Παιδαγωγική – Νηπιαγωγική 2

Λάζαρος ΠαπουτζήςΥπ. Δρ. στην Σημειωτική, Φιλοσοφική Σχολή, ΑΠΘ

MSc στις Πολιτισμικές Σπουδές- Επιστήμες της Αγωγής, ΠΤΝ,ΠΔΜ

BA στην Προσχολική Εκπαίδευση, ΠΤΝ, ΠΔΜ

BA στην Φυσική Αγωγή και Αθλητισμό, ΤΕΦΑΑ, ΔΠΘ

Vygotsky

Η θεωρία του Vygotsky είναι γνωστή ως "κοινωνικο-πολιτιστική" επειδή δίνει έμφαση στον πολιτισμό, δηλαδή στις γνώσεις, στις αξίες, στα πιστεύω, στις συνήθειες και τις δεξιότητες μιας κοινωνικής ομάδας

Δίνει έμφαση στο πώς η νοητική ανάπτυξη μπορεί να υποστηριχθεί από τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις

Η θεωρία του Vygotsky

Σκοπός της ανάπτυξης του Vygotsky

Βασικός σκοπός της ανάπτυξης, της διδασκαλίας και της μάθησης, εκτός από την μετάδοση των γνώσεων ήταν ο εξοπλισμός των παιδιών με ορισμένα εργαλεία τα οποία τα βοηθούν:

1. Να κατανοήσουν και να ελέγξουν την συμπεριφορά και τα συναισθήματά τους

2. Να γίνουν ανεξάρτητα

3. Να φτάσουν σε ένα ανώτερο αναπτυξιακό επίπεδο

4. Να συνεργάζονται με άλλους για έναν κοινό σκοπό

Νοητικές λειτουργίες κατά Vygotsky

Κατώτερες Ανώτερες

• κοινές στα ζώα και στους ανθρώπους

• σχετίζονται με την ωρίμανση και όχι με

τον ανθρώπινο πολιτισμό

• παρουσιάζονται μόνο στους ανθρώπους

• σχετίζονται με τη μάθηση

• αντίληψη • συγκέντρωση σε κάθε ερέθισμα

• mνήμη • επίλυση προβλημάτων

Βασικές αρχές της θεωρίας του Vygotsky

1. Η "οικοδόμηση" της γνώσης από τα παιδιά επηρεάζεται από τις παρελθούσες και τις παρούσες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις τους

2. Το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο επηρεάζει την ανάπτυξη και τη μάθηση των παιδιών. Τα νήπια, οικοδομούν τις νοητικές διαδικασίες, καθώς τις χρησιμοποιούν στη συναναστροφή με τους άλλους και δεν ανακαλύπτουν τις γνώσεις αλλά τις οικειοποιούνται από το κοινωνικοπολιτισμικό τους υπόβαθρο

3. Η ανάπτυξη θεωρείται μορφή ατομικών διαδικασιών αλλά και πολιτιστικών διαστάσεων. Τα παιδιά παίζουν ενεργό ρόλο στην ανάπτυξή τους, καθώς συνεργάζονται με τους άλλους και "οικοδομούν" νέες νοητικές ικανότητες

4. Η μάθηση καθοδηγεί την ανάπτυξη. Οι παιδαγωγοί πρέπει να να λαμβάνουν υπόψη το επίπεδο ανάπτυξης των παιδιών και να παρουσιάζουν τις πληροφορίες με τρόπο που βοηθάει την ανάπτυξή τους

5. Η συνεργασία αποτελεί πηγή νοητικής ανάπτυξης, διότι μέσα από αυτή τα παιδιά μαθαίνουν να σκέφτονται και να συμπεριφέρονται με τρόπους που αντικατοπτρίζουν το κοινωνικοπολιτισμικό τους υπόβαθρο

6. Η γλώσσα παίζει σημαντικό ρόλο στη νοητική ανάπτυξη και στην ανάπτυξη των διαδικασιών της σκέψης. Σύμφωνα με τον Vygotsky υπάρχουν δύο είδη λόγου: ο κοινωνικός ο οποίος απευθύνεται προς τους άλλους και έχει μια επικοινωνιακή λειτουργία και ο ατομικός (εγωκεντρική επικοινωνία, σχόλια προς τα αντικείμενα, διάβασμα με δυνατή φωνή, μουρμούρισμα ...) μέσα από τον οποίο τα παιδιά ασκούν έλεγχο στις νοητικές διαδικασίες, προκειμένου να υπερβούν δύσκολες δοκιμασίες

7. Η διδασκαλία μπορεί να γίνεται σύμφωνα με τη "ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης", πρέπει δηλαδή να προωθείται ως το σημείο που μπορεί να φτάσει το παιδί είτε μόνο του, είτε με τη βοήθεια και την καθοδήγηση ενός ενηλίκου ή πιο ικανού συνομηλίκου

Η ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης διαφέρει από παιδί σε παιδί καθώς επίσης δεν είναι σταθερή και ως προς το ίδιο το παιδί αφού μεταβάλλεται καθώς το παιδί αποκτά περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες.

H "ζώνη" έχει όρια, δηλαδή ένα παιδί δεν μπορεί να διδαχθεί οτιδήποτε οποτεδήποτε αλλά κάθε μέρα μπορεί να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο

8. Σχετική με τη θεωρία της "ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης" είναι και η μέθοδος της σκαλωσιάς ένα υποστηρικτικό σύστημα, ένα διαρθρωμένο σύνολο διδακτικών καταστάσεων που προτρέπουν τα παιδιά να πετύχουν, καθώς προχωρούν σε ανώτερες νοητικές λειτουργίες

Η μέθοδος αυτή έχει συνδυαστεί με θετικά αποτελέσματα στη νοητική ανάπτυξη των παιδιών, στην επίδοση σε διάφορες δοκιμασίες, στην ενεργητική συμμετοχή σε δραστηριότητες επίλυσης προβλημάτων και στη χρήση του ατομικού λόγου

Jean Piaget (1896-1980)

Ο Jean Piaget ήταν Ελβετός αναπτυξιακός ψυχολόγος γνωστός για τις επιστημολογικές του μελέτες στα παιδιά. Η θεωρία του της γνωστικής ανάπτυξης και η επιστημολογική θεώρηση έχουν ονομαστεί ως γενετική επιστημολογία. Ο Piaget έδινε μεγάλη σημασία στην εκπαίδευση των παιδιών

Ως διευθυντής του διεθνούς τομέα εκπαίδευσης, διακήρυσσε το 1934 ότι μόνο η εκπαίδευση είναι ικανή να σώσει τις κοινωνίες μας από πιθανές συγκρούσεις, είτε βίαιες είτε εξελικτικές. Το 1955 ίδρυσε το διεθνές κέντρο γενετικής επιστημολογίας στη Γενεύη και το διηύθυνε ως το 1980, έτος του θανάτου του. Συμφώνα με τον Ernst von Glasersfeld, ο Jean Piaget είναι ο μεγάλος εμπνευστής της γνωστικής ανάπτυξης.

Η θεωρία του Piaget

η σκέψη των μικρών παιδιών είναι ποιοτικά διαφορετική από εκείνη των μεγάλων και αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι να λειτουργούν με μεγαλύτερη αυτονομία

Η μάθηση είναι μια ενεργητική διαδικασία και είναι το αποτέλεσμα της προσαρμογής του ατόμου στο περιβάλλον πραγματώνεται δε μέσω δυο διαδικασιών:

α)της αφομοίωσης (ενσωμάτωση των ερεθισμάτων στα υπάρχοντα γνωστικά σχήματα)

β) της συμμόρφωσης (τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχημάτων, ώστε να ενσωματωθούν τα νέα ερεθίσματα στις υπάρχουσες γνωστικές δομές του ατόμου)

Η συνισταμένη της αφομοίωσης και της συμμόρφωσης ονομάζεται προσαρμογή

Το αναπτυσσόμενο παιδί χτίζει γνωστικές δομές για να κατανοήσει το περιβάλλον του και να αντιδράσει στα ερεθίσματα που δέχεται

Ο Piaget απέδειξε ότι η γνωστική δομή ενός παιδιού κινούμενη από κάποια εγγενή αντανακλαστικά – όπως το κλάμα ή ο θηλασμός-, εξελίσσεται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης σε πολύπλοκες νοητικές διεργασίες

4 στάδια εξέλιξης του Piaget

Α) αισθητικοκινητικό στάδιο (από 0-2 ετών). Το παιδί μέσω της αλληλεπίδρασης με το περιβάλλον οικοδομεί μια σειρά από έννοιες για την πραγματικότητα. Το πιο βασικό χαρακτηριστικό είναι η δυσκολία να κατανοήσει το παιδί ότι τα φυσικά αντικείμενα διατηρούν την παρουσία τους στο χώρο ακόμα και όταν δεν τα βλέπουμε.

Β) προσυλλογιστικό στάδιο (από 2-7 ετών). Στάδιο κατά το οποίο το παιδί ανταποκρίνεται μόνο σε συγκεκριμένες φυσικές καταστάσεις καθώς δεν μπορεί ακόμα να διαμορφώσει αφηρημένες έννοιες

Γ) στάδιο συγκεκριμένων νοητικών ενεργειών (από 7-11 ετών). Καθώς συσσωρεύεται η φυσική εμπειρία το παιδί είναι πλέον σε θέση να διαμορφώνει έννοιες και να επιλύει αφηρημένα προβλήματα, πχ, αριθμητικές εξισώσεις με αριθμούς και όχι με αντικείμενα

Δ) στάδιο τυπικών λογικών πράξεων και αφαιρετικής σκέψης ( από 11-15 ετών). Σε αυτό το στάδιο οι γνωστικές δομές του παιδιού μοιάζουν με αυτές του ενήλικα και περιλαμβάνουν την αφαιρετική λογική

Σύμφωνα με την αναπτυξιακή αυτή θεωρία οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει:

1. να σχεδιάζουν την ύλη των μαθημάτων ώστε να ταιριάζουν στα αναπτυξιακά στάδια των μαθητών

2. να βοηθούν την λογική και εννοιολογική τους ανάπτυξη

3. να δίνεται έμφαση στον καθοριστικό ρόλο που παίζουν οι εμπειρίες ή οι αλληλεπιδράσεις με το περιβάλλον

Η ΓΛΩΣΣΑ ΣΤΗΝ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET

η γλώσσα είναι μία μόνο από τις συμβολικές λειτουργίες που αναπτύσσονται μετά από την αισθησιοκινητική περίοδο, μαζί με τις εικόνες, το συμβολικό παιγνίδι και το σχέδιο

Η σκέψη προηγείται της γλώσσας και προέρχεται κυρίως από την πράξη.

H σημασία της γλώσσας είναι ότι αποτελεί το πρωταρχικό μέσον με το οποίο ανταλλάσσουμε ιδέες

Ειδικότερα:

Α) Στην ανάπτυξη τους το σκέπτεσθαι και ο λόγος έχουν διαφορετικές ρίζες

Β) Αρχικά, υπάρχει ένα προπνευματικό στάδιο για το λόγο και ένα προγλωσσικό στάδιο για την σκέψη

Γ) Μέχρι μια ορισμένη ηλικία τα δύο αυτά ακολουθούν διαφορετικούς δρόμους, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο

Μια ιδιαίτερη εκδήλωση του εγωκεντρισμού ως χαρακτηριστικού του προσυλλογιστικού σταδίου είναι ο εγωκεντρικός λόγος κατά

τον οποίο το παιδί παρουσιάζει μια αδυναμία να λάβει υπόψη του τους άλλους στις συζητήσεις του. Το παιδί περισσότερο μιλάει

ενώπιον των άλλων παρά σε αυτούς

Προκοινωνικός λόγος

εγωκεντρικός λόγος

κοινωνικοποιημένος λόγος

Γλωσσική ανάπτυξη

Η γλώσσα δεν είναι μια απλή οντότητα αλλά συνιστά ένα πολύπλοκο σύνολο συστημάτων το οποίο αποτελείται από ήχους (φωνολογία), νόημα (σημασιολογία), γραμματική (σύνταξη) και στοιχεία του πλαισίου (πραγματολογία)

Το αξιοσημείωτο είναι ότι τα παιδιά μαθαίνουν όλα αυτά τα πράγματα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα και γίνονται ικανοί χρήστες της γλώσσας την εποχή που αρχίζουν το σχολείο

ΣΤΑΔΙΑ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

1) Το προγλωσσικό στάδιο

Από την αρχή της ζωής τους τα βρέφη είναι σε θέση να κάνουν διάκριση μεταξύ ήχων που αντιστοιχούν σε βασικά μέρη της γλώσσας γνωστά ως φωνήματα. Τα βρέφη αργούν κάπως να παράγουν ήχους. Το βάβισμα το πρώιμο παιχνίδι με τους ήχους κατά το οποίο παράγονται ήχοι όπως "μπαμπαμπα" δεν αρχίζει παρά μόνο το δεύτερο μισό του πρώτου έτους. Το περιορισμένο αυτό ρεπερτόριο δεν εμποδίζει καθόλου την εκπαίδευση των παιδιών: τα παιδιά αντιμετωπίζονται σαν ισότιμοι συνομιλητές και με τον τρόπο αυτό γίνονται με τον καιρό αμοιβαία και γνήσια κοινωνικά όντα

Το πιο σημαντικό στοιχείο σχετικά με την προγλωσσική φάση είναι ότι το βρέφος αποκτά πλήθος άλλων γνώσεων παρόλο που η γλώσσα δεν είναι ακόμα εμφανής. Ο κόσμος έχει νόημα για το βρέφος πριν από την εμφάνιση της γλώσσας. Οι λέξεις έρχονται και προστίθενται πάνω σε αυτά τα αισθησιοκινητικά σχήματα

2) Η ανάπτυξη του λεξιλογίου

Οι αληθινές λέξεις αρχίζουν να εμφανίζονται στους 12 μήνες περίπου και το πρώτο λεξιλόγιο αντικατοπτρίζει τα πρόσωπα και τα πράγματα στη ζωή του παιδιού

Ο λόγος αφορά στους ανθρώπους, τα ζώα, τα παιγνίδια, την τροφή, τα μέλη του σώματος, τα αντικείμενα

Η εμφάνιση των πρώτων λέξεων δεν σηματοδοτεί ένα απότομο άλμα καθώς η ανάπτυξη του λεξιλογίου είναι αργή: στους 18 μήνες παρατηρείται μια έκρηξη στην ανάπτυξη του λεξιλογίου και αυτό το επίτευγμα συνήθως συμπίπτει με την έναρξη του συνδυασμού των λέξεων

3) Λέξεις και νοήματα

Μελέτες παρατήρησης της σημασιολογικής ανάπτυξης έχουν καταδείξει την ύπαρξη ενός φαινομένου που ονομάζεται υπερέκταση, κατά το οποίο μια λέξη χρησιμοποιείται, σε σχέση με τα αντικείμενα ή γεγονότα, πέρα από αυτά για τα οποία χρησιμοποιείται κανονικά, πχ, η χρήση της λέξης "σκυλάκι" για να ονομάσει και άλλα τετράποδα

Η ανάπτυξη του νοήματος των λέξεων είναι συχνά ιδιάζουσα για κάθε παιδί και το σημασιολογικό πεδίο ενός παιδιού για λέξεις όπως μπάλα ή γάτα μπορεί να έχει ελάχιστη σχέση με το αντίστοιχο πεδίο ενός άλλου παιδιού

4) Ανάπτυξη της γραμματικής

Στο στάδιο των δυο λέξεων είναι δυνατόν να μιλάμε για γραμματική της γλώσσας του παιδιού. Οι πρώτες φράσεις του παιδιού εκτός από την συντομία τους χαρακτηρίζονται και από την απουσία καταλήξεων ή κλίσεων, την απουσία λειτουργικών λέξεων όπως είναι τα άρθρα και τα βοηθητικά ρήματα. Η ομιλία αντικατοπτρίζει το εδώ και τώρα και αγνοεί το παρελθόν και το μέλλον. Οι φράσεις αποτελούνται από λέξεις που τονίζονται ιδιαίτερα στην κανονική χρήση της γλώσσας- ουσιαστικά, ρήματα και επίθετα που αποτελούν τα στοιχεία μηνύματα

Ο λόγος αυτός του παιδιού δίνει τη θέση του σε ένα τηλεγραφικό είδος λόγου, στον οποίο για παράδειγμα, η φράση "ρίχνω φλυτζάνι" χρησιμοποιείται στη θέση του «έριξα το φλυτζάνι μου»

Από το στάδιο των δυο λέξεων τα παιδιά προχωρούν σε πιο πολύπλοκες προτάσεις που περιλαμβάνουν ενδείξεις γραμματικών κανόνων καθώς και περισσότερες λέξεις

ΓΙΑΤΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ PIAGET ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ

Είναι η περισσότερο ολοκληρωμένη θεωρία της ανάπτυξης της σκέψης των παιδιών

Η δομική προσέγγιση του Piaget επιχειρεί να συνθέσει το σύνολο των ψυχολογικών δυνατοτήτων που υπάρχουν σε κάθε στάδιο γνωστικής ανάπτυξης

Ο Piaget θεωρούσε ότι στις επιδράσεις τόσο της ωρίμανσης όσο και του περιβάλλοντος παρεμβάλλεται ο ίδιος ο αναπτυσσόμενος νους, πράγμα που σημαίνει ότι η ανάπτυξη εξαρτάται από την ενεργό ανακάλυψη των μυστικών του κόσμου από το ίδιο το παιδί