โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

รายงานฉบบนเปนสวนประกอบของโครงงานวทยาศาสตรประเภทส ารวจ ระดบมธยมศกษาตอนตน

โครงงานวทยาศาสตรประเภทส ารวจ ระดบมธยมศกษาตอนตน เรอง : การศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของแมงมมแมหมายน าตาล (Latrodectus geometricus) ในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา

โดย

1. เดกชายสรสทธ แดงด 2. เดกชายนนทธนา ตะคอนรมย 3. เดกชายพฒนพล ไกรสข

ครทปรกษา

1. นายศรวฒ บวสมาน

2. นางธรกญญา พลนนท

โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อ าเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด

รายงานฉบบนเปนสวนประกอบของโครงงานวทยาศาสตรประเภทส ารวจ ระดบมธยมศกษาตอนตน

ชอโครงงาน การศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของแมงมมแมหมายนาตาล (Latrodectus geometricus) ในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา

ผท าโครงงาน เดกชายสรสทธ แดงด, เดกชายนนทธนา ตะคอนรมย, เดกชายพฒนพล ไกรสข ครทปรกษา นายศรวฒ บวสมาน, นางธรกญญา พลนนท สาขา วทยาศาสตรชวภาพ ประเภทโครงงาน สารวจ ระดบ มธยมศกษาตอนตน โรงเรยน ศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ปการศกษา 2558

บทคดยอ

การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาเกยวกบลกษณะโครงสรางทางสณฐานวทยาของแมงมม แมหมายนาตาล (Latrodectus geometricus) เพอเปนแนวทางในการจาแนกชนด และศกษาชววทยา บางประการของเเมงมมชนดน โดยสมเกบตวอยางแมงมมแมหมายนาตาลจากแหลงอาศยในโรงเรยน ศรสมเดจพมพพฒนาวทยา จงหวดรอยเอด เปนเวลา 4 สปดาห แลวนามาศกษาภายใตกลองจลทรรศนแบบ 3 มต จากการสารวจพบแมงมมแมหมายนาตาล จานวน 12 ตว เปนเพศเมย 11 ตว และเพศผ 1 ตว ซงมลกษณะทางสณฐานวทยาโดยสงเขป คอ มความยาวจากปลายขาคท 1- 4 ยาว 37.4 mm. สวนหวและอก (cephalothorax) ยาว 3.1 mm. สวนทอง (abdomen) ยาว 5.3 mm. เขยว (fang) วางตวในแนวขยบเขาหากนในแนวระนาบ (diaxial) palp ยาว 2.9 mm. ปลาย palp มสเขม ขาม 4 ค คทยาวทสด คอ คท 1 รองลงมา คอ ขาคท 4 และคท 2 ตามลาดบ เเละสนทสด คอ คท 3 ขาม 7 ปลอง ดานลางของ tarsi ขาคท 4 มการเรยงตวของเสนขนเปนแนวคลายหว แตละซมรอยหยก (serrated bristle) ขอตอมสเขม ขาคท 1 และ 2 เหยยดไปดานหนา ขาคท 3 และ 4 เหยยดไปดานหลง ปลายขาทง 4 คมเลบ (claw) ขางละ 3 เลบ โดย 2 อนเปนคดานบน และอก 1 อนไมมคมขนาดเลกอยตรงกลางดานลาง ตาม 4 ค มขนาดเทากนจดเรยง 2 แถว แถวละ 2 ค การจดเรยงของตาเปนแบบ recurred row อวยวะชกใย (spinnerets) ม 4 spinnerets อวยวะหายใจหรอปอดแผง (book lung) ม 1 ค อยดานลางของสวนทอง อวยวะสบพนธเพศเมย (genitalia) ม 1 ค รปคลายดมเบลล (dumb-bell shape) สวนทอง (abdomen) คลายรปไข มลกษณะเดน คอ ใตทองเปนรปนาฬกาทรายสเหลองสม (hourglass mark) มลายจดภายในมสนาตาล เหลอง สม ถกลอมดวยสนาตาลดา ม 3 แถวๆ ละ 4 จด ซงแตละตวมลกษณะแตกตางกนไปตามวยและถนทอยอาศย ลกษณะถงไข (egg sac) รปทรงกลมสครมถงขาวเหลองออน ผวถงไขมลกษณะเปนหนามคลายทนระเบด และการจาแนกพบวา แมงมมแมหมายนาตาลชนดนอยในวงศ Theridiidae สกล Latrodectus สวนใหญพบบรเวณใตมมโตะและเกาอตางๆ ทบรเวณนนไมชนเกนไป มนสยไมกาวราว จะอยนงๆ ภายในรง เมอถกรบกวนจะหลบเขามมโตะหรอมมเกาอทนท นอกจากนนมการลอกคราบเปนระยะ อาหารของแมงมมชนดน ไดแก แมลงขนาดเลก เชน จงหรด ยง แมลงคอมทอง แมงมมใยยง และแมงมมแมหมายตวผ (หลงจากผสมพนธ) ประโยชน ชวยควบคมจานวนประชากรแมลงในระบบนเวศ

ค าส าคญ : แมงมมแมหมายนาตาล, สณฐานวทยา, Theridiidae, hourglass mark

ก

กตตกรรมประกาศ โครงงานเรอง “การศกษาลกษณะทางสณฐานวทยาของแมงมมแมหมายนาตาล (Latrodectus

geometricus) ในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา” สาเรจลลวงไดดวยความกรณา อยางยงจากคณคร ศรวฒ บวสมาน และคณครธรกญญา พลนนท ครทปรกษาโครงงาน ซงไดใหคาปรกษาอนเปนแนวทางในการทาโครงงานและการแกไขขอบกพรองตางๆ ปลกฝงใหคณะผจดทามความเพยรพยายามและรกการทางาน สนบสนน สงเสรม ให โอกาส ใหกาลงใจ และเป นแบบอยางทดแกคณะผจดทามาโดยตลอดและขอขอบพระคณเปนอยางสงไว ณ โอกาสน

ขอขอบพระคณทานพชรนทร หยาดไธสง ผอานวยการโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ทใหกาลงใจและสนบสนนงบประมาณในการทาโครงงาน และขอขอบพระคณ คณครกลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร โรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ทกทาน ทใหกาลงใจและคาแนะนาทดเสมอมา

ขอขอบพระคณ คณชวลต สงแสงโชต ขอขอบพระคณ คณชวลต สงแสงโชต ผอานวยการศนยวจย Spider Planet ทอนเคราะหใหการอบรมและมอบกลองจลทรรศนแบบ 3 มต ในโครงการมอบกลองใหนองสองอนาคต จานวน 4 เครอง ใหกบโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อาจารย ดร.พชน วชตพนธ อาจารยประจ า สาขาว ชาช วว ทยา ภาควชาว ทยาศาสตร คณะศลปศาสตร และวทยาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร วทยาเขตกาแพงแสน คณประสทธ วงษพรม ผอานวยการศนยธรรมชาตศกษาไทย และคณอธปตย อศลปกจ นกศกษาสาขาชววทยา ภาควชาชววทยา มหาวทยาลยศลปากร ทชวยอบรม แนะนาเกยวกบแมงมม การจาแนกแมงมมและสนบสนนอปกรณและเครองมอในการศกษาแมงมม และขอขอบคณทกทานทเกยวของมา ณ โอกาสน หวงเปนอยางยงวารายงานฉบบน คงมประโยชนหรอเปนแนวทางในการศกษาดานแมงมมในทองถนตอไป และหวงวาคงมผพฒนาใหดยงขน

คณะผจดท า

ข

สารบญ

หนา บทคดยอ ก กตตกรรมประกาศ ข สารบญ ค บทท 1 บทน า 1 1.1 ความเปนมาและความสาคญของโครงงาน 1 1.2 วตถประสงคของการศกษา 1 1.3 ขอบเขตของการศกษา 1 1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 2 บทท 2 เอกสารและทฤษฎทเกยวของ 3

2.1 ความรทวไปเกยวกบแมงมม 3 2.2 ศพทสาคญทใชในการศกษาแมงมม 11 2.3 แมงมมมพษทพบในประเทศไทย 13 2.4 การปฐมพยาบาลเมอถกแมงมมกด 14

บทท 3 อปกรณและวธการศกษา 16 3.1 อปกรณ สารเคมและเครองมอ 16 3.2 วธการศกษา 18 บทท 4 ผลการศกษา 20 4.1 ผลการศกษา 20 บทท 5 สรปและอภปรายผล 27 5.1 สรปผลการศกษา 27 5.2 อภปรายผล 27 5.3 ขอเสนอแนะ 28 5.4 ประโยชนทไดรบ 28 เอกสารอางอง 29 ภาคผนวก 30-34

ค

บทท 1 บทน า

1.1 ทมาและความส าคญของโครงงาน สถานการณของโลกในปจจบนมเปลยนแปลงสภาพทางภมอากาศททวความรนแรงมากขนและมการสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ ซงความหลากหลายทางชวภาพมความสาคญตอการดารงชวตของมนษย และตอบสนองตอการเปลยนแปลงสภาพทางภมอากาศของโลก มนษยจาเปนจะตองมการเตรยมความพรอมเพอรบมอกบการเปลยนแปลงทจะเกดขน รวมทงจะตองมการสรางความตระหนกในการลดความสญเสยความหลากหลายทางชวภาพ ประเทศไทยเปนหนงในพนททมความหลากหลายทางชวภาพสงเพราะอยในเขตรอนชน แตยงขาดการสารวจอยางจรงจง โดยเฉพาะความหลากหลายของสตวไมมกระดกสนหลง ซงแมงมมเปนอกกลมหนงทยงขาดการสารวจและไดรบความสนใจนอยมาก ทงทแมงมมมบทบาทสาคญทาหนาทเปนผลาในระบบนเวศ และยงเปนอาหารสาหรบคนในบางทองถนของประเทศ ในประเทศไทยมการคาดการณวานาจะพบแมงมมประมาณ 6,000– 10,000 ชนด ซงในปจจบนเทาทมรายงานพบเพยง 600-700 ชนด เทานน สะทอนใหเหนวายงมแมงมมอกหลายชนดทยงรอการคนพบ (ประสทธ วงษพรม , 2555)

จากการทกลมของพวกเราเดนเลนในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา อาเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด ระหวางอาคารจะมสวนหยอมและตนไมขนอยมากมาย พวกเราสงเกตพบวา มแมลงหลายชนดเกาะกนใบไมและอาศยอยบนกงไม แตมสงมชวตพวกหนงทมลกษณะพเศษ คอ มแปดขาและมการทารงโดยชกใย สขาวใหแมลงตางๆ มาตดกบดกใยเพอเปนอาหารของมน สงมชวตทมลกษณะพเศษนคอ “แมงมม” (Spider) ซงมสงทพเศษกวาแมลงหรอแมงชนดอนๆ และเมอป 2557 มขาวเกยวกบแมงมมมพษกดคนทาใหเจบปวดและถงเสยชวต

ดงนน กลมของพวกเราจงจงสนใจทจะศกษาเกยวกบแมงมมแมหมายนาตาลภายในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา

1.2 วตถประสงคของการศกษา

1.2.1. เพอศกษาเกยวกบลกษณะ รปราง และโครงสรางทางสณฐานวทยาของแมงมมแมหมายนาตาล (Latrodectus geometricus) ในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา

1.2.2 เพอจาแนกแมงมมแมหมายนาตาลในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา 1.2.3 เพอศกษาเกยวกบถนอาศย พฤตกรรม แหลงอาหารและประโยชนของแมงมมแมหมายนาตาล

1.3 ขอบเขตของการศกษา 1.3.1 ระยะเวลาในการศกษา : 4 สปดาห ตงแต 1 กรกฎาคม 2558 ถง 31 กรกฎาคม 2558

1.3.2 พนทดาเนนการสารวจ : ใตโตะและเกาอบรเวณโรงอาหารโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา ตาบลศรสมเดจ อาเภอศรสมเดจ จงหวดรอยเอด 1.3.3 ชวงเวลาในการสารวจ : สารวจเฉพาะชวงเวลา 12.30 – 13.00 น. และ 15.30 – 16.30 น.

1.4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1.4.1 ไดทราบลกษณะ รปราง และโครงสรางทางสณฐานวทยาของแมงมมแมหมายนาตาล

(Latrodectus geometricus) ในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา 1.4.2 ไดแนวทางในการจาแนกแมงมมแมหมายนาตาลในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา 1.4.3 ไดทราบถงถนอาศย พฤตกรรม อาหารและประโยชนของแมงมมแมหมายนาตาล 1.4.4 รจกวธในการปองกนอนตรายจากแมงมมแมหมายนาตาล

2

บทท 2 เอกสารและทฤษฎทเกยวของ

ผจดทาโครงงานไดศกษาเอกสาร ทฤษฎและงานวจยทเกยวของโดยนาเสนอในสวนทเกยวของกบโครงงาน ดงน 2.1 ความรทวไปเกยวกบแมงมม

2.1.1 ลกษณะทวไปของแมงมม

แมงมมเปนสงมชวตจาพวกสตวขาขอปลอง (Arthropoda) จดอยในชนอะแรชนดา (Class Arachnida) มลกษณะสาคญ คอ ลาตวแบงออกเปน 2 สวน คอ สวนหวและสวนอกรวมเปนชนเดยวกน (cephalothorax) และสวนทองทไมแบงเปนปลอง ดานหนาของสวนทองทเชอมตอกบสวน cephalothorax มลกษณะเปนกานเลกๆ เรยกวา เพดดเซล (pedicel) มขา 4 ค ไมมขากรรไกร ไมมหนวด หายใจโดยทอลม หรอแผงปอด (books lung) ปจจบนมแมงมมทถกคนพบแลวประมาณ 114 วงศ 3,960 สกล 45,654 ชนด โดยแมงมมสายพนธทสามารถผลตเสนใยทมคณสมบตพเศษและแตกตางจากเสนใยทสรางจากหนอนไหม คอ แมงมมทมชอวทยาศาสตรวา Araneus diadematus (garden cross-spider) พบมากในแถบยโรปและอเมรกาเหนอ และแมงมม Nephila clavipes (golden orb-web spider) ทมเสนใยเปนสเหลองทองสวยงาม พบไดในทวปอเมรกา แมงมมทง 2 ชนดนเปนแมงมมใยกลม (orb-weaver spider) ซงสรางใยทมลกษณะคลายวงลอ

การสรางเสนใยของแมงมมเกดจากตอมผลตเสนใย (silk gland) ทาหนาทผลตโปรตนทใชสรางเสนใย เมอโปรตนถกหลงผาน spinnerets 1-3 ค ทเชอมตอกบ silk glands จะถกเปลยนสถานะจากของเหลวไปเปนของแขง หลงจากนนแมงมมกจะใชขาในการถกทอโปรตนเหลานใหเปนเสนใยทมขนาดใหญขน เปนใยแมงมมทเราเหนนนเอง

ภาพท 2.1 อวยวะภายในของแมงมมเพศเมย (ทมา : https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/

Spider_internal_anatomy-en.svg/1148px-Spider_internal_anatomy-en.svg.png)

3

ตอมผลตเสนใยของแมงมม มหลายตอมซงทาหนาทผลตเสนใย โดยแตละตอมจะผลตเสนใยทมคณสมบตตางกนดงน

ตอมผลตเสนใย

Major Ampullate

ผลตเสนใยทเปนโครงสรางหลกของใยแมงมม (dragline silk) ใชสาหรบรบแรง เดนและปลอยตวจากทสง (dragline silk) มความแขงแรงและเหนยวมาก

Flagelliform ผลตเสนใยทใชสาหรบจบเหยอซงมความยดหยนสงมาก (capture silk) ใชสงสญญาณเมอเหยอตดกบ (signal line)

Minor Ampullate

เปนเสนใยชวคราวทแมงมมใชเดนขณะกาลงทอใย (นงรานชวคราวขณะกอสราง)

Piriform ผลตเสนใยสาหรบใชประสานกบจดเชอมโยง เชน กงไม

Cylindrical ผลตเสนใยตรงจดศนยกลางวงลอเพอใชเฝารอเหยอและผลตเสนใยสรางรงชนนอก

Aciniform ผลตเสนใยทใชหอหมไข หอหมเหยอและสรางรงชนใน

Aggregate ผลตเสนใยทมความเหนยวเหมอนกาว (glue silk)

Tubiliformes ผลตเสนใยทใชสรางรงไหมเพอปกปองไข (cocoon silk)

ภาพท 2.2

4

แมงมมเปนสงมชวตทจดอยในชน (Class) Arachnida ซงแตกตางกบแมลงซงจดอยในชน Insecta ดงตารางท 2.1

ตารางท 2.1 ตารางแสดงลกษณะเปรยบเทยบระหวางแมงมมกบแมลง

ลกษณะ แมงมม แมลง สวนหลกของรางกาย 2 สวน คอ Cephalothorax

และ Abdomenโดยหวและอกจะรวมเปนสวนเดยว

3 สวน คอ Head Thoraxและ Abdomen

หนวด ( Antennae ) ไมม ม

ขา 4 ค 3 ค

Pedipalps มโดยจะพฒนาไปเปนอวยวะทใชในการผสมพนธของตวผ

ไมม

สวนทปลอยพษ สวนของรยางคปาก ( Chelicerae ) หากมจะอยสวนปลายของทอง

ปก ไมม สวนใหญม ตา มตาเดยว ( Ocelli ) 6 หรอ 8 ตา ปกตมตาประกอบ 1 คหรอ

บางชนด พบตาเดยว 2 หรอ 3 ตา

อวยวะทใชในการสรางใย

แมงมมทกชนดมอวยวะพเศษทใชในการสรางใย (Spinneret)

พบในระยะตวออนหรอในแมลงบางชนด

การยอยอาหาร ยอยโดยใชเอมไซนกอนทจะมการกลนกน โดยทวไปจะยอยหลงกลน

การเจรญเตบโต ไมม Metamorphosis ตวออนคลายพอแม

แมลงหลายชนดม Metamorphosis

ในระยะตวออนและดกแด

องคประกอบทางเคมและโครงสรางของเสนใยแมงมม

องคประกอบทางเคม

เสนใยแมงมมเปนเสนใยโปรตนธรรมชาตทเรยกวา สไปโดรอน (Spidroin) ประกอบดวยกรดอะมโนหลก 2 ชนด คอ ไกลซน (Glycine) รอยละ 40 และอะลานน (Alanine) รอยละ 25 อยในรปของโคพอลเมอรทจดแบบบลอก (Block Copolymer) ในแตละบลอกประกอบดวย อะลานนและไกลซน 4-9 โมเลกล สไปโดรอน ม 2 ชนด คอ สไปโดรอน 1(Spidroin 1) ซงเปนบลอกโคพอลเมอรทมลาดบกรดอะมโนอะลานนมากกวา (Alanine-rich) และสไปโดรอน 2 (Spidroin 2) ซงเปนบลอกโคพอลเมอรทมลาดบกรดอะมโนไกลซนมากกวา (Glycine-rich) องคประกอบทเหลอ คอ กรดอะมโนชนดอน ไกลโคโปรตนเกลออนนทรย สารประกอบซลเฟอร และเอมน ซงปรมาณสารตางๆเหลานจะแตกตางกนตามสายพนธของแมงมม

5

โครงสรางของเสนใยแมงมม

ลกษณะภาคตดขวางของเสนใยแมงมมเปนวงกลม ชนนอกสดเปนชนไขมน ถดเขามาเปนชนไกลโคโปรตน แกนกลางของเสนใย คอ สวนของโปรตนทเรยกวา สไปโดรอน (Spidroin) สวนโครงสรางโมเลกลของเสนใยแมงมมนนประกอบดวยสวนทมการจดเรยงตวอยางเปนระเบยบหรอสวนทเปนผลก (crystalline region) ทเกดจากการสรางพนธะไฮโดรเจนระหวางC=O กบ N-H ของกรดอะมโนระหวางสายพอลอะลานนทอยคกน เกดเปนโครงสรางแบบแผน เรยกวา แผนพลทบตา(β- pleatedsheet ) บรเวณทเปนผลกเปนสวนททาใหเสนใยมความแขงแรง สวนทเหลอเปนบรเวณของอสณฐาน (amorphous region) ทมการจดเรยงตวอยางไมเปนระเบยบ เกดจากการสรางพนธะไฮโดรเจนระหวาง C=Oของกรดอะมโนหนงกบ N-H ของกรดอะมโนถดไปอก 4 หนวยในสายพอลไกลซนเดยวกนเกดโครงสรางในลกษณะบดเปนเกลยวขดคลายสปรง เรยกวา เกลยวแอลฟา (α-helix) โครงสรางทบดเปนเกลยวนทาใหเสนใยยดหยนไดเมอมแรงมากระทา จากโครงสรางดงกลาวทาใหเสนใยแมงมมมจดเดนในดานสมบตเชงกลทงในแงของความแขงแรงและความยดหยน

เสนใยแมงมมมความแขงแรง ความยดหยน และความเหนยวมากกวาเสนใยไหมซงเปนเสนใย

ธรรมชาต และเสนใยสงเคราะหอยางไนลอน และเมอเปรยบเทยบกบวสดอน เชน เสนใยคารบอนและเหลก พบวา เสนใยแมงมมกยงมความยดหยน และความเหนยวมากกวาวสดเหลานน จากจดเดนดานสมบตเชงกลของเสนใยแมงมม อาจจะเปนแนวทางทนาสนใจในการนาเสนใยแมงมมมาประยกตใชงานดานตางๆ เชน เสอเกราะกนกระสนนาหนกเบา เขมขดนรภย รมชชพ บรรจภณฑทยอยสลายไดตามธรรมชาต หรอแมแตวสดทางการแพทย (ไหมเยบแผล เสนเอนเทยม) เปนตน อยางไรกตามเนองจากการผลตเสนใยแมงมมให ไดปรมาณมากนนเปนเรองยาก การนาแมงมมมาเลยงรวมกนในปรมาณมากทาใหแมงมมกนกนเอง อกทงเสนใยแมงมมมขนาดเลกมาก เราตองใชแมงมมถง 400 ตวในการผลตผาขนาดหนงตารางหลา นอกจากนเสนใยแมงมมยงแขงตวเมอสมผสอากาศ จงจาเปนตองอาศยการพฒนางานวจยเพอผลตเสนใยแมงมมเลยนแบบธรรมชาต ไมวาจะเปนการสงเคราะหโปรตนเสนใยแมงมม หรอการตดตอยนทเกยวกบการสรางเสนใยของแมงมมเขาไวในรหสพนธกรรมของสงมชวตอน เชน ตวไหม เปนตน คาดวาในไมชาเราอาจจะไดสวมใสหรอใชผลตภณฑทผลตจากเสนใยแมงมมกเปนได

ภาพท 2.3

6

6

2.1.2 ลกษณะทางกายวภาคของแมงมม รางกายของแมงมมประกอบไปดวย 2 สวนหลก คอ Cephalothorax และ Abdomen โดยมสวนทเชอมทง 2 สวนเขาดวยกนคอ Pedicell ดงภาพท 2.4

แมงมมแตกตางจากแมลงทมรางกายแบงออกเปน 2 สวน คอสวนแรกมสวนหวและอกเชอมเปนสวนเดยวกน (cephalothorax) แยกออกจากสวนทสองคอสวนทอง (abdomen) อยางชดเจน มเปลอกแขง (carapage) หมอยทงดานบนและดานลาง เปนทตงของตา ปาก มเพดพลพ (pedipal) ยนยาวออกมาดานหนาใชสาหรบเขยอาหารเขาปาก แมงมมบางชนดมเพดพลพยาวจนคลายขาแตไมไดทาหนาทเกาะหรอเดน ม เขยวทแหลมคมใชกดเหยอได มขา 4 ค แตละขาเปนขอปลองตอๆ กน ทปลายขามเลบเลกแหลม มนจะใชนามนลน ๆ เคลอบเลบนไว ทาใหเดนไปมาบนใยแมงมมเหนยวๆ ได สวนทองไมไดแบงเปนปลอง มลกษณะเปนถงนมๆ มนอยชนดทมเปลอกแขงหม สวนทองในเพศเมยมชองเปดของระบบหายใจ อวยวะขบถาย และรยางคปลอยเสนใย อยางไรกตามแมงมมบางชนดไมสรางเสนใย เชนแมงมมบานสนาตาลมขายาวทอยตามหองนาคอยจบแมลงสาบและสามงามกน รยางคผลตและปลอยเสนใย (spinneret) ของ แมงมมอยทปลายสดของสวนทอง แมงมมจะชกใยเพอสรางทอยอนปลอดภย และใชจบเหยอนอกจากนยงใชใยสรางถงใสไขของมนดวย ทปากของแมงมมมเขยวพษ ใชปองกนตวและฆาเหยอ ปากเลกๆ ของแมงมมใชเคยวเหยอไมได มนจะใชเขยวพษฆาเหยอหรอทาใหเปนอมพาต แลวใชปากดดของเหลวจากเหยอกนเปนอาหาร เมอแมงมมโตขน มนจะสรางรงของตวเอง โดยแมงมมตนไมจะปลอยใยยดไวตามกงไม ใยแมงมมมหลายแบบ ทงแบบกลม สามเหลยมและสเหลยม ใยแมงมมเปนกบดก เมอแมลงบนไปตดใยแมงมมเหนยวๆ มนจะหนไปไหนไมไดและถกแมงมมจบกนเปนอาหาร

ภาพท 2.4 ลกษณะทางกายวภาคของแมงมม (ทมา : http://www.siaminsectzoo.com)

7

ภาพท 2.5 ลกษณะทางกายวภาคของแมงมม (มองดานหลง) (ทมา : http://keys.lucidcentral.org/keys/v3/theridiidae/key/)

ภาพท 2.6 ลกษณะทางกายวภาคของแมงมม (มองจากดานขาง) (ทมา : http://keys.lucidcentral.org/keys/v3/theridiidae/key)

8

2.7 ลกษณะทางกายวภาคของแมงมม (มองจากดานทอง) (ทมา : http://keys.lucidcentral.org/keys/v3/theridiidae/key/)

ภาพท 2.8 สวนประกอบของรางกายแมงมม (ทมา : http://www.biodiversityexplorer.org/arachnids/spiders/anatomy.htm)

9

ภาพท 2.9 สวนประกอบของรางกายแมงมม (มองดานทอง) (ทมา : http://www.biodiversityexplorer.org/arachnids/spiders/anatomy.htm)

ภาพท 2.10 Comb of the IV leg tarsus (ทมา : http://keys.lucidcentral.org/keys/v3/theridiidae/key/)

10

ภาพท 2.11 ตาแหนงและลกษณะการวางตวของตาแมงมม (ทมา : http://www.mnh.si.edu/highlight/sem/spiders.html

2.2 ค าศพทส าคญทใชในการศกษาแมงมม

Anterior lateral eyes (ALE): ตาทอยสดปลายแถวหนาแตละขาง Anterior median eyes (AME): ตาคกลางของตาแถวหนา Anterior spinnerets: อวยวะปนใยคหนา Chilum (p=chila): แผนแขงขนาดเลกทฐานของ chelicerae ซงอยใต clypeus Claw tuft: กลมขนหนาใตคเลบปลาย tarsus Clypeus: พนทของ carapace ทอยระหวางขอบดานหนากบตา Cribellum: แผนผลตใยคลายตะแกรงอยดานหนาของอวยวะปนใย(spinnerets) Calamistrum: ขนทดดแปลงคลายหวเรยงเปนแถวตรงหรอรปไขอยบนขาคท ๔ สวน matatarsus Diaxial: สวน chelicerae ทขยายออกทางดานลาง โดยสวนเขยว (fang) เคลอนทตรงเขาตรงกลางระหวางเขยว Endite: สวนฐานของ palp บางครงเรยก maxilla หรอ gnathocoxa Labral spur: หนามสนทยนออกจากสวน labrum Laterigrade: แมงมมทเคลอนไหวทางดานขางคลายปโดยขาชออกทางดานขาง Paraxial: ลกษณะ chelicerae ขยายตรงไปทางดานหนา เขยวเคลอนไหวชไปยงสวนทอง Posterior lateral eyes (PLE): ตาทอยปลายสดแตละขางของตาแถวหลง Posterior median eyes (PME: ตาคกลางของตาแถวหลง Posterior spinnerets: อวยวะปนใยคหลง Procurved: โครงสรางแถวทโคงขนทางดานหนาของสวนกลาง Prograde: แมงมมทเคลอนไหวไปดานหนาและหลง โดยขาสองคหนาชไปขางหนา ขาสองคหลงชไปดานหลง Recurved: โครงสรางแถวทโครงเวาลงอยดานหลงของสวนกลาง

11

Scopula: กลมขนหนาแนนทอยบนขอบหนาของ chelicerae หรอปลายของ endite หรอ ดานลางของขาปลองปลายสด Serrate bristle: ประเภทของขนทโคงเลกนอยทอดยาวบนขางใดขางหนง Stridulating organ: รองเลกหลายรองเรยงกนบนแผนแขง เปนอวยวะทใชในการทาเสยง Trichobothria (p=trichobothrium): โครงสรางคลายขนตงอยในแองหรอหลมบนขาหรอpalp สามารถเคลอนไหวได ตวเตมวยของแมงมมโดยทวไปมความยาวของลาตวขนาด 2-10 มลลเมตรแตบางชนดอาจมขนาด

ใหญกวานนจนถงประมาณ 8-9 เซนตเมตรจานวนตาของแมงมมจะแตกตางกนออกไปโดยมเปนคๆ 2-8 ตาแลวแตชนดแตโดยสวนใหญจะม 8 ตาหากอาศยอยในถาตาของแมงมมชนดนนอาจจะไมทางานและววฒนาการจนหายไปในทสดขนาดของตาและการจดเรยงตวของตาแตละตาแหนงกแตกตางกนระหวางวงศจนเปนทนาสนใจของการววฒนาการของมนแมวาจานวนขาของแมงมมจะม 8 ขาเหมอนกนทกตวลกษณะและจานวนของหนามกรงเลบและอวยวะรบสมผสบนขาอาจมความแตกตางกนระหวางวงศหรอระหวางชนดนอกเหนอจากขาทงแปดแลวแมงมมจะมรยางคปากสวนหนาอกเรยกวา pedipalp ซงมสวนชวยในการจบและจดเหยอระหวางการกนควบคกบ chelicerae แมงมมทสรางพษจะปลอยพษจากตอมพษสตวของเหยอพรอมไปดวยกบนายอยผานทางเขยว (fang) ทอยทปลาย

Pedipalp จะมลกษณะคลายขาแตจานวนปลองจะนอยกวาแตในตวผทเตมวยปลองสวนปลายของ pedipalp จะพฒนาบวมโตขนเหมอนนวมในนกมวยเพอใชเปนทเกบและชวยในการถายสเปรมไปยงอวยวะสบพนธของตวเมยในระหวางการผสมพนธดงนนแมงมมจะมววฒนาการของลกษณะองคประกอบของอวยวะสบพนธของทงสองเพศนใน ของ chelicerae ขณะกดเหยออยเพอสลบเหยอและยอยเนอเยอของเหยอกอนทจะดดอาหารทยอยแลวเขาไปทางปากตอไป เหมาะสมราวกบกญแจกบลกกญแจเฉพาะเจาะจงของแตละชนดนอกจากน pedipalp ของตวผบางชนดมสสนและขนาดทเดนแตะตาและสามารถเคาะจงหวะหรอยกรายราในการเกยวพาราสตวเมยดวย

แมวาแมงมมทกตวจะสามารถสรางเสนใยไดแตลกษณะการใชเสนใยจะแตกตางกนขนกบลกษณะการดารงชวตของมนแมงมมสวนใหญจะสรางใยขนมาเปนตาขายเพอดกจบอาหารลกษณะความเหนยวขนาดโครงสรางและมมของใยแตละชนดจะมลกษณะแตกตางกนเพอความเหมาะสมในการจบเหยอทตางกนและการสนสะเทอนของใยททาขนนอกจากใชเปนตวบอกวาเหยอมาตดกบดกหรอมาใกลทซอนตวของมนเพอจะไดพรอมทจะออกไปจดการกบเหยอแลวจงหวะการสนสะเทอนบนเสนใยทเฉพาะเจาะจงสามารถใชเปนสอในการแสดงหรอตอบรบในการเกยวพาราสไดดวยนอกจากนนมนยงใชใยในการสรางทพกอาศยหลบตวหอหมไขเปนถง (egg sac) เพอปองกนไขทวางออกนอกรางกายในชวงพฒนาการของตวออนจากภาวะทไมเหมาะสมหรอใชเปนเสนใยทชวยประกนความปลอดภยในการเคลอนทจากทหนงไปทหนงระหวางพนผวรวมทงชวยเปนบอลลนในการลอยตวกลางอากาศในการยายถนในบางชนดและอนๆอกมากมายสาหรบแมงมมทอาศยและจบ

12

เหยอในนาจะใชใยรวมทงขนบรเวณขางลาตวเปนสวนชวยในการเกบฟองอากาศบนผวนาลงสใต นาเพอใหอากาศซมผานทางผวหนงในการหายใจ

อวยวะทชวยในการแลกเปลยนกาซระหวางเลอดกบบรรยากาศภายนอกในแมงมมเรยกวา book lung ซงจะตงอยในตาแหนงดานลางของทองคอนไปดานหนาประกอบดวยเนอเยอบางๆพบซอนกนหลายๆชนเพอเพมเนอท ในการแลกเปลยนกาซ นอกจากนน กมทอลมแตกแขนงเขาไป เพมประสทธภาพในการแลกเปลยนอากาศภายในรางกายอก 1 คดวยถดจาก book lung ในเพศเมยจะมแผนแขงอยเหนอรเปดของอวยวะสบพนธเรยกวา epigynum ซงแตละชนด จะมขนาดรปรางลกษณะ และองคประกอบทววฒนาการไปควบคกบ pedipalp ของแมงมมตวผแตกตางกน

พฤตกรรมการหาเหยออาจแบงคราวๆ ได 2 พวกใหญๆ คอพวกทสรางใย (web building spiders) และพวกทไมสรางใย (wandering spiders) ในการจบเหยอคงเปนทนาสนใจกนนะวาพฤตกรรมการเลอกทอยอาศยและสรรวทยาของ 2 พวกนจะม ความแตกตางกนอยางไรบาง นองศกษาแผนภาพประกอบสาหรบตาแหนงและชอของอวยวะขณะทาการศกษาถานองๆ คนใดมความสนใจกอาจจะลองจาแนกกลมยอยของแตละพวกลงไปอก (พชน วชตพนธ)

แมงมมทกชนดมสญชาตญาณของนกลา มบทบาทเปนผลาในระบบนเวศ เหยอสวนใหญทเปนอาหารของแมงมมคอแมลง และสตวขาปลองอน ๆ แตกพบบางทเปนสตวเลยงลกดวยนม นก และสตวสะเทนนาสะเทนบก เนองจากแมงมมสามารถฆาเหยอขนาดใหญอยางสตวเลยงลกดวยนมไดนเอง เปนสาเหตททาใหมนษยกลวแมงมม ดวยพษทรนแรง อกทงหนาตา รปรางมขนปกคลม จงไมคอยมใครอยากใหมนไตหรอเดนบนตวของเรา อยางไรกตามภาพอนนากลว พษรนแรงของแมงมมไมกชนดทพบในโลกกสงผลใหคนเรามองแมงมมทงหมดเปนผรายตามไปดวย แมงมมบางกลมไมมตอมพษ หรอมพษนอยมากเพยงแคทาใหเหยอจาพวกแมลงหวตายเทานน กถกเหมารวม กลายเปนผรายไปดวย ดงนนในการศกษาแมงมมใหสนก จงควรวางใจไดแลววาแมงมมไมนากลวอยางทคด หากเรารจกระวงและสมผสแมงมมดวยความเขาใจทงพฤตกรรม ความกาวราว ประเภทของพษ และการปฐมพยาบาลเบองตนหากถกกด

2.3 แมงมมพษทพบในประเทศไทย

ปจจบนแมงมมกระจายไปทวโลกไดอยางงายดาย เนองจากการคาขาย ตดตอเดนทางไป -มาของคนทวโลกงายขน แมงมมจงมโอกาสกระจายไปกบมนษยเชนกน ทวโลกมแมงมมทตงชอแลวประมาณ 45,000 ชนด แตมรายงานวากดคนเพยง 180 ชนด และมเพยง 2-3 ชนดเทานนทพษทาอนตรายกบคนถงขนเสยชวต สวนในประเทศไทยมรายงานแมงมมกดคนแลว 8 ชนด และยงมแมงมมพษอน ๆ อก รวม 17 ชนด ซงการจดกลมแมงมมพษแบงตามความรนแรงของพษ และประเภทของพษทมผลตอระบบรางกาย หากจดแบงตามพษทสงผลตอระบบรางกาย ไดแก กลมพษทาลายระบบประสาท ไดแก แมงมมสกลแมมาย (Latrodectus) เชน แมมายดา (L. mactans) แมมายนาตาล (L. geometricus) แมมายใหญ (L. elegans) แมงมมสกล Cheiracanthiumแมงมมใยทอง (Nephila) แมงนงซน( Argiope) และ Parawixia บง (Theraphosid

13

spider) พบหลายสกลในเมองไทย เชน Haplopelma, Selenocosmia, Phlogiellus, Ornithoctonus เปนตน สวนแมงมมอน ๆ เชน แมงมมหมาปา (Lycosid spider) แมงมมพเนจร (Heteropoda) แมงมมใยทอ (Agelenid spider) นอกจากนพวกททาลายระบบประสาททพบในตางประเทศ เชน แมงมม Sydney funnel-web spider ( Atraxrobustus) พบในออสเตรเลย แมงมม Phoneutrianigriventer พบในประเทศบราซล สาหรบกลมทพษทาลายระบบเลอด เชน แมงมมสนาตาล Brown Recluse ( Loxosceles recluse ) และยงมแมงมมอน ๆ ทมพษทาลายระบบเลอดดวย คอ แมงมมหมาปา แมงมมใยทอง แมงมมใยกลม ดวย

การจดกลมแมงมมพษตามระดบความรนแรงของพษ

เพอใหเกดความรและความสบายใจในการศกษาแมงมม พวกเราไดจดแมงมมตามความรนแรงของพษ เปนการเตอนใจวาหากเจอแมงมมกลมนอยาไดสมผสโดยตรงและศกษาดวยความระมดระวง รวมทงชวยกนสอดสองดแล พบเหนการแพรกระจาย ใหแจงผเชยวชาญและชวยกนกาจด และมาสงเสรมใหมการเลยงเพอความสนก เพราะแมงมมกลมนมความทนทานและกระจายพนธไดเรวมาก จดกลมแมงมมพษในประเทศไทยแบงออกเปนสามระดบดงตารางท 2.2 (ประสทธ วงษพรม)

ตารางท 2.2 การจดกลมความรนแรงของพษแมงมม

ความรนแรงของพษ ตวอยางแมงมม

พษรนแรง อนตรายถงชวต แมงมมแมมายดา(Latrodectusmactans) แมงมมแมมายนาตาล( Latrodectusgeometricus) แมงมมนาตาล (Loxosceles recluse) แมงมม

พษสรางความเจบปวด บงวงศ Theraphosidae สกล Haplopelma, Selenocosmia ,Phlogiellus ,Ornithoctonus แมงมมถงสกล Chieracanthium แมงมมหมาปา (Pardosa)

พษออนไมสรางความเจบปวด แมงมมสวนทองสามเหลยม (Parawixiadehaani) แมงนงซน (Argiope) แมงมมพเนจร (Heteropoda) แมงมมใยทอง (Nephila)

2.4 การปฐมพยาบาลเมอถกแมงมมกด

พษของแมงมมประกอบดวยโปรตนซบซอนและสารทไมใชโปรตน เมอถกกดจะไมปวดทนท แตจะเรมปวดหลงจากนน 3-5 นาท และจะปวดรนแรงขนในชวง 15-3 นาท ขนกบชนดของแมงมม บางชนดปวดนานถง 24 ชวโมง รอยแผลถกกดจะบวมแดงเปนจาชาเลก ๆ ในกลมแมมายเมอถกกดรอบรอยกดจะมอณหภมสงขนเลกนอย เกดอาการชา เกรง คลายเปนอมพาต หายใจตดขด เมอรตววาถกกดในชวงแรก หมอจะรกษาตามอาการ คอ กนยาแกปวด ยาตานฮสตามน หากอาการปวดทเลา อาจจะกนยาทตานเชอลดการอกสบของแผล สาหรบประสบการณพบวาเมอถกแมงมมถงกดจะปวดนานราว 30-40 นาท มอาการปวดรวมกบอาการ

14

ชาจากรอยแผลและแผขยายกวางออกไป หากไมแพพษจะหายเอง แตหากมยาระงบอาการปวดไดละลดความทรมานลงได สวนแมงมมจาพวกบง หากกดไมลกหรอไมหนกจะปวดนาน 30 นาท อาจมอาการงวงรวมดวย ในกรณทถกกดลกและรนแรง จะปวดมากและอาจเสยงตอการตดเชอ ควรปองกนการตดเชอและอกเสบ ปองกนการลกลามของแผล แมงมมกลมพษออนนนอาการปวดมเพยงเลกนอย สวนมากจะหายปวดภายใน 10-15 นาท อยางไรกตามเมอทราบวาถกแมงมมกดและพบตว ควรจะเกบตวอยางแมงมมทกดไวดวย เพอประกอบการวนจฉย เปนประโยชนตอการรกษาดวย หากไมทราบหรอจบไมได ควรรบปรกษาแพทยทนท

ตามปกตแมงมมจะไมจโจมเขามาทารายคน แตมกจะหลบหนไปยกเวนกรณทคนเขารบกวนแบบจวนตว ซงจะปองกนตวตามสญชาตญาณ ดงนนไมควรเปนกงวลกบการศกษาแมงมมในธรรมชาต อยางไรกตามควรหลกเลยงการสมผสแมงมมโดยตรง แมแมงมมจะมพษแตในประเทศไทยยงไมพบแมงมมทกดคนเปนอนตรายถงชวต

15

บทท 3 อปกรณและวธการศกษา

3.1 อปกรณ สารเคมและเครองมอ

(ก) (ข)

(ค) (ง)

(ค) (ง)

(จ) (ฉ)

(จ) (ฉ)

ภาพท 3.1 อปกรณและเครองมอทใชในการสารวจ (ก) กลองถายรป (ข) เขมทศ, (ค) ไมบรรทด, (ง) เทปวด, (จ) แวนขยาย, (ฉ) เอทานทล 70%

16

(ช) (ซ)

(ค) (ง)

(ฌ) (ญ)

(ฎ) (ฏ)

(ฐ) (ฑ)

17

ภาพท 3.1 (ตอ) (ช) เขมเขย (ซ) ปากคบ, (ฌ) จานเพาะเชอ, (ญ) กลองจลทรรศนแบบ 3 มต, (ฎ) ขวดและกลองพลาสตกมฝาปด (ฏ) ขวด vial 5 cc พรอมจกและฝาปด (ฐ) silica sand (ฑ) พกน

3.2 วธการศกษา 1. สารวจภาคสนามโดยการสมสารวจบรเวณใตโตะ เกาอ ทคาดวาจะมแมงมมชนดนอาศยอย พรอมบนทกลกษณะการชกใย พฤตกรรม ถงไข และอาหารทตดในเสนใย

2. เกบตวอยางแมงมมดวยขวดพลาสตกใสทมฝาปด 3. เกบรกษาตวอยางแมงมมบางสวนโดยวธการดอง และเลยงบางสวนไวในกลองเลยง 4. ศกษาและจดบนทกลกษณะ รปรางและโครงสรางภายนอกของแมงมมโดยสองภายใตกลอง

จลทรรศน 3 มตและถายรปสวนประกอบตางๆ ของแมงมมดวยกลองถายรป พรอมวาดภาพ 5. วดขนาด ความยาวของสวนประกอบตางๆ ของแมงมมทเกบรกษาดวยการดองดวยไมบรรทด 6. จาแนกแมงมมโดยใชรปวธาน (key) ในการจาแนกในระดบวงศและสกลตามลาดบ 7. นาขอมลทบนทกไดใหผเชยวชาญดานแมงมมชวยตรวจสอบความถกตอง

ภาพท 3.2 แผนทดาวเทยมแสดงตาแหนงพนทสารวจแมงมมในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา จาก Google Earth

18

ภาพท 3.3 โรงอาหารทสารวจแมงมมแมหมายนาตาลในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา

ภาพท 3.4 ลกษณะพนทททาการสารวจแมงมมแมหมายนาตาลในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา (สารวจใตโตะและเกาอ)

19

บทท 4 ผลการศกษา

4.1 ผลการศกษา การศกษานมวตถประสงคเพอศกษาเกยวกบลกษณะโครงสรางทางสณฐานวทยาของแมงมม

แมหมายนาตาล (Latrodectus geometricus) เพอเปนแนวทางในการจาแนกชนด และศกษาชววทยา บางประการของเเมงมมชนดน โดยสมเกบตวอยางแมงมมแมหมายนาตาลจากแหลงอาศยในโรงเรยน ศรสมเดจพมพพฒนาวทยา จงหวดรอยเอด เปนเวลา 4 สปดาห แลวนามาศกษาภายใตกลองจลทรรศนแบบ 3 มต

จากการสารวจพบแมงมมแมหมายนาตาล จานวน 12 ตว เปนเพศเมย 11 ตว และเพศผ 1 ตว ซงมลกษณะทางสณฐานวทยา ดงน

เพศเมยมขนาดใหญกวาเพศผประมาณ 10 เทา ดงภาพท 4.1ก และ 4.1 ข

(ก) (ข) ภาพท 4.1 แมงมมแมหมายนาตาล (ก) เพศเมย (ข) เพศผ

มความยาวจากปลายขาคท 1- 4 ยาว 37.4 mm. สวนหวและอก (cephalothorax) ยาว 3.1 mm.

สวนทอง (abdomen) ยาว 5.3 mm. เขยว (fang) วางตวในแนวขยบเขาหากนในแนวระนาบ (diaxial) ดงภาพท 4.2

ภาพท 4.2 ลกษณะเขยวของแมงมมแมหมายนาตาล (เพศเมย)

20

palp ยาว 2.9 mm. ปลาย palp มสเขม ดงภาพท 4.3

(ก) (ข)

ภาพท 4.3 ลกษณะ palp ของแมงมมแมหมายนาตาล (ก) เพศเมย (ข) เพศผ ขาม 4 ค คทยาวทสด คอ คท 1 รองลงมา คอ ขาคท 4 และคท 2 ตามลาดบ เเละสนทสด คอ คท 3

ขาม 7 ปลอง ดงภาพท 4.4

ภาพท 4.4 ลกษณะขาของแมงมมแมหมายนาตาล (เพศเมย)

ดานลางของ tarsi ขาคท 4 มการเรยงตวของเสนขนเปนแนวคลายหว แตละซมรอยหยก (serrated bristle) ดงภาพท 4.5

ภาพท 4.5 ลกษณะ serrated bristle ของขาของแมงมมแมหมายนาตาล ดานลางของ tarsi ขาคท 4

21

ขอตอมสเขม ขาคท 1 และ 2 เหยยดไปดานหนา ขาคท 3 และ 4 เหยยดไปดานหลง ดงภาพท 4.6

(ก) (ข)

ภาพท 4.6 ลกษณะการเหยยดขาของแมงมมแมหมายนาตาล (ก) เพศเมย (ข) เพศผ

ปลายขาทง 4 คมเลบ (claw) ขางละ 3 เลบ โดย 2 อนเปนคดานบน และอก 1 อนไมมคมขนาดเลกอยตรงกลางดานลาง ดงภาพท 4.7

ภาพท 4.7 ลกษณะเลบ (claw) ของแมงมมแมหมายนาตาล (เพศเมย) ตาม 4 ค มขนาดเทากนจดเรยง 2 แถว แถวละ 2 ค การจดเรยงของตาเปนแบบ recurred row ดง

ภาพท 4.8

ภาพท 4.8 ลกษณะตาและการจดเรยงของตาแมงมมแมหมายนาตาล (เพศเมย)

Leg I Leg II

Leg III Leg IV

เลบ (claw)

22

อวยวะชกใย (spinnerets) อยใตสวนทองม 4 spinnerets ดงภาพท 4.9

ภาพท 4.9 ลกษณะอวยวะชกใย (spinnerets) ของแมงมมแมหมายนาตาล (เพศเมย) อวยวะหายใจหรอปอดแผง (book lung) ม 1 ค อยดานลางของสวนทอง มลกษณะดงภาพท 4.10

ภาพท 4.10 ลกษณะอวยวะหายใจหรอปอดแผง (book lung) ของแมงมมแมหมายนาตาล (เพศเมย)

23

ภายในอวยวะสบพนธเพศเมย ม genitalia 1 ค รปคลายดมเบลล (dumb-bell shape) ลกษณะดงภาพท 4.11

ภาพท 4.11 ลกษณะภายในอวยวะสบพนธของแมงมมแมหมายนาตาล เพศเมยม genitalia 1 ค

สวนทอง (abdomen) คลายรปไข มลกษณะเดน คอ ใตทองเปนรปนาฬกาทรายสเหลองสม (hourglass mark) มลกษณะดงภาพท 4.12

(ก) (ข) ภาพท 4.12 ลกษณะเดนใตทองเปนรปนาฬกาทรายสเหลองสม (hourglass mark) ของแมงมมแม

หมายนาตาล (ก) เพศเมย (ข) เพศผ

24

มลายจดภายในมสนาตาล เหลอง สม ถกลอมดวยสนาตาลดา ม 3 แถวๆ ละ 4 จด ซงแตละตวมลกษณะแตกตางกนไปตามวยและถนทอยอาศย ดงภาพท 4.13

ภาพท 4.13 ลกษณะลวดลายบนสวนทองของแมงมมแมหมายนาตาล (เพศเมย)

ลกษณะถงไข (egg sac) รปทรงกลมสครมถงขาวเหลองออน ผวถงไขมลกษณะเปนหนามคลายทนระเบด ดงภาพท 4.14

ภาพท 4.14 ลกษณะถงไข (egg sac) ของแมงมมแมหมายนาตาล

นอกจากนนยงมการลอกคราบเปนระยะ ดงภาพท 4.15 ภาพท 4.15 ลกษณะลอกคราบของแมงมมแมหมายนาตาล (เพศเมย)

25

ภาพท 4.16 ลกษณะวยออนของแมงมมแมหมายนาตาล (อาย 1-2 วน)

ภาพท 4.17 วยออนของแมงมมแมหมายนาตาล (อาย 1-2 วน) กาลงกนกนเอง

จากการจาแนกโดยใชรปวธาน พบวา แมงมมแมหมายนาตาลชนดนอยในวงศ Theridiidae สกล Latrodectus สวนใหญพบบรเวณใตมมโตะและเกาอตางๆ ทบรเวณนนไมชนเกนไป มนสยไมกาวราว จะอยนงๆ ภายในรง เมอถกรบกวนจะหลบเขามมโตะหรอมมเกาอทนท นอกจากนนมการลอกคราบเปนระยะ อาหารของ แมงมมชนดน ไดแก แมลงขนาดเลก เชน จงหรด ยง แมลงคอมทอง แมงมมใยยง และแมงมมแมหมายตวผ (หลงจากผสมพนธ) ประโยชน ชวยควบคมจานวนประชากรแมลงในระบบนเวศ

26

บทท 5 สรปผลและอภปรายผล

5.1 สรปผลการศกษา

จากการสารวจพบแมงมมแมหมายนาตาล จานวน 12 ตว เปนเพศเมย 11 ตว และเพศผ 1 ตว ซงมลกษณะทางสณฐานวทยาโดยสงเขป คอ มความยาวจากปลายขาคท 1- 4 ยาว 37.4 mm. สวนหวและอก (cephalothorax) ยาว 3.1 mm. สวนทอง (abdomen) ยาว 5.3 mm. เขยว (fang) วางตวในแนวขยบเขาหากนในแนวระนาบ (diaxial) palp ยาว 2.9 mm. ปลาย palp มสเขม ขาม 4 ค คทยาวทสด คอ คท 1 รองลงมา คอ ขาคท 4 และคท 2 ตามลาดบ เเละสนทสด คอ คท 3 ขาม 7 ปลอง ดานลางของ tarsi ขาคท 4 มการเรยงตวของเสนขนเปนแนวคลายหว แตละซมรอยหยก (serrated bristle) ขอตอมสเขม ขาคท 1 และ 2 เหยยดไปดานหนา ขาคท 3 และ 4 เหยยดไปดานหลง ปลายขาทง 4 คมเลบ (claw) ขางละ 3 เลบ โดย 2 อนเปนคดานบน และอก 1 อนไมมคมขนาดเลกอยตรงกลางดานลาง ตาม 4 ค มขนาดเทากนจดเรยง 2 แถว แถวละ 2 ค การจดเรยงของตาเปนแบบ recurred row อวยวะชกใย (spinnerets) ม 4 spinnerets อวยวะหายใจหรอปอดแผง (book lung) ม 1 ค อยดานลางของสวนทอง อวยวะสบพนธเพศเมย (genitalia) ม 1 ค รปคลายดมเบลล (dumb-bell shape) สวนทอง (abdomen) คลายรปไข มลกษณะเดน คอ ใตทองเปนรปนาฬกาทรายสเหลองสม (hourglass mark) มลายจดภายในมสนาตาล เหลอง สม ถกลอมดวยสนาตาลดา ม 3 แถวๆ ละ 4 จด ซงแตละตวมลกษณะแตกตางกนไปตามวยและถนทอยอาศย ลกษณะถงไข (egg sac) รปทรงกลมสครมถงขาวเหลองออน ผวถงไขมลกษณะเปนหนามคลายทนระเบด และการจาแนกพบวา แมงมมแมหมายนาตาลชนดนอยในวงศ Theridiidae สกล Latrodectus สวนใหญพบบรเวณใตมมโตะและเกาอตางๆ ทบรเวณนนไมชนเกนไป มนสยไมกาวราว จะอยนงๆ ภายในรง เมอถกรบกวนจะหลบเขามมโตะหรอมมเกาอทนท นอกจากนนมการลอกคราบเปนระยะ อาหารของ แมงมมชนดน ไดแก แมลงขนาดเลก เชน จงหรด ยง แมลงคอมทอง แมงมมใยยง และแมงมมแมหมายตวผ (หลงจากผสมพนธ) ประโยชน ชวยควบคมจานวนประชากรแมลงในระบบนเวศ

5.2 อภปรายผล จากการสารวจ พบแมงมมแมหมายนาตาลเฉพาะใตโตะและใตเกาอในโรงอาหารของโรงเรยน

ศรสมเดจพมพพฒนาวทยาเพยงทเดยว ทงนอาจเปนเพราะเปนบรเวณทเหมาะสมกบการอยอาศยและหาอาหารของแมงมมชนดน แมจะมครและนกเรยนจานวนนบพนคนไปใชโรงอาหารเกอบทกวน แตกไมม ใครไดรบอนตรายจากแมงมมแมหมายนาตาลกดหรอทาอนตราย แสดงวา แมงมมแมหมายนาตาลไมไดดรายตามทเปนขาวในสอตางๆ ดงนน ไมควรตระหนก ตกใจใหมากและไมไปรงแกแมงมม หรอทาความสะอาดอาคารททางาน ทพกอยเสมอ คงไมไดรบอนตรายจากแมงมมชนดนอยางแนนอน

27

5.3 ขอเสนอแนะ 5.3.1 ควรมการสารวจแมงมมในสถานทอนๆ ดวย จะไดทราบถงความแตกตางของจานวนและชนดแมงมมแมหมายนาตาลในแตละระบบนเวศ 5.3.2 ควรมการศกษาโดยมการเกบตวอยางแมงมมทกๆ ระยะดวย จะทาใหศกษารายละเอยดทางสณฐานวทยาและจาแนกทางอนกรมวธานได

5.4 ประโยชนทไดรบ 5.4.1 ไดทราบลกษณะ รปราง และโครงสรางทางสณฐานวทยาของแมงมมแมหมายนาตาล

(Latrodectus geometricus) ในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา 5.4.2 ไดแนวทางในการจาแนกแมงมมแมหมายนาตาลในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา 5.4.3 ไดทราบถงถนอาศย พฤตกรรม อาหารและประโยชนของแมงมมแมหมายนาตาล 5.4.4 รจกวธในการปองกนอนตรายจากแมงมมแมหมายนาตาล

28

เอกสารอางอง

นรนทร ชมพพวง. 2554. ความหลากหลายทางชนดของแมงมมในพนทปาทตยภมและพนทเกษตรท ต าบลไหลนาน อ าเภอเวยงสา จงหวดนาน. วทยานพนธปรญญาโท. บณฑตวทยาลย. จฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรงเทพฯ. Crista L. Deeleman-Reinhold. 2001. Forest Spiders of South East Asia. Brill Leiden Boston Kolin .

29

ภาคผนวก

- ภาพประกอบโครงงาน

ภาพท 6.1 สารวจแมงมมแมหมายนาตาลบรเวณตางๆ ในโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา

ภาพท 6.2 สารวจและเกบตวอยางแมงมมแมหมายนาตาลในโรงอาหารโรงเรยนศรสมเดจพมพพฒนาวทยา

31

ภาพท 6.3 เกบรกษาตวอยางแมงมมแมหมายนาตาลดวยการดองในเอทานอล 70%

ภาพท 6.4 เลยงตวอยางแมงมมแมหมายนาตาลในกลองใสและกลองทมฝาปดสนทมรเจาะดานบน

32

ภาพท 6.5 สองดลกษณะตางๆ ของแมงมมแมหมายนาตาลดวยกลองจลทรรศนแบบ 3 มต

(กาลงขยาย 20 เทา และ 40 เทา)

ภาพท 6.6 วาดรปและบนทกขอมลลกษณะตางๆ ของแมงมมแมหมายนาตาลจากกลองจลทรรศนแบบ 3 มต

33

ภาพท 6.7 วดสวนตางๆ ของแมงมมแมหมายนาตาลดวยไมบรรทด

ภาพท 6.8 ภาพวาดสวนตางๆ ของแมงมมแมหมายนาตาล

34