“УУЛ УУРХАЙН ДЭД БҮТЦИЙН ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫГ ДЭМЖИХ ТӨСӨЛ”

Төслийн ЗохицуулагчБ. Энхбаатар

2014

Монгол орны усны нөөц

Гадаргын усны нөөц

Газрын доорх усны нөөц

Өмнөд Говийн бүсэд тогтоогдсон газрын доорхи усны нөөц,

Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн ус хэрэглээ

Уул уурхайн ус хангамжийн эрэлт хэрэгцээ, хэтийн төлөв

Уул уурхайн ус хангамжинд тулгамдаж буй асуудал

Ус хангамжинд тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлэх боломж

Алсын зайд гадаргуугийн ус дамжуулсан олон улсын туршлага

Дүгнэлт, Зөвлөмж

№ Аймгийн нэрНарийвчилан үнэлсэн нөөц,

м3/өдөр

Таамаг болон урьдчилан үнэлсэн

нөөц, м3/хон

Газрын доорхи усны нийт нөөц,

м3/хон

1 Өмнөговь 98,491.51 164,282.02 262,773.53

2 Дорноговь 15,724.2 169,652 185,376.2

3 Дундговь 6,868.4 7,968.7 14,837.1

4 Говь-Сүмбэр 19,333.2 1,202.6 20,535.8

НИЙТ 140,417.31 343,105.32 483,522.63

010 00020 00030 00040 00050 00060 00070 00080 000

Гүни

й хо

олой

Балг

асы

н ул

аан

нуур

Тава

н А

лд

Гура

мса

н

Зайр

маг

тай

Ман

дал-

Ово

о Ул

аан

нуур

Ман

дах

Бум

баты

н хэ

сэг

Най

ман

тын

хөнд

ий

Цаг

аан

цав

Нар

анги

йн х

ооло

й

Шив

ээ-О

воо

Бару

ун го

л

Оюутолгой Тавантолгой Ухаа худаг Цагаан суварга Шивээ овоо

Нарийн сухайт

Усны нөөцийн хэмжээ, м3/хон Нийт тооцоолсон нөөц, м3/хон

№ Уул уурхай, үйлдвэрийн нэр

Хоногийн дундаж ус хэрэглээ, м3 /хон2010 2015 2020 2025 2030

A Уул уурхай1 Оюу Толгой 1200 56,039 74,719 93,398 93,3982 Таван толгой

169332,038 46,809 51,840 51,840

3 Ухаа худаг 4,500 5,600 5,600 5,6004 Шивээ-Овоо 0 31,311 41,748 52,186 52,1865 Цагаан суварга 31,933 53,222 53,222 53,2226 Нарийн сухайт 0 0 48,000 60,000 60,0007 Бусад 56,400 75,200 94,000 117,500B Эдийн засгийн чөлөөт бүс1 Замын-Үүд ЭЗЧБ 0 14,080 23,466 23,466 23,4662 Чойр ЭЗЧБ 0 0 2,500 4,500 4,500С Хүнд аж үйлдвэр1 Сайншанд АҮЦ 0 21,391 35,652 35,652 35,652

Нийт 2,893 250,958 408,463 473,564 497,064

№Ус хэрэглээний

төрөлУс хэрэглээ

м3/хоног

Ашиглах усны нөөц, м3/хоног

Газрын доорх ус Гадаргын ус

1 Хот, суурин 25,602 15,361 10,241

2 Хөдөө аж ахуйд 475,159 285,095 190,064

3Уул, уурхай үйлдвэр

21,045 16,836 4,209

Нийт 521,806 317,292 204,513

№ Уул уурхайн нэр Нийт тооцоолсон нөөц, м3/хоног

Ус хэрэглээний хэтийн төлөв /2030/, м3/хоног

Дутагдах усны хэмжээ, м3/хоног

1 Оюутолгой 75,168 93,398.40 -18,230.42 Тавантолгой 33,014 51,840 -18,826.03 Ухаа худаг 4,579.20 5,600 -1,020.84 Цагаан суварга 74,243.50 53,222 21,021.55 Шивээ овоо 14,408.40 52185.6 -37,777.26 Нарийн сухайт 7,641.20 60,000 -52,358.8

Бусад - 117,500 -117,500Бүгд 209,054 433,746 -201,192

2,893

250,958

408,463

473,564

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000

350000

400000

450000

500000

2010 2015 2020 2025

Ус хэрэглээ

Ус хэрэглээний өсөлтийн шугам

307,785

Газрын доорхусны ашиглалтын баримжаат нөөц

Өмнөд говийн бүсийн уул уурхай, үйлдвэр төвлөрсөн нутаг дэвсгэрийн хэмжээнд 2017 оноос эхлэн усны нөөц дутагдаж эхлэхээр байна.

Өмнөд говийн бүс нутгийн одоогийн ба ойрын ирээдүйн усанхангамжийн гол эх үүсвэр нь газрын доорх ус байна. Гэвч газрын доорхусны нөөцийн хүрэлцээ хязгаарлагдмал. Жишээ нь:

Оюу толгойн ордыг ашиглахад үйлдвэр бүрэн хүчинчадлаараа ажиллахад 1250 л\с буюу 93,398.40 м3/хоног усшаардагдана. Хамгийн ойрхон ашиглахаар төлөвлөгдсөн газардоорх усны орд болох “Гүний хоолойн” усны ордын нөөц 870 л\сбуюу 75168 м3\хоногоор нөөц батлагдсан. Дутагдах усны хэмжээ -18,230.4 м3/хоног байна.Таван толгойн нүүрсний ордыг ашиглахад 920 л\с буюу 82166 м3\хоног ус шаардагдах бол энэ хавьд 200 км радиуст байгаанийт ордын нөөц 760 л\с буюу 68 000 м3\хоног болно.

Цаашид бүс нутгийн нийт усны хэрэглээний шаардлага нь өнөөгийнтогтоогдсон нөөцөөс илүү байна.

Бүс нутгийн нийт усны хэрэглээ 2025 он гэхэд 521,806 м3/хоногболно, харин ашиглах нийт усны нөөц: газрын доорх ус 317,292м3/хоног, гадаргын ус 204,513 м3/хоног байна.

Усыг хэмнэлттэй ашиглах технологийг нэвтрүүлэх Усны нөөцийн зохистой хэрэглээг хянах

Уул уурхайн компаниудын усны эх үүсвэрүүдэд уснынөөцийг хянаж байх зориулалтаар газрын доорх уснымониторингийн сүлжээг байгуулах ажлуудыг хийхээртөлөвлөсөн,“Говийн бүсийн газрын доорх усны менежментийгбэхжүүлэх” төслийн хүрээнд Говийн бүсийн гурван савгазрын хэмжээнд одоогийн ашиглагдаж байгаа 5цооногуудад нэмээд 26 хяналтын цооног гаргаж,Говийн бүсийн газар доорх усны нэгдсэн мониторингхийхээр төлөвлөсөн.

Монгол орны нүүрс баяжуулалтанд ашиглаж буйусны хэмнэлттэй ашиглалтын нэг жишээ ньЭнержи Ресурс ХХК-ний туршлага юм. Тускомпани Ухаа Худаг нүүрсний уурхайн нүүрсбаяжуулалтанд хаягдлыг усгүйжүүлэх үйлдвэрашиглалтанд оруулсанаар баяжуулахүйлдвэрийн ус ашиглалтын коэффициентийг эрсөсгөх боломжтой болсон (Энержи Ресурс, 2014).

Хувилбар – 1 Өмнөд говийн бүс нутагт хэрэгжихээр төлөвлөгдөж буй томоохон

төслүүд болон дэд бүтцийг сайжруулах ажлын хүрээнд баригдах хот, суурин газар, авто болон төмөр зам байгуулагдах газарт хамгийн ойр оршиж буй газар доорх усны ордуудад баталгаажуулах хайгуулын гидрогеологийн судалгааны ажил, явуулах, нөөцийг нэмэгдүүлэх зорилгоор өмнөх судалсан талбай болон судалгааны гүнийг нэмэгдүүлэх,

Технологийн усан хангамж, унд ахуйн усан хангамжийн нэмэгдэл шинэ эх үүсвэрийн зориулалттай хайгуул судалгааны ажлыг газрын доорхи усны хуримтлал үүсэн бий болохуйц геологи-гидрогеологийн нөхцөл бүрдсэн газруудад явуулах,

Хувилбар 1 – Жишээ: Балгасын улаан нуурын усны

нөөцийг өсгөх судалгаа хийх дүгнэлт гаргасан.

Наймдайн хөндийд Усны нөөцийн зөвлөлөөс нөөц өсгөх хайгуул хийх шийдвэр гаргасан.

Балгасын улаан нуур

Наймдайн хөндий

Хувилбар – 2: Говийн бүсийн экологийн тогтвортой нөхцлийг хангах зорилгоор ус хангамжийг

хосолмол аргаар чиг бодлогыг тусгаж, ирээдүйн өсөн нэмэгдэх усны хэрэглээнд гадаргын усны ашиглалтыг нэмэгдүүлэх үүднээс “Орхон-Говь”, “Хэрлэн - Говь” төслүүдийн хэрэгжилтийг хангах,

- “Хэрлэн-Говь” төслөөр 540 км урт хоолой барьж Хэрлэн голоос 1500 л/сек усыг Шивээ Овоо, Сайншанд, Замын-Үүд, салаа хоолойгоор Цагаан суварга руу тээвэрлэнэ.

- “Орхон-Говь” төслөөр 740 км урт хоолой тавьж Орхон голоос 2500 л\сек усыг Таван толгой, Оюу толгой болон салаа хоолойгоор Мандалговь, Даланзадгадыг усаар хангана.

- 2020 онд Өмнөд говийн бүс нутгийн усны нийт хэрэгцээ 6000 л/сек байна гэсэн тооцоо байдаг, үүний 4000 л/сек нь “Хэрлэн – Говь” болон “Орхон –Говь” төслийн хүрээнд хангагдана, үлдэх 2000 л/сек усны хэрэгцээг газар доорх усаар хангах юм.

- Усны хэрэглээний 50% нь уул уурхай, эрчим хүчний салбарууд, 30% нь газар тариаланд (усжуулсан) хэрэглэгдэхээр байна. Хот суурин болон хөдөө орон нутгийн хэрэгцээ 7% байна.

Эх сурвалж: Престиж групп, 2013

1. Дулаанхарын хөндлүүр - Булган хотоос баруун урд з үгт 35 км зайд Могод Орхон сумын хил орчим байрладаг.

2. Хишиг-Өндөрийн хөндлүүр - Булган хотоос баруун урд з үгт 30 км зайд Хишиг-Өндөр, Орхон сумын хилийн зааг дээр байрладаг.

3. Улаан-Овоогийн хөндлүүр - Булган хотоос урд з үгт 20 км зайд, Орхон сумын нутагт, сумын төвөөс баруун урд зүгт 6 км зайтай байрладаг.

4. Бэрхийн хөндлүүр - Эрдэнэт хотоос баруун урд з үгт 40 км зайд, Булган хотоос зүүн урд зүгт 40 км зайд Орхон сумын нутагт байрладаг.

5. Улаанхунхын хөндлүүр - Эрдэнэт хотоос зүүн урд зүгт 45 км зайд Булган аймгийн Бүрэгхангай, Орхон сумын хил орчмын нутаг дэвсгэрт байрладаг.

Ливи улсад анх 1983 онд “Хүний гараарбүтсэн агуу том газар доорх гол”-ыг байгуулахтөслийг санаачилсан бөгөөд анхны усан саннь 1989 онд байгуулагдсан. Уг байгууламж2820 км урт газар доорх хоолой бүхийбайгууламж юм. Уг усны байгууламж нь 500м-ээс илүү гүнтэй 1300 цооногоос бүрдэнэ.Өдөрт 6,500,000 м3 талбайг цэвэр усаархангадаг байна.

Австрали улсын Мундарин хотод дэлхийн анхны ус татах байгууламжийг 1896-ээд оноос эхэлсэн бөгөөд 1903 онд ус хураах далан Хелена гол дээр бүрэн баригдаж дууссан. Ус дамжуулах хоолойн урт 9000 км урт, өдгөө 17 уул уурхайн үйлдвэр, 33 мянган орон нутгийн байгууллага, 8000 фармерийн аж ахуйг 28 сая шоо метр усаар хангаж байна.

Өмнөд говийн бүсийн уул уурхайн үйлдвэрлэл, аж үйлдвэрийн парк, эдийн засгийн чөлөөт бүс зэрэг томоохон хэмжээний ус хэрэглэгчид байрлах нутаг дэвсгэрийн ус хэрэглээг тэдгээр газрын доорх усны ашиглах боломжтой ордын нөөцөөр хангахад 2017 оноос цааш усны нөөц дутагдах төлөвтэй байна;

Одоогоор тогтоогдсон газрын доорхи усны ордуудын зэргэлдээ орших талбайд геологи-гидрогеологийн тааламжтай структур бүхий талбайд газрын доорхи усны эрэл, хайгуул судалгааны ажлыг шинээр эхлүүлэх шаардлагатай;

2030 оны түвшинд бүс нутгийн хэмжээнд уул уурхайн усны хангамжийн шаардлагыг тооцож үзэхэд 201,192 м3/хоног хэмжээний ус дутагдах төлөвтэй байна. Энэ дутагдаж байгаа усны хэрэглээний шаардлагыг гадаргын усаар нөхөх боломжтой.

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА