, mcxeTaSi saqmeTa misaxedad.

gamTeniisas bebris cixis maxlobeli saxlis galavnis WiSkridan mcire mxedroba gavida. gzis gasayarTan mxedrebi gaiyarnen. samma mxedarma gezi aRmosavleTisaken aiRo, danarCenebma ki Crdiloe-Tis mimarTulebiT ganagrZes gza.

Page 270: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

270

zurab kalatoziSvili

mTaSi asvlisas farnavazma mTis xevisTavTan, kaxaberTan daisvena, mdidruli ZRveni miarTva mas, laSqris momzadeba-mzadyofna Seamowma da ikiTxa, Tu iyo raime axali cnobani qalTamzis Sesaxeb. xe-visTavs laSqari karg sabrZolo mzadyofnaSi hyav-da. qalTamzis Sesaxeb ki kaxabers saimedo axali ram jerjerobiT ara smenoda ra.

meore dRes, diliT adre, farnavazma Crdilo-eTiT ganagrZo gza. kaxaberma farnavazs Tavisi xuTive vaJi da mcire mxedrobac Tan gaayola. farnavazma durZukTa da ovsT mefeTac Zvirfasi, mdidruli saCuqrebi miarTva. maT didad gaix-ares, radgan damdgariyo dro, rodesac daiwyebd-nen isinic brZolas, TavTavianTi qveynebis gasaTavisufleblad azonis mZime uRlisa da xarki-gadasaxadisagan da qarTvelTa laSqris gverdiT dadgebodnen saerTo mtris winaaRmdeg erTad sa-brZolvelad.

rac Seexeba raime cnobas qalTamzis Sesaxeb, maTac araferi smenodaT, Tumca durZukeTSi, erT-erTi soflidan sami kacis ucnaur da saeWvo gaqrobas, SesaZlebeli iyo, raime kvalze daeyen-ebina qalTamzis mZebnelni.

farnavazma, ovsTa da durZukTa mefeebma moil-aparakes da daTqves qarTlSi Semosvlis TariRi, farnavazma maT didZali fuli dautova, raTa mrav-lad SeeZinaT qarTvelTa laSqrisaTvis rkinis jaWv-perang-abjari da Tan SemoetanaT qarTlSi Semosv-lisas, kavkasionze gadmosvlisas ki maT xevisTavi kaxaberi daxvdebodaT Tavisi mxedrioniT da ovs-

Page 271: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

271

farnavazi

durZukTa laSqars mcxeTisaken waruZRveboda.gamoRviZebuliyo da aRmsdgariyo Sinagani

qarTuli Zala ganaxlebisa TvistomTa Soris, raTa dauokebeli, medgari suliskveTebiTa da sworupovrobiT qarTvel xalxs RirsebiTa da zeo-biT SeecvalaT arkuTvnili uRirseba, simdable da ukeTuroba.

XXIX

CrdiloeT kavkasiidan mTaSi dabrunebuli farnavazi or dRes kaxaberTan gaCerda. mTaSi didi sabrZolo samzadisi iyo, jari mravlad Sekrebil-iyo. qva-lodTa satyorcni urmebic gamzadebuli hqondaT. mesame dRes farnavazi laSqris Tanxle-biT qarTli-egrisis sazRvrisaken daiZra, winas-war ki mcxeTaSi macneni gagzavna, raTa kaxeTidan dabrunebul baqars mcxeTa-qarTlidan SeumCnev-lad gaeyvana jari da igoeTSi, grakalis maRlob-Tan farnavazs SeerTeboda, bakurisa da elizbaris jari ki avWalis misadgomebTan tyeSi damdgariyo da farnavazis mcxeTaSi Sesvlas dalodebodnen.

daTqmul dros grakalis maRlobTan far-navazisa da baqaris jarebi SeerTdnen da erTad daiZrnen qarTl-egrisis sazRvrisaken, sadac Zli-erad gamagrebul cixesimagreSi azonis berZenTa jari idga. farnavazma malemsrboli saswrafod gaagzavna qujisTan.

azons Tavisi jarebi gadanawilebuli hyavda sxva dasxva cixeebSi, amitom farnavazs gadawyve-

Page 272: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

272

zurab kalatoziSvili

tili hqonda, rac SeiZleba swrafad emoqmedda, nawil-nawil aeRo cixeebi. amdagvarad saSuale-bas daukargavda azons, gaeerTianebina Tavisi daqsaqsul-gadanawilebuli samxedro Zalebi.

farnavazs siswrafe sWirdeboda, rom dro moego. azons jer ar unda scodnoda araferi. ami-tom cixesTan miaxlovebisas, Tavisi jari sigrZeze gawela, tyeSi mimala da qujisTan kvlav macne gag-zavna, raTa qujis laSqari cixisaken daZruliyo. manamde Tavisi namgzavri laSqari sabrZolvelad Zalas moikrebda, cotas daisvenebda da waixemseb-da. farnavazma mTaze meTvalyureni ganalaga da TviTonac cxenidan CamoqveiTda, raTa cota xniT daesvena.

quji didad gaaxara farnavazis mier gagzavnili malemsrbolis naxvam, radganac yvelaferi kargad midioda. qveynis mtrisagan gaTavisufleba daw-yebuliyo da amas veraviTari Zala da veRaraferi SeaCerebda. qujim malemsrboli isev farnavaz-Tan gagzavna da daubara, aq vdgavar da Sens niSans velodebio. meore macnis miRebis Semdeg, qujim br-Zaneba gasca, rom Tavisi laSqari gamosuliyo sama-lavidan da sabrZolo mzadyofniT daZruliyvnen cixisaken.

sasazRvre cixes damdgarma mecixovneebma SeamCnies, rom cixes dasavleTidan, egrisis mxri-dan didi laSqari uaxlovdeboda. laSqris moax-loveba saswrafod cixis ufross auwyes. maRal koSkze Semdgari cixis ufrosi yuradRebiT ak-virdeboda did laSqars, romelic pirdapir cixis mimarTulebiT moiwevda.

Page 273: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

273

farnavazi

marTalia, laSqari jer Sors imyofeboda, mag-ram cixis ufrosma mainc gaarCia, rom laSqars win xuTi mxedari mouZRoda, romelTac berZnuli abjar-Cacmuloba ara hqondaT asxmuli. abjar-Cacmuloba berZnuls ar miugavdaT. saswrafod gagzavna kaci azonTan. brZana, rom cixis karibWe saimedod gaemagrebinaT, sabrZolo mzadyofna ga-moacxada da koSkze Semdgari, laSqris yurebaSi fiqrs mieca.

oc welze meti iyo, rac cixis ufrosad aq msax-urobda da aq cxovrobda, aq daberda da aseTi ram jer arc gaego da arc enaxa, rom cixes egrisis mxridan jari mosdgomodes, miT umetes, arc icoda Tu vin iyvnen isini da didi laSqari vis ekuTvnoda.

marTalia, qarTlidan swvevia gadasaxadebis amkrefis mcire mxedroba, romlebic egriss mima-valni, an egrisidan gamobrunebulni masTan cixeSi Cerdebodnen dasasveneblad, magram axla aSkara iyo, rom amxela laSqari egrisidan momavali, ga-dasaxadebis amkrefni ar iyvnen.

cixisTavi ramodenimejer ki Sesevia egrisis so-flebs, raTa saqoneli da sanovage saWmel-sasmeli hqonoda Tavisi jaris gamosakvebad, vinaidan azo-ni iSviaTad Tu gamoagzavnida mcxeTidan fulad saxsars jaris Sesanaxad. marTalia, jaris gasam-rjelos azoni cixisTavs ugzavnida, magram jaris gamokvebas rac Seexeboda, werilSi atyobinebda xolme: – `mciredi, rac gamogigzavne, is ikmare, Cem-gan mets nuRar eli, jari risTvis Cagabare, gamoiye-neo~. – amitomac cixisTavi, cixis damcvelni da jari

Page 274: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

274

zurab kalatoziSvili

azonis ukmayofiloni iyvnen, miT umetes, cixis-Tavi Tavis jars gasamrjelos mudmivad aklebda da hparavda, viTomda, azons fuli ar gamougzavnia, an kidev mciredi gamoagzavnao mxolod.

`damSeuli jari Tu Seesia kvlav soflebs, aawiokes, gaZarcves da aaoxres, albaT, egri-si da egriselebi Tu aRsdgnen Cems winaaRmdeg, azonis jaris mosvlamde gavmagrdebi, gavuZlebo~ gaifiqra da msaxuris mier motanili abjris Semos-vas Seudga SeSfoTebuli cixisTavi.

mTaze Sedgarma meTvalyurebma farnavazs au-wyes, rom qujis laSqari gamoCnda da cixesimagri-saken daiZra, cixidan ki ori berZeni malemsrboli mxedari gamovida da Cvens mimarTulebiT modiano. farnavazma jars mzadyofna gamoucxada, iveri da zevaxi ki mcire mxedrobiT win gauSva, raTa azon-Tan mimaval malemsrbolebs Casafrebodnen da tyveebad aeyvanaT.

mcire xanSi iverma da zevaxma iaraRayrili Se-boWili berZeni tyveebi moiyvanes. baqarma dahkiTxa tyveebi; aRmoCnda, rom cixeSi ori aTasze meti me-brZoli idga da icavdnen mas. farnavazma gasca brZaneba da laSqari cixesimagrisaken daiZra. ber-Zeni cixisTavi cixesTan moaxlovebul da Semdgar laSqars gadahyurebda, rodesac mecixovneebma mas yviriliT amcnes, rom aRmosavleTidan qarTlis mxridanac cixes didi laSqari uaxlovdebao.

sul daibna berZeni cixisTavi, ramdenadac ico-da, qarTvelebs jari saerTod ara hyavdaT da arc SeiaraReba ar gaaCndaT. asisTavebs ubrZana, jari

Page 275: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

275

farnavazi

cixis kedlebis dasacavad moazmadeTo da TviTon ki koSkis Tavze Semomdgari yuradRebiT adevnebda Tvals, ra xdeboda cixis garSemo.

qarTlis mxridan Semosuli laSqari cixes miuaxlovda da isic, egrisis mxridan Semosuli laSqariviT, cixidan mSvildis sasrol manZilze SeCerda. orive laSqars Zvirfasi abjar-muzara-dasxmuli mcire mxedroba gamoeyo da erTmaneTi-saken Sesaxvedrad daiZrnen.

gaxarebuli farnavazi da quji gulwrfe-lad aRtacebulebi Sexvdnen erTmaneTs Tanmxleb amalasTan erTad.

– gadavdgaT pirveli nabiji da daviwyoT, aba, didi saqme, Cemo quji; gandevna mtrisa Cvenisa mi-widgan da gaZliereba-gaerTianeba Cvenis qveynis! – mxned da omaxianad uTxra farnavazma qujis.

– daviwyoT, farnavaz, daviwyoT! droa, ukve didi xania, sakmaod viTmineT! – aRtacebulma miu-go qujim.

– makedoniseul falangebTan jerjerobiT brZolas moveridebiT, sifrTxile gvmarTebs da cixe ebi ki, romlebSic azonis jarebi dganan, SevecadoT, rom naklebi ngreva-dazianebiT avi-RoT da CavigdoT xelSi, radgan Semdeg momavalSi, cixeebi isev Cveni aRsadgeni iqneba. Cveni laSqaric davzogoT, rameTu, mTavari brZola da omi jer kidev wina gvaqvs, _ uTxra farnavazma qujis da Semdeg baqars miubrunda, raTa werili gadaeca mSvildosanisaTvis.

mSvildosanma cxeni cixisken gaaWena, Semdeg

Page 276: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

276

zurab kalatoziSvili

farnavazis werili isars daamagra da qiburji ci-xis kars styorcna.

karibWis damcvelebma werili cixisTavs gadas-ces, romelmac aCqarebiT gaxsna wasakiTxad. werili iuwyeboda, rom qarTlisa da egrisis gaerTianebu-li laSqari, farnavazisa da qujis winamZRolobiT, aRmsdgariyvnen azonis winaaRmdeg sabrZolvelad. farnavazi da quji moiTxovdnen cixis daTmoba-danebebas da cixisTavisa da misi jarisaTvis sico-cxlis SenarCunebas, Tu isini ubrZolvelad dasT-mobdnen cixesimagres da dahyridnen iaraRs.

cixisTavi sagonebelSi Cavarda, ar icoda, ra eRona da ra moemoqmeda. aSkara iyo, rom qarTvel-ebs didi sabrZolo Zala gaaCndaT da igi Tavisi mcire jariT cixidan ver gavidoda da ver Seebmeo-da. cixe ki alyaSemortymuli, adre Tu gvian mainc daecemoda.

cixe rom qarTvelTaTvis daenebebina, vaiTu, mere azoni mosuliyo Tavisi jariT. azoni ar apa-tiebda danebebas. berZeni cixisTavi kargad icnob-da mis xasiaTsa da zne-Cvevas. azoni Tavs mohkveTav-da cixisTavs da mis ojaxsac gaaubedurebda.

bevri fiqris Semdeg gadawyvita, rom cixeSi darCeniliyo da gamagrebuliyo, dalodeboda, ra moxdeboda da Semdeg emoqmeda imisda mixedviT, Tu rogor ganviTardeboda movlenebi. man cixis kedlebze yoveli mxridan mecixovneTa ganlageba brZana da Tu mteri daiZvreboda, maT SesaCereblad, jerjerobiT, mxolod mSvildebi gamoeyene binaT.

farnavazi da quji elodnen cixisTavis pasuxs,

Page 277: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

277

farnavazi

magram dro gadioda da werilis pasuxad cixidan araviTari Setyobineba ar modioda, bevri dro ar hqonda farnavazs, amitom brZana, qarTvelTa laSqari cixisaken neli svliT daZruliyo.

cixidan mSvildis isrebma gamoihqroles da gamafrTxileblad, laSqris pirveli mwkrivis ferxTiT siaxloves miwaze daerWvnen. farnavazs Caecina berZenTa cixisTavis gadawyvetilebaze, qujis miubrunda da uTxra:

– orWofobs berZenTa cixisTavi, rogorc sCans, ar icis, ra hqnas da ver gadauwyvetavs, ra iRonos. ras ityvi, quji, davexmaroT cixisTavs?

qujim gulianad gaicina: – ver gadauwyvetavs da Cven gadavawyvetinoT!farnavazma jaris winasvla SeaCera da baqars

daavala, cixis Sida ezoSi oTxi aTeuli cecxlova-ni birTvi esrolaT da yvela mSvildosans ori wye-ba isrebi gaemzadebinaT satyorcnad. mebrZolebma jaris ukana rigebidan or wyvilad cxenSebmuli oci uremi-etli gamoiyvanes da cixis mopirdapired ganalages. urmebze simZimedakidebuli drekadi ficrebi iyo damagrebuli, ficrebs ki Tavze rki-nis kbilovani qud-sarCulebi hqondaT Camocmuli, satyorcnad dadebuli simZimis Sesakaveblad. me-brZolebma xe-fiCxisagan damzadebuli birTvebi ficrebze Seawyves. birTvebi zeT-kuprSi amovle-buli Tasma-bawrebiT iyo Sekrul-gadakruli da birTvs SigniT zeT-kupriT savse saqonlis faSvebi iyo moTavsebuli.

urmebSi Sebmul cxenebs Tval-zRudeebi

Page 278: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

278

zurab kalatoziSvili

aukres, rom cxenebi ar damfrTxaliyvnen da pir-veli oci wyeba cecxlwakidebuli birTvebi cixi-saken styorcnes. cecxlovani birTvebi cixis Sida sivrceSi CaeSvnen, Zlieri dartyma-danarcxebisgan saqonlis faSvebi daskdnen da SigTavsidan gadmoR-vril zeT-kuprs cecxli SeenTo.

cixesimagreSi areuloba da qaosi atyda. far-navazma misca niSani da meore wyeba oci cecxlova-ni birTvi kvlav gafrinda cixisaken, ris Semdegac farnavazma mcire xani idrova.

cixisgalavnis kedlebze Semdgari mecixovneT ricxvi sakmaod Semcirda. rogorc Canda, mecixovneni xanZars aqrobdnen.

farnavazma kvlav niSani misca da cixisaken mSvildTa ori wyeba gasroliT ramdenime aTasi isa-ri erTad gafrinda, romlebic sasikvdilo muqar-asaviT, cixis Sida-areul ezoSi CaeSvnen.

farnavazma tyved Sepyrobili berZeni malem-srbolebi moayvanina da uTxra maT:

– qarTlis, egrisis, ovs-durZukTa da kax-Ta gaerTianebuli 60-aTasiani laSqari azonis winaaRmdeg sabrZolvelad mivdivarT. azonma jer araferi ar icis, rac xdeba da aq Tqvens dasax-mareblad aravin ar mova. cixes Tu daTmobT da ubrZolvelad CagvbardebiT, sicocxles Seginar-CunebT da Tqvens samSoblosa da Tqvens ojaxebs daubrundebiT, saxlebSi gagiSvebT, radgan Cven azoni gvainteresebs da ara Tqven. Tu ar dagvemor-CilebiT, icodeT, cixeSi Ze-xorcieli cocxali aravin ar darCeba, yvela daiRupebiT.

cixisTavma Tu Seityo, rac me Tqven giTxariT,

Page 279: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

279

farnavazi

SesaZlebelia, rom cixisTavma dagapatimroT an Tavebi mogkveTon, raTa cixis damcvelebma ar Sei-tyon Cemi SemonaTvali, maT simxneve rom ar warux-deT da brZolisunarianoba rom ar dahkargon. ami-tom Tu sicocxle gindaT, sanam cixis ufrosTan mixvalT, jars gaagebineT Cemi naTqvami.

amdagvarad darigebuli berZeni malemsrbo-lebi farnavazma cixisaken gauSva da baqars moub-runda:

– rac ki birTvsatyorcni urmebi gvaqvs, ber-ZenTa dasanaxavad, yvela uremi gamoiyvaneT da ga-lavnis mopirdapired ganalageT. xuTi uremi cix-is mTavari karibWis win dadgiT, Semdeg ki mTeli laSqari odnav win waswieT da mSvildosnebi pir-vel mwkrivebSi ganaTavseT.

berZenma mecixovneebma Soridanve icnes cixi-saken fexiT mimavali xelebgakoWili Tanamebr-Zolebi, romlebic ganzrax, neli svliTa da fexis-TreviT midiodnen cixis karibWisaken, Tan yvelas gasagonad, xmamaRla gahyvirodnen, rac maT far-navazma daavala da SeuTvala. cixis karibWeSi maTi Sesvlisas yvela cixis damcvelma ukve icoda far-navazis SemonaTvali. mecixovneebma isic SeamC-nies, rom cecxlovani birTvebis satyorcni urmebi sul ufro da ufro matulobda galavnis kedlis garSemo. qarTvelTa mTeli laSqaric cixisaken daZruliyo.

cixis karibWeSi Sesuli malemsrbolebi yvelas gasagonad isev gaiZaxodnen farnavazis SemonaT-vals. maRali koSkis Tavze Semomdgar da Semcbar

Page 280: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

280

zurab kalatoziSvili

cixisTavs esmoda yovelive, rac cixis mTavar kar-ibWeSi da cixis gareT Tu SigniT xdeboda.

cecxliTa da mSvildiT moisrul areul-afo-riaqebul cixis Sida ezoSi cixisTavma gabrazebiT CasZaxa asisTavs: `eg moRalateni amoiyvane aq da dilegSi Cayareo~.

amasobaSi cixis karibWis win mdgarma urme-bma ori cecxlovani birTvi styorcna cixis mTa-var karebs, gafrTxilebisa da muqaris niSnad. mecixovneebma cecxlis Caqroba galavnis kedlidan wylis gadmosxmiT scades, magram cecxlsasroli urmebis simravlem cixis damcvelTa da mecixovne jaris simtkice Searyia.

gaisma mecixovneTa SeZaxilebi: – cocxlad amovibugebiT cecxlSi, wyalic ki

ara gvaqvs sakmarisi!– vis gamo unda daviRupoT, visTvis vswiravTo

Cvens Tavs!– oc welze metia, am cixeSi gamoketilebi varT

da azons arc vaxsovarT!– ZaRli mihkvdomia sulSi azons, oci welia

col-Svili aRar minaxavs da Tavi risTvis an visT-vis unda daviRupoT, uazro sikvdils Cemi ojaxis naxva mirCevnia, azons risTvis unda SevewiroT, ZaRlebiviT dagvyara cixeSi!

urC mecixovneebs asisTavebma maTraxebi Semohkres, amis damnaxavi berZenTa jari gawbil-da da amboxda. galavnis kedlebze da cixis kar-ibWesTan mcire Sexla-Semoxla gaimarTa asisTaveb-sa da cixis damcvel jars Soris, moTmineba yvelam

Page 281: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

281

farnavazi

dakarga.cxenze amxedrebulebi farnavazi da quji erT-

maneTis gverdiT idgnen da cixes gahyurebdnen.quji miubrunda farnavazs da hkiTxa:– tyveebi rom mivugzavneT, rogor ggonia, gas-

Wris es xerxi, Tu mainc brZola mogviwevs?farnavazma Caicina: – sami welia, rac azonTan var da berZnul

garemocvaSi vtrialeb. kargad davakvirdi da Se-viswavle berZenTa xasiaTi. xom xedav, ra xdeba makedonelis yofil did samefoSi. rogor xocaven erTmaneTs daundoblad yofili TanamebrZolebi. yoveli mxolod piraduli zraxva, gonebis Tvalis dambindvelia.

aseTi saubari-msjeloba hqondaT erTmaneT-Tan farnavazsa da qujis, rom moulodnelad cixis erT-erTma mecixovnem galavnis kedlidan cixis droSa Zirs moisrola da cixis mTavari karibWis didi alayafi mTlianad gaixsna.

cixe daeca.cixeSi Sesul qarTvelTa jars berZenma

mecixovneebma gakoWili cixisTavi da asisTavebi gadasces. berZenTa jars abjar-iaraRi da cxenebi CamoerTvaT. berZenTa cixisTavs Tavis samalavebSi or aTeul welze meti xnis ganmavlobaSi dagrovi-li naZarcv-nagleji da azonis mier gagzavnili jaris gasamrjeloTa mravali wlebis gaumcemeli salaros didZali simdidre aRmoaCnda.

Page 282: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

282

zurab kalatoziSvili

***qarTvelTa laSqars dasveneba ebrZana. far-

navazi, quji, baqari, rati, aseve, mxedarTmTavrebi: laSa, uCa, rismagi, Sergili da farnavazis naTesav-ni cixis did darbazSi ganTavsebuliyvnen sadilad da mcire xniT dasasveneblad. yvela aRfrTovaneb-uli iyo farnavazis moxerxebulobiT, moqmedebiTa da simSvidiT.

cecxlsasroli urem-etlebis gamoyenebiT Tu ase male daecemoda berZenTa mier gamagrebuli cixesimagre, ar moelodnen da aRtacebaSi mosuli mxedarTmTavrebi sixaruls ver malavdnen, rom didi brZolis gareSe qarTvelTa laSqarma ber-Znebs sZlies.

qujim pirveli gamarjvebisa Sesva da Semdeg farnavazs mimarTa:

– Cveni eri yovelTvis TavdacviT omebs awar-moebda, arasodes Cvens ers sxva qveynebis dapyroba ar ganuzraxavs, yovelTvis TavdacviT omebSi vi-yaviT CarTulni da dampyrobluri omi Cvens xalxs arasodes ar wamouwyia, amitomac ramdenadac me vici, lodebisa da cecxlis mtyorcni Semtevi saxis etlebi Cven arasodes gamogviyenebia. bevri sargeblis motana SeuZliaT am etlebs da momaval-Si, qveynis Tavdacvis mizniT didad gamogvadgeba.

farnavazma qujis Tavi daukra da warmosTqva:– mag etlebs kidev mravaljer gamoviyenebT

makedoniuri falangebis winaaRmdeg brZolaSi.basri celgamobmuli etlebis gamoyeneba jer

kidev dariosma scada makedonelis falangebis

Page 283: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

283

farnavazi

winaaRmdeg, magram uSedegod. orive mxridan ce-lis pireb mibmul swrafmaval etlebs makedone-lis jaris mebrZolebi unda gadaeWra da waesxipa. swrafmavali etlebis miaxlovebisas falangebi Ta-vianT mwkrivebs xsnidnen, cxenebs SuaSi atarebd-nen da etlis mmarTvelebs zurgSi Subis tyorcniT xocavdnen. Cven etlebs sxvanairad gamoviyenebT. amis Sesaxeb bevri vifiqreT me, baqarma da bakurma. berZenTa monayolebidan da SanSe xevisTvis naambo-bidan viciT, Tu rogor moqmedeben brZolis dros falangebi. sarkines cixis dacemisas mcxeTaSi dResac ki axsovT falangebis mrisxane Zala.

makedonelis yvela brZolebi legendebad darCa da berZenTan asisTavebsa da aTasisTavebs zepirad SeuZliaT maTi aRwera. gansakuTrebiT STambeWdavia, unapiro kunZul-cixe-qalaqis, ti-rosis aReba. makedonelis mier cixe-kedlebisa da galavnebis ngrevis didma ostatma diadesma Tavisi lod-cecxl-satyorcnebiT, tarantebiTa da sx-vaTa cixisamReb koSkTa mogonebaTa wyalobiT das-ca pirdapir wylidan aRmarTuli ormoci mklavis simaRlis tirosis galavnis kedeli.

makedonelma, marTalia, Cven dagvipyro da is Cveni mteri iyo, magram unda vaRiaroT, rom igi udidesi mxedarTmTavari iyo. misi brZoleb-is magaliTze, Cven bevri ram unda viswavloT da SevecadoT, rom misive xerxebi gamoviyenoT da da-vamarcxoT azonis jari.

XXX

Page 284: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

284

zurab kalatoziSvili

qarTvelTa jaris dasvenebis Semdeg, farnavaz-ma laSqris mcxeTisaken daZvris mzadyofna gamo-acxada. SeboWili berZeni cixisTavi da asisTavebi tyveebad daitova. ramdenime berZeni mebrZoli, romlebsac qarTuli ojaxebi hqondaT Seqmnili, Tavis samsaxurSi aiyvana da daxmarebisaTvis did pativiscemas Sehpirda.

egris-qarTlis sazRvarze mdebare cixeSi far-navazma ramdenime Tavisi mecixovne Caayena da cixe Caaketina. cixis damcvel berZenTa jars mcire-odeni sagzal-sakvebi misces da samxreT-dasavle-Tis mimarTulebiT gauSves, raTa tyvedyofilebi TavianT qveyanaSi dabrunebuliyvnen.

farnavazma brZaneba gasca da qarTvelTa laSqari mcxeTis mimarTulebiT daiZra. var-dobisTvis bolo dRes, Sepirebisamebr, rogorc daTqmuli hqondaT, wiwamuris misadgomebTan farnavazisa da qujis jarebi Sexvdnen ovsTa da durZukT mefeTa jars, romelTac win xevisTavi kaxaberi mouZRoda Tavisi mxedrobiT. axladSemo-erTebul jars farnavazma axara qarTl-egrisis mosazRvre cixis dacema. ovlsTa da durZukT me-feebma farnavazs Sepirebuli didZali abjar-Sei-araReba Camoutanes da qarTvelTa jars gadasces.

mcxeTaSi Sesvlis win gaerTianebul laSqars farnavazis winamZRolobiT wiwamuris cixe unda gaevloT. farnavazma axalSemoerTebuli laSqris meTaurebs amcno, rom qarTl-egrisis mosaz-Rvre cixis dacemis Semdeg, azons 2000 mebrZoli Semoaklda. rac Seexeboda wiwamuris cixes, mis

Page 285: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

285

farnavazi

asaRebad dros ar dakargavdnen, magram cixis Sig-niT myof jars ki aiZulebdnen, rom cixis gareT gamosuliyvnen da brZola gaemarTaT. amdagvarad azonis jars kidev ufro SeaTxelebdnen mTavari, gadamwyveti brZolis win.

farnavazma daibara ori gadmobirebuli ber-Zeni da maT saidumlo werili Caabara, romelic berZen mebrZolebs farnavazis megobari asisT-avebisTvis unda gadaecaT idumlad.

meore davaleba berZnebs wiwamuris cixisTavi-saTvis unda moexsenebinaT, unda emcnoT misTvis: `qarTvelebi ajanydnen da egris-qarTlis mosaz-Rvre cixe mTlianad gadaswves uamravi cecxlsas-roli etlebis gamoyenebiT ise, rom qarTvelTa jari brZolaSic ki ar Cabmula. Sori manZilidan cecxlo-vani birTvebis tyorcniT mTeli cixe gadabuges da Cven, cocxlebma Zlivs gamovaswariT. ajanyebulebi amJamad Tqvensken modian da wiwamuris cixes uax-lovdebian, mcire xanSi Tqvenc mogadgebian da cecx-lSi amogwvaven, Semdeg ki mcxeTaSi Sevlen qarTvel-ebi da mcxeTis Zarcva-darbevas mihyofeno xels.~

qarTvelTa ajanyebam gaaxela da gaakvirva wi-wamuris cixisTavi. mas Tavis gankargulebaSi 5000 mebrZoli hyavda da azonisagan davalebuli hqon-da, mcxeTis Crdilo-dasavleTis karis Semosasv-lelis Caketva, raTa mas mteri mcxeTaSi ar SeeSva.

cixisTavma hkiTxa migzavnilebs, Tu ra Zalas flobdnen ajanyebulebi da ramdeni cecxlsasro-li etli gaaCndaT maT. migzavnilebmac moaxsenes cixisTavs ise, rogorc rom farnavazma daariga:

Page 286: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

286

zurab kalatoziSvili

`zustad ar viciT, ramdeni arian amboxebulebi, ramdenime aTasi ki unda iyvnen, cecxlsasroli etlebic, albaT, samasamde Tu eqnebaTo~.

berZenma cixisTavma azonTan saswrafod af-rina macne ambis Sesatyobineblad, Tavis jars ki ubrZana, cixidan gasuliyvnen, mcxeTisaken mima-vali gza gadaeketaT da ajanyebuli qarTvelebi gaenadgurebinaT brZolaSi da sastikad daesajaT isini. amdagvarad cixes cecxlis wakidebisaganac gadaarCenda da mcxeTaSic mters ar SeuSvebda, ro-gorc davalebuli hqonda azonisagan.

5000-kaciani berZenTa jari cixidan gavida da mcxeTisaken mimaval gzaze dadga. male qarTvelTa jaric gamoCnda. sasrol manZilze miaxlovebisas farnavazma laSqris winsvla SeaCera da oTxTv-liani sasroli etlebi jaris win ganalaga. mSvil-dosnebic etlebs Sua da ukan ganTavsdnen.

farnavazma misca niSani da berZenTa jarisaken wamovida erTdroulad nasroli qvis lodebi, qva-RorRi, cecxlovani birTvebi da aTeulaTasobiT mSvildis sabrZolo qeiburebi.

qarTvelTa jari ar iZvroda, erT adgilze idga da berZeni cixisTavi Sehurebda, amboxebul qarT-velTa ramdenime aTasiani jari ramxela zarals ayenebda berZenTa jars. cecxli, qva-lodi, isa-ri da sikvdili erTdroulad eSveboda berZenTa jaris Tavze da danakargic ukve sakmao iyo maTs mwkrivebSi.

gacecxlebulma cixisTavma brZaneba gasca, jari swrafad daZruliyo win da gveliviT gaesri-

Page 287: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

287

farnavazi

saT ajanyebuli qarTvelni.berZnulma falangebma mwyobri svliT qarT-

velTa jarisaken iwyes svla.qarTvelTa jari srolas ganagrZobda da nel-

nela TandaTanobiT, TiTo-TiTo nabijiT ukan ix-evda, sadac ferdobis daRmarTSi qarTvelTa mTa-vari samxedro Zala berZenTaTvis SeumCnevlad iyo ganTavsebuli.

farnavazma misca niSani da qarTvelTa jaris mTavari Zala daiZra mowinave jarTan SesaerTe-blad. marjvena frTidan tyidan gaSlilad gamov-idnen TxuTmetaTasiani mxedroba. marcxena frTi-danac, ferdobidan daeSva kidev TxuTmeti aTasi cxenosanTa jari.

berZenTa 5000 mebrZoli marwuxebSi iyo moq-ceuli. cixisTavi Sedrka da daibna, ar moeloda qarTvelTa mxridan amxela samxedro Zalis gamoCe-nas. berZenTa jaric SeSinda da maTs rigebSi uwes-rigoba da qaosi atyda. maTi jaris wina xazze my-ofma farnavazis megobarma, berZenma asisTavma, farnavazis werilobiTi Setyobinebis Tanaxmad, mimarTa berZenTa jaris wina xazis mebrZolebs: `suyvela daviRupeT, mcxeTisaken gaviqceT, Tavs vuSveloTo~.

berZenTa jaris ukana xazze mdgomi meore ber-Zeni asisTavi ki, farnavazis werilis Tanaxmad, berZen mebrZolebs mouwodebda: `ukan, cixeSi davbrundeT, rom sikvdils gadavrCeTo~.

Semdrkal da SeSinebul berZen mebrZolebsac am sityvebis gagoneba surdaT, radgan did uTanas-

Page 288: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

288

zurab kalatoziSvili

woro brZolaSi uazrod daRupva aravis undoda. mTeli jaris gasagonad, mxedarTmTavars, cixis-Tavsac SesZaxes asisTavebma: _ `azons SevuerT-deT, did mTavar jarTan erTad vibrZoloT ambox-ebulTa winaaRmdego~.

gatyda berZenTa jari, wina xazis mebrZolebi mcxeTisaken garbodnen, ukana xazis mebrZolebi ki ukan, cixisaken miiCqarodnen, TumcaRa, jari cixesac ukve sakmao manZiliT iyo daSorebuli. berZenTa dabneul, daqsaqsul da orad gayofil jars qarTvelTa laSqris mxedroba daedevna da xmliT kafavdnen, visac ki miuswrebdnen. berZenTa jaris nawilma moaswro cixeSi Sesvla da cixis Sig-nidan Caketva, nawili mebrZolebisa ki mcxeTisaken Tavqudmoglejilni garbodnen.

farnavazma brZolis Sewyveta brZana da gaisma bukTa CamberTa brZolis damTavrebis niSanis xma.

farnavazs wiwamuris cixis aRebisaTvis dro ar undoda daekarga. mcxeTisaken mimaali gza Tavis-ufali iyo, cixis damcvelTa xuTi aTasiani ber-ZenTa jari ganaxevrebuliRa darCa. mTavari axla siswrafe iyo, rom azons ar hqonoda arc dro da arc mofiqreba-momzadebis saSualeba, raTa didi sabrZolo Zalebi ar Seekriba da saomrad saTana-dod ar momzadebuliyo.

farnavazma Tavisi laSqari avWalis mimaTule-biT daZra, sadac bakuri da elizbari, yaflanTan erTad, unda SeerTebodnen qvemo qarTlisa da kax-herTa gaerTianebuli jariT. egris-qarTlis mosazRvre cixesimagris datyvevebuli berZeni

Page 289: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

289

farnavazi

cixisTavi gaaTavisufla, azonTan gauSva da daava-la, azonisTvis gadaeca: ̀ qarTlis spaspetis Svili, farnavazi Suris saZieblad modis Senze da qarT-velTa jari mcxeTas avWalis mxridan uaxlovde-bao~.

***gaRizianebul-gacofebuli azoni sasaxlis

did darbazSi aqeT-iqiT nerviulad gadi-gamodio-da mis win fexzed mdgomare, damunjebuli mxedar-TmTavrebisa da samefo moxeleebis TandaswrebiT.

wiwamuris cixidan gamogzavnilma macneeb-ma azons auwyes, rom qarTvelebi amboxebulan, qarTl-egrisis mosazRvre cixe auRiaT da axla wiwamuris cixes uaxlovdebiano. samefo karis mrCevlebma da xelqveiTebma, aravin ara uwyoda ra qarTvelTa amboxebis Sesaxeb da mxolod Tvaleb-gafarTovebulni usityvod mxrebs iCeCavdnen.

azonisaTvis daujerebeli iyo, rac Seatyobines da gacecxlebuli mimarTavda Tavis xelqveiTebs:

_ rogor Tu, dasavleTis sazRvris cixe dasT-mes! cixis damcveli 2000 mebrZoli sad aris? Seu-Zlebelia da daujerebeli, rom damSeul-gaube-durebulma xalxma ase SegaSinaT! qarTvelebs arc jari hyavT da arc iaraRi aqvT! geCvenebaT, albaT, raRac da an kidev, kargad ver gagigiaT, ra xdeba!

azonma Tavis erT-erT mxedarTmTavars daav-

Page 290: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

290

zurab kalatoziSvili

ala, sarkines cixeSi wasuliyo da 5000 mebrZoli jari saswrafod gaemzadebina wiwamuris cixisak-en gasasvlelad da maT dasaxmareblad brZolaSi Cabmuliyvnen. manamde ki, sasaxlidanve gaegzavna malemsrbolebi wiwamuris cixeSi, raTa maT dan-amdvilebiT gaerkviaT, ra xdeboda da amdagvarad dro moegoT, sanam berZenTa jari sarkineSi mzady-ofnaSi movidoda.

malemsrbolTa dabrunebas daelodeboda mx-edarTmTavari da Tu namdvilad saWirod CaTvl-ida, jariT gasuliyo sarkines cixidan wiwamuris mecixovneTa dasaxmareblad da samefo sasaxleSi ki macne gamoegzavna ambis sacnobad.

berZenma mxedarTmTavarma sasaxlis darbazi datova, wiwamurSi malemsrbolebi gauSva da Tvi-Ton ki amalis TanxlebiT sarkines cixisaken gaswia. gzad mimavali axlaRa daakvirda da SeamCnia, rom mcxeTaSi uCveulo simSvide da siCume sufevda. mcxeTa TiTqos dacarielebuliyo, mxolod ram-denime qali Tu SeimCneoda dacarielebul quCebSi.

sarkines cixeSi misvlisas berZenma mxedarT-mTavarma jaris sabrZolo mzadyofna gamoacxada da 5000 mebrZolis wiwamuris cixisaken gasasvle-lad momzadeba daiwyo.

ramdenime xanSi meTvalyurem sarkines cix-isTavsa da azonis mier gamogzavnil mxedarTmTa-vars acnoba, rom cixes ori mxedari uaxlovdeboda. mxedrebi samefo sasaxlidan wiwamurs gagzavnili malemsrbolni aRmoCndnen. maTl monayolis mos-menisas, cixisTavi da berZeni mxedarTmTavari SeZ-

Page 291: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

291

farnavazi

rwunebulni da gaognebulni darCnen.dasavleTis sazRvris cixe amboxebul qarTvel-

ebs marTlac aeRoT da ori aTasi berZeni cixisdam-cveli ukvalod gamqraliyo. wiwamuris cixis xuTi aTasiani jari ki ganaxevrebuliyo da cocxlad ga-darCenili berZeni mebrZolebi zogi mcxeTas gar-boda, zogic ki wiwamuris cixes Sebrunebula.

qarTvelTa jars wiwamuri mietovebina da mcx-eTisaken daZruliyo.

berZenma mxedarTmTavarma sarkines cixe dato-va da saswrafod sasaxlisaken gaeSura azonisaTvis Sesatyobineblad, rom mcxeTas male amboxebul qarTvelTa jari miadgeboda.

sasaxleSi misvlisas berZenma mxedarTmTavarma yovelive dawvrilebiT moaxsena azons, rac ki ram Se-ityo wiwamuridan mobrunebuli malemsrbo lisagan.

azons Tvalebi sisxliT aevso da gacecxlda, ar undoda, daejerebina, rac esmoda da gacofebuli dahRrialebda Tavis mxedarTmTavrebs:

– mSiSrebo! mxdalebo! yvelafers azviadebT Tavis gasamarTleblad. geCvenebaT, rom qarT-velebs jari hyavT, kavaleria da cixis mngreveli tarantebi. SeuZlebelia da warmoudgeneli, rom ajanyebulTa brbom guSin dasavleTis sazRvris cixe aiRo, dRes diliT wiwamuris cixe da axla SuadRegadasuls me memuqrebodnen aq, mcxeTaSi.

gaigeT, vin xelmZRvaneloben maT, vin arian maTi winamZRolebi. SeipyariT yvelani da mcxeTis moedanze saxalxod sastikad davsji! pirale-sil maRal sarebze davasmevineb yvelas sanaxavad,

Page 292: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

292

zurab kalatoziSvili

Tqven oRond gaigeT, vin arian isini da swrafad SeipyariT.

– farnavazi! farnavazia amboxebul qarTvel-Ta meTauri! – wamoiZaxa egris-qarTlis mosaz-Rvre cixisTavma, romelic sasaxlis dacvas azon-Tan Semoeyvana da ismenda ganrisxebuli azonis muqaras.

– rogor Tu farnavazi? – gaisma darbazSi ber-ZenTa gakvirvebuli xmebi.

– ara marto farnavazi da qarTvelni, aramed kolxnic, osnic da durZuknic SeuerTdnen maT, – gaagrZela moyola berZenma cixisTavma da Sem-deg dawvrilebiT uambo azons, rac Tavis TvaliT ixila da rac farnavazma daabara azonisaTvis ga-dasacemad.

azoni yuradRebiT usmenda cixisTavis mona-yols da Semdeg siZulviliT gascra sityva kbilebSi:

– gveli gamizrdia Cems gverdiT, gveli! – mefo-ba moindoma mag ZaRlis gagdebulma xom! mamamissa da biZamisze uaress davawev, sarze gavsvam mag ZaRliSvils! – bilwsityvaobda da ar cxreboda azoni.

Semdeg miubrunda Tavis xelqveiTs da far-navazis ojaxis wevrebis datyveveba ubrZana, raze-dac xelqveiTma miugo, rom misive davalebiT, guSin iyo farnavazis saxlSi momavali nadirobis Sesaty-obineblad, magram msaxuris garda aravin daxvda, `mTaSi wavidneno dResaswaulze, SevatyobinebT da male Camovao~, – uTqvams msaxurs.

Page 293: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

293

farnavazi

– dResaswauls movuwyob magaT, aravis cocx-als ar davtoveb! – gahyviroda azoni.

Semdeg Tavis mxedarTmTavrebs miubrunda da mTeli Tavisi risxva maT daatexa Tavs:

– dagaviwydaT omi da brZola! gadaeCvieT jars! gagafuWaT da gagryvnaT kargma cxovrebam. or dRe-Si farnavazma ori cixe daimorCila da 5000-mde mebrZoli gaminadgura, Tqven ki aravin amis Sesax-eb araferi iciT. jer im ZaRliSvils mivxedav da mere Tqven mogivliT! saswrafod SehkribeT jari, gamoiyvaneT yvela, visac ki xelSi maxvilis daWera SeuZlia, Tqveni Svilebis CaTvliT. me TviTon war-vuZRvebi jars da gagaxsenebT, Tu ra aris omi da brZola! – gabrazebiT daemuqra azoni Tavis qveS-evrdomebs da sabrZolo abjar-muzaradis asasxme-lad darbazidan gavida.

XXXI

sadiloba gadasuli iyo, rodesac azoni Tavisi jariT mcxeTis SesasvlelTan avWalaSi ganTavs-da. mcxeTis oTxive cixidan da samefo sasaxlidan gamoyvanili da Sekrebili azonis jari 25 000 me-brZols moiTvlida. maleve meTvalyureebma azons auwyes, avWalis samxreT misadgomebTan qarTvelTa didZali laSqari gamoCndao. azonma Tavisi jari sabrZolo mzadyofnaSi moiyvana da mcire xnis Sem-deg SeamCnia, rogor uaxlovdeboda qarTvelTa laSqari avWalis vels.

Page 294: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

294

zurab kalatoziSvili

qarTvelTa jaris qveiTi nawilebi, abjar-mu-zaradasxmulebi, ToriT, jaWvis perangebiTa da kargi SeiaraRebiT aRWurvilni, mwyobrad moi-wevdnen win. jaris marjvena da marcxena flangebze didZali cxenosanTa mxedroba ganTavsebuliyo. qarTvelTa laSqris mTavar damrtymel, didi qvei-Ti jaris ukan cxenosanTa mxedroba mravlad gan-lagebuliyo.

qarTvelTa laSqari avWalis velze Semovida. SeCerda da brZolis velze ganTavsda. laSqars win oTxi Zvirfasi abjar-asxmuli mxedari mouZRoda, romelTac ukan kidev ocamde mxedari cxenze amxe-drebuli meomari mohyvebodaT.

gaocebulma da gakvirvebulma azonma Tavis mx-edarTmTavrebs Sehyvira:

– ra aris es? saidan amxela jari qarTvelebs? saidan amxela SeiaraReba? sad iyaviT Tqven, rogor ver SeamCnieT? laSqari qarTvelebs samjer meti hyavT, vidre me. saidan amdeni cxenebi da abjari? vin arian isini, metyvis vinme? – da cxenis maTraxi gaiSvira qarTvelTa laSqris winamZRolebisaken.

gaocebuli da gafiTrebuli berZeni mxedarT-mTavrebi xmas ver iRebdnen, aravin araferi ar ico-da, ra eTqvaT, an riTi emarTlaT Tavi.

azonma dasavleTis sazRvris cixis tyvedyofi-li cixisTavi moayvanina.

damfrTxalma cixisTavma azons ganumarta, ` qarTvelTa laSqris win mdgari oTxi abjar-asxmu-li mxedari farnavazi, egrisis erisTavi, quji, osTa mefe da durZukTa mefe unda iyvnen, maT ukan

Page 295: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

295

farnavazi

mdgari mxedroba ki qarTvelTa laSqris mxedarT-mTavrebi da aTasisTavebi ariano.~

gakvirvebul-gaSterebul azons sibrazisagan sityva waerTva. gaborotebuli, sisxlmowolili TvalebiT Sehyurebda Tavis mxedarTmTavrebs da boRma axrCobda, Sors mdgar qarTvelTa laSqars gahxedavda da da nerviulobisagan SeuCerebliv mxolod erT sityvas imeorebda: `ZaRliSvilebi!~ _ vis gulisxmobda am erT sityvaSi, qarTvelebsa Tu Tavis mxedarTmTavrebs, advili warmosadgenia, imaTac da amaTac.

avWalis velze brZoliswina amazrzeni moCvene-biTi simSvide idga. haerSi aTeul aTasobiT kacisa da cxenTa erTmaneTSi aRreuli oxSivari trialeb-da. yru simZimesaviT moismoda rkina-abjarTa JR-rial-Cxriali da cxenTa floqvebis Tqaruni. mowi-naarmdege mxareebi erTmaneTs Soridan TvaliT zomavdnen.

cxenze amxedrebul farnavazs marjvniv quji edga, marcxniv ki durZukTa da ovsTa mefeni. maT ukan qarTvelTa laSqris mxedarTmTavrebi gan-lagebuliyvnen cxenebze amxedrebulni: kaxaberi, bakuri, elizbari, baqari, rati, laSa da uCa. mxe-darTmTavarTa siaxloves maTive aTasisTavebi ganTavsebuliyvnen: yaflani hereTiadn, rismag da Sergil svanTa mamaci mxedrobidan; xevisTavi kax-aberis Svilebi: Savleg, zezva, mindia, Tedo da im-eda; farnavazis naTesavni: iveri, zevax, daCi, Wabua da imeri. maTs momdevnod, osTa da durZukTa aTa-siaTavebi damdgariyvnen.

Page 296: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

296

zurab kalatoziSvili

aTasisTavTa ukan, erTmaneTis gverdiT mxardamxar damdgariyvnen egriselTa, svanTa, qarTlelTa, mTielTa, kaxTa, herTa, ovsTa, dur-Zuk-lekTa jarebi da maT gzadadgza mierTe-bulni aRfrTovanebuli qarTvelTa mosaxleoba, agreTve, qarTvelTa mxares gadasuli ramdenime aTeuli berZeni mebrZoli.

farnavazma cxeni jarisaken miatriala, mar-jvena xeli ze aRmarTa da omaxiani xmiT laSqars mi mar Ta:

– meomarno da mamuliSvilno! me, farnavazi Ze adarnasesi, spaspetisa qarTlisa, mogmarTavT Tqven, dadga dro, rom gavaTavisufloT mtrisagan Cveni qveyana, Cveni miwa-wyali, Cveni saxl-kari da ganvdevnoT mteri mcxeTidan, raTa axladSeqmnil, gaerTianebul da Zlier saqarTveloSi Tavisu-flad da bednierad icxovron Tqvenma Svilebma, colebma da dedebma;

dRes me Tqven gpirdebiT, rom azoni damar-cxebuli da gandevnili iqneba Cveni samSoblodan da Semdeg erTad SevudgeT Cveni ganaxlebuli qvey-nis aRSenebasa da gaZlierebas!

qarTvelTa laSqarma omaxiani SeZaxilebiT aita ca farnavazis sityva.

farnavazma baqars aniSna, droa daviwyoTo da TviTon isev qujisa da ovsT-durZuk mefeTa SuaSi dadga. baqaris ukan mdgom qarTvelTa mxedrobas erTi mxedari gamoeyo da cxeni azonis jaris mima-rTulebiT gaaWena. mxedari Sua velze SeCerda, ubidan TeTri bairaRi amoiRo, maRla aRmarTa da

Page 297: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

297

farnavazi

aqeT-iqiT qneva daiwyo.yvelasaTvis moulodnelad, azonis jars mZime

javSnosani Toriani aTasi mxedari gamoeyo, isini swrafad daiZrnen qarTvelTa jaris mimarTulebiT da maTTan miaxlovebisas, berZenTa aTasi mxedari qarTvelTa laSqris gverdiT dadgnen, zustad ise, rogorc rom farnavazis werili amcnobda berZen-Ta jaris asisTavebs, raTa am xerxis gamoyenebiT gatexiliyo azonis jaris sabrZolo suliskveTeba.

yovelive amas azoni gaognebuli Sehyurebda da sakuTar Tvalebs ar ujerebda.

– ra xdeba, gamagebineT! – Sehyvira gaanCxle-bulma azonma.

– qarTuli ojaxebi rom aqvT Seqmnili, isini arian da maTi Svilebi, zognic ki farnavazis mego-barni arian, – xmadabla warmosTqva SeSinebulma azonis ukan mdgomma erT-erTma berZenma mxedarT-mTavarma.

azoni sul gadairia da uSveri sityvebiT lanZ-Rva-gineba dauwyo Tavis qveSevrdomebs. farnavaz-ma niSani misca da qarTvelTa laSqari sabrZolo mwyobris dawyoba-ganlagebas Seudga. ZiriTadi qveiTi laSqari Suaze gadaixsna da maT ukan gan-lagebuli 12 aTasi mxedari win wamovida, romlebic 1000 grZelSubovan Torosan berZnebTan erTad, samkuTxovan did jar-wyobilebad ganTavsdnen, romlebic soliviT unda SeWriliyvnen azonis laSqris centrSi da gaerRvia igi, berZenTa jari amdagvarad orad gayofili darCeboda.

Page 298: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

298

zurab kalatoziSvili

qarTvelTa mxedrobis samkuTxovan wyoba-dajgufebas aqeT-iqidan, orive mxares, ZiriTadi qveiTi jari amosdgomoda. qveiT jars ki flange-bze orive mxridan cxenosanTa jari daudga gver-diT. marcxena flangze ovsTa mefis 10000 mxedari, marjvena flangze ki durZukTa mefis 10 000 mx-edari.

azoni mixvda farnavazis Canafiqrs. farnavazi Tavisi laSqris wyoba-ganlagebiT azons daumala-vad aniSnebda da aSkarad emuqreboda, rom iseve gaanadgurebda, rogorc makedonelma gaanadgura dariosi granikusTan brZolaSi, rogorc make-donelma dariosis jari zRvis piras SeboWa, moqme-debisa da jaris gaSlis saSualeba ar misca da dar-iosi iZulebuli gaxda, gaqceviT eSvela TavisTvis. azoni ar moeload amas farnavazisagan, erTi ki gaifiqra – `ver Sevafase saTanadod farnavazio~ da Semdeg Soriaxlos gamdinare mtkvars gaxeda. mTebSi Tovlis dnoba dawyebuliyo, amas gazafxu-lis wvimebic damateboda da mdinare mtkvari sak-maod adidebuli da wyalmomatebuli, Ronivrad da mdored modioda.

qarTvelTa laSqari neli svliT azonisaken daiZra. brZolis velze mtveri da buRi avarda. cxen Ta floqvebis Tqarunisagan miwa zanzarebda.

azonma Tavis jars gadaxeda. mis mebrZolebs dabneuloba eweraT saxeze. alag-alag, aqeT-iqidan berZenTa jaris mwkrivebs drodadro aTeulobiT mebrZolni gamoeyofodnen xolme da sirbiliT

Page 299: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

299

farnavazi

qarTvelTa mxares gadadiodnen.yvelasaTvis naTeli iyo, rom berZnebs brZola

wagebuli hqondaT. icodnen, Tu rogor imoqme-debda farnavazi. centrSi soliseburi dartyma-garReviT da flangebidan qarTvelTa cxenosanTa jaris SeboWviT, orad gayofili berZenTa jari adidebul mdinaremde daiwevda nel-nela da Sem-deg ki berZenTa jaris ganadgureba da azonis mebr-ZolTa amoxocva mxolod drois saqmeRa iyo.

azons ver gaebeda, rom TiTqmis 60-aTasiani farnavazis laSqars Sebmoda 20 aTasze odnav meti mebrZoliT. azonma mcxeTis garSemo mTebs sevdia-nad moavlo Tvali, Semdeg mwared Caicina, cxeni miatriala da berZenTa jaris mcxeTaSi dabrune-ba brZana. SeSinebulma berZenTa jarmac SvebiT amoisunTqa, radgan uazrod sikvdili aravis ar undoda.

farnavazma ukan gaayola azonis jars qar-TvelTa laSqari, cxenosnebs ki daavala, dasweod-nen berZenTa qveiT fexosanT da maTTvis didi ziani mieyenebinaT, raTa berZnebs mcxeTa ar gadaewvaT, ar gaeZarcvaT da ar aeoxrebinaT.

win farnavazma meTvalyureni gauSva, radgan kargad icnobda azonis xasiaTs; SesaZlebeli iyo, azons qarTvelTa laSqris winaaRmdeg raime xriki an Casafreba moewyo, magram azons amis dro da un-ari aRar hqonda; qarTvelTa laSqari Zalian mou-lodnelad da didi siswrafiT daeca Tavs.

azonic kargad icnobda farnavazis xasiaTs. rogorc nadirobisas farnavazi ar moeSveboda

Page 300: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

300

zurab kalatoziSvili

daWril nadirs da bolomde misdevda xolme, ax-lac ase fexdafex gamoekideboda mas, viTarca daW-ril nadirs da ar moeSveboda manam, sanam bolos ar mouRebda. amitom azonma Tavis mxedarTmTavrebs daavala, mTeli jari samefo sasaxlis citadel-ga-lavanSi SeeyvanaT, cixesimagris WiSkari saimedod gaemagrebinaT, galavnis kedlebze mecixovneni daeyenebinaT da samefo sasaxlisaken mimavali, mdinareze gadebuli xidebi daewvaT da moeSalaT.

farnavazi Tavisi laSqriT mcxeTaSi Sevida da mTeli qalaqi daikava.

mcxeTaSi erTi berZenic aRar darCeniliyo, yvela citadelSi gadasuliyo.

mcxeTis mosaxleoba gaxarebulni da Tval-cremlianni egebebodnen farnavazsa da qarTvelTa laSqars. aRtacebul xalxs farnavazi RimiliT xvdeboda.

rusudani da farnavazis debi, guranda da nanic sixarulisagan atirebulebi Seegebnen farnavazs, isini saba mWedlis saxlSi iyvnen gadamalulni.

farnavazi Tavisi laSqriT mdinaris piras, samefo cixesimagris mopirdapired gaCerda. ber-Zeni mecixovneni cixesimagris galavnis kedle-bidan Tvals adevnebdnen qarTvelTa laSqris moq-medebas.

farnavazma brZaneba gasca, rom qarTvelTa mTeli laSqari cixis mopirdapired, mdinaris pi-ras ganTavsebuliyvnen, saRamo xans koconebi mrav-lad daenToT, jars daesvena, xolo meTvalyureni ki fxizlad yofiliyvnen, rom azonis jaris umniS-

Page 301: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

301

farnavazi

vnelo moZraobac ki ar gamohparvodaT. azonis mier damwvari xidebis sanacvlod ki ori saxeldax-elo xidi da ramdenime borani daemzadebinaT.

farnavazma Tavis mxedarTmTavrebs da aTa-sisTavebs daavala, yuradReba ar moedunebinaT, jarTan axlos yofiliyvnen da iqve axlos mimde-bare saxlebSi gaCerebuliyvnen.

XXXII

farnavazma Tavis ojaxis wevrebTan erTad Ta-visi bavSvobisdroindel mamiseul saxls miakiTxa, romelic mdinareTan axlos mdebareobda da Tan gaiyola quji, ovsTa mefe zaur da durZukTa mefe, sirameg, baqaric Tan iaxla mcireodeni dacvis meb-rZolebiT da ocdasami wlis Semdeg, farnavazi mamiseuli saxlis kibeebze Sesdga.

rusudans kargad axsovda, mcxeTaSi mTidan Ca-mosvlisas, Tavisi yofili saxlis aivanze, viRac berZeni rom idga gajgimuli. rogorc qaixosrosa-gan Seityo, is berZeni azonis naTesavi yofila. saxlSi Sesvlisas iq mxolod erTi moxuci msaxuri daxvdaT, saxli carieli iyo. warCinebul berZens mTeli simdidre aekrifa da Tavisi ojaxiT azonTan cixesimagreSi gadasuliyo.

farnavazma ovsTa da durZukT mefes Tavisi

Page 302: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

302

zurab kalatoziSvili

ojaxoba warudgina. qujim da nanim didad gaixares erTmaneTTan SexvedriT.

qarTvelTa laSqars mZime dRe hqonda gavlili, xvalindeli dRe ki ufro rTuli da mZime iqneboda, radgan farnavazi dilidanve samefo sasaxlis cixe-simagris dalaSqvras apirebda; amitom farnavazis ojaxoba da misi stumrebi swrafadve dasxdnen msubuqad savaxSmod, rom xvalindeli brZolis win dasveneba moeswroT.

qujim egrisidan wamoRebuli Zvirfasi sam-kaulebi miarTva damorcxvebul nanis.

ovsTa da durZukT mefeebma miuloces qujis da nanis daniSvna da, rodesac gaiges, rom male maT didi samefo qorwili unda hqonodaT, qorwilSi daswrebis survili gamosTqves.

ovsTa mefe zaur, axalgazrda da ucolo kaci iyo; zaur da farnavazi bavSvobidanve icnobd-nen erTmaneTs da axlo megobroba hqondaT. mxi-arulebasa da karg xasiaTze myofma ovsTa mefem farnavazs ojaxi Seuqo, deda daufasa, misi debi ki guranda da nani umSvenieresi sityva-kazmulobiT Seaqo da Tan sxvaTa Soris ikiTxa, gurandac Tu hyavdaT daniSnuli.

rusudanma RimiliT gadaxeda farnavazs, awiT-lebul gurandasa da Semdeg ovsTa mefes. far-navazma SeamCnia dedis mravlismetyveli mzera da Rimil-xumrobiT miugo ovsTa mefes:

– madlobeli var, Cemo zaur, keTili sityvebi-saTvis da Cemi ojaxis, dedisa da debis Cemis saTan-adod dafasebisa. rogorc ukve ici, Cems umcros

Page 303: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

303

farnavazi

das, nanis, egrisis mmarTvels vaZlev taxtis Tan-amoziared da male didi samefo qorwili gveqne-ba. wesi unda gavagrZeloT da gurandasac mefuri saqmro SevurCioT, rom Cemi da mas taxtis Tanamo-ziared mivce da Cavabaro.

amis Sesaxeb Semdeg visaubroT, mTavari ki is aris, rom xvalindel brZolaSi didad gafrTxil-deT, radganac yvela cocxlebi mWirdebiT me da ara mxolod me, sxvasac cocxlebi dasWirdebiT.

asakovani durZukTa mefe, sirameg, gaRimebu-li Sehyurebda axalgazrda da vaJkac mefeTa axal Taobas, radgan maT SesZles is, rasac maTi mamebis Taobis xalxi Cumad saubarsac ki eridebodnen.

durZukTa mefes siamayisa da kmayofilebis gr-Znoba eufleboda, rom im axali Taobis gverdiT idga, romelnic uSiSrad aRsdgnen mtris winaaRm-deg da TaivanTi qveynebis dampyroblisagan gaTa-visuflebisaTvis ibrZodnen.

***

gamTeniisas, mamlis pirveli yivilis Semdeg, qarTvelTa laSqris meTvalyureebma SeamCnies, rom samefo cixesimagris galavanze danTebuli CiraRdnebisa da mecixovneTa ricxvi sakmaod Sem-cirebuliyo.

qarTvelTa asisTavebma ifiqres, azonis jars an sZinavs, an ki raime xerxi an Canafiqri Tu aqvT ganzraxulio da meTvalyureebs daavales, didi yuradRebiTa da sifxizliT yofiliyvnen.

Page 304: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

304

zurab kalatoziSvili

XXXIII

gaTenda. TibaTvis pirveli dRe damdgariyo. mcxeTis mTebis Tavzed uSvelebeli narinjisferi mze amocurebuliyo da uxvad daefrqvia Tavisi oqrosferi sxivebi qarTlis mTaze Semdgar cixe-citadelze, romlis galavnis kedlebi da koSkni aelvarebuliyvnen mzis sxivTa Suqisagan.

cxenze amxedrebuli farnavazi mdinaris piras mcire maRlobze Semdgariyo da Sehyurebda mzeze moelvare cixesimagres, romelsac mzis pirveli sxivebis moxvedrisas xoxbis yelis feri oqrocur-vili miscemoda, romelic mzis amosvalasTan er-Tad nel-nela elfers icvlida da TandaTanobiT cixesimagres nekerCxlis gamxmari foTlis feri edeboda.

am silamaziT moxiblul farnavazs mziT madl-gardmorcxmuli Tavisi sizmari gaaxsenda, jer-jerobiT yovelive kargad auxda.

samefo sasaxlesTan arsebuli Sida ezos baRi-dan farSavangTa Soreuli kivili moismoda. qarT-velTa laSqari mdinaris piras ganlagebuliyo da farnavazis niSans elodnen, raTa mdinare gadae-laxaT da cixesimagreze ieriSi mietnaaT.

azonis mecixovneni cixis galavnis Tavze aRara sCandnen, saocari siCume idga da cixis kedleb-is qongurebze mxolod ramdenime Caumqrali CiraRdani Tu bolavda da bJutavda.

saocarma da idumalma siCumem farnavazi daaeWva da gaaoca. mdinaris sapirispiro mxares mas

Page 305: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

305

farnavazi

meTvalyureni hyavda gadagzavnili da maT pasuxs eloda.

winadRes, azonis mier moSlil-gadamwvari xid-is sanacvlod, qarTvel mebrZolebs ori borani da erTi dasakidi xidi gaemzadebinaT da mzad iyvnen, xidi mdinaris Tavze gaekidaT. gaRma napiridan

farnavazis mcxeTaSi Sesvla. zurab kalatoziSvilis naxati.

Page 306: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

306

zurab kalatoziSvili

dabrunebulma meTvalyureebma farnavazs auwyes, rom cixeSi sruli simSvidea, siCumea da ise sCans, TiTqos cixe mitovebuli aqvso azons. farnavazi ar endoboda azons, icoda, Casafrebis kargi os-tati iyo. man daibara bakuri da uTxra:

– raime xriks ar gviwyobdes azoni, ver vendobi mas; cixe carieli sCans. aragvis mxridan 300 mxe-driT fonze gadi, kldeze mcocavi mTielebic gai-yole da gadaamowme, ra xdeba sasaxleSi.

bakurma Tavisi mxedrobiT gadakveTa mdinaris foni da cixesimagris karibWes frTxilad miuax-lovda. cixis mTavari Sesasvleli kari daketili iyo, galavnis kedlis Sida mxridan aranairi xma ar ismoda. bakurma or mTiel kldeebze mcocav mebr-Zols uxmo da maT cixis galavnis kedelze asvla daavala. mTielebma grZeli, Tokgamobmuli rkinis kauWebi styorcnes, gamosdes galavnis qongurebs da kedelze asvla frTxilad daiwyes. maT dasaca-vad isarmomarTulni mSvildosnebi kedlis ZirSi mzadyofnaSi iyvnen.

galavnis Tavze asulma mebrZolebma SeamCnies, rom cixis Sida ezo da galavnis kedlebi carieli iyo, arsad arc erTi mecixovne ara sCanda. maT ba-kurs CasZaxes – `cixe dacarielebulia, aravin ara sCans, dabla daveSvebiT da WiSkars gavxsniTo~.

mcire xanSi cixesimagris mZime da didi WiSkari xmauriT gaixsna.

bakuri Tavis mxedrebTan erTad Sevida cixis Sida ezoSi da frTxilad daiwyes winsvla samefo sasaxlisaken.

Page 307: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

307

farnavazi

yvelas gasakvirad, cixesimagreSi aravin ar dax-vdaT, samefo sasaxlec dacarielebuli iyo. azonis jars mcxeTa da cixe SeumCnevlad daetovebinaT. bakurma cixesimagre asisaTavebs Caabara, ci xis dasacavad mxedroba dastova da TviTon, ramdenime mebrZolis TanxlebiT, farnavazTan dab runda.

bakuris monayolma sasiamovnod ganacvifra mTeli qarTvelTa laSqari.

azoni Tavisi jariT SuaRamisas SeumCnevlad gaparuliyo cixesimagris ukana maRlivi karidan. mas akropolisis gadavliT gadaekveTa mTeli qar-Tlis mTa da mcxeTa daetovebina. samefo sasaxle, mTeli cixesimagre da akropolisi xeluxlebeli iyo, araferi ar daewvaT da ar gaunadgurebiaT, mx-olod fuli-qoneba da ganZi waeRo Tan azons.

farnavazi mcire xans dafiqrda da Semdeg Tavis laSqars mimarTa:

– azonma mcxeTa dastova! mcxeTa Tavisufalia. cixesimagre da samefo sasaxle ar gaunadgurebia da ar gaduwvavs. yvelaferi xeluxlebulia. Tavisi RmerTebi, gaci da gaimic akropolisSi xeluxle-blad dganan; ese igi, aozns kvlav aqvs mcxeTaSi dabrunebis imedi. ase rom, azonTan mTavari da gadamwyveti brZola jer kidev wina gvaqvs, igi ase advilad far-xmals ar dahyris, azoni sabolood jer kidev dasamarcxebelia.

axla ki, mcxeTis mTavar did moedanze gavideT da xalxs SevxvdeT, mivulocoT maT qarTlis gu-lis mtrisagan gaTavisufleba.

Page 308: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

308

zurab kalatoziSvili

***mcxeTis mTavar moedanze uamravi adamiani Tav-

Seyriliyo. mTeli mcxeTisa da misi gareubnebis mosaxleoba, didi Tu patara, bavSvi Tu moxuci, yvela aq mosuliyo farnavazTan Sesaxvedrad. didi laSqaric moedanze ganTavsebuliyo.

yoveli mxridan moismoda xmamaRali da aRta-cebuli SeZaxilebi. yvela gaxarebuli da bednieri iyo, bevrnic, sixarulisagan Tvalcremlmoreul-ni, elodebodnen farnavazis gamoCenas.

did moedanze alag-alag stvir-dafdafisa da taSis xma moismoda, romelsac cekva-TamaSiT ahyo-lodnen zog-zogni. male farnavazic gamoCnda, igi maRal kvarcxlbekze gadmodga erisTav qujisTan da ovsT-durZuk mefeebTan erTad.

mcxeTis did moedanze Sekrebilma 150 aTasamde aRtacebulma adamianma erTxmad ixuvla. yoveli mxridan moismoda xmamaRali SeZaxilebi:

– dRegrZeli iyav, mefe farnavaz! – gaTavisuflda qarTveli eri! – azoni gaiqca! – berZeni damarcxda! – gamarjveba, farnavaz!farnavazma Tvali gadaavlo mquxare da aboboq-

rebul mcxeTis moedans. xalxi da laSqari, yvela erTad xmamaRla gaiZaxodnen aRfrTovanebul saqebar sityvebs. laSqris nawili ki, sixarulis ni-Snad, xmalsa da xanjals rkinis farebs sibrtyeze ur tyamdnen.

kvarcxlbekis safexurebTan farnavazma SeamCnia dedamisi, misi debi, lela da qaixosro, romlebic sixarulisagan stirodnen; maT gver-

Page 309: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

309

farnavazi

diT mdgari saba mWedeli ki amaod cdilobda maT damSvidebas.

farnavazis ukan, kvarcxlbekze misi mxedar-TmTavrebi ganTavsebuliyvnen da sixarulisagan maTac cremli mosdgomodaT Tvalze, Tumca ga-Rimebulni cdilobdnen TavianTi gulaCuyebulo-bis SeniRbvas.

didi xania, elodeboda farnavazi am Jamisa da am viTarebis dadgomas. TiTqos, mTeli sicocx-le emzadeboda am dRisTvis, da dRes, roca dadga es Jami, igi siRrmiseuli Zlieri emociebiT iyo moculi da Sinaganad didad aRelvebuli sCanda, uZneldeboda sityvis warmoTqma.

SuadRis manaTobel mzes aTasfrad gaebrwyine-bina mcxeTis didi moedani (idga 305 wlis TibaTvis pirveli dRe, Zveli welTaRricxviT).

farnavazma erTi nabiji win warsdga da yve-las dasanaxad, marjvena xeli maRla, gaSlilad ze aRmarTa. mcxeTis moedanze TandaTanobiT sruli siCume Camovarda. farnavazma Rrmad SeisunTqa hae-ri da omaxiani xmiT mimarTa did moedanze Sekre-bil uamrav xalxs:

– qarTvelno! samSoblo Cveni, saqarTvelo, ga-Tavisuflda da ganiwminda dampyrobeli mtrisa-gan, azonma mcxeTa dastova!.. – aRtacebiTa da mrgrgvinavi xmiT ixuvla isev mcxeTis meodanma.

farnavazma isev ze aRmarTa xeli, moedanze kvlav siCume Camovarada da man gaagrZela Tavisi sityva:

– rodesac azonma qarTli daipyro, mcxeTis dasacavad bevri mamuliSvili gmirulad daeca

Page 310: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

310

zurab kalatoziSvili

berZnebTan brZolaSi, maTs Soris mamaCemi, adar-nase, spaspeti qarTlisa da biZaCemi, samara, mmarT-veli qarTlisa.

azonma maT Tavebi saxalxod dahkveTa. mas Sem-deg 23 weliwadi gavida. am xnis ganmavlobaSi mcx-eTasa da qarTlSi daibadnen da gaizardnen axali Taobebi, romelTac jer ar ician, ra aris Tavisu-fleba da mtrisagan datyvevebul sakuTar sam-SobloSi isini Tavs grnobdnen, viTarca ucxoni; ubedurebaSi, gaWirvebasa da SimSilSi gaizard-nen. dasrulda da wavida is uiRblo dro da Jami! Tavisuflebas mowyurebulebs, mogveca Tavisu-fleba!

amieridan Cemi sazrunavi iqneba Cemi xalxi da Cemi qveyana! qarTli da egrisi erT samefod gaer-Tianda, raTa ufro gavZlierdeT, movRonierdeT da erTad mtkiced Sekrulebs mteri advilad ve-Rar mogverios.

me, qarTlis mmarTvelma da egrisis mmarTvelma qujim, Cveni qveynebi gavaerTianeT da SevqmeniT erTi Zlieri saxelmwifo – saqarTvelo, romlis dedaqalaqi iqneba qarTlis guli, mcxeTa!

isev medgrad ixuvla didma moedanma. aRtace-buli xalxis damSvidebis Semdeg, farnavazma kvlav gaagrZela sityvis warmoTqma:

– yoveli qveynis mTavari simdidre da Zliereba aris misive xalxi da misive mosaxleoba, romelnic kargad arian momzadebulni da gaZlierebulni. amitom didad Sevuwyob xels da bevrs vizruneb, rom Cveni eri gaZlierdes, moRonierdes da gamrav-

Page 311: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

311

farnavazi

ldes. aviTvisoT baris miwebi, vamravloT qalaqe-bi da soflebi, gavmravldeT da siuxve-simdidre SevqmnaT Cvens qveyanaSi. movZlierdeT, SevqmnaT Zlieri laSqari, rom veRaravin veRar gahbedos Cveni dapyroba da ganadgureba.

erTad Sekrul, kargad momzadebul, gaer-Tianebul da Zlier saqarTvelos mogveridebi-an, angariSs gagviweven da dafiqrdebian sxvaTa qveyanaTa mmarTvelni, SemoiWrnen Cvens qveyanaSi dasapyrobad, Tu azoniviT kudamoZuebulni, sa-marcxvinod gaiparnon!

atyda sicil-xarxari mcxeTis moedanze da xalxis damSvidebis Semdeg, farnavazma Tavisi sityva isev xalxTan mimarTviT daasrula:

– azoni jer kidev ar aris sabolood damar-cxebuli da ganadgurebuli. me mas kargad vicnob, igi ase advilad far-xmals ar dahyris. azoni Tavis qveyanaSi dabrundeba, berZenTa mefis daxmarebiT axal did laSqars Sehkrebs da isev dagvecema Tavs, amitom Cven mas unda davaswroT, sanam igi moZlier-deba da did spa-jars Sehkrebs.

amJamad ki mTavaria, rom axla Cveni qveyana Cavi-baroT, mmarTveloba xelT aviRoT, movZlierdeT, laSqari kidev ufro metad gavaZlieroT, Semdeg maleve azonsac vewveviT da sabolood gavanad-gurebT mas!

daamTavra sityva farnavazma da iquxa da ixu-vla isev mcxeTis didma moedanma. gaxarebuli da aRtacebuli mcxeTis mosaxleoba erTmaneTs exve-odnen, zogic sixarulisagan tiroda. alag-alag isev aRtacebuli SeZaxilebi moismoda.

Page 312: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

312

zurab kalatoziSvili

gaCaRda stviri-dafdafis dakvra da cekva-Ta-maSi.

qalaqis axali Tavis, bakuris brZanebiT, ux-vad gaica saWmel-sasmeli da mcxeTaSi samdRiani dResaswaul-zeimoba gamocxadda.

Page 313: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

313

farnavazi

XXXIV

samefo sasaxleSi dabrunebulma farnavazma didi darbazoba da wveuleba gamarTa.

darbazobas quji, ovsT-durZukTa mefeni da mx-edarTmTavarni eswrebodnen, agreTve, farnavazis mxares gadasulni erTi berZeni aTasisTavi da ram-denime asisTavi. farnavazma yvela madlierebiT moixsena da aRniSna maTi didi wvlili da garja im udides saqmeSi, rasac yvelam erTad gaerTianebu-li ZalebiT miaRwies.

erTguli samsaxurisaTvis farnavazma amagi da-ufasa Tavis mxedarTmTavrebs da TiToeulis sax-elmwifo samsaxurSi da TavisTan datoveba isurva, TumcaRa zogierTni TavianT mxare-mamulebs an Tanamdebobebs daubrundebodnen, mainc mefis sam-saxurSi idgebodnen da farnavazTan xSiri da mud-mivi kavSirebi eqnebodaT.

farnavazma yvelas kidev erTxel gadauxada madloba da didi dasaCuqreba, wodeba-Tanamde-bobebi da dovlaT-qoneba-saxsari Sehpirda maT gaweuli samsaxurisTvis.

bebris cixis maxloblad saxlSi gadamaluli didZali ganZidan, romelic baqarsa da qaixosros amalisa da mravali urmebis TanxlebiT sasaxleSi gadmoetanaT, farnavazma winaswar SearCia Sesaf-eri ZRveni da darbazobaze man didZali saCuqrebi pativiscemiT gadasca ovsTa mefes zaurs, romel-ic Tavisi dis, gurandas daniSnul saqmrod gamo-acxada. didZali pativsacemi ZRveni miageba Warmag

Page 314: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

314

zurab kalatoziSvili

durZukT mefes, siramegs.quji erisTavi farnavazma saqarTvelos spas-

pet-mTavarsardlad Seracxa, didi erisTavoba uboZa, Tavisi dis, nanis daniSnul saqmrod gamo-acxada da guluxvad daasaCuqra.

berZen aTasisTavs da asisTavebs farnavazi Sehpirda, rom yvela im berZens, romelTac qarTu-li ojaxebi hqondaT Seqmnili da romlebic qarT-velTa mxareze gadmovidnen, miwa-mamulsa da qone-bas miiRebdnen, did pativiscemaSi iqnebodnen da niSnad azonze gamarjvebisa, aznauris sapativce-mulo wodeba daarsdeboda da eboZebodaT maT.

Semdgomi sakiTxi, rac darbazobaze farnavazs ainteresebda, upirveles yovlisa, is iyo, rom im-droindel samyaros aucileblad unda gaego, ra moxda saqarTveloSi da sxvaTa qveyanaTa mefeebsa da mmarTvelebs unda scodnodaT, rom qarTli da egrisi nebayoflobiT gaerTianda erT did saxelm-wifod da amJamindel saqarTvelos marTavda mcx-eTosis Camomavali, mefe farnavaz I.

iyo saSiSroeba, rom mcxeTidan gaqceul azons daemala yovelive simarTle, rac saqarTveloSi moxda da ucxo qveyanaTa mefeTaTvis farnavazis gamefeba mas emcno da miewoda, rogorc qarTvelTa ubralo amboxeba. isic SesaZlebeli iyo, rom azons berZenTa mefis garda, Semweoba da daxmareba sxva qveynis mefisaTvisac eTxova, im qveynis mefesTan misuliyo, romelic ufro moZlierebuli iyo da berZenTa mefisaTvis zurgi eqcia.

yvelaze metad saleuko gaZlierebuliyo, rom-lis samefos sazRvrebic saqarTvelos sazRvrebs

Page 315: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

315

farnavazi

uSualod emijneboda.SesaZlebeli iyo, rom azoni swveoda saleu-

kos, misTvis morCielba gamoecxadebina, Semweoba da daxmareba eTxova, saleukosagan jari mieRoO da azons didi laSqriT kvlav saqarTveloze gamoe-laSqra. makedoniseuli epoqis droindeli azonis Semoseva kvlav ganmeorebuliyo, magram amjerad ufro meti sisastikiTa da ufro metad ulmobeli sisxlisRvriT.

es yovlive rom ar momxdariyo, farnavazs unda daeswro azonisaTvis. man darbazobis monawileT gaacno Tavisi azri, Semdeg berZen aTasisTavsa da asisTavebs sTxova, darbazobis monawileTaTvis aexsnaT da aeRweraT imJamindeli arsebuli vi-Tareba makedoniseul yofil imperiaSi da eambnaT antioqiis mefis, saleukos Sesaxeb, Tumca TviT farnavazma yovelive kargad uwyoda da icoda, rac xdeboda.

darbazobis monawileT berZnebma garkveviT auRweres da auxsnes imJamindeli samyaros mdgomareoba, romelic jer kidev gauTavebel sisxlismRvrel omebSi iyo gaxveuli. makedonelis yofil mxedarTmTavrebs Soris, romlebsac dia-doxebs anu memkvidreebs uwodeben, erTmaneTTan kvlav ulmobeli brZolebi hqondaT gaCaRebuli.

_ ptolomeo, antigone da misi Svili, demetre, lisimaqe, saleuko da kasandro ver iyofdnen make-donelis mier datovebul uzarmazar elinur sam-yaros. gansakuTrebiT gaZlierebuliyo saleuko, romelmac bevri brZola moigo, makedoneliseuli yofili imperiis sakmaod didi nawili xelT igdo

Page 316: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

316

zurab kalatoziSvili

da misi samefos sazRvrebi saqarTvelos sazRvrebs esazRvreboda. sasomxeTic saleukos samefos Se-madgenlobaSi Sedioda da erT-erT satrapiad iT-vleboda.

saleukom Tavi mefed gamoacxada da selevkid-Ta dinastiis saxelmwifo Sehqmna, TviTon ki saleu-ko I nikatorad Seiracxa. man Tavis samefoSi ori dedaqalaqi daaarsa, pirveli _ saleuko, mdinare tigrosze, babilonis maxloblad, romelic misi samefos aRmosavleT nawils gauwevda zedamxed-velobas. meore dedaqalaqi dasavleTiT daaarsa, xmelTaSua zRvis sanapiroze, kviprosis mopirda-pired, kilikiis zRvis zeda kuTxeSi, romelsac sax-elad uwoda antioqia (antakia) mamamisis, antioqes pativsacemad, romelic makedonelis mamis, filipe II-is mxedarTmTavari iyo.

mefe saleuko I nikatori amJamad 53 wlisaa da metwilad zRvispira dedaqalaqSi antioqiaSi imy-ofeba, mas hyavs erTi memkvidre, 18 wlis Svili, romelsac agreTve antioqe hqvia.

farnavazma didi yuradRebiT moismina berZen-Ta saubari da Semdeg darbazobis monawileT mima-rTa:

_ sxva qveyanaTa mefeni CvenTvis naklebad sainteresoni arian, saleuko ki Cveni uSualo me-zobelia da swored masTan unda davamyaroT axlo keTilmezobluri kavSiri da rac SeiZleba, male. Zalian swrafad unda vimoqmedoT, rom azonma ar dagvaswros. antioqiis mefesTan, saleuko I-Tan, mociqulni maleve unda gavagzavnoT arzebiTa da didi samefo ZRveniT. rac Seexeba azons, momaval

Page 317: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

317

farnavazi

zafxulamde igi did laSqars ver Sehkrebs, radgan misTvis axla aravis ara scalia, yvela Tavis omSia Cabmuli, daswrebiT ki Cven unda davaswroT mas.

darbazobis bWoba-TaTbirma gadawyvita, SeekribaT mociqulni da dazamTrebamde waregza-vnaT antioqiis mefe saleukosTan elCoba, romel-sac despanad bakuri waruZRveboda.

antioqiaSi mociqulni 40 kacis SemadgenlobiT gaemgzavrebodnen. bakurs Tan exlebodnen rati, iveri, zevaxi, Savlegi, berZeni aTasisTavi da dam-cveli mxedroba. mociqulT gzad sasomxeTSi unda gaevloT da iq gaCerdebodnen dasasveneblad da saqme-viTarebis gadasamowmeblad iqaur mmarT-velebTan.

darbazobam gadawyvita, rom, agreTve, mstovar-meTvalyureni gaegzavnaT gaqceuli azonis jaris sameTvalyureod da arian qarTlSi Cahyolodnen maT. Tvalyuri edevnebinaT azonis moqmedebisaT-vis da droulad emcnoT cnobani mcxeTaSi.

yovelive am saqmis meTvalyureoba da ufros-moTaveoba baqars daevala. gadawyda, macnes dili-danve gagzavna sasomxeTis satrapTanac.

sadResaswaulo didma sadil-wveulebam mxi-arul viTarebaSi Caiara. yvela bednieri da gaxare-buli iyo. farnavazma kvlav uxvad gasca danapirebi ZRven-saCuqrebi. quji da ovsT-durZukTa mefeni kidev ori dRe darCnen farnavazTan stumrad da Semdeg ki TavianTi laSqrebiT, didad kmayofilebi da nasismovnebni, saxlebSi dabrundnen.

mcxeTasa da mTels saqarTveloSi, yvela sax-lsa da yvela ojaxSi arnaxuli sixaruli da bed-

Page 318: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

318

zurab kalatoziSvili

niereba sufevda. dampyrobeli mteri gandevnili iyo da gaerTianebul-gamTlianebuli saqarTvelo Tavisufali gamxdariyo.

XXXV

sasomxeTis dedaqalaqSi Casulma qarTvelTa elCobam erTi dRe iq daisvena. sasomxeTis satrapma didi pativiT miiRo mociqulni.

qarTvelTa pirvelma despanma, bakurma far-navazis mier saCuqrad gagzavnili Zvirfasi ZRveni gadasca sasomxeTis satrap mmarTvels da sityvi-erad acnoba mas, farnavazis ganzraxva `keTilme-zobluri urTierTobis damyareba, antioqiis mef-esTan saleuko-I nikatorTan~.

sasomxeTis mmarTveli moxaruli Seiqmna am am-bis Setyobis gamo, radgan azoni saberZneTis mefes emorCileboda da amis gamo, sasomxeTis satrap-sa da azons erTmaneTTan daZabuli urTierToba hqondaT.

meore dRes qarTvelTa elCobam gza antioqii-saken (antakia) ganagrZes. sami imdeni gza kidev iyo gasavleli, rac aqamde gaevloT.

mcire aziis mSrali dReebi idga da grZeli, damRleli gza, uZnelebda qarTvelTa elCobas swrafad winsvlas. mTels im miwebsa da teritorie-bze, sadac maT gaiares, araferi ar etyoboda da ar igrZnoboda im didi elinuri samyarosi, didi kulturis, maRali civilizaciis zegavlena da

Page 319: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

319

farnavazi

kvali, risi Semadgeneli nawilic iyo es miwebi da es teritoriebi. swored es aRniSna ratim bakurTan saubarSi, romlebic erTmaneTis gverdi-gverd cx-enze amxedrebulni antioqiis grZel gzas dasdgo-modnen da qarTvelTa elCobas saTaveSi Casdgo-modnen.

asakiTa da gamocdilebiT ufrosTa saubars yuradRebiT usmendnen maTs ukan mimavali, jer kidev axalgazrdebi iveri, zevaxi, Savlegi da ber-Zeni aTasisTavi, romelTac ukan dacva-msaxurni mohyvebodnen.

bakurma gahxeda gamxmari miwis horizonts da miugo ratis:

– es xalxi mravali aseuli wlebis win rogorc cxovrobdnen da arsebobdnen, iseve cxovrobdnen da arsebobdnen SemdgomSi, sparseTis samefos Se-madgenlobaSi; amJamadac, berZnul-elinur same-foSi myofni, iseve agrZeleben cxovrebas, rogorc adre, mravali saukuneebis win. maTTvis araferi ar icvleboda, vinc ar unda mosuliyo saxelmwifos saTaveSi da romeli samefos Semadgeneli nawilic ar unda gamxdariyvnen. rogorc arsebobda aq es gadaxriokebuli miwa warsulSi, iseve iarsebebs aTasi wlebis Semdegac momavalSi, rogorc mrava-li saukuneebis manZilze mwyemsavdnen saqonels am gamxmar miwaze, iseve gaagrZeleben mwyemsvas moma-valSic.

gaugebaria mxolod is, Tu risTvis iRvrebo-da amdeni sisxli mraval saukuneTa ganmavlobaSi da kidev ramdeni sisxli daiRvreba momavalSic, mraval mefeTa da qveyanaTa Soris am uxeiro mi-

Page 320: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

320

zurab kalatoziSvili

wis dapatronebis gamo. es xalxi rogorc iyo adre, axlac Zlivs irCenen Tavsa da amaTgan didi sarge-beli aravis ara hqonia ra. aba, maS risTvis aklav-dnen erTmaneTs Tavs babilonidan da asureTidan moyolebuli sxvadasxva didni mefeni? da dRevan-del dRemde es sisxlisRvra mefeTa Soris ratom grZel deba? am gadaxriokebuli da gamxmari mi-wisaTvis? – Tu aq macxovrebeli dabeCavebuli xalxis keTildReobaze da ganviTarebaze zrunaven da fiqroben? albaT, arc erTi da arc meore, swori pasuxi ki mxolod erTi sityviT SeiZleba gamoixa-tos: – gaumaZRroba!

saleukos samefo

Page 321: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

321

farnavazi

xmelTaSua zRvis sanapiros maxloblad mde-bare didi samefo sasaxlis marmarilos svetebian farTo berZnuli auziT gawyobil dasasvenebel da sabanao, naxevrad Ria parmaR-aivanze TeTri marmarilosagan Tlil da lomTa TavebiT mor-Tul-moCuqurTmebul taxtze oqros sirmebiT gawyobili wiTeli togamosxmuli, antioqiis mefe saleuko-I nikatori ganTavsebuliyo da xarbi mamakacuri TvaliT Sehyurebda sxvadasxva eris, ferisa da juris mxeval-asulebs, sefe-qalebsa da momReral-mocekvaveT. samkaul-morTulni da SiS-velni zogni wyalSi ancobdnen, zogni marmarilos taxtrevnebze gadawolilni erTmaneTs ealerse-bodnen, zogni musikis TanxlebiT vnebianad irxe-odnen da cekvavdnen, zognic, vnebaawyvetilni, me-fis maRal moxeleebTan erTad Tavs irTobdnen.

saleukos taxtis garSemo ramdenime mxeval-asuli Semohxveoda, zogni Zvirfasi TvlebiT moWedili oqros sasamisiT Rvinos asmevdnen mas, zognic ki xilsa da tkbileuls sTavazobdnen, ukve siWarmageSi Sesul da WaRaraSeparul did mefes.

TiTqmis mTeli sicocxle omSi, brZolaSi, cx-enze amxedrebulma da xmliT xelSi gaatara saleu-kom. sizmarSic mxolod sisxlisRvrasa da kacis kvlas Tu naxulobda. mTeli sicocxle, TiTqmis bavSvobidan dawyebuli, garSemo mxolod gasis-xlianebuli mebrZolebi exvivnen da umeteswilad, maTTan uxdeboda urTierToba da amJamadac, jer ar Caego maxvili qarqaSSi.

sisxlisa da mebrZolebisagan Tavmobezrebu-li saleuko, xandaxan samefo sasaxleSi yofnisas

Page 322: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

322

zurab kalatoziSvili

amjobinebda, rom kamkama auzis wyali da masSi am-ovlebuli mSvenieri mxeval-asulebi enaxa, damtk-bariyo maTi xilviTa da Tavi garToba-SeqcevisaT-vis mieca.

amgvar gantvirTva da siamtkbilobaSi imyofe-boda, rodesac mas samefo karis moxele eaxla da auwya, qarTvelTa mmarTvelis, farnavazis mier gamogzavnili didi elCoba Semovida antioqiaSi da farnavazis davalebiT, mefesTan Sexvedra surTo.

saleukom sasomxeTis satrapi-mmarTvelisagan jer kidev zafxulis dasawyisSi gaigo, rac moxda iberiasa da kolxeTSi. mcxeTidan azonis gandevnis meore dResve farnavazis mier sasomxeTSi gagza-vnili macnes saSualebiT. saleukom maleve Seityo yovelive sasomxeTis mmarTveli satrapisagan da qarTvelTa elCobis molodinSi iyo.

farnavazis mociqulTa miReba saleukom xvalindeli dilisaTvis daniSna, manamde ki karis moxeles, qarTvelTa elCobis keTilmowyoba da da-binaveba daavala.

antioqiis samefo sasaxlis did darbazSi mefe saleuko-I nikatorma da misma Svilma antio-qem sasaxlis moxeleTa TandaswrebiT qarTvel-Ta elCoba didi pativiT miiRes. elCobis pirvel despanma, bakurma, seleukos da mis Svils antio-qes gadasca farnavazis mier maTTvis gagzavnili mdidrul-didebuli ZRven-saCuqrebi da samefo arza-werili, romelSic farnavazi Semweoba-mokav-Sireobas sTavazobda, erTgulebas hpirdeboda da megobrul urTierTaxlo da keTilmezobluri kav-Siris damyarebas sTxovda.

Page 323: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

323

farnavazi

saleukom didad gaixara farnavazis SemoTa-vazebiTa da sauqrebiT. man didi yuradRebiT mo-ismina qarTvelTa despanis monayoli, Tu ra mox-da saqarTveloSi. saleuko, marTalia, jer kidev makedonelis jarSi samsaxuris droidan icnobda azons, magram amJamad sxva dro iyo, mas sxva inter-esebi amoZravebda. igi jer kidev saomar viTarebaSi imyofeboda saberZneTis mefesTan. arian-qarTlSi gamagrebuli azoni axal jars Sehkrebda da berZen-Ta mefec mas daxmarebas gauwevda.

azonis damarcxeba da CamoSoreba saleukosaT-vis didad xelsayreli iyo. farnavazTan mokavS-ireobiT da kargi megobruli urTierTobiT mas Tavisi samefos CrdiloeTis sazRvrebi daculi da usafrTxo eqneboda da momavalSic, selevkidTa dinastiis gamgrZelebeli memkvidre Svilis, an-tioqe I-is mefobis periodSi, selevkidTa samefo, CrdiloeTi mxridan saimedod daculi iqneboda.

saleukom farnavazisaTvis arza daawerina, romelSic igi iuwyeboda, rom didad gaaxara far-navazis samokavSireo SemoTavazebam da igi Sem-weobasa da mfarvelobas gauwevda mas, viTarca sa-kuTar Svils.

saleuko aRiarebda da scnobda farnavazis kanonier uflebebs saqarTvelos samefo taxtze da dasturisa amisad, igi Tavisi da misi Svilis, antio-qes saxeliT farnavazs ugzavnida Zvirfas samefo gvirgvins, romelic niSan-dasturi iyo farnavazis saqarTvelos mefed morWmisa da kurTxevisa. garda amisa, saleuko daxmarebas hpirdeboda farnavazs, azonis sabolood damarcxebisaTvis brZolaSi mis-

Page 324: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

324

zurab kalatoziSvili

cemda mis morCil sasomxeTis mmarTveli satrapis jars.

idga 304 wlis dasawyisi Zveli welTaRricxviT.

***mcxeTaSi qarTvelTa elCobis dabrunebis Sem-

deg, farnavazma Tavisi qveynis keTilmowyoba, Sen-eba da gaZliereba daiwyo. gansakuTrebiT uwyobda xels qarTvelTa jaris Seqmna-gazrdas, gamravle-basa da gaZlierebas, raTa azonisaTvis bolo, gad-amwyveti dartyma mieyenebina, azoni daemarcxebina da ZirZveli qarTuli miwebi: tao, klarjeTi, ari-an-qarTli da kola, saqarTvelosaTvis daebrune-bina. farnavazma samefo samsaxurSi aiyvana bakuri, baqari, iveri, zevaxi, daCi, Wabua, imeri, zezva da mindia romlebic mcxeTaSi daitova. isini samefo sasaxleSi farnavazs qveynis marTvaSi exmare-bodnen. baqari sasaxlis samefo saqmeebTan erTad samSvildes awyobda da aSenebda. rusudani, lela, guranda da nani sasaxleSi cxovrobdnen da moma-val saqorwilo mzadyofnaSi iyvnen. qaixosrom isev Caibara karis ufrosoba da Zveleburi SemarTebiT Seudga samefo sasaxlis movla-patronobas.

qarTvelTa mxares gadmosuli 1000-ze meti berZeni mebrZoli farnavazma didad daafasa. zo-gierT maTgans qarTvelTa laSqarSi aTasisTavoba eboZa da didi gasamrjeloc daeniSna, danarCenebs ki saqarTvelos sxvadasxva mxareebsa da kuTxeebSi saCuqrad didi miwa-mamulebi miecaT gansasaxle-blad da daevalaT, iq macxovrebeli xalxisagan

Page 325: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

325

farnavazi

sabrZolo razmebi SeeqmnaT, sabrZolo saqmeSi ganewvrTnaT da mzadyofnaSi yofiliyvnen saWi-roebis SemTxvevaSi.

azonis mxridan qarTvelTa mxares gadmosul mebrZolebs aznaurni anu aznaurebi ewodaT da es wodeba maT Svilebs memvkdireobiT Tan gadaecemo-daT. TiTqmis yvelas qarTuli ojaxebi hqondaT Se-qmnili da qarTuli adaT-wesiTa da wes-Cveulebe-biT cxovrobdnen.

zamTari gasuliyo. mstovrebs arian-qarTli-dan xma moewvdinaT, rom azons pontodan berZen-Ta daxmareba mieRo jaris saxiT da zafxulisaT-vis kidev ufro did daxmarebas eloda berZenTa mefisagan. mstovarTa cnobis Tanaxmad, azons 35 aTasamde laSqari Seekriba. Tu farnavazi didxans aclida, azons SeiZleboda zafxulisaTvis didZa-li spa-jari Seekriba da kvlav mcxeTaze salaSqrod daZruliyo, raTa daebrunebina yovelive is, rac dahkarga.

gamwarebuli da gaborotebuli azoni Tu saqarTveloSi Semovidoda, ufro met sisastike-sa da ulmobel borotebas gamoiCenda, aravis ar daindobda, didsa Tu pataras, naxevar saqarTve-los gaswyvetda da did sisxlisRvras moawyobda.

siswrafe, mizandasaxuloba, gambedaoba da uSi-Saroba farnavazis damaxasiaTebeli niSan-Tvise-ba iyo, man gadawyvita Seekriba jari da azonze gaelaSqrebina. mcxeTis oTxive cixeebSi jare-bis Sekreba da mzadeba daiwyo. egrisSi qujisTan, kaxeT-hereTSi elizbarTan da yaflanTan, mTaSi kaxaberTan, ovsTa da durZukT mefeebTan da sas-

Page 326: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

326

zurab kalatoziSvili

omxeTSi, satrap mmarTvelTan macneebi da malem-srbolebi gaagzavna, raTa maTTvis emcno azonis winaaRmdeg galaSqrebis dawyeba.

XXXVI

gazafxulis damdegs, farnavazi 60 aTasiani laSqriT arian-qarTlisaken daiZra. azonma Ta-visi mstovrebisagan icoda, rom farnavazi maszed salaSqrod modioda. jari Sehkriba da farnavazis dasaxvedrad qalaq artaanTan (ardahani) gamagrda.

am qalaqs xalxSi qajTa qalaqsac eZaxdnen, rad-ganac qalaqis galavnis Tavze gadmomdgari orrqo-van muzaradiani mecixovneni Semzaravi aCrdile-biviT gamoiyurebodnen maRali kedlebidan.

qarTvelTa laSqari mdinare mtkvars napiris gaswvriv TavaRma ahyva. mesxeT-javaxeTis gav-lis Semdeg, isini yofili samxreTi qarTlis mi-waze Sevidnen da artaans miuaxlovdnen, romelic odesRac mcxeTosis Svilma, javaxosma daaarsa qalaqad, mtkvris saTaveSi.

ulamazesi da amwvanebuli mTa-bari Sida qar-Tlis mTianeTs waagavda da odesRac es adgilebi qarTvelTa eTnosis ganviTarebis erT-erTi fuZe-akvani iyo da ai, axla, ramdenime aseuli wlis Sem-deg, qarTvelma kacma isev Semosdga fexi Tavis is-toriul miwaze.

qarTvelTa laSqari qalaqis mopirdapired mdi-nare mtkvris ganier WalaSi ganlagda. qarTvelTa jars durZukTa mefe aklda Tavisi mxedrobiT. igi

Page 327: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

327

farnavazi

Crdiloel velur skviTebs ebrZoda da ver SesZlo farnavazTan Camaosvla. antioqiis mefem danapire-bi Seusrula qarTvelTa mefes da somexTa mmarT-velis jari gamogzavna farnavazis mxardasaWerad.

farnavazma Tvali gadaavlo qalaqs da mis Semogarens. azons mTeli Tavisi laSqari qalaqis gareT gamoeyvana da did, farTe velze vrclad ganelagebina maTi mwkrivebi. swored aseTi far-TeO sivrce sWirdebodaT makedoniur-berZnul falangebs, raTa maqsimaluri efeqturobiT gamoyenebuliyo, misi Seupovari da mrisxane Zala-daniSnuleba.

grZel-Subovan falangebs orive mxridan mZime javSnosani Toriani mxedroba amosdgomoda, aseve, grZeli SubebiTa da falangis msgavsi wyobiT.

azoni Tavisi mxedarTmTavrebiTa da swrafi mxedrobiT falangTa mwkriv-wyobis ukan ganTavse-buliyo. azonis Canafiqrs makedoniseuli xelwera etyoboda.

falangebis swrafi da Zlieri miwolis Sedegad, isini Seecdebodnen, Rrmad Sesuliyvnen qarTvel-Ta laSqris siRrmeSi, sadac gasasvlels Seuqmnid-nen azonis swraf da msubuq mxedrobas, romelnic myisve Sua centrSi SeiWrebodnen da ieriSs mi-itandnen pirdapir farnavazze. manamde ki mZime javSnosan mxedrobas orive flangebidan unda SeetiaT da mietanaT ieriSi qarTvelTa laSqarze, raTa qarTvelTa Zalebi gaewelaT sigrZeze, rac SeiZleba meti Zalebi miezidaT da mietyuebinaT Toriani mxedrobisaken flangebis orive mxares da am gziT qarTvelTa laSqris Sua centri didi

Page 328: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

328

zurab kalatoziSvili

Zalebisagan gamoeTavisuflebinaT, sadac Semdgom falanga daiwyebda garRvevas, qarTvelTa zurgSi gasasvlelis Sesaqmnelad.

swored es uZleveli da daumarcxebeli mrisx-ane Zala – falangebi unda daemarcxebina far-navazs, risTvisac igi ukve didi xani iyo, emzade-boda.

farnavazma Tavis spaspet-mTavarsardal qu-jis da mxedarTmTavrebs, auxsna azonis brZolis gegma da oTxTvliani urem-etlebis momzadebis br-Zaneba gasca. man mTeli Tavisi qveiTi jaris 30 000 mebrZoli Sua xazze ganalaga, gverdebSi ki mZime Torosani da msubuqi mxedroba daayena. 15 000 mx-edari marjvena flangze dadga, romelTac TviTon farnavazi uwinamZRolebda da mis gverdiT iqne-bodnen baqari, iveri, Savlegi da ovsTa mefe.

marcxena flangze mdgomi 15 000 mxedari qujis daeqvemdebara da mis gverdiT idgnen laSa, risma-gi, Sergili da somexTa jaris mxedarTmTavari.

bakuri, kaxaberi, rati, uCa, elizbari, yaflani da aTasisTavni: zevaxi, daCi, Wabua, imeri, zezva, mindia, Tedo da imeda, mcire rCeuli mxedrobiT qveiTi jaris ukan unda darCeniliyvnen mudmivad. maT evalebodaT, jaris simtkice da urTierT-Se-Tanxmebuloba sabrZolo moqmedebis dros. amasTa-nave, xuTive mxedarTmTavars Zvirfasi abjar-muzaradis asxma da qaTvelTa laSqris sabrZolo droSis Tan qona daevalaT, raTa azonisaTvis Tva-li aexviaT da gza aebniaT.

Page 329: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

329

farnavazi

***SuadRis mze gamarTuli iyo. brZolis yoveli

wvrilmani yvelasaTvis gasagebi iyo. farnavazma abjarze zevidan grZeli ubralo mosasxami moisxa da Tavisi laSqari Zalian neli svliT azonisaken dasZra.

azonma misca niSani. misi mZime javSnosani da grZel-Subosani mxedroba orive flangidan qarT-velTa jaris flangebisaken daiZrnen. rogorc azonisagan hqondaT davalebuli, maT ar unda eC-qaraT TavianT brZolasa da moqmedebaSi da rac SeiZleba meti samxedro Zala unda miezidaT Tavi-anT Tavze.

qarTvelTa laSqris flangebic daiZrnen berZenTa mxedrobis Sesaxvedrad da maTTan mi-axlovebisas, qarTvelTa mxedrobam rkalurad daiwyo gaSla. qveiTi jaric nel-nela sigrZeze gaiSala, winsvlas ki jer ar Cqarobdnen.

qarTvelTa mxedrobis wina xazi Subosan ber-Zen mxedrobas axlos miuaxlovda, magram brZo-laSi ar Seebnen maT, mSvildebis sroliT daiwyes maTi Seviwroveba, amasobaSi mxedrobis ukana xazi orive mxridan, farnavazisa da qujis winamZRolo-biT kvlav rkaliviT gaiSala. qarTvelTa laSqari TiTqosda, zustad ise moqmedebda, rogorc azons undoda. isini mTels sigrZeze gaweliliyvnen, ZiriTadi cxenosani jarebic grZlad gaewelaT flangebze qarTvelebs.

azoni gahyurebda Soridan brZolis vels da xedavda, rom qarTvelTa laSqari namgaliviT, nax-evarmTvaresaviT Semortymoda garSemo mis jars,

Page 330: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

330

zurab kalatoziSvili

rac SemaSfoTeblei iyo, samagierod mis win, Sua centrSi, qarTvelTa sigrZeze gawelili da odnav SeTxelebuli qveiTi jari darCeniliyo, romlis ukanac Zvirfas-abjarasxmuli da droSovani mxed-roba idga. swored iq eguleboda farnavazi azons, flangebze ukve cxenosanTa jarebi erTmaneTs msubuqad Sebmodnen. qarTvelTa qveiTi jari jer adgilze idga da ar daZruliyo. azonma kidev gadaxeda brZolis vels, ifiqra, dro movidao da makedoniuri falangis daZvris brZaneba gasca.

artaanis brZola

Page 331: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

331

farnavazi

makedoniuri falangebi mwyobri aCqarebuli sv-liT swrafad miiwevdnen win, azonic Tavisi swrafi cxenosanTa jariT ukan mihyveboda falangebs.

bakuri da mis gverdiT mdgomni mxedarT-mTavrebi yuradRebiT akvirdebodnen falangebis moaxlovebas, piralesili uamravi da grZeli Sub-ebiT rom moiwevdnen win. asiode nabiji rom darCa maTTan Sexvedramde, bakurma maSin misca niSani da ramdenime mxridan erTdroulad gaisma bukisa da naRaras Semazrzeni xma.

mebukeTa niSanze qarTvelTa jaris qveiT mebr-ZolTa mwkrivebi gaiyo da win wamoswies 1400 oTx-Tvliani etli, romlebzec dadebuli da damagre-buli iyo grZeli wawvetebuli xis morebi. etlebSi or-ori cxeni pirukuRma iyo Sebmuli da cxenebs mSvildisagan da Subisagan uremze damagrebuli damcavi fari icavda. cxenebi rodesac win miiw-evdnen, maT Tavwin Sebmuli moreb-gamoSverili etlebic win midiodnen, etls cxenze Semomjdari kaci marTavda. oTxTvala etlebi erTmaneTis gverdi-gverd daayenes, etlebsa da cxenebs Sua siaxloves Toriani mebrZolebi Casdgnen da erT-droulad berZnul-makedoniur falangaze dawo-la daiwyes.

Sedrka falanga, win veRar miiwevdnen, maTi gr-Zeli Subebi qarTvelTa jaris mebrZolebs veRar swvdebodnen, xis mZime morebTan Sejaxebisas ki grZeli Subebi da damcavi farebi emsxvreodaT da elewebodaT. vinme berZeni Tu moindomebda uremze zevidan gadavlas an gadasvlas, qarTveli mSvil-dosnebi da Subosnebi maT win ar uSvebdnen.

Page 332: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

332

zurab kalatoziSvili

berZen mebrZolebs falangis daSla ar undo-daT, radgan maTi Zala grZeli SubebiT erTmaneTis gverdigverd erTad yofnaSi iyo, Torem ise erTi mebrZoli 3 metri sigrZis mZime SubiT Zalzed mouqneli iyo.

rodesac azonis jaris falangebi SeCerdnen, qarTvelTa marjvena da marcxena frTebis cxe-nosanTa jarebsac wawvetebuli morebiT dat-virTuli etlebi gamoeyoT _ 800 etli marjvena flangze da 800 etlic marcxena flangze. maT ze-wola daiwyes azonis mZime javSnosan da grZelSub-ovan cxenosanTa jarze da maTi TandaTanobiT Seviwroveba scades, raTa jaWv-perangdafaruli Toriani cxenebi mxedrebianad, iZulebulni gaexa-daT, brZolis Sua velze gaeyvanaT da makedoniuri falangis mier gamoTavisuflebul sivrceSi, Sua velze Sejgufebuliyvnen.

dawvetil-moriani etlebis miwola-rtymeviTa da orive mxridan mSvildTa gaxSirebuli moisvriT, mWidro SeviwrovebiTa da swrafi moqmedebiT qarT-velTa laSqari nel-nela rkals hkravda da azonis laSqars maryuJSi iqcevda. qarTvel cxenosanTa jaris marjvena flangidan 5 000 cxenosani swrafi WenebiT daiZra mtris zurgisaken, igive moaxdines qujis flangis mxridanac da 5 000 cxenosani marcx-ena frTidan, mtris zurgisaken gamoeSura.

ramdenime xnis Semdeg qarTvelTa cxenosan-Ta jaris orive flangis mebrZolebi erTmaneTs Sexvdnen, SeerTdnen da maryuJi Sehkres. azonis laSqari alyaSi moeqca.

qarTvelTa laSqarma moreb-dadebuli etlebi

Page 333: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

333

farnavazi

gaaerTianes da erTdroulad 3 000 etli yoveli mxridan aviwrovebda da amWidrovebda azonis jars. imavdroulad, daiwyes cecxlovani birT-vebisa da lodebis srola, mSvildosnebma ki aTi aTasobiT isari CauSves berZenTa Sejgufebuli jaris rigebSi.

azonis jari erT mouqnel masad iqca da erT did birTvad Seikra. bakurma Tavis garemomcvel mxedarTmTavrebTan da mxedrebTan erTad, qveiTi jaris ukan dakavebuli maRlobi dastova, yvela Tavisi jarisa da aTaseulis mebrZolebs daubrun-da, dadga dro masiuri Zalis miwolisa berZnebze.

etlebis cxenebze Semsxdari mebrZolebi mTe-li ZaliT aiZulebdnen cxenebs, datakebodnen ber-Znebs da kidev ufro SeemWidrovebinaT isini. mZime morTa Zlierma dartymebma kidev meti da meti fa-langTa grZeli Subebi daamsxvria da dalewa.

azoni ar moeloda qarTvelTa laSqris mxri-dan aseTi formiTa da aseTi saxiT brZolasa da Semotevas. ar ijerebda, rasac xedavda, man Tavisi jari ver aamoqmeda, igi qarTvelTa laSqris alyaSi imyofeboda da erT jgrod daxvavebulni, mouqnel da mouxerxeblad qceuliyvnen.

momwyvdeuli jaris gareTa nawili ukve nad-gurdeboda, SigniT ki jari umoqmedo da Seviwrove-buli imyofeboda, SigniTa falangis jars grZeli Subebis gaSlis saSualeba ar hqonda da wver-maRla haerSi aSverilni azonis garSemo damdgariyvnen.

cxenze Semjdari da brZolis velis SuagulSi myofi azoni veRarc qarTvelTa rCeul mxedrobas veRar hxedavda, sadac farnavazi eguleboda. isini

Page 334: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

334

zurab kalatoziSvili

TavianTi medroSeebianad sadRac gamqraliyvnen.azons garSemo misi mxedarTmTavrebi, swrafi

da msubuqi cxenosnebi, umoqmedo falanga exvia da cdilobdnen, Tavi aeridaT, an farebi moemarjvaT, qarTvelTa laSqris mxridan nasroli qva-RorR-lodebis, cecxlovani birTvebisa da aTasobiT qeibur-qiburj-isrisaTvis, romelTa frenac ar wydeboda maTs Tavze. azonis jaris danaklisi ukve 7 aTasamde mebrZols moiTvlida, qarTvelTa jaris danaklisi ki jer kidev umniSvnelo iyo.

azoni mixvda, rom Tavad gaeba farnavazis xa-fangSi. ase dgomiT igi jars veRar aamoqmedebda, raRac unda eRona da Semdeg iqneb gamoesworebina mdgomareoba, rom brZolis sadaveebi xelT aeRo. jari jer kidev sakmaod hyavda.

***azonma maxvili iSiSvla, maRla aRmarTa da

Tavis jars ubrZana, xelCarTul brZolaze gada-suliyvnen.

berZenTa jarma usargeblod gamouyenebe-li Subebi dahyares, maxvilebi moimarjves da alyaSemortymulebma, qarTvelTa laSqrisaken gaiwies.

berZnebs pirvelad mTielebma da svanebma Seuties. isini Seupovrad da simamaciT ekveTnen, TiTqosda, swored amas elodneno da, ulmoblad dauwyes Cexva da kafva. xelCarTuli, gaafTrebuli brZola gaimarTa.

qarTvelTa qveiTi jaris mxedarTmTavrebi da

Page 335: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

335

farnavazi

aTasisTavebi, cxenze amxedrebulni da xmliT xel-Si, simamacisa da vaJkacobis magaliTs aZlevdnen TavianT mebrZolebs. beberi lomebiviT da axal-gazrduli SemarTebiT ibrZodnen bakuri, kaxaberi da rati, romelTac zurgs umagrebdnen Tav-Tavi-anTi damcveli mxedrobebi. brZoliT aRtyinebul-ma kaxaber xevisTavma Zmas gadasZaxa:

– bakur! Zlivs ar avamRere mamiCveniseuli xma-li, Torem uqmad yofnisagan Jangma SeWama!.

– agre hqmen! alese xmali, kaxaber, alese! _ siciliT miugo bakurma Zmas da gametebiT dahkra xmali berZen asisTavs.

farnavazma grZeli mosasxami gadaiZro da mzis Suqze aelvarda qujis mier naCuqari Zvirfasi ab-jar-muzaradi. xmali SemarTa, mebrZolebs gadaxe-da da Tavis laSqars omaxianad SesZaxa:

_ meomarno! dadga dro, rom gavisarjnoT Cveni qveynisa da mamulisaTvis! mxned da gmiru-lad SevebaT mters! samaradJamod davamarcxoT, gavanadguroT azoni da mtrisagan Tavisufali da-vutovoT Ceni samSoblo-qveyana Cvens ojaxebsa da Cvens Svilebs!

mamiseuli xmali SemarTa farnavazma da TviTon gauZRva win, marjvena frTis 15 000-ian cxenosanTa jars, romlebic zurgidan ekveTnen mters. jiqur miiwevda win farnavazi. mis gzaze Semxvedri yo-veli mteri ver uZlebda erTi Zlieri dartymiT an swraf-asxepili amokvriT, misi Zlieri mklavis Zalas. farnavazis sicocxle baqars ebara, amitom baqari xmalSemarTuli, rCeuli mxedrobis Tanx-lebiT, landiviT Tan sdevda mas.

Page 336: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

336

zurab kalatoziSvili

marcxena frTidan SemoerTebuli qujis 15000 cxenosanTa jari gaerTianda farnavazis jarTan da erTiani ZalebiT, 30000 mxedriT xmliT xelSi Seebnen azonis rCeul mxedrobas.

qarTvelTa laSqris mxedroba yoveli mxridan did zewolas axdenda azonis jarze, isini Seupov-robiTa da gambedaobiT daundoblad musravdnen mters. omSi daumarcxebeli makedoniuri falange-bi ar moelodnen qarTvelTa laSqris aseT simam-aces. yoveli mxridan utevdnen da kafavdnen maT farnavazis mebrZolebi, Sedrka da daibna berZenTa jari.

TeTr sabrZolo bedaurze amxedrebuli quji marjvniv da marcxniv xmliT seravda mters da TavgamodebiT win, azonisaken miiwevda.

uceb qujis zurgsukan Semoesma farnavazis SeZaxili:

– erTiT meti, quji!qujim swrafad miixeda ukan da dainaxa mis ukan

zurgiT mdgari, Sav ulayze amxedrebuli farnava-zi, romelic ulmoblad musravda mters. qujis gaaxsenda farnavazTan erTad, patara navSi fexze mdgarni da erTmaneTze beWi-beW miyrdnobilni ro-gor moisravdnen mSvildebiT mdinareSi oraguls.

qujim xmamaRla gaicina, mTeli ZaliT dahkra xmali berZen mebrZols da SesZaxa:

– oriT meti, farnavaz!maleve farnavazis xmac Semoesma: – samiT meti,

Cemo quji! qujimac ar daayovna: – oTxiT meti, mefeo!qujis gverdidan ar Sordebodnen rismagi da

Page 337: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

337

farnavazi

Sergili Tavisi mxedrobiT. baqari ki, Savlegisa da misi mxedrobis TanxlebiT, farnavazs fariviT edga.

somexTa jari mtkiced idga da qarTvelTa laSqris kargad organizebul brZolas mxars ubam-da. ovsTa mefis mxedroba Rrmad SeWriliyo ber-ZenTa jaris Sua centrisaken da falangebs Cexavd-nen.

farnavazma da qujim Tavisi mxedrobiT br-Zolis velis Suagulisaken daiwyes gzis gakafva da brZoliT gasvla iq, sadac azoni egulebodaT. brZolis velis SuagulSi gaafTrebuli azoni maxviliT xelSi igeriebda yoveli mxridan mowo-lil mters. asakSi Sesuli azoni mxned ibrZoda da aqeT-iqiT imavdroulad brZanebebs scemda Tavis mxedarTmTavrebisTvis. erT-erTma misma mxedar-TmTavarama azons auwya, rom qarTvelebs berZen-Ta zurgSi mdgomi mxedrobis wyoba gaerRviaT da azonisaken moiwevdnen. azonma gahxeda Tavisi jaris zurgis mxares da SeniSna, rom qarTvelTa rCeuli mxedroba iolad ikafavda gzas brZolis velis Suagulisaken.

qarTvelTa mxedrobas ori Zvirfasi abjar-muzaradasxmuli gamorCeuli mebrZolebi mouZ-Rvebodnen win, garSemo myofi mebrZolebi ki maT usafrTxoebas icavdnen. azoni maSinve mixvda, rom ori gamorCeuli mxedari fvarnavazi da quji unda yofiliyvnen. Tavis rCeul mxedrobas SesZaxa, mo-myeviTo da gzis gakafva daiwyo farnavazisaken.

baqari didi yuradRebiT iyo da yvela mxri-dan TvaliT zomavda moaxlovebul safrTxes.

Page 338: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

338

zurab kalatoziSvili

safrTxis moaxlovebisTanave maSinve gankargule-bebs aZevda Tavis rCeul mxedrions, Tu saidan unda gadaeketaT gza. baqarma SeamCnia, rom brZolis ve-lis Suagulidan farnavazisaken berZenTa rCeuli mxedroba moikvlevda gzas da win moiwevda. icno baqarma azoni, romelic am mxedrobas win mouZR-voda da SesZaxa Tavis cxenosnebs _`pirdapir azo-nio~. farnavazi da quji, TavianTi rCeuli mxedro-biT, maTken momaval azonis pirispir aRmoCndnen. baqarma naxevrad gadatexili da miwaze darWmuli berZnuli Subi aiRo da xelSi SeaTamaSa.

maxvilaRmarTuli azoni Tavisi rCeuli jariT moaxlovebuliyo. uceb baqari cxenze SeimarTa da Subi mTeli ZaliT azonisaken styorcna.

gaisma yru dartymis xma da mkerdSelewili azoni, abjris xmauriTa da zRarTaniT, miwaze dae-narcxa.

cxenidan gadmovardnisas azons Tavidan mu-zaradi wasZvra da gamoCnda misi gaWaRaravebuli Tavi, gafiTebuli saxiTa da gaSterebul-gaocebu-li TvalebiT.

brZolam cota xans kidev gastana. rodesac ber-ZenTa jarma gaigo azoni mokvdao, iaraRi dahyares, qarTvelTa laSqars danebdnen da brZolac Sewyda.

berZenTa jaris datyvevebuli mxedarTmTavre-bi da aTasisTavebi Savlegma asisTavs Caabara da TviTon qarTvelTa laSqaris mxedarTmTavrebs miuaxlovda, romlebic Soriaxlos fexze mdgarni dahyurebdnen miwaze garTxmul gul-mkerdSen-greul azonis usulo gvams, romlis Selewili abjridan SemaZrwuneblad amoSveriliyo uSve-

Page 339: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

339

farnavazi

lebeli Subis tari. mxedarTmTavarni marjvenas uqebdnen baqars.

odnav moSorebiT farnavazi da quji Camom-sxdariyvnen grZeli Subebisagan gakeTebul, xar-ixasaviT gadebul saxeldaxelo grZel skamze, romelzedac cxenis tyavi iyo gadafarebuli. isi-ni brZolis vels gahyurebdnen, sadac qarTvelTa laSqari gamarjvebas zeimobda da berZenTa jaris datyvevebul mebrZolebs ibarebda.

– damTavrda yvelaferi, farnavaz, damTavrda, didi gamarjveba moivpoveT! – gaxarebulma war-mosTqva qujim.

_ namdvilad asea, quji, didi gamarjvebaa da damTavrda yvelaferi, magram yvelaferi axla iwyeba, – dafiqrebulma warmosTqva farnavazma.

– yvelafris dawyebaSi ras gulisxmob, far-navaz? – Caeria saubarSi xevisTavi kaxaberi.

– azonis sikvdiliT Cveni savali grZeli gzis kari gaixsna, – mSvidad warmosTqva farnavazma.

– azons ra vuyoT? – ikiTxa ratim.– misi Tavi mcxeTaSi CavitanoT da yvelas dasan-

axavad, sarkines cixis maRal koSkze sarze wamo-vacvaTo, – xumrobdnen axalgazrda aTasisTavebi.

– azonis Tavi me gamataneT, antioqiis mefe saleukos mivarTmev saCuqrad, niSnad brwyinvale gamarjvebisa, – saqmianad CaerTo saubarSi sasomx-eTis mmarTveli satrapi.

farnavazi usmenda Tavis mxedarTmTavrebs da Soriaxlos mdgar datyvevebul berZen mxedarT-mTavrebs gahyurebda, romelTa Sorisac imyofebo-da azonis Svili da erTaderTi memkvidre demetre.

Page 340: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

340

zurab kalatoziSvili

cxrameti wlis demetre mcxeTaSi iyo dabade-buli. TxuTmeti wlisa farnavazma igi mcxeTaSi gaicno. azoni Tavis Svils qarTlis momaval mefed zrdida da amzadebda. demetre ymawvilobidanve didad afasebda farnavazis SesaniSnav sabrZo-lo Tvisebebsa da moxerxebulobas, rac man ixila mamamisis wveulebaze, sasaxlis did darbazSi far-navazisa da berZeni asisTavis orTabrZolisa da mcxeTis yovelwliur did sajiriTo asparezobeb-Si farnavazis gamarjvebebisas.

azonis sanadirod gasvlisas, ramdenimejer demetrec xlebia mamamiss algeTis sanaxebSi. Tavisufal dros mozardi demetre farnavazs eax-leboda xolme mSvildiTa da maxviliT da gamar-Tuli qarTuliT sTxovda: vivarjiSoTo, farnavaz, maswavle Seni xerxi.

farnavazi Tavidanve qarTlis samefo taxtis moqiSpe mters xedavda patara demetres saxiT, ma-gram didbunebovani iyo da aravis arafers ar agr-Znobinebda. oTxi wlis ganmavlobaSi maT Soris kargi megobruli urTierToba Camoyalibda da xan-daxan, rodesac TiTqmis martoni rCebodnen, far-navazi mas umcrosi ZmasaviT eqceoda, miT umetes, dediserTa demetre monatrebuli iyo aseT Zmur urTierTobas.

– farnavaz, azonis cxedars marTla ra vuy-oT? – ikiTxa qujimac. – an amdeni tyveebi sad wav-iyvanoT? – Caeria saubarSi elizbari.

farnavazma gadaxeda Tavis mxedarTmTavrebs da mSvidad miugo:

Page 341: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

341

farnavazi

– omi damTavrda. axla axal cxovrebas viwyebT. bevri gvaqvs saqmeni gasakeTebeli. mTeli es mxare samxreTi qarTlisa, orasi welia, ucxoTa xelSia da droa, davibrunoT da SemovierToT, magram ara ZaladobiTa da sisxlisRvriT, radganac Zaladoba Zaladobas gamoiwvevs, sisxlisRvra ki sisxlis-Rvras. lmobierebiTa da pativiscemiT unda Semov-abunoT isini Cvensken. tyveebi da mxedarTmTavrebi unda gavuSvaT, gavaTavisufloT, rom TavianT sax-lebsa da ojaxebSi dabrundnen.

rac Seexeba azons, igi RirsebiT unda daik-rZalos. xmliT xelSi gmirulad daeca brZolaSi da Tavisive mxedarTmTavrebs gavatan, maT dakr-Zalon, rogorc mebrZoli da TavianTi mefe~.

farnavazma Semdeg baqars mimarTa:– baqar, azonis Svili moiyvane aq.mcire xanSi farnavazis win abjarasxmuli da

gafiTrebuli demetre idga, romelic Tavdaxrili cdilobda, rom daRupuli mamisaTvis ar Seexeda. aqeT-iqidan zogierTi aTasisTavTa da asisTavTa muqara gaisma, ̀ egec mamamiss Tan gavayoloT, zedve davaklaT, Tavi movkveToT.~

demetres yovelive esmoda, gaunZrevlad idga da Tavis ganaCens TvaldaxuWuli eloda.

farnavazma xeli aRmarTa, irgvliv siCume Camo-varda. fexze wamodga da sTqva:

– mamis Cadenili danaSauli da codva Svils ar moekiTxeba. azonma miiRo is sasjeli, rac ekuTvno-da, misma Svilma ki pasuxi ar unda agos mamis qmede-baze.

Page 342: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

342

zurab kalatoziSvili

azoni gadagvarebuli da gaberZnebuli iyo, ma-gram misi winaprebisa da Cemi da qujis winaprebis ZarRvebSi erTi da igive qarTuli sisxli sCqefda odesRac. qarTvelobadakarguli azoni, rogorc arian-qarTlis mefeTa STamomavali, me da qujis Zalian Soreul naTesavad gvekuTvnoda.

albaT, uflisa da gangebis nebaa, rom bediswer-am me marguna qarTveli eris winamZRoloba, raTa ganvaviTaro yovelive qarTuli, gavaZliero qarT-veli eri, gavmravldeT qarTvelni, davimkvidroT Cveni ena da damwerloba, gadavrCeT, rogorc eri da ar gavnadgurdeT, ar gadavgvardeT da sxva ereb Si ar CavikargoT da ar STavinTqaT.

albaT, gangebisa da uflis neba iyo azonis sikvdilic, raTa azons ar moespo yovelive qarTu-li, radganac azons SeeZlo mefoba gaegrZelebina da mis memkvidreobasa da mis dinastrias xangrZli-vi drois ganmavlobaSi mTlianad SeecvalaT qarT-velTa eTnosis istoria. saerTod dakarguliyo qarTuli ena, gamqraliyo yovelive qarTuli da momavalSi vyofiliyaviT berZnulad molaparake, uTvistomo erdakarguli da mraval-aRreuli xalxi, viTarca amJamad pontoelni arian, rom-lebic erT dros qarTvelni iyvnen da dRes sul im saSiSroebaSi arian, momavalSi vin daipyrobT da am qveynierebidan nel-nela rodis gahqrebian ukva lod.

pirvelad istoriaSi aRmosavleTis da dasav-leTis qarTvelebi gaverTiandiT, dRes ki Se-movierTeT dakarguli samxreTi qarTlic da pirvelad SevqmeniT yovelTa qarTvelTa gaerTian-

Page 343: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

343

farnavazi

ebuli didi qveyana, sadac me, rogorc mefe am qvey-nisa, Cems Zal-Ronesa da sicocxles ar davzogav da ar daviSureb, raTa mtkice safuZveli da myari saZirkveli Cavuyaro qarTveli eris iseT saxlsa da iseT qveyanas, romelic simtkiciT mravalaTas-wleulebs gauZlebs.

bedisweram es xvedri me marguna da namdvilad uflisa da gangebis nebaa is, rom qarTvelma erma iarsebos, ar gadagvardes da saerTod ar gahqres. rac Seexeba azonis Svils, demetres, mamamisis cxe-dris Rirseulad dakrZalvis Semdeg, igi CvenTan erTad mcxeTaSi dabrundeba.

_ mZevlad? mcxeTaSi? _ gaisma gakvirvebuli xmebi.

farnavazma Caicina da warmosTqva:– mcxeTaSi dabadebuli da gazrdili kaci ro-

gor iqneba mZevlad sakuTar saxlSi, miT umetes, Sorebel naTesavadac mekuTvnis da umcrosi ZmasaviT iqneba CemTan sasaxleSi. bakur, Sen gab-areb demetres, ganswavluli kacia, oTx enaze me-tyvelebs, kargad gamozarde da gamomiwvrTeni. momaval pirvel elC-despanad gazarde da ganswav-le. gaZlierebul Cens qveyanas gamoadgeba.

sasikvdilo ganaCenis molodinSi myofi dem-etre ar moeloda farnavazis aseT sulgrZelobas, lmobierebasa da keTilSobilebas. igi madlierebis niSnad, uxmod daeca muxlebze farnavazis winaSe.

arc qarTvelTa laSqris mxedarTmTavrebi moe-lodnen farnavazis aseT didbunebovnebas, mxolod bakuri Sehyurebda Tavis aRzrdils gaRimebuli da siamayiT aRvsili.

Page 344: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

344

zurab kalatoziSvili

farnavazma demetre fexze wamoayena, gaRime-bul bakurs miuxvda azrs da RimiliTve iugo:

– Cemo bakur, rogorc rom me gamzarde, iseve gamozarde! – Semdeg azonis cxedarsa da datyveve-bul mxedarTmTavrebze miuTiTa, gaaTavisufleT suyvela, azonis cxedari CaabareT, mixedono da brZolis velis datovebis brZaneba gasca.

XXXVII

azonis jars SeiaraReba da cxenebi CamoerT-vaT, farnavazma maT Tavisufleba misca da yvelam Tavis qveyanasa Tu saxlebs miaSura.

gadawyda, qarTvelTa laSqars brZolis Semdeg artaanSi daesvenaT da Semdeg dabrunebuliyvnen saxlebSi. laSqars ebrZana, qalaqSi Sesvlisas, pa-tivi ecaT qalaqisa da adgilobrivi mosaxleo-bisaTvis, isini ar gaenadgurebinaT, ar gaeZarcvaT da ar Seseodnen maT. omSi gamarjvebuli qarTvel-Ta laSqari artaans uaxlovdeboda, win maT far-navazi, quji, ovsTa mefe da sasomxeTis mmarTveli miuZRodnen.

qalaqis galavnis kedlis miRma, Soridan mos-Canda mravlad naSeni maRlivi nagebobani da cixe-koSkebi. cxenze amxedrebuli farnavazi qalaqs gahyurebda da moulodnelad gaSra da gafiTrda. qalaqis galavnis maxloblad mdebare erT-erTi cixe-koSkis maRal kedelze kargad nacnobi ga-mosaxuleba SeamCnia, romelic mkafiod da aSkarad

Page 345: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

345

farnavazi

mosCanda qalaqSi yoveli SemsvlelisaTvis – maRa-li koSkis mTeli kedlis sigrZe-simaRleze TeTri qviT gamosaxuli iyo qali da mze.

farnavazs gulma reCxi uyo, cxeni Seayena da Sedga.

mis ukan momaval gaxarebul da omSi gamar-jvebisagan karg xasiaTze mosul mxedarTmTavrebs baqari swrafad gamoeyo, farnavazs gverdSi amoud-ga, SeniSna, rom farnavazs Tvalebi amRvreoda, sax-eze feri dahkargvoda da hkiTxa, ra moxdao.

farnavazma xeliT galavnis iqiT mdebare ko-Skisaken mianiSna.

baqarma gaayola mzera farnavazis xels da mouldonelobisagan mas gaocebul-datanjuli SeZaxili aRmoxda: – `qalTamze!~ koSkis mTels ke-delze gamosaxuli qali da mze zustad iseTive iyo, rogorc mTaSi yofnisas, mozardi farnavazi patara qalTamzes aswavlida xolme Tavisi saxelis weras, Zvel-kolxuri niSan-damwerlobiT.

qalTamzis saxelis gagonebisas, wamoenTnen ba-kuri, kaxaberi da misi Svilebi. baqarma aniSna maT koSkisaken da farnavazTan erTad cxenebi saswra-fod yvelam erTad qalaqSi Sesasvleli karibWisak-en gaaWenes.

qujim jars gasZaxa, 200 mebrZoli saswrafodo da isic mxedrebTan erTad farnavazs daedevna, laSqris mSvidobianad dabinaveba ki ratis daavala.

farnavazs cixe-koSki carieli daxvda, ori msaxuri Seipyres mxolod naqurdaliT, rom-lebic qarTvelTa mxedrobis danaxvisas gaqcevas cdilobdnen.

Page 346: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

346

zurab kalatoziSvili

farnavazi koSkis banze gavida, kedlis gamosax-ulebas Sexeda, Semdeg cixis darbazSi Sebrunda da Sepyrobil msaxurTa moyvana moiTxova.

farnavazi skamze Camojda, aqeT-iqidan da ukan mas quji, baqari, bakuri, kaxaberi da misi Svilebi amoudgnen. maleve damfrTxali da SeSinebuli msaxurebi Semoiyvanes darbazSi da farnavazma maTi dakiTxva daiwyo.

msaxurebi atirdnen da qurdobisaTvis Sew-yaleba moiTxoves:

– gavigeT Cveni patroni omSi daiRupao da es qoneba mainc daikargeboda, nu dagvsjiT, Segviwya-leT, _ mosTqvamdnen msaxurni.

– vinaa patroni, vis ekuTvnis cixe? – ikiTxa farnavazma.

msaxurebma isev daiwyes erTxmad tirili da yayani, erTi mosTqvamda, rom axali moyvanilia sax-lSi da bevri araferi ar icoda, meore msaxuri ki vinme qalaqis Tavs moixseniebda.

baqarma gaaCuma erTad moyayane msaxurebi da Zveli msaxuri aalaparaka.

aRmoCnda, rom saxli ramdenime wlis win gar-dacvlil Zvel qalaqis Tavs ekuTvnoda. mas erTi Svili darCenoda, romelic colis dakargvis Sem-deg galoTebuliyo da axla ki azonis jarSi myofi, brZolaSi daRupuliyo. es ambavi omidan axlaxans dabrunebul mebrZolebs moetanaT qalaqSi.

farnavazi dafiqrda da Semdeg msaxurs hkiTxa: _ koSkis gare-kedelze gamosaxuli naxati ras

niSnavso?

Page 347: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

347

farnavazi

msaxurma tuCebi dabrica, mxrebi aiCeCa da miu-go:

– ar vici, magis Sesaxeb araferi ar vici.– qalaqis Tavs da mis Svils ra erqvaT? – ikiTxa

isev farnavazma.– qalaqis Tavs fardaoss eZaxdnen, mis Svils ki

axeoni erqva, – miugo msaxurma.darbazSi gaisma kaxaberisa da bakuris aRS-

foTebul-gaanCxlebuli SeZaxilebi: – gadasaxadebis amkrefi fardaosi! eg ZaRlis

gagdebuli! aqamde rogor ver mivxvdiT, vin gag-vtaca qalTamze da vin Seuracxyo SanSe xevisTavis gapatiosneba! rogor mogvatyua! – netav, coc-xlad Cagvgvardnodnen xelSi!

kaxaber xevisTavi mswrafl mieWra msaxurs, xan-jlis erTi moqneviT yuri waasxipa da Sehyvira mas:

– wunkalo gvelo, ilaparake, sad ari qalTamze!baqarma Seakava biZamisi, dasisxlianebul msax-

urs xeli gahkra, gverdze gadaagdo, moaSora gaafTrebul kaxabers da Semdeg damuqrebiT mima-rTa msaxurs:

– Tqvi yvelaferi, rac ici, swrafad, Torem me-ore yuric wagZvreba!

SeSinebulma da atirebulma msaxurma moTqma-tirili daiwyo, rom axeonis colis Sesaxeb man araferi ar icoda da erTaderTi, visac SeiZlebo-da raime scodnoda, fardaosis Soreuli naTesavi moxuci qali iyo, romelic axeonis cols momvle-lad edgao.

baqarma ramdenime mebrZolis TanxlebiT win

Page 348: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

348

zurab kalatoziSvili

gaigdo yurCamoTlili msaxuri da moxuci qalis mosayvanad cixidan gavida.

farnavazma aRlevebuli bakuri skamze Camos-va da wyali moatanina misTvis. TviTonac didad aRelvebulma farnavazma, aqeT daamSvida gaficxe-buli kaxaberi da hkiTxa, saidan icnobdnen qalaqis Tavsa da mis Svils.

kaxaberma isev ganrisxebulma wamoiZaxa: `ro-gor gagvacurao!~ _ Tavze xeli Semoirtya da Sem-deg dawvrilebiT mouTxro, fardaosisa da misi Svilis stumroba, kaxaberis cixesimagreSi SanSe xevisTavis gardacvalebis dros. sami dRis Semdeg, xevisTavis dakrZalvisas, qalTamzis gatacebas Tu faradosi da misi Svili ganaxorcielebdnen, ratom Cven ar gaviazreT da ar movifiqreTo, _ brazobda damwuxrebuli xevisTavi.

baqari maleve dabrunda cixeSi, msaxurTan da erT Cia dedaberTan erTad.

moxuci qalis naambobiT gairkva, rom mcxeTi-dan artaanSi dabrunebuli fardaosi da misi Svi-li, axeoni mSvenier qarTvel meuRlesTan erTad dasaxlebulan am cixeSi. qarTlidan Camoyvanili ulamazesi qali mSvenivrad laparakobda Turme berZnulsa da kidev ramdenime sxva ucnob enebze. moxuci dedaberi mis momvlelad dauniSnavT, rad-ganac sul tiroda dRe da Rame, avadmyofobda da arafers ar sWamda, mizezs ki avadmyofobisas aras ityoda. qarTveli qali ramodenimejer cixidan ga-parula da gaqceula kidec, magram SeupyriaT da moubrunebiaT.

Page 349: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

349

farnavazi

male moxuci fardaosi gardaicvala da mis magivrad qalaqis Tavi misi Svili, axeoni gaxda. rodesac axeoni saxlSi ar iyo, mis qarTvel meuR-les am maRal koSkSi Cahketavdnen xolme, rom kidev ar gaqceuliyo.

axalgazrda gogo sul tirilsa da dardSi iyo, Wamac akrZala. daavadda, daavadmyofda da ori weli iqneba gasuli, rac gardaicvalao.

axeoni colis gardacvalebis Semdeg saxlidan aRar gadioda, galoTebula da qalaqis Tavobac daukargavs.

– vaime, Cemo ubeduro Svilo, rad var cocxali, rogor ver gipatrone, – mwared amoiqviTina gul-damwuxrebulma bakurma.

farnavazi da baqari xmas ver iRebdnen, cremli da boRma, ususurobisa da uZlurobis SegrZneba, maT yvelaferi erTad moswolodaT.

qujim Seatyo farnavazs, rogor ikavebda Tvalze momdgar cremls, sityva ver eTqva da piri ver gaexsna Rrma sinanuliT guldaRonebul va-Jkacs, amitom Tavad ganagrZo dedabris dakiTxva da hkiTxa, rogor gaCnda is uSvelebeli naxati ko-Skis mTels kedelze.

dedaberma erTi Rrmad amoisunTqa, Tavsafris yuriT awylianebuli Tvalebi SeimSrala, aqeT-iqiT mimoixeda da Txroba ganagrZo:

– axeonma dabla oTaxidan aq, maRla, swored am koSkSi, am oTaxSi amoiyvana da gamohketa Tavisi coli. im sacodavs gareT gasvla da mzis Suqis nax-vac aRar SeeZlo, amitom man moiTxova, rom koSkis

Page 350: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

350

zurab kalatoziSvili

maRal banze mainc daerToT neba gasvlisa. dabli-dan sami Ziri yvavili qoTniT amoatanina da banze daadgmevina, viTomda, maT mosavlelad undoda aivanze gasvla. Semdeg koSkis kedeli TeTri qviT aaWed-moaxatvina ucnauri qalisa da mzis gamosax-ulebiT.

dilidan daRamebamde qarTveli qali banze gasuli isev tirils agrZelebda da raRac ucnauri naqargiT sul xelsaxocebs qargavda. Semdeg imave xelsaxocebiT namtiralev Tvalebs SeiSrobda da mdinaris mxares yoveldRe niavs atanda da hyrida.

ase grZeldeboda dilidan daRamebamde yovel dRe, sanam is sacodavi ar gardaicvala mZime, uku-rnebeli daavadebiT.

– ra naqargebi iyo xelsaxocebze? _ ikiTxa baqarma.

dedaberi dafiqrda da Semdeg warmosTqva:– `raRac ucnauri, TiTqos aso-damwerlobas

hgavda, magram vinc ki naxa, Tqves, rom msgavsi dam-werloba ar arsebobso!

– gaqvT SemorCenili xelsaxocebi? _ ikiTxa qujim.

dedaberma kidev moavlo Tvali oTaxs: – qarTveli qalis sikvdilis Semdeg, axeonma

Tavisi adgil-samyofeli aq gaixada, MmTeli dReebi gamoiketeboda am oTaxSi da svamda gonebis dakarg-vamde, colis nivTebi ki gverdiT oTaxSi gadaatani-na. iq erTi patara skivri unda iyos. koSkis banidan gadayrili xelsaxocebi bevrjer mipovnia dabla. abreSumis naWrisa iyo da menaneboda xolme gaday-ra. bevrjer amiRia, amomitania da aq skivrSi Semi-

Page 351: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

351

farnavazi

naxavs, – daamTavra sityva dedaberma da gverdiTi oTaxisaken walaslasda, baqaric ukan gahyva.

farnavazma awylianebuli Tvalebi moavlo mTels oTaxs da Semdeg banze gamaval kars gahxe-da, sadac mwuxris Camavali mze mosCanda, romelic TiTqosda, gamosamSvidobeblad ukanasknel sxi-vebs afrqvevda. baqari dedaberTan erTad maleve dabrunda xelSi patara skivriT, romelic magi-daze dasdo.

farnavazi miuaxlovda magidas da patara skivri frTxilad gadaxsna, romelSic uamravi sxvadasxva feris abreSumis xelsaxocebi iyo Cakecili. frTx-ilad amoiRo erTi xelsaxoci, romelzec cremlis nakvalevi drois ganmavlobaSi yviTel laqebad darCeniliyo. farnavazma magidaze saTuTad dado xelsaxoci da nel-nela gaSala.

xelsaxocze lamazad iyo amoqarguli mrgvlo-vani naqarg-naweri, romlis wakiTxva mxolod far-navazsa da baqars SeeZloT. farnavazma TvaliT gadaikiTxa naweri, Tavi metad veRar Seikava da farulad cremli moiwminda.

baqari miuaxlovda magidas da aRelvebuli xmiT xelsaxocze amoqarguli naweri waikiTxa:

– farnavaz, miSvele, gadamarCine, artaanSi var.daZabuli siCume kaxaberis amoxvneSil-dam-

wuxrebulma sityvam daarRvia:– sabralo qalTamze, imedi hqonda, rom es

naqargi, mtkvargamovlili xelsaxocebi mcxeTamde CamoaRwevda da koSkis kedelzec Tavisi saxel-ni-Sanic imitom moaxatvina.

Tvalcremlianma bakurma ikiTxa:

Page 352: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

352

zurab kalatoziSvili

– saflavi mainc Tu aqvs Cems Svils, samSobloSi Zvlebs mainc wavasveneb.

dedaberma miugo, rom axeonma colis cxedari, iseve rogorc mamis, ferflad aqciao.

bakuri magidaze mdgar patara skivrs miuax-lovda, akankalebuli xelebiT skivri daxura da gulaCuyebuli xmiT warmosTqva:

– amas mainc Cavutan sacodav dedamiss.farnavazma xeliT aniSna, dedaberi da msaxure-

bi gaiyvaneT, Taivsuflebi ariano, Semdeg magidaze dadebuli qalTamzis mier naqargi da cremlSeSro-bili abreSumis xelsaxoci xelSi aiRo, simwrisagan momuWa da gulis ubeSi Caido.

fardaosis saxlidan gamovidnen farnavazi, misi mxedarTmTavrebi da gza artaanis mTavari cixisa da azonis sasaxlisaken aiRes, sadac ivers Zlieri dacva Caeyenebina.

mosaRamovebuliyo, omgadaxdili qarTvelTa laSqari qalaqSi ganTavsebuliyo da isvenebda, quCebSi simSvide idga.

azonis samefo cixesimagreSi didZali xvastagi simdidre da ganZi aRmoCnda Senaxuli, rac azonma mcxeTidan uCumrad gaparvisas, Tan waiRo. es is simdidre iyo, rac azonma 23 wlis ganmavlobaSi daagrova, mTels kavkasiaSi xarki-gadasaxadebis akrefis saxiTa da saqarTveloSi oqrosa da vercx-lis warmoebiT.

xvastagis zedamxedveloba baqars daevala.mxedarTmTavrebma farnavazs moaxsenes, rom

aTasisTavebs daemTavrebinaT qarTelTa laSqris

Page 353: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

353

farnavazi

Semowmeba da mebrZolTa gadaTvla. danakargi qarTvelTa jarSi mciredi iyo.

meore dRes farnavazma qarTvelTa laSqars didi gamarjveba miuloca da samxreTi qarTlis da-karguli miwebis deda-samSoblosTan SemoerTeba aRniSna, samefo sasaxleSi ki didi wveuleba-nadimi gaimarTa.

amiT dasrulda erTiani saqaTvelos sruli gaerTianeba.

27 wlis qarTveli mefe farnavazi, pirvelad is-toriaSi, gaxda gamTlianebuli da gaerTianebuli saqarTvelos pirveli mefe.

idga 304 weli, Zveli welTaRricxviT.

***farnavazis azrianma da Wkvianurma sabrZolo

gegmam da qarTvelTa laSqris mamacurma moqmede-bam daamsxvria miTi berZnul-makedoniuri falan-gis uZlevelobaze da daumarcxeblobaze.

farnavazis gamarjveba gaiges imdroindeli elinuri samyaros sxva mmarTvelma mefeebmac. ami-tom isini saTanadod afasebdnen gaerTianebuli saqarTvelos siZlieresa da farnavazs, radgan axali saqarTvelo gamxdariyo Zlieri, mtkice da didi samxedro Zalis mqone qveyana, romlis dapy-robac advili aRar iyo.

Page 354: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

354

zurab kalatoziSvili

XXXVIII

mcxeTaSi dabrunebulma farnavazma daiwyo qveynis mowyoba da Sida saxelmwifoebrivi marT-vis, kanonebisa da wes-wyobilebis axali meTodiT dafuZneba da marTva. man mTeli saqarTvelo dahyo rva administraciul erTeulad, saerisTavoebad, romlebsac saTaveSi erisTavebi Cauyena. rva saer-isTavodan pirveli saerisTavo iyo argveTis saer-isTavo, Sorapansa da lixs Soris.

meore – kaxeTis saerisTavo, aragvsa da hereTs Soris, romelic moicavda kaxeTsa da kuxeTs.

mesame – xunanis saerisTavo, romelic moicav-da gardabnis Semogarens, gardabosis yofil miwa-wyals, mdinare budrujidan sofel Tbilissa da gaCianamde.

meoTxe – samSvildis saerTisTavo, taSirisa da abocis CaTvliT, romelic mdinareTa algeTisa da xramis Semogarens moicavda.

mexuTe – wundis saerisTavo, romelic moicav-da javaxeTsa da kolas, artaanamde.

meeqvse – oZrxis saerisTavo, samcxe da aWara.meSvide – klarjeTis saerisTavo, arsianidan

vidre pontos zRvamde.merve – egrisis saerisTavo, samegrelo da

svaneTi.Sida qarTli, sofel Tbilisidan taSiskara-

mde, calke saerisTavod Seiqmna, romlis mmarT-velic, yvela sxva danarCeni saerisTavos mmarT-vel erisTavTa mTavari zemdgomi mmarTveli didi

Page 355: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

355

farnavazi

erisTavi iqneboda da yvela erisTavi mas daemor-Cileboda. imavdroulad, didi erisTavi iqneboda saqarTvelos spaspeti-mTavarsardali.

saerisTavoebi

Page 356: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

356

zurab kalatoziSvili

es didi Tanamdeboba farnavazma, dapirebisame-br, egrisis erisTavs, qujis Caabara da amdagvarad quji, TanamdebobiTa da wodebiT, saqarTveloSi mefis Semdeg meore kaci gaxda.

saerisTavoebis erisTavebad farnavazma Ta-visi sando da erTguli mxedarTmTavrebi daayena. yvela saerisTavoebs daevalaT gaemagrebinaT da aReSenaT cixeebi.

gansakuTrebiT didi davaleba mieca baqars, mas Tavis saerisTavoSi, samSvildeSi, mcxeTisaken Se-momavali kari unda gaemagrebina, gaeZlierebina da cixeebi aego.

qujis daevala egrisis dedaqalaqis, cixe-go-jis, did qalaq-citadelad aRSeneba da gadaqceva.

argveTis erisTavs, imers Sorapnisa da dimnis cixeebi unda aReSena da aego.

yvela erisTavi valdebuli iyo, xeli SeewyoT mosaxleobis mowyoba-dabinavebaSi. ramdenadac mtris Semosevis saSiSroeba aRar arsebobda, mTe-bidan xalxi barSi unda CamoeyvanaT miwebis asaT-viseblad, dasamuSaveblad da gansasaxleblad, raTa qarTveli eri gamravlebuliyo, gaZlier-ebuliyo, hqonodaT Zlieri meurneoba, hyolodaT Zlieri jari, emravlaT qalaqebi, soflebi da cix-eebi.

gaizarda da ufro gamagrda qarTlis guli _ mcxeTa. kidev ufro ganviTarda vaWroba da xelos-noba, bevrad imata didi qaravnebis Semosvlamac.

daiwyo qveynis didi aRSeneba da sayovelTao gaZliereba.

erT-erT darbazobaze farnavazma sasaxleSi

Page 357: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

357

farnavazi

Sekrebul erisTavebsa da saxelmwifo moxeleebs mimarTa:

– eri da qveyana, romelsac sakuTari ena-damw-erloba eqneba, advilad ar gadaSendeba, ar gadag-vardeba da is qveyana da is eri didxans iarsebebs. eqvsenovan da ramdenime damwerlobagavrcelebul saqarTveloSi, kanonis ZaliT, davawesoT da gavam-yaroT axali qarTuli ena-damwerloba da aucile-blad mTels saqarTveloSi SemoviRoT misi xmareba da gavrceleba.

qarTuli asoTa-wyobis mTavrad damkvidreba ki iqneba qarTuli saxelmwifoebriobis gaZlierebis erT-erTi mTavari burji da RerZi.

im dRidan dawyebuli saqarTveloSi axali era daiwyo – era qarTuli mwignobrobisa da ganaTle-bisa.

sasaxlis karze myofma rusudanma da demetrem iTaves, gaekeTebinaT pirveli Targmanebi Zveli berZnulidan da Zveli arameulidan qarTul enaze, sasaxleSi ki arzaTa sacavi darbazi SeeqmnaT, rom-lis mowyobaSi daxmarebis survili gurandam da nanim gamosTqves. saqarTveloSi mwignobrobas fuZe Caeyara.

***qarTlis mTaze mdebare akropolisis panTeon-

Si, sadac Zvel qarTul RmerTebTan erTad azoni-seuli gaci da gaimi idga, farnavazma dadga axali RmerTi, romelic mTeli saqarTvelos mfarvel, mTavar RmerTad gamocxadda.

Page 358: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

358

zurab kalatoziSvili

maRal kvarcxlbekze Semdgari mTavari Rmer-Ti gamosaxuli iyo, rogorc mrisxane mebrZoli meomari, romelsac xelSi mtris dasaxvedrad zeaRmarTuli maxvili epyra, tanad ki Semosili iyo mooqrovil-movercxlili Zvirfasi abjar-muzara-diT, romelic qujis naboZebi iyo farnavazisaTvis da saqarTevlos mtrisagan gaTavisuflebisaTvis brZolaSi naziareb-nakurTxi. qarTvelTa mTavar RmerTs farnavazma saxelad uwoda armazi da igi qarTveli eris mTavar mizansa da miswrafebas ga-nasaxierebda, samSoblo qveynis Tavisuflebisadmi brZolasa da mtrisadmi daumorCileblobas, simam-aces, guladobasa da mamulis siyvarulisadmi Tav-dadebas.

armazis pativsacemad, xalxi mTeli saqarT-velodan modioda mcxeTaSi.

qarTis mTas, sadac akropolisSi armazi idga, xalxma armazis mTa uwoda.

armazisadmi Tayvaniscemam ki xalxSi erovnu-lobisa da samSoblos siyvarulis SegrZneba gaaR-viva, rac azonis mmarTvelobis ocdasami wlis manZilze miZinebuli iyo qarTveli xalxis cno-bierebaSi (es yovelive farnavazma SesZlo gaekeT-ebina Tavisi gamefebis pirvelive wels. idga 304 weli Zveli welTaRricxviT. qarTvelTa mTavari RmerTi, maxvilSemarTuli armazi, 600 weliwadze meti xnis ganmavlobaSi idga mcxeTis akropolisSi yovelTa qarTvelTa Tayvanis sacemad.

axali welTaRricxviT IV saukunis dasawyisSi, saqarTevloSi qristianobis SemoRebis Semdeg, mcxeTaSi armazi aiRes).

Page 359: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

359

farnavazi

XXXIX

mcxeTaSi bednierebisa da lxinis dro damd-gariyo. didi Tu patara, yvela gaxarebuli iyo.

farnavazma Tavisi da nani, did erisTavs qujis misca colad.

guranda ovsTa mefes, zaurs gahyva colad meuRled. baqari da naTic SeuRldnen.

samefo sasaxleSi karga xans gastana saqorwilo sufrebma, dResaswaulebma da wveulebebma, rom-lebic ise grZeldeboda da TiTqos aRarasodes unda damTavrebuliyo.

qalaqis Tavma, bakurma, mcxeTaSic dResas-waulebi gamoacxada da uxvad gaica mosaxleo-bisaTvis Rvino da samefo mosakiTxi.

farnavazma axlad daqorwinebulebi uxvad daasaCuqra.

yvela xarobda da bednierni iyvnen; guluxvi farnavazic TiTqos gaxarebuli da bednieri sCan-da, magram sinamdvileSi gulmokluli iyo, RvTae-brivi da mSvenieri qalTamzis dakargvis gamo.

qalTamzis didi siyvarulis Semdeg, far-navazma sxva qals guli veRar daudo. Zilis win igi xSirad Sehyurebda sasaxlis saZinebelSi gakidul, qalTamzis mier lamazad da siyvaruliT naqarg qarTuli mrgvlovani damwerlobis anbans da qal-TamzesTan erTad mTaSi gatarebuli tkbili dro da warsuli axsendeboda.

dRisiT farnavazi mTels drosa da SemarTebas Tavisi qveynis aRmSenebloba-aRorZinebas uTmob-da. igi mxolod mcxeTaSi samefo sasaxleSi yofni-

Page 360: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

360

zurab kalatoziSvili

Ta da taxtze jdomiT ar kmayofildeboda.farnavazi, rogorc mefe da qveynis mmarT-

veli, valdebulebad miiCnevda da aucileblad sTvlida, rom emogzaura mTels saqarTevloSi da swveoda periodulad yvela saerisTavos. agreTve stumreboda saqarTvelos sxvadasxva kuTxeebsa da akvirdeboda piradad, Tu rogor viTardeboda da Sendeboda Tavisi qveyana, qalaqebi, soflebi da cixeebi, rogor viTardeboda barSi miwebis da-muSaveba-aTviseba da mesaqoneloba.

yvelaze mTavari ki, rac iyo misTvis, es ubralo qarTveli xalxis arseboba da maTi yoveldRiuri yofa-cxovreba iyo. igi xSirad xvdeboda da esau-breboda maT, ainteresebda, rogor cxovrobdnen isini, risi ukmayofiloni iyvnen, soflis Tavebs gaWirvebulebisa da oblebis daxmarebas avalebda.

mamulebis mepatroneebsa da soflis Tavkacebs igi avalebda, rom didi yuradReba gamoeCinaT xalxis mimarT, raTa qarTvel erSi ar dakarguliyo da kidev ufro metad ganviTarebuliyo is sasikeTo Tvisebebi, rac ufalma daamadla mis ers – gaWirve-bulis, mezoblisa Tu axloblis TanagrZnoba, dax-mareba da pativiscema.

erisTavebTan stumrobisas da maTTan Sexve-drisas, farnavazi SegonebasaviT eubneboda xolme maT: – `ubralo xalxi Tu Zlieria, ojaxebic maT Zlieri eqnebaT. ojaxebi Tu Zlieria, soflebi da qalaqebic momZlavrebulebi arian.

sofel-qalaqis simZlavre Tqvens saerisTa-voebs aZlierebs. gaZlierebuli saerisTavoeb-is simravle ki qveynis Zlierebaa. ase rom, qvey-

Page 361: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

361

farnavazi

nis simtkicisa da Zlierebis Zval-xerxemali bednierad myofi ubralo xalxia, romelic bevrs ar iTxovs. Cveni xalxi Sromismoyvare, dauzareli da Semoqmedi xalxia, romelsac boroteba da avsu-loba sisxlsa da xorcSi gamjdari ara aqvT.

nu daCagravT, nu daabeCavebT da nu daamSevT xalxs, Torem eri waxdeba, rameTu swored is xalxia qarTveli eri da ara mxolod Cven – erTi muWa mefe da didebulni.

Tavisuflebisa da Sromis siyvarulis kargi zne-Tviseba gaaCnia Cvens xalxs. amas Tu miscemT maT, isini mets ar mogTxoven. mieciT saSualeba, rom iSromon da nu SeuzRudavT uflebebs, nu daadebT welSi gamwyvet usaSvelo gadasaxadebs da nu waarTmevT yvelafers, Torem maTi waqceva Tqven wagaqcevT, Tqveni waqceva ki qveynis waqcevas da daaqcevas moaswavebs.

amitom mieciT saSualeba maT, moZlierdnen da gamravldnen, am saxiT Cveni qveyanac gaZlierdeba, Torem isini Tu daecnen, qveyanac daecema.

ase rom, kargad daimaxsovreT, – qveynis mTa-vari simdidre kargad momzadebuli da moZlier-ebuli xalxia da ara Zvirfasi saganZuri, rameTu swored xalxi hqmnis yoveldRiuri SromiT sagan-Zurs da xalxis Zlierebis dakargva, saganZuris da-kargvis momaswavebelia.

romelime qveyanas SeiZleba didi simdidre gaaCndes, magram xalxi Tu saTanadod ar aris momzadebuli da ar ician misi gamoyeneba, sxva mova da sxva daepatroneba im simdidres. an kidev piri-qiT, qveyanas SeiZleba araviTari simdidre ar gaaC-

Page 362: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

362

zurab kalatoziSvili

ndes, magram saTanadod da kargad momzadebuli xalxi, TavianTi codniTa da SromiT qmnidnen qvey-nis simdidres.

amis kargi magaliTia mcxeTa, romelic amJamin-del samyaroSi erT-erT mdidar qalaqad iTvleba. Tavad mcxeTas ar gaaCnia arc oqro-vercxli da Zvirfasi Tvlebi, arc xatauli, abreSumi, Rvino da zeTi, magram samagierod, mcxeTas hyavs kargad da saTanadod momzadebuli xalxi, kargi xelosnebi da saqmeTa mcodneni, kargi ostatebi da kargi vaW-rebi, yvelasaTvis xelsayreli pirobebia Seqmnili, uzrunvelyofilia usafrTxoeba, moqaravneTaTvis saqaravnoebia da abanoebi, xelsayreli adgilmde-bareobis gamo, upriani did-vaWrobis guli gaxda mTels kavkasiaSi mcxeTa da misi saxeli gavrcelda saberZneTidan indoeTamde, rogorc Zalzed xel-sayreli qalaq-adgilisa, sadac ful-saqonelis sarfianad brunva-triali SeiZleboda.

dRes amitomac aris savse mcxeTa, oqro-ver-cxliTa da Zvirfasi TvlebiT, xatauliTa da abre-SumiT, RviniTa da zeTiT, aTasgvari saqonliTa da nakeTobebiT, nairnairi saWmel-sasmeliTa da ucx-our nugbar-saneleblebiT. yoveldRiurad aTasi juris xalxi ireva mcxeTaSi da usafrTxod, mos-venebulad grZnoben isini aq Tavs.

mcxeTa hyvavis, qveynis gulSi sicocxle sCqefs da es yovelive saTanadod da kargad momzadebuli xalxis damsaxurebaa da ara Cemi.

me rac ar unda mesurva, momendoma da meca-da, araferi marto me ar gamomividoda, Tu xalxi ar iqneboda saTanadod momzadebuli da

Page 363: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

363

farnavazi

mondomebuli~.***

mcxeTis qalaqis Tavis, bakuris mondomebiT, samefo sasaxlis baRis siaxloves, arzaTa sacavis didi darbazis aSeneba daesrulebinaT, ris gamoc rusudani aRfrTovanebuli da didad kmayofili iyo.

rusudanisa da demetres mier qarTul enaze Sedgenili uamravi arzebi mravlad dagrovebuli-yo sasaxleSi.

mwignobrobis didma moyvarulma, demetrem, umalve aiTvisa qarTuli mrgvlovani asoT-mTavru-li damwerloba da rusudanTan erTad Seudga ucx-ouri enebidan qarTul enaze naTargmni arza-wign-Ta Sedgenas. mwignobrobis didi mcodne iyo TviT farnavazic da xSirad zamTris civ dReebSi, buxar-Tan gaSlil daTvis tyavze wamowolili, cecxlis siTbosa da naTels mificxebuli, Zvelarameuli-dan qarTulad Targmnida xolme Zvel legendebsa da Tqmulebebs.

amdagvarad sasaxleSi dagrovebuliyo far-navazis, rusudanisa da demetres mier berZnuli, arameuli da ebrauli legendebisa da TqmulebaTa qarTulad naTargmni mravali arzebi.

arza-wignebi axlad agebul wignTsacav darbaz-Si gadaetanaT da gragnilad Sekrul-Sexveulni, sagangebo niSa-Taroebze mwyobrad ganelagebinaT.

farnavazi didebulebTan erTad estumra wign-Ta darbazs da didad gaixara, esoden didi saqvey-no saqmis warmatebuli winsvlis gamo. qarTuli

Page 364: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

364

zurab kalatoziSvili

mwignobroba dawyebuliyo da viTardeboda. saqvey-no saqmeebi da arza-werilebi mTels saqarTveloSi qarTul enaze iwereboda.

saqarTevloSi arsebuli micvalebulis kultis didi pativiscema saflavis qvaze qarTulad iwe-reboda.

Page 365: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

365

farnavazi

ovseTidan da egrisidan guranda da nani droga-moSvebiT gzavnidnen xolme maT mier qarTulad Cawerili kolxuri da osuri legendebis arzebs.

davaJkacebul demetres gaweuli didi samsaxu-risaTvis farnavazma orbelis miwa-mamuli uboZa saCuqrad,.

mTels saqarTveloSi simSvide sufevda. mteri da boroti jerjerobiT saqarTvelos arsaidan ar emuqreboda. didvaWar-moqaravneTa wyalobiT, xma gavrcelda axlo-maxlo samefoebSi, farnavazisa da saqarTvelos didad gaZlierebisa, amitom ver-avin bedavda saqarTvelos dasapyrobad galaSqre-bas. qarTvel xalxs farnavazi uyvarda da mas gul-wrfel, did pativsa scemdnen. erisTavebi misi erTgulni iyvnen da didad afasebdnen mis sibrZne-sa da qveynis marTva-gamgeobas.

farnavazi xSirad stumrobda qujis, masTan er-Tad moivlida xolme egrissa da svaneTs. arc nadi-roba aviwydebodaT nadirobis did moyvarulebs.

gansakuTrebiT nani iyo xolme gaxarebuli say-vareli Zmis naxviT.

qujis xornabuji kidev ufro gaezarda, gae-Zlierebina da galavnis didi kedelic amoeSen-ebina. rodesac quji Camodioda mcxeTaSi, mas aucileblad nani mohyavda Tan, raTa urTierTs monatrebuli deda-Svili, rusudani da nani Sex-vedrodnen erTmaneTs. Semdeg yvela erTad baqars estumrebodnen xolme samSvildeSi, sadac naTi mouTmenlad moeloda Tavis erTaderT Zmas, qujis.

nani da naTi dedebi gamxdariyvnen da maT ukve or-ori Svili hyavdaT.

Page 366: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

366

zurab kalatoziSvili

farnavazi biZa gamxdariyo da siamovnebiT erToboda patara bavSvebTan erTad, romelTac siyvaruliT Tavs dastrialebdnen bebiebi, rusu-dani da lela.

samSvilde saukeTeso sanadiro sanaxebiT iyo garemoculi; samive erTad – farnavazi, quji da baqari xSirad dadiodnen sanadirod da mravaljer koconTan Camomsxdrebs Zveli ambebi siciliT gauxsenebiaT. farnavazi arc xevisTav kaxabersa da mis Svilebs iviwyebda mTaSi; Zalian uyvarda Tavis aRmzrdelTan da mrCeelTan bakurTan erTad mTaSi asvla, Tavisi bavSvobisdroindeli adgilebis mov-la da monaxuleba.

gazafxulisa da Semodgomis Tveebs farnavazi samefo qalaq mcxeTaSi atarebda. zamTarSi gaCians midioda. zafxulis TveebSi wundis erisTavs ivers da klarjeTis erisTavs zevaxs estumreboda xol-me. samxreT-dasavleTi qarTli Semobrunebuliyo da yovelive qarTuli im ZirZvel qarTul miwa-wyalze xelmeored fesvs idgamda da mtkicdeboda.

farnavazi kaxeTis erisTavis, elizbaris xSiri stumaric iyo da venaxebis gamravlebas uqebda mas, Tan avalebda miwebis dasarwyavad, mcire arxebis gayvanas uwylo da mSrali miwebisaken.

kaxeTSi erT-erTi stumrobisas, farnavazi, elizbarisa da mcire mxedrobis TanxlebiT mar-toxela papunas ewvia. papuna, didi mxedrobis da-naxvisas, moulodnelobisagan SehkrTa. farnavazma SeamCnia, rom papuna odnav motexiliyo, ganvlil wlebs misTvis daRi daesva, Tumca saqoneli moem-ravlebina, adre farnavazis mier naCuqari fuliT.

Page 367: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

367

farnavazi

farnavazi miuaxlovda papunas da cxenidan Ca-mousvlelad, RimiliT SesZaxa:

– Sens RvTaebriv Rvinos Tu damalevineb, mox-uco?

papunam xeli Tvalebze moiCrdila da mxedrebs gaxeda, farnavazi maSinve icno, sxvebi ki vera.

gaxarebulma papunam xelebi gaSala da far-navazs miegeba:

– farnavaz, mefeo, vicodi, rom modiodi da koka RviniTa, Caciebuli midgas, – siciliT miugo saxegabdrulma papunam.

farnavazmac siciliTve upasuxa: – gulTmisani yofilxar, papuna, aq eulad

mcxovrebma kacma saidan ici, rom mefe var da Tanac SenTan rom movdiodi?

– mefis amocnoba Zneli ar aris, kacis amoc-nobaa Zneli, – kvlav gaibadra papuna da cxenidan CamoqveiTebul farnavazs mxarze eambora, Semdeg saxlSi SeipatiJa, sadac mas elizbaric Tan Sehyva.

farnavazma papunas gaRimebulma miugo: – qaragmebiT melaparakebi, xom isev, papuna? –

da Semdeg elizbars mimarTa:– am brZen moxucTan saubarma Sescvala Cemi

cxovreba!samfexa skamebze Camomsxdari farnavazisa da

elizbaris win, dabal, momcro magidaze papunam Tixis jamebi daawyo da patara doqiT saferavi Rvinis rakrakiT Camosxmas Seudga.

– papuna, ra ici, rom mefe var? – hkiTxa far-navazma.

– ramdenime wlebis win, soflad yveli waviRe

Page 368: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

368

zurab kalatoziSvili

da iq gavige xalxisagana, rom farnavazma mcxeTi-dan berZeni gareka, qveyana Sehkra da mefed mogvev-linao. gumanma migrZno da mivxvdi, Tu vinc iqnebo-da is berZenTa gamreki mefe.

farnavazma da elizbarma gulianad gadaixarx-ares papunas warmoTqmul sityvebze, Semdeg far-navazma Rvinis jami xelSi aiRo da papunas mimarTa:

– rogor ambobdi, papuna? – gardacvlil wina-parTa sulebi mudam Cvens gverdiT arian da xels gvimarTaven, roca gvWirdebao, xom; maS, sul Cven-Tan yofiliyvnen da gaWirvebaSi ar mivetovebineT maT! – mosva Rvino farnavazma da kaxeTis erisTavs gaxeda.

elizbarma mokled moWra sityva, mefis winaSe grZelsityvaobas erideboda da jamidan Rvino mosva. uceb Tvalebi gaufarTovda, Sewyvita Rvin-is sma, Rvinis fers daxeda, Semdeg ramdenjerme daynosa da isev patara ylupebiT dauwyo Rvinos mosinjva.

farnavazi moRimari Sehyurebda elizbars:– ha, ras ityvi, kaxTa erisTavo, mogwons?elizbarma jami magidaze dadga da farnavazs

miugo: – mefeo, aseTi Rvino mec ara maqvs Cems saer-

isTavoSi Tu aseT Rvinos vinme ayenebda, ar vicodi.– swored amitom mogiyvane aq, elizbar, miwaa

aq kurTxeul-baraqiani da aba, Sen ici, venaxebiTa da sarwyavi arxebiT aavse aqauroba, _ warmosTqva farnavazma da isev papunas miubrunda:

– ra hqeni, papuna, daasrule sarwyavi gvirabis gaTxra an rodemde unda iyo aq martosulad?

Page 369: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

369

farnavazi

– eh, mefeo, gvirabi ki sakmaod davagrZele, ma-gram metis gagrZeleba aRar SemiZlia, jani aRar momdevs. martod ki ara var. naxevari sicocxle eu-lad yofnam fiqri maswavla, fiqrma ki gardasul landTa da warsulTa sulebTan saubari.

– ki magram, moxuco, sikvdilis Semdeg ra aris, Sen saidan ici, an winaparTa sulebs ranairad esau-brebi? – sityva gaawyvetina papunas gakvirvebulma elizmarma.

papunam erTi Rrmad amoisunTqa, skamze Camo-jda da cota xnis Cafiqrebis Semdeg dinjad war-mosTqva:

– adamianis gardacvalebis Semdeg rac xdeba, cocxali kacisaTvis amis codna saWiro ar aris, radgan saWiro rom yofiliyo, adamians ufali dabadebidanve miscemda am codnas. yvelas mogve-lis sikvdili da yvela SevimcnobT mere, ra aris gardacvalebis Semdeg. naadrevad amis Zieba ki us-argebloa da saxifaTo cocxali kacisaTvis, xolo misi cnobismoyvare Zieba da qmedeba im qinqla-pepelas waagavs, romelic Wraqis Suqis garSemo da-farfatebs, cnobismoyvareobiT saxifaTod miuax-lovdeba Wraqsa da naadrevad iRupeba.

sikvdilis Semdeg Tu ra aris, amas Zebna ar unda, radgan igi aqvea, Cvensave gverdiT da gacdis, rom mTeli cxovreba ganvlo, xan ki ucabedi movardna icis.

gardacvlilTa sulebi ki xandaxan CvenTan modian da maTi Semecneba qveyanaze erTi-or kacs Tu SeuZlia.

farnavazi fexze wamodga, Cafiqrebulma gaiar-

Page 370: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

370

zurab kalatoziSvili

gamoiara da Semdeg moxucs mimarTa: – papuna, dasrulda Seni marto aq cxovreba, Sens

saqonels obol-gaWirvebulebs mivcemT, madlia, Sen ki mcxeTaSi CemTan wamoxval, araferi ar mogak-ldeba, sasaxlis Rvinis marans Sen Cagabareb, marto rom ar iyo, karis ufrosTan, qaixosrosTan erTad icxovreb. Seni xalxuri codna da sibrZne iq ufro gamomadgeba.

XL

Jami gadioda da dro iyo, rom farnavazs same-fo memkvidreobaze ezruna.

man gadawyvita, rom ojaxi Seeqmna da samefo taxtze memkvidre daetovebina. ukve siWarmageSi Sesulma farnavazma colad moiyvana Tavisi megob-ris, durZukTa mefis umcrosi qaliSvili, kavkasisi da am SeuRlebiT durZukeTTan megobruli kavSiri kidev ufro ganamtkica. qorwilisaTvis daiwera mosawvevi arza-werilebi da gaigzavna saqarTve-los yela kuTxeSi, ovseTsa da durZukeTSi, sasom-xeTsa da antioqiaSi.

Page 371: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

371

farnavazi

farnavazi. mxatvari giorgi gegeWkori

Page 372: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

372

zurab kalatoziSvili

gavida dro da dadga dRe, romelsac mcxeTaSi yvela mouTmenlad eloda. mcxeTis samefo sasax-leSi didi zarzeimiT gaimarTa samefo qorwili.

farnavazs didi ZRveniTa da saCuqrebiT ew-vivnen misi yofili TanamebrZoli mefeni da er-isTavni, TavTavianTi ojaxebiTa da SvilebiT.

durZukTa mefem farnavazs mdidruli ZRveni uboZa da Tavisi umcrosi qaliSvili, kavkasisi Caabara, rogorc meuRle qarTvelTa mefisa da momavali dedofali saqarTevlosi. oqro-ZafiT Sekeril Zvirfas samefo samos-gawyobili da gvir-gvin-dadgmuli farnavazi, mxiaruli da bednieri sCanda mis gverdiT myof norC da damorcxvil kavkasisis gverdiT.

ovsTa mefesa da gurandas sami Svili wamozr-dodaT. qujis da nanis ori Svili hyavdaT. baqars da naTis ki _ oTxi Svili.

rusudanis, lelasa da bakuris sixaruls dasas-ruli ar uCanda, amdeni SviliSvilebis erTad nax-visa da erTad Seyris gamo.

sxva erisTavnic daojaxebuliyvnen da gamrav-lebuliyvnen.

didi samefo qorwili da lxini erTi kvira gr-Zeldeboda. samefo sasaxlesTan erTad, MmTeli mcxeTac zeimobda farnavazis SeuRlebas. sasaxli-dan uxvad gaica vercxli, Rvino da sakvebi. yvela gaxarebuli da bednieri iyo. antioqiis mefe jer kidev omebSi iyo CarTuli. man sasomxeTis satrapis xeliT didi mosakiTxi sauqari gamougzavna far-navazs.

erTi kviris Tavze lxini da qorwili damTavr-

Page 373: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

373

farnavazi

da da yvelam, didad kmayofilebma da gaxarebuleb-ma, TavianT saxlebs miaSures.

am droidan daiwyo farnavazisaTvis axali da uCveulo ojaxuri cxovreba.

gavida erTi weliwadi, mcxeTasa da mTels saqarTevlos axali zeimoba da sixaruli ewia.

mefe farnavazis meuRlem, dedofalma kavka-sisma, saqarTvelos samefo taxtis memkvidre vaJi Soba, romelsac saxelad saurmagi daarqves.

farnavazis vaJis dabadebam qarTvel xalxSi namdvili aRfrTovaneba gamoiwvia, radganac mis mier ayvavebul qveyanas farnavazis mier dawyebul did saqveyno saqmes taxtis memkvidre da namdvilad Rirseuli gamgrZelebeli sWirdeboda. farnavazze ukeT, sxva veravin ver gamozrdida, gamoswvrTnida da ganaswavlebda, saqarTvelos momaval mefes.

gadioda dro, saurmagi izrdeboda da farnava-zi mas gverdidan ar iSorebda. TandaTanobiT pata-ra saurmags cxenze jiriTobasa da xmlis xmarebas aswavlida. saqveyno saqmeebSic nel-nela arkvevda da saurmags momavali mefobisaTvis amzadebda.

farnavazi Tavis mokavSireebTan yvelasTan da-moyvrebuli da danaTesavebuli iyo. megobrobda da axloblobda maTTan. igives aswavlida Tavis Svils saurmags, rom yvelasTan megobruli da axlo samokavSireo urTierToba daemyarebina da ganemtkicebina.

wamozrdil saurmags farnavazi saerisTavoeb-Si stumrobis drosac Tan iaxlebda xolme da ima-vdroulad Caagonebda Svils: – `qveyana mxolod samefo sasaxlidan ar imarTeba, yvelgan unda Cax-

Page 374: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

374

zurab kalatoziSvili

vide, yvelas unda estumro da sakuTari TvaliT unda naxo, Tu ra xdeba Sens qveyanaSi, xalxs kargad unda icnobde da xalxic axlos unda gcnobdes Sen. vinme didebuli TuU gangidga da giRalata, xalxi ar giRalatebs~.

***antioqiis mefe saleuko-I nikatori gardacv-

liliyo da samefo taxtze misi Svili antioqe-I aRzevebuliyo.

farnavazma Tavisi da misi Svilis saurmagis sax-eliT arza-werili gaamzada, romelSic farnavazi selevkidTa samefos axal mefes, antioqe I-s swer-da, rom, didad daamwuxra antioqes mamis, saleukos gardacvalebam, radganac saleukom farnavazi mii-Ro, viTarca Svili da yovelgvari damxareba gauwia mas, viTarca mamobilma.

amasTanave, gamefebasa da taxtze asvlas ulo-cavda antioqe I-s da mokavSireobasa da megobrul keTil-mezoblobas aRuTqvamda mas farnavazi.

mociqulni gaamzada da antioqe I-sTvis dide-buli ZRveni SearCia. despans pirel elCad, bakuris gamowrTvnili demetre Cauyena saTaveSi da antio-qesaTvis gadasacemi arza-werili mas Caabara.

demetre dakacebuliyo, qarTuli ojaxi Seeqm-na, arza-wignTa sacavi darbazic mas Caabara far-navazma da mwignobrobasTan erTad, igi farnavazs erTgulad emsaxureboda.

antioqias wasuli qarTvelTa elCoba ori Tvis Semdeg mcxeTaSi dabrunda.

farnavazis arza-werili antioqe I-s gulTan

Page 375: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

375

farnavazi

axlos miutania da pasuxad dauweria, rom igi mox-aruli iyo farnavazis mokavSireobiT, afasebda da pativs scemda mas da imedi hqonda, rom momavalic aseTive erTmaneTisadmi keTilmezobluri urTi-erToba gagrZeldeboda maT samefoTa Soris.

saCuqrad ki antioqe I-ma farnavazs gamougzav-na oTxi saukeTeso TeTri bedauri oqros aRkazmu-lobiT.

***gadioda droni da aRSenda, ayvavda da gaZli-

erda mTeli saqarTvelo.gaerTianebul da Tavisufal saqarTveloSi

mravali axali Taobebi daibadnen, qarTveli eri gamravlda da gaZlierda. mteri saqarTvelos erideboda da Taobebi gaizardnen ise, rom maT omi ar enaxaT.

farnavazi moxucda da sibereSi man kidev erTx-el didad gaixara.

misma vaJma, saurmagma coli moiyvana, daqor-winda da erTi wlis Tavze maT Svili SeeZinaT. ax-aldabadebul vaJs miriani daarqves. farnavazi-saTvis SviliSvilis SeZena meored dabadeba da meore sicocxle iyo. patara miriani farnavazis didi sixaruli da siyvaruli gaxda. legendad qceuli da brZeni mefe farnavazi yvelas uyvarda. moxuc mefes sayovelTao did pativsa scemdnen.

dro gadioda. oTxmoc wels gadacilebuli farnavazi sasaxlidan TiTqmis aRar gamodioda. Zalzed iSviaTad Tu mouxdeboda da, gaCians mimav-ali, TeTr cxenze Zveleburi simxneviT amxedrebu-

Page 376: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

376

zurab kalatoziSvili

li da mTlad gaTeTrebuli farnavazi, amalis TanxlebiT mcxeTaSi Caivlida, maSinve xma gavarde-boda qalaqSi da yvela miiCqaroda sayvareli mefis sanaxavad.

uamravi aRtacebuli da madlieri xalxis danax-vaze, farnavazs uneblied gaaxsenendeboda xolme Tavis ojaxTan erTad, mcxeTis did moedanze maTi pirveli Semosvla da dRevandeli xalxis siyvaru-liT savse Tvalebisa da saxeTa xilvisas, uneblied axsendeboda maSindeli mcxeTis mosaxleobis gak-virvebuli da gaocebuli saxeebi.

Zalauneburad gaaxsenda, odesRac papunas naTqvami: `kacma ise unda icxovro, rom sibereSi rodesac Sens mier ganvlil cxovrebis gzas gahxe-dav, ar Segrcxveso~.

siberisagan dauZlurebulma da moxucebulma mefem, sicocxlis bolo wlebSi, samefo saqmeebi da qveynis marTva, Tavis Svils, saurmags gadaabara, magram qarTeli eri farnavazs sikvdilamde mainc Tavis mmarTvel mefed miiCnevda da farnavazis sicocxlis bolo dRemde, misi erTgulebi iyvnen.

XLI

Page 377: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

377

farnavazi

mcxeTis samefo sasaxlis saZinebelSi mwo-liare farnavazis mimqral TvalebSi sicocxlis Suqi da naperwkali modunebuliyo. Rrmad mox-ucebuli da dauZlurebuli farnavazi sicocxlis bolos, metwilad, sarecels iyo mijaWvuli. gvi-ani Semodgomis saRamo idga da sawolze mwoliare farnavazi saZinebeli mcire darbazis fanjridan mcxeTis cas gahyurebda.

Camoavali mzis mimqral-oqrosfer sxivebs me-wamulisfrad moexataT qarTlis gulis – mcxeTis ca. samefo baRis maRal xeTa totebidan moismoda saZiled momzadebul farSavangTa mwuxriseuli zariviT kivili. farnavazi grZnobda, rom misi am qveynidan wasvlis dro da Jami damdgariyo. man icoda, rom sikvdili sicocxlis Semdgomi, mom-devno gagrZelebaa da usikvdilod arc sicocxle ar iarsebebda, amitom ar aSinebda sikvdilis moax-loveba, aki papunac ambobda, `imitom vibadebiT, rom nel-nela sikvdilisaTvis movemzadoTo~.

farnavazi grZnobda, rom mas ukve sicocxlisa da sikvdilis gasayar mijnaze Seedga fexi. sark-mels Tvali moswyvita da mzera oTaxSi gadaitana, sadac karis mkurnali da msaxuri skamebze Camom-sxdariyvnen da avadmyof mefes Tvals ar aSorebd-nen. farnavazma Svili axmobina, romelic gverdiT oTaxSi imyofeboda. saurmagi umalve mamasTan gaC-nda da sawolTan Camoujda.

Wraqisa da sanTlis mocimcime Suqze, Tma gaTe-Trebul moRimar moxucs araamqveyniuri idumali ieri dasdeboda. spetaki, TeTri, grZeli wveri

Page 378: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

378

zurab kalatoziSvili

mker dze fafukad edo, misi Tvalebi ki siyvaruliT Sescqerodnen Svils.

saurmagma nugeSad TeTr Tmaze xeli gadausva mamamiss. farnavazma Tavisi akankalebuli xeli Svilis Zlier da Ronier mklavs moavlo, gaiRima da uTxra:

– me damemsgavse, Cemi marjvena gamogyva.– magram ara iseTi xelmarjve, rogoric Sen

gqonda, mamaCemo, – Tbilad da RimiliT miugo saurmagma.

xanmokle dumilis Semdeg, moRimarma farnavaz-ma, warbebi SeWmuxna, yrud Caaxvela da warmosTqva:

– Svilo, saurmag, dadga dro Cemi wasvlisa. gaufrTxildi, rasac gitoveb da gabareb _ Sens qveyanasa da Sens xalxs. qveynis erTianobasa da mTlianobas gaufrTxildi.

kacis guli gaumaZRaria, Tundac goneba ewi-naaRmdegebodes mas. amitom, Tu odesme qveya-naSi SidaSuRli an Sinauri gaTiSva romelime sa-erisTavoebma Camoagdon, amdagvar dros nurc rbili nu iqnebi da nurc zedmetad mkacri, iyavi samarTliani.

90 wels gadavabije da am xnis ganmavlobaSi bevri adamianis sicocxle gadamirCenia, zogni Se-viwyale, zogni tyveobidan gavaTavisufle, zogni mSierni davapure da oblebsac patronad davudeqi. amitomac ufalma, aTasobiT gadarCenili sicocx-lis sanazRaurod, sicocxle gamixangrZliva.

im Rames adre CaeZina farnavazs. igi veRar amC-nevda oTaxSi mkurnalisa da msaxuris yofnas, ve-

Page 379: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

379

farnavazi

Rarc saurmagis drodadro gasvla-Semosvlas. CaZinebamde mxolod sawolis win mdebare mopirda-pire kedels Sescqeroda, romelzec gakideuli iyo qalTamzis mier mTaSi lamazad naqargi, siyvaru-liT Seqmnili qarTuli mrgvlovani aso-mTavruli.

sizmari naxa farnavazma, viTomda, gaaxalgaz-rdavebuliyo. mravali wlis simZime mas beWebidan moxsnoda da aRar amZimebda mis daZabunebul sx-euls. simsubuqe gasCenoda da frena SeeZlo. far-navazma dahkra fexi miwas da zecis usasrulobaSi aiWra.

usazRvro cisfer sivrceSi didxans mifrinav-da gaaxalgazrdavebuli farnavazi, sanam ar miuax-lovda did, kaSkaSa oqrosfer sinaTles.

oqrosfer-moelvare kaSkaSa naTelidan xel-gaSlilni da moRimarni gamovidnen farnavazis deda rusudani, mamamisi adarnase, awgardacv-lilni debi misi guranda da nani. mefe samara da quji, lela da bakuri, bolos gamoCnda mocinari baqaric.

farnavazi gaocebuli da gaognebuli Sehyu-rebda Tavis sayvarel xalxs da misi goneba da guli udidesi sixaruliT ivseboda. gacinebuli baqari kaSkaSa naTelSi Sevida da maleve ukan gamobrun-da xelCakidul da saTnod moRimar qalTamzesTan erTad.

oqro-TeTr samosSi gamowyobili TmebgaSlili ulamazesi qalTamze farnavazisaken Sesaxvedrad xelebgaSlili moiltvoda.

farnavazis guliscema Sewyda da qalTamzis us-azRvro siyvarulis grZnobas SeuerTda misi suli.

Page 380: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

380

zurab kalatoziSvili

***farnavazi miicvala Zveli welTaRricxviT

239 wels, 92 wlis asakSi. 65 weli gasuliyo mas Sem-deg, rodesac antioqiis mefem, Zveli welTaRric-xviT 304 wels, 27 wlis farnavazs samefo gvirg-vini uboZa da mTeli saqarTvelos mefed kurTxeva daudastura. im dRidan moyolebuli, farnavazis sicocxleSi veravin ver gahbeda, rom saqarTvelo-Si SemoWriliyo. saqarTvelos sazRvrebi xelSeux-ebeli iyo.

farnavazs bednieri mefoba hqonda. mTelma saqarTvelom sikeTiT moixsena da daitira, isto-riaSi pirvelad, gaerTianebuli da gamTlianebu-li, mTeli saqarTvelos pirveli mefe, farnavaz I.

misi cxedari armazis mTaze arsebuli akropo-lisis panTeonSi, RmerTi armazis ferxTiT dak-rZales.

***brwyinvale SaravandediT mosili ukvdavi

gmiris, mefe farnavazis saxeli samaradJamod darCeba qarTveli eris cnobierebaSi, rogorc pi-rveli qarTuli saxelmwifoebriobisa da mwigno-brobis Semqmnel-damfuZnebeli da didi mamuliS-vili, romelic usazRvrod iyo Seyvarebuli da Tavdadebuli Tavis qveyanaze, Tavis samSoblosa da sakuTari xalxis keTildReobaze.

Page 381: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

381

farnavazi

1. asomTavruli damwerloba. 2. nusxuri damwerloba. 3. mxedruli damwerloba. 4. numeracia

Page 382: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

382

zurab kalatoziSvili

aleqsandre makedonelis brZolebi dariosis winaaRmdeg

qarTveluri xalxebi

Page 383: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

383

farnavazi

Page 384: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

384

zurab kalatoziSvili

uZvelesi savaWro saerTaSoriso gza

Page 385: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

385

farnavazi

sparseTis samefo 500w. Zv. w. aR.-iT

Page 386: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli

386

zurab kalatoziSvili

makedonelis droindeli elinuri samyaro

Page 387: NPLGdspace.nplg.gov.ge/bitstream/1234/201509/1/Farnavazi.pdf · 4 zur alatoziSvili winamdebare istoriul-epikuri stilis ro-manSi mxatvruli formis saxiT aRwerilia, isto-riulad pirveli