Βιβλίο Περιλήψεων

σελ 1 από 36

Το Συνέδριο τελεί υπό την αιγίδα και την οικονοmicroική στήριξη του Δήmicroου Δράmicroας (Δηmicroοτική Επιχείρηση Κοινωνικής Πολιτιστικής και Τουριστικής Ανάπτυξης) και διοργανώνεται από το Παιδαγωγικό Τmicroήmicroα Νηπιαγωγών του Πανεπιστηmicroίου Δυτικής Μακεδονίας (Φλώρινα) (Εργαστήριο Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίας) το Τmicroήmicroα Επιστηmicroών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης και το Τmicroήmicroα Δηmicroοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστηmicroίου Frederick της Κύπρου σε συνεργασίας microε τους τοπικούς εκπαιδευτικούς-επιστηmicroονικούς φορείς (ΕΛΜΕ και Σύλλογο Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθmicroιας Εκπαίδευσης)

Επιστηmicroονική επιτροπή bull Έλενα Γρίβα επίκ καθηγήτρια Πανεπιστήmicroιο Δυτικής Μακεδονίαςbull Δηmicroήτριος Κουτσογιάννης αν καθηγητής Τmicroήmicroα Φιλολογίας ΑΠΘbull Κωνσταντίνος Ντίνας καθηγητής ΠΤΝ Πανεπιστήmicroιο Δυτικής Μακεδονίαςbull Αναστασία Στάmicroου επίκ καθηγήτρια Πανεπιστήmicroιο Δυτικής Μακεδονίαςbull Άννα Χατζηπαναγιωτίδη επίκ καθηγήτρια Πανεπιστήmicroιο Frederick Κύπροςbull Σωφρόνιος Χατζησαββίδης καθηγητής ΤΕΠΑΕ ΑΠΘ

Οργανωτική επιτροπήbull Έλενα Γρίβα bull Δηmicroήτριος Κουτσογιάννηςbull Κωνσταντίνος Ντίναςbull Αναστασία Στάmicroουbull Άννα Χατζηπαναγιωτίδηbull Σωφρόνιος Χατζησαββίδης

Γραmicromicroατειακή υποστήριξηbull Ευθυmicroία Γώτηbull Κατερίνα Μαρωνίτηbull Θεοδώρα Μυστακίδουbull Χαραλαmicroπία Μυστακίδουbull Τάσος Ξανθόπουλοςbull Ελένη Σωτηρίουbull Ελισάβετ Χλαπουτάκη

σελ 2 από 36

Το Συνέδριο τελεί υπό την αιγίδα και την οικονοmicroική στήριξη του Δήmicroου Δράmicroας (Δηmicroοτική Επιχείρηση Κοινωνικής Πολιτιστικής και Τουριστικής Ανάπτυξης) και διοργανώνεται από το Παιδαγωγικό Τmicroήmicroα Νηπιαγωγών του Πανεπιστηmicroίου Δυτικής Μακεδονίας (Φλώρινα) (Εργαστήριο Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίας) το Τmicroήmicroα Επιστηmicroών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστήmicroιο Θεσσαλονίκης και το Τmicroήmicroα Δηmicroοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστηmicroίου Frederick της Κύπρου σε συνεργασίας microε τους τοπικούς εκπαιδευτικούς-επιστηmicroονικούς φορείς (ΕΛΜΕ και Σύλλογο Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθmicroιας Εκπαίδευσης)

Επιστηmicroονική επιτροπή bull Έλενα Γρίβα επίκ καθηγήτρια Πανεπιστήmicroιο Δυτικής Μακεδονίαςbull Δηmicroήτριος Κουτσογιάννης αν καθηγητής Τmicroήmicroα Φιλολογίας ΑΠΘbull Κωνσταντίνος Ντίνας καθηγητής ΠΤΝ Πανεπιστήmicroιο Δυτικής Μακεδονίαςbull Αναστασία Στάmicroου επίκ καθηγήτρια Πανεπιστήmicroιο Δυτικής Μακεδονίαςbull Άννα Χατζηπαναγιωτίδη επίκ καθηγήτρια Πανεπιστήmicroιο Frederick Κύπροςbull Σωφρόνιος Χατζησαββίδης καθηγητής ΤΕΠΑΕ ΑΠΘ

Οργανωτική επιτροπήbull Έλενα Γρίβα bull Δηmicroήτριος Κουτσογιάννηςbull Κωνσταντίνος Ντίναςbull Αναστασία Στάmicroουbull Άννα Χατζηπαναγιωτίδηbull Σωφρόνιος Χατζησαββίδης

Γραmicromicroατειακή υποστήριξηbull Ευθυmicroία Γώτηbull Κατερίνα Μαρωνίτηbull Θεοδώρα Μυστακίδουbull Χαραλαmicroπία Μυστακίδουbull Τάσος Ξανθόπουλοςbull Ελένη Σωτηρίουbull Ελισάβετ Χλαπουτάκη

σελ 2 από 36

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΑ ΝικολαΐδηςΗ αξιοποίηση της προφορικότητας των γραπτών microαθητικών κειmicroένων στο πλαίσιο κατάκτησης του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια διδακτική παρέmicroβασηΕδώ και περισσότερα από είκοσι χρόνια στη γλωσσική microας εκπαίδευση ndashστο Λύκειο κυρίως- έχει σηmicroειωθεί στροφή του ενδιαφέροντος προς το κείmicroενο ως microονάδα του λόγου Στα διδακτικά εγχειρίδια του Λυκείου (laquoΈκθεση-Έκφρασηraquo) η στροφή προς την κειmicroενοκεντρική προσέγγιση δηλώνεται microε την εστίαση σε συγκεκριmicroένα κειmicroενικά είδη το καθένα από τα οποία αποτελεί αντικείmicroενο χωριστής διδακτικής ενότητας (πχ άρθρο είδηση βιογραφικά είδη κριτική δοκίmicroιο κά) Σταδιακά όmicroως και microε τη συνδροmicroή του συγκεντρωτικού εξετασιοκεντρικού χαρακτήρα της βαθmicroίδας αυτής οδηγηθήκαmicroε σε microια ρυθmicroιστικού τύπου κειmicroενοκεντρική διδασκαλία που διδάσκει και αξιολογεί τα κειmicroενικά είδη στη βάση σταθερών δοmicroικών υφολογικών και microορφοσυντακικών χαρακτηριστικών Σε ένα τέτοιο διδακτικό πλαίσιο η προφορικότητα των microαθητικών γραπτών κειmicroένων συχνά laquoενοχοποιείταιraquo Στην εισήγησή microου θα παρουσιάσω microια διδακτική microου δοκιmicroή στο microάθηmicroα της Γλώσσας στη Β΄ Λυκείου και ειδικότερα σε αυτό που παραδοσιακά ονοmicroάζεται laquoδιόρθωση εκθέσεωνraquo Πιο συγκεκριmicroένα microε τη διδακτική microου αυτή παρέmicroβαση χρησιmicroοποιώντας την τεχνική της συλλογικής επεξεργασίας των microαθητικών κειmicroένων αφενός επιχείρησα να laquoαποενοχοποιήσωraquo προφορικά χαρακτηριστικά των microαθητών και αφετέρου τα αξιοποίησα διδακτικά προκειmicroένου να τους οδηγήσω στην κριτική αντιmicroετώπιση των κειmicroενικών ειδών

Α Ξανθόπουλος amp Κ ΝτίναςlaquoΔείγmicroατα γραφήςraquo Από τον laquoγραπτό λόγοraquo του laquoΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ της ελληνικής γλώσσας για το Δηmicroοτικό σχολείοraquo στον laquoγραπτό λόγοraquo του laquoΠρογράmicromicroατος σπουδών για τη διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας και της λογοτεχνίας στο Δηmicroοτικό σχολείοraquoΤο 2011 δηmicroοσιεύτηκε σε ηλεκτρονική microορφή το νέο αναλυτικό πρόγραmicromicroα (ΑΠ) για το γλωσσικό microάθηmicroα στο Δηmicroοτικό σχολείο Το πρόγραmicromicroα αυτό λειτούργησε πιλοτικά και σήmicroερα laquoσυmicroπληρώνειraquo χωρίς να αντικαθιστά πλήρως ακόmicroα τα ισχύοντα ΑΠ του 2003 Η αλλαγή ενός ΑΠ είναι ένα θέmicroα που προκαλεί πάντα έντονες συζητήσεις στους εκπαιδευτικούς κύκλους τόσο από ιδεολογική όσο και από αποκλειστικά επιστηmicroονική σκοπιά Αυτό είναι αναmicroενόmicroενο γιατί microέσα από κάθε ΑΠ δεν περιγράφονται απλά οι όροι ενός εκπαιδευτικού συmicroβολαίου (περιεχόmicroενα σκοποί microεθοδολογία αξιολόγηση) αλλά περιγράφεται η ίδια η ταυτότητα που επιθυmicroεί η πολιτεία να δώσει στους αυριανούς της πολίτες Στην ανακοίνωση αυτή οι συγγραφείς εmicroπλέκονται στον παραπάνω διάλογο microε όρους όmicroως που άπτονται κυρίως της επιστηmicroονικής άρθρωσης των ΑΠ και από την πλευρά πρωτίστως της Εφαρmicroοσmicroένης Γλωσσολογίας και της Παιδαγωγικής Με την έρευνά τους επιχειρείται ουσιαστικά microια προσπάθεια χαρτογράφησης και αξιολόγησης των αλλαγών που εισάγει το ΑΠ του 2011 σε αντιδιαστολή microε εκείνο του 2003 στην πάντα κρίσιmicroη δεξιότητα του γραπτού λόγου Για την επίτευξη του παραπάνω στόχου εργάστηκαν συγκρίνοντας και αντιπαραβάλλοντας τις πρόνοιες των δύο ΑΠ αναφορικά microε τον γραπτό λόγο Στη συνέχεια επιχείρησαν να αξιολογήσουν τα ευρήmicroατά τους προκειmicroένου να διαπιστωθεί πόσο καινοτόmicroο επιστηmicroονικά τεκmicroηριωmicroένο και ενηmicroερωmicroένο microε τις σύγχρονες εξελίξεις στη Διδακτική της Γλώσσας και την Παιδαγωγική ή πόσο πιο λειτουργικό και laquoδιδάξιmicroοraquo είναι το ΑΠ του 2011 σε

σελ 3 από 36

σχέση microε αυτό του 2003 Καταλήγουν διαπιστώνοντας ότι το ΑΠ του 2011 επιχειρεί αφενός microια ποιοτική στροφή στη διδασκαλία του γραπτού λόγου προς την κατεύθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και αφετέρου αναδεικνύοντας τα πιο καινοτόmicroα σηmicroεία του ΔΕΠΠΣ που φιλοδοξεί να αντικαταστήσει

Ε Χλαπουτάκη amp Κ ΝτίναςΠαιδαγωγικές πρακτικές κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε εφήβους microαθητέςΣκοπός της παρούσας microελέτης ήταν η διερεύνηση διδακτικών εφαρmicroογών κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη Δευτεροβάθmicroια Εκπαίδευση ανεπτυγmicroένων εκπαιδευτικά χωρών Αρχικά αναζητήθηκαν στη διεθνή βιβλιογραφία και καταγράφηκαν αποτελεσmicroατικές παιδαγωγικές πρακτικές εφαρmicroοσmicroένες σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε αποδέκτες εφήβους microαθητές microε ή χωρίς δυσκολίες γραmicromicroατισmicroού Από την ανάλυση των πρακτικών ως προς τη δοmicroή το περιεχόmicroενό τους και τα είδη των κειmicroένων δηmicroιουργήθηκε ένα πλαίσιο διδακτικών προτάσεων εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Συγκεκριmicroένα τα δοmicroικά στοιχεία των πρακτικών είναι αφενός οι κριτικές αναλύσεις προκειmicroένου οι έφηβοι να κατανοήσουν τις πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις της πράξης της ανάγνωσης αφετέρου η ανάληψη δράσης για την έκφραση της προσωπικής τους θέσης απέναντι στους κυρίαρχους λόγους Ως προς το περιεχόmicroενο των παιδαγωγικών πρακτικών αξιοποιούνται τα κοινωνικά θέmicroατα που παρουσιάζουν κοινά σηmicroεία microε τα βιώmicroατα των microαθητών Οι τεχνικές της κριτικής ανάγνωσης και παραγωγής κριτικού λόγου εφαρmicroόζονται σε λογοτεχνικά κείmicroενα του σχολικού κανόνα αλλά και σε κείmicroενα λαϊκής κουλτούρας ή δηmicroοσιογραφικής ενηmicroέρωσης ώστε να συνδεθεί ο σχολικός γραmicromicroατισmicroός microε τους εξωσχολικούς (πολυ)γραmicromicroατισmicroούς αλλά και να ενισχυθεί στους εφήβους η κριτική επίγνωση των πολυγραmicromicroατισmicroών Παρόλο που οι πρακτικές εφαρmicroόστηκαν κυρίως στο αmicroερικανικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα θεωρούmicroε ότι οι βασικοί άξονες δοmicroής περιεχοmicroένου και κειmicroενικών ειδών συνδιαmicroορφώνουν ένα πλαίσιο διδακτικών προτάσεων το οποίο είναι διδακτικώς αξιοποιήσιmicroο και στην ελληνική πραγmicroατικότητα είτε σε microία microελλοντική αναθεώρηση των Προγραmicromicroάτων Σπουδών της Δευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης είτε στο ισχύον γλωσσικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού της Αrsquo Λυκείου

Σ ΣαmicroαράΠτυχές κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε εκπαιδευτικά σενάριαΜε την παρούσα ανακοίνωση επιδιώκεται microία σύντοmicroη αναφορά στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ως προσέγγιση διδασκαλίας που επηρεάζει το σύχρονο αναλυτικό πρόγραmicromicroα εν γένει και αυτό του γλωσσικού microαθήmicroατος ειδικότερα και στοχεύει στην καλλιέργεια του κριτικά εγγράmicromicroατου ατόmicroου που κατανοεί και χειρίζεται επιτυχώς τη γλώσσα στην ιδεολογική της διάσταση Επιπλέον στην παρούσα ανακοίνωση επιδιώκεται να ανιχνευθούν πτυχές αυτής της διδακτικής προσέγγισης του γλωσσικού microαθήmicroατος σε εκπαιδευτικά σενάρια που δηmicroιουργήθηκαν στο πλαίσιο της πράξης laquoΔηmicroιουργία πρωτότυπης microεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισmicroένων σε ΤΠΕ και δηmicroιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα microαθήmicroατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Αθmicroια εκπαίδευσηraquo (φορέας υλοποίησης ΚΕΓ) και ειδικότερα σε αυτά που δηmicroιουργήθηκαν και αφορούν στην Ε΄ τάξη

σελ 4 από 36

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Σ Παπαδοπούλου Ν Τσιτσανούδη-Μαλλίδη Α ΧατζηmicroανώληΕυρηmicroατικές ιστορίες microε παραmicroυθιακή γλώσσα στην υπηρεσία του γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ ndash Μελέτη περίπτωσηςΗ εργασία εξετάζει την περίπτωση τριών ευρηmicroατικών ιστοριών microε παραmicroυθιακή γλώσσα οι οποίες απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 5 έως 10 ετών Οι ιστορίες στοχεύουν στην καλλιέργεια του γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ και ειδικότερα στην αποκάλυψη της διαφηmicroιστικής επιβάρυνσης που χαρακτηρίζει τmicroήmicroα των τηλεοπτικών προγραmicromicroάτωνΘεωρητική έδρα της εργασίας είναι η περιγραφή του microερκαντιλισmicroού που χαρακτηρίζει τους λόγους που εκπέmicroπονται από τα σύγχρονα microέσα microαζικής επικοινωνίας και της επίδρασης του διαφηmicroιστικού παράγοντα στο χώρο της ραδιοτηλεόρασης στο σηmicroερινό παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον Η διακίνηση των laquoδηmicroοσιογραφικών προϊόντωνraquo γίνεται microε βάση τους κανόνες της υλικής οικονοmicroίας και διευκολύνεται microέσω λαϊκίστικων microορφικών στοιχείων Παρά το γεγονός ότι ο λόγος των ΜΜΕ αποτελεί δηmicroοκρατικό αγαθό ο ενδοτισmicroός των λειτουργιών του στις πιέσεις της αγοράς και στην ιδεολογική χειραγώγηση λόγω της πρόσδεσης πολλών microέσων σε κρατικές ιδιοκτησίες ή στεγανοποιηmicroένους επιχειρηmicroατικούς οmicroίλους επιβάλλει την εmicroπλουτισmicroό του microιντιακού γραmicromicroατισmicroού από την παιδική ηλικία Αυτή τη στόχευση υπηρετεί η συγγραφή ιστοριών microε θέmicroα την τηλεόραση την κατανάλωση και τη διαφήmicroιση Ερωτήmicroατα όπως laquoΠοια είναι η δουλειά των δηmicroοσιογράφωνraquo laquoΤηλεόραση κακός αφέντης ή καλός υπηρέτηςraquo laquoΠοιος και για ποιους λόγους κινεί τα νήmicroαταraquo αλλά και laquoΜε ποιους τρόπους microπορούmicroε να αντιδράσουmicroεraquo δύνανται microέσω της παραmicroυθιακής γλώσσας να διαmicroορφώσουν προϋποθέσεις εισόδου και εmicroπλουτισmicroού του microιντιακού γραmicromicroατισmicroού που σε συνδυασmicroό microε τον οπτικό θωρακίζει την παιδική ηλικία από τη διαφηmicroιστική ευρηmicroατικότητα και δολιότητα Μπορεί δε να συmicroβάλει στη microελλοντική αποποίηση από την πλευρά των επικοινωνούmicroενων του ρόλου του ηθικού και παθητικού καταναλωτή των ποικίλης προέλευσης δηmicroόσιων λόγων και προϊόντων Τέλος προτείνονται δυνατότητες αξιοποίησης του θέmicroατος στη διδακτική της νεοελληνικής γλώσσας για την προσχολική και πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση

Α Δούκα Α Αρχάκης Α ΦτερνιάτηΚριτική αποτίmicroηση του ειδησεογραφικού λόγου ως αντικείmicroενου διδασκαλίας στο ΛύκειοΈνας από τους βασικούς στόχους διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος laquoΈκφραση- Έκθεσηraquo στο λύκειο είναι laquoνα microετέχουν οι microαθητές στα κοινά ως ποmicroποί ή δέκτες του λόγου microε κριτική και υπεύθυνη στάσηraquo (βλ οδηγίες διδασκαλίας για τη Νεοελληνική γλώσσα) Στο πλαίσιο αυτό θα επιχειρήσουmicroε στην ανακοίνωσή microας να διαπιστώσουmicroε αν εκπληρώνεται ο παραπάνω στόχος microε τη microελέτη microας να επικεντρώνεται στα βιβλία microαθητή και καθηγητή για το microάθηmicroα laquoΈκφραση-Έκθεσηraquo στη βrsquo και γrsquo λυκείου καθώς και των οδηγιών διδασκαλίας Ειδικότερα αντικείmicroενο της διερεύνησής microας θα αποτελέσουν οι ενότητες εκείνες που αφορούν στον ειδησεογραφικό λόγο (Van Dijk 1988) και συγκεκριmicroένα στα κειmicroενικά είδη της είδησης και του άρθρου Σύmicroφωνα microε τον Pennycook (1989) θα πρέπει να λαmicroβάνουmicroε υπόψη το κοινωνικό και πολιτισmicroικό συγκείmicroενο (context) της εκπαίδευσης καθώς microέσω αυτής αναπαράγονται συγκεκριmicroένες αξίες αλλά και κοινωνικές και πολιτισmicroικές ανισότητες Υιοθετώντας συνεπώς στην ανακοίνωσή microας το θεωρητικό

σελ 5 από 36

πλαίσιο της κριτικής ανάλυσης λόγου θα επιχειρήσουmicroε να διαπιστώσουmicroε αν οι σχετικές microε τον ειδησεογραφικό λόγο ενότητες του γλωσσικού microαθήmicroατος διαmicroορφώνονται microε τέτοιο τρόπο ώστε να εξοικειώνουν τους microαθητές microε τις σχέσεις εξουσίας και ανισότητας που αναπαράγονται στις ειδήσεις και τα δηmicroοσιογραφικά άρθρα (Fairclough 1995)Από τη microελέτη των βιβλίων καθηγητή και microαθητή καθώς και των οδηγιών διδασκαλίας παρατηρούmicroε πως παρά το γεγονός ότι επαναλαmicroβάνεται συνεχώς ο στόχος περί ανάπτυξης της κριτικής στάσης των microαθητών απέναντι στον ειδησεογραφικό λόγο η θεωρία και οι προτεινόmicroενες ασκήσεις περιορίζονται σε microια επιφανειακή προσέγγιση χωρίς να εmicroβαθύνουν στις σχέσεις εξουσίας και ανισότητας που θεσπίζονται και αναπαράγονται microέσω αυτού (Van Dijk 2001)

Κ Αmicroαραντίδου Ό Μούσιου-Μυλωνά Κ Ντίνας Οι διαφηmicroίσεις στη ζωή microας Ένα εκπαιδευτικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτην ανακοίνωση αυτή παρουσιάζεται ένα εκπαιδευτικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε θέmicroα laquoΟι διαφηmicroίσεις στη ζωή microαςraquo το οποίο υλοποιήθηκε την άνοιξη του 2013 στο laquoΕργαστήρι Γλώσσαςraquo που λειτουργεί στο Πρότυπο Πειραmicroατικό Δηmicroοτικό Σχολείο Φλώρινας microε την επιστηmicroονική εποπτεία και στήριξη του αντίστοιχου Εργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίας του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Συγκεκριmicroένα το πρόγραmicromicroα εφαρmicroόστηκε στον Όmicroιλο microαθητών για τον laquoΚριτικό Γραmicromicroατισmicroόraquo επί δέκα διδακτικά δίωρα στη διάρκεια πέντε εβδοmicroάδων και συmicromicroετείχαν σε αυτό 19 microαθητές της Ε΄ τάξης του Δηmicroοτικού Σχολείου Πρόκειται για ένα διαθεmicroατικό Σχέδιο Εργασίας που έχει ως κεντρικό θέmicroα τις διαφηmicroίσεις και ως θεωρητικό πλαίσιο την Παιδαγωγική των Πολυγραmicromicroατισmicroών Στη διάρκεια υλοποίησης του προγράmicromicroατος επισηmicroάνθηκε η διαχρονική εξέλιξη του κειmicroενικού είδους στο πλαίσιο των κοινωνικών αναγκών και η εναλλαγή του από έντυπο και προφορικό είδος σε πολυτροπικό ndash πολυmicroεσικό και έγινε ανάλυση των δοmicroικών χαρακτηριστικών της διαφήmicroισης παρουσίαση των λειτουργιών της καθώς και των γλωσσολογικών και υφολογικών στοιχείων που επιλέγονται προκειmicroένου να επιτευχθούν οι επικοινωνιακοί της στόχοιΣτη διάρκεια του Προγράmicromicroατος πραγmicroατοποιήθηκαν microε τους microαθητές ποικίλες διαθεmicroατικές παιδοκεντρικές και παιγνιώδεις δραστηριότητες που είχαν ως στόχο να βελτιώσουν τις γλωσσικές και κειmicroενικές δεξιότητες των παιδιών να αποτελέσουν έναυσmicroα και έmicroπνευση για την προσωπική τους δηmicroιουργική παραγωγή ώστε να εξελιχτούν οι ίδιοι σε δηmicroιουργούς διαφηmicroιστικών σεναρίων και τέλος να τους καθοδηγήσουν ώστε να αντιλαmicroβάνονται και να αντιmicroετωπίζουν microε κριτική στάση τα διαφηmicroιστικά κείmicroεναΠαράλληλα πραγmicroατοποιήθηκαν επιmicroορφωτικές δράσεις για την υποστήριξη των συνεργατών εκπαιδευτικών που συmicromicroετείχαν στο εγχείρηmicroα και τέλος εφαρmicroόστηκε πλαίσιο παρακολούθησης ανατροφοδότησης και διαρκούς αξιολόγησης του Προγράmicromicroατος ώστε να αποτελέσει microια εναλλακτική διδακτική πρόταση για τη διδασκαλία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Δηmicroοτικό Σχολείο

σελ 6 από 36

Χ Αρχοντή Γραmicromicroατισmicroός στα ΜΜΕ και ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητήΗ εργασία αυτή αναφέρεται στην διερεύνηση του θεωρητικού και πρακτικού πλαισίου εφαρmicroογής του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Στόχος της είναι να παρουσιάσει το γιατί και το πώς αξίζει να ενταχθεί η microελέτη των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Εντοπίζονται οι συνθήκες που έχουν δηmicroιουργήσει η ψηφιακή εποχή και η σύγκλιση των τεχνολογιών microε αποτέλεσmicroα να είναι αναγκαία η προσαρmicroογή της εκπαίδευσης στη χρήση νέων γραmicromicroατισmicroών που θα εξελίξουν την ικανότητα του microαθητή να κατανοήσει τον κόσmicroο Προτείνεται η χρήση πολυαλφαβητισmicroών ως microια συστηmicroική προέκταση του πεδίου πρόσληψης και κατανόησης microηνυmicroάτων που προέρχονται κυρίως από τις νέες πολυmicroεσικές τεχνολογίες ώστε να επιτευχθεί η κριτική αυτονοmicroία του microαθητή και να καθίσταται πολίτης πληροφορηmicroένος να αποκτά και να εκτιmicroά την αισθητική έκφραση να γίνεται κοινωνικά ενεργός να αισθάνεται αυτοεκτίmicroηση και να γίνεται συνειδητός καταναλωτής Αναλύονται οι στρατηγικές που καλλιεργούν δεξιότητες στην αντίληψη των κωδίκων και συmicroβάσεων των ΜΜΕ και στην ανάπτυξη ικανοτήτων άσκησης κριτικής και ερmicroηνείας πολλαπλών νοηmicroάτων και microηνυmicroάτων που παράγουν τα ΜΜΕ σε στερεότυπα κυρίαρχες αξίες ιδεολογίες Υποστηρίζεται ότι η εκπαίδευση στα ΜΜΕ βοηθά το microαθητή στην ικανότητα να διακρίνει και να αξιολογεί το περιεχόmicroενο των Μέσων να διερευνά τις επιδράσεις τους να τα χρησιmicroοποιεί έξυπνα και να κατασκευάζει εναλλακτικά Μέσα χρησιmicroοποιώντας microεθόδους που συνάδουν microε τις πλέον σύγχρονες παιδαγωγικές αρχέςndash του κονστρουκτιβισmicroού της βιωmicroατικής και δηmicroιουργικής microάθησης της συνεργατικής microάθησης της διαθεmicroατικότητας της διεπιστηmicroονικότητας της πολυπολιτισmicroικότητας της χρήσης των νέων τεχνολογιών και αυθεντικών υλικών και κειmicroένων της ανάπτυξης κριτικών αναλυτικών και microεταγνωστικών δεξιοτήτων

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Τρ Κωτόπουλος Μ Ζωγράφου Ά ΒακάληΔηmicroιουργικός λόγος στην προσχολική ηλικίαΗ γλωσσική αγωγή στο Νηπιαγωγείο παραmicroένει βασικό συστατικό του περιεχοmicroένου σπουδών των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Η προσέγγιση της Λογοτεχνίας και η είσοδος του λογοτεχνικού κειmicroένου στην Προσχολική Εκπαίδευση καταγράφεται αρχικά ως microέσο για τη διδασκαλία της γλώσσας και τη γλωσσική αγωγή του νηπίου Για πρώτη φορά πλέον στο Νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Νηπιαγωγείου αναφέρεται η laquoδηmicroιουργική γραφήraquo ως έκφραση και ως πρόταση δραστηριοτήτων για την κατάκτηση του λόγου και την άσκηση των νηπίων σε νέους γραmicromicroατισmicroούς Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζουmicroε το πλαίσιο των Προγραmicromicroάτων Σπουδών microέσα στο οποίο microπορεί να ενταχτεί και να λειτουργήσει η Δηmicroιουργική Γραφή ως πρόταση για εφαρmicroογή στο καθηmicroερινό ηmicroερήσιο πρόγραmicromicroα του Νηπιαγωγείου για τη διαmicroόρφωση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού που ενισχύουν τη συmicromicroετοχή και την αλληλεπίδραση των microαθητών για την κατάκτηση του προφορικού και γραπτού λόγου των νηπίων Παρουσιάζονται δραστηριότητες microε βάση συγκεκριmicroένα κριτήρια όπως η προσέγγιση microέσα από τη διαθεmicroατικότητα από θεmicroατικές ενότητες microε σχέδια εργασίας microε εργασία σε οmicroάδες microε την αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών Κατανέmicroουmicroε τις προτεινόmicroενες δραστηριότητες σε σύνολα-κατηγορίες για ευκολότερη επιλογή

σελ 7 από 36

από κάθε νηπιαγωγό ώστε να τις εντάξει ή να τις προσαρmicroόσει σε ανάλογα πλαίσια εργασίας και microε άνεση να αντλήσει δραστηριότητα από όποια κατηγορία επιθυmicroείΑ Παραmicroύθια- ιστορίες και άλλα κειmicroενικά είδηΒ Παιχνιδίσmicroατα microε την ποίησηΓ Εικαστικά και άλλες ΤέχνεςΔ Δραστηριότητες που microπορούν να ενταχθούν σε θεmicroατικές ενότητεςΣτις προτεινόmicroενες δραστηριότητες περιλαmicroβάνονται τρία βασικά στοιχεία για να τις προσεγγίσει ο ενδιαφερόmicroενος η πορεία της δραστηριότητας οι στόχοι που microπορεί να πετύχει και τα υλικά που θα χρησιmicroοποιηθούν (δραστηριότητα τι πετυχαίνετε τι χρειάζεστε αντίστοιχα) Σε ορισmicroένες προτείνονται εναλλακτικές προτάσεις παραλλαγές ή προεκτάσεις (άλλες ιδέες)

Ν ΠαπαmicroατθαίουΑπό τον Γραmicromicroατισmicroό του Paulo Freire στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό και το microοντέλο των κριτικής ανάλυσης των τεσσάρων πηγών των Freebody amp LukeΜια από τις σύγχρονες προκλήσεις για την κοινωνία και τα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι ο γραmicromicroατισmicroός Όχι όmicroως microε τη στενή έννοια της ανάπτυξης των ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης αλλά σαν microια πολύπλευρη διαδικασία που στοχεύει στην κοινωνική κριτική και πολιτιστική καλλιέργεια Για τον Paulo Freire ο γραmicromicroατισmicroός είναι ταυτόχρονα η δίοδος και το microέσο της ενεργοποίησης των καταπιεσmicroένων ανθρώπων για την απόκτηση δύναmicroης τέτοιας που θα τους microετατρέψει από laquoαντικείmicroεναraquo σε laquoυποκείmicroεναraquo δράσεων ικανών να συmicromicroετέχουν ενεργά και ενδεχοmicroένως καταλυτικά στο κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι Ο Freire εισηγείται τη διδασκαλία του γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό την απόκτηση δύναmicroης για κοινωνική αλλαγή και ανατροπή της καθεστηκυίας κοινωνικής αδικίας Σύmicroφωνα microε την κοινωνιογλωσσολογία η γλωσσική και η κοινωνική συmicroπεριφορά αλληλεπιδρούν σε microια διαρκή βάση Ως εκ τούτου η γλώσσα σαν δοmicroικό υλικό διαmicroόρφωσης της πραγmicroατικότητας επηρεάζει την κοινωνική δοmicroή και αντιστρόφως Την ανάλυση της δοmicroής αυτής την κατανόηση και κατασκευή των κειmicroενικών νοηmicroάτων εισηγούνται οι Freebody amp Luke microε το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo Σrsquo αυτό το άρθρο θα ασχοληθούmicroε microε τις απόψεις του Paulo Freire σε ότι αφορά τον γραmicromicroατισmicroό τη διδασκαλία του και τον κοινωνικοπολιτισικό ρόλο που microπορεί να παίξει στο κοινωνικό γίγνεσθαι Επίσης θα γίνει προσπάθεια παρουσίασης του microοντέλου κριτικής ανάγνωσης των laquoτεσσάρων πηγώνraquo των Freebody amp Luke Τέλος θα παρουσιαστεί microια επεξεργασία κειmicroένου έχοντας ως βάση το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo που πραγmicroατοποίησαν παιδιά της ΣΤ΄1 τάξης του 1ου ΔΣ Σερρών

Α ΚαππάτουΚριτικός γραmicromicroατισmicroός και υβριδικό κείmicroενοΗ παρούσα εισήγηση αποσκοπεί στην επαφή των microαθητών του δηmicroοτικού σχολείου microε το τύπο του υβριδικού κειmicroένου και στην προσέγγισή του υπό το πρίσmicroα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Στα πλαίσια ερευνητικής microελέτης που πραγmicroατοποιήθηκε σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής συγκεντρώθηκε ένας microεγάλος αριθmicroός υβριδικών κειmicroένων (4000) που αποτελείται από

σελ 8 από 36

διαδικτυακούς διαλόγους νέων ατόmicroων ηλικίας 13-25 ετών Οι διαδικτυακές συνοmicroιλίες ήταν τόσο δηmicroόσιου χαρακτήρα (έλαβαν χώρα στο IRC) όσο και ιδιωτικού τύπου όπως αυτές που διεξάγονται στην ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και στην εφαρmicroογή διαδικτυακών συζητήσεων MSN Οι microαθητές στα πλαίσια της παιδαγωγικής προσέγγισης του κριτικού γραmicromicroατισmicroού θα έχουν την ευκαιρία να microελετήσουν τις επικοινωνιακές συνθήκες στις οποίες διαmicroορφώνεται το υβριδικό κείmicroενο να εστιάσουν στα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά του (κοινωνιόλεκτος greeklish) και να συγκρίνουν το υβριδικό κείmicroενο που παράγεται σε microια συνοmicroιλία κατά την οποία οι συmicromicroετέχοντες δε γνωρίζονται microεταξύ τους (IRC) microε το αντίστοιχο που παράγεται σε ένα διάλογο microεταξύ φίλων Κατ΄ επέκταση θα σχολιάσουν τον τρόπο παρουσίασης των συmicromicroετεχόντων (nicknames) όπως και το ύφος που χρησιmicroοποιούν και θα επιχειρήσουν να κατασκευάσουν microια πλατφόρmicroα διαδικτυακού διαλόγου (chat) όπου η αλληλεπίδραση microε τον εκπαιδευτικό της τάξης ή microε τους συmicromicroαθητές τους ή ακόmicroη και microε τους συmicromicroαθητές ενός άλλου σχολείου στην Ελλάδα ή στον κόσmicroο θα τους προσφέρει άmicroεση γνώση για το τι ακριβώς συνιστά ένα υβριδικό κείmicroενο καθώς και το επικοινωνιακό πλαίσιο που το συνοδεύει

Κ Ντίνας Κ Βαϊρινού Ό Μούσιου-Μυλωνά Ά ΠολατίδουΕπιmicroορφωτικό Πρόγραmicromicroα επαγγελmicroατικής ενδυνάmicroωσης εκπαιδευτικών για τον laquoΚριτικό ΓραmicromicroατισmicroόraquoΤο σχολικό έτος 2012-13 δηmicroιουργήθηκε στη Φλώρινα ο Όmicroιλος Γλώσσας και Λογοτεχνίας για Εκπαιδευτικούς στον οποίο συmicromicroετέχουν 245 εκπαιδευτικοί όλων των βαθmicroίδων νηπιαγωγοί δάσκαλοι και καθηγητές όλων των ειδικοτήτων που έχουν ως κοινό ενδιαφέρον τους να εmicroπλουτίσουν τις γνώσεις τους σχετικά microε τη γλώσσα και τις λειτουργίες της και να επιmicroορφωθούν σχετικά microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό που αποτελεί οριζόντιο στόχο όλων των microαθηmicroάτων στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών (Ψηφιακό Σχολείο httpdigitalschoolminedugovgr) Ο Όmicroιλος λειτουργεί microε τη συνδροmicroή και τη συνεργασία του laquoΕργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίαςraquo του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Στο πλαίσιο του Οmicroίλου πραγmicroατοποιείται ένα διετές επιmicroορφωτικό πρόγραmicromicroα laquoΚριτικού Γραmicromicroατισmicroούraquo microε εισηγήσεις εργαστήρια δράσεις εκδηλώσεις προγράmicromicroατα και πρακτικές εφαρmicroογές σύmicroφωνα microε τις αρχές της επιmicroόρφωσης ενηλίκων που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε τις ανάγκες και τις προτάσεις των συmicromicroετεχόντων εκπαιδευτικών Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα αποτελέσmicroατα της πρώτης χρονιάς εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος η αξιολόγησή του από τους επιmicroορφούmicroενους και οι στόχοι της δεύτερης χρονιάς ―οπότε πρόκειται να ολοκληρωθεί το πρόγραmicromicroα οι οποίοι συγκαθορίζονται από τους συντονιστές και τους συmicromicroετέχοντες εκπαιδευτικούς

σελ 9 από 36

σχέση microε αυτό του 2003 Καταλήγουν διαπιστώνοντας ότι το ΑΠ του 2011 επιχειρεί αφενός microια ποιοτική στροφή στη διδασκαλία του γραπτού λόγου προς την κατεύθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και αφετέρου αναδεικνύοντας τα πιο καινοτόmicroα σηmicroεία του ΔΕΠΠΣ που φιλοδοξεί να αντικαταστήσει

Ε Χλαπουτάκη amp Κ ΝτίναςΠαιδαγωγικές πρακτικές κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε εφήβους microαθητέςΣκοπός της παρούσας microελέτης ήταν η διερεύνηση διδακτικών εφαρmicroογών κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη Δευτεροβάθmicroια Εκπαίδευση ανεπτυγmicroένων εκπαιδευτικά χωρών Αρχικά αναζητήθηκαν στη διεθνή βιβλιογραφία και καταγράφηκαν αποτελεσmicroατικές παιδαγωγικές πρακτικές εφαρmicroοσmicroένες σε εκπαιδευτικά περιβάλλοντα κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε αποδέκτες εφήβους microαθητές microε ή χωρίς δυσκολίες γραmicromicroατισmicroού Από την ανάλυση των πρακτικών ως προς τη δοmicroή το περιεχόmicroενό τους και τα είδη των κειmicroένων δηmicroιουργήθηκε ένα πλαίσιο διδακτικών προτάσεων εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Συγκεκριmicroένα τα δοmicroικά στοιχεία των πρακτικών είναι αφενός οι κριτικές αναλύσεις προκειmicroένου οι έφηβοι να κατανοήσουν τις πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις της πράξης της ανάγνωσης αφετέρου η ανάληψη δράσης για την έκφραση της προσωπικής τους θέσης απέναντι στους κυρίαρχους λόγους Ως προς το περιεχόmicroενο των παιδαγωγικών πρακτικών αξιοποιούνται τα κοινωνικά θέmicroατα που παρουσιάζουν κοινά σηmicroεία microε τα βιώmicroατα των microαθητών Οι τεχνικές της κριτικής ανάγνωσης και παραγωγής κριτικού λόγου εφαρmicroόζονται σε λογοτεχνικά κείmicroενα του σχολικού κανόνα αλλά και σε κείmicroενα λαϊκής κουλτούρας ή δηmicroοσιογραφικής ενηmicroέρωσης ώστε να συνδεθεί ο σχολικός γραmicromicroατισmicroός microε τους εξωσχολικούς (πολυ)γραmicromicroατισmicroούς αλλά και να ενισχυθεί στους εφήβους η κριτική επίγνωση των πολυγραmicromicroατισmicroών Παρόλο που οι πρακτικές εφαρmicroόστηκαν κυρίως στο αmicroερικανικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα θεωρούmicroε ότι οι βασικοί άξονες δοmicroής περιεχοmicroένου και κειmicroενικών ειδών συνδιαmicroορφώνουν ένα πλαίσιο διδακτικών προτάσεων το οποίο είναι διδακτικώς αξιοποιήσιmicroο και στην ελληνική πραγmicroατικότητα είτε σε microία microελλοντική αναθεώρηση των Προγραmicromicroάτων Σπουδών της Δευτεροβάθmicroιας Εκπαίδευσης είτε στο ισχύον γλωσσικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού της Αrsquo Λυκείου

Σ ΣαmicroαράΠτυχές κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε εκπαιδευτικά σενάριαΜε την παρούσα ανακοίνωση επιδιώκεται microία σύντοmicroη αναφορά στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ως προσέγγιση διδασκαλίας που επηρεάζει το σύχρονο αναλυτικό πρόγραmicromicroα εν γένει και αυτό του γλωσσικού microαθήmicroατος ειδικότερα και στοχεύει στην καλλιέργεια του κριτικά εγγράmicromicroατου ατόmicroου που κατανοεί και χειρίζεται επιτυχώς τη γλώσσα στην ιδεολογική της διάσταση Επιπλέον στην παρούσα ανακοίνωση επιδιώκεται να ανιχνευθούν πτυχές αυτής της διδακτικής προσέγγισης του γλωσσικού microαθήmicroατος σε εκπαιδευτικά σενάρια που δηmicroιουργήθηκαν στο πλαίσιο της πράξης laquoΔηmicroιουργία πρωτότυπης microεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισmicroένων σε ΤΠΕ και δηmicroιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα microαθήmicroατα της Ελληνικής Γλώσσας στην Αθmicroια εκπαίδευσηraquo (φορέας υλοποίησης ΚΕΓ) και ειδικότερα σε αυτά που δηmicroιουργήθηκαν και αφορούν στην Ε΄ τάξη

σελ 4 από 36

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Σ Παπαδοπούλου Ν Τσιτσανούδη-Μαλλίδη Α ΧατζηmicroανώληΕυρηmicroατικές ιστορίες microε παραmicroυθιακή γλώσσα στην υπηρεσία του γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ ndash Μελέτη περίπτωσηςΗ εργασία εξετάζει την περίπτωση τριών ευρηmicroατικών ιστοριών microε παραmicroυθιακή γλώσσα οι οποίες απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 5 έως 10 ετών Οι ιστορίες στοχεύουν στην καλλιέργεια του γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ και ειδικότερα στην αποκάλυψη της διαφηmicroιστικής επιβάρυνσης που χαρακτηρίζει τmicroήmicroα των τηλεοπτικών προγραmicromicroάτωνΘεωρητική έδρα της εργασίας είναι η περιγραφή του microερκαντιλισmicroού που χαρακτηρίζει τους λόγους που εκπέmicroπονται από τα σύγχρονα microέσα microαζικής επικοινωνίας και της επίδρασης του διαφηmicroιστικού παράγοντα στο χώρο της ραδιοτηλεόρασης στο σηmicroερινό παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον Η διακίνηση των laquoδηmicroοσιογραφικών προϊόντωνraquo γίνεται microε βάση τους κανόνες της υλικής οικονοmicroίας και διευκολύνεται microέσω λαϊκίστικων microορφικών στοιχείων Παρά το γεγονός ότι ο λόγος των ΜΜΕ αποτελεί δηmicroοκρατικό αγαθό ο ενδοτισmicroός των λειτουργιών του στις πιέσεις της αγοράς και στην ιδεολογική χειραγώγηση λόγω της πρόσδεσης πολλών microέσων σε κρατικές ιδιοκτησίες ή στεγανοποιηmicroένους επιχειρηmicroατικούς οmicroίλους επιβάλλει την εmicroπλουτισmicroό του microιντιακού γραmicromicroατισmicroού από την παιδική ηλικία Αυτή τη στόχευση υπηρετεί η συγγραφή ιστοριών microε θέmicroα την τηλεόραση την κατανάλωση και τη διαφήmicroιση Ερωτήmicroατα όπως laquoΠοια είναι η δουλειά των δηmicroοσιογράφωνraquo laquoΤηλεόραση κακός αφέντης ή καλός υπηρέτηςraquo laquoΠοιος και για ποιους λόγους κινεί τα νήmicroαταraquo αλλά και laquoΜε ποιους τρόπους microπορούmicroε να αντιδράσουmicroεraquo δύνανται microέσω της παραmicroυθιακής γλώσσας να διαmicroορφώσουν προϋποθέσεις εισόδου και εmicroπλουτισmicroού του microιντιακού γραmicromicroατισmicroού που σε συνδυασmicroό microε τον οπτικό θωρακίζει την παιδική ηλικία από τη διαφηmicroιστική ευρηmicroατικότητα και δολιότητα Μπορεί δε να συmicroβάλει στη microελλοντική αποποίηση από την πλευρά των επικοινωνούmicroενων του ρόλου του ηθικού και παθητικού καταναλωτή των ποικίλης προέλευσης δηmicroόσιων λόγων και προϊόντων Τέλος προτείνονται δυνατότητες αξιοποίησης του θέmicroατος στη διδακτική της νεοελληνικής γλώσσας για την προσχολική και πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση

Α Δούκα Α Αρχάκης Α ΦτερνιάτηΚριτική αποτίmicroηση του ειδησεογραφικού λόγου ως αντικείmicroενου διδασκαλίας στο ΛύκειοΈνας από τους βασικούς στόχους διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος laquoΈκφραση- Έκθεσηraquo στο λύκειο είναι laquoνα microετέχουν οι microαθητές στα κοινά ως ποmicroποί ή δέκτες του λόγου microε κριτική και υπεύθυνη στάσηraquo (βλ οδηγίες διδασκαλίας για τη Νεοελληνική γλώσσα) Στο πλαίσιο αυτό θα επιχειρήσουmicroε στην ανακοίνωσή microας να διαπιστώσουmicroε αν εκπληρώνεται ο παραπάνω στόχος microε τη microελέτη microας να επικεντρώνεται στα βιβλία microαθητή και καθηγητή για το microάθηmicroα laquoΈκφραση-Έκθεσηraquo στη βrsquo και γrsquo λυκείου καθώς και των οδηγιών διδασκαλίας Ειδικότερα αντικείmicroενο της διερεύνησής microας θα αποτελέσουν οι ενότητες εκείνες που αφορούν στον ειδησεογραφικό λόγο (Van Dijk 1988) και συγκεκριmicroένα στα κειmicroενικά είδη της είδησης και του άρθρου Σύmicroφωνα microε τον Pennycook (1989) θα πρέπει να λαmicroβάνουmicroε υπόψη το κοινωνικό και πολιτισmicroικό συγκείmicroενο (context) της εκπαίδευσης καθώς microέσω αυτής αναπαράγονται συγκεκριmicroένες αξίες αλλά και κοινωνικές και πολιτισmicroικές ανισότητες Υιοθετώντας συνεπώς στην ανακοίνωσή microας το θεωρητικό

σελ 5 από 36

πλαίσιο της κριτικής ανάλυσης λόγου θα επιχειρήσουmicroε να διαπιστώσουmicroε αν οι σχετικές microε τον ειδησεογραφικό λόγο ενότητες του γλωσσικού microαθήmicroατος διαmicroορφώνονται microε τέτοιο τρόπο ώστε να εξοικειώνουν τους microαθητές microε τις σχέσεις εξουσίας και ανισότητας που αναπαράγονται στις ειδήσεις και τα δηmicroοσιογραφικά άρθρα (Fairclough 1995)Από τη microελέτη των βιβλίων καθηγητή και microαθητή καθώς και των οδηγιών διδασκαλίας παρατηρούmicroε πως παρά το γεγονός ότι επαναλαmicroβάνεται συνεχώς ο στόχος περί ανάπτυξης της κριτικής στάσης των microαθητών απέναντι στον ειδησεογραφικό λόγο η θεωρία και οι προτεινόmicroενες ασκήσεις περιορίζονται σε microια επιφανειακή προσέγγιση χωρίς να εmicroβαθύνουν στις σχέσεις εξουσίας και ανισότητας που θεσπίζονται και αναπαράγονται microέσω αυτού (Van Dijk 2001)

Κ Αmicroαραντίδου Ό Μούσιου-Μυλωνά Κ Ντίνας Οι διαφηmicroίσεις στη ζωή microας Ένα εκπαιδευτικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτην ανακοίνωση αυτή παρουσιάζεται ένα εκπαιδευτικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε θέmicroα laquoΟι διαφηmicroίσεις στη ζωή microαςraquo το οποίο υλοποιήθηκε την άνοιξη του 2013 στο laquoΕργαστήρι Γλώσσαςraquo που λειτουργεί στο Πρότυπο Πειραmicroατικό Δηmicroοτικό Σχολείο Φλώρινας microε την επιστηmicroονική εποπτεία και στήριξη του αντίστοιχου Εργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίας του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Συγκεκριmicroένα το πρόγραmicromicroα εφαρmicroόστηκε στον Όmicroιλο microαθητών για τον laquoΚριτικό Γραmicromicroατισmicroόraquo επί δέκα διδακτικά δίωρα στη διάρκεια πέντε εβδοmicroάδων και συmicromicroετείχαν σε αυτό 19 microαθητές της Ε΄ τάξης του Δηmicroοτικού Σχολείου Πρόκειται για ένα διαθεmicroατικό Σχέδιο Εργασίας που έχει ως κεντρικό θέmicroα τις διαφηmicroίσεις και ως θεωρητικό πλαίσιο την Παιδαγωγική των Πολυγραmicromicroατισmicroών Στη διάρκεια υλοποίησης του προγράmicromicroατος επισηmicroάνθηκε η διαχρονική εξέλιξη του κειmicroενικού είδους στο πλαίσιο των κοινωνικών αναγκών και η εναλλαγή του από έντυπο και προφορικό είδος σε πολυτροπικό ndash πολυmicroεσικό και έγινε ανάλυση των δοmicroικών χαρακτηριστικών της διαφήmicroισης παρουσίαση των λειτουργιών της καθώς και των γλωσσολογικών και υφολογικών στοιχείων που επιλέγονται προκειmicroένου να επιτευχθούν οι επικοινωνιακοί της στόχοιΣτη διάρκεια του Προγράmicromicroατος πραγmicroατοποιήθηκαν microε τους microαθητές ποικίλες διαθεmicroατικές παιδοκεντρικές και παιγνιώδεις δραστηριότητες που είχαν ως στόχο να βελτιώσουν τις γλωσσικές και κειmicroενικές δεξιότητες των παιδιών να αποτελέσουν έναυσmicroα και έmicroπνευση για την προσωπική τους δηmicroιουργική παραγωγή ώστε να εξελιχτούν οι ίδιοι σε δηmicroιουργούς διαφηmicroιστικών σεναρίων και τέλος να τους καθοδηγήσουν ώστε να αντιλαmicroβάνονται και να αντιmicroετωπίζουν microε κριτική στάση τα διαφηmicroιστικά κείmicroεναΠαράλληλα πραγmicroατοποιήθηκαν επιmicroορφωτικές δράσεις για την υποστήριξη των συνεργατών εκπαιδευτικών που συmicromicroετείχαν στο εγχείρηmicroα και τέλος εφαρmicroόστηκε πλαίσιο παρακολούθησης ανατροφοδότησης και διαρκούς αξιολόγησης του Προγράmicromicroατος ώστε να αποτελέσει microια εναλλακτική διδακτική πρόταση για τη διδασκαλία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Δηmicroοτικό Σχολείο

σελ 6 από 36

Χ Αρχοντή Γραmicromicroατισmicroός στα ΜΜΕ και ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητήΗ εργασία αυτή αναφέρεται στην διερεύνηση του θεωρητικού και πρακτικού πλαισίου εφαρmicroογής του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Στόχος της είναι να παρουσιάσει το γιατί και το πώς αξίζει να ενταχθεί η microελέτη των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Εντοπίζονται οι συνθήκες που έχουν δηmicroιουργήσει η ψηφιακή εποχή και η σύγκλιση των τεχνολογιών microε αποτέλεσmicroα να είναι αναγκαία η προσαρmicroογή της εκπαίδευσης στη χρήση νέων γραmicromicroατισmicroών που θα εξελίξουν την ικανότητα του microαθητή να κατανοήσει τον κόσmicroο Προτείνεται η χρήση πολυαλφαβητισmicroών ως microια συστηmicroική προέκταση του πεδίου πρόσληψης και κατανόησης microηνυmicroάτων που προέρχονται κυρίως από τις νέες πολυmicroεσικές τεχνολογίες ώστε να επιτευχθεί η κριτική αυτονοmicroία του microαθητή και να καθίσταται πολίτης πληροφορηmicroένος να αποκτά και να εκτιmicroά την αισθητική έκφραση να γίνεται κοινωνικά ενεργός να αισθάνεται αυτοεκτίmicroηση και να γίνεται συνειδητός καταναλωτής Αναλύονται οι στρατηγικές που καλλιεργούν δεξιότητες στην αντίληψη των κωδίκων και συmicroβάσεων των ΜΜΕ και στην ανάπτυξη ικανοτήτων άσκησης κριτικής και ερmicroηνείας πολλαπλών νοηmicroάτων και microηνυmicroάτων που παράγουν τα ΜΜΕ σε στερεότυπα κυρίαρχες αξίες ιδεολογίες Υποστηρίζεται ότι η εκπαίδευση στα ΜΜΕ βοηθά το microαθητή στην ικανότητα να διακρίνει και να αξιολογεί το περιεχόmicroενο των Μέσων να διερευνά τις επιδράσεις τους να τα χρησιmicroοποιεί έξυπνα και να κατασκευάζει εναλλακτικά Μέσα χρησιmicroοποιώντας microεθόδους που συνάδουν microε τις πλέον σύγχρονες παιδαγωγικές αρχέςndash του κονστρουκτιβισmicroού της βιωmicroατικής και δηmicroιουργικής microάθησης της συνεργατικής microάθησης της διαθεmicroατικότητας της διεπιστηmicroονικότητας της πολυπολιτισmicroικότητας της χρήσης των νέων τεχνολογιών και αυθεντικών υλικών και κειmicroένων της ανάπτυξης κριτικών αναλυτικών και microεταγνωστικών δεξιοτήτων

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Τρ Κωτόπουλος Μ Ζωγράφου Ά ΒακάληΔηmicroιουργικός λόγος στην προσχολική ηλικίαΗ γλωσσική αγωγή στο Νηπιαγωγείο παραmicroένει βασικό συστατικό του περιεχοmicroένου σπουδών των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Η προσέγγιση της Λογοτεχνίας και η είσοδος του λογοτεχνικού κειmicroένου στην Προσχολική Εκπαίδευση καταγράφεται αρχικά ως microέσο για τη διδασκαλία της γλώσσας και τη γλωσσική αγωγή του νηπίου Για πρώτη φορά πλέον στο Νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Νηπιαγωγείου αναφέρεται η laquoδηmicroιουργική γραφήraquo ως έκφραση και ως πρόταση δραστηριοτήτων για την κατάκτηση του λόγου και την άσκηση των νηπίων σε νέους γραmicromicroατισmicroούς Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζουmicroε το πλαίσιο των Προγραmicromicroάτων Σπουδών microέσα στο οποίο microπορεί να ενταχτεί και να λειτουργήσει η Δηmicroιουργική Γραφή ως πρόταση για εφαρmicroογή στο καθηmicroερινό ηmicroερήσιο πρόγραmicromicroα του Νηπιαγωγείου για τη διαmicroόρφωση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού που ενισχύουν τη συmicromicroετοχή και την αλληλεπίδραση των microαθητών για την κατάκτηση του προφορικού και γραπτού λόγου των νηπίων Παρουσιάζονται δραστηριότητες microε βάση συγκεκριmicroένα κριτήρια όπως η προσέγγιση microέσα από τη διαθεmicroατικότητα από θεmicroατικές ενότητες microε σχέδια εργασίας microε εργασία σε οmicroάδες microε την αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών Κατανέmicroουmicroε τις προτεινόmicroενες δραστηριότητες σε σύνολα-κατηγορίες για ευκολότερη επιλογή

σελ 7 από 36

από κάθε νηπιαγωγό ώστε να τις εντάξει ή να τις προσαρmicroόσει σε ανάλογα πλαίσια εργασίας και microε άνεση να αντλήσει δραστηριότητα από όποια κατηγορία επιθυmicroείΑ Παραmicroύθια- ιστορίες και άλλα κειmicroενικά είδηΒ Παιχνιδίσmicroατα microε την ποίησηΓ Εικαστικά και άλλες ΤέχνεςΔ Δραστηριότητες που microπορούν να ενταχθούν σε θεmicroατικές ενότητεςΣτις προτεινόmicroενες δραστηριότητες περιλαmicroβάνονται τρία βασικά στοιχεία για να τις προσεγγίσει ο ενδιαφερόmicroενος η πορεία της δραστηριότητας οι στόχοι που microπορεί να πετύχει και τα υλικά που θα χρησιmicroοποιηθούν (δραστηριότητα τι πετυχαίνετε τι χρειάζεστε αντίστοιχα) Σε ορισmicroένες προτείνονται εναλλακτικές προτάσεις παραλλαγές ή προεκτάσεις (άλλες ιδέες)

Ν ΠαπαmicroατθαίουΑπό τον Γραmicromicroατισmicroό του Paulo Freire στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό και το microοντέλο των κριτικής ανάλυσης των τεσσάρων πηγών των Freebody amp LukeΜια από τις σύγχρονες προκλήσεις για την κοινωνία και τα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι ο γραmicromicroατισmicroός Όχι όmicroως microε τη στενή έννοια της ανάπτυξης των ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης αλλά σαν microια πολύπλευρη διαδικασία που στοχεύει στην κοινωνική κριτική και πολιτιστική καλλιέργεια Για τον Paulo Freire ο γραmicromicroατισmicroός είναι ταυτόχρονα η δίοδος και το microέσο της ενεργοποίησης των καταπιεσmicroένων ανθρώπων για την απόκτηση δύναmicroης τέτοιας που θα τους microετατρέψει από laquoαντικείmicroεναraquo σε laquoυποκείmicroεναraquo δράσεων ικανών να συmicromicroετέχουν ενεργά και ενδεχοmicroένως καταλυτικά στο κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι Ο Freire εισηγείται τη διδασκαλία του γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό την απόκτηση δύναmicroης για κοινωνική αλλαγή και ανατροπή της καθεστηκυίας κοινωνικής αδικίας Σύmicroφωνα microε την κοινωνιογλωσσολογία η γλωσσική και η κοινωνική συmicroπεριφορά αλληλεπιδρούν σε microια διαρκή βάση Ως εκ τούτου η γλώσσα σαν δοmicroικό υλικό διαmicroόρφωσης της πραγmicroατικότητας επηρεάζει την κοινωνική δοmicroή και αντιστρόφως Την ανάλυση της δοmicroής αυτής την κατανόηση και κατασκευή των κειmicroενικών νοηmicroάτων εισηγούνται οι Freebody amp Luke microε το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo Σrsquo αυτό το άρθρο θα ασχοληθούmicroε microε τις απόψεις του Paulo Freire σε ότι αφορά τον γραmicromicroατισmicroό τη διδασκαλία του και τον κοινωνικοπολιτισικό ρόλο που microπορεί να παίξει στο κοινωνικό γίγνεσθαι Επίσης θα γίνει προσπάθεια παρουσίασης του microοντέλου κριτικής ανάγνωσης των laquoτεσσάρων πηγώνraquo των Freebody amp Luke Τέλος θα παρουσιαστεί microια επεξεργασία κειmicroένου έχοντας ως βάση το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo που πραγmicroατοποίησαν παιδιά της ΣΤ΄1 τάξης του 1ου ΔΣ Σερρών

Α ΚαππάτουΚριτικός γραmicromicroατισmicroός και υβριδικό κείmicroενοΗ παρούσα εισήγηση αποσκοπεί στην επαφή των microαθητών του δηmicroοτικού σχολείου microε το τύπο του υβριδικού κειmicroένου και στην προσέγγισή του υπό το πρίσmicroα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Στα πλαίσια ερευνητικής microελέτης που πραγmicroατοποιήθηκε σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής συγκεντρώθηκε ένας microεγάλος αριθmicroός υβριδικών κειmicroένων (4000) που αποτελείται από

σελ 8 από 36

διαδικτυακούς διαλόγους νέων ατόmicroων ηλικίας 13-25 ετών Οι διαδικτυακές συνοmicroιλίες ήταν τόσο δηmicroόσιου χαρακτήρα (έλαβαν χώρα στο IRC) όσο και ιδιωτικού τύπου όπως αυτές που διεξάγονται στην ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και στην εφαρmicroογή διαδικτυακών συζητήσεων MSN Οι microαθητές στα πλαίσια της παιδαγωγικής προσέγγισης του κριτικού γραmicromicroατισmicroού θα έχουν την ευκαιρία να microελετήσουν τις επικοινωνιακές συνθήκες στις οποίες διαmicroορφώνεται το υβριδικό κείmicroενο να εστιάσουν στα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά του (κοινωνιόλεκτος greeklish) και να συγκρίνουν το υβριδικό κείmicroενο που παράγεται σε microια συνοmicroιλία κατά την οποία οι συmicromicroετέχοντες δε γνωρίζονται microεταξύ τους (IRC) microε το αντίστοιχο που παράγεται σε ένα διάλογο microεταξύ φίλων Κατ΄ επέκταση θα σχολιάσουν τον τρόπο παρουσίασης των συmicromicroετεχόντων (nicknames) όπως και το ύφος που χρησιmicroοποιούν και θα επιχειρήσουν να κατασκευάσουν microια πλατφόρmicroα διαδικτυακού διαλόγου (chat) όπου η αλληλεπίδραση microε τον εκπαιδευτικό της τάξης ή microε τους συmicromicroαθητές τους ή ακόmicroη και microε τους συmicromicroαθητές ενός άλλου σχολείου στην Ελλάδα ή στον κόσmicroο θα τους προσφέρει άmicroεση γνώση για το τι ακριβώς συνιστά ένα υβριδικό κείmicroενο καθώς και το επικοινωνιακό πλαίσιο που το συνοδεύει

Κ Ντίνας Κ Βαϊρινού Ό Μούσιου-Μυλωνά Ά ΠολατίδουΕπιmicroορφωτικό Πρόγραmicromicroα επαγγελmicroατικής ενδυνάmicroωσης εκπαιδευτικών για τον laquoΚριτικό ΓραmicromicroατισmicroόraquoΤο σχολικό έτος 2012-13 δηmicroιουργήθηκε στη Φλώρινα ο Όmicroιλος Γλώσσας και Λογοτεχνίας για Εκπαιδευτικούς στον οποίο συmicromicroετέχουν 245 εκπαιδευτικοί όλων των βαθmicroίδων νηπιαγωγοί δάσκαλοι και καθηγητές όλων των ειδικοτήτων που έχουν ως κοινό ενδιαφέρον τους να εmicroπλουτίσουν τις γνώσεις τους σχετικά microε τη γλώσσα και τις λειτουργίες της και να επιmicroορφωθούν σχετικά microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό που αποτελεί οριζόντιο στόχο όλων των microαθηmicroάτων στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών (Ψηφιακό Σχολείο httpdigitalschoolminedugovgr) Ο Όmicroιλος λειτουργεί microε τη συνδροmicroή και τη συνεργασία του laquoΕργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίαςraquo του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Στο πλαίσιο του Οmicroίλου πραγmicroατοποιείται ένα διετές επιmicroορφωτικό πρόγραmicromicroα laquoΚριτικού Γραmicromicroατισmicroούraquo microε εισηγήσεις εργαστήρια δράσεις εκδηλώσεις προγράmicromicroατα και πρακτικές εφαρmicroογές σύmicroφωνα microε τις αρχές της επιmicroόρφωσης ενηλίκων που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε τις ανάγκες και τις προτάσεις των συmicromicroετεχόντων εκπαιδευτικών Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα αποτελέσmicroατα της πρώτης χρονιάς εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος η αξιολόγησή του από τους επιmicroορφούmicroενους και οι στόχοι της δεύτερης χρονιάς ―οπότε πρόκειται να ολοκληρωθεί το πρόγραmicromicroα οι οποίοι συγκαθορίζονται από τους συντονιστές και τους συmicromicroετέχοντες εκπαιδευτικούς

σελ 9 από 36

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Σ Παπαδοπούλου Ν Τσιτσανούδη-Μαλλίδη Α ΧατζηmicroανώληΕυρηmicroατικές ιστορίες microε παραmicroυθιακή γλώσσα στην υπηρεσία του γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ ndash Μελέτη περίπτωσηςΗ εργασία εξετάζει την περίπτωση τριών ευρηmicroατικών ιστοριών microε παραmicroυθιακή γλώσσα οι οποίες απευθύνονται σε παιδιά ηλικίας 5 έως 10 ετών Οι ιστορίες στοχεύουν στην καλλιέργεια του γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ και ειδικότερα στην αποκάλυψη της διαφηmicroιστικής επιβάρυνσης που χαρακτηρίζει τmicroήmicroα των τηλεοπτικών προγραmicromicroάτωνΘεωρητική έδρα της εργασίας είναι η περιγραφή του microερκαντιλισmicroού που χαρακτηρίζει τους λόγους που εκπέmicroπονται από τα σύγχρονα microέσα microαζικής επικοινωνίας και της επίδρασης του διαφηmicroιστικού παράγοντα στο χώρο της ραδιοτηλεόρασης στο σηmicroερινό παγκοσmicroιοποιηmicroένο περιβάλλον Η διακίνηση των laquoδηmicroοσιογραφικών προϊόντωνraquo γίνεται microε βάση τους κανόνες της υλικής οικονοmicroίας και διευκολύνεται microέσω λαϊκίστικων microορφικών στοιχείων Παρά το γεγονός ότι ο λόγος των ΜΜΕ αποτελεί δηmicroοκρατικό αγαθό ο ενδοτισmicroός των λειτουργιών του στις πιέσεις της αγοράς και στην ιδεολογική χειραγώγηση λόγω της πρόσδεσης πολλών microέσων σε κρατικές ιδιοκτησίες ή στεγανοποιηmicroένους επιχειρηmicroατικούς οmicroίλους επιβάλλει την εmicroπλουτισmicroό του microιντιακού γραmicromicroατισmicroού από την παιδική ηλικία Αυτή τη στόχευση υπηρετεί η συγγραφή ιστοριών microε θέmicroα την τηλεόραση την κατανάλωση και τη διαφήmicroιση Ερωτήmicroατα όπως laquoΠοια είναι η δουλειά των δηmicroοσιογράφωνraquo laquoΤηλεόραση κακός αφέντης ή καλός υπηρέτηςraquo laquoΠοιος και για ποιους λόγους κινεί τα νήmicroαταraquo αλλά και laquoΜε ποιους τρόπους microπορούmicroε να αντιδράσουmicroεraquo δύνανται microέσω της παραmicroυθιακής γλώσσας να διαmicroορφώσουν προϋποθέσεις εισόδου και εmicroπλουτισmicroού του microιντιακού γραmicromicroατισmicroού που σε συνδυασmicroό microε τον οπτικό θωρακίζει την παιδική ηλικία από τη διαφηmicroιστική ευρηmicroατικότητα και δολιότητα Μπορεί δε να συmicroβάλει στη microελλοντική αποποίηση από την πλευρά των επικοινωνούmicroενων του ρόλου του ηθικού και παθητικού καταναλωτή των ποικίλης προέλευσης δηmicroόσιων λόγων και προϊόντων Τέλος προτείνονται δυνατότητες αξιοποίησης του θέmicroατος στη διδακτική της νεοελληνικής γλώσσας για την προσχολική και πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση

Α Δούκα Α Αρχάκης Α ΦτερνιάτηΚριτική αποτίmicroηση του ειδησεογραφικού λόγου ως αντικείmicroενου διδασκαλίας στο ΛύκειοΈνας από τους βασικούς στόχους διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος laquoΈκφραση- Έκθεσηraquo στο λύκειο είναι laquoνα microετέχουν οι microαθητές στα κοινά ως ποmicroποί ή δέκτες του λόγου microε κριτική και υπεύθυνη στάσηraquo (βλ οδηγίες διδασκαλίας για τη Νεοελληνική γλώσσα) Στο πλαίσιο αυτό θα επιχειρήσουmicroε στην ανακοίνωσή microας να διαπιστώσουmicroε αν εκπληρώνεται ο παραπάνω στόχος microε τη microελέτη microας να επικεντρώνεται στα βιβλία microαθητή και καθηγητή για το microάθηmicroα laquoΈκφραση-Έκθεσηraquo στη βrsquo και γrsquo λυκείου καθώς και των οδηγιών διδασκαλίας Ειδικότερα αντικείmicroενο της διερεύνησής microας θα αποτελέσουν οι ενότητες εκείνες που αφορούν στον ειδησεογραφικό λόγο (Van Dijk 1988) και συγκεκριmicroένα στα κειmicroενικά είδη της είδησης και του άρθρου Σύmicroφωνα microε τον Pennycook (1989) θα πρέπει να λαmicroβάνουmicroε υπόψη το κοινωνικό και πολιτισmicroικό συγκείmicroενο (context) της εκπαίδευσης καθώς microέσω αυτής αναπαράγονται συγκεκριmicroένες αξίες αλλά και κοινωνικές και πολιτισmicroικές ανισότητες Υιοθετώντας συνεπώς στην ανακοίνωσή microας το θεωρητικό

σελ 5 από 36

πλαίσιο της κριτικής ανάλυσης λόγου θα επιχειρήσουmicroε να διαπιστώσουmicroε αν οι σχετικές microε τον ειδησεογραφικό λόγο ενότητες του γλωσσικού microαθήmicroατος διαmicroορφώνονται microε τέτοιο τρόπο ώστε να εξοικειώνουν τους microαθητές microε τις σχέσεις εξουσίας και ανισότητας που αναπαράγονται στις ειδήσεις και τα δηmicroοσιογραφικά άρθρα (Fairclough 1995)Από τη microελέτη των βιβλίων καθηγητή και microαθητή καθώς και των οδηγιών διδασκαλίας παρατηρούmicroε πως παρά το γεγονός ότι επαναλαmicroβάνεται συνεχώς ο στόχος περί ανάπτυξης της κριτικής στάσης των microαθητών απέναντι στον ειδησεογραφικό λόγο η θεωρία και οι προτεινόmicroενες ασκήσεις περιορίζονται σε microια επιφανειακή προσέγγιση χωρίς να εmicroβαθύνουν στις σχέσεις εξουσίας και ανισότητας που θεσπίζονται και αναπαράγονται microέσω αυτού (Van Dijk 2001)

Κ Αmicroαραντίδου Ό Μούσιου-Μυλωνά Κ Ντίνας Οι διαφηmicroίσεις στη ζωή microας Ένα εκπαιδευτικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτην ανακοίνωση αυτή παρουσιάζεται ένα εκπαιδευτικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε θέmicroα laquoΟι διαφηmicroίσεις στη ζωή microαςraquo το οποίο υλοποιήθηκε την άνοιξη του 2013 στο laquoΕργαστήρι Γλώσσαςraquo που λειτουργεί στο Πρότυπο Πειραmicroατικό Δηmicroοτικό Σχολείο Φλώρινας microε την επιστηmicroονική εποπτεία και στήριξη του αντίστοιχου Εργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίας του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Συγκεκριmicroένα το πρόγραmicromicroα εφαρmicroόστηκε στον Όmicroιλο microαθητών για τον laquoΚριτικό Γραmicromicroατισmicroόraquo επί δέκα διδακτικά δίωρα στη διάρκεια πέντε εβδοmicroάδων και συmicromicroετείχαν σε αυτό 19 microαθητές της Ε΄ τάξης του Δηmicroοτικού Σχολείου Πρόκειται για ένα διαθεmicroατικό Σχέδιο Εργασίας που έχει ως κεντρικό θέmicroα τις διαφηmicroίσεις και ως θεωρητικό πλαίσιο την Παιδαγωγική των Πολυγραmicromicroατισmicroών Στη διάρκεια υλοποίησης του προγράmicromicroατος επισηmicroάνθηκε η διαχρονική εξέλιξη του κειmicroενικού είδους στο πλαίσιο των κοινωνικών αναγκών και η εναλλαγή του από έντυπο και προφορικό είδος σε πολυτροπικό ndash πολυmicroεσικό και έγινε ανάλυση των δοmicroικών χαρακτηριστικών της διαφήmicroισης παρουσίαση των λειτουργιών της καθώς και των γλωσσολογικών και υφολογικών στοιχείων που επιλέγονται προκειmicroένου να επιτευχθούν οι επικοινωνιακοί της στόχοιΣτη διάρκεια του Προγράmicromicroατος πραγmicroατοποιήθηκαν microε τους microαθητές ποικίλες διαθεmicroατικές παιδοκεντρικές και παιγνιώδεις δραστηριότητες που είχαν ως στόχο να βελτιώσουν τις γλωσσικές και κειmicroενικές δεξιότητες των παιδιών να αποτελέσουν έναυσmicroα και έmicroπνευση για την προσωπική τους δηmicroιουργική παραγωγή ώστε να εξελιχτούν οι ίδιοι σε δηmicroιουργούς διαφηmicroιστικών σεναρίων και τέλος να τους καθοδηγήσουν ώστε να αντιλαmicroβάνονται και να αντιmicroετωπίζουν microε κριτική στάση τα διαφηmicroιστικά κείmicroεναΠαράλληλα πραγmicroατοποιήθηκαν επιmicroορφωτικές δράσεις για την υποστήριξη των συνεργατών εκπαιδευτικών που συmicromicroετείχαν στο εγχείρηmicroα και τέλος εφαρmicroόστηκε πλαίσιο παρακολούθησης ανατροφοδότησης και διαρκούς αξιολόγησης του Προγράmicromicroατος ώστε να αποτελέσει microια εναλλακτική διδακτική πρόταση για τη διδασκαλία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Δηmicroοτικό Σχολείο

σελ 6 από 36

Χ Αρχοντή Γραmicromicroατισmicroός στα ΜΜΕ και ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητήΗ εργασία αυτή αναφέρεται στην διερεύνηση του θεωρητικού και πρακτικού πλαισίου εφαρmicroογής του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Στόχος της είναι να παρουσιάσει το γιατί και το πώς αξίζει να ενταχθεί η microελέτη των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Εντοπίζονται οι συνθήκες που έχουν δηmicroιουργήσει η ψηφιακή εποχή και η σύγκλιση των τεχνολογιών microε αποτέλεσmicroα να είναι αναγκαία η προσαρmicroογή της εκπαίδευσης στη χρήση νέων γραmicromicroατισmicroών που θα εξελίξουν την ικανότητα του microαθητή να κατανοήσει τον κόσmicroο Προτείνεται η χρήση πολυαλφαβητισmicroών ως microια συστηmicroική προέκταση του πεδίου πρόσληψης και κατανόησης microηνυmicroάτων που προέρχονται κυρίως από τις νέες πολυmicroεσικές τεχνολογίες ώστε να επιτευχθεί η κριτική αυτονοmicroία του microαθητή και να καθίσταται πολίτης πληροφορηmicroένος να αποκτά και να εκτιmicroά την αισθητική έκφραση να γίνεται κοινωνικά ενεργός να αισθάνεται αυτοεκτίmicroηση και να γίνεται συνειδητός καταναλωτής Αναλύονται οι στρατηγικές που καλλιεργούν δεξιότητες στην αντίληψη των κωδίκων και συmicroβάσεων των ΜΜΕ και στην ανάπτυξη ικανοτήτων άσκησης κριτικής και ερmicroηνείας πολλαπλών νοηmicroάτων και microηνυmicroάτων που παράγουν τα ΜΜΕ σε στερεότυπα κυρίαρχες αξίες ιδεολογίες Υποστηρίζεται ότι η εκπαίδευση στα ΜΜΕ βοηθά το microαθητή στην ικανότητα να διακρίνει και να αξιολογεί το περιεχόmicroενο των Μέσων να διερευνά τις επιδράσεις τους να τα χρησιmicroοποιεί έξυπνα και να κατασκευάζει εναλλακτικά Μέσα χρησιmicroοποιώντας microεθόδους που συνάδουν microε τις πλέον σύγχρονες παιδαγωγικές αρχέςndash του κονστρουκτιβισmicroού της βιωmicroατικής και δηmicroιουργικής microάθησης της συνεργατικής microάθησης της διαθεmicroατικότητας της διεπιστηmicroονικότητας της πολυπολιτισmicroικότητας της χρήσης των νέων τεχνολογιών και αυθεντικών υλικών και κειmicroένων της ανάπτυξης κριτικών αναλυτικών και microεταγνωστικών δεξιοτήτων

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Τρ Κωτόπουλος Μ Ζωγράφου Ά ΒακάληΔηmicroιουργικός λόγος στην προσχολική ηλικίαΗ γλωσσική αγωγή στο Νηπιαγωγείο παραmicroένει βασικό συστατικό του περιεχοmicroένου σπουδών των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Η προσέγγιση της Λογοτεχνίας και η είσοδος του λογοτεχνικού κειmicroένου στην Προσχολική Εκπαίδευση καταγράφεται αρχικά ως microέσο για τη διδασκαλία της γλώσσας και τη γλωσσική αγωγή του νηπίου Για πρώτη φορά πλέον στο Νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Νηπιαγωγείου αναφέρεται η laquoδηmicroιουργική γραφήraquo ως έκφραση και ως πρόταση δραστηριοτήτων για την κατάκτηση του λόγου και την άσκηση των νηπίων σε νέους γραmicromicroατισmicroούς Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζουmicroε το πλαίσιο των Προγραmicromicroάτων Σπουδών microέσα στο οποίο microπορεί να ενταχτεί και να λειτουργήσει η Δηmicroιουργική Γραφή ως πρόταση για εφαρmicroογή στο καθηmicroερινό ηmicroερήσιο πρόγραmicromicroα του Νηπιαγωγείου για τη διαmicroόρφωση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού που ενισχύουν τη συmicromicroετοχή και την αλληλεπίδραση των microαθητών για την κατάκτηση του προφορικού και γραπτού λόγου των νηπίων Παρουσιάζονται δραστηριότητες microε βάση συγκεκριmicroένα κριτήρια όπως η προσέγγιση microέσα από τη διαθεmicroατικότητα από θεmicroατικές ενότητες microε σχέδια εργασίας microε εργασία σε οmicroάδες microε την αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών Κατανέmicroουmicroε τις προτεινόmicroενες δραστηριότητες σε σύνολα-κατηγορίες για ευκολότερη επιλογή

σελ 7 από 36

από κάθε νηπιαγωγό ώστε να τις εντάξει ή να τις προσαρmicroόσει σε ανάλογα πλαίσια εργασίας και microε άνεση να αντλήσει δραστηριότητα από όποια κατηγορία επιθυmicroείΑ Παραmicroύθια- ιστορίες και άλλα κειmicroενικά είδηΒ Παιχνιδίσmicroατα microε την ποίησηΓ Εικαστικά και άλλες ΤέχνεςΔ Δραστηριότητες που microπορούν να ενταχθούν σε θεmicroατικές ενότητεςΣτις προτεινόmicroενες δραστηριότητες περιλαmicroβάνονται τρία βασικά στοιχεία για να τις προσεγγίσει ο ενδιαφερόmicroενος η πορεία της δραστηριότητας οι στόχοι που microπορεί να πετύχει και τα υλικά που θα χρησιmicroοποιηθούν (δραστηριότητα τι πετυχαίνετε τι χρειάζεστε αντίστοιχα) Σε ορισmicroένες προτείνονται εναλλακτικές προτάσεις παραλλαγές ή προεκτάσεις (άλλες ιδέες)

Ν ΠαπαmicroατθαίουΑπό τον Γραmicromicroατισmicroό του Paulo Freire στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό και το microοντέλο των κριτικής ανάλυσης των τεσσάρων πηγών των Freebody amp LukeΜια από τις σύγχρονες προκλήσεις για την κοινωνία και τα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι ο γραmicromicroατισmicroός Όχι όmicroως microε τη στενή έννοια της ανάπτυξης των ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης αλλά σαν microια πολύπλευρη διαδικασία που στοχεύει στην κοινωνική κριτική και πολιτιστική καλλιέργεια Για τον Paulo Freire ο γραmicromicroατισmicroός είναι ταυτόχρονα η δίοδος και το microέσο της ενεργοποίησης των καταπιεσmicroένων ανθρώπων για την απόκτηση δύναmicroης τέτοιας που θα τους microετατρέψει από laquoαντικείmicroεναraquo σε laquoυποκείmicroεναraquo δράσεων ικανών να συmicromicroετέχουν ενεργά και ενδεχοmicroένως καταλυτικά στο κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι Ο Freire εισηγείται τη διδασκαλία του γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό την απόκτηση δύναmicroης για κοινωνική αλλαγή και ανατροπή της καθεστηκυίας κοινωνικής αδικίας Σύmicroφωνα microε την κοινωνιογλωσσολογία η γλωσσική και η κοινωνική συmicroπεριφορά αλληλεπιδρούν σε microια διαρκή βάση Ως εκ τούτου η γλώσσα σαν δοmicroικό υλικό διαmicroόρφωσης της πραγmicroατικότητας επηρεάζει την κοινωνική δοmicroή και αντιστρόφως Την ανάλυση της δοmicroής αυτής την κατανόηση και κατασκευή των κειmicroενικών νοηmicroάτων εισηγούνται οι Freebody amp Luke microε το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo Σrsquo αυτό το άρθρο θα ασχοληθούmicroε microε τις απόψεις του Paulo Freire σε ότι αφορά τον γραmicromicroατισmicroό τη διδασκαλία του και τον κοινωνικοπολιτισικό ρόλο που microπορεί να παίξει στο κοινωνικό γίγνεσθαι Επίσης θα γίνει προσπάθεια παρουσίασης του microοντέλου κριτικής ανάγνωσης των laquoτεσσάρων πηγώνraquo των Freebody amp Luke Τέλος θα παρουσιαστεί microια επεξεργασία κειmicroένου έχοντας ως βάση το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo που πραγmicroατοποίησαν παιδιά της ΣΤ΄1 τάξης του 1ου ΔΣ Σερρών

Α ΚαππάτουΚριτικός γραmicromicroατισmicroός και υβριδικό κείmicroενοΗ παρούσα εισήγηση αποσκοπεί στην επαφή των microαθητών του δηmicroοτικού σχολείου microε το τύπο του υβριδικού κειmicroένου και στην προσέγγισή του υπό το πρίσmicroα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Στα πλαίσια ερευνητικής microελέτης που πραγmicroατοποιήθηκε σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής συγκεντρώθηκε ένας microεγάλος αριθmicroός υβριδικών κειmicroένων (4000) που αποτελείται από

σελ 8 από 36

διαδικτυακούς διαλόγους νέων ατόmicroων ηλικίας 13-25 ετών Οι διαδικτυακές συνοmicroιλίες ήταν τόσο δηmicroόσιου χαρακτήρα (έλαβαν χώρα στο IRC) όσο και ιδιωτικού τύπου όπως αυτές που διεξάγονται στην ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και στην εφαρmicroογή διαδικτυακών συζητήσεων MSN Οι microαθητές στα πλαίσια της παιδαγωγικής προσέγγισης του κριτικού γραmicromicroατισmicroού θα έχουν την ευκαιρία να microελετήσουν τις επικοινωνιακές συνθήκες στις οποίες διαmicroορφώνεται το υβριδικό κείmicroενο να εστιάσουν στα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά του (κοινωνιόλεκτος greeklish) και να συγκρίνουν το υβριδικό κείmicroενο που παράγεται σε microια συνοmicroιλία κατά την οποία οι συmicromicroετέχοντες δε γνωρίζονται microεταξύ τους (IRC) microε το αντίστοιχο που παράγεται σε ένα διάλογο microεταξύ φίλων Κατ΄ επέκταση θα σχολιάσουν τον τρόπο παρουσίασης των συmicromicroετεχόντων (nicknames) όπως και το ύφος που χρησιmicroοποιούν και θα επιχειρήσουν να κατασκευάσουν microια πλατφόρmicroα διαδικτυακού διαλόγου (chat) όπου η αλληλεπίδραση microε τον εκπαιδευτικό της τάξης ή microε τους συmicromicroαθητές τους ή ακόmicroη και microε τους συmicromicroαθητές ενός άλλου σχολείου στην Ελλάδα ή στον κόσmicroο θα τους προσφέρει άmicroεση γνώση για το τι ακριβώς συνιστά ένα υβριδικό κείmicroενο καθώς και το επικοινωνιακό πλαίσιο που το συνοδεύει

Κ Ντίνας Κ Βαϊρινού Ό Μούσιου-Μυλωνά Ά ΠολατίδουΕπιmicroορφωτικό Πρόγραmicromicroα επαγγελmicroατικής ενδυνάmicroωσης εκπαιδευτικών για τον laquoΚριτικό ΓραmicromicroατισmicroόraquoΤο σχολικό έτος 2012-13 δηmicroιουργήθηκε στη Φλώρινα ο Όmicroιλος Γλώσσας και Λογοτεχνίας για Εκπαιδευτικούς στον οποίο συmicromicroετέχουν 245 εκπαιδευτικοί όλων των βαθmicroίδων νηπιαγωγοί δάσκαλοι και καθηγητές όλων των ειδικοτήτων που έχουν ως κοινό ενδιαφέρον τους να εmicroπλουτίσουν τις γνώσεις τους σχετικά microε τη γλώσσα και τις λειτουργίες της και να επιmicroορφωθούν σχετικά microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό που αποτελεί οριζόντιο στόχο όλων των microαθηmicroάτων στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών (Ψηφιακό Σχολείο httpdigitalschoolminedugovgr) Ο Όmicroιλος λειτουργεί microε τη συνδροmicroή και τη συνεργασία του laquoΕργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίαςraquo του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Στο πλαίσιο του Οmicroίλου πραγmicroατοποιείται ένα διετές επιmicroορφωτικό πρόγραmicromicroα laquoΚριτικού Γραmicromicroατισmicroούraquo microε εισηγήσεις εργαστήρια δράσεις εκδηλώσεις προγράmicromicroατα και πρακτικές εφαρmicroογές σύmicroφωνα microε τις αρχές της επιmicroόρφωσης ενηλίκων που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε τις ανάγκες και τις προτάσεις των συmicromicroετεχόντων εκπαιδευτικών Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα αποτελέσmicroατα της πρώτης χρονιάς εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος η αξιολόγησή του από τους επιmicroορφούmicroενους και οι στόχοι της δεύτερης χρονιάς ―οπότε πρόκειται να ολοκληρωθεί το πρόγραmicromicroα οι οποίοι συγκαθορίζονται από τους συντονιστές και τους συmicromicroετέχοντες εκπαιδευτικούς

σελ 9 από 36

πλαίσιο της κριτικής ανάλυσης λόγου θα επιχειρήσουmicroε να διαπιστώσουmicroε αν οι σχετικές microε τον ειδησεογραφικό λόγο ενότητες του γλωσσικού microαθήmicroατος διαmicroορφώνονται microε τέτοιο τρόπο ώστε να εξοικειώνουν τους microαθητές microε τις σχέσεις εξουσίας και ανισότητας που αναπαράγονται στις ειδήσεις και τα δηmicroοσιογραφικά άρθρα (Fairclough 1995)Από τη microελέτη των βιβλίων καθηγητή και microαθητή καθώς και των οδηγιών διδασκαλίας παρατηρούmicroε πως παρά το γεγονός ότι επαναλαmicroβάνεται συνεχώς ο στόχος περί ανάπτυξης της κριτικής στάσης των microαθητών απέναντι στον ειδησεογραφικό λόγο η θεωρία και οι προτεινόmicroενες ασκήσεις περιορίζονται σε microια επιφανειακή προσέγγιση χωρίς να εmicroβαθύνουν στις σχέσεις εξουσίας και ανισότητας που θεσπίζονται και αναπαράγονται microέσω αυτού (Van Dijk 2001)

Κ Αmicroαραντίδου Ό Μούσιου-Μυλωνά Κ Ντίνας Οι διαφηmicroίσεις στη ζωή microας Ένα εκπαιδευτικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτην ανακοίνωση αυτή παρουσιάζεται ένα εκπαιδευτικό πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε θέmicroα laquoΟι διαφηmicroίσεις στη ζωή microαςraquo το οποίο υλοποιήθηκε την άνοιξη του 2013 στο laquoΕργαστήρι Γλώσσαςraquo που λειτουργεί στο Πρότυπο Πειραmicroατικό Δηmicroοτικό Σχολείο Φλώρινας microε την επιστηmicroονική εποπτεία και στήριξη του αντίστοιχου Εργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίας του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Συγκεκριmicroένα το πρόγραmicromicroα εφαρmicroόστηκε στον Όmicroιλο microαθητών για τον laquoΚριτικό Γραmicromicroατισmicroόraquo επί δέκα διδακτικά δίωρα στη διάρκεια πέντε εβδοmicroάδων και συmicromicroετείχαν σε αυτό 19 microαθητές της Ε΄ τάξης του Δηmicroοτικού Σχολείου Πρόκειται για ένα διαθεmicroατικό Σχέδιο Εργασίας που έχει ως κεντρικό θέmicroα τις διαφηmicroίσεις και ως θεωρητικό πλαίσιο την Παιδαγωγική των Πολυγραmicromicroατισmicroών Στη διάρκεια υλοποίησης του προγράmicromicroατος επισηmicroάνθηκε η διαχρονική εξέλιξη του κειmicroενικού είδους στο πλαίσιο των κοινωνικών αναγκών και η εναλλαγή του από έντυπο και προφορικό είδος σε πολυτροπικό ndash πολυmicroεσικό και έγινε ανάλυση των δοmicroικών χαρακτηριστικών της διαφήmicroισης παρουσίαση των λειτουργιών της καθώς και των γλωσσολογικών και υφολογικών στοιχείων που επιλέγονται προκειmicroένου να επιτευχθούν οι επικοινωνιακοί της στόχοιΣτη διάρκεια του Προγράmicromicroατος πραγmicroατοποιήθηκαν microε τους microαθητές ποικίλες διαθεmicroατικές παιδοκεντρικές και παιγνιώδεις δραστηριότητες που είχαν ως στόχο να βελτιώσουν τις γλωσσικές και κειmicroενικές δεξιότητες των παιδιών να αποτελέσουν έναυσmicroα και έmicroπνευση για την προσωπική τους δηmicroιουργική παραγωγή ώστε να εξελιχτούν οι ίδιοι σε δηmicroιουργούς διαφηmicroιστικών σεναρίων και τέλος να τους καθοδηγήσουν ώστε να αντιλαmicroβάνονται και να αντιmicroετωπίζουν microε κριτική στάση τα διαφηmicroιστικά κείmicroεναΠαράλληλα πραγmicroατοποιήθηκαν επιmicroορφωτικές δράσεις για την υποστήριξη των συνεργατών εκπαιδευτικών που συmicromicroετείχαν στο εγχείρηmicroα και τέλος εφαρmicroόστηκε πλαίσιο παρακολούθησης ανατροφοδότησης και διαρκούς αξιολόγησης του Προγράmicromicroατος ώστε να αποτελέσει microια εναλλακτική διδακτική πρόταση για τη διδασκαλία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Δηmicroοτικό Σχολείο

σελ 6 από 36

Χ Αρχοντή Γραmicromicroατισmicroός στα ΜΜΕ και ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητήΗ εργασία αυτή αναφέρεται στην διερεύνηση του θεωρητικού και πρακτικού πλαισίου εφαρmicroογής του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Στόχος της είναι να παρουσιάσει το γιατί και το πώς αξίζει να ενταχθεί η microελέτη των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Εντοπίζονται οι συνθήκες που έχουν δηmicroιουργήσει η ψηφιακή εποχή και η σύγκλιση των τεχνολογιών microε αποτέλεσmicroα να είναι αναγκαία η προσαρmicroογή της εκπαίδευσης στη χρήση νέων γραmicromicroατισmicroών που θα εξελίξουν την ικανότητα του microαθητή να κατανοήσει τον κόσmicroο Προτείνεται η χρήση πολυαλφαβητισmicroών ως microια συστηmicroική προέκταση του πεδίου πρόσληψης και κατανόησης microηνυmicroάτων που προέρχονται κυρίως από τις νέες πολυmicroεσικές τεχνολογίες ώστε να επιτευχθεί η κριτική αυτονοmicroία του microαθητή και να καθίσταται πολίτης πληροφορηmicroένος να αποκτά και να εκτιmicroά την αισθητική έκφραση να γίνεται κοινωνικά ενεργός να αισθάνεται αυτοεκτίmicroηση και να γίνεται συνειδητός καταναλωτής Αναλύονται οι στρατηγικές που καλλιεργούν δεξιότητες στην αντίληψη των κωδίκων και συmicroβάσεων των ΜΜΕ και στην ανάπτυξη ικανοτήτων άσκησης κριτικής και ερmicroηνείας πολλαπλών νοηmicroάτων και microηνυmicroάτων που παράγουν τα ΜΜΕ σε στερεότυπα κυρίαρχες αξίες ιδεολογίες Υποστηρίζεται ότι η εκπαίδευση στα ΜΜΕ βοηθά το microαθητή στην ικανότητα να διακρίνει και να αξιολογεί το περιεχόmicroενο των Μέσων να διερευνά τις επιδράσεις τους να τα χρησιmicroοποιεί έξυπνα και να κατασκευάζει εναλλακτικά Μέσα χρησιmicroοποιώντας microεθόδους που συνάδουν microε τις πλέον σύγχρονες παιδαγωγικές αρχέςndash του κονστρουκτιβισmicroού της βιωmicroατικής και δηmicroιουργικής microάθησης της συνεργατικής microάθησης της διαθεmicroατικότητας της διεπιστηmicroονικότητας της πολυπολιτισmicroικότητας της χρήσης των νέων τεχνολογιών και αυθεντικών υλικών και κειmicroένων της ανάπτυξης κριτικών αναλυτικών και microεταγνωστικών δεξιοτήτων

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Τρ Κωτόπουλος Μ Ζωγράφου Ά ΒακάληΔηmicroιουργικός λόγος στην προσχολική ηλικίαΗ γλωσσική αγωγή στο Νηπιαγωγείο παραmicroένει βασικό συστατικό του περιεχοmicroένου σπουδών των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Η προσέγγιση της Λογοτεχνίας και η είσοδος του λογοτεχνικού κειmicroένου στην Προσχολική Εκπαίδευση καταγράφεται αρχικά ως microέσο για τη διδασκαλία της γλώσσας και τη γλωσσική αγωγή του νηπίου Για πρώτη φορά πλέον στο Νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Νηπιαγωγείου αναφέρεται η laquoδηmicroιουργική γραφήraquo ως έκφραση και ως πρόταση δραστηριοτήτων για την κατάκτηση του λόγου και την άσκηση των νηπίων σε νέους γραmicromicroατισmicroούς Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζουmicroε το πλαίσιο των Προγραmicromicroάτων Σπουδών microέσα στο οποίο microπορεί να ενταχτεί και να λειτουργήσει η Δηmicroιουργική Γραφή ως πρόταση για εφαρmicroογή στο καθηmicroερινό ηmicroερήσιο πρόγραmicromicroα του Νηπιαγωγείου για τη διαmicroόρφωση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού που ενισχύουν τη συmicromicroετοχή και την αλληλεπίδραση των microαθητών για την κατάκτηση του προφορικού και γραπτού λόγου των νηπίων Παρουσιάζονται δραστηριότητες microε βάση συγκεκριmicroένα κριτήρια όπως η προσέγγιση microέσα από τη διαθεmicroατικότητα από θεmicroατικές ενότητες microε σχέδια εργασίας microε εργασία σε οmicroάδες microε την αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών Κατανέmicroουmicroε τις προτεινόmicroενες δραστηριότητες σε σύνολα-κατηγορίες για ευκολότερη επιλογή

σελ 7 από 36

από κάθε νηπιαγωγό ώστε να τις εντάξει ή να τις προσαρmicroόσει σε ανάλογα πλαίσια εργασίας και microε άνεση να αντλήσει δραστηριότητα από όποια κατηγορία επιθυmicroείΑ Παραmicroύθια- ιστορίες και άλλα κειmicroενικά είδηΒ Παιχνιδίσmicroατα microε την ποίησηΓ Εικαστικά και άλλες ΤέχνεςΔ Δραστηριότητες που microπορούν να ενταχθούν σε θεmicroατικές ενότητεςΣτις προτεινόmicroενες δραστηριότητες περιλαmicroβάνονται τρία βασικά στοιχεία για να τις προσεγγίσει ο ενδιαφερόmicroενος η πορεία της δραστηριότητας οι στόχοι που microπορεί να πετύχει και τα υλικά που θα χρησιmicroοποιηθούν (δραστηριότητα τι πετυχαίνετε τι χρειάζεστε αντίστοιχα) Σε ορισmicroένες προτείνονται εναλλακτικές προτάσεις παραλλαγές ή προεκτάσεις (άλλες ιδέες)

Ν ΠαπαmicroατθαίουΑπό τον Γραmicromicroατισmicroό του Paulo Freire στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό και το microοντέλο των κριτικής ανάλυσης των τεσσάρων πηγών των Freebody amp LukeΜια από τις σύγχρονες προκλήσεις για την κοινωνία και τα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι ο γραmicromicroατισmicroός Όχι όmicroως microε τη στενή έννοια της ανάπτυξης των ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης αλλά σαν microια πολύπλευρη διαδικασία που στοχεύει στην κοινωνική κριτική και πολιτιστική καλλιέργεια Για τον Paulo Freire ο γραmicromicroατισmicroός είναι ταυτόχρονα η δίοδος και το microέσο της ενεργοποίησης των καταπιεσmicroένων ανθρώπων για την απόκτηση δύναmicroης τέτοιας που θα τους microετατρέψει από laquoαντικείmicroεναraquo σε laquoυποκείmicroεναraquo δράσεων ικανών να συmicromicroετέχουν ενεργά και ενδεχοmicroένως καταλυτικά στο κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι Ο Freire εισηγείται τη διδασκαλία του γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό την απόκτηση δύναmicroης για κοινωνική αλλαγή και ανατροπή της καθεστηκυίας κοινωνικής αδικίας Σύmicroφωνα microε την κοινωνιογλωσσολογία η γλωσσική και η κοινωνική συmicroπεριφορά αλληλεπιδρούν σε microια διαρκή βάση Ως εκ τούτου η γλώσσα σαν δοmicroικό υλικό διαmicroόρφωσης της πραγmicroατικότητας επηρεάζει την κοινωνική δοmicroή και αντιστρόφως Την ανάλυση της δοmicroής αυτής την κατανόηση και κατασκευή των κειmicroενικών νοηmicroάτων εισηγούνται οι Freebody amp Luke microε το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo Σrsquo αυτό το άρθρο θα ασχοληθούmicroε microε τις απόψεις του Paulo Freire σε ότι αφορά τον γραmicromicroατισmicroό τη διδασκαλία του και τον κοινωνικοπολιτισικό ρόλο που microπορεί να παίξει στο κοινωνικό γίγνεσθαι Επίσης θα γίνει προσπάθεια παρουσίασης του microοντέλου κριτικής ανάγνωσης των laquoτεσσάρων πηγώνraquo των Freebody amp Luke Τέλος θα παρουσιαστεί microια επεξεργασία κειmicroένου έχοντας ως βάση το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo που πραγmicroατοποίησαν παιδιά της ΣΤ΄1 τάξης του 1ου ΔΣ Σερρών

Α ΚαππάτουΚριτικός γραmicromicroατισmicroός και υβριδικό κείmicroενοΗ παρούσα εισήγηση αποσκοπεί στην επαφή των microαθητών του δηmicroοτικού σχολείου microε το τύπο του υβριδικού κειmicroένου και στην προσέγγισή του υπό το πρίσmicroα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Στα πλαίσια ερευνητικής microελέτης που πραγmicroατοποιήθηκε σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής συγκεντρώθηκε ένας microεγάλος αριθmicroός υβριδικών κειmicroένων (4000) που αποτελείται από

σελ 8 από 36

διαδικτυακούς διαλόγους νέων ατόmicroων ηλικίας 13-25 ετών Οι διαδικτυακές συνοmicroιλίες ήταν τόσο δηmicroόσιου χαρακτήρα (έλαβαν χώρα στο IRC) όσο και ιδιωτικού τύπου όπως αυτές που διεξάγονται στην ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και στην εφαρmicroογή διαδικτυακών συζητήσεων MSN Οι microαθητές στα πλαίσια της παιδαγωγικής προσέγγισης του κριτικού γραmicromicroατισmicroού θα έχουν την ευκαιρία να microελετήσουν τις επικοινωνιακές συνθήκες στις οποίες διαmicroορφώνεται το υβριδικό κείmicroενο να εστιάσουν στα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά του (κοινωνιόλεκτος greeklish) και να συγκρίνουν το υβριδικό κείmicroενο που παράγεται σε microια συνοmicroιλία κατά την οποία οι συmicromicroετέχοντες δε γνωρίζονται microεταξύ τους (IRC) microε το αντίστοιχο που παράγεται σε ένα διάλογο microεταξύ φίλων Κατ΄ επέκταση θα σχολιάσουν τον τρόπο παρουσίασης των συmicromicroετεχόντων (nicknames) όπως και το ύφος που χρησιmicroοποιούν και θα επιχειρήσουν να κατασκευάσουν microια πλατφόρmicroα διαδικτυακού διαλόγου (chat) όπου η αλληλεπίδραση microε τον εκπαιδευτικό της τάξης ή microε τους συmicromicroαθητές τους ή ακόmicroη και microε τους συmicromicroαθητές ενός άλλου σχολείου στην Ελλάδα ή στον κόσmicroο θα τους προσφέρει άmicroεση γνώση για το τι ακριβώς συνιστά ένα υβριδικό κείmicroενο καθώς και το επικοινωνιακό πλαίσιο που το συνοδεύει

Κ Ντίνας Κ Βαϊρινού Ό Μούσιου-Μυλωνά Ά ΠολατίδουΕπιmicroορφωτικό Πρόγραmicromicroα επαγγελmicroατικής ενδυνάmicroωσης εκπαιδευτικών για τον laquoΚριτικό ΓραmicromicroατισmicroόraquoΤο σχολικό έτος 2012-13 δηmicroιουργήθηκε στη Φλώρινα ο Όmicroιλος Γλώσσας και Λογοτεχνίας για Εκπαιδευτικούς στον οποίο συmicromicroετέχουν 245 εκπαιδευτικοί όλων των βαθmicroίδων νηπιαγωγοί δάσκαλοι και καθηγητές όλων των ειδικοτήτων που έχουν ως κοινό ενδιαφέρον τους να εmicroπλουτίσουν τις γνώσεις τους σχετικά microε τη γλώσσα και τις λειτουργίες της και να επιmicroορφωθούν σχετικά microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό που αποτελεί οριζόντιο στόχο όλων των microαθηmicroάτων στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών (Ψηφιακό Σχολείο httpdigitalschoolminedugovgr) Ο Όmicroιλος λειτουργεί microε τη συνδροmicroή και τη συνεργασία του laquoΕργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίαςraquo του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Στο πλαίσιο του Οmicroίλου πραγmicroατοποιείται ένα διετές επιmicroορφωτικό πρόγραmicromicroα laquoΚριτικού Γραmicromicroατισmicroούraquo microε εισηγήσεις εργαστήρια δράσεις εκδηλώσεις προγράmicromicroατα και πρακτικές εφαρmicroογές σύmicroφωνα microε τις αρχές της επιmicroόρφωσης ενηλίκων που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε τις ανάγκες και τις προτάσεις των συmicromicroετεχόντων εκπαιδευτικών Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα αποτελέσmicroατα της πρώτης χρονιάς εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος η αξιολόγησή του από τους επιmicroορφούmicroενους και οι στόχοι της δεύτερης χρονιάς ―οπότε πρόκειται να ολοκληρωθεί το πρόγραmicromicroα οι οποίοι συγκαθορίζονται από τους συντονιστές και τους συmicromicroετέχοντες εκπαιδευτικούς

σελ 9 από 36

Χ Αρχοντή Γραmicromicroατισmicroός στα ΜΜΕ και ανάπτυξη της κριτικής σκέψης του microαθητήΗ εργασία αυτή αναφέρεται στην διερεύνηση του θεωρητικού και πρακτικού πλαισίου εφαρmicroογής του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Στόχος της είναι να παρουσιάσει το γιατί και το πώς αξίζει να ενταχθεί η microελέτη των ΜΜΕ στην εκπαίδευση Εντοπίζονται οι συνθήκες που έχουν δηmicroιουργήσει η ψηφιακή εποχή και η σύγκλιση των τεχνολογιών microε αποτέλεσmicroα να είναι αναγκαία η προσαρmicroογή της εκπαίδευσης στη χρήση νέων γραmicromicroατισmicroών που θα εξελίξουν την ικανότητα του microαθητή να κατανοήσει τον κόσmicroο Προτείνεται η χρήση πολυαλφαβητισmicroών ως microια συστηmicroική προέκταση του πεδίου πρόσληψης και κατανόησης microηνυmicroάτων που προέρχονται κυρίως από τις νέες πολυmicroεσικές τεχνολογίες ώστε να επιτευχθεί η κριτική αυτονοmicroία του microαθητή και να καθίσταται πολίτης πληροφορηmicroένος να αποκτά και να εκτιmicroά την αισθητική έκφραση να γίνεται κοινωνικά ενεργός να αισθάνεται αυτοεκτίmicroηση και να γίνεται συνειδητός καταναλωτής Αναλύονται οι στρατηγικές που καλλιεργούν δεξιότητες στην αντίληψη των κωδίκων και συmicroβάσεων των ΜΜΕ και στην ανάπτυξη ικανοτήτων άσκησης κριτικής και ερmicroηνείας πολλαπλών νοηmicroάτων και microηνυmicroάτων που παράγουν τα ΜΜΕ σε στερεότυπα κυρίαρχες αξίες ιδεολογίες Υποστηρίζεται ότι η εκπαίδευση στα ΜΜΕ βοηθά το microαθητή στην ικανότητα να διακρίνει και να αξιολογεί το περιεχόmicroενο των Μέσων να διερευνά τις επιδράσεις τους να τα χρησιmicroοποιεί έξυπνα και να κατασκευάζει εναλλακτικά Μέσα χρησιmicroοποιώντας microεθόδους που συνάδουν microε τις πλέον σύγχρονες παιδαγωγικές αρχέςndash του κονστρουκτιβισmicroού της βιωmicroατικής και δηmicroιουργικής microάθησης της συνεργατικής microάθησης της διαθεmicroατικότητας της διεπιστηmicroονικότητας της πολυπολιτισmicroικότητας της χρήσης των νέων τεχνολογιών και αυθεντικών υλικών και κειmicroένων της ανάπτυξης κριτικών αναλυτικών και microεταγνωστικών δεξιοτήτων

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Τρ Κωτόπουλος Μ Ζωγράφου Ά ΒακάληΔηmicroιουργικός λόγος στην προσχολική ηλικίαΗ γλωσσική αγωγή στο Νηπιαγωγείο παραmicroένει βασικό συστατικό του περιεχοmicroένου σπουδών των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων Η προσέγγιση της Λογοτεχνίας και η είσοδος του λογοτεχνικού κειmicroένου στην Προσχολική Εκπαίδευση καταγράφεται αρχικά ως microέσο για τη διδασκαλία της γλώσσας και τη γλωσσική αγωγή του νηπίου Για πρώτη φορά πλέον στο Νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Νηπιαγωγείου αναφέρεται η laquoδηmicroιουργική γραφήraquo ως έκφραση και ως πρόταση δραστηριοτήτων για την κατάκτηση του λόγου και την άσκηση των νηπίων σε νέους γραmicromicroατισmicroούς Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζουmicroε το πλαίσιο των Προγραmicromicroάτων Σπουδών microέσα στο οποίο microπορεί να ενταχτεί και να λειτουργήσει η Δηmicroιουργική Γραφή ως πρόταση για εφαρmicroογή στο καθηmicroερινό ηmicroερήσιο πρόγραmicromicroα του Νηπιαγωγείου για τη διαmicroόρφωση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού που ενισχύουν τη συmicromicroετοχή και την αλληλεπίδραση των microαθητών για την κατάκτηση του προφορικού και γραπτού λόγου των νηπίων Παρουσιάζονται δραστηριότητες microε βάση συγκεκριmicroένα κριτήρια όπως η προσέγγιση microέσα από τη διαθεmicroατικότητα από θεmicroατικές ενότητες microε σχέδια εργασίας microε εργασία σε οmicroάδες microε την αξιοποίηση των Νέων Τεχνολογιών Κατανέmicroουmicroε τις προτεινόmicroενες δραστηριότητες σε σύνολα-κατηγορίες για ευκολότερη επιλογή

σελ 7 από 36

από κάθε νηπιαγωγό ώστε να τις εντάξει ή να τις προσαρmicroόσει σε ανάλογα πλαίσια εργασίας και microε άνεση να αντλήσει δραστηριότητα από όποια κατηγορία επιθυmicroείΑ Παραmicroύθια- ιστορίες και άλλα κειmicroενικά είδηΒ Παιχνιδίσmicroατα microε την ποίησηΓ Εικαστικά και άλλες ΤέχνεςΔ Δραστηριότητες που microπορούν να ενταχθούν σε θεmicroατικές ενότητεςΣτις προτεινόmicroενες δραστηριότητες περιλαmicroβάνονται τρία βασικά στοιχεία για να τις προσεγγίσει ο ενδιαφερόmicroενος η πορεία της δραστηριότητας οι στόχοι που microπορεί να πετύχει και τα υλικά που θα χρησιmicroοποιηθούν (δραστηριότητα τι πετυχαίνετε τι χρειάζεστε αντίστοιχα) Σε ορισmicroένες προτείνονται εναλλακτικές προτάσεις παραλλαγές ή προεκτάσεις (άλλες ιδέες)

Ν ΠαπαmicroατθαίουΑπό τον Γραmicromicroατισmicroό του Paulo Freire στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό και το microοντέλο των κριτικής ανάλυσης των τεσσάρων πηγών των Freebody amp LukeΜια από τις σύγχρονες προκλήσεις για την κοινωνία και τα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι ο γραmicromicroατισmicroός Όχι όmicroως microε τη στενή έννοια της ανάπτυξης των ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης αλλά σαν microια πολύπλευρη διαδικασία που στοχεύει στην κοινωνική κριτική και πολιτιστική καλλιέργεια Για τον Paulo Freire ο γραmicromicroατισmicroός είναι ταυτόχρονα η δίοδος και το microέσο της ενεργοποίησης των καταπιεσmicroένων ανθρώπων για την απόκτηση δύναmicroης τέτοιας που θα τους microετατρέψει από laquoαντικείmicroεναraquo σε laquoυποκείmicroεναraquo δράσεων ικανών να συmicromicroετέχουν ενεργά και ενδεχοmicroένως καταλυτικά στο κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι Ο Freire εισηγείται τη διδασκαλία του γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό την απόκτηση δύναmicroης για κοινωνική αλλαγή και ανατροπή της καθεστηκυίας κοινωνικής αδικίας Σύmicroφωνα microε την κοινωνιογλωσσολογία η γλωσσική και η κοινωνική συmicroπεριφορά αλληλεπιδρούν σε microια διαρκή βάση Ως εκ τούτου η γλώσσα σαν δοmicroικό υλικό διαmicroόρφωσης της πραγmicroατικότητας επηρεάζει την κοινωνική δοmicroή και αντιστρόφως Την ανάλυση της δοmicroής αυτής την κατανόηση και κατασκευή των κειmicroενικών νοηmicroάτων εισηγούνται οι Freebody amp Luke microε το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo Σrsquo αυτό το άρθρο θα ασχοληθούmicroε microε τις απόψεις του Paulo Freire σε ότι αφορά τον γραmicromicroατισmicroό τη διδασκαλία του και τον κοινωνικοπολιτισικό ρόλο που microπορεί να παίξει στο κοινωνικό γίγνεσθαι Επίσης θα γίνει προσπάθεια παρουσίασης του microοντέλου κριτικής ανάγνωσης των laquoτεσσάρων πηγώνraquo των Freebody amp Luke Τέλος θα παρουσιαστεί microια επεξεργασία κειmicroένου έχοντας ως βάση το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo που πραγmicroατοποίησαν παιδιά της ΣΤ΄1 τάξης του 1ου ΔΣ Σερρών

Α ΚαππάτουΚριτικός γραmicromicroατισmicroός και υβριδικό κείmicroενοΗ παρούσα εισήγηση αποσκοπεί στην επαφή των microαθητών του δηmicroοτικού σχολείου microε το τύπο του υβριδικού κειmicroένου και στην προσέγγισή του υπό το πρίσmicroα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Στα πλαίσια ερευνητικής microελέτης που πραγmicroατοποιήθηκε σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής συγκεντρώθηκε ένας microεγάλος αριθmicroός υβριδικών κειmicroένων (4000) που αποτελείται από

σελ 8 από 36

διαδικτυακούς διαλόγους νέων ατόmicroων ηλικίας 13-25 ετών Οι διαδικτυακές συνοmicroιλίες ήταν τόσο δηmicroόσιου χαρακτήρα (έλαβαν χώρα στο IRC) όσο και ιδιωτικού τύπου όπως αυτές που διεξάγονται στην ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και στην εφαρmicroογή διαδικτυακών συζητήσεων MSN Οι microαθητές στα πλαίσια της παιδαγωγικής προσέγγισης του κριτικού γραmicromicroατισmicroού θα έχουν την ευκαιρία να microελετήσουν τις επικοινωνιακές συνθήκες στις οποίες διαmicroορφώνεται το υβριδικό κείmicroενο να εστιάσουν στα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά του (κοινωνιόλεκτος greeklish) και να συγκρίνουν το υβριδικό κείmicroενο που παράγεται σε microια συνοmicroιλία κατά την οποία οι συmicromicroετέχοντες δε γνωρίζονται microεταξύ τους (IRC) microε το αντίστοιχο που παράγεται σε ένα διάλογο microεταξύ φίλων Κατ΄ επέκταση θα σχολιάσουν τον τρόπο παρουσίασης των συmicromicroετεχόντων (nicknames) όπως και το ύφος που χρησιmicroοποιούν και θα επιχειρήσουν να κατασκευάσουν microια πλατφόρmicroα διαδικτυακού διαλόγου (chat) όπου η αλληλεπίδραση microε τον εκπαιδευτικό της τάξης ή microε τους συmicromicroαθητές τους ή ακόmicroη και microε τους συmicromicroαθητές ενός άλλου σχολείου στην Ελλάδα ή στον κόσmicroο θα τους προσφέρει άmicroεση γνώση για το τι ακριβώς συνιστά ένα υβριδικό κείmicroενο καθώς και το επικοινωνιακό πλαίσιο που το συνοδεύει

Κ Ντίνας Κ Βαϊρινού Ό Μούσιου-Μυλωνά Ά ΠολατίδουΕπιmicroορφωτικό Πρόγραmicromicroα επαγγελmicroατικής ενδυνάmicroωσης εκπαιδευτικών για τον laquoΚριτικό ΓραmicromicroατισmicroόraquoΤο σχολικό έτος 2012-13 δηmicroιουργήθηκε στη Φλώρινα ο Όmicroιλος Γλώσσας και Λογοτεχνίας για Εκπαιδευτικούς στον οποίο συmicromicroετέχουν 245 εκπαιδευτικοί όλων των βαθmicroίδων νηπιαγωγοί δάσκαλοι και καθηγητές όλων των ειδικοτήτων που έχουν ως κοινό ενδιαφέρον τους να εmicroπλουτίσουν τις γνώσεις τους σχετικά microε τη γλώσσα και τις λειτουργίες της και να επιmicroορφωθούν σχετικά microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό που αποτελεί οριζόντιο στόχο όλων των microαθηmicroάτων στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών (Ψηφιακό Σχολείο httpdigitalschoolminedugovgr) Ο Όmicroιλος λειτουργεί microε τη συνδροmicroή και τη συνεργασία του laquoΕργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίαςraquo του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Στο πλαίσιο του Οmicroίλου πραγmicroατοποιείται ένα διετές επιmicroορφωτικό πρόγραmicromicroα laquoΚριτικού Γραmicromicroατισmicroούraquo microε εισηγήσεις εργαστήρια δράσεις εκδηλώσεις προγράmicromicroατα και πρακτικές εφαρmicroογές σύmicroφωνα microε τις αρχές της επιmicroόρφωσης ενηλίκων που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε τις ανάγκες και τις προτάσεις των συmicromicroετεχόντων εκπαιδευτικών Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα αποτελέσmicroατα της πρώτης χρονιάς εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος η αξιολόγησή του από τους επιmicroορφούmicroενους και οι στόχοι της δεύτερης χρονιάς ―οπότε πρόκειται να ολοκληρωθεί το πρόγραmicromicroα οι οποίοι συγκαθορίζονται από τους συντονιστές και τους συmicromicroετέχοντες εκπαιδευτικούς

σελ 9 από 36

από κάθε νηπιαγωγό ώστε να τις εντάξει ή να τις προσαρmicroόσει σε ανάλογα πλαίσια εργασίας και microε άνεση να αντλήσει δραστηριότητα από όποια κατηγορία επιθυmicroείΑ Παραmicroύθια- ιστορίες και άλλα κειmicroενικά είδηΒ Παιχνιδίσmicroατα microε την ποίησηΓ Εικαστικά και άλλες ΤέχνεςΔ Δραστηριότητες που microπορούν να ενταχθούν σε θεmicroατικές ενότητεςΣτις προτεινόmicroενες δραστηριότητες περιλαmicroβάνονται τρία βασικά στοιχεία για να τις προσεγγίσει ο ενδιαφερόmicroενος η πορεία της δραστηριότητας οι στόχοι που microπορεί να πετύχει και τα υλικά που θα χρησιmicroοποιηθούν (δραστηριότητα τι πετυχαίνετε τι χρειάζεστε αντίστοιχα) Σε ορισmicroένες προτείνονται εναλλακτικές προτάσεις παραλλαγές ή προεκτάσεις (άλλες ιδέες)

Ν ΠαπαmicroατθαίουΑπό τον Γραmicromicroατισmicroό του Paulo Freire στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό και το microοντέλο των κριτικής ανάλυσης των τεσσάρων πηγών των Freebody amp LukeΜια από τις σύγχρονες προκλήσεις για την κοινωνία και τα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι ο γραmicromicroατισmicroός Όχι όmicroως microε τη στενή έννοια της ανάπτυξης των ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης αλλά σαν microια πολύπλευρη διαδικασία που στοχεύει στην κοινωνική κριτική και πολιτιστική καλλιέργεια Για τον Paulo Freire ο γραmicromicroατισmicroός είναι ταυτόχρονα η δίοδος και το microέσο της ενεργοποίησης των καταπιεσmicroένων ανθρώπων για την απόκτηση δύναmicroης τέτοιας που θα τους microετατρέψει από laquoαντικείmicroεναraquo σε laquoυποκείmicroεναraquo δράσεων ικανών να συmicromicroετέχουν ενεργά και ενδεχοmicroένως καταλυτικά στο κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι Ο Freire εισηγείται τη διδασκαλία του γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό την απόκτηση δύναmicroης για κοινωνική αλλαγή και ανατροπή της καθεστηκυίας κοινωνικής αδικίας Σύmicroφωνα microε την κοινωνιογλωσσολογία η γλωσσική και η κοινωνική συmicroπεριφορά αλληλεπιδρούν σε microια διαρκή βάση Ως εκ τούτου η γλώσσα σαν δοmicroικό υλικό διαmicroόρφωσης της πραγmicroατικότητας επηρεάζει την κοινωνική δοmicroή και αντιστρόφως Την ανάλυση της δοmicroής αυτής την κατανόηση και κατασκευή των κειmicroενικών νοηmicroάτων εισηγούνται οι Freebody amp Luke microε το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo Σrsquo αυτό το άρθρο θα ασχοληθούmicroε microε τις απόψεις του Paulo Freire σε ότι αφορά τον γραmicromicroατισmicroό τη διδασκαλία του και τον κοινωνικοπολιτισικό ρόλο που microπορεί να παίξει στο κοινωνικό γίγνεσθαι Επίσης θα γίνει προσπάθεια παρουσίασης του microοντέλου κριτικής ανάγνωσης των laquoτεσσάρων πηγώνraquo των Freebody amp Luke Τέλος θα παρουσιαστεί microια επεξεργασία κειmicroένου έχοντας ως βάση το microοντέλο των laquoΤεσσάρων Πηγώνraquo που πραγmicroατοποίησαν παιδιά της ΣΤ΄1 τάξης του 1ου ΔΣ Σερρών

Α ΚαππάτουΚριτικός γραmicromicroατισmicroός και υβριδικό κείmicroενοΗ παρούσα εισήγηση αποσκοπεί στην επαφή των microαθητών του δηmicroοτικού σχολείου microε το τύπο του υβριδικού κειmicroένου και στην προσέγγισή του υπό το πρίσmicroα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Στα πλαίσια ερευνητικής microελέτης που πραγmicroατοποιήθηκε σε επίπεδο διδακτορικής διατριβής συγκεντρώθηκε ένας microεγάλος αριθmicroός υβριδικών κειmicroένων (4000) που αποτελείται από

σελ 8 από 36

διαδικτυακούς διαλόγους νέων ατόmicroων ηλικίας 13-25 ετών Οι διαδικτυακές συνοmicroιλίες ήταν τόσο δηmicroόσιου χαρακτήρα (έλαβαν χώρα στο IRC) όσο και ιδιωτικού τύπου όπως αυτές που διεξάγονται στην ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και στην εφαρmicroογή διαδικτυακών συζητήσεων MSN Οι microαθητές στα πλαίσια της παιδαγωγικής προσέγγισης του κριτικού γραmicromicroατισmicroού θα έχουν την ευκαιρία να microελετήσουν τις επικοινωνιακές συνθήκες στις οποίες διαmicroορφώνεται το υβριδικό κείmicroενο να εστιάσουν στα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά του (κοινωνιόλεκτος greeklish) και να συγκρίνουν το υβριδικό κείmicroενο που παράγεται σε microια συνοmicroιλία κατά την οποία οι συmicromicroετέχοντες δε γνωρίζονται microεταξύ τους (IRC) microε το αντίστοιχο που παράγεται σε ένα διάλογο microεταξύ φίλων Κατ΄ επέκταση θα σχολιάσουν τον τρόπο παρουσίασης των συmicromicroετεχόντων (nicknames) όπως και το ύφος που χρησιmicroοποιούν και θα επιχειρήσουν να κατασκευάσουν microια πλατφόρmicroα διαδικτυακού διαλόγου (chat) όπου η αλληλεπίδραση microε τον εκπαιδευτικό της τάξης ή microε τους συmicromicroαθητές τους ή ακόmicroη και microε τους συmicromicroαθητές ενός άλλου σχολείου στην Ελλάδα ή στον κόσmicroο θα τους προσφέρει άmicroεση γνώση για το τι ακριβώς συνιστά ένα υβριδικό κείmicroενο καθώς και το επικοινωνιακό πλαίσιο που το συνοδεύει

Κ Ντίνας Κ Βαϊρινού Ό Μούσιου-Μυλωνά Ά ΠολατίδουΕπιmicroορφωτικό Πρόγραmicromicroα επαγγελmicroατικής ενδυνάmicroωσης εκπαιδευτικών για τον laquoΚριτικό ΓραmicromicroατισmicroόraquoΤο σχολικό έτος 2012-13 δηmicroιουργήθηκε στη Φλώρινα ο Όmicroιλος Γλώσσας και Λογοτεχνίας για Εκπαιδευτικούς στον οποίο συmicromicroετέχουν 245 εκπαιδευτικοί όλων των βαθmicroίδων νηπιαγωγοί δάσκαλοι και καθηγητές όλων των ειδικοτήτων που έχουν ως κοινό ενδιαφέρον τους να εmicroπλουτίσουν τις γνώσεις τους σχετικά microε τη γλώσσα και τις λειτουργίες της και να επιmicroορφωθούν σχετικά microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό που αποτελεί οριζόντιο στόχο όλων των microαθηmicroάτων στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών (Ψηφιακό Σχολείο httpdigitalschoolminedugovgr) Ο Όmicroιλος λειτουργεί microε τη συνδροmicroή και τη συνεργασία του laquoΕργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίαςraquo του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Στο πλαίσιο του Οmicroίλου πραγmicroατοποιείται ένα διετές επιmicroορφωτικό πρόγραmicromicroα laquoΚριτικού Γραmicromicroατισmicroούraquo microε εισηγήσεις εργαστήρια δράσεις εκδηλώσεις προγράmicromicroατα και πρακτικές εφαρmicroογές σύmicroφωνα microε τις αρχές της επιmicroόρφωσης ενηλίκων που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε τις ανάγκες και τις προτάσεις των συmicromicroετεχόντων εκπαιδευτικών Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα αποτελέσmicroατα της πρώτης χρονιάς εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος η αξιολόγησή του από τους επιmicroορφούmicroενους και οι στόχοι της δεύτερης χρονιάς ―οπότε πρόκειται να ολοκληρωθεί το πρόγραmicromicroα οι οποίοι συγκαθορίζονται από τους συντονιστές και τους συmicromicroετέχοντες εκπαιδευτικούς

σελ 9 από 36

διαδικτυακούς διαλόγους νέων ατόmicroων ηλικίας 13-25 ετών Οι διαδικτυακές συνοmicroιλίες ήταν τόσο δηmicroόσιου χαρακτήρα (έλαβαν χώρα στο IRC) όσο και ιδιωτικού τύπου όπως αυτές που διεξάγονται στην ιστοσελίδα κοινωνικής δικτύωσης Facebook και στην εφαρmicroογή διαδικτυακών συζητήσεων MSN Οι microαθητές στα πλαίσια της παιδαγωγικής προσέγγισης του κριτικού γραmicromicroατισmicroού θα έχουν την ευκαιρία να microελετήσουν τις επικοινωνιακές συνθήκες στις οποίες διαmicroορφώνεται το υβριδικό κείmicroενο να εστιάσουν στα ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά του (κοινωνιόλεκτος greeklish) και να συγκρίνουν το υβριδικό κείmicroενο που παράγεται σε microια συνοmicroιλία κατά την οποία οι συmicromicroετέχοντες δε γνωρίζονται microεταξύ τους (IRC) microε το αντίστοιχο που παράγεται σε ένα διάλογο microεταξύ φίλων Κατ΄ επέκταση θα σχολιάσουν τον τρόπο παρουσίασης των συmicromicroετεχόντων (nicknames) όπως και το ύφος που χρησιmicroοποιούν και θα επιχειρήσουν να κατασκευάσουν microια πλατφόρmicroα διαδικτυακού διαλόγου (chat) όπου η αλληλεπίδραση microε τον εκπαιδευτικό της τάξης ή microε τους συmicromicroαθητές τους ή ακόmicroη και microε τους συmicromicroαθητές ενός άλλου σχολείου στην Ελλάδα ή στον κόσmicroο θα τους προσφέρει άmicroεση γνώση για το τι ακριβώς συνιστά ένα υβριδικό κείmicroενο καθώς και το επικοινωνιακό πλαίσιο που το συνοδεύει

Κ Ντίνας Κ Βαϊρινού Ό Μούσιου-Μυλωνά Ά ΠολατίδουΕπιmicroορφωτικό Πρόγραmicromicroα επαγγελmicroατικής ενδυνάmicroωσης εκπαιδευτικών για τον laquoΚριτικό ΓραmicromicroατισmicroόraquoΤο σχολικό έτος 2012-13 δηmicroιουργήθηκε στη Φλώρινα ο Όmicroιλος Γλώσσας και Λογοτεχνίας για Εκπαιδευτικούς στον οποίο συmicromicroετέχουν 245 εκπαιδευτικοί όλων των βαθmicroίδων νηπιαγωγοί δάσκαλοι και καθηγητές όλων των ειδικοτήτων που έχουν ως κοινό ενδιαφέρον τους να εmicroπλουτίσουν τις γνώσεις τους σχετικά microε τη γλώσσα και τις λειτουργίες της και να επιmicroορφωθούν σχετικά microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό που αποτελεί οριζόντιο στόχο όλων των microαθηmicroάτων στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών (Ψηφιακό Σχολείο httpdigitalschoolminedugovgr) Ο Όmicroιλος λειτουργεί microε τη συνδροmicroή και τη συνεργασία του laquoΕργαστηρίου Γλώσσας και Προγραmicromicroάτων Γλωσσικής Διδασκαλίαςraquo του Παιδαγωγικού Τmicroήmicroατος Νηπιαγωγών Φλώρινας Στο πλαίσιο του Οmicroίλου πραγmicroατοποιείται ένα διετές επιmicroορφωτικό πρόγραmicromicroα laquoΚριτικού Γραmicromicroατισmicroούraquo microε εισηγήσεις εργαστήρια δράσεις εκδηλώσεις προγράmicromicroατα και πρακτικές εφαρmicroογές σύmicroφωνα microε τις αρχές της επιmicroόρφωσης ενηλίκων που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε τις ανάγκες και τις προτάσεις των συmicromicroετεχόντων εκπαιδευτικών Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται τα αποτελέσmicroατα της πρώτης χρονιάς εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος η αξιολόγησή του από τους επιmicroορφούmicroενους και οι στόχοι της δεύτερης χρονιάς ―οπότε πρόκειται να ολοκληρωθεί το πρόγραmicromicroα οι οποίοι συγκαθορίζονται από τους συντονιστές και τους συmicromicroετέχοντες εκπαιδευτικούς

σελ 9 από 36

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Στρογγυλή τράπεζα laquoΟ λύκος αλλιώς πώς να ναι πώς Ψάξε και θα βρεις κριτικά αν το σκεφτείςraquo Ο Κριτικός Γραmicromicroατισmicroός στο νηπιαγωγείο ένα πρόγραmicromicroα εφαρmicroογής τουΈχει θέση ο Κριτικός Γραmicromicroατισmicroός και οι διδακτικές του πρακτικές ―και σε ποια έκταση― στο Νηπιαγωγείο ή πρέπει να τον αφήσουmicroε για αργότερα όταν τα παιδιά laquoωριmicroάσουνraquo Είναι σε θέση τα νήπια να παρακολουθήσουν και να εmicroπλακούν σε ένα σχέδιο εργασίας που θα προσπαθήσει να τα microυήσει στις αρχές και τις microεθόδους του Μπορούν οι νηπιαγωγοί microας ―χωρίς να έχουν προς τούτο ειδικές σπουδές― να laquoβγάλουν πέραraquo ένα τέτοιο φιλόδοξο σχέδιο Την απάντηση σrsquo αυτά τα ερωτήmicroατα προσπαθήσαmicroε να αναζητήσουmicroε στο σχέδιο εργασίας που θα σας παρουσιάσουmicroε σrsquo αυτή τη στρογγυλή τράπεζαΣτο σχέδιο εργασίας που επεκτάθηκε σε 8 microήνες πήραν microέρος 19 νηπιαγωγεία του νοmicroού Ηmicroαθίας και 23 νηπιαγωγοί που υπηρετούσαν σrsquo αυτά τη σχολική χρονιά 2012-13 Το laquoαντικείmicroενο επεξεργασίαςraquo του σχεδίου ήταν microια αφίσα του Αρκτούρου microε τον τίτλο Ο λύκος αλλιώς Αντιmicroετωπίσαmicroε και επεξεργαστήκαmicroε την αφίσα υπό το πρίσmicroα των τεσσάρων αξόνων που προτείνει η Παιδαγωγική του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroούα το κείmicroενο και το πλαίσιο επικοινωνίας του microέσα από το οποίο αντιπαρατίθεται ο microύθος microε την πραγmicroατικότητα microε σκοπό την ενηmicroέρωση τον προβληmicroατισmicroό και την ανατροπή του στερεότυπου που θέλει τον λύκο κακόβ το κείmicroενο ως προς τη γλωσσική του δοmicroή όπου εστιάσαmicroε στη χρήση των ουσιαστικών και των ρηmicroάτων στο λεξιλόγιο που χρησιmicroοποιείται στις γραmicromicroατοσειρές και τα σηmicroεία στίξης τα οποία συνδέουν το κείmicroενο microε τις εικόνεςmiddot κι ως προς τη νοηmicroατική του δοmicroή όπου εντοπίσαmicroε τα νοήmicroατα και τα υπο-νοήmicroατα που προκύπτουν από την επιλογή των λέξεων και των εικόνων που χρησιmicroοποιούνται για να εξυπηρετηθεί ο στόχος του ποmicroπούγ το κείmicroενο ως κοινωνική πρακτική ανιχνεύοντας τις προθέσεις του συντάκτη το ύφος και το ιδεολογικό περιεχόmicroενο του κειmicroένου και τις σχέσεις εξουσίας που το διέπουνδ το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης ως προς την επίτευξη του τελικού του στόχου δηλαδή την αλλαγή της στάσης και συmicroπεριφοράς των παιδιών απέναντι στα στερεότυπα σχετικά microε τον λύκο

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Ν Αλέφαντος Η διερεύνηση του βαθmicroού εφαρmicroογής των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη διδακτική πράξη στο microάθηmicroα της νεοελληνικής γλώσσας του ΛυκείουΗ θεωρία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού βασίζεται στην παραδοχή ότι οη microαθητήςτρια πρέπει να αποκτήσει συνείδηση της δυναmicroικής του λόγου και να είναι σε θέση microε κριτικό τρόπο να παράγει λόγο ανάλογα microε την περίσταση επικοινωνίας Η παραδοχή αυτή επιβεβαιώνει τη στενή σχέση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική διδακτική προσέγγιση στόχος της οποίας είναι η καλλιέργεια της γλωσσικής και επικοινωνιακής δεξιότητας προκειmicroένου ο χρήστης της γλώσσας να είναι σε θέση να ανταποκρίνεται microε αποτελεσmicroατικότητα σε κάθε καταστασιακή περίσταση να microπορεί να αποδοmicroεί κείmicroενα και να κατανοεί τα νοήmicroατά τους Η

σελ 10 από 36

θεωρία λοιπόν του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ενισχύει διδακτικά την κειmicroενογλωσσολογική θεωρία προσθέτοντας την παράmicroετρο της κριτικής αντιmicroετώπισης της γλώσσαςΤο παρόν άρθρο στηρίζεται σε έρευνα microε θέmicroα τη διερεύνηση της σχέσης του Αναλυτικού Προγράmicromicroατος Σπουδών στο microάθηmicroα της Νεοελληνικής Γλώσσας του Λυκείου microε τη διδακτική πράξη Στο πλαίσιο της παραπάνω έρευνας microελετήθηκαν ανάmicroεσα στα άλλα γραπτά microαθητώντριών που συmicromicroετείχαν στις εξετάσεις των ετών 2008 και 2009 Στο άρθρο εστιάζουmicroε στις κατηγορίες ανάλυσης της Κριτικής αντιmicroετώπισης Ιδεών και της Προθετικότητας οι οποίες σχετίζονται microε τη δεξιότητα αποδόmicroησης και κατανόησης κειmicroένων από τη microια και παραγωγής λόγου που να ανταποκρίνεται σε συγκεκριmicroένο πλαίσιο επικοινωνίας από την άλλη Τα συmicroπεράσmicroατα που εξάγονται από την εκπόνηση της έρευνας αποτελούν αφόρmicroηση και επιστηmicroονικά τεκmicroηριωmicroένο έρεισmicroα για τη διδακτική αξιοποίησή τους από τον έλληνα φιλόλογο κατά τη διδακτική πράξη

Κ Μαυρή Κριτικός γραmicromicroατισmicroός στην πρώτη τάξη του Δηmicroοτικού ΣχολείουΚατά την τελευταία τετραετία η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος στην πρώτη τάξη του Δηmicroοτικού στην Κύπρο έχει επηρεαστεί από τη διαδικασία αναθεώρησης των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων της Δηmicroοτικής Εκπαίδευσης προϊόν της οποίας υπήρξε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (2010) και η συνεπακόλουθη εισαγωγή της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Σκοπός της συγκεκριmicroένης έρευνας ήταν η διερεύνηση της διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος στην πρώτη τάξη του Δηmicroοτικού microε έmicroφαση στη διδασκαλία της πρώτης γραφής και ανάγνωσης στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σχολική χρονιά 2012-2013 που αποτελεί χρονιά σταδιακής εισαγωγής και εφαρmicroογής του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Αξιοποιήθηκε η εθνογραφική microελέτη περίπτωσης microε δύο πρώτες τάξεις του Δηmicroοτικού εντός του ίδιου αγροτικού σχολείου να αποτελούν την προς εξέταση microελέτη Ειδικότερα διεξήχθησαν 15 παρατηρήσεις στο πλαίσιο του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά το Νοέmicroβριο-Δεκέmicroβριο 2012 οπότε η έmicroφαση δινόταν στη διδασκαλία της πρώτης γραφής και ανάγνωσης και την κατάκτηση δεξιοτήτων κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης ώστε να διερευνηθεί ποιες πρακτικές γραmicromicroατισmicroού πραγmicroατώθηκαν καθώς και η σχέση των πρακτικών αυτών microε την παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Για την ανάλυση των παρατηρήσεων χρησιmicroοποιήθηκαν ως εργαλεία τα laquoγεγονότα γραmicromicroατισmicroούraquo καθώς και οι laquoπρακτικές γραmicromicroατισmicroούraquo Τα αποτελέσmicroατα της έρευνας κατέδειξαν ότι η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη φάση όπου αυτή έλαβε χώρα πραγmicroατώνεται microέσω ενός συνδυαστικού-υβριδικού πλαισίου το οποίο αντλεί στοιχεία και από τα δύο microοντέλα γραmicromicroατισmicroού το γνωστικό-αυτόνοmicroο και το κοινωνικοπολιτισmicroικό-ιδεολογικό

Ζ Κουσκουρίδα amp Ε ΒασιλάκηΠροτάσεις για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο microάθηmicroα της Γλώσσας στην ΣΤ΄ ΔηmicroοτικούΜολονότι οι αρχές της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού εισάγονται σε θεωρητικό επίπεδο στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα για τη διδασκαλία της γλώσσας στην Ελλάδα και στην Κύπρο σχετικά περιορισmicroένος παραmicroένει ο αριθmicroός των microελετών που αφορούν συγκεκριmicroένες προτάσεις

σελ 11 από 36

υλοποίησης και καταγράφουν τις ανταποκρίσεις των microαθητών κατά την εφαρmicroογή τους στη σχολική τάξη Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζεται ο σχεδιασmicroός και η υλοποίηση microιας διδακτικής παρέmicroβασης η οποία πραγmicroατοποιήθηκε στη διάρκεια δύο microηνών στο microάθηmicroα της Γλώσσας στη Στ΄ Δηmicroοτικού σε σχολείο ηmicroιαστικής περιοχής του νοmicroού Μαγνησίας microε αφορmicroή την ενότητα του σχολικού εγχειριδίου laquoΤρόποι ζωής και επαγγέλmicroαταraquo και την αξιοποίηση ποικίλων σηmicroειωτικών πόρων (λογοτεχνία microουσική κινηmicroατογράφος) και τεχνικών Η αξιολόγηση των διδασκαλιών προέκυψε από τα παραγόmicroενα από τους microαθητές προϊόντα (ανταπόκριση και συmicromicroετοχή στην διδασκαλία παραγωγές γραπτού λόγου) αλλά και από τα ερωτηmicroατολόγια αυτοαξιολόγησης που συmicroπλήρωναν οι microαθητές microε το πέρας κάθε διδασκαλίας microε βάση τους γενικούς και τους ειδικότερους διδακτικούς στόχους Παρά το περιορισmicroένο εύρος της έρευνας microέσα από την επεξεργασία των δεδοmicroένων διαγράφονται οι προκλήσεις αλλά και οι δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν microαθητές και εκπαιδευτικός ενώ οι microαθητές είναι ανοικτοί προς microια διαφορετική προσέγγιση του γλωσσικού microαθήmicroατος οι ίδιες οι εγγενείς αδυναmicroίες του εκπαιδευτικού συστήmicroατος φαίνεται να αποτελούν τροχοπέδη Το ζητούmicroενο παραmicroένει η συστηmicroατική και σε βάθος χρόνου εξοικείωση microαθητών και εκπαιδευτικών προς την κριτική αποδόmicroηση των κειmicroένων σε επίπεδο κατανόησης και την αξιοποίηση των δοmicroών για τη δηmicroιουργία κειmicroένων που θα επιτελούν κοινωνικούς στόχους σε επίπεδο παραγωγής

Α ΝικολοπούλουΗ διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών υπό το πρίσmicroα του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτο νέο πρόγραmicromicroα σπουδών για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών της πρώτης τάξης του Λυκείου που εκπονήθηκε το 2011 ορίζεται ότι microε βάση τη λογική του γραmicromicroατισmicroού πρέπει να αναζητηθεί microια νέα διάσταση διδακτικής και παιδαγωγικής προσέγγισης του microαθήmicroατος η οποία θα διευκολύνει την ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αναζήτηση πληροφοριών την κριτική επεξεργασία και συνθετική παρουσίαση των δεδοmicroένων πουσυλλέγονται τη χρήση πολυτροπικών κειmicroένων και ποικίλων σηmicroειωτικών πόρων την πραγmicroάτευση ενός θέmicroατος από διαφορετικές οπτικές γωνίες τον πειραmicroατισmicroό κατά το γράψιmicroο και την παραστατικότητα στην παρουσίαση τη συνεργατική microάθηση και την ανάπτυξη πρωτοβουλιών εντός της οmicroάδαςΜε βάση όλα τα παραπάνω στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται microία πορεία διδασκαλίας στα Αρχαία Ελληνικά της Α΄Λυκείου και συγκεκριmicroένα στο Θουκυδίδη (βιβλίο 3κεφ74-77)microε οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο όπως εφαρmicroόστηκε από το Α4 τmicroήmicroα του 4ου ΓΕΛ Αγίας Παρασκευής κατά το σχολικό έτος 2012-2013 και αξιολογήθηκε από microαθητέςδιδάσκοντες και φοιτητές που πραγmicroατοποιούσαν την πρακτική τους άσκησηΣτο διδακτικό δίωρο που προβλέφθηκε οι microαθητές δούλεψαν σε οmicroάδες η καθεmicroιά επεξεργάστηκε κριτικά τα γεγονότα από ορισmicroένη οπτική γωνία και microέσω της δραmicroατοποίησης οι microαθητές κατανόησαν τα βαθύτερα αίτιακαθώς και τα κίνητρα της ανθρώπινης δράσης που οδήγησαν στον εmicroφύλιο σπαραγmicroό την Κέρκυρα Με τον τρόπο αυτό το αρχαίο κείmicroενο αποδοmicroήθηκε και αναδοmicroήθηκε κριτικάmicroε σκοπό όχι microόνο να προσφέρει πληρέστερη κατανόηση των γεγονότων της εποχής microα και καλύτερη ερmicroηνεία της σύγχρονης πραγmicroατικότητας

σελ 12 από 36

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Στρογγυλή τράπεζα Η laquoπαραδοσιακήraquo και η laquoλειτουργικήraquo γραmicromicroατική ως εργαλεία στην κριτική ανάγνωση της κοινωνικής πραγmicroατικότητας από τη θεωρία στην πράξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΓενική περιγραφήΤα τελευταία χρόνια ποικίλες προσεγγίσεις έχουν αναφανεί στη σχετική βιβλιογραφία γύρω από τη διδακτική της γλώσσας και άλλων σηmicroειωτικών πόρων στο πλαίσιο καλλιέργειας του σχολικού γραmicromicroατισmicroού (για microια κριτική παρουσίαση βλέπε Κωστούλη amp Στυλιανού 2013) Η σχετική έρευνα microέσα από τη διαmicroόρφωση επιmicroέρους microεθοδολογικών πλαισίων και την ανάδειξη σαφών διαχωριστικών κατηγοριών (όπως αυτές του lsquoλειτουργικούrsquo και lsquoκριτικούrsquo γραmicromicroατισmicroού) έχει κυρίως επικεντρωθεί στη διερεύνηση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού παραγνωρίζοντας το πώς αυτές οι πρακτικές διαπλέκονται σε διάφορα πεδία και συλλειτουργούν στο πλαίσιο microιας σύνθετης πολυσηmicroειωτικής πραγmicroατικότητας Ωστόσο σταδιακά και κυρίως microέσα από την παιδαγωγική πράξη έχει γίνει κατανοητή η ανάγκη για υπέρβαση τέτοιων αυστηρά νοούmicroενων διαχωριστικών γραmicromicroών microε στόχο τη διαmicroόρφωση προσεγγίσεων που να συλλαmicroβάνουν το γραmicromicroατισmicroό στην πολυπλοκότητά του αναδεικνύοντας παράλληλα τον ενδεικτικό και συγκροτησιακό ρόλο της γλώσσας σε σχέση microε την ευρύτερη κοινωνική πραγmicroατικότητα Είναι χαρακτηριστικό να τονιστεί ότι σε προγράmicromicroατα σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία που έχουν πρόσφατα εκπονηθεί όπως αυτά της Ελλάδας και της Κύπρου προτείνονται πρακτικές για την καλλιέργεια του λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού αν και ο τρόπος συνύπαρξής τους δεν προσδιορίζεται microέσα από παρόmicroοιες θεωρητικές λογικές Με ποιο τρόπο λοιπόν είναι δυνατή η συνύπαρξη του λειτουργικού microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και η σύνθεση προσεγγίσεων που πιθανότατα προτείνουν διαφορετικά πλαίσια για τη νοηmicroατοδότηση της παιδαγωγικής πράξης Το παρόν συmicroπόσιο προβαίνει σε microια κριτική διερεύνηση των ερωτηmicroάτων αυτών εστιάζοντας σε ένα συγκεκριmicroένο ζήτηmicroα στο πώς microπορούν να αξιοποιηθούν έννοιες όπως lsquoδοmicroήrsquo lsquomicroέρη του λόγουrsquo και lsquoλειτουργίεςrsquo σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού που επιδιώκει να αναδείξει και να εmicroπλουτίσει τους πόρους που τα άτοmicroα αξιοποιούν για να χτίσουν νοήmicroατα να προβάλουν ταυτότητες ή να διαπραγmicroατευτούν σχέσεις εξουσίας Συγκεκριmicroένα Το παρόν συmicroπόσιο αξιοποιώντας δεδοmicroένα από το Πρόγραmicromicroα Σπουδών (εφεξής ΠΣ) της Κύπρου θέτει και microελετά microια σειρά από θεωρητικά και γλωσσοδιδακτικά ερωτήmicroατα όπως bullΠώς microπορεί να ενταχθεί η διδασκαλία της δοmicroής σε ένα πρόγραmicromicroα microε στόχο την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού bullΠώς microπορεί να ιεραρχηθεί (ανά τάξη) η διδασκαλία των λειτουργιών σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικής ανάγνωσης του κόσmicroου Είναι εφικτή microια τέτοια ιεράρχηση ή microήπως απαιτείται επαναπροσδιορισmicroός της λογικής που διέπει τη διδασκαλία της λειτουργικών διαστάσεων των λεξικογραmicromicroατικών πόρωνbullΠοια είναι τα προβλήmicroατα που οι εκπαιδευτικοί αντιmicroετωπίζουν στη σχολική τάξη Πόσο εύκολη είναι η microετάβαση σε πλαισιωmicroένες λογικές που προϋποθέτουν αλλαγές στις ταυτότητες microαθητώντριών και εκπαιδευτικών

σελ 13 από 36

Η δοmicroή του συmicroποσίου σε συνάρτηση microε τις επί microέρους ανακοινώσεις που παρατίθενται παρακάτω έχει ως εξής Η πρώτη ανακοίνωση κινούmicroενη σε ένα θεωρητικό επίπεδο επεξηγεί τη σχετική ορολογία και αναδεικνύει την έννοια της διαλογικότητας ως βασικού συστατικού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η επόmicroενη ανακοίνωση θίγει τον τρόπο αξιοποίησης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα microε στόχο την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η τρίτη ανακοίνωση προβαίνει στη διατύπωση microιας νέας πρότασης ndash ψήγmicroατα της οποίας είχαν διατυπωθεί και αξιοποιηθεί από το ΠΣ της Κύπρου ndash που τονίζει την ανάγκη για επανασύλληψη του τρόπου απόδοσης της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας σε ένα lsquoεγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής και αξιοποίησης αυτού από τους τις εκπαιδευτικούς σε κάθε σχολική τάξη Οι τελευταίες δύο ανακοινώσεις διερευνούν και αναδεικνύουν δεδοmicroένα από τη σχολική πράξη της Κύπρου καταδεικνύοντας το πώς Κύπριοι εκπαιδευτικοί τοποθετούνται στην προτεινόmicroενη από την πολιτεία προσπάθεια επαναδιατύπωσης της διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στη σχολική πράξη

Περιλήψεις επιmicroέρους ανακοινώσεωνΦίλιππος Τεντολούρης Ενάντια στην τελεολογία της κριτικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού η διαλογικότητα στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και η διαλογικότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ χρήση του διδακτικού σχήmicroατος του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στην Κύπρο και η πιλοτική εφαρmicroογή του στην Ελλάδα έχουν εγείρει σηmicroαντικά ερωτήmicroατα για τις επιστηmicroολογικές και διδακτικές διαστάσεις του πχ τι νοείται ως κριτική διάσταση του γραmicromicroατισmicroού ή ποιος είναι ο ρόλος της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της διάστασης αυτής Με την εισήγησή microου προσπαθώ να συνεισφέρω στην επιστηmicroολογική διερεύνηση της έννοιας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προτείνοντας το διαχωρισmicroό microεταξύ της διαλογικότητας στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και της διαλογικότητας του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΜε την πρώτη φράση προσπαθώ να αναδείξω την laquoοργανικήraquo σχέση microεταξύ (α) της διαλογικής και ιδεολογικής οπτικής της γλώσσας όπως προτάθηκε από τους Βολόσινοφ και Μπαχτίν (β) της ιδεολογικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού όπως έχει υποστηριχτεί στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού πχ ο συντονισmicroός κοινωνικά ιεραρχηmicroένων ανθρώπινων πράξεων microέσα από θεσmicroικά κείmicroενα ή η laquoφυσικοποίησηraquo της κοινωνικής πραγmicroατικότητας σε κείmicroενα της δηmicroόσιας σφαίρας και (γ) της κριτικής χρήσης της Συστηmicroικής Λειτουργικής Γραmicromicroατικής βάσει της οποίας οι γλωσσικές microορφές επιτελούν ιδεολογικές λειτουργίες και ταυτόχρονα επηρεάζονται απrsquo αυτές Με τη δεύτερη φράση προσπαθώ να αναδείξω πώς στα πλαίσια της διαλογικότητας η έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και η σχέση της microε τη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική δεν είναι προκαθορισmicroένες αλλά κατασκευάζονται εντός επιστηmicroολογικών πλαισίων τα οποία microπορούν να περιγραφτούν ως Λόγοι του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (Παιδαγωγικός Κοινωνικο-Πολιτικός Γλωσσολογικός και Εθνογραφικός Λόγος) Τέλος υποστηρίζω ότι microια αναστοχαστική στάση σε σχέση microε την επιστηmicroολογική κατασκευή του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microπορεί να συνεισφέρει στην αντίληψή του ως αντι-τελεολογικού διαλογικού και τοποθετηmicroένου στον ιστορικό χωροχρόνο διδακτικού σχήmicroατος

σελ 14 από 36

Σωφρόνης ΧατζησαββίδηςΠαραδοσιακή γραmicromicroατική και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ γραmicromicroατική και η διδασκαλία της αποτελούσε πάντα ένα κεντρικό ζήτηmicroα για τη διδασκαλία και microάθηση της γλώσσας Στο ζήτηmicroα αυτό έδωσε για πάρα πολλούς αιώνες απάντηση microια σειρά εκδοχών της γραmicromicroατικής και της διδασκαλίας της που το σύνολό τους ονοmicroάζεται σήmicroερα laquoπαραδοσιακή γραmicromicroατικήraquo η οποία δηmicroιουργήθηκε κυρίως από την ανάγκη προσέγγισης των κειmicroένων νεκρών γλωσσών δηλαδή αρχαίων ελληνικών και λατινικών Η γραmicromicroατική αυτή παράδοση microετά τον Β΄ παγκόσmicroιο πόλεmicroο και ιδίως τα νεότερα χρόνια άρχισε να αmicroφισβητείταιΣκοπός της ανακοίνωσης είναι να δείξει τρόπους εκmicroετάλλευσης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα διδασκαλίας της γλώσσας που στηρίζεται στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Αρχικά δίνονται πολύ σύντοmicroα η έννοια της παραδοσιακής γραmicromicroατικής και οι όροι κάτω από τους οποίους διαmicroορφώθηκε και εξελίχθηκε καθώς και οι λόγοι για τους οποίους επικράτησε στην εκπαίδευση διεθνώς Στη συνέχεια επιχειρείται microια διερεύνηση των σχολικών εγχειριδίων γραmicromicroατικής και διαγράφονται οι βασικοί σταθmicroοί στη διδασκαλία της παραδοσιακής γραmicromicroατικής Περιγράφονται επίσης οι εξελίξεις που επιχειρήθηκαν στη γραmicromicroατική microέσα στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης και των microεταεπικοινωνιακών προσεγγίσεων και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική που αποτελεί το είδος της γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιείται από την παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Παράλληλα παρουσιάζονται στοιχεία λειτουργικής γραmicromicroατικής σε παλαιότερα και νεότερα εγχειρίδια γραmicromicroατικής της νέας ελληνικής γλώσσαςΤέλος επιχειρείται microέσα από τη χρήση παραδειγmicroάτων από την εφαρmicroογή πρακτικών διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο του Προγράmicromicroατος Σπουδών του microαθήmicroατος της νέας ελληνικής της Κύπρου να προταθούν τρόποι ενσωmicroάτωσης της διδασκαλίας της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού

Τριανταφυλλιά ΚωστούληΠρος έναν νέο Λόγο για τη διδασκαλία της Λειτουργικής Γραmicromicroατικής lsquoΕγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής περιγραφής και τρόποι αξιοποίησής του στην πράξηΗ παρούσα ανακοίνωση θέτει στο επίκεντρο του προβληmicroατισmicroού την κατανόηση του τρόπου microε τον οποίο η Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική (εφεξής ΣΛΓ) ριζικά επαναπροσδιοριζόmicroενη microπορεί να αξιοποιηθεί στο σχολείο βοηθώντας εκπαιδευτικούς και microαθητέςτριες στην προσπάθεια εmicroβάθυνσής τους στο lsquoνόηmicroαrsquo των κειmicroένων και στην καλλιέργεια του γλωσσικού και επικοινωνιακού τους δυναmicroικού Αν και τα τελευταία χρόνια η αξιοποίηση της λειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας προβάλλεται ως βασική παράmicroετρος για την αναδιοργάνωση του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας στην εκπαίδευση οι σχετικές προσπάθειες που έχουν διατυπωθεί δε φαίνεται να δοmicroούν έναν νέο λόγο για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Οι ελάχιστες περιγραφές της δοmicroολειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας ενώ αναδεικνύουν την πολυσήmicroαντη σχέση δοmicroών και λειτουργιών (βλέπε ενδεικτικά Μπαmicroπινιώτης amp Κλαίρης 2005) αφήνουν ασαφές το πεδίο για τον τρόπο αξιοποίησης microιας τέτοιας περιγραφής στη σχολική πράξη Ποια είναι η νέα microορφή που microια λειτουργικά προσανατολισmicroένη γραmicromicroατική περιγραφή πρέπει να έχει ώστε να αποδίδει επιτυχώς τον τρόπο συλλειτουργίας οπτικών πόρων και λεξικογραmicromicroατικών

σελ 15 από 36

microηχανισmicroών και τη συmicroβολή τους στη δόmicroηση και επαναδιατύπωση νοηmicroάτων και ταυτοτήτων Με ποιο τρόπο microπορεί να αξιοποιηθεί microια τέτοια περιγραφή στη σχολική πράξη και να απαντήσει σε microια σειρά από βασικά ζητήmicroατα που εγείρονται και αφορούν πχ στην ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων και λειτουργιών ανά τάξη Η παρούσα ανακοίνωση διαγράφει τη microορφή που microπορεί να έχει microια λειτουργική περιγραφή της γλώσσας απηχώντας παράλληλα έναν νέο λόγο για τον τρόπο διαmicroόρφωσης των σχετικών εγχειριδίων που αποmicroακρύνεται από την κυρίαρχη διαmicroερισmicroατοποιηmicroένη λογική Επιπλέον microέσα από αυθεντικά δεδοmicroένα η παρούσα microελέτη αναδεικνύει πιθανά microονοπάτια που έναςmicroια εκπαιδευτικός από την Βrsquo microέχρι την Στ΄ τάξη microπορεί να χτίσει στο πλαίσιο αξιοποίησης ενός τέτοιου εγχειριδίου γραmicromicroατικής

Μάριος ΣτυλιανούH διδασκαλία των lsquoλειτουργιώνrsquo στη σχολική πράξη Από την κειmicroενοκεντρική προσέγγιση σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΚατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών σηmicroαντικές αλλαγές έχουν σηmicroειωθεί γύρω από τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής και της σηmicroείωσης Βασιζόmicroενες στην έννοια της λειτουργίας οι νέες προσεγγίσεις αναδεικνύουν έναν κατά βάση κοινωνικοπολιτισmicroικό προσανατολισmicroό στη microελέτη της γλώσσας και τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Πώς ορίζεται ωστόσο η έννοια της λειτουργίας Με ποιο τρόπο προσεγγίσεις όπως η κειmicroενοκεντρική και ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός προσδιορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από την καταγραφή σχολικών πρακτικών και συγκεκριmicroένα microέσα από την καταγραφή του τρόπου microε τον οποίο microια εκπαιδευτικός και οι microαθητέςτριές της σε microια σχολική τάξη στην Κύπρο οδηγήθηκαν σταδιακά σε επαναπροσδιορισmicroό και σε πιο ουσιαστική κατανόηση της έννοιας της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας Αρχικά παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο και οι διαφορετικοί τρόποι microε τους οποίους το νέο ΠΣ για τη γλωσσική διδασκαλία στην Κύπρο εν αντιθέσει microε τα ισχύοντα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας ορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Στη συνέχεια αναλύεται υλικό που προέρχεται από την ανάπτυξη δύο ενοτήτων σε microια τάξη έκτης δηmicroοτικού και οι οποίες υλοποιήθηκαν microε βάση αντίστοιχα το σχολικό εγχειρίδιο και τις θέσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η ανάλυση του υλικού καταδεικνύει ότι οι δύο γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις ndash η κειmicroενοκεντρική και η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προωθούν αντίστοιχα microια εξαιρετικά στενή και microια ευρεία σύλληψη της έννοιας της λειτουργίας και δίνει δεδοmicroένα για το πώς η τελευταία προσέγγιση βοηθά ουσιαστικά τουςτις microαθητέςτριες δηmicroιουργώντας το υπόβαθρο για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της δικής τους laquoφωνήςraquo microέσα από microια ποικιλία γλωσσικών πόρων

Άννα ΓεωργίουΣυνδυάζοντας τα lsquomicroέρη του λόγουrsquo microε τις lsquoλειτουργίεςrsquo Οι στάσεις και οι αντιστάσεις Κύπριων εκπαιδευτικών σε microια νέα παιδαγωγική πρότασηΈνα από τα βασικά αντικείmicroενα προβληmicroατισmicroού και διερεύνησης στον χώρο της Εφαρmicroοσmicroένης Γλωσσολογίας αλλά και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι η διδασκαλία της γραmicromicroατικής ως βασικού πυλώνα για την κατάκτηση του σχολικού γραmicromicroατισmicroού Ποικίλες προτάσεις έχουν

σελ 16 από 36

κατά καιρούς αναφανεί Το 2010 καταγράφεται microια νέα πρόταση στο αντίστοιχο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Γλώσσας που εύλογα microπορεί κανείς να συνοψίσει microε τη φράση laquoγραmicromicroατική στην πράξηraquo και η οποία επικεντρώνεται στο συνδυασmicroό των δοmicroών της γλώσσας microε τις λειτουργίες που αυτές επιτελούν για τη δόmicroηση ποικίλων νοηmicroάτων Πόσο εύκολη είναι ωστόσο η υλοποίηση microιας τέτοιας πρότασης από ένα εκπαιδευτικό δυναmicroικό που έχει εξοικειωθεί microε στατικές προσεγγίσεις της γλώσσας Ποιες είναι οι στάσεις και οι αντιστάσεις των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο υλοποίησης microιας τέτοιας προσπάθειας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από τη συλλογή και ανάλυση των στάσεων και αντιστάσεων που Κύπριοι εκπαιδευτικοί Αθmicroιας εκπαίδευσης ανέπτυξαν σε σχέση microε τη συγκεκριmicroένη πρόταση για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Τα δεδοmicroένα προκύπτουν microέσα από την ανάλυση συνεντεύξεων από 10 εκπαιδευτικούς αλλά και 10 κειmicroένων-αναστοχασmicroού που οι ίδιοιες οι εκπαιδευτικοί κατέγραψαν microετά την ολοκλήρωση θεmicroατικών ενοτήτων στις τάξεις τους και ανάρτησαν στην αντίστοιχη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου Μέσα από την ανάλυση του υλικού καταγράφεται η σταδιακή πορεία για τη διαmicroόρφωση microιας νέας ταυτότητας εκπαιδευτικών και microαθητώντριών που προσεγγίζουν τη γλώσσα microε microια κοινωνικοπολιτισmicroική λογική ενώ παράλληλα γίνεται εmicroφανής η προσπάθεια των εκπαιδευτικών για δηmicroιουργία εναλλακτικών και πιο microαθητοκεντρικών πρακτικών για τη σύνδεση δοmicroής και λειτουργίας στο πλαίσιο παραγωγής και κατανόησης κειmicroένων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Χ-Π Βαϊοπούλου amp Ι ΧατζηκυριάκουΗ διασύνδεση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού microε την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσηςΜε βάση το νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Σπουδών για το microάθηmicroα της Πληροφορικής το σχολείο οφείλει να προετοιmicroάσει αποτελεσmicroατικά τον αυριανό πολίτη της κοινωνίας της γνώσης (knowledge society) προκειmicroένου να είναι σε θέση να αντιmicroετωπίσει τις προκλήσεις αλλά και να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ευκαιρίες της νέας εποχής Για το σκοπό αυτό εισάγει τον όρο του laquoπληροφορικού γραmicromicroατισmicroούraquo (ICT literacy) microε τον οποίο προσδιορίζει τις ικανότητες (γνώσεις δεξιότητες αξίες στάσεις) που θα πρέπει να αναπτύξει ο κάθε microαθητής για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και οι οποίες είναι απαραίτητες τόσο για τη συνέχιση της φοίτησής του στο Γυmicroνάσιο όσο και γενικότερα για την παραπέρα ζωή του και τη συmicromicroετοχή του στην σύγχρονη κοινωνίας της γνώσης Προφανώς η ενσωmicroάτωση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην απλή εξοικείωση των microαθητών microε τους υπολογιστές και τις εφαρmicroογές τους Με στόχο την εκπλήρωση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού επιβάλλεται οι νέες τεχνολογίες να είναι πλήρως ενταγmicroένες στη σχολική καθηmicroερινότητα και κυρίως να διαχέονται διαθεmicroατικά σε όλα τα επιστηmicroονικά πεδία microε microια ολιστική προσέγγιση θέτοντας ως βασική τους επιδίωξη την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης microε την υποστήριξη διερευνητικών και συνεργατικών microαθησιακών δραστηριοτήτων Μάλιστα στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τους microαθητές του να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο πολυτροπικών κειmicroένων (περιέχουν λέξεις εικόνα ήχο κτλ) και να αποκρυπτογραφήσουν τα κρυφά τους microηνύmicroατα τότε η

σελ 17 από 36

διδασκαλία αφορά πέραν του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού και την ικανότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (critical literacy)

Β Συmicroεωνίδης Αρχαίες Νέες ΤεχνολογίεςΓια ποιον λόγο τα αρχαιοελληνικά ονόmicroατα επιλέγονται τόσο συχνά για να ονοmicroατίσουν τις ψηφιακές εκπαιδευτικές εφαρmicroογές και υπηρεσίες Σκοπός αυτού του κειmicroένου είναι να απαντήσει στο ερώτηmicroα και microε τον τρόπο αυτόν να συντελέσει στην κριτική γλωσσική επίγνωση Θα θεωρήσουmicroε τις ονοmicroασίες επικοινωνιακά συmicroβάντα και θα εξετάσουmicroε την τάξη λόγου που συνδέεται microrsquo αυτά Θα διερευνήσουmicroε το λόγο που παράγεται σχετικά microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση ως το κεντρικότερο σηmicroείο που σχετίζεται microε τη συγκεκριmicroένη παραγωγή κειmicroένων Παράλληλα θα εντοπίσουmicroε βασικές αντινοmicroίες και θα προσπαθήσουmicroε να τις εξηγήσουmicroε στα πλαίσια της πρακτικής εντός της οποίας παράγονται Τέλος θα δεχτούmicroε την υπόθεση ότι αυτή η πρακτική σχετίζεται microε την νεοελληνική εθνική ιδεολογία που θέλει κάθε στοιχείο του εκπαιδευτικού παρόντος να αποκτά κύρος όταν συνδέεται microε την κλασική αρχαιότητα Από τον κανόνα αυτόν δε θα microπορούσαν να ξεφύγουν οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση

Μ Κουκλατζίδου amp Μ ΓκουντούmicroαWeb 20 εργαλεία και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ ενσωmicroάτωση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα πεδίο που αποκτά ολοένα και πιο ισχυρό στερέωmicroα στο πέρασmicroα των χρόνων Η χρήση τεχνολογιών που στηρίζονται στη φιλοσοφία της συνεργατικής microάθησης όπως είναι τα web 20 εργαλεία προσφέρει ένα σηmicroαντικό παιδαγωγικό εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού και εκπαιδευόmicroενου Επιπλέον η ενεργή και βιωmicroατική προσέγγιση της γνώσης η απόκτηση τεχνολογικών (και microη) δεξιοτήτων οι στάσεις απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας και η ευαισθητοποίηση σε ζητήmicroατα που αφορούν στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο αποτελούν microερικά χαρακτηριστικά της microάθησης κατά την οποία αξιοποιούνται τεχνολογικά εργαλεία Η ύπαρξη και η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα στην κοινωνία της πληροφορίας όπου διαβιούν εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόmicroενοι βοηθούν σηmicroαντικά στην ενδυνάmicroωση των χρηστών οι οποίοι microετατρέπονται από παθητικοί καταναλωτές σε ενεργούς δηmicroιουργούς της γνώσης Αυτό συmicroβαίνει επειδή τα τεχνολογικά αυτά εργαλεία laquoενθαρρύνουνraquo τους εκπαιδευόmicroενους να ανακαλύψουν διαφορετικά laquoκανάλια πληροφορίαςraquo και να διαχειριστούν τις πληροφορίες που συναντούν κατά την πλοήγησή τους στον κόσmicroο του διαδικτύου Η φύση των web 20 εργαλείων η οποία είναι άκρως συνυφασmicroένη microε τη συνεργατικότητα επιτρέπει στους εκπαιδευόmicroενους-χρήστες να λειτουργήσουν microέσα σε ένα microαθησιακό περιβάλλον το οποίο συνδιαmicroορφώνεται από όλους τους εmicroπλεκοmicroένους στη διδακτική πράξη ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την κριτική στάση απέναντι σε διαφορετικά πολυτροπικά κείmicroενα που συναντούν ευρέως στο διαδίκτυο Με άλλα λόγια η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τον τρόπο microε τον οποίο καλλιεργείται ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microέσα από την χρήση των web 20 εργαλείων στη διδασκαλία

σελ 18 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

θεωρία λοιπόν του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ενισχύει διδακτικά την κειmicroενογλωσσολογική θεωρία προσθέτοντας την παράmicroετρο της κριτικής αντιmicroετώπισης της γλώσσαςΤο παρόν άρθρο στηρίζεται σε έρευνα microε θέmicroα τη διερεύνηση της σχέσης του Αναλυτικού Προγράmicromicroατος Σπουδών στο microάθηmicroα της Νεοελληνικής Γλώσσας του Λυκείου microε τη διδακτική πράξη Στο πλαίσιο της παραπάνω έρευνας microελετήθηκαν ανάmicroεσα στα άλλα γραπτά microαθητώντριών που συmicromicroετείχαν στις εξετάσεις των ετών 2008 και 2009 Στο άρθρο εστιάζουmicroε στις κατηγορίες ανάλυσης της Κριτικής αντιmicroετώπισης Ιδεών και της Προθετικότητας οι οποίες σχετίζονται microε τη δεξιότητα αποδόmicroησης και κατανόησης κειmicroένων από τη microια και παραγωγής λόγου που να ανταποκρίνεται σε συγκεκριmicroένο πλαίσιο επικοινωνίας από την άλλη Τα συmicroπεράσmicroατα που εξάγονται από την εκπόνηση της έρευνας αποτελούν αφόρmicroηση και επιστηmicroονικά τεκmicroηριωmicroένο έρεισmicroα για τη διδακτική αξιοποίησή τους από τον έλληνα φιλόλογο κατά τη διδακτική πράξη

Κ Μαυρή Κριτικός γραmicromicroατισmicroός στην πρώτη τάξη του Δηmicroοτικού ΣχολείουΚατά την τελευταία τετραετία η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος στην πρώτη τάξη του Δηmicroοτικού στην Κύπρο έχει επηρεαστεί από τη διαδικασία αναθεώρησης των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων της Δηmicroοτικής Εκπαίδευσης προϊόν της οποίας υπήρξε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Νέας Ελληνικής Γλώσσας (2010) και η συνεπακόλουθη εισαγωγή της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Σκοπός της συγκεκριmicroένης έρευνας ήταν η διερεύνηση της διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος στην πρώτη τάξη του Δηmicroοτικού microε έmicroφαση στη διδασκαλία της πρώτης γραφής και ανάγνωσης στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σχολική χρονιά 2012-2013 που αποτελεί χρονιά σταδιακής εισαγωγής και εφαρmicroογής του νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Αξιοποιήθηκε η εθνογραφική microελέτη περίπτωσης microε δύο πρώτες τάξεις του Δηmicroοτικού εντός του ίδιου αγροτικού σχολείου να αποτελούν την προς εξέταση microελέτη Ειδικότερα διεξήχθησαν 15 παρατηρήσεις στο πλαίσιο του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά το Νοέmicroβριο-Δεκέmicroβριο 2012 οπότε η έmicroφαση δινόταν στη διδασκαλία της πρώτης γραφής και ανάγνωσης και την κατάκτηση δεξιοτήτων κωδικοποίησης και αποκωδικοποίησης ώστε να διερευνηθεί ποιες πρακτικές γραmicromicroατισmicroού πραγmicroατώθηκαν καθώς και η σχέση των πρακτικών αυτών microε την παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Για την ανάλυση των παρατηρήσεων χρησιmicroοποιήθηκαν ως εργαλεία τα laquoγεγονότα γραmicromicroατισmicroούraquo καθώς και οι laquoπρακτικές γραmicromicroατισmicroούraquo Τα αποτελέσmicroατα της έρευνας κατέδειξαν ότι η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη φάση όπου αυτή έλαβε χώρα πραγmicroατώνεται microέσω ενός συνδυαστικού-υβριδικού πλαισίου το οποίο αντλεί στοιχεία και από τα δύο microοντέλα γραmicromicroατισmicroού το γνωστικό-αυτόνοmicroο και το κοινωνικοπολιτισmicroικό-ιδεολογικό

Ζ Κουσκουρίδα amp Ε ΒασιλάκηΠροτάσεις για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο microάθηmicroα της Γλώσσας στην ΣΤ΄ ΔηmicroοτικούΜολονότι οι αρχές της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού εισάγονται σε θεωρητικό επίπεδο στα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα για τη διδασκαλία της γλώσσας στην Ελλάδα και στην Κύπρο σχετικά περιορισmicroένος παραmicroένει ο αριθmicroός των microελετών που αφορούν συγκεκριmicroένες προτάσεις

σελ 11 από 36

υλοποίησης και καταγράφουν τις ανταποκρίσεις των microαθητών κατά την εφαρmicroογή τους στη σχολική τάξη Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζεται ο σχεδιασmicroός και η υλοποίηση microιας διδακτικής παρέmicroβασης η οποία πραγmicroατοποιήθηκε στη διάρκεια δύο microηνών στο microάθηmicroα της Γλώσσας στη Στ΄ Δηmicroοτικού σε σχολείο ηmicroιαστικής περιοχής του νοmicroού Μαγνησίας microε αφορmicroή την ενότητα του σχολικού εγχειριδίου laquoΤρόποι ζωής και επαγγέλmicroαταraquo και την αξιοποίηση ποικίλων σηmicroειωτικών πόρων (λογοτεχνία microουσική κινηmicroατογράφος) και τεχνικών Η αξιολόγηση των διδασκαλιών προέκυψε από τα παραγόmicroενα από τους microαθητές προϊόντα (ανταπόκριση και συmicromicroετοχή στην διδασκαλία παραγωγές γραπτού λόγου) αλλά και από τα ερωτηmicroατολόγια αυτοαξιολόγησης που συmicroπλήρωναν οι microαθητές microε το πέρας κάθε διδασκαλίας microε βάση τους γενικούς και τους ειδικότερους διδακτικούς στόχους Παρά το περιορισmicroένο εύρος της έρευνας microέσα από την επεξεργασία των δεδοmicroένων διαγράφονται οι προκλήσεις αλλά και οι δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν microαθητές και εκπαιδευτικός ενώ οι microαθητές είναι ανοικτοί προς microια διαφορετική προσέγγιση του γλωσσικού microαθήmicroατος οι ίδιες οι εγγενείς αδυναmicroίες του εκπαιδευτικού συστήmicroατος φαίνεται να αποτελούν τροχοπέδη Το ζητούmicroενο παραmicroένει η συστηmicroατική και σε βάθος χρόνου εξοικείωση microαθητών και εκπαιδευτικών προς την κριτική αποδόmicroηση των κειmicroένων σε επίπεδο κατανόησης και την αξιοποίηση των δοmicroών για τη δηmicroιουργία κειmicroένων που θα επιτελούν κοινωνικούς στόχους σε επίπεδο παραγωγής

Α ΝικολοπούλουΗ διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών υπό το πρίσmicroα του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτο νέο πρόγραmicromicroα σπουδών για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών της πρώτης τάξης του Λυκείου που εκπονήθηκε το 2011 ορίζεται ότι microε βάση τη λογική του γραmicromicroατισmicroού πρέπει να αναζητηθεί microια νέα διάσταση διδακτικής και παιδαγωγικής προσέγγισης του microαθήmicroατος η οποία θα διευκολύνει την ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αναζήτηση πληροφοριών την κριτική επεξεργασία και συνθετική παρουσίαση των δεδοmicroένων πουσυλλέγονται τη χρήση πολυτροπικών κειmicroένων και ποικίλων σηmicroειωτικών πόρων την πραγmicroάτευση ενός θέmicroατος από διαφορετικές οπτικές γωνίες τον πειραmicroατισmicroό κατά το γράψιmicroο και την παραστατικότητα στην παρουσίαση τη συνεργατική microάθηση και την ανάπτυξη πρωτοβουλιών εντός της οmicroάδαςΜε βάση όλα τα παραπάνω στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται microία πορεία διδασκαλίας στα Αρχαία Ελληνικά της Α΄Λυκείου και συγκεκριmicroένα στο Θουκυδίδη (βιβλίο 3κεφ74-77)microε οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο όπως εφαρmicroόστηκε από το Α4 τmicroήmicroα του 4ου ΓΕΛ Αγίας Παρασκευής κατά το σχολικό έτος 2012-2013 και αξιολογήθηκε από microαθητέςδιδάσκοντες και φοιτητές που πραγmicroατοποιούσαν την πρακτική τους άσκησηΣτο διδακτικό δίωρο που προβλέφθηκε οι microαθητές δούλεψαν σε οmicroάδες η καθεmicroιά επεξεργάστηκε κριτικά τα γεγονότα από ορισmicroένη οπτική γωνία και microέσω της δραmicroατοποίησης οι microαθητές κατανόησαν τα βαθύτερα αίτιακαθώς και τα κίνητρα της ανθρώπινης δράσης που οδήγησαν στον εmicroφύλιο σπαραγmicroό την Κέρκυρα Με τον τρόπο αυτό το αρχαίο κείmicroενο αποδοmicroήθηκε και αναδοmicroήθηκε κριτικάmicroε σκοπό όχι microόνο να προσφέρει πληρέστερη κατανόηση των γεγονότων της εποχής microα και καλύτερη ερmicroηνεία της σύγχρονης πραγmicroατικότητας

σελ 12 από 36

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Στρογγυλή τράπεζα Η laquoπαραδοσιακήraquo και η laquoλειτουργικήraquo γραmicromicroατική ως εργαλεία στην κριτική ανάγνωση της κοινωνικής πραγmicroατικότητας από τη θεωρία στην πράξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΓενική περιγραφήΤα τελευταία χρόνια ποικίλες προσεγγίσεις έχουν αναφανεί στη σχετική βιβλιογραφία γύρω από τη διδακτική της γλώσσας και άλλων σηmicroειωτικών πόρων στο πλαίσιο καλλιέργειας του σχολικού γραmicromicroατισmicroού (για microια κριτική παρουσίαση βλέπε Κωστούλη amp Στυλιανού 2013) Η σχετική έρευνα microέσα από τη διαmicroόρφωση επιmicroέρους microεθοδολογικών πλαισίων και την ανάδειξη σαφών διαχωριστικών κατηγοριών (όπως αυτές του lsquoλειτουργικούrsquo και lsquoκριτικούrsquo γραmicromicroατισmicroού) έχει κυρίως επικεντρωθεί στη διερεύνηση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού παραγνωρίζοντας το πώς αυτές οι πρακτικές διαπλέκονται σε διάφορα πεδία και συλλειτουργούν στο πλαίσιο microιας σύνθετης πολυσηmicroειωτικής πραγmicroατικότητας Ωστόσο σταδιακά και κυρίως microέσα από την παιδαγωγική πράξη έχει γίνει κατανοητή η ανάγκη για υπέρβαση τέτοιων αυστηρά νοούmicroενων διαχωριστικών γραmicromicroών microε στόχο τη διαmicroόρφωση προσεγγίσεων που να συλλαmicroβάνουν το γραmicromicroατισmicroό στην πολυπλοκότητά του αναδεικνύοντας παράλληλα τον ενδεικτικό και συγκροτησιακό ρόλο της γλώσσας σε σχέση microε την ευρύτερη κοινωνική πραγmicroατικότητα Είναι χαρακτηριστικό να τονιστεί ότι σε προγράmicromicroατα σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία που έχουν πρόσφατα εκπονηθεί όπως αυτά της Ελλάδας και της Κύπρου προτείνονται πρακτικές για την καλλιέργεια του λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού αν και ο τρόπος συνύπαρξής τους δεν προσδιορίζεται microέσα από παρόmicroοιες θεωρητικές λογικές Με ποιο τρόπο λοιπόν είναι δυνατή η συνύπαρξη του λειτουργικού microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και η σύνθεση προσεγγίσεων που πιθανότατα προτείνουν διαφορετικά πλαίσια για τη νοηmicroατοδότηση της παιδαγωγικής πράξης Το παρόν συmicroπόσιο προβαίνει σε microια κριτική διερεύνηση των ερωτηmicroάτων αυτών εστιάζοντας σε ένα συγκεκριmicroένο ζήτηmicroα στο πώς microπορούν να αξιοποιηθούν έννοιες όπως lsquoδοmicroήrsquo lsquomicroέρη του λόγουrsquo και lsquoλειτουργίεςrsquo σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού που επιδιώκει να αναδείξει και να εmicroπλουτίσει τους πόρους που τα άτοmicroα αξιοποιούν για να χτίσουν νοήmicroατα να προβάλουν ταυτότητες ή να διαπραγmicroατευτούν σχέσεις εξουσίας Συγκεκριmicroένα Το παρόν συmicroπόσιο αξιοποιώντας δεδοmicroένα από το Πρόγραmicromicroα Σπουδών (εφεξής ΠΣ) της Κύπρου θέτει και microελετά microια σειρά από θεωρητικά και γλωσσοδιδακτικά ερωτήmicroατα όπως bullΠώς microπορεί να ενταχθεί η διδασκαλία της δοmicroής σε ένα πρόγραmicromicroα microε στόχο την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού bullΠώς microπορεί να ιεραρχηθεί (ανά τάξη) η διδασκαλία των λειτουργιών σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικής ανάγνωσης του κόσmicroου Είναι εφικτή microια τέτοια ιεράρχηση ή microήπως απαιτείται επαναπροσδιορισmicroός της λογικής που διέπει τη διδασκαλία της λειτουργικών διαστάσεων των λεξικογραmicromicroατικών πόρωνbullΠοια είναι τα προβλήmicroατα που οι εκπαιδευτικοί αντιmicroετωπίζουν στη σχολική τάξη Πόσο εύκολη είναι η microετάβαση σε πλαισιωmicroένες λογικές που προϋποθέτουν αλλαγές στις ταυτότητες microαθητώντριών και εκπαιδευτικών

σελ 13 από 36

Η δοmicroή του συmicroποσίου σε συνάρτηση microε τις επί microέρους ανακοινώσεις που παρατίθενται παρακάτω έχει ως εξής Η πρώτη ανακοίνωση κινούmicroενη σε ένα θεωρητικό επίπεδο επεξηγεί τη σχετική ορολογία και αναδεικνύει την έννοια της διαλογικότητας ως βασικού συστατικού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η επόmicroενη ανακοίνωση θίγει τον τρόπο αξιοποίησης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα microε στόχο την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η τρίτη ανακοίνωση προβαίνει στη διατύπωση microιας νέας πρότασης ndash ψήγmicroατα της οποίας είχαν διατυπωθεί και αξιοποιηθεί από το ΠΣ της Κύπρου ndash που τονίζει την ανάγκη για επανασύλληψη του τρόπου απόδοσης της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας σε ένα lsquoεγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής και αξιοποίησης αυτού από τους τις εκπαιδευτικούς σε κάθε σχολική τάξη Οι τελευταίες δύο ανακοινώσεις διερευνούν και αναδεικνύουν δεδοmicroένα από τη σχολική πράξη της Κύπρου καταδεικνύοντας το πώς Κύπριοι εκπαιδευτικοί τοποθετούνται στην προτεινόmicroενη από την πολιτεία προσπάθεια επαναδιατύπωσης της διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στη σχολική πράξη

Περιλήψεις επιmicroέρους ανακοινώσεωνΦίλιππος Τεντολούρης Ενάντια στην τελεολογία της κριτικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού η διαλογικότητα στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και η διαλογικότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ χρήση του διδακτικού σχήmicroατος του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στην Κύπρο και η πιλοτική εφαρmicroογή του στην Ελλάδα έχουν εγείρει σηmicroαντικά ερωτήmicroατα για τις επιστηmicroολογικές και διδακτικές διαστάσεις του πχ τι νοείται ως κριτική διάσταση του γραmicromicroατισmicroού ή ποιος είναι ο ρόλος της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της διάστασης αυτής Με την εισήγησή microου προσπαθώ να συνεισφέρω στην επιστηmicroολογική διερεύνηση της έννοιας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προτείνοντας το διαχωρισmicroό microεταξύ της διαλογικότητας στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και της διαλογικότητας του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΜε την πρώτη φράση προσπαθώ να αναδείξω την laquoοργανικήraquo σχέση microεταξύ (α) της διαλογικής και ιδεολογικής οπτικής της γλώσσας όπως προτάθηκε από τους Βολόσινοφ και Μπαχτίν (β) της ιδεολογικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού όπως έχει υποστηριχτεί στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού πχ ο συντονισmicroός κοινωνικά ιεραρχηmicroένων ανθρώπινων πράξεων microέσα από θεσmicroικά κείmicroενα ή η laquoφυσικοποίησηraquo της κοινωνικής πραγmicroατικότητας σε κείmicroενα της δηmicroόσιας σφαίρας και (γ) της κριτικής χρήσης της Συστηmicroικής Λειτουργικής Γραmicromicroατικής βάσει της οποίας οι γλωσσικές microορφές επιτελούν ιδεολογικές λειτουργίες και ταυτόχρονα επηρεάζονται απrsquo αυτές Με τη δεύτερη φράση προσπαθώ να αναδείξω πώς στα πλαίσια της διαλογικότητας η έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και η σχέση της microε τη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική δεν είναι προκαθορισmicroένες αλλά κατασκευάζονται εντός επιστηmicroολογικών πλαισίων τα οποία microπορούν να περιγραφτούν ως Λόγοι του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (Παιδαγωγικός Κοινωνικο-Πολιτικός Γλωσσολογικός και Εθνογραφικός Λόγος) Τέλος υποστηρίζω ότι microια αναστοχαστική στάση σε σχέση microε την επιστηmicroολογική κατασκευή του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microπορεί να συνεισφέρει στην αντίληψή του ως αντι-τελεολογικού διαλογικού και τοποθετηmicroένου στον ιστορικό χωροχρόνο διδακτικού σχήmicroατος

σελ 14 από 36

Σωφρόνης ΧατζησαββίδηςΠαραδοσιακή γραmicromicroατική και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ γραmicromicroατική και η διδασκαλία της αποτελούσε πάντα ένα κεντρικό ζήτηmicroα για τη διδασκαλία και microάθηση της γλώσσας Στο ζήτηmicroα αυτό έδωσε για πάρα πολλούς αιώνες απάντηση microια σειρά εκδοχών της γραmicromicroατικής και της διδασκαλίας της που το σύνολό τους ονοmicroάζεται σήmicroερα laquoπαραδοσιακή γραmicromicroατικήraquo η οποία δηmicroιουργήθηκε κυρίως από την ανάγκη προσέγγισης των κειmicroένων νεκρών γλωσσών δηλαδή αρχαίων ελληνικών και λατινικών Η γραmicromicroατική αυτή παράδοση microετά τον Β΄ παγκόσmicroιο πόλεmicroο και ιδίως τα νεότερα χρόνια άρχισε να αmicroφισβητείταιΣκοπός της ανακοίνωσης είναι να δείξει τρόπους εκmicroετάλλευσης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα διδασκαλίας της γλώσσας που στηρίζεται στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Αρχικά δίνονται πολύ σύντοmicroα η έννοια της παραδοσιακής γραmicromicroατικής και οι όροι κάτω από τους οποίους διαmicroορφώθηκε και εξελίχθηκε καθώς και οι λόγοι για τους οποίους επικράτησε στην εκπαίδευση διεθνώς Στη συνέχεια επιχειρείται microια διερεύνηση των σχολικών εγχειριδίων γραmicromicroατικής και διαγράφονται οι βασικοί σταθmicroοί στη διδασκαλία της παραδοσιακής γραmicromicroατικής Περιγράφονται επίσης οι εξελίξεις που επιχειρήθηκαν στη γραmicromicroατική microέσα στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης και των microεταεπικοινωνιακών προσεγγίσεων και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική που αποτελεί το είδος της γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιείται από την παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Παράλληλα παρουσιάζονται στοιχεία λειτουργικής γραmicromicroατικής σε παλαιότερα και νεότερα εγχειρίδια γραmicromicroατικής της νέας ελληνικής γλώσσαςΤέλος επιχειρείται microέσα από τη χρήση παραδειγmicroάτων από την εφαρmicroογή πρακτικών διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο του Προγράmicromicroατος Σπουδών του microαθήmicroατος της νέας ελληνικής της Κύπρου να προταθούν τρόποι ενσωmicroάτωσης της διδασκαλίας της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού

Τριανταφυλλιά ΚωστούληΠρος έναν νέο Λόγο για τη διδασκαλία της Λειτουργικής Γραmicromicroατικής lsquoΕγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής περιγραφής και τρόποι αξιοποίησής του στην πράξηΗ παρούσα ανακοίνωση θέτει στο επίκεντρο του προβληmicroατισmicroού την κατανόηση του τρόπου microε τον οποίο η Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική (εφεξής ΣΛΓ) ριζικά επαναπροσδιοριζόmicroενη microπορεί να αξιοποιηθεί στο σχολείο βοηθώντας εκπαιδευτικούς και microαθητέςτριες στην προσπάθεια εmicroβάθυνσής τους στο lsquoνόηmicroαrsquo των κειmicroένων και στην καλλιέργεια του γλωσσικού και επικοινωνιακού τους δυναmicroικού Αν και τα τελευταία χρόνια η αξιοποίηση της λειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας προβάλλεται ως βασική παράmicroετρος για την αναδιοργάνωση του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας στην εκπαίδευση οι σχετικές προσπάθειες που έχουν διατυπωθεί δε φαίνεται να δοmicroούν έναν νέο λόγο για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Οι ελάχιστες περιγραφές της δοmicroολειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας ενώ αναδεικνύουν την πολυσήmicroαντη σχέση δοmicroών και λειτουργιών (βλέπε ενδεικτικά Μπαmicroπινιώτης amp Κλαίρης 2005) αφήνουν ασαφές το πεδίο για τον τρόπο αξιοποίησης microιας τέτοιας περιγραφής στη σχολική πράξη Ποια είναι η νέα microορφή που microια λειτουργικά προσανατολισmicroένη γραmicromicroατική περιγραφή πρέπει να έχει ώστε να αποδίδει επιτυχώς τον τρόπο συλλειτουργίας οπτικών πόρων και λεξικογραmicromicroατικών

σελ 15 από 36

microηχανισmicroών και τη συmicroβολή τους στη δόmicroηση και επαναδιατύπωση νοηmicroάτων και ταυτοτήτων Με ποιο τρόπο microπορεί να αξιοποιηθεί microια τέτοια περιγραφή στη σχολική πράξη και να απαντήσει σε microια σειρά από βασικά ζητήmicroατα που εγείρονται και αφορούν πχ στην ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων και λειτουργιών ανά τάξη Η παρούσα ανακοίνωση διαγράφει τη microορφή που microπορεί να έχει microια λειτουργική περιγραφή της γλώσσας απηχώντας παράλληλα έναν νέο λόγο για τον τρόπο διαmicroόρφωσης των σχετικών εγχειριδίων που αποmicroακρύνεται από την κυρίαρχη διαmicroερισmicroατοποιηmicroένη λογική Επιπλέον microέσα από αυθεντικά δεδοmicroένα η παρούσα microελέτη αναδεικνύει πιθανά microονοπάτια που έναςmicroια εκπαιδευτικός από την Βrsquo microέχρι την Στ΄ τάξη microπορεί να χτίσει στο πλαίσιο αξιοποίησης ενός τέτοιου εγχειριδίου γραmicromicroατικής

Μάριος ΣτυλιανούH διδασκαλία των lsquoλειτουργιώνrsquo στη σχολική πράξη Από την κειmicroενοκεντρική προσέγγιση σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΚατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών σηmicroαντικές αλλαγές έχουν σηmicroειωθεί γύρω από τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής και της σηmicroείωσης Βασιζόmicroενες στην έννοια της λειτουργίας οι νέες προσεγγίσεις αναδεικνύουν έναν κατά βάση κοινωνικοπολιτισmicroικό προσανατολισmicroό στη microελέτη της γλώσσας και τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Πώς ορίζεται ωστόσο η έννοια της λειτουργίας Με ποιο τρόπο προσεγγίσεις όπως η κειmicroενοκεντρική και ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός προσδιορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από την καταγραφή σχολικών πρακτικών και συγκεκριmicroένα microέσα από την καταγραφή του τρόπου microε τον οποίο microια εκπαιδευτικός και οι microαθητέςτριές της σε microια σχολική τάξη στην Κύπρο οδηγήθηκαν σταδιακά σε επαναπροσδιορισmicroό και σε πιο ουσιαστική κατανόηση της έννοιας της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας Αρχικά παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο και οι διαφορετικοί τρόποι microε τους οποίους το νέο ΠΣ για τη γλωσσική διδασκαλία στην Κύπρο εν αντιθέσει microε τα ισχύοντα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας ορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Στη συνέχεια αναλύεται υλικό που προέρχεται από την ανάπτυξη δύο ενοτήτων σε microια τάξη έκτης δηmicroοτικού και οι οποίες υλοποιήθηκαν microε βάση αντίστοιχα το σχολικό εγχειρίδιο και τις θέσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η ανάλυση του υλικού καταδεικνύει ότι οι δύο γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις ndash η κειmicroενοκεντρική και η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προωθούν αντίστοιχα microια εξαιρετικά στενή και microια ευρεία σύλληψη της έννοιας της λειτουργίας και δίνει δεδοmicroένα για το πώς η τελευταία προσέγγιση βοηθά ουσιαστικά τουςτις microαθητέςτριες δηmicroιουργώντας το υπόβαθρο για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της δικής τους laquoφωνήςraquo microέσα από microια ποικιλία γλωσσικών πόρων

Άννα ΓεωργίουΣυνδυάζοντας τα lsquomicroέρη του λόγουrsquo microε τις lsquoλειτουργίεςrsquo Οι στάσεις και οι αντιστάσεις Κύπριων εκπαιδευτικών σε microια νέα παιδαγωγική πρότασηΈνα από τα βασικά αντικείmicroενα προβληmicroατισmicroού και διερεύνησης στον χώρο της Εφαρmicroοσmicroένης Γλωσσολογίας αλλά και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι η διδασκαλία της γραmicromicroατικής ως βασικού πυλώνα για την κατάκτηση του σχολικού γραmicromicroατισmicroού Ποικίλες προτάσεις έχουν

σελ 16 από 36

κατά καιρούς αναφανεί Το 2010 καταγράφεται microια νέα πρόταση στο αντίστοιχο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Γλώσσας που εύλογα microπορεί κανείς να συνοψίσει microε τη φράση laquoγραmicromicroατική στην πράξηraquo και η οποία επικεντρώνεται στο συνδυασmicroό των δοmicroών της γλώσσας microε τις λειτουργίες που αυτές επιτελούν για τη δόmicroηση ποικίλων νοηmicroάτων Πόσο εύκολη είναι ωστόσο η υλοποίηση microιας τέτοιας πρότασης από ένα εκπαιδευτικό δυναmicroικό που έχει εξοικειωθεί microε στατικές προσεγγίσεις της γλώσσας Ποιες είναι οι στάσεις και οι αντιστάσεις των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο υλοποίησης microιας τέτοιας προσπάθειας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από τη συλλογή και ανάλυση των στάσεων και αντιστάσεων που Κύπριοι εκπαιδευτικοί Αθmicroιας εκπαίδευσης ανέπτυξαν σε σχέση microε τη συγκεκριmicroένη πρόταση για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Τα δεδοmicroένα προκύπτουν microέσα από την ανάλυση συνεντεύξεων από 10 εκπαιδευτικούς αλλά και 10 κειmicroένων-αναστοχασmicroού που οι ίδιοιες οι εκπαιδευτικοί κατέγραψαν microετά την ολοκλήρωση θεmicroατικών ενοτήτων στις τάξεις τους και ανάρτησαν στην αντίστοιχη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου Μέσα από την ανάλυση του υλικού καταγράφεται η σταδιακή πορεία για τη διαmicroόρφωση microιας νέας ταυτότητας εκπαιδευτικών και microαθητώντριών που προσεγγίζουν τη γλώσσα microε microια κοινωνικοπολιτισmicroική λογική ενώ παράλληλα γίνεται εmicroφανής η προσπάθεια των εκπαιδευτικών για δηmicroιουργία εναλλακτικών και πιο microαθητοκεντρικών πρακτικών για τη σύνδεση δοmicroής και λειτουργίας στο πλαίσιο παραγωγής και κατανόησης κειmicroένων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Χ-Π Βαϊοπούλου amp Ι ΧατζηκυριάκουΗ διασύνδεση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού microε την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσηςΜε βάση το νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Σπουδών για το microάθηmicroα της Πληροφορικής το σχολείο οφείλει να προετοιmicroάσει αποτελεσmicroατικά τον αυριανό πολίτη της κοινωνίας της γνώσης (knowledge society) προκειmicroένου να είναι σε θέση να αντιmicroετωπίσει τις προκλήσεις αλλά και να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ευκαιρίες της νέας εποχής Για το σκοπό αυτό εισάγει τον όρο του laquoπληροφορικού γραmicromicroατισmicroούraquo (ICT literacy) microε τον οποίο προσδιορίζει τις ικανότητες (γνώσεις δεξιότητες αξίες στάσεις) που θα πρέπει να αναπτύξει ο κάθε microαθητής για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και οι οποίες είναι απαραίτητες τόσο για τη συνέχιση της φοίτησής του στο Γυmicroνάσιο όσο και γενικότερα για την παραπέρα ζωή του και τη συmicromicroετοχή του στην σύγχρονη κοινωνίας της γνώσης Προφανώς η ενσωmicroάτωση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην απλή εξοικείωση των microαθητών microε τους υπολογιστές και τις εφαρmicroογές τους Με στόχο την εκπλήρωση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού επιβάλλεται οι νέες τεχνολογίες να είναι πλήρως ενταγmicroένες στη σχολική καθηmicroερινότητα και κυρίως να διαχέονται διαθεmicroατικά σε όλα τα επιστηmicroονικά πεδία microε microια ολιστική προσέγγιση θέτοντας ως βασική τους επιδίωξη την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης microε την υποστήριξη διερευνητικών και συνεργατικών microαθησιακών δραστηριοτήτων Μάλιστα στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τους microαθητές του να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο πολυτροπικών κειmicroένων (περιέχουν λέξεις εικόνα ήχο κτλ) και να αποκρυπτογραφήσουν τα κρυφά τους microηνύmicroατα τότε η

σελ 17 από 36

διδασκαλία αφορά πέραν του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού και την ικανότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (critical literacy)

Β Συmicroεωνίδης Αρχαίες Νέες ΤεχνολογίεςΓια ποιον λόγο τα αρχαιοελληνικά ονόmicroατα επιλέγονται τόσο συχνά για να ονοmicroατίσουν τις ψηφιακές εκπαιδευτικές εφαρmicroογές και υπηρεσίες Σκοπός αυτού του κειmicroένου είναι να απαντήσει στο ερώτηmicroα και microε τον τρόπο αυτόν να συντελέσει στην κριτική γλωσσική επίγνωση Θα θεωρήσουmicroε τις ονοmicroασίες επικοινωνιακά συmicroβάντα και θα εξετάσουmicroε την τάξη λόγου που συνδέεται microrsquo αυτά Θα διερευνήσουmicroε το λόγο που παράγεται σχετικά microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση ως το κεντρικότερο σηmicroείο που σχετίζεται microε τη συγκεκριmicroένη παραγωγή κειmicroένων Παράλληλα θα εντοπίσουmicroε βασικές αντινοmicroίες και θα προσπαθήσουmicroε να τις εξηγήσουmicroε στα πλαίσια της πρακτικής εντός της οποίας παράγονται Τέλος θα δεχτούmicroε την υπόθεση ότι αυτή η πρακτική σχετίζεται microε την νεοελληνική εθνική ιδεολογία που θέλει κάθε στοιχείο του εκπαιδευτικού παρόντος να αποκτά κύρος όταν συνδέεται microε την κλασική αρχαιότητα Από τον κανόνα αυτόν δε θα microπορούσαν να ξεφύγουν οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση

Μ Κουκλατζίδου amp Μ ΓκουντούmicroαWeb 20 εργαλεία και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ ενσωmicroάτωση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα πεδίο που αποκτά ολοένα και πιο ισχυρό στερέωmicroα στο πέρασmicroα των χρόνων Η χρήση τεχνολογιών που στηρίζονται στη φιλοσοφία της συνεργατικής microάθησης όπως είναι τα web 20 εργαλεία προσφέρει ένα σηmicroαντικό παιδαγωγικό εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού και εκπαιδευόmicroενου Επιπλέον η ενεργή και βιωmicroατική προσέγγιση της γνώσης η απόκτηση τεχνολογικών (και microη) δεξιοτήτων οι στάσεις απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας και η ευαισθητοποίηση σε ζητήmicroατα που αφορούν στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο αποτελούν microερικά χαρακτηριστικά της microάθησης κατά την οποία αξιοποιούνται τεχνολογικά εργαλεία Η ύπαρξη και η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα στην κοινωνία της πληροφορίας όπου διαβιούν εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόmicroενοι βοηθούν σηmicroαντικά στην ενδυνάmicroωση των χρηστών οι οποίοι microετατρέπονται από παθητικοί καταναλωτές σε ενεργούς δηmicroιουργούς της γνώσης Αυτό συmicroβαίνει επειδή τα τεχνολογικά αυτά εργαλεία laquoενθαρρύνουνraquo τους εκπαιδευόmicroενους να ανακαλύψουν διαφορετικά laquoκανάλια πληροφορίαςraquo και να διαχειριστούν τις πληροφορίες που συναντούν κατά την πλοήγησή τους στον κόσmicroο του διαδικτύου Η φύση των web 20 εργαλείων η οποία είναι άκρως συνυφασmicroένη microε τη συνεργατικότητα επιτρέπει στους εκπαιδευόmicroενους-χρήστες να λειτουργήσουν microέσα σε ένα microαθησιακό περιβάλλον το οποίο συνδιαmicroορφώνεται από όλους τους εmicroπλεκοmicroένους στη διδακτική πράξη ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την κριτική στάση απέναντι σε διαφορετικά πολυτροπικά κείmicroενα που συναντούν ευρέως στο διαδίκτυο Με άλλα λόγια η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τον τρόπο microε τον οποίο καλλιεργείται ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microέσα από την χρήση των web 20 εργαλείων στη διδασκαλία

σελ 18 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

υλοποίησης και καταγράφουν τις ανταποκρίσεις των microαθητών κατά την εφαρmicroογή τους στη σχολική τάξη Στην εισήγηση αυτή παρουσιάζεται ο σχεδιασmicroός και η υλοποίηση microιας διδακτικής παρέmicroβασης η οποία πραγmicroατοποιήθηκε στη διάρκεια δύο microηνών στο microάθηmicroα της Γλώσσας στη Στ΄ Δηmicroοτικού σε σχολείο ηmicroιαστικής περιοχής του νοmicroού Μαγνησίας microε αφορmicroή την ενότητα του σχολικού εγχειριδίου laquoΤρόποι ζωής και επαγγέλmicroαταraquo και την αξιοποίηση ποικίλων σηmicroειωτικών πόρων (λογοτεχνία microουσική κινηmicroατογράφος) και τεχνικών Η αξιολόγηση των διδασκαλιών προέκυψε από τα παραγόmicroενα από τους microαθητές προϊόντα (ανταπόκριση και συmicromicroετοχή στην διδασκαλία παραγωγές γραπτού λόγου) αλλά και από τα ερωτηmicroατολόγια αυτοαξιολόγησης που συmicroπλήρωναν οι microαθητές microε το πέρας κάθε διδασκαλίας microε βάση τους γενικούς και τους ειδικότερους διδακτικούς στόχους Παρά το περιορισmicroένο εύρος της έρευνας microέσα από την επεξεργασία των δεδοmicroένων διαγράφονται οι προκλήσεις αλλά και οι δυσκολίες που αντιmicroετωπίζουν microαθητές και εκπαιδευτικός ενώ οι microαθητές είναι ανοικτοί προς microια διαφορετική προσέγγιση του γλωσσικού microαθήmicroατος οι ίδιες οι εγγενείς αδυναmicroίες του εκπαιδευτικού συστήmicroατος φαίνεται να αποτελούν τροχοπέδη Το ζητούmicroενο παραmicroένει η συστηmicroατική και σε βάθος χρόνου εξοικείωση microαθητών και εκπαιδευτικών προς την κριτική αποδόmicroηση των κειmicroένων σε επίπεδο κατανόησης και την αξιοποίηση των δοmicroών για τη δηmicroιουργία κειmicroένων που θα επιτελούν κοινωνικούς στόχους σε επίπεδο παραγωγής

Α ΝικολοπούλουΗ διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών υπό το πρίσmicroα του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτο νέο πρόγραmicromicroα σπουδών για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών της πρώτης τάξης του Λυκείου που εκπονήθηκε το 2011 ορίζεται ότι microε βάση τη λογική του γραmicromicroατισmicroού πρέπει να αναζητηθεί microια νέα διάσταση διδακτικής και παιδαγωγικής προσέγγισης του microαθήmicroατος η οποία θα διευκολύνει την ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αναζήτηση πληροφοριών την κριτική επεξεργασία και συνθετική παρουσίαση των δεδοmicroένων πουσυλλέγονται τη χρήση πολυτροπικών κειmicroένων και ποικίλων σηmicroειωτικών πόρων την πραγmicroάτευση ενός θέmicroατος από διαφορετικές οπτικές γωνίες τον πειραmicroατισmicroό κατά το γράψιmicroο και την παραστατικότητα στην παρουσίαση τη συνεργατική microάθηση και την ανάπτυξη πρωτοβουλιών εντός της οmicroάδαςΜε βάση όλα τα παραπάνω στην παρούσα εργασία παρουσιάζεται microία πορεία διδασκαλίας στα Αρχαία Ελληνικά της Α΄Λυκείου και συγκεκριmicroένα στο Θουκυδίδη (βιβλίο 3κεφ74-77)microε οmicroαδοσυνεργατική microέθοδο όπως εφαρmicroόστηκε από το Α4 τmicroήmicroα του 4ου ΓΕΛ Αγίας Παρασκευής κατά το σχολικό έτος 2012-2013 και αξιολογήθηκε από microαθητέςδιδάσκοντες και φοιτητές που πραγmicroατοποιούσαν την πρακτική τους άσκησηΣτο διδακτικό δίωρο που προβλέφθηκε οι microαθητές δούλεψαν σε οmicroάδες η καθεmicroιά επεξεργάστηκε κριτικά τα γεγονότα από ορισmicroένη οπτική γωνία και microέσω της δραmicroατοποίησης οι microαθητές κατανόησαν τα βαθύτερα αίτιακαθώς και τα κίνητρα της ανθρώπινης δράσης που οδήγησαν στον εmicroφύλιο σπαραγmicroό την Κέρκυρα Με τον τρόπο αυτό το αρχαίο κείmicroενο αποδοmicroήθηκε και αναδοmicroήθηκε κριτικάmicroε σκοπό όχι microόνο να προσφέρει πληρέστερη κατανόηση των γεγονότων της εποχής microα και καλύτερη ερmicroηνεία της σύγχρονης πραγmicroατικότητας

σελ 12 από 36

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Στρογγυλή τράπεζα Η laquoπαραδοσιακήraquo και η laquoλειτουργικήraquo γραmicromicroατική ως εργαλεία στην κριτική ανάγνωση της κοινωνικής πραγmicroατικότητας από τη θεωρία στην πράξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΓενική περιγραφήΤα τελευταία χρόνια ποικίλες προσεγγίσεις έχουν αναφανεί στη σχετική βιβλιογραφία γύρω από τη διδακτική της γλώσσας και άλλων σηmicroειωτικών πόρων στο πλαίσιο καλλιέργειας του σχολικού γραmicromicroατισmicroού (για microια κριτική παρουσίαση βλέπε Κωστούλη amp Στυλιανού 2013) Η σχετική έρευνα microέσα από τη διαmicroόρφωση επιmicroέρους microεθοδολογικών πλαισίων και την ανάδειξη σαφών διαχωριστικών κατηγοριών (όπως αυτές του lsquoλειτουργικούrsquo και lsquoκριτικούrsquo γραmicromicroατισmicroού) έχει κυρίως επικεντρωθεί στη διερεύνηση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού παραγνωρίζοντας το πώς αυτές οι πρακτικές διαπλέκονται σε διάφορα πεδία και συλλειτουργούν στο πλαίσιο microιας σύνθετης πολυσηmicroειωτικής πραγmicroατικότητας Ωστόσο σταδιακά και κυρίως microέσα από την παιδαγωγική πράξη έχει γίνει κατανοητή η ανάγκη για υπέρβαση τέτοιων αυστηρά νοούmicroενων διαχωριστικών γραmicromicroών microε στόχο τη διαmicroόρφωση προσεγγίσεων που να συλλαmicroβάνουν το γραmicromicroατισmicroό στην πολυπλοκότητά του αναδεικνύοντας παράλληλα τον ενδεικτικό και συγκροτησιακό ρόλο της γλώσσας σε σχέση microε την ευρύτερη κοινωνική πραγmicroατικότητα Είναι χαρακτηριστικό να τονιστεί ότι σε προγράmicromicroατα σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία που έχουν πρόσφατα εκπονηθεί όπως αυτά της Ελλάδας και της Κύπρου προτείνονται πρακτικές για την καλλιέργεια του λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού αν και ο τρόπος συνύπαρξής τους δεν προσδιορίζεται microέσα από παρόmicroοιες θεωρητικές λογικές Με ποιο τρόπο λοιπόν είναι δυνατή η συνύπαρξη του λειτουργικού microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και η σύνθεση προσεγγίσεων που πιθανότατα προτείνουν διαφορετικά πλαίσια για τη νοηmicroατοδότηση της παιδαγωγικής πράξης Το παρόν συmicroπόσιο προβαίνει σε microια κριτική διερεύνηση των ερωτηmicroάτων αυτών εστιάζοντας σε ένα συγκεκριmicroένο ζήτηmicroα στο πώς microπορούν να αξιοποιηθούν έννοιες όπως lsquoδοmicroήrsquo lsquomicroέρη του λόγουrsquo και lsquoλειτουργίεςrsquo σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού που επιδιώκει να αναδείξει και να εmicroπλουτίσει τους πόρους που τα άτοmicroα αξιοποιούν για να χτίσουν νοήmicroατα να προβάλουν ταυτότητες ή να διαπραγmicroατευτούν σχέσεις εξουσίας Συγκεκριmicroένα Το παρόν συmicroπόσιο αξιοποιώντας δεδοmicroένα από το Πρόγραmicromicroα Σπουδών (εφεξής ΠΣ) της Κύπρου θέτει και microελετά microια σειρά από θεωρητικά και γλωσσοδιδακτικά ερωτήmicroατα όπως bullΠώς microπορεί να ενταχθεί η διδασκαλία της δοmicroής σε ένα πρόγραmicromicroα microε στόχο την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού bullΠώς microπορεί να ιεραρχηθεί (ανά τάξη) η διδασκαλία των λειτουργιών σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικής ανάγνωσης του κόσmicroου Είναι εφικτή microια τέτοια ιεράρχηση ή microήπως απαιτείται επαναπροσδιορισmicroός της λογικής που διέπει τη διδασκαλία της λειτουργικών διαστάσεων των λεξικογραmicromicroατικών πόρωνbullΠοια είναι τα προβλήmicroατα που οι εκπαιδευτικοί αντιmicroετωπίζουν στη σχολική τάξη Πόσο εύκολη είναι η microετάβαση σε πλαισιωmicroένες λογικές που προϋποθέτουν αλλαγές στις ταυτότητες microαθητώντριών και εκπαιδευτικών

σελ 13 από 36

Η δοmicroή του συmicroποσίου σε συνάρτηση microε τις επί microέρους ανακοινώσεις που παρατίθενται παρακάτω έχει ως εξής Η πρώτη ανακοίνωση κινούmicroενη σε ένα θεωρητικό επίπεδο επεξηγεί τη σχετική ορολογία και αναδεικνύει την έννοια της διαλογικότητας ως βασικού συστατικού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η επόmicroενη ανακοίνωση θίγει τον τρόπο αξιοποίησης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα microε στόχο την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η τρίτη ανακοίνωση προβαίνει στη διατύπωση microιας νέας πρότασης ndash ψήγmicroατα της οποίας είχαν διατυπωθεί και αξιοποιηθεί από το ΠΣ της Κύπρου ndash που τονίζει την ανάγκη για επανασύλληψη του τρόπου απόδοσης της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας σε ένα lsquoεγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής και αξιοποίησης αυτού από τους τις εκπαιδευτικούς σε κάθε σχολική τάξη Οι τελευταίες δύο ανακοινώσεις διερευνούν και αναδεικνύουν δεδοmicroένα από τη σχολική πράξη της Κύπρου καταδεικνύοντας το πώς Κύπριοι εκπαιδευτικοί τοποθετούνται στην προτεινόmicroενη από την πολιτεία προσπάθεια επαναδιατύπωσης της διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στη σχολική πράξη

Περιλήψεις επιmicroέρους ανακοινώσεωνΦίλιππος Τεντολούρης Ενάντια στην τελεολογία της κριτικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού η διαλογικότητα στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και η διαλογικότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ χρήση του διδακτικού σχήmicroατος του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στην Κύπρο και η πιλοτική εφαρmicroογή του στην Ελλάδα έχουν εγείρει σηmicroαντικά ερωτήmicroατα για τις επιστηmicroολογικές και διδακτικές διαστάσεις του πχ τι νοείται ως κριτική διάσταση του γραmicromicroατισmicroού ή ποιος είναι ο ρόλος της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της διάστασης αυτής Με την εισήγησή microου προσπαθώ να συνεισφέρω στην επιστηmicroολογική διερεύνηση της έννοιας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προτείνοντας το διαχωρισmicroό microεταξύ της διαλογικότητας στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και της διαλογικότητας του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΜε την πρώτη φράση προσπαθώ να αναδείξω την laquoοργανικήraquo σχέση microεταξύ (α) της διαλογικής και ιδεολογικής οπτικής της γλώσσας όπως προτάθηκε από τους Βολόσινοφ και Μπαχτίν (β) της ιδεολογικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού όπως έχει υποστηριχτεί στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού πχ ο συντονισmicroός κοινωνικά ιεραρχηmicroένων ανθρώπινων πράξεων microέσα από θεσmicroικά κείmicroενα ή η laquoφυσικοποίησηraquo της κοινωνικής πραγmicroατικότητας σε κείmicroενα της δηmicroόσιας σφαίρας και (γ) της κριτικής χρήσης της Συστηmicroικής Λειτουργικής Γραmicromicroατικής βάσει της οποίας οι γλωσσικές microορφές επιτελούν ιδεολογικές λειτουργίες και ταυτόχρονα επηρεάζονται απrsquo αυτές Με τη δεύτερη φράση προσπαθώ να αναδείξω πώς στα πλαίσια της διαλογικότητας η έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και η σχέση της microε τη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική δεν είναι προκαθορισmicroένες αλλά κατασκευάζονται εντός επιστηmicroολογικών πλαισίων τα οποία microπορούν να περιγραφτούν ως Λόγοι του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (Παιδαγωγικός Κοινωνικο-Πολιτικός Γλωσσολογικός και Εθνογραφικός Λόγος) Τέλος υποστηρίζω ότι microια αναστοχαστική στάση σε σχέση microε την επιστηmicroολογική κατασκευή του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microπορεί να συνεισφέρει στην αντίληψή του ως αντι-τελεολογικού διαλογικού και τοποθετηmicroένου στον ιστορικό χωροχρόνο διδακτικού σχήmicroατος

σελ 14 από 36

Σωφρόνης ΧατζησαββίδηςΠαραδοσιακή γραmicromicroατική και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ γραmicromicroατική και η διδασκαλία της αποτελούσε πάντα ένα κεντρικό ζήτηmicroα για τη διδασκαλία και microάθηση της γλώσσας Στο ζήτηmicroα αυτό έδωσε για πάρα πολλούς αιώνες απάντηση microια σειρά εκδοχών της γραmicromicroατικής και της διδασκαλίας της που το σύνολό τους ονοmicroάζεται σήmicroερα laquoπαραδοσιακή γραmicromicroατικήraquo η οποία δηmicroιουργήθηκε κυρίως από την ανάγκη προσέγγισης των κειmicroένων νεκρών γλωσσών δηλαδή αρχαίων ελληνικών και λατινικών Η γραmicromicroατική αυτή παράδοση microετά τον Β΄ παγκόσmicroιο πόλεmicroο και ιδίως τα νεότερα χρόνια άρχισε να αmicroφισβητείταιΣκοπός της ανακοίνωσης είναι να δείξει τρόπους εκmicroετάλλευσης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα διδασκαλίας της γλώσσας που στηρίζεται στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Αρχικά δίνονται πολύ σύντοmicroα η έννοια της παραδοσιακής γραmicromicroατικής και οι όροι κάτω από τους οποίους διαmicroορφώθηκε και εξελίχθηκε καθώς και οι λόγοι για τους οποίους επικράτησε στην εκπαίδευση διεθνώς Στη συνέχεια επιχειρείται microια διερεύνηση των σχολικών εγχειριδίων γραmicromicroατικής και διαγράφονται οι βασικοί σταθmicroοί στη διδασκαλία της παραδοσιακής γραmicromicroατικής Περιγράφονται επίσης οι εξελίξεις που επιχειρήθηκαν στη γραmicromicroατική microέσα στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης και των microεταεπικοινωνιακών προσεγγίσεων και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική που αποτελεί το είδος της γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιείται από την παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Παράλληλα παρουσιάζονται στοιχεία λειτουργικής γραmicromicroατικής σε παλαιότερα και νεότερα εγχειρίδια γραmicromicroατικής της νέας ελληνικής γλώσσαςΤέλος επιχειρείται microέσα από τη χρήση παραδειγmicroάτων από την εφαρmicroογή πρακτικών διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο του Προγράmicromicroατος Σπουδών του microαθήmicroατος της νέας ελληνικής της Κύπρου να προταθούν τρόποι ενσωmicroάτωσης της διδασκαλίας της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού

Τριανταφυλλιά ΚωστούληΠρος έναν νέο Λόγο για τη διδασκαλία της Λειτουργικής Γραmicromicroατικής lsquoΕγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής περιγραφής και τρόποι αξιοποίησής του στην πράξηΗ παρούσα ανακοίνωση θέτει στο επίκεντρο του προβληmicroατισmicroού την κατανόηση του τρόπου microε τον οποίο η Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική (εφεξής ΣΛΓ) ριζικά επαναπροσδιοριζόmicroενη microπορεί να αξιοποιηθεί στο σχολείο βοηθώντας εκπαιδευτικούς και microαθητέςτριες στην προσπάθεια εmicroβάθυνσής τους στο lsquoνόηmicroαrsquo των κειmicroένων και στην καλλιέργεια του γλωσσικού και επικοινωνιακού τους δυναmicroικού Αν και τα τελευταία χρόνια η αξιοποίηση της λειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας προβάλλεται ως βασική παράmicroετρος για την αναδιοργάνωση του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας στην εκπαίδευση οι σχετικές προσπάθειες που έχουν διατυπωθεί δε φαίνεται να δοmicroούν έναν νέο λόγο για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Οι ελάχιστες περιγραφές της δοmicroολειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας ενώ αναδεικνύουν την πολυσήmicroαντη σχέση δοmicroών και λειτουργιών (βλέπε ενδεικτικά Μπαmicroπινιώτης amp Κλαίρης 2005) αφήνουν ασαφές το πεδίο για τον τρόπο αξιοποίησης microιας τέτοιας περιγραφής στη σχολική πράξη Ποια είναι η νέα microορφή που microια λειτουργικά προσανατολισmicroένη γραmicromicroατική περιγραφή πρέπει να έχει ώστε να αποδίδει επιτυχώς τον τρόπο συλλειτουργίας οπτικών πόρων και λεξικογραmicromicroατικών

σελ 15 από 36

microηχανισmicroών και τη συmicroβολή τους στη δόmicroηση και επαναδιατύπωση νοηmicroάτων και ταυτοτήτων Με ποιο τρόπο microπορεί να αξιοποιηθεί microια τέτοια περιγραφή στη σχολική πράξη και να απαντήσει σε microια σειρά από βασικά ζητήmicroατα που εγείρονται και αφορούν πχ στην ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων και λειτουργιών ανά τάξη Η παρούσα ανακοίνωση διαγράφει τη microορφή που microπορεί να έχει microια λειτουργική περιγραφή της γλώσσας απηχώντας παράλληλα έναν νέο λόγο για τον τρόπο διαmicroόρφωσης των σχετικών εγχειριδίων που αποmicroακρύνεται από την κυρίαρχη διαmicroερισmicroατοποιηmicroένη λογική Επιπλέον microέσα από αυθεντικά δεδοmicroένα η παρούσα microελέτη αναδεικνύει πιθανά microονοπάτια που έναςmicroια εκπαιδευτικός από την Βrsquo microέχρι την Στ΄ τάξη microπορεί να χτίσει στο πλαίσιο αξιοποίησης ενός τέτοιου εγχειριδίου γραmicromicroατικής

Μάριος ΣτυλιανούH διδασκαλία των lsquoλειτουργιώνrsquo στη σχολική πράξη Από την κειmicroενοκεντρική προσέγγιση σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΚατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών σηmicroαντικές αλλαγές έχουν σηmicroειωθεί γύρω από τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής και της σηmicroείωσης Βασιζόmicroενες στην έννοια της λειτουργίας οι νέες προσεγγίσεις αναδεικνύουν έναν κατά βάση κοινωνικοπολιτισmicroικό προσανατολισmicroό στη microελέτη της γλώσσας και τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Πώς ορίζεται ωστόσο η έννοια της λειτουργίας Με ποιο τρόπο προσεγγίσεις όπως η κειmicroενοκεντρική και ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός προσδιορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από την καταγραφή σχολικών πρακτικών και συγκεκριmicroένα microέσα από την καταγραφή του τρόπου microε τον οποίο microια εκπαιδευτικός και οι microαθητέςτριές της σε microια σχολική τάξη στην Κύπρο οδηγήθηκαν σταδιακά σε επαναπροσδιορισmicroό και σε πιο ουσιαστική κατανόηση της έννοιας της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας Αρχικά παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο και οι διαφορετικοί τρόποι microε τους οποίους το νέο ΠΣ για τη γλωσσική διδασκαλία στην Κύπρο εν αντιθέσει microε τα ισχύοντα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας ορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Στη συνέχεια αναλύεται υλικό που προέρχεται από την ανάπτυξη δύο ενοτήτων σε microια τάξη έκτης δηmicroοτικού και οι οποίες υλοποιήθηκαν microε βάση αντίστοιχα το σχολικό εγχειρίδιο και τις θέσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η ανάλυση του υλικού καταδεικνύει ότι οι δύο γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις ndash η κειmicroενοκεντρική και η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προωθούν αντίστοιχα microια εξαιρετικά στενή και microια ευρεία σύλληψη της έννοιας της λειτουργίας και δίνει δεδοmicroένα για το πώς η τελευταία προσέγγιση βοηθά ουσιαστικά τουςτις microαθητέςτριες δηmicroιουργώντας το υπόβαθρο για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της δικής τους laquoφωνήςraquo microέσα από microια ποικιλία γλωσσικών πόρων

Άννα ΓεωργίουΣυνδυάζοντας τα lsquomicroέρη του λόγουrsquo microε τις lsquoλειτουργίεςrsquo Οι στάσεις και οι αντιστάσεις Κύπριων εκπαιδευτικών σε microια νέα παιδαγωγική πρότασηΈνα από τα βασικά αντικείmicroενα προβληmicroατισmicroού και διερεύνησης στον χώρο της Εφαρmicroοσmicroένης Γλωσσολογίας αλλά και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι η διδασκαλία της γραmicromicroατικής ως βασικού πυλώνα για την κατάκτηση του σχολικού γραmicromicroατισmicroού Ποικίλες προτάσεις έχουν

σελ 16 από 36

κατά καιρούς αναφανεί Το 2010 καταγράφεται microια νέα πρόταση στο αντίστοιχο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Γλώσσας που εύλογα microπορεί κανείς να συνοψίσει microε τη φράση laquoγραmicromicroατική στην πράξηraquo και η οποία επικεντρώνεται στο συνδυασmicroό των δοmicroών της γλώσσας microε τις λειτουργίες που αυτές επιτελούν για τη δόmicroηση ποικίλων νοηmicroάτων Πόσο εύκολη είναι ωστόσο η υλοποίηση microιας τέτοιας πρότασης από ένα εκπαιδευτικό δυναmicroικό που έχει εξοικειωθεί microε στατικές προσεγγίσεις της γλώσσας Ποιες είναι οι στάσεις και οι αντιστάσεις των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο υλοποίησης microιας τέτοιας προσπάθειας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από τη συλλογή και ανάλυση των στάσεων και αντιστάσεων που Κύπριοι εκπαιδευτικοί Αθmicroιας εκπαίδευσης ανέπτυξαν σε σχέση microε τη συγκεκριmicroένη πρόταση για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Τα δεδοmicroένα προκύπτουν microέσα από την ανάλυση συνεντεύξεων από 10 εκπαιδευτικούς αλλά και 10 κειmicroένων-αναστοχασmicroού που οι ίδιοιες οι εκπαιδευτικοί κατέγραψαν microετά την ολοκλήρωση θεmicroατικών ενοτήτων στις τάξεις τους και ανάρτησαν στην αντίστοιχη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου Μέσα από την ανάλυση του υλικού καταγράφεται η σταδιακή πορεία για τη διαmicroόρφωση microιας νέας ταυτότητας εκπαιδευτικών και microαθητώντριών που προσεγγίζουν τη γλώσσα microε microια κοινωνικοπολιτισmicroική λογική ενώ παράλληλα γίνεται εmicroφανής η προσπάθεια των εκπαιδευτικών για δηmicroιουργία εναλλακτικών και πιο microαθητοκεντρικών πρακτικών για τη σύνδεση δοmicroής και λειτουργίας στο πλαίσιο παραγωγής και κατανόησης κειmicroένων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Χ-Π Βαϊοπούλου amp Ι ΧατζηκυριάκουΗ διασύνδεση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού microε την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσηςΜε βάση το νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Σπουδών για το microάθηmicroα της Πληροφορικής το σχολείο οφείλει να προετοιmicroάσει αποτελεσmicroατικά τον αυριανό πολίτη της κοινωνίας της γνώσης (knowledge society) προκειmicroένου να είναι σε θέση να αντιmicroετωπίσει τις προκλήσεις αλλά και να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ευκαιρίες της νέας εποχής Για το σκοπό αυτό εισάγει τον όρο του laquoπληροφορικού γραmicromicroατισmicroούraquo (ICT literacy) microε τον οποίο προσδιορίζει τις ικανότητες (γνώσεις δεξιότητες αξίες στάσεις) που θα πρέπει να αναπτύξει ο κάθε microαθητής για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και οι οποίες είναι απαραίτητες τόσο για τη συνέχιση της φοίτησής του στο Γυmicroνάσιο όσο και γενικότερα για την παραπέρα ζωή του και τη συmicromicroετοχή του στην σύγχρονη κοινωνίας της γνώσης Προφανώς η ενσωmicroάτωση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην απλή εξοικείωση των microαθητών microε τους υπολογιστές και τις εφαρmicroογές τους Με στόχο την εκπλήρωση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού επιβάλλεται οι νέες τεχνολογίες να είναι πλήρως ενταγmicroένες στη σχολική καθηmicroερινότητα και κυρίως να διαχέονται διαθεmicroατικά σε όλα τα επιστηmicroονικά πεδία microε microια ολιστική προσέγγιση θέτοντας ως βασική τους επιδίωξη την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης microε την υποστήριξη διερευνητικών και συνεργατικών microαθησιακών δραστηριοτήτων Μάλιστα στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τους microαθητές του να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο πολυτροπικών κειmicroένων (περιέχουν λέξεις εικόνα ήχο κτλ) και να αποκρυπτογραφήσουν τα κρυφά τους microηνύmicroατα τότε η

σελ 17 από 36

διδασκαλία αφορά πέραν του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού και την ικανότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (critical literacy)

Β Συmicroεωνίδης Αρχαίες Νέες ΤεχνολογίεςΓια ποιον λόγο τα αρχαιοελληνικά ονόmicroατα επιλέγονται τόσο συχνά για να ονοmicroατίσουν τις ψηφιακές εκπαιδευτικές εφαρmicroογές και υπηρεσίες Σκοπός αυτού του κειmicroένου είναι να απαντήσει στο ερώτηmicroα και microε τον τρόπο αυτόν να συντελέσει στην κριτική γλωσσική επίγνωση Θα θεωρήσουmicroε τις ονοmicroασίες επικοινωνιακά συmicroβάντα και θα εξετάσουmicroε την τάξη λόγου που συνδέεται microrsquo αυτά Θα διερευνήσουmicroε το λόγο που παράγεται σχετικά microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση ως το κεντρικότερο σηmicroείο που σχετίζεται microε τη συγκεκριmicroένη παραγωγή κειmicroένων Παράλληλα θα εντοπίσουmicroε βασικές αντινοmicroίες και θα προσπαθήσουmicroε να τις εξηγήσουmicroε στα πλαίσια της πρακτικής εντός της οποίας παράγονται Τέλος θα δεχτούmicroε την υπόθεση ότι αυτή η πρακτική σχετίζεται microε την νεοελληνική εθνική ιδεολογία που θέλει κάθε στοιχείο του εκπαιδευτικού παρόντος να αποκτά κύρος όταν συνδέεται microε την κλασική αρχαιότητα Από τον κανόνα αυτόν δε θα microπορούσαν να ξεφύγουν οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση

Μ Κουκλατζίδου amp Μ ΓκουντούmicroαWeb 20 εργαλεία και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ ενσωmicroάτωση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα πεδίο που αποκτά ολοένα και πιο ισχυρό στερέωmicroα στο πέρασmicroα των χρόνων Η χρήση τεχνολογιών που στηρίζονται στη φιλοσοφία της συνεργατικής microάθησης όπως είναι τα web 20 εργαλεία προσφέρει ένα σηmicroαντικό παιδαγωγικό εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού και εκπαιδευόmicroενου Επιπλέον η ενεργή και βιωmicroατική προσέγγιση της γνώσης η απόκτηση τεχνολογικών (και microη) δεξιοτήτων οι στάσεις απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας και η ευαισθητοποίηση σε ζητήmicroατα που αφορούν στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο αποτελούν microερικά χαρακτηριστικά της microάθησης κατά την οποία αξιοποιούνται τεχνολογικά εργαλεία Η ύπαρξη και η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα στην κοινωνία της πληροφορίας όπου διαβιούν εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόmicroενοι βοηθούν σηmicroαντικά στην ενδυνάmicroωση των χρηστών οι οποίοι microετατρέπονται από παθητικοί καταναλωτές σε ενεργούς δηmicroιουργούς της γνώσης Αυτό συmicroβαίνει επειδή τα τεχνολογικά αυτά εργαλεία laquoενθαρρύνουνraquo τους εκπαιδευόmicroενους να ανακαλύψουν διαφορετικά laquoκανάλια πληροφορίαςraquo και να διαχειριστούν τις πληροφορίες που συναντούν κατά την πλοήγησή τους στον κόσmicroο του διαδικτύου Η φύση των web 20 εργαλείων η οποία είναι άκρως συνυφασmicroένη microε τη συνεργατικότητα επιτρέπει στους εκπαιδευόmicroενους-χρήστες να λειτουργήσουν microέσα σε ένα microαθησιακό περιβάλλον το οποίο συνδιαmicroορφώνεται από όλους τους εmicroπλεκοmicroένους στη διδακτική πράξη ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την κριτική στάση απέναντι σε διαφορετικά πολυτροπικά κείmicroενα που συναντούν ευρέως στο διαδίκτυο Με άλλα λόγια η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τον τρόπο microε τον οποίο καλλιεργείται ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microέσα από την χρήση των web 20 εργαλείων στη διδασκαλία

σελ 18 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Στρογγυλή τράπεζα Η laquoπαραδοσιακήraquo και η laquoλειτουργικήraquo γραmicromicroατική ως εργαλεία στην κριτική ανάγνωση της κοινωνικής πραγmicroατικότητας από τη θεωρία στην πράξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΓενική περιγραφήΤα τελευταία χρόνια ποικίλες προσεγγίσεις έχουν αναφανεί στη σχετική βιβλιογραφία γύρω από τη διδακτική της γλώσσας και άλλων σηmicroειωτικών πόρων στο πλαίσιο καλλιέργειας του σχολικού γραmicromicroατισmicroού (για microια κριτική παρουσίαση βλέπε Κωστούλη amp Στυλιανού 2013) Η σχετική έρευνα microέσα από τη διαmicroόρφωση επιmicroέρους microεθοδολογικών πλαισίων και την ανάδειξη σαφών διαχωριστικών κατηγοριών (όπως αυτές του lsquoλειτουργικούrsquo και lsquoκριτικούrsquo γραmicromicroατισmicroού) έχει κυρίως επικεντρωθεί στη διερεύνηση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού παραγνωρίζοντας το πώς αυτές οι πρακτικές διαπλέκονται σε διάφορα πεδία και συλλειτουργούν στο πλαίσιο microιας σύνθετης πολυσηmicroειωτικής πραγmicroατικότητας Ωστόσο σταδιακά και κυρίως microέσα από την παιδαγωγική πράξη έχει γίνει κατανοητή η ανάγκη για υπέρβαση τέτοιων αυστηρά νοούmicroενων διαχωριστικών γραmicromicroών microε στόχο τη διαmicroόρφωση προσεγγίσεων που να συλλαmicroβάνουν το γραmicromicroατισmicroό στην πολυπλοκότητά του αναδεικνύοντας παράλληλα τον ενδεικτικό και συγκροτησιακό ρόλο της γλώσσας σε σχέση microε την ευρύτερη κοινωνική πραγmicroατικότητα Είναι χαρακτηριστικό να τονιστεί ότι σε προγράmicromicroατα σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία που έχουν πρόσφατα εκπονηθεί όπως αυτά της Ελλάδας και της Κύπρου προτείνονται πρακτικές για την καλλιέργεια του λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού αν και ο τρόπος συνύπαρξής τους δεν προσδιορίζεται microέσα από παρόmicroοιες θεωρητικές λογικές Με ποιο τρόπο λοιπόν είναι δυνατή η συνύπαρξη του λειτουργικού microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και η σύνθεση προσεγγίσεων που πιθανότατα προτείνουν διαφορετικά πλαίσια για τη νοηmicroατοδότηση της παιδαγωγικής πράξης Το παρόν συmicroπόσιο προβαίνει σε microια κριτική διερεύνηση των ερωτηmicroάτων αυτών εστιάζοντας σε ένα συγκεκριmicroένο ζήτηmicroα στο πώς microπορούν να αξιοποιηθούν έννοιες όπως lsquoδοmicroήrsquo lsquomicroέρη του λόγουrsquo και lsquoλειτουργίεςrsquo σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού που επιδιώκει να αναδείξει και να εmicroπλουτίσει τους πόρους που τα άτοmicroα αξιοποιούν για να χτίσουν νοήmicroατα να προβάλουν ταυτότητες ή να διαπραγmicroατευτούν σχέσεις εξουσίας Συγκεκριmicroένα Το παρόν συmicroπόσιο αξιοποιώντας δεδοmicroένα από το Πρόγραmicromicroα Σπουδών (εφεξής ΠΣ) της Κύπρου θέτει και microελετά microια σειρά από θεωρητικά και γλωσσοδιδακτικά ερωτήmicroατα όπως bullΠώς microπορεί να ενταχθεί η διδασκαλία της δοmicroής σε ένα πρόγραmicromicroα microε στόχο την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού bullΠώς microπορεί να ιεραρχηθεί (ανά τάξη) η διδασκαλία των λειτουργιών σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικής ανάγνωσης του κόσmicroου Είναι εφικτή microια τέτοια ιεράρχηση ή microήπως απαιτείται επαναπροσδιορισmicroός της λογικής που διέπει τη διδασκαλία της λειτουργικών διαστάσεων των λεξικογραmicromicroατικών πόρωνbullΠοια είναι τα προβλήmicroατα που οι εκπαιδευτικοί αντιmicroετωπίζουν στη σχολική τάξη Πόσο εύκολη είναι η microετάβαση σε πλαισιωmicroένες λογικές που προϋποθέτουν αλλαγές στις ταυτότητες microαθητώντριών και εκπαιδευτικών

σελ 13 από 36

Η δοmicroή του συmicroποσίου σε συνάρτηση microε τις επί microέρους ανακοινώσεις που παρατίθενται παρακάτω έχει ως εξής Η πρώτη ανακοίνωση κινούmicroενη σε ένα θεωρητικό επίπεδο επεξηγεί τη σχετική ορολογία και αναδεικνύει την έννοια της διαλογικότητας ως βασικού συστατικού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η επόmicroενη ανακοίνωση θίγει τον τρόπο αξιοποίησης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα microε στόχο την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η τρίτη ανακοίνωση προβαίνει στη διατύπωση microιας νέας πρότασης ndash ψήγmicroατα της οποίας είχαν διατυπωθεί και αξιοποιηθεί από το ΠΣ της Κύπρου ndash που τονίζει την ανάγκη για επανασύλληψη του τρόπου απόδοσης της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας σε ένα lsquoεγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής και αξιοποίησης αυτού από τους τις εκπαιδευτικούς σε κάθε σχολική τάξη Οι τελευταίες δύο ανακοινώσεις διερευνούν και αναδεικνύουν δεδοmicroένα από τη σχολική πράξη της Κύπρου καταδεικνύοντας το πώς Κύπριοι εκπαιδευτικοί τοποθετούνται στην προτεινόmicroενη από την πολιτεία προσπάθεια επαναδιατύπωσης της διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στη σχολική πράξη

Περιλήψεις επιmicroέρους ανακοινώσεωνΦίλιππος Τεντολούρης Ενάντια στην τελεολογία της κριτικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού η διαλογικότητα στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και η διαλογικότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ χρήση του διδακτικού σχήmicroατος του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στην Κύπρο και η πιλοτική εφαρmicroογή του στην Ελλάδα έχουν εγείρει σηmicroαντικά ερωτήmicroατα για τις επιστηmicroολογικές και διδακτικές διαστάσεις του πχ τι νοείται ως κριτική διάσταση του γραmicromicroατισmicroού ή ποιος είναι ο ρόλος της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της διάστασης αυτής Με την εισήγησή microου προσπαθώ να συνεισφέρω στην επιστηmicroολογική διερεύνηση της έννοιας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προτείνοντας το διαχωρισmicroό microεταξύ της διαλογικότητας στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και της διαλογικότητας του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΜε την πρώτη φράση προσπαθώ να αναδείξω την laquoοργανικήraquo σχέση microεταξύ (α) της διαλογικής και ιδεολογικής οπτικής της γλώσσας όπως προτάθηκε από τους Βολόσινοφ και Μπαχτίν (β) της ιδεολογικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού όπως έχει υποστηριχτεί στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού πχ ο συντονισmicroός κοινωνικά ιεραρχηmicroένων ανθρώπινων πράξεων microέσα από θεσmicroικά κείmicroενα ή η laquoφυσικοποίησηraquo της κοινωνικής πραγmicroατικότητας σε κείmicroενα της δηmicroόσιας σφαίρας και (γ) της κριτικής χρήσης της Συστηmicroικής Λειτουργικής Γραmicromicroατικής βάσει της οποίας οι γλωσσικές microορφές επιτελούν ιδεολογικές λειτουργίες και ταυτόχρονα επηρεάζονται απrsquo αυτές Με τη δεύτερη φράση προσπαθώ να αναδείξω πώς στα πλαίσια της διαλογικότητας η έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και η σχέση της microε τη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική δεν είναι προκαθορισmicroένες αλλά κατασκευάζονται εντός επιστηmicroολογικών πλαισίων τα οποία microπορούν να περιγραφτούν ως Λόγοι του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (Παιδαγωγικός Κοινωνικο-Πολιτικός Γλωσσολογικός και Εθνογραφικός Λόγος) Τέλος υποστηρίζω ότι microια αναστοχαστική στάση σε σχέση microε την επιστηmicroολογική κατασκευή του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microπορεί να συνεισφέρει στην αντίληψή του ως αντι-τελεολογικού διαλογικού και τοποθετηmicroένου στον ιστορικό χωροχρόνο διδακτικού σχήmicroατος

σελ 14 από 36

Σωφρόνης ΧατζησαββίδηςΠαραδοσιακή γραmicromicroατική και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ γραmicromicroατική και η διδασκαλία της αποτελούσε πάντα ένα κεντρικό ζήτηmicroα για τη διδασκαλία και microάθηση της γλώσσας Στο ζήτηmicroα αυτό έδωσε για πάρα πολλούς αιώνες απάντηση microια σειρά εκδοχών της γραmicromicroατικής και της διδασκαλίας της που το σύνολό τους ονοmicroάζεται σήmicroερα laquoπαραδοσιακή γραmicromicroατικήraquo η οποία δηmicroιουργήθηκε κυρίως από την ανάγκη προσέγγισης των κειmicroένων νεκρών γλωσσών δηλαδή αρχαίων ελληνικών και λατινικών Η γραmicromicroατική αυτή παράδοση microετά τον Β΄ παγκόσmicroιο πόλεmicroο και ιδίως τα νεότερα χρόνια άρχισε να αmicroφισβητείταιΣκοπός της ανακοίνωσης είναι να δείξει τρόπους εκmicroετάλλευσης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα διδασκαλίας της γλώσσας που στηρίζεται στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Αρχικά δίνονται πολύ σύντοmicroα η έννοια της παραδοσιακής γραmicromicroατικής και οι όροι κάτω από τους οποίους διαmicroορφώθηκε και εξελίχθηκε καθώς και οι λόγοι για τους οποίους επικράτησε στην εκπαίδευση διεθνώς Στη συνέχεια επιχειρείται microια διερεύνηση των σχολικών εγχειριδίων γραmicromicroατικής και διαγράφονται οι βασικοί σταθmicroοί στη διδασκαλία της παραδοσιακής γραmicromicroατικής Περιγράφονται επίσης οι εξελίξεις που επιχειρήθηκαν στη γραmicromicroατική microέσα στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης και των microεταεπικοινωνιακών προσεγγίσεων και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική που αποτελεί το είδος της γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιείται από την παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Παράλληλα παρουσιάζονται στοιχεία λειτουργικής γραmicromicroατικής σε παλαιότερα και νεότερα εγχειρίδια γραmicromicroατικής της νέας ελληνικής γλώσσαςΤέλος επιχειρείται microέσα από τη χρήση παραδειγmicroάτων από την εφαρmicroογή πρακτικών διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο του Προγράmicromicroατος Σπουδών του microαθήmicroατος της νέας ελληνικής της Κύπρου να προταθούν τρόποι ενσωmicroάτωσης της διδασκαλίας της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού

Τριανταφυλλιά ΚωστούληΠρος έναν νέο Λόγο για τη διδασκαλία της Λειτουργικής Γραmicromicroατικής lsquoΕγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής περιγραφής και τρόποι αξιοποίησής του στην πράξηΗ παρούσα ανακοίνωση θέτει στο επίκεντρο του προβληmicroατισmicroού την κατανόηση του τρόπου microε τον οποίο η Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική (εφεξής ΣΛΓ) ριζικά επαναπροσδιοριζόmicroενη microπορεί να αξιοποιηθεί στο σχολείο βοηθώντας εκπαιδευτικούς και microαθητέςτριες στην προσπάθεια εmicroβάθυνσής τους στο lsquoνόηmicroαrsquo των κειmicroένων και στην καλλιέργεια του γλωσσικού και επικοινωνιακού τους δυναmicroικού Αν και τα τελευταία χρόνια η αξιοποίηση της λειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας προβάλλεται ως βασική παράmicroετρος για την αναδιοργάνωση του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας στην εκπαίδευση οι σχετικές προσπάθειες που έχουν διατυπωθεί δε φαίνεται να δοmicroούν έναν νέο λόγο για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Οι ελάχιστες περιγραφές της δοmicroολειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας ενώ αναδεικνύουν την πολυσήmicroαντη σχέση δοmicroών και λειτουργιών (βλέπε ενδεικτικά Μπαmicroπινιώτης amp Κλαίρης 2005) αφήνουν ασαφές το πεδίο για τον τρόπο αξιοποίησης microιας τέτοιας περιγραφής στη σχολική πράξη Ποια είναι η νέα microορφή που microια λειτουργικά προσανατολισmicroένη γραmicromicroατική περιγραφή πρέπει να έχει ώστε να αποδίδει επιτυχώς τον τρόπο συλλειτουργίας οπτικών πόρων και λεξικογραmicromicroατικών

σελ 15 από 36

microηχανισmicroών και τη συmicroβολή τους στη δόmicroηση και επαναδιατύπωση νοηmicroάτων και ταυτοτήτων Με ποιο τρόπο microπορεί να αξιοποιηθεί microια τέτοια περιγραφή στη σχολική πράξη και να απαντήσει σε microια σειρά από βασικά ζητήmicroατα που εγείρονται και αφορούν πχ στην ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων και λειτουργιών ανά τάξη Η παρούσα ανακοίνωση διαγράφει τη microορφή που microπορεί να έχει microια λειτουργική περιγραφή της γλώσσας απηχώντας παράλληλα έναν νέο λόγο για τον τρόπο διαmicroόρφωσης των σχετικών εγχειριδίων που αποmicroακρύνεται από την κυρίαρχη διαmicroερισmicroατοποιηmicroένη λογική Επιπλέον microέσα από αυθεντικά δεδοmicroένα η παρούσα microελέτη αναδεικνύει πιθανά microονοπάτια που έναςmicroια εκπαιδευτικός από την Βrsquo microέχρι την Στ΄ τάξη microπορεί να χτίσει στο πλαίσιο αξιοποίησης ενός τέτοιου εγχειριδίου γραmicromicroατικής

Μάριος ΣτυλιανούH διδασκαλία των lsquoλειτουργιώνrsquo στη σχολική πράξη Από την κειmicroενοκεντρική προσέγγιση σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΚατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών σηmicroαντικές αλλαγές έχουν σηmicroειωθεί γύρω από τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής και της σηmicroείωσης Βασιζόmicroενες στην έννοια της λειτουργίας οι νέες προσεγγίσεις αναδεικνύουν έναν κατά βάση κοινωνικοπολιτισmicroικό προσανατολισmicroό στη microελέτη της γλώσσας και τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Πώς ορίζεται ωστόσο η έννοια της λειτουργίας Με ποιο τρόπο προσεγγίσεις όπως η κειmicroενοκεντρική και ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός προσδιορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από την καταγραφή σχολικών πρακτικών και συγκεκριmicroένα microέσα από την καταγραφή του τρόπου microε τον οποίο microια εκπαιδευτικός και οι microαθητέςτριές της σε microια σχολική τάξη στην Κύπρο οδηγήθηκαν σταδιακά σε επαναπροσδιορισmicroό και σε πιο ουσιαστική κατανόηση της έννοιας της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας Αρχικά παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο και οι διαφορετικοί τρόποι microε τους οποίους το νέο ΠΣ για τη γλωσσική διδασκαλία στην Κύπρο εν αντιθέσει microε τα ισχύοντα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας ορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Στη συνέχεια αναλύεται υλικό που προέρχεται από την ανάπτυξη δύο ενοτήτων σε microια τάξη έκτης δηmicroοτικού και οι οποίες υλοποιήθηκαν microε βάση αντίστοιχα το σχολικό εγχειρίδιο και τις θέσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η ανάλυση του υλικού καταδεικνύει ότι οι δύο γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις ndash η κειmicroενοκεντρική και η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προωθούν αντίστοιχα microια εξαιρετικά στενή και microια ευρεία σύλληψη της έννοιας της λειτουργίας και δίνει δεδοmicroένα για το πώς η τελευταία προσέγγιση βοηθά ουσιαστικά τουςτις microαθητέςτριες δηmicroιουργώντας το υπόβαθρο για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της δικής τους laquoφωνήςraquo microέσα από microια ποικιλία γλωσσικών πόρων

Άννα ΓεωργίουΣυνδυάζοντας τα lsquomicroέρη του λόγουrsquo microε τις lsquoλειτουργίεςrsquo Οι στάσεις και οι αντιστάσεις Κύπριων εκπαιδευτικών σε microια νέα παιδαγωγική πρότασηΈνα από τα βασικά αντικείmicroενα προβληmicroατισmicroού και διερεύνησης στον χώρο της Εφαρmicroοσmicroένης Γλωσσολογίας αλλά και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι η διδασκαλία της γραmicromicroατικής ως βασικού πυλώνα για την κατάκτηση του σχολικού γραmicromicroατισmicroού Ποικίλες προτάσεις έχουν

σελ 16 από 36

κατά καιρούς αναφανεί Το 2010 καταγράφεται microια νέα πρόταση στο αντίστοιχο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Γλώσσας που εύλογα microπορεί κανείς να συνοψίσει microε τη φράση laquoγραmicromicroατική στην πράξηraquo και η οποία επικεντρώνεται στο συνδυασmicroό των δοmicroών της γλώσσας microε τις λειτουργίες που αυτές επιτελούν για τη δόmicroηση ποικίλων νοηmicroάτων Πόσο εύκολη είναι ωστόσο η υλοποίηση microιας τέτοιας πρότασης από ένα εκπαιδευτικό δυναmicroικό που έχει εξοικειωθεί microε στατικές προσεγγίσεις της γλώσσας Ποιες είναι οι στάσεις και οι αντιστάσεις των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο υλοποίησης microιας τέτοιας προσπάθειας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από τη συλλογή και ανάλυση των στάσεων και αντιστάσεων που Κύπριοι εκπαιδευτικοί Αθmicroιας εκπαίδευσης ανέπτυξαν σε σχέση microε τη συγκεκριmicroένη πρόταση για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Τα δεδοmicroένα προκύπτουν microέσα από την ανάλυση συνεντεύξεων από 10 εκπαιδευτικούς αλλά και 10 κειmicroένων-αναστοχασmicroού που οι ίδιοιες οι εκπαιδευτικοί κατέγραψαν microετά την ολοκλήρωση θεmicroατικών ενοτήτων στις τάξεις τους και ανάρτησαν στην αντίστοιχη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου Μέσα από την ανάλυση του υλικού καταγράφεται η σταδιακή πορεία για τη διαmicroόρφωση microιας νέας ταυτότητας εκπαιδευτικών και microαθητώντριών που προσεγγίζουν τη γλώσσα microε microια κοινωνικοπολιτισmicroική λογική ενώ παράλληλα γίνεται εmicroφανής η προσπάθεια των εκπαιδευτικών για δηmicroιουργία εναλλακτικών και πιο microαθητοκεντρικών πρακτικών για τη σύνδεση δοmicroής και λειτουργίας στο πλαίσιο παραγωγής και κατανόησης κειmicroένων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Χ-Π Βαϊοπούλου amp Ι ΧατζηκυριάκουΗ διασύνδεση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού microε την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσηςΜε βάση το νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Σπουδών για το microάθηmicroα της Πληροφορικής το σχολείο οφείλει να προετοιmicroάσει αποτελεσmicroατικά τον αυριανό πολίτη της κοινωνίας της γνώσης (knowledge society) προκειmicroένου να είναι σε θέση να αντιmicroετωπίσει τις προκλήσεις αλλά και να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ευκαιρίες της νέας εποχής Για το σκοπό αυτό εισάγει τον όρο του laquoπληροφορικού γραmicromicroατισmicroούraquo (ICT literacy) microε τον οποίο προσδιορίζει τις ικανότητες (γνώσεις δεξιότητες αξίες στάσεις) που θα πρέπει να αναπτύξει ο κάθε microαθητής για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και οι οποίες είναι απαραίτητες τόσο για τη συνέχιση της φοίτησής του στο Γυmicroνάσιο όσο και γενικότερα για την παραπέρα ζωή του και τη συmicromicroετοχή του στην σύγχρονη κοινωνίας της γνώσης Προφανώς η ενσωmicroάτωση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην απλή εξοικείωση των microαθητών microε τους υπολογιστές και τις εφαρmicroογές τους Με στόχο την εκπλήρωση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού επιβάλλεται οι νέες τεχνολογίες να είναι πλήρως ενταγmicroένες στη σχολική καθηmicroερινότητα και κυρίως να διαχέονται διαθεmicroατικά σε όλα τα επιστηmicroονικά πεδία microε microια ολιστική προσέγγιση θέτοντας ως βασική τους επιδίωξη την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης microε την υποστήριξη διερευνητικών και συνεργατικών microαθησιακών δραστηριοτήτων Μάλιστα στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τους microαθητές του να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο πολυτροπικών κειmicroένων (περιέχουν λέξεις εικόνα ήχο κτλ) και να αποκρυπτογραφήσουν τα κρυφά τους microηνύmicroατα τότε η

σελ 17 από 36

διδασκαλία αφορά πέραν του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού και την ικανότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (critical literacy)

Β Συmicroεωνίδης Αρχαίες Νέες ΤεχνολογίεςΓια ποιον λόγο τα αρχαιοελληνικά ονόmicroατα επιλέγονται τόσο συχνά για να ονοmicroατίσουν τις ψηφιακές εκπαιδευτικές εφαρmicroογές και υπηρεσίες Σκοπός αυτού του κειmicroένου είναι να απαντήσει στο ερώτηmicroα και microε τον τρόπο αυτόν να συντελέσει στην κριτική γλωσσική επίγνωση Θα θεωρήσουmicroε τις ονοmicroασίες επικοινωνιακά συmicroβάντα και θα εξετάσουmicroε την τάξη λόγου που συνδέεται microrsquo αυτά Θα διερευνήσουmicroε το λόγο που παράγεται σχετικά microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση ως το κεντρικότερο σηmicroείο που σχετίζεται microε τη συγκεκριmicroένη παραγωγή κειmicroένων Παράλληλα θα εντοπίσουmicroε βασικές αντινοmicroίες και θα προσπαθήσουmicroε να τις εξηγήσουmicroε στα πλαίσια της πρακτικής εντός της οποίας παράγονται Τέλος θα δεχτούmicroε την υπόθεση ότι αυτή η πρακτική σχετίζεται microε την νεοελληνική εθνική ιδεολογία που θέλει κάθε στοιχείο του εκπαιδευτικού παρόντος να αποκτά κύρος όταν συνδέεται microε την κλασική αρχαιότητα Από τον κανόνα αυτόν δε θα microπορούσαν να ξεφύγουν οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση

Μ Κουκλατζίδου amp Μ ΓκουντούmicroαWeb 20 εργαλεία και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ ενσωmicroάτωση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα πεδίο που αποκτά ολοένα και πιο ισχυρό στερέωmicroα στο πέρασmicroα των χρόνων Η χρήση τεχνολογιών που στηρίζονται στη φιλοσοφία της συνεργατικής microάθησης όπως είναι τα web 20 εργαλεία προσφέρει ένα σηmicroαντικό παιδαγωγικό εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού και εκπαιδευόmicroενου Επιπλέον η ενεργή και βιωmicroατική προσέγγιση της γνώσης η απόκτηση τεχνολογικών (και microη) δεξιοτήτων οι στάσεις απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας και η ευαισθητοποίηση σε ζητήmicroατα που αφορούν στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο αποτελούν microερικά χαρακτηριστικά της microάθησης κατά την οποία αξιοποιούνται τεχνολογικά εργαλεία Η ύπαρξη και η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα στην κοινωνία της πληροφορίας όπου διαβιούν εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόmicroενοι βοηθούν σηmicroαντικά στην ενδυνάmicroωση των χρηστών οι οποίοι microετατρέπονται από παθητικοί καταναλωτές σε ενεργούς δηmicroιουργούς της γνώσης Αυτό συmicroβαίνει επειδή τα τεχνολογικά αυτά εργαλεία laquoενθαρρύνουνraquo τους εκπαιδευόmicroενους να ανακαλύψουν διαφορετικά laquoκανάλια πληροφορίαςraquo και να διαχειριστούν τις πληροφορίες που συναντούν κατά την πλοήγησή τους στον κόσmicroο του διαδικτύου Η φύση των web 20 εργαλείων η οποία είναι άκρως συνυφασmicroένη microε τη συνεργατικότητα επιτρέπει στους εκπαιδευόmicroενους-χρήστες να λειτουργήσουν microέσα σε ένα microαθησιακό περιβάλλον το οποίο συνδιαmicroορφώνεται από όλους τους εmicroπλεκοmicroένους στη διδακτική πράξη ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την κριτική στάση απέναντι σε διαφορετικά πολυτροπικά κείmicroενα που συναντούν ευρέως στο διαδίκτυο Με άλλα λόγια η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τον τρόπο microε τον οποίο καλλιεργείται ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microέσα από την χρήση των web 20 εργαλείων στη διδασκαλία

σελ 18 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

Η δοmicroή του συmicroποσίου σε συνάρτηση microε τις επί microέρους ανακοινώσεις που παρατίθενται παρακάτω έχει ως εξής Η πρώτη ανακοίνωση κινούmicroενη σε ένα θεωρητικό επίπεδο επεξηγεί τη σχετική ορολογία και αναδεικνύει την έννοια της διαλογικότητας ως βασικού συστατικού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η επόmicroενη ανακοίνωση θίγει τον τρόπο αξιοποίησης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα microε στόχο την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η τρίτη ανακοίνωση προβαίνει στη διατύπωση microιας νέας πρότασης ndash ψήγmicroατα της οποίας είχαν διατυπωθεί και αξιοποιηθεί από το ΠΣ της Κύπρου ndash που τονίζει την ανάγκη για επανασύλληψη του τρόπου απόδοσης της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας σε ένα lsquoεγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής και αξιοποίησης αυτού από τους τις εκπαιδευτικούς σε κάθε σχολική τάξη Οι τελευταίες δύο ανακοινώσεις διερευνούν και αναδεικνύουν δεδοmicroένα από τη σχολική πράξη της Κύπρου καταδεικνύοντας το πώς Κύπριοι εκπαιδευτικοί τοποθετούνται στην προτεινόmicroενη από την πολιτεία προσπάθεια επαναδιατύπωσης της διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στη σχολική πράξη

Περιλήψεις επιmicroέρους ανακοινώσεωνΦίλιππος Τεντολούρης Ενάντια στην τελεολογία της κριτικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού η διαλογικότητα στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και η διαλογικότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ χρήση του διδακτικού σχήmicroατος του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στην Κύπρο και η πιλοτική εφαρmicroογή του στην Ελλάδα έχουν εγείρει σηmicroαντικά ερωτήmicroατα για τις επιστηmicroολογικές και διδακτικές διαστάσεις του πχ τι νοείται ως κριτική διάσταση του γραmicromicroατισmicroού ή ποιος είναι ο ρόλος της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της διάστασης αυτής Με την εισήγησή microου προσπαθώ να συνεισφέρω στην επιστηmicroολογική διερεύνηση της έννοιας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προτείνοντας το διαχωρισmicroό microεταξύ της διαλογικότητας στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό και της διαλογικότητας του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΜε την πρώτη φράση προσπαθώ να αναδείξω την laquoοργανικήraquo σχέση microεταξύ (α) της διαλογικής και ιδεολογικής οπτικής της γλώσσας όπως προτάθηκε από τους Βολόσινοφ και Μπαχτίν (β) της ιδεολογικής διάστασης του γραmicromicroατισmicroού όπως έχει υποστηριχτεί στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού πχ ο συντονισmicroός κοινωνικά ιεραρχηmicroένων ανθρώπινων πράξεων microέσα από θεσmicroικά κείmicroενα ή η laquoφυσικοποίησηraquo της κοινωνικής πραγmicroατικότητας σε κείmicroενα της δηmicroόσιας σφαίρας και (γ) της κριτικής χρήσης της Συστηmicroικής Λειτουργικής Γραmicromicroατικής βάσει της οποίας οι γλωσσικές microορφές επιτελούν ιδεολογικές λειτουργίες και ταυτόχρονα επηρεάζονται απrsquo αυτές Με τη δεύτερη φράση προσπαθώ να αναδείξω πώς στα πλαίσια της διαλογικότητας η έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και η σχέση της microε τη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική δεν είναι προκαθορισmicroένες αλλά κατασκευάζονται εντός επιστηmicroολογικών πλαισίων τα οποία microπορούν να περιγραφτούν ως Λόγοι του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (Παιδαγωγικός Κοινωνικο-Πολιτικός Γλωσσολογικός και Εθνογραφικός Λόγος) Τέλος υποστηρίζω ότι microια αναστοχαστική στάση σε σχέση microε την επιστηmicroολογική κατασκευή του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microπορεί να συνεισφέρει στην αντίληψή του ως αντι-τελεολογικού διαλογικού και τοποθετηmicroένου στον ιστορικό χωροχρόνο διδακτικού σχήmicroατος

σελ 14 από 36

Σωφρόνης ΧατζησαββίδηςΠαραδοσιακή γραmicromicroατική και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ γραmicromicroατική και η διδασκαλία της αποτελούσε πάντα ένα κεντρικό ζήτηmicroα για τη διδασκαλία και microάθηση της γλώσσας Στο ζήτηmicroα αυτό έδωσε για πάρα πολλούς αιώνες απάντηση microια σειρά εκδοχών της γραmicromicroατικής και της διδασκαλίας της που το σύνολό τους ονοmicroάζεται σήmicroερα laquoπαραδοσιακή γραmicromicroατικήraquo η οποία δηmicroιουργήθηκε κυρίως από την ανάγκη προσέγγισης των κειmicroένων νεκρών γλωσσών δηλαδή αρχαίων ελληνικών και λατινικών Η γραmicromicroατική αυτή παράδοση microετά τον Β΄ παγκόσmicroιο πόλεmicroο και ιδίως τα νεότερα χρόνια άρχισε να αmicroφισβητείταιΣκοπός της ανακοίνωσης είναι να δείξει τρόπους εκmicroετάλλευσης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα διδασκαλίας της γλώσσας που στηρίζεται στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Αρχικά δίνονται πολύ σύντοmicroα η έννοια της παραδοσιακής γραmicromicroατικής και οι όροι κάτω από τους οποίους διαmicroορφώθηκε και εξελίχθηκε καθώς και οι λόγοι για τους οποίους επικράτησε στην εκπαίδευση διεθνώς Στη συνέχεια επιχειρείται microια διερεύνηση των σχολικών εγχειριδίων γραmicromicroατικής και διαγράφονται οι βασικοί σταθmicroοί στη διδασκαλία της παραδοσιακής γραmicromicroατικής Περιγράφονται επίσης οι εξελίξεις που επιχειρήθηκαν στη γραmicromicroατική microέσα στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης και των microεταεπικοινωνιακών προσεγγίσεων και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική που αποτελεί το είδος της γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιείται από την παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Παράλληλα παρουσιάζονται στοιχεία λειτουργικής γραmicromicroατικής σε παλαιότερα και νεότερα εγχειρίδια γραmicromicroατικής της νέας ελληνικής γλώσσαςΤέλος επιχειρείται microέσα από τη χρήση παραδειγmicroάτων από την εφαρmicroογή πρακτικών διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο του Προγράmicromicroατος Σπουδών του microαθήmicroατος της νέας ελληνικής της Κύπρου να προταθούν τρόποι ενσωmicroάτωσης της διδασκαλίας της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού

Τριανταφυλλιά ΚωστούληΠρος έναν νέο Λόγο για τη διδασκαλία της Λειτουργικής Γραmicromicroατικής lsquoΕγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής περιγραφής και τρόποι αξιοποίησής του στην πράξηΗ παρούσα ανακοίνωση θέτει στο επίκεντρο του προβληmicroατισmicroού την κατανόηση του τρόπου microε τον οποίο η Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική (εφεξής ΣΛΓ) ριζικά επαναπροσδιοριζόmicroενη microπορεί να αξιοποιηθεί στο σχολείο βοηθώντας εκπαιδευτικούς και microαθητέςτριες στην προσπάθεια εmicroβάθυνσής τους στο lsquoνόηmicroαrsquo των κειmicroένων και στην καλλιέργεια του γλωσσικού και επικοινωνιακού τους δυναmicroικού Αν και τα τελευταία χρόνια η αξιοποίηση της λειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας προβάλλεται ως βασική παράmicroετρος για την αναδιοργάνωση του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας στην εκπαίδευση οι σχετικές προσπάθειες που έχουν διατυπωθεί δε φαίνεται να δοmicroούν έναν νέο λόγο για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Οι ελάχιστες περιγραφές της δοmicroολειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας ενώ αναδεικνύουν την πολυσήmicroαντη σχέση δοmicroών και λειτουργιών (βλέπε ενδεικτικά Μπαmicroπινιώτης amp Κλαίρης 2005) αφήνουν ασαφές το πεδίο για τον τρόπο αξιοποίησης microιας τέτοιας περιγραφής στη σχολική πράξη Ποια είναι η νέα microορφή που microια λειτουργικά προσανατολισmicroένη γραmicromicroατική περιγραφή πρέπει να έχει ώστε να αποδίδει επιτυχώς τον τρόπο συλλειτουργίας οπτικών πόρων και λεξικογραmicromicroατικών

σελ 15 από 36

microηχανισmicroών και τη συmicroβολή τους στη δόmicroηση και επαναδιατύπωση νοηmicroάτων και ταυτοτήτων Με ποιο τρόπο microπορεί να αξιοποιηθεί microια τέτοια περιγραφή στη σχολική πράξη και να απαντήσει σε microια σειρά από βασικά ζητήmicroατα που εγείρονται και αφορούν πχ στην ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων και λειτουργιών ανά τάξη Η παρούσα ανακοίνωση διαγράφει τη microορφή που microπορεί να έχει microια λειτουργική περιγραφή της γλώσσας απηχώντας παράλληλα έναν νέο λόγο για τον τρόπο διαmicroόρφωσης των σχετικών εγχειριδίων που αποmicroακρύνεται από την κυρίαρχη διαmicroερισmicroατοποιηmicroένη λογική Επιπλέον microέσα από αυθεντικά δεδοmicroένα η παρούσα microελέτη αναδεικνύει πιθανά microονοπάτια που έναςmicroια εκπαιδευτικός από την Βrsquo microέχρι την Στ΄ τάξη microπορεί να χτίσει στο πλαίσιο αξιοποίησης ενός τέτοιου εγχειριδίου γραmicromicroατικής

Μάριος ΣτυλιανούH διδασκαλία των lsquoλειτουργιώνrsquo στη σχολική πράξη Από την κειmicroενοκεντρική προσέγγιση σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΚατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών σηmicroαντικές αλλαγές έχουν σηmicroειωθεί γύρω από τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής και της σηmicroείωσης Βασιζόmicroενες στην έννοια της λειτουργίας οι νέες προσεγγίσεις αναδεικνύουν έναν κατά βάση κοινωνικοπολιτισmicroικό προσανατολισmicroό στη microελέτη της γλώσσας και τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Πώς ορίζεται ωστόσο η έννοια της λειτουργίας Με ποιο τρόπο προσεγγίσεις όπως η κειmicroενοκεντρική και ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός προσδιορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από την καταγραφή σχολικών πρακτικών και συγκεκριmicroένα microέσα από την καταγραφή του τρόπου microε τον οποίο microια εκπαιδευτικός και οι microαθητέςτριές της σε microια σχολική τάξη στην Κύπρο οδηγήθηκαν σταδιακά σε επαναπροσδιορισmicroό και σε πιο ουσιαστική κατανόηση της έννοιας της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας Αρχικά παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο και οι διαφορετικοί τρόποι microε τους οποίους το νέο ΠΣ για τη γλωσσική διδασκαλία στην Κύπρο εν αντιθέσει microε τα ισχύοντα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας ορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Στη συνέχεια αναλύεται υλικό που προέρχεται από την ανάπτυξη δύο ενοτήτων σε microια τάξη έκτης δηmicroοτικού και οι οποίες υλοποιήθηκαν microε βάση αντίστοιχα το σχολικό εγχειρίδιο και τις θέσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η ανάλυση του υλικού καταδεικνύει ότι οι δύο γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις ndash η κειmicroενοκεντρική και η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προωθούν αντίστοιχα microια εξαιρετικά στενή και microια ευρεία σύλληψη της έννοιας της λειτουργίας και δίνει δεδοmicroένα για το πώς η τελευταία προσέγγιση βοηθά ουσιαστικά τουςτις microαθητέςτριες δηmicroιουργώντας το υπόβαθρο για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της δικής τους laquoφωνήςraquo microέσα από microια ποικιλία γλωσσικών πόρων

Άννα ΓεωργίουΣυνδυάζοντας τα lsquomicroέρη του λόγουrsquo microε τις lsquoλειτουργίεςrsquo Οι στάσεις και οι αντιστάσεις Κύπριων εκπαιδευτικών σε microια νέα παιδαγωγική πρότασηΈνα από τα βασικά αντικείmicroενα προβληmicroατισmicroού και διερεύνησης στον χώρο της Εφαρmicroοσmicroένης Γλωσσολογίας αλλά και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι η διδασκαλία της γραmicromicroατικής ως βασικού πυλώνα για την κατάκτηση του σχολικού γραmicromicroατισmicroού Ποικίλες προτάσεις έχουν

σελ 16 από 36

κατά καιρούς αναφανεί Το 2010 καταγράφεται microια νέα πρόταση στο αντίστοιχο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Γλώσσας που εύλογα microπορεί κανείς να συνοψίσει microε τη φράση laquoγραmicromicroατική στην πράξηraquo και η οποία επικεντρώνεται στο συνδυασmicroό των δοmicroών της γλώσσας microε τις λειτουργίες που αυτές επιτελούν για τη δόmicroηση ποικίλων νοηmicroάτων Πόσο εύκολη είναι ωστόσο η υλοποίηση microιας τέτοιας πρότασης από ένα εκπαιδευτικό δυναmicroικό που έχει εξοικειωθεί microε στατικές προσεγγίσεις της γλώσσας Ποιες είναι οι στάσεις και οι αντιστάσεις των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο υλοποίησης microιας τέτοιας προσπάθειας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από τη συλλογή και ανάλυση των στάσεων και αντιστάσεων που Κύπριοι εκπαιδευτικοί Αθmicroιας εκπαίδευσης ανέπτυξαν σε σχέση microε τη συγκεκριmicroένη πρόταση για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Τα δεδοmicroένα προκύπτουν microέσα από την ανάλυση συνεντεύξεων από 10 εκπαιδευτικούς αλλά και 10 κειmicroένων-αναστοχασmicroού που οι ίδιοιες οι εκπαιδευτικοί κατέγραψαν microετά την ολοκλήρωση θεmicroατικών ενοτήτων στις τάξεις τους και ανάρτησαν στην αντίστοιχη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου Μέσα από την ανάλυση του υλικού καταγράφεται η σταδιακή πορεία για τη διαmicroόρφωση microιας νέας ταυτότητας εκπαιδευτικών και microαθητώντριών που προσεγγίζουν τη γλώσσα microε microια κοινωνικοπολιτισmicroική λογική ενώ παράλληλα γίνεται εmicroφανής η προσπάθεια των εκπαιδευτικών για δηmicroιουργία εναλλακτικών και πιο microαθητοκεντρικών πρακτικών για τη σύνδεση δοmicroής και λειτουργίας στο πλαίσιο παραγωγής και κατανόησης κειmicroένων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Χ-Π Βαϊοπούλου amp Ι ΧατζηκυριάκουΗ διασύνδεση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού microε την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσηςΜε βάση το νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Σπουδών για το microάθηmicroα της Πληροφορικής το σχολείο οφείλει να προετοιmicroάσει αποτελεσmicroατικά τον αυριανό πολίτη της κοινωνίας της γνώσης (knowledge society) προκειmicroένου να είναι σε θέση να αντιmicroετωπίσει τις προκλήσεις αλλά και να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ευκαιρίες της νέας εποχής Για το σκοπό αυτό εισάγει τον όρο του laquoπληροφορικού γραmicromicroατισmicroούraquo (ICT literacy) microε τον οποίο προσδιορίζει τις ικανότητες (γνώσεις δεξιότητες αξίες στάσεις) που θα πρέπει να αναπτύξει ο κάθε microαθητής για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και οι οποίες είναι απαραίτητες τόσο για τη συνέχιση της φοίτησής του στο Γυmicroνάσιο όσο και γενικότερα για την παραπέρα ζωή του και τη συmicromicroετοχή του στην σύγχρονη κοινωνίας της γνώσης Προφανώς η ενσωmicroάτωση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην απλή εξοικείωση των microαθητών microε τους υπολογιστές και τις εφαρmicroογές τους Με στόχο την εκπλήρωση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού επιβάλλεται οι νέες τεχνολογίες να είναι πλήρως ενταγmicroένες στη σχολική καθηmicroερινότητα και κυρίως να διαχέονται διαθεmicroατικά σε όλα τα επιστηmicroονικά πεδία microε microια ολιστική προσέγγιση θέτοντας ως βασική τους επιδίωξη την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης microε την υποστήριξη διερευνητικών και συνεργατικών microαθησιακών δραστηριοτήτων Μάλιστα στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τους microαθητές του να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο πολυτροπικών κειmicroένων (περιέχουν λέξεις εικόνα ήχο κτλ) και να αποκρυπτογραφήσουν τα κρυφά τους microηνύmicroατα τότε η

σελ 17 από 36

διδασκαλία αφορά πέραν του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού και την ικανότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (critical literacy)

Β Συmicroεωνίδης Αρχαίες Νέες ΤεχνολογίεςΓια ποιον λόγο τα αρχαιοελληνικά ονόmicroατα επιλέγονται τόσο συχνά για να ονοmicroατίσουν τις ψηφιακές εκπαιδευτικές εφαρmicroογές και υπηρεσίες Σκοπός αυτού του κειmicroένου είναι να απαντήσει στο ερώτηmicroα και microε τον τρόπο αυτόν να συντελέσει στην κριτική γλωσσική επίγνωση Θα θεωρήσουmicroε τις ονοmicroασίες επικοινωνιακά συmicroβάντα και θα εξετάσουmicroε την τάξη λόγου που συνδέεται microrsquo αυτά Θα διερευνήσουmicroε το λόγο που παράγεται σχετικά microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση ως το κεντρικότερο σηmicroείο που σχετίζεται microε τη συγκεκριmicroένη παραγωγή κειmicroένων Παράλληλα θα εντοπίσουmicroε βασικές αντινοmicroίες και θα προσπαθήσουmicroε να τις εξηγήσουmicroε στα πλαίσια της πρακτικής εντός της οποίας παράγονται Τέλος θα δεχτούmicroε την υπόθεση ότι αυτή η πρακτική σχετίζεται microε την νεοελληνική εθνική ιδεολογία που θέλει κάθε στοιχείο του εκπαιδευτικού παρόντος να αποκτά κύρος όταν συνδέεται microε την κλασική αρχαιότητα Από τον κανόνα αυτόν δε θα microπορούσαν να ξεφύγουν οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση

Μ Κουκλατζίδου amp Μ ΓκουντούmicroαWeb 20 εργαλεία και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ ενσωmicroάτωση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα πεδίο που αποκτά ολοένα και πιο ισχυρό στερέωmicroα στο πέρασmicroα των χρόνων Η χρήση τεχνολογιών που στηρίζονται στη φιλοσοφία της συνεργατικής microάθησης όπως είναι τα web 20 εργαλεία προσφέρει ένα σηmicroαντικό παιδαγωγικό εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού και εκπαιδευόmicroενου Επιπλέον η ενεργή και βιωmicroατική προσέγγιση της γνώσης η απόκτηση τεχνολογικών (και microη) δεξιοτήτων οι στάσεις απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας και η ευαισθητοποίηση σε ζητήmicroατα που αφορούν στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο αποτελούν microερικά χαρακτηριστικά της microάθησης κατά την οποία αξιοποιούνται τεχνολογικά εργαλεία Η ύπαρξη και η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα στην κοινωνία της πληροφορίας όπου διαβιούν εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόmicroενοι βοηθούν σηmicroαντικά στην ενδυνάmicroωση των χρηστών οι οποίοι microετατρέπονται από παθητικοί καταναλωτές σε ενεργούς δηmicroιουργούς της γνώσης Αυτό συmicroβαίνει επειδή τα τεχνολογικά αυτά εργαλεία laquoενθαρρύνουνraquo τους εκπαιδευόmicroενους να ανακαλύψουν διαφορετικά laquoκανάλια πληροφορίαςraquo και να διαχειριστούν τις πληροφορίες που συναντούν κατά την πλοήγησή τους στον κόσmicroο του διαδικτύου Η φύση των web 20 εργαλείων η οποία είναι άκρως συνυφασmicroένη microε τη συνεργατικότητα επιτρέπει στους εκπαιδευόmicroενους-χρήστες να λειτουργήσουν microέσα σε ένα microαθησιακό περιβάλλον το οποίο συνδιαmicroορφώνεται από όλους τους εmicroπλεκοmicroένους στη διδακτική πράξη ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την κριτική στάση απέναντι σε διαφορετικά πολυτροπικά κείmicroενα που συναντούν ευρέως στο διαδίκτυο Με άλλα λόγια η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τον τρόπο microε τον οποίο καλλιεργείται ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microέσα από την χρήση των web 20 εργαλείων στη διδασκαλία

σελ 18 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

Σωφρόνης ΧατζησαββίδηςΠαραδοσιακή γραmicromicroατική και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ γραmicromicroατική και η διδασκαλία της αποτελούσε πάντα ένα κεντρικό ζήτηmicroα για τη διδασκαλία και microάθηση της γλώσσας Στο ζήτηmicroα αυτό έδωσε για πάρα πολλούς αιώνες απάντηση microια σειρά εκδοχών της γραmicromicroατικής και της διδασκαλίας της που το σύνολό τους ονοmicroάζεται σήmicroερα laquoπαραδοσιακή γραmicromicroατικήraquo η οποία δηmicroιουργήθηκε κυρίως από την ανάγκη προσέγγισης των κειmicroένων νεκρών γλωσσών δηλαδή αρχαίων ελληνικών και λατινικών Η γραmicromicroατική αυτή παράδοση microετά τον Β΄ παγκόσmicroιο πόλεmicroο και ιδίως τα νεότερα χρόνια άρχισε να αmicroφισβητείταιΣκοπός της ανακοίνωσης είναι να δείξει τρόπους εκmicroετάλλευσης της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα διδασκαλίας της γλώσσας που στηρίζεται στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Αρχικά δίνονται πολύ σύντοmicroα η έννοια της παραδοσιακής γραmicromicroατικής και οι όροι κάτω από τους οποίους διαmicroορφώθηκε και εξελίχθηκε καθώς και οι λόγοι για τους οποίους επικράτησε στην εκπαίδευση διεθνώς Στη συνέχεια επιχειρείται microια διερεύνηση των σχολικών εγχειριδίων γραmicromicroατικής και διαγράφονται οι βασικοί σταθmicroοί στη διδασκαλία της παραδοσιακής γραmicromicroατικής Περιγράφονται επίσης οι εξελίξεις που επιχειρήθηκαν στη γραmicromicroατική microέσα στο πλαίσιο της επικοινωνιακής προσέγγισης και των microεταεπικοινωνιακών προσεγγίσεων και γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική που αποτελεί το είδος της γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιείται από την παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Παράλληλα παρουσιάζονται στοιχεία λειτουργικής γραmicromicroατικής σε παλαιότερα και νεότερα εγχειρίδια γραmicromicroατικής της νέας ελληνικής γλώσσαςΤέλος επιχειρείται microέσα από τη χρήση παραδειγmicroάτων από την εφαρmicroογή πρακτικών διδασκαλίας της γραmicromicroατικής στο πλαίσιο του Προγράmicromicroατος Σπουδών του microαθήmicroατος της νέας ελληνικής της Κύπρου να προταθούν τρόποι ενσωmicroάτωσης της διδασκαλίας της παραδοσιακής γραmicromicroατικής σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroού

Τριανταφυλλιά ΚωστούληΠρος έναν νέο Λόγο για τη διδασκαλία της Λειτουργικής Γραmicromicroατικής lsquoΕγχειρίδιοrsquo γραmicromicroατικής περιγραφής και τρόποι αξιοποίησής του στην πράξηΗ παρούσα ανακοίνωση θέτει στο επίκεντρο του προβληmicroατισmicroού την κατανόηση του τρόπου microε τον οποίο η Συστηmicroική Λειτουργική Γραmicromicroατική (εφεξής ΣΛΓ) ριζικά επαναπροσδιοριζόmicroενη microπορεί να αξιοποιηθεί στο σχολείο βοηθώντας εκπαιδευτικούς και microαθητέςτριες στην προσπάθεια εmicroβάθυνσής τους στο lsquoνόηmicroαrsquo των κειmicroένων και στην καλλιέργεια του γλωσσικού και επικοινωνιακού τους δυναmicroικού Αν και τα τελευταία χρόνια η αξιοποίηση της λειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας προβάλλεται ως βασική παράmicroετρος για την αναδιοργάνωση του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας στην εκπαίδευση οι σχετικές προσπάθειες που έχουν διατυπωθεί δε φαίνεται να δοmicroούν έναν νέο λόγο για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Οι ελάχιστες περιγραφές της δοmicroολειτουργικής διάστασης της νεοελληνικής γλώσσας ενώ αναδεικνύουν την πολυσήmicroαντη σχέση δοmicroών και λειτουργιών (βλέπε ενδεικτικά Μπαmicroπινιώτης amp Κλαίρης 2005) αφήνουν ασαφές το πεδίο για τον τρόπο αξιοποίησης microιας τέτοιας περιγραφής στη σχολική πράξη Ποια είναι η νέα microορφή που microια λειτουργικά προσανατολισmicroένη γραmicromicroατική περιγραφή πρέπει να έχει ώστε να αποδίδει επιτυχώς τον τρόπο συλλειτουργίας οπτικών πόρων και λεξικογραmicromicroατικών

σελ 15 από 36

microηχανισmicroών και τη συmicroβολή τους στη δόmicroηση και επαναδιατύπωση νοηmicroάτων και ταυτοτήτων Με ποιο τρόπο microπορεί να αξιοποιηθεί microια τέτοια περιγραφή στη σχολική πράξη και να απαντήσει σε microια σειρά από βασικά ζητήmicroατα που εγείρονται και αφορούν πχ στην ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων και λειτουργιών ανά τάξη Η παρούσα ανακοίνωση διαγράφει τη microορφή που microπορεί να έχει microια λειτουργική περιγραφή της γλώσσας απηχώντας παράλληλα έναν νέο λόγο για τον τρόπο διαmicroόρφωσης των σχετικών εγχειριδίων που αποmicroακρύνεται από την κυρίαρχη διαmicroερισmicroατοποιηmicroένη λογική Επιπλέον microέσα από αυθεντικά δεδοmicroένα η παρούσα microελέτη αναδεικνύει πιθανά microονοπάτια που έναςmicroια εκπαιδευτικός από την Βrsquo microέχρι την Στ΄ τάξη microπορεί να χτίσει στο πλαίσιο αξιοποίησης ενός τέτοιου εγχειριδίου γραmicromicroατικής

Μάριος ΣτυλιανούH διδασκαλία των lsquoλειτουργιώνrsquo στη σχολική πράξη Από την κειmicroενοκεντρική προσέγγιση σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΚατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών σηmicroαντικές αλλαγές έχουν σηmicroειωθεί γύρω από τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής και της σηmicroείωσης Βασιζόmicroενες στην έννοια της λειτουργίας οι νέες προσεγγίσεις αναδεικνύουν έναν κατά βάση κοινωνικοπολιτισmicroικό προσανατολισmicroό στη microελέτη της γλώσσας και τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Πώς ορίζεται ωστόσο η έννοια της λειτουργίας Με ποιο τρόπο προσεγγίσεις όπως η κειmicroενοκεντρική και ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός προσδιορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από την καταγραφή σχολικών πρακτικών και συγκεκριmicroένα microέσα από την καταγραφή του τρόπου microε τον οποίο microια εκπαιδευτικός και οι microαθητέςτριές της σε microια σχολική τάξη στην Κύπρο οδηγήθηκαν σταδιακά σε επαναπροσδιορισmicroό και σε πιο ουσιαστική κατανόηση της έννοιας της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας Αρχικά παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο και οι διαφορετικοί τρόποι microε τους οποίους το νέο ΠΣ για τη γλωσσική διδασκαλία στην Κύπρο εν αντιθέσει microε τα ισχύοντα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας ορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Στη συνέχεια αναλύεται υλικό που προέρχεται από την ανάπτυξη δύο ενοτήτων σε microια τάξη έκτης δηmicroοτικού και οι οποίες υλοποιήθηκαν microε βάση αντίστοιχα το σχολικό εγχειρίδιο και τις θέσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η ανάλυση του υλικού καταδεικνύει ότι οι δύο γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις ndash η κειmicroενοκεντρική και η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προωθούν αντίστοιχα microια εξαιρετικά στενή και microια ευρεία σύλληψη της έννοιας της λειτουργίας και δίνει δεδοmicroένα για το πώς η τελευταία προσέγγιση βοηθά ουσιαστικά τουςτις microαθητέςτριες δηmicroιουργώντας το υπόβαθρο για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της δικής τους laquoφωνήςraquo microέσα από microια ποικιλία γλωσσικών πόρων

Άννα ΓεωργίουΣυνδυάζοντας τα lsquomicroέρη του λόγουrsquo microε τις lsquoλειτουργίεςrsquo Οι στάσεις και οι αντιστάσεις Κύπριων εκπαιδευτικών σε microια νέα παιδαγωγική πρότασηΈνα από τα βασικά αντικείmicroενα προβληmicroατισmicroού και διερεύνησης στον χώρο της Εφαρmicroοσmicroένης Γλωσσολογίας αλλά και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι η διδασκαλία της γραmicromicroατικής ως βασικού πυλώνα για την κατάκτηση του σχολικού γραmicromicroατισmicroού Ποικίλες προτάσεις έχουν

σελ 16 από 36

κατά καιρούς αναφανεί Το 2010 καταγράφεται microια νέα πρόταση στο αντίστοιχο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Γλώσσας που εύλογα microπορεί κανείς να συνοψίσει microε τη φράση laquoγραmicromicroατική στην πράξηraquo και η οποία επικεντρώνεται στο συνδυασmicroό των δοmicroών της γλώσσας microε τις λειτουργίες που αυτές επιτελούν για τη δόmicroηση ποικίλων νοηmicroάτων Πόσο εύκολη είναι ωστόσο η υλοποίηση microιας τέτοιας πρότασης από ένα εκπαιδευτικό δυναmicroικό που έχει εξοικειωθεί microε στατικές προσεγγίσεις της γλώσσας Ποιες είναι οι στάσεις και οι αντιστάσεις των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο υλοποίησης microιας τέτοιας προσπάθειας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από τη συλλογή και ανάλυση των στάσεων και αντιστάσεων που Κύπριοι εκπαιδευτικοί Αθmicroιας εκπαίδευσης ανέπτυξαν σε σχέση microε τη συγκεκριmicroένη πρόταση για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Τα δεδοmicroένα προκύπτουν microέσα από την ανάλυση συνεντεύξεων από 10 εκπαιδευτικούς αλλά και 10 κειmicroένων-αναστοχασmicroού που οι ίδιοιες οι εκπαιδευτικοί κατέγραψαν microετά την ολοκλήρωση θεmicroατικών ενοτήτων στις τάξεις τους και ανάρτησαν στην αντίστοιχη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου Μέσα από την ανάλυση του υλικού καταγράφεται η σταδιακή πορεία για τη διαmicroόρφωση microιας νέας ταυτότητας εκπαιδευτικών και microαθητώντριών που προσεγγίζουν τη γλώσσα microε microια κοινωνικοπολιτισmicroική λογική ενώ παράλληλα γίνεται εmicroφανής η προσπάθεια των εκπαιδευτικών για δηmicroιουργία εναλλακτικών και πιο microαθητοκεντρικών πρακτικών για τη σύνδεση δοmicroής και λειτουργίας στο πλαίσιο παραγωγής και κατανόησης κειmicroένων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Χ-Π Βαϊοπούλου amp Ι ΧατζηκυριάκουΗ διασύνδεση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού microε την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσηςΜε βάση το νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Σπουδών για το microάθηmicroα της Πληροφορικής το σχολείο οφείλει να προετοιmicroάσει αποτελεσmicroατικά τον αυριανό πολίτη της κοινωνίας της γνώσης (knowledge society) προκειmicroένου να είναι σε θέση να αντιmicroετωπίσει τις προκλήσεις αλλά και να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ευκαιρίες της νέας εποχής Για το σκοπό αυτό εισάγει τον όρο του laquoπληροφορικού γραmicromicroατισmicroούraquo (ICT literacy) microε τον οποίο προσδιορίζει τις ικανότητες (γνώσεις δεξιότητες αξίες στάσεις) που θα πρέπει να αναπτύξει ο κάθε microαθητής για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και οι οποίες είναι απαραίτητες τόσο για τη συνέχιση της φοίτησής του στο Γυmicroνάσιο όσο και γενικότερα για την παραπέρα ζωή του και τη συmicromicroετοχή του στην σύγχρονη κοινωνίας της γνώσης Προφανώς η ενσωmicroάτωση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην απλή εξοικείωση των microαθητών microε τους υπολογιστές και τις εφαρmicroογές τους Με στόχο την εκπλήρωση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού επιβάλλεται οι νέες τεχνολογίες να είναι πλήρως ενταγmicroένες στη σχολική καθηmicroερινότητα και κυρίως να διαχέονται διαθεmicroατικά σε όλα τα επιστηmicroονικά πεδία microε microια ολιστική προσέγγιση θέτοντας ως βασική τους επιδίωξη την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης microε την υποστήριξη διερευνητικών και συνεργατικών microαθησιακών δραστηριοτήτων Μάλιστα στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τους microαθητές του να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο πολυτροπικών κειmicroένων (περιέχουν λέξεις εικόνα ήχο κτλ) και να αποκρυπτογραφήσουν τα κρυφά τους microηνύmicroατα τότε η

σελ 17 από 36

διδασκαλία αφορά πέραν του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού και την ικανότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (critical literacy)

Β Συmicroεωνίδης Αρχαίες Νέες ΤεχνολογίεςΓια ποιον λόγο τα αρχαιοελληνικά ονόmicroατα επιλέγονται τόσο συχνά για να ονοmicroατίσουν τις ψηφιακές εκπαιδευτικές εφαρmicroογές και υπηρεσίες Σκοπός αυτού του κειmicroένου είναι να απαντήσει στο ερώτηmicroα και microε τον τρόπο αυτόν να συντελέσει στην κριτική γλωσσική επίγνωση Θα θεωρήσουmicroε τις ονοmicroασίες επικοινωνιακά συmicroβάντα και θα εξετάσουmicroε την τάξη λόγου που συνδέεται microrsquo αυτά Θα διερευνήσουmicroε το λόγο που παράγεται σχετικά microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση ως το κεντρικότερο σηmicroείο που σχετίζεται microε τη συγκεκριmicroένη παραγωγή κειmicroένων Παράλληλα θα εντοπίσουmicroε βασικές αντινοmicroίες και θα προσπαθήσουmicroε να τις εξηγήσουmicroε στα πλαίσια της πρακτικής εντός της οποίας παράγονται Τέλος θα δεχτούmicroε την υπόθεση ότι αυτή η πρακτική σχετίζεται microε την νεοελληνική εθνική ιδεολογία που θέλει κάθε στοιχείο του εκπαιδευτικού παρόντος να αποκτά κύρος όταν συνδέεται microε την κλασική αρχαιότητα Από τον κανόνα αυτόν δε θα microπορούσαν να ξεφύγουν οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση

Μ Κουκλατζίδου amp Μ ΓκουντούmicroαWeb 20 εργαλεία και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ ενσωmicroάτωση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα πεδίο που αποκτά ολοένα και πιο ισχυρό στερέωmicroα στο πέρασmicroα των χρόνων Η χρήση τεχνολογιών που στηρίζονται στη φιλοσοφία της συνεργατικής microάθησης όπως είναι τα web 20 εργαλεία προσφέρει ένα σηmicroαντικό παιδαγωγικό εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού και εκπαιδευόmicroενου Επιπλέον η ενεργή και βιωmicroατική προσέγγιση της γνώσης η απόκτηση τεχνολογικών (και microη) δεξιοτήτων οι στάσεις απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας και η ευαισθητοποίηση σε ζητήmicroατα που αφορούν στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο αποτελούν microερικά χαρακτηριστικά της microάθησης κατά την οποία αξιοποιούνται τεχνολογικά εργαλεία Η ύπαρξη και η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα στην κοινωνία της πληροφορίας όπου διαβιούν εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόmicroενοι βοηθούν σηmicroαντικά στην ενδυνάmicroωση των χρηστών οι οποίοι microετατρέπονται από παθητικοί καταναλωτές σε ενεργούς δηmicroιουργούς της γνώσης Αυτό συmicroβαίνει επειδή τα τεχνολογικά αυτά εργαλεία laquoενθαρρύνουνraquo τους εκπαιδευόmicroενους να ανακαλύψουν διαφορετικά laquoκανάλια πληροφορίαςraquo και να διαχειριστούν τις πληροφορίες που συναντούν κατά την πλοήγησή τους στον κόσmicroο του διαδικτύου Η φύση των web 20 εργαλείων η οποία είναι άκρως συνυφασmicroένη microε τη συνεργατικότητα επιτρέπει στους εκπαιδευόmicroενους-χρήστες να λειτουργήσουν microέσα σε ένα microαθησιακό περιβάλλον το οποίο συνδιαmicroορφώνεται από όλους τους εmicroπλεκοmicroένους στη διδακτική πράξη ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την κριτική στάση απέναντι σε διαφορετικά πολυτροπικά κείmicroενα που συναντούν ευρέως στο διαδίκτυο Με άλλα λόγια η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τον τρόπο microε τον οποίο καλλιεργείται ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microέσα από την χρήση των web 20 εργαλείων στη διδασκαλία

σελ 18 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

microηχανισmicroών και τη συmicroβολή τους στη δόmicroηση και επαναδιατύπωση νοηmicroάτων και ταυτοτήτων Με ποιο τρόπο microπορεί να αξιοποιηθεί microια τέτοια περιγραφή στη σχολική πράξη και να απαντήσει σε microια σειρά από βασικά ζητήmicroατα που εγείρονται και αφορούν πχ στην ιεράρχηση των γραmicromicroατικών φαινοmicroένων και λειτουργιών ανά τάξη Η παρούσα ανακοίνωση διαγράφει τη microορφή που microπορεί να έχει microια λειτουργική περιγραφή της γλώσσας απηχώντας παράλληλα έναν νέο λόγο για τον τρόπο διαmicroόρφωσης των σχετικών εγχειριδίων που αποmicroακρύνεται από την κυρίαρχη διαmicroερισmicroατοποιηmicroένη λογική Επιπλέον microέσα από αυθεντικά δεδοmicroένα η παρούσα microελέτη αναδεικνύει πιθανά microονοπάτια που έναςmicroια εκπαιδευτικός από την Βrsquo microέχρι την Στ΄ τάξη microπορεί να χτίσει στο πλαίσιο αξιοποίησης ενός τέτοιου εγχειριδίου γραmicromicroατικής

Μάριος ΣτυλιανούH διδασκαλία των lsquoλειτουργιώνrsquo στη σχολική πράξη Από την κειmicroενοκεντρική προσέγγιση σε ένα πρόγραmicromicroα κριτικού γραmicromicroατισmicroούΚατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών σηmicroαντικές αλλαγές έχουν σηmicroειωθεί γύρω από τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής και της σηmicroείωσης Βασιζόmicroενες στην έννοια της λειτουργίας οι νέες προσεγγίσεις αναδεικνύουν έναν κατά βάση κοινωνικοπολιτισmicroικό προσανατολισmicroό στη microελέτη της γλώσσας και τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Πώς ορίζεται ωστόσο η έννοια της λειτουργίας Με ποιο τρόπο προσεγγίσεις όπως η κειmicroενοκεντρική και ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός προσδιορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από την καταγραφή σχολικών πρακτικών και συγκεκριmicroένα microέσα από την καταγραφή του τρόπου microε τον οποίο microια εκπαιδευτικός και οι microαθητέςτριές της σε microια σχολική τάξη στην Κύπρο οδηγήθηκαν σταδιακά σε επαναπροσδιορισmicroό και σε πιο ουσιαστική κατανόηση της έννοιας της λειτουργικής διάστασης της γλώσσας Αρχικά παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο και οι διαφορετικοί τρόποι microε τους οποίους το νέο ΠΣ για τη γλωσσική διδασκαλία στην Κύπρο εν αντιθέσει microε τα ισχύοντα εγχειρίδια γλωσσικής διδασκαλίας ορίζουν τη λειτουργική διάσταση της γλώσσας Στη συνέχεια αναλύεται υλικό που προέρχεται από την ανάπτυξη δύο ενοτήτων σε microια τάξη έκτης δηmicroοτικού και οι οποίες υλοποιήθηκαν microε βάση αντίστοιχα το σχολικό εγχειρίδιο και τις θέσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Η ανάλυση του υλικού καταδεικνύει ότι οι δύο γλωσσοδιδακτικές προσεγγίσεις ndash η κειmicroενοκεντρική και η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού προωθούν αντίστοιχα microια εξαιρετικά στενή και microια ευρεία σύλληψη της έννοιας της λειτουργίας και δίνει δεδοmicroένα για το πώς η τελευταία προσέγγιση βοηθά ουσιαστικά τουςτις microαθητέςτριες δηmicroιουργώντας το υπόβαθρο για τη σταδιακή διαmicroόρφωση της δικής τους laquoφωνήςraquo microέσα από microια ποικιλία γλωσσικών πόρων

Άννα ΓεωργίουΣυνδυάζοντας τα lsquomicroέρη του λόγουrsquo microε τις lsquoλειτουργίεςrsquo Οι στάσεις και οι αντιστάσεις Κύπριων εκπαιδευτικών σε microια νέα παιδαγωγική πρότασηΈνα από τα βασικά αντικείmicroενα προβληmicroατισmicroού και διερεύνησης στον χώρο της Εφαρmicroοσmicroένης Γλωσσολογίας αλλά και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα είναι η διδασκαλία της γραmicromicroατικής ως βασικού πυλώνα για την κατάκτηση του σχολικού γραmicromicroατισmicroού Ποικίλες προτάσεις έχουν

σελ 16 από 36

κατά καιρούς αναφανεί Το 2010 καταγράφεται microια νέα πρόταση στο αντίστοιχο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Γλώσσας που εύλογα microπορεί κανείς να συνοψίσει microε τη φράση laquoγραmicromicroατική στην πράξηraquo και η οποία επικεντρώνεται στο συνδυασmicroό των δοmicroών της γλώσσας microε τις λειτουργίες που αυτές επιτελούν για τη δόmicroηση ποικίλων νοηmicroάτων Πόσο εύκολη είναι ωστόσο η υλοποίηση microιας τέτοιας πρότασης από ένα εκπαιδευτικό δυναmicroικό που έχει εξοικειωθεί microε στατικές προσεγγίσεις της γλώσσας Ποιες είναι οι στάσεις και οι αντιστάσεις των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο υλοποίησης microιας τέτοιας προσπάθειας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από τη συλλογή και ανάλυση των στάσεων και αντιστάσεων που Κύπριοι εκπαιδευτικοί Αθmicroιας εκπαίδευσης ανέπτυξαν σε σχέση microε τη συγκεκριmicroένη πρόταση για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Τα δεδοmicroένα προκύπτουν microέσα από την ανάλυση συνεντεύξεων από 10 εκπαιδευτικούς αλλά και 10 κειmicroένων-αναστοχασmicroού που οι ίδιοιες οι εκπαιδευτικοί κατέγραψαν microετά την ολοκλήρωση θεmicroατικών ενοτήτων στις τάξεις τους και ανάρτησαν στην αντίστοιχη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου Μέσα από την ανάλυση του υλικού καταγράφεται η σταδιακή πορεία για τη διαmicroόρφωση microιας νέας ταυτότητας εκπαιδευτικών και microαθητώντριών που προσεγγίζουν τη γλώσσα microε microια κοινωνικοπολιτισmicroική λογική ενώ παράλληλα γίνεται εmicroφανής η προσπάθεια των εκπαιδευτικών για δηmicroιουργία εναλλακτικών και πιο microαθητοκεντρικών πρακτικών για τη σύνδεση δοmicroής και λειτουργίας στο πλαίσιο παραγωγής και κατανόησης κειmicroένων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Χ-Π Βαϊοπούλου amp Ι ΧατζηκυριάκουΗ διασύνδεση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού microε την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσηςΜε βάση το νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Σπουδών για το microάθηmicroα της Πληροφορικής το σχολείο οφείλει να προετοιmicroάσει αποτελεσmicroατικά τον αυριανό πολίτη της κοινωνίας της γνώσης (knowledge society) προκειmicroένου να είναι σε θέση να αντιmicroετωπίσει τις προκλήσεις αλλά και να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ευκαιρίες της νέας εποχής Για το σκοπό αυτό εισάγει τον όρο του laquoπληροφορικού γραmicromicroατισmicroούraquo (ICT literacy) microε τον οποίο προσδιορίζει τις ικανότητες (γνώσεις δεξιότητες αξίες στάσεις) που θα πρέπει να αναπτύξει ο κάθε microαθητής για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και οι οποίες είναι απαραίτητες τόσο για τη συνέχιση της φοίτησής του στο Γυmicroνάσιο όσο και γενικότερα για την παραπέρα ζωή του και τη συmicromicroετοχή του στην σύγχρονη κοινωνίας της γνώσης Προφανώς η ενσωmicroάτωση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην απλή εξοικείωση των microαθητών microε τους υπολογιστές και τις εφαρmicroογές τους Με στόχο την εκπλήρωση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού επιβάλλεται οι νέες τεχνολογίες να είναι πλήρως ενταγmicroένες στη σχολική καθηmicroερινότητα και κυρίως να διαχέονται διαθεmicroατικά σε όλα τα επιστηmicroονικά πεδία microε microια ολιστική προσέγγιση θέτοντας ως βασική τους επιδίωξη την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης microε την υποστήριξη διερευνητικών και συνεργατικών microαθησιακών δραστηριοτήτων Μάλιστα στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τους microαθητές του να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο πολυτροπικών κειmicroένων (περιέχουν λέξεις εικόνα ήχο κτλ) και να αποκρυπτογραφήσουν τα κρυφά τους microηνύmicroατα τότε η

σελ 17 από 36

διδασκαλία αφορά πέραν του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού και την ικανότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (critical literacy)

Β Συmicroεωνίδης Αρχαίες Νέες ΤεχνολογίεςΓια ποιον λόγο τα αρχαιοελληνικά ονόmicroατα επιλέγονται τόσο συχνά για να ονοmicroατίσουν τις ψηφιακές εκπαιδευτικές εφαρmicroογές και υπηρεσίες Σκοπός αυτού του κειmicroένου είναι να απαντήσει στο ερώτηmicroα και microε τον τρόπο αυτόν να συντελέσει στην κριτική γλωσσική επίγνωση Θα θεωρήσουmicroε τις ονοmicroασίες επικοινωνιακά συmicroβάντα και θα εξετάσουmicroε την τάξη λόγου που συνδέεται microrsquo αυτά Θα διερευνήσουmicroε το λόγο που παράγεται σχετικά microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση ως το κεντρικότερο σηmicroείο που σχετίζεται microε τη συγκεκριmicroένη παραγωγή κειmicroένων Παράλληλα θα εντοπίσουmicroε βασικές αντινοmicroίες και θα προσπαθήσουmicroε να τις εξηγήσουmicroε στα πλαίσια της πρακτικής εντός της οποίας παράγονται Τέλος θα δεχτούmicroε την υπόθεση ότι αυτή η πρακτική σχετίζεται microε την νεοελληνική εθνική ιδεολογία που θέλει κάθε στοιχείο του εκπαιδευτικού παρόντος να αποκτά κύρος όταν συνδέεται microε την κλασική αρχαιότητα Από τον κανόνα αυτόν δε θα microπορούσαν να ξεφύγουν οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση

Μ Κουκλατζίδου amp Μ ΓκουντούmicroαWeb 20 εργαλεία και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ ενσωmicroάτωση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα πεδίο που αποκτά ολοένα και πιο ισχυρό στερέωmicroα στο πέρασmicroα των χρόνων Η χρήση τεχνολογιών που στηρίζονται στη φιλοσοφία της συνεργατικής microάθησης όπως είναι τα web 20 εργαλεία προσφέρει ένα σηmicroαντικό παιδαγωγικό εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού και εκπαιδευόmicroενου Επιπλέον η ενεργή και βιωmicroατική προσέγγιση της γνώσης η απόκτηση τεχνολογικών (και microη) δεξιοτήτων οι στάσεις απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας και η ευαισθητοποίηση σε ζητήmicroατα που αφορούν στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο αποτελούν microερικά χαρακτηριστικά της microάθησης κατά την οποία αξιοποιούνται τεχνολογικά εργαλεία Η ύπαρξη και η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα στην κοινωνία της πληροφορίας όπου διαβιούν εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόmicroενοι βοηθούν σηmicroαντικά στην ενδυνάmicroωση των χρηστών οι οποίοι microετατρέπονται από παθητικοί καταναλωτές σε ενεργούς δηmicroιουργούς της γνώσης Αυτό συmicroβαίνει επειδή τα τεχνολογικά αυτά εργαλεία laquoενθαρρύνουνraquo τους εκπαιδευόmicroενους να ανακαλύψουν διαφορετικά laquoκανάλια πληροφορίαςraquo και να διαχειριστούν τις πληροφορίες που συναντούν κατά την πλοήγησή τους στον κόσmicroο του διαδικτύου Η φύση των web 20 εργαλείων η οποία είναι άκρως συνυφασmicroένη microε τη συνεργατικότητα επιτρέπει στους εκπαιδευόmicroενους-χρήστες να λειτουργήσουν microέσα σε ένα microαθησιακό περιβάλλον το οποίο συνδιαmicroορφώνεται από όλους τους εmicroπλεκοmicroένους στη διδακτική πράξη ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την κριτική στάση απέναντι σε διαφορετικά πολυτροπικά κείmicroενα που συναντούν ευρέως στο διαδίκτυο Με άλλα λόγια η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τον τρόπο microε τον οποίο καλλιεργείται ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microέσα από την χρήση των web 20 εργαλείων στη διδασκαλία

σελ 18 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

κατά καιρούς αναφανεί Το 2010 καταγράφεται microια νέα πρόταση στο αντίστοιχο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών της Γλώσσας που εύλογα microπορεί κανείς να συνοψίσει microε τη φράση laquoγραmicromicroατική στην πράξηraquo και η οποία επικεντρώνεται στο συνδυασmicroό των δοmicroών της γλώσσας microε τις λειτουργίες που αυτές επιτελούν για τη δόmicroηση ποικίλων νοηmicroάτων Πόσο εύκολη είναι ωστόσο η υλοποίηση microιας τέτοιας πρότασης από ένα εκπαιδευτικό δυναmicroικό που έχει εξοικειωθεί microε στατικές προσεγγίσεις της γλώσσας Ποιες είναι οι στάσεις και οι αντιστάσεις των εκπαιδευτικών στο πλαίσιο υλοποίησης microιας τέτοιας προσπάθειας Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά τα ερωτήmicroατα αυτά microέσα από τη συλλογή και ανάλυση των στάσεων και αντιστάσεων που Κύπριοι εκπαιδευτικοί Αθmicroιας εκπαίδευσης ανέπτυξαν σε σχέση microε τη συγκεκριmicroένη πρόταση για τη διδασκαλία της γραmicromicroατικής Τα δεδοmicroένα προκύπτουν microέσα από την ανάλυση συνεντεύξεων από 10 εκπαιδευτικούς αλλά και 10 κειmicroένων-αναστοχασmicroού που οι ίδιοιες οι εκπαιδευτικοί κατέγραψαν microετά την ολοκλήρωση θεmicroατικών ενοτήτων στις τάξεις τους και ανάρτησαν στην αντίστοιχη ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας της Κύπρου Μέσα από την ανάλυση του υλικού καταγράφεται η σταδιακή πορεία για τη διαmicroόρφωση microιας νέας ταυτότητας εκπαιδευτικών και microαθητώντριών που προσεγγίζουν τη γλώσσα microε microια κοινωνικοπολιτισmicroική λογική ενώ παράλληλα γίνεται εmicroφανής η προσπάθεια των εκπαιδευτικών για δηmicroιουργία εναλλακτικών και πιο microαθητοκεντρικών πρακτικών για τη σύνδεση δοmicroής και λειτουργίας στο πλαίσιο παραγωγής και κατανόησης κειmicroένων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Χ-Π Βαϊοπούλου amp Ι ΧατζηκυριάκουΗ διασύνδεση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού microε την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσηςΜε βάση το νέο Αναλυτικό Πρόγραmicromicroα Σπουδών για το microάθηmicroα της Πληροφορικής το σχολείο οφείλει να προετοιmicroάσει αποτελεσmicroατικά τον αυριανό πολίτη της κοινωνίας της γνώσης (knowledge society) προκειmicroένου να είναι σε θέση να αντιmicroετωπίσει τις προκλήσεις αλλά και να αξιοποιήσει στο έπακρο τις ευκαιρίες της νέας εποχής Για το σκοπό αυτό εισάγει τον όρο του laquoπληροφορικού γραmicromicroατισmicroούraquo (ICT literacy) microε τον οποίο προσδιορίζει τις ικανότητες (γνώσεις δεξιότητες αξίες στάσεις) που θα πρέπει να αναπτύξει ο κάθε microαθητής για τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και οι οποίες είναι απαραίτητες τόσο για τη συνέχιση της φοίτησής του στο Γυmicroνάσιο όσο και γενικότερα για την παραπέρα ζωή του και τη συmicromicroετοχή του στην σύγχρονη κοινωνίας της γνώσης Προφανώς η ενσωmicroάτωση των ΤΠΕ στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην απλή εξοικείωση των microαθητών microε τους υπολογιστές και τις εφαρmicroογές τους Με στόχο την εκπλήρωση του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού επιβάλλεται οι νέες τεχνολογίες να είναι πλήρως ενταγmicroένες στη σχολική καθηmicroερινότητα και κυρίως να διαχέονται διαθεmicroατικά σε όλα τα επιστηmicroονικά πεδία microε microια ολιστική προσέγγιση θέτοντας ως βασική τους επιδίωξη την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης microε την υποστήριξη διερευνητικών και συνεργατικών microαθησιακών δραστηριοτήτων Μάλιστα στην περίπτωση που ο εκπαιδευτικός διευκολύνει τους microαθητές του να κατανοήσουν το περιεχόmicroενο πολυτροπικών κειmicroένων (περιέχουν λέξεις εικόνα ήχο κτλ) και να αποκρυπτογραφήσουν τα κρυφά τους microηνύmicroατα τότε η

σελ 17 από 36

διδασκαλία αφορά πέραν του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού και την ικανότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (critical literacy)

Β Συmicroεωνίδης Αρχαίες Νέες ΤεχνολογίεςΓια ποιον λόγο τα αρχαιοελληνικά ονόmicroατα επιλέγονται τόσο συχνά για να ονοmicroατίσουν τις ψηφιακές εκπαιδευτικές εφαρmicroογές και υπηρεσίες Σκοπός αυτού του κειmicroένου είναι να απαντήσει στο ερώτηmicroα και microε τον τρόπο αυτόν να συντελέσει στην κριτική γλωσσική επίγνωση Θα θεωρήσουmicroε τις ονοmicroασίες επικοινωνιακά συmicroβάντα και θα εξετάσουmicroε την τάξη λόγου που συνδέεται microrsquo αυτά Θα διερευνήσουmicroε το λόγο που παράγεται σχετικά microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση ως το κεντρικότερο σηmicroείο που σχετίζεται microε τη συγκεκριmicroένη παραγωγή κειmicroένων Παράλληλα θα εντοπίσουmicroε βασικές αντινοmicroίες και θα προσπαθήσουmicroε να τις εξηγήσουmicroε στα πλαίσια της πρακτικής εντός της οποίας παράγονται Τέλος θα δεχτούmicroε την υπόθεση ότι αυτή η πρακτική σχετίζεται microε την νεοελληνική εθνική ιδεολογία που θέλει κάθε στοιχείο του εκπαιδευτικού παρόντος να αποκτά κύρος όταν συνδέεται microε την κλασική αρχαιότητα Από τον κανόνα αυτόν δε θα microπορούσαν να ξεφύγουν οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση

Μ Κουκλατζίδου amp Μ ΓκουντούmicroαWeb 20 εργαλεία και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ ενσωmicroάτωση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα πεδίο που αποκτά ολοένα και πιο ισχυρό στερέωmicroα στο πέρασmicroα των χρόνων Η χρήση τεχνολογιών που στηρίζονται στη φιλοσοφία της συνεργατικής microάθησης όπως είναι τα web 20 εργαλεία προσφέρει ένα σηmicroαντικό παιδαγωγικό εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού και εκπαιδευόmicroενου Επιπλέον η ενεργή και βιωmicroατική προσέγγιση της γνώσης η απόκτηση τεχνολογικών (και microη) δεξιοτήτων οι στάσεις απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας και η ευαισθητοποίηση σε ζητήmicroατα που αφορούν στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο αποτελούν microερικά χαρακτηριστικά της microάθησης κατά την οποία αξιοποιούνται τεχνολογικά εργαλεία Η ύπαρξη και η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα στην κοινωνία της πληροφορίας όπου διαβιούν εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόmicroενοι βοηθούν σηmicroαντικά στην ενδυνάmicroωση των χρηστών οι οποίοι microετατρέπονται από παθητικοί καταναλωτές σε ενεργούς δηmicroιουργούς της γνώσης Αυτό συmicroβαίνει επειδή τα τεχνολογικά αυτά εργαλεία laquoενθαρρύνουνraquo τους εκπαιδευόmicroενους να ανακαλύψουν διαφορετικά laquoκανάλια πληροφορίαςraquo και να διαχειριστούν τις πληροφορίες που συναντούν κατά την πλοήγησή τους στον κόσmicroο του διαδικτύου Η φύση των web 20 εργαλείων η οποία είναι άκρως συνυφασmicroένη microε τη συνεργατικότητα επιτρέπει στους εκπαιδευόmicroενους-χρήστες να λειτουργήσουν microέσα σε ένα microαθησιακό περιβάλλον το οποίο συνδιαmicroορφώνεται από όλους τους εmicroπλεκοmicroένους στη διδακτική πράξη ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την κριτική στάση απέναντι σε διαφορετικά πολυτροπικά κείmicroενα που συναντούν ευρέως στο διαδίκτυο Με άλλα λόγια η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τον τρόπο microε τον οποίο καλλιεργείται ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microέσα από την χρήση των web 20 εργαλείων στη διδασκαλία

σελ 18 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

διδασκαλία αφορά πέραν του πληροφορικού γραmicromicroατισmicroού και την ικανότητα του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (critical literacy)

Β Συmicroεωνίδης Αρχαίες Νέες ΤεχνολογίεςΓια ποιον λόγο τα αρχαιοελληνικά ονόmicroατα επιλέγονται τόσο συχνά για να ονοmicroατίσουν τις ψηφιακές εκπαιδευτικές εφαρmicroογές και υπηρεσίες Σκοπός αυτού του κειmicroένου είναι να απαντήσει στο ερώτηmicroα και microε τον τρόπο αυτόν να συντελέσει στην κριτική γλωσσική επίγνωση Θα θεωρήσουmicroε τις ονοmicroασίες επικοινωνιακά συmicroβάντα και θα εξετάσουmicroε την τάξη λόγου που συνδέεται microrsquo αυτά Θα διερευνήσουmicroε το λόγο που παράγεται σχετικά microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών στη δευτεροβάθmicroια εκπαίδευση ως το κεντρικότερο σηmicroείο που σχετίζεται microε τη συγκεκριmicroένη παραγωγή κειmicroένων Παράλληλα θα εντοπίσουmicroε βασικές αντινοmicroίες και θα προσπαθήσουmicroε να τις εξηγήσουmicroε στα πλαίσια της πρακτικής εντός της οποίας παράγονται Τέλος θα δεχτούmicroε την υπόθεση ότι αυτή η πρακτική σχετίζεται microε την νεοελληνική εθνική ιδεολογία που θέλει κάθε στοιχείο του εκπαιδευτικού παρόντος να αποκτά κύρος όταν συνδέεται microε την κλασική αρχαιότητα Από τον κανόνα αυτόν δε θα microπορούσαν να ξεφύγουν οι Νέες Τεχνολογίες στην εκπαίδευση

Μ Κουκλατζίδου amp Μ ΓκουντούmicroαWeb 20 εργαλεία και κριτικός γραmicromicroατισmicroόςΗ ενσωmicroάτωση των νέων τεχνολογιών στο χώρο της εκπαίδευσης αποτελεί ένα πεδίο που αποκτά ολοένα και πιο ισχυρό στερέωmicroα στο πέρασmicroα των χρόνων Η χρήση τεχνολογιών που στηρίζονται στη φιλοσοφία της συνεργατικής microάθησης όπως είναι τα web 20 εργαλεία προσφέρει ένα σηmicroαντικό παιδαγωγικό εργαλείο στα χέρια κάθε εκπαιδευτικού και εκπαιδευόmicroενου Επιπλέον η ενεργή και βιωmicroατική προσέγγιση της γνώσης η απόκτηση τεχνολογικών (και microη) δεξιοτήτων οι στάσεις απέναντι στη χρήση της τεχνολογίας και η ευαισθητοποίηση σε ζητήmicroατα που αφορούν στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτισmicroικό πλαίσιο αποτελούν microερικά χαρακτηριστικά της microάθησης κατά την οποία αξιοποιούνται τεχνολογικά εργαλεία Η ύπαρξη και η καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα στην κοινωνία της πληροφορίας όπου διαβιούν εκπαιδευτικοί και εκπαιδευόmicroενοι βοηθούν σηmicroαντικά στην ενδυνάmicroωση των χρηστών οι οποίοι microετατρέπονται από παθητικοί καταναλωτές σε ενεργούς δηmicroιουργούς της γνώσης Αυτό συmicroβαίνει επειδή τα τεχνολογικά αυτά εργαλεία laquoενθαρρύνουνraquo τους εκπαιδευόmicroενους να ανακαλύψουν διαφορετικά laquoκανάλια πληροφορίαςraquo και να διαχειριστούν τις πληροφορίες που συναντούν κατά την πλοήγησή τους στον κόσmicroο του διαδικτύου Η φύση των web 20 εργαλείων η οποία είναι άκρως συνυφασmicroένη microε τη συνεργατικότητα επιτρέπει στους εκπαιδευόmicroενους-χρήστες να λειτουργήσουν microέσα σε ένα microαθησιακό περιβάλλον το οποίο συνδιαmicroορφώνεται από όλους τους εmicroπλεκοmicroένους στη διδακτική πράξη ενώ παράλληλα ενεργοποιούν την κριτική στάση απέναντι σε διαφορετικά πολυτροπικά κείmicroενα που συναντούν ευρέως στο διαδίκτυο Με άλλα λόγια η παρούσα εργασία επιχειρεί να αναδείξει τον τρόπο microε τον οποίο καλλιεργείται ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microέσα από την χρήση των web 20 εργαλείων στη διδασκαλία

σελ 18 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

Μ Δουζίνα Μία πρόταση διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών microε τη χρήση ΤΠΕ και την εφαρmicroογή των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΣτόχος της εργασίας είναι η παρουσίαση microίας πρότασης διδασκαλίαςσεναρίου της Ενότητας 4 (Τα πλεονεκτήmicroατα της ειρήνης) της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Γrsquo Γυmicroνασίου microε την αξιοποίηση των ΤΠΕ και των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroούmiddot microίας πρότασης που θεωρούmicroε πως microπορεί microε microετατροπές να εφαρmicroοστεί σε αρκετές ενότητες της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας Οι microαθητές εργάζονται σε οmicroάδες καθοδηγούνται από φύλλα εργασίας που παραπέmicroπουν σε συγκεκριmicroένες ηλεκτρονικές διευθύνσεις και εντέλει καλούνται να διδάξουν αυτοί τους συmicromicroαθητές τους να γίνουν δηλαδή συmicromicroέτοχοι στη microαθησιακή διαδικασία Αναλαmicroβάνουν να προσεγγίσουν τη microετάφραση του κειmicroένου κριτικά συγκρίνοντάς τη microε προτεινόmicroενες microεταφράσεις στο διαδίκτυο διαπιστώνοντας τις διαφορετικές microεταφραστικές εκδοχές και καταθέτοντας τη δική τους microεταφραστική πρόταση Διερευνούν τα χαρακτηριστικά του συγκεκριmicroένου γραmicromicroατειακού είδους στο διαδίκτυο καταγράφουν τις διαπιστώσεις τους για τη δοmicroή και τους στόχους του και καλούνται να προβούν σε διαπιστώσεις για το απόσπασmicroα που επεξεργάζονται laquoΤαξιδεύουνraquo στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής αντιλαmicroβάνονται την τότε κοινωνικοπολιτική πραγmicroατικότητα και σχολιάζουν τα επιχειρήmicroατα και ορισmicroένες φράσεις του κειmicroένου (ως προς τη θέση τους το νόηmicroά τους αλλά και την ιστορική τους αλήθεια)laquoΧρωmicroατίζουνraquo συντακτικά-γραmicromicroατικά φαινόmicroενα του κειmicroένου (τις microετοχές τους ρηmicroατικούς χρόνους και πρόσωπα τους συνδέσmicroους) και προβληmicroατίζονται για τη χρήση και την επικοινωνιακή τους αποτελεσmicroατικότητα Ανασύροντας τη γνώση τους για τα συνηρηmicroένα (έχει προηγηθεί η διδασκαλία των συνηρηmicroένων σε ndashάω) αναλαmicroβάνουν να διδάξουν τα σε -έω στους συmicromicroαθητές τους laquoΖωντανεύουνraquo το λεξιλόγιο ερευνώντας σε ηλεκτρονικά λεξικά και δηmicroιουργώντας ασκήσεις κουίζ Προτείνονται τέλος συσχετισmicroοί microε άλλα microαθήmicroατα (Γλώσσα Ιστορία Αρχαία Γραmicromicroατεία) και εναλλακτικές στρατηγικές διδασκαλίας (προτρεπτικός λόγος δηmicroιουργία αφίσας κά)

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Ν ΡούmicroπηςΑπό τον Σαmicroαράκη σταhellip πινέλα Ένα laquomicroάθηmicroαraquo νεοελληνικής λογοτεχνίας σε διαπολιτισmicroικό περιβάλλονΕίναι αποδεδειγmicroένο ότι η βιωmicroατική microάθηση βοηθά microε τον πιο αποτελεσmicroατικό τρόπο στην εσωτερίκευση αλλά και στην έκφραση της γνώσης ενισχύοντας παράλληλα την αυτενέργεια και τη συλλογική δράση Με αφόρmicroηση ένα κείmicroενο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας οι microαθητές καλούνται να ζωντανέψουν εικόνες της αφήγησης να αναστοχαστούν πάνω στα συmicroβάντα της να προσδώσουν νέες προοπτικές στο θέmicroα και να microοιραστούν παρόmicroοιες εmicroπειρίες Θεατρικές τεχνικές (tableaux vivant αναστοχαστικές δραστηριότητες) κατά την εκπαιδευτική διαδικασία σε συνδυασmicroό microε δραστηριότητες προώθησης του προφορικού και γραπτού λόγου έχουν ως τελικό στόχο τη σύνδεση του συνόλου τις διαφορετικές προσεγγίσεις και την αποδοχή τους πάνω σε ένα θέmicroα απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διεύρυνση της γνώσης και την πρακτική της εφαρmicroογή σύmicroφωνα microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό αλλά και για το ευρύτερο δηmicroοκρατικό κλίmicroα στο σχολικό περιβάλλον Λόγω της ύπαρξης αλλόγλωσσου κοινού στο προτεινόmicroενο σχέδιο microαθήmicroατος

σελ 19 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

εντάσσονται ποικίλα στοιχεία microητρικών γλωσσών και των οικείων πολιτισmicroών Με τον τρόπο αυτό η όλη διαδικασία - δράση αποκτά ένα χαρακτήρα διαπολιτιστικής ανταλλαγής αλλά ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η ενδυνάmicroωση των microελών της οmicroάδας κύριο ζητούmicroενο σε microια microαθησιακή διαδικασία που πέρα από την εmicroβάθυνση στη γνώση στοχεύει στην οmicroαλή ένταξη σε ένα πολυπολιτισmicroικό περιβάλλον

Ε Σωτηρίου Κ Ντίνας Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΠρόταση διδασκαλίας των λαϊκών παραmicroυθιών ως κειmicroενικού είδους Προσέγγιση microε βάση την κριτική ανάλυση λόγουΤο λαϊκό παραmicroύθι αγαπηmicroένο ανάγνωσmicroα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές συνδέθηκε κυρίως microε τα παιδιά καθώς χρησιmicroοποιήθηκε ως microέσο αγωγής και κοινωνικοποίησής τους Σήmicroερα η αντίληψη αυτή κυριαρχεί γεγονός που φαίνεται και από την τάση των γονιών να διαβάζουν παραmicroύθια στα παιδιά τους αλλά και από το ότι οι εκδοτικοί οίκοι περιλαmicroβάνουν τα παραmicroύθια στις εκδόσεις για παιδιά Το λαϊκό παραmicroύθι ως κειmicroενικό είδος εξουσίας microεταφέρει ιδέες στάσεις και αντιλήψεις στους δέκτες καθώς ενσωmicroατώνει στοιχεία των σύγχρονων microε αυτό κοινωνικών πρακτικών και microε τον τρόπο αυτό τις διατηρεί τις microεταδίδει και τις διαιωνίζει Τα ιδεολογικά microηνύmicroατα που microεταφέρει κατασκευάζουν συγκεκριmicroένες ταυτότητες αναγνωστών Για τον λόγο αυτό οι παραγωγοί (συγγραφείς) αλλά και οι laquoκαταναλωτέςraquo (αναγνώστες γονείς παιδαγωγοί) των κειmicroένων είναι ανάγκη να αποκτήσουν κριτική επίγνωση των τρόπων και των γλωσσικών microέσων που χρησιmicroοποιούνται κατά την παραγωγή των παραmicroυθιών προκειmicroένου να microεταδοθούν τα ιδεολογικά microηνύmicroατα κάθε φορά και να αναπαραχθεί ή να αmicroφισβητηθεί η καθεστηκυία τάξη Έτσι θα είναι σε θέση να τα κρίνουν πριν τα αποδεχθούν Το σχολείο ndashκαι ιδιαίτερα η διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατοςndash microπορεί να συmicroβάλει ουσιαστικά προς αυτή την κατεύθυνση αν συmicroπεριληφθούν στη διδακτική πράξη οι αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και οι microαθητές ασκηθούν να αντιmicroετωπίζουν τον λόγο κριτικά Η ανακοίνωσή microας στηριζόmicroενη στις αρχές του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού και στις παραδοχές της Κριτικής Ανάλυσης του Λόγου καθώς και στα ευρήmicroατα προηγούmicroενης εργασίας microας σχετικά microε το παραmicroύθι αποτελεί πρόταση διδασκαλίας microε τη microέθοδο της Ερευνητικής Εργασίας Οι microαθητές καλούνται να συγκεντρώσουν παραλλαγές του ίδιου παραmicroυθιού που έχουν εκδοθεί Ζητούmicroενο αποτελεί να microάθουν να εντοπίζουν τα γλωσσικά microέσα microε τα οποία microεταδίδεται η ιδεολογία και κατασκευάζονται οι ταυτότητες microέσα από τα κείmicroενα να στέκονται κριτικά απέναντι σε αυτά και να κατασκευάζουν την πραγmicroατικότητα microέσω του λόγου Με την αυτενέργεια την προσωπική τους εmicroπλοκή microε τη γλώσσα και την ανάπτυξη κριτικής στάσης απέναντι στον λόγο αλλά και την κοινωνία οι microαθητές ελπίζουmicroε να γίνουν προσωπικότητες ολοκληρωmicroένες ικανές να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ζωής τους

Ε ΓαmicroβρούΗ συν-ανάγνωση και η συν-γραφή στις διαδικτυακές κοινότητες για τη λογοτεχνία ως microορφές κριτικής στάσης προς το λογοτεχνικό κείmicroενοΤο υλικό της ανακοίνωσης αποτελούν δύο νήmicroατα της διαδικτυακής κοινότητας Λέσχη του Βιβλίου Οι εισφορές σε αυτά αποκαλύπτουν τις επικοινωνιακές διαδικασίες στις οποίες

σελ 20 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

εmicroπλέκονται οι συmicromicroετέχοντες στην κοινότητα αυτή Μέσα από τις εν λόγω διαδικασίες εντοπίζεται πρώτον η διαδικασία της ανάγνωσης ως επαφής microε λογοτεχνικά κείmicroενα που συναποφασίζει η κοινότητα Δεύτερον συλλειτουργεί η γραφή ως οmicroαδική δραστηριότητα (σκυταλοδροmicroία) microε αποτέλεσmicroα και οι δύο να συστήνονται εκ νέου microέσω του διαδικτυακού περιβάλλοντος Παράmicroετροι που προσδιορίζουν τα συmicroβάντα γραmicromicroατισmicroού εντός της κοινότητας είναι η διαλογικότητα και η συmicromicroετοχικότητα ενώ τη συζήτηση σηmicroαδεύουν οι microηχανισmicroοί εναλλαγής τρόπου και microέσου στις αναρτήσεις των microελών Κοινός παρονοmicroαστής των παραπάνω παραmicroέτρων αναδεικνύεται το θεmicroατικό πεδίο δηλαδή το θέmicroα της συζήτησης που τις κινεί Η ακολουθία των αναρτήσεων κάθε νήmicroατος συζήτησης παρουσιάζεται χωριστά (Παραρτήmicroατα 1 και 2) προσδιορίζονται τα θεmicroατικά πεδία στα οποία επικεντρώνεται η συζήτηση (Πίνακες 1 και 2) microε αποτέλεσmicroα να προκύπτει το επόmicroενο ερώτηmicroα Πρόκειται για κριτική ανάγνωση και για στρατηγικές γραφής που αξιολογούνται ως κριτικές Η κοινότητα θέτει ένα σύνολο δηmicroόσιων στόχων και αποπειράται να τους υλοποιήσει Με το microηχανισmicroό αυτό η ανάγνωση και η γραφή ανάγονται σε τοποθετηmicroένες κοινωνικές πρακτικές Ως τέτοιες ενθαρρύνουν τη συmicromicroετοχή των microελών ως ενεργών συνοmicroιλητών ενώ τα (λογοτεχνικά) κείmicroενά τους ενσωmicroατώνουν τις φωνές όλων άρα και τυχόν αντιστασιακών αναγνώσεων Τελικά η εmicroπειρία των αυθόρmicroητα οργανωmicroένων διαδικτυακών κοινοτήτων και οι τρόποι microε τους οποίους οι διαδικασίες της ανάγνωσης και της γραφής διαmicroορφώνονται microέσα σε αυτές προσφέρουν χρήσιmicroα συmicroπεράσmicroατα για την ενίσχυση των δραστηριοτήτων αυτών και εντός του σχολικού χώρου

Ε Καραmicroανέ Η πρόκληση της διδασκαλίας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτική εφαρmicroογή στη Νεοελληνική Λογοτεχνία και Γλώσσα Αrsquo ΛυκείουΣτην παρούσα εισήγηση παρουσιάζεται η υλοποίηση ενός σχεδίου εργασίας microε θέmicroα laquoκοινωνικές ανισότητεςraquo το οποίο αναπτύσσεται microε τη διαθεmicroατική προσέγγιση της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Γλώσσας σύmicroφωνα microε το νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Η διδασκαλία στηρίζεται στο microοντέλο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε στόχο να κατακτήσουν οι microαθητές τις δεξιότητες που microπορούν να εξασφαλίσουν την πλήρη και κριτική συmicromicroετοχή τους ως microελλοντικών πολιτών σε όλα τα επίπεδα του κοινωνικού και πολιτισmicroικού γίγνεσθαι Ειδικότερα κύριο microέληmicroα microιας κριτικής προσέγγισης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι η ανασύσταση της σχολικής τάξης ως κοινότητας αναγνωστών που microπορεί να αποδοmicroήσει τον ρόλο της αυθεντίας και να ασκήσει κριτική στις κυρίαρχες ιδεολογίες Συνακόλουθα microέσα από τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται η διερεύνηση και η κριτική κατανόηση της γλώσσας ως σηmicroαντικής διάστασης ανισοτήτων Η διδακτική πρόταση εφαρmicroόστηκε από τον Νοέmicroβριο έως τον Δεκέmicroβριο του 2012 σε ένα τmicroήmicroα Α΄ Λυκείου ενός δηmicroοσίου σχολείου της ανατολικής Θεσσαλονίκης Η microεθοδολογική προσέγγιση του θέmicroατος βασίζεται στην παιδαγωγική microέθοδο του project Με τη microέθοδο της ιδεοθύελλας έγινε από τους microαθητές η επιλογή του θέmicroατος και του microυθιστορήmicroατος laquoΗ τιmicroή και το χρήmicroαraquo Οι οmicroάδες των microαθητών διατύπωσαν ερωτήσεις οι οποίες προκάλεσαν συζήτηση και αmicroφισβήτηση που οδήγησε σε διεξαγωγή laquoαγώνα λόγωνraquo και σε δραmicroατοποίηση Ακολούθησε αναζήτηση στο διαδίκτυο και σύγκριση κειmicroένων προφορικού γραπτού και πολυτροπικού λόγου microετασχηmicroατισmicroός του προφορικού λόγου σε προσχεδιασmicroένο γραπτό και παραγωγή λόγου Οι microαθητές διαπίστωσαν microέσα από την επικοινωνία τους microε φυσικούς οmicroιλητές

σελ 21 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

την κοινωνική διάκριση της γλώσσας και συνέταξαν κριτική κινηmicroατογραφικής ταινίας microε περιεχόmicroενο τις διαφορές των κοινωνικών τάξεων Ο σχεδιασmicroός ολοκληρώθηκε microε αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Μ Οικονοmicroάκου amp Ε Γρίβα Κριτικός γραmicromicroατισmicroός και Προγράmicromicroατα Σπουδών για τη γλωσσική διδασκαλία στην πρωτοβάθmicroια εκπαίδευση microια συγκριτική microελέτηΗ παρούσα microελέτη επιχειρεί ν αναδείξει microέσω της συγκριτικής ανάλυσης δεδοmicroένων πτυχών του θεωρητικού πλαισίου του ΔΕΠΠΣ (2003) του Δηmicroοτικού Σχολείου και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου (2011) τη συmicroβολή των Αναλυτικών Προγραmicromicroάτων ως θεσmicroικών κειmicroένων στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Κύριος σκοπός είναι η διερεύνηση του τρόπου παρουσίασης των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στα δύο προγράmicromicroατα για τη γλωσσική διδασκαλία καταγράφοντας τα κοmicroβικά σηmicroεία σύγκλισης και απόκλισης τόσο σε επίπεδο στοχοθεσίας όσο και διδακτικής microεθοδολογίας και microορφών αξιολόγησης Συγκεκριmicroένα αποσαφηνίζονται αρχές και πρακτικές που microπορούν να συmicroβάλουν στη συνδιαmicroόρφωση των microαθητών-τριών σε κριτικά εγγράmicromicroατα υποκείmicroενα σε ενεργούς πολίτες που είναι σε θέση να διεκδικούν ισότιmicroα τα δικαιώmicroατά τους Επίσης διερευνάται ο τρόπος αξιοποίησης των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας στη σχολική τάξη καθώς η πρόσβαση σε έντυπες και ηλεκτρονικές πηγές συνδέεται άρρηκτα τόσο microε τις διαδικασίες της κριτικής ανάγνωσης όσο και microε την απόκτηση δεξιοτήτων παραγωγής λόγου σε διαφορετικά καταστασιακά περιβάλλοντα Από τη συγκριτική microελέτη διαφαίνεται πως παρά τις microεθοδολογικές διαφορές και τα δύο προγράmicromicroαταστοχεύουν στην καλλιέργεια των προσληπτικών και παραγωγικών δεξιοτήτων προφορικού και γραπτού λόγου προσανατολίζονται στη χρήση των ΤΠΕ και προτείνουν την αξιοποίηση διάφορων αυθεντικών κειmicroένων Όmicroως το ΑΠ του νέου σχολείου (2011) αξιοποιώντας την εmicroπειρία της πρακτικής εφαρmicroογής της lsquoκειmicroενοκεντρικής επικοινωνιακής προσέγγισηςrsquo εστιάζει περισσότερο στην αναγκαιότητα microεταξύ άλλων κριτικής διαπραγmicroάτευσης αυθεντικών minusπροφορικών γραπτών υβριδικών και πολυτροπικώνminus κειmicroένων Γενικότερα η microελέτη τόσο της στοχοθεσίας και όσο της φιλοσοφίας των δυο προγραmicromicroάτων δεδοmicroένης της χρονικής απόστασης που τα χωρίζει αναδεικνύει την επίδραση που άσκησαν οι σύγχρονες κοινωνικοπολιτισmicroικές εξελίξεις στον επαναπροσδιορισmicroό του περιεχοmicroένου της γλωσσικής διδασκαλίας

Ε Τουρκοχωρίτη Ε Γρίβα Α ΣτάmicroουΤο νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νηπιαγωγείου ερmicroηνευτική προσέγγιση των στοιχείων προώθησης της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα εργασία επιχειρεί microια ερmicroηνευτική προσέγγιση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών Νηπιαγωγείου έτσι ώστε να εντοπίσει τα στοιχεία του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και τις microεθόδους που προτείνονται για να οδηγηθούν οι microαθητές στην απόκτηση ατοmicroικών δεξιοτήτων και στρατηγικών microε σκοπό την ευαισθητοποίηση και ανάπτυξη της κριτικής επίγνωσής τους για το

σελ 22 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

περιβάλλον τους Υιοθετήθηκε η microέθοδος της Θεωρητικής Δειγmicroατοληψίας για την κριτική θεώρηση του Νέου Προγράmicromicroατος Σπουδών και τον εντοπισmicroό και ανάλυση στοιχείων που σχετίζονται microε τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός καλλιεργείται microέσα από το γνωστικό αντικείmicroενο της γλώσσας αρχικά αλλά η γλώσσα συνδέεται και microε τα υπόλοιπα γνωστικά αντικείmicroενα Κατά συνέπεια ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός αφορά σε όλη την παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία Συγκεκριmicroένα εξετάστηκαν τα δύο microέρη του νέου προγράmicromicroατος σπουδών α) το πρώτο microέρος όπου περιγράφονται η γενική φιλοσοφία του προγράmicromicroατος και παρουσιάζονται οι βασικές αρχές και προσεγγίσεις διδασκαλίας στο νηπιαγωγείο β) Το δεύτερο microέρος που αφορά στο πεδίο της διδασκαλίας της γλώσσας Οι άξονες στους οποίους εστιάζεται η παρούσα εργασία αφορούν στους microαθησιακούς στόχους το περιεχόmicroενο τις microεθοδολογικές προσεγγίσεις και την αξιολόγηση που προτείνονται στο Νέο Πρόγραmicromicroα Σπουδών Εξετάζονται ζητήmicroατα που σχετίζονται microε τις ικανότητες και στρατηγικές τις οποίες θα αποκτήσουν οι microαθητές και θα τους εφοδιάσουν microε τις δεξιότητες να συmicromicroετέχουν ενεργά και αποτελεσmicroατικά σε επικοινωνιακές και κοινωνικές πρακτικές

Λ Χαιριστανίδης Ε Γρίβα Α Στάmicroου Απόψεις εκπαιδευτικών πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroούΣκοπός της συγκεκριmicroένης εργασίας είναι να καταγράψει τις απόψεις εκπαιδευτικών της πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού Ως βασικό microεθοδολογικό εργαλείο για τη συλλογή των δεδοmicroένων χρησιmicroοποιήθηκε η ηmicroιδοmicroηmicroένη συνέντευξη η οποία περιστράφηκε γύρω από τους παρακάτω θεmicroατικούς άξονες α) εννοιολογικός προσδιορισmicroός του γραmicromicroατισmicroού και διαφοροποίησή του από τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό β) διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού microαθήmicroατος γ) ζητήmicroατα αξιολόγησης και επιmicroόρφωσης Στην πιλοτική αυτή έρευνα συmicromicroετείχαν 30 εκπαιδευτικοί πρωτοβάθmicroιας εκπαίδευσης που υπηρετούσαν σε δηmicroοτικά σχολεία του Νοmicroού Ηmicroαθίας Από microια πρώτη ανάλυση των ερευνητικών δεδοmicroένων προέκυψαν τα εξήςΗ πλειοψηφία των εκπαιδευτικών microετά την πρώτη σύγχυση microε το άκουσmicroα των όρων γραmicromicroατισmicroός εγγραmicromicroατοσύνη και ύστερα από microερικές διευκρινίσεις διατύπωσε τις απόψεις του προσπαθώντας άλλοτε microε επιτυχία και άλλοτε όχι να τους αποσαφηνίσουν εννοιολογικά Επίσης αρκετοί από αυτούς είχαν δυσκολίες να διαχωρίσουν τον κριτικό γραmicromicroατισmicroό από άλλους τύπους γραmicromicroατισmicroού Από την άλλη πολλοί εκπαιδευτικοί δήλωσαν πως αξιοποιούν σύγχρονα πολυτροπικά κείmicroενα χρησιmicroοποιώντας ένα ευρύ φάσmicroα εποπτικών microέσων και τόνισαν τον ουσιαστικό ρόλο των οπτικοακουστικών και ψηφιακών microέσων στην διδασκαλία του γλωσσικού microαθήmicroατος Ακόmicroη αρκετοί εκπαιδευτικοί επεσήmicroαναν την αναγκαιότητα εφαρmicroογής διαφόρων συmicroβατικών και εναλλακτικών microορφών αξιολόγησης κατά τη διδασκαλία της γλώσσας Τέλος στη συντριπτική τους πλειοψηφία εξέφρασαν το ενδιαφέρον τους και δήλωσαν την ανάγκη τους να επιmicroορφωθούν σε θέmicroατα (κριτικού) γραmicromicroατισmicroού εφόσον αυτός εντάσσεται στη φιλοσοφία του προγράmicromicroατος σπουδών του Νέου Σχολείου

σελ 23 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

Β Γκολώνη Α Στάmicroου Ε ΓρίβαΗ διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας στα σχολικά βιβλία των Φυσικών Επιστηmicroών της Στrsquo τάξης του Δηmicroοτικού κατασκευάζοντας παιδαγωγικές σχέσειςΣτην παρούσα εργασία εξετάζεται ο τρόπος microετασχηmicroατισmicroού ή αναπλαισίωσης (κατά Bernstein) της επιστηmicroονικής γνώσης σε διδακτέα ύλη στο σχολικό εγχειρίδιο Φυσικών Επιστηmicroών της ΣΤrsquo Δηmicroοτικού όπως αυτός αποτυπώνεται στις γλωσσικές επιλογές του τετραδίου εργασιών Έχοντας ως θεωρητικό πλαίσιο την Κριτική Ανάλυση Λόγου που υποστηρίζει ότι ο laquoλόγοςraquo επηρεάζει και επηρεάζεται από την κοινωνική πραγmicroατικότητα οικοδοmicroώντας αναπαραστάσεις του κόσmicroου που microπορεί να τον αναπαράγουν ή και να τον microετασχηmicroατίζουν εστιάζουmicroε στη διαπροσωπική λειτουργία της γλώσσας (Halliday 1994) που χρησιmicroοποιείται στο σχολικό εγχειρίδιο Αν και η προσέγγιση για τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστηmicroών σύmicroφωνα microε το ισχύον ΑΠΣ βασίζεται στη θεωρία του εποικοδοmicroητισmicroού όπου οι microαθητές καλούνται laquoνα ανακαλύπτουν οι ίδιοι τη γνώση microέσα από microια ενιαία και συνεχή δηmicroιουργική διαδικασία προτρέποντας και εθίζοντάς τους να αναπτύσσουν πρωτοβουλίεςraquo από την ανάλυση προκύπτει ότι η διεπίδραση microε τον αναγνώστηmicroαθητή λειτουργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως άσκηση διδακτικού ελέγχου Η εξουσία που ασκείται στον αναγνώστη σχετίζεται τόσο microε το laquoτι ισχύει στις φυσικές επιστήmicroεςraquo όσο και microε το laquoτι πρέπει να κάνουmicroε στις φυσικές επιστήmicroεςraquo παραπέmicroποντας σε ένα laquoπαραδοσιακόraquo εκπαιδευτικό λόγο Με άλλα λόγια οι microαθητές καλούνται να εmicroπλακούν ενεργά στη microαθησιακή διαδικασία αλλά microε βήmicroατα που έχουν προκαθοριστεί αυστηρά και ελέγχονται από τον συγγραφέα

Ε Κονσούλη Καλλιέργεια λειτουργικού και κριτικού γραmicromicroατισmicroού στο Διαθεmicroατικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγραmicromicroάτων Σπουδών και το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του Νέου Σχολείου microια συγκριτική προσέγγισηΣτην παρούσα εργασία επιχειρείται microία σύγκριση του Διαθεmicroατικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραmicromicroάτων Σπουδών του 2003 και του Προγράmicromicroατος Σπουδών του Νέου Σχολείου για το Δηmicroοτικό Σχολείο (2011) όσον αφορά την προώθηση και την καλλιέργεια του λειτουργικού και του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microέσα από τους στόχους και τα περιεχόmicroενά τους Η σύγκριση πραγmicroατοποιείται microέσω microιας ποιοτικής ανάλυσης του περιεχοmicroένου τους Για την ανάλυση αυτή αξιοποιείται η έννοια του λόγου microέσα από την τριπλή διάσταση που της αποδίδεται από την κριτική ανάλυση λόγου ο λόγος ως κείmicroενο (περιγραφική ανάλυση κι εντοπισmicroός των γλωσσικών στοιχείων που προσδιορίζουν τις αναπαραστατικές διαπροσωπικές και κειmicroενικές λειτουργίες του) ο λόγος ως πρακτική λόγου (ερmicroηνευτική ανάλυση και σύνδεση των γλωσσικών επιλογών microε το καταστασιακό γνωσιακό γλωσσικό και κοινωνικοπολιτισmicroικό περικείmicroενο) και ο λόγος ως κοινωνική πρακτική (επεξηγηmicroατική ανάλυση και σύνδεση των δοmicroών του λόγου microε τις δοmicroές τις εξουσίας) Η αντιmicroετώπιση του λόγου υπό το πρίσmicroα των δύο πρώτων διαστάσεων θεωρείται στην παρούσα εργασία ενδεικτική των της λειτουργικής θέασης του γραmicromicroατισmicroού ενώ τα στοιχεία της τρίτης διάστασης θεωρούνται αντιπροσωπευτικά του κριτικού προσανατολισmicroού των προγραmicromicroάτων όταν εντοπίζονται σε αυτά Η αναζήτηση των τριών διαστάσεων του λόγου στα συγκρινόmicroενα προγράmicromicroατα αναδεικνύει αφενός microία σηmicroαντική στροφή προς την καλλιέργεια του λειτουργικού γραmicromicroατισmicroού η οποία

σελ 24 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

ξεκινά από το πρόγραmicromicroα του 2003 αλλά συστηmicroατοποιείται και εδραιώνεται στο πρόγραmicromicroα του 2011 Αναδεικνύει όmicroως παράλληλα και microία σηmicroαντική διαφορά στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού καθώς το πρώτο δεν προβλέπει τη σύνδεση των λειτουργικής διάστασης microε την κριτική ενώ το δεύτερο προβλέπει κι επιτρέπει την αξιοποίηση του λειτουργικού προσανατολισmicroού του προς την κατεύθυνση της καλλιέργειας του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Α Αναστασιάδου amp Κ Ηλιοπούλου Ανάπτυξη στρατηγικών κριτικής ανάγνωσης και γραφής microια εναλλακτική διδακτική πρότασηΗ ανάπτυξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συνιστά εκπαιδευτική προτεραιότητα του 21ου αιώνα και βασική αρχή των νέων ΑΠ της ελληνικής εκπαίδευσης (ΦΕΚ Β΄30313-03-03 3734 3741) Με απώτερο σκοπό την ενεργητική συmicromicroετοχή των microαθητών στη microαθησιακή πορεία οι microαθητές microέσα από τις πρακτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού αναπτύσσουν την ικανότητα να laquomicroαθαίνουν-πώς-να microαθαίνουνraquo (Williams 1991) αναλαmicroβάνοντας την ευθύνη της προσωπικής τους microάθησης Εστιάζοντας στη διδακτική της γλώσσας οι αντίστοιχες προσεγγίσεις διαφοροποιούνται ως προς τις πρακτικές επεξεργασίας των κειmicroένων Ειδικότερα ενώ σύmicroφωνα microε την επικοινωνιακή προσέγγιση (Halliday 1978) η διδασκαλία της γλώσσας στοχεύει στην επίτευξη αποτελεσmicroατικής επικοινωνίας και η κειmicroενοκεντρική (Ματσαγγούρας 2001) τοποθετεί τα κειmicroενικά είδη σε συγκεκριmicroένο κοινωνικό συγκείmicroενο ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός (Χατζησαββίδης 2007) επικεντρώνεται σε δυναmicroικούς και εξελισσόmicroενους τρόπους διαπραγmicroάτευσης των κειmicroένων Με έmicroφαση δε στην παραγωγή κριτικού γραπτού λόγου προτάσσει ως βασική πρακτική την πολυπρισmicroατική κριτική ανάγνωση (Wray 2006) και αναδόmicroηση των κειmicroένων (Χατζηλουκά-Μαυρή 2009)Μέσα σrsquo αυτό το πλαίσιο η παρούσα ανακοίνωση εστιάζει στον αναδοmicroητικό ρόλο του σύγχρονου εκπαιδευτικού σχετικά microε τη διασύνδεση γλωσσικής διδασκαλίας και κριτικής γλωσσικής επίγνωσης Αρχικά συνοψίζονται τα βασικά σηmicroεία της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού σε σύγκριση microε την επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση και παρουσιάζονται στρατηγικές κριτικής ανάγνωσης και γραφής Ακολούθως αναπτύσσεται διδακτική πρόταση για την αξιοποίηση της κατανόησης και παραγωγής γραπτού λόγου τονίζοντας όχι τη microηχανική συνάθροιση δοmicroών αλλά το διάλογο κειmicroένων microέσα από κατάλληλα λεξικογραmicromicroατικά και υφολογικά χαρακτηριστικά

Μ Καπετανίδου amp Θ ΑγάπογλουΑπό την κριτική ανάγνωση κειmicroένων στη δηmicroιουργική γραφήΜπορεί να υπάρξει σύνδεση microεταξύ της κριτικής ανάγνωσης κειmicroένων και της δηmicroιουργικής γραφής Σύmicroφωνα microε την αναθεωρηmicroένη ταξινοmicroία του Bloom (1956) από τους Anderson και Krathwol (2001) που αφορά τη διευκόλυνση της microάθησης η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης (lsquoevaluatingrsquo) σχετίζεται άmicroεσα microε τη δηmicroιουργική (lsquocreatingrsquo) η οποία πλέον βρίσκεται στην κορυφή της microαθησιακής διαδικασίας Η κριτική ανάγνωση ενεργοποιεί την κριτική σκέψη microέσω της οποίας οη microαθητήςτρια microπορεί να αξιολογεί την αυθεντικότητα την ακρίβεια και την αξία των γνώσεων και των επιχειρηmicroάτων ενός κειmicroένου ενώ στο επόmicroενο στάδιο microέσω της δηmicroιουργικής

σελ 25 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

σκέψης και των τεχνικών γραφής οη microαθητήςτρια microπορεί να παράγει πρωτότυπα και κατάλληλα κείmicroενα για την εκάστοτε περίσταση αποτυπώνοντας τις σκέψεις και τα συναισθήmicroατά τουης χωρίς να γίνεται microόνο microια απλή παράθεση πληροφοριώνΗ ανακοίνωση έχει σκοπό να αναδείξει πώς microπορεί ένα κείmicroενο να αναγνωσθεί κριτικά από τουςις microαθητέςτριες και να επαναδιατυπωθεί από τουςις ίδιουςες microέσω της δηmicroιουργικής ενασχόλησης microε τεχνικές γραφής Θα παρουσιαστούν διδακτικές προσεγγίσεις microέσω των οποίων οι microαθητέςτριες αφενός να microπορούν να συνειδητοποιούν ότι καθέναςmicroία συγγραφέας προσφέρει ένα συγκεκριmicroένο πορτρέτο του θέmicroατος microέσω του κειmicroένου που παράγει δηλαδή του κειmicroενικού είδους του ύφους και των γλωσσικών τουτης επιλογών αφετέρου να microπορούν να laquoανακρίνουνraquo το κείmicroενο και να αναγνωρίζουν την επίπτωση των επιλογών του συγγραφέα Στη συνέχεια να microπορούν να ξαναγράψουν το κείmicroενο προσεγγίζοντάς το microε διαφορετικό τρόπο microέσω των δικών τους επιλογών απελευθερώνοντας τη φαντασία και το ταλέντο τους εκφράζοντας microε δικό τους πρωτότυπο τρόπο στάσεις και συναισθήmicroατα

Σ Παπαδοπούλου amp Ν Τσιτσανούδη-ΜαλλίδηΗ αποκάλυψη της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ως εργαλείο για την εmicroβάθυνση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική καθηmicroερινότηταΗ εργασία αναδεικνύει την αναγκαιότητα της θεωρητικής ενίσχυσης της διασύνδεσης της laquoστάσης υψηλής εικονικής ευmicroένειαςraquo ή laquoστάσης απατηλής οικειότηταςraquo microε τη διαδικασία της εmicroβάθυνσης και του εmicroπλουτισmicroού του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σύγχρονη σχολική πράξη Μέχρι σήmicroερα η laquoστάση εικονικής ευmicroένειαςraquo έχει αναγνωριστεί στο πλαίσιο επικοινωνιακών περιστάσεων που αφορούν κατά κανόνα το σύγχρονο δηmicroοσιογραφικό και πολιτικό λόγο Έχει δε οριστεί ως η έντεχνη και συστηmicroατική απόπειρα των επικοινωνητών να εmicroφανίζονται microέσω συγκεκριmicroένων γλωσσικών πρακτικών ως πρόσωπα προσηνή στους επικοινωνούmicroενους microε στόχο την υπηρέτηση σκοπιmicroοτήτων ιδεολογικού και εmicroπορευmicroατικού χαρακτήρα Για την ουσιαστική ένταξη των πρακτικών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού στη σχολική πράξη προϋποτίθεται πέραν της διαρκούς εξοικείωσης των εκπαιδευτικών microε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού και των πολυγραmicromicroατισmicroών η αποκάλυψη στους έmicroψυχους συντελεστές της εκπαιδευτικής διαδικασίας των γλωσσικών τρόπων κατασκευής της laquoστάσης εικονικής ευmicroένειαςraquo Η στάση αυτή συγκροτείται microέσω της υιοθέτησης ιδιωmicroατικών ή διαλεκτικών λεκτικών microορφικών στοιχείων της αναγωγής του ιδιωτικού στοιχείου στη δηmicroόσια σφαίρα της ρητής και υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας της αmicroφισβήτησης και της έκφρασης συmicroπαράταξης από την πλευρά των φορέων του λόγου microε το κοινό της αποτύπωσης στο λόγο της κυριαρχίας του συναισθήmicroατος κλπΗ δείξη και επισήmicroανση των προαναφερθέντων γλωσσικών τρόπων κατασκευής της στάσης απατηλής ευmicroένειας που διατρέχει αρκετά είδη κοινωνικών λόγων microπορεί να ευαισθητοποιήσει γλωσσικά και ιδεολογικά το microαθητή στην εmicroβάθυνση και στην εκφραστική ικανότητα της κριτικής σκέψης στην επιδίωξη της ανατροφοδότησης των δηmicroόσιων λόγων και στην ανάληψη δράσεων από τον ίδιο το microαθητή ως laquoδιαmicroορφωτήraquo και laquoπαίκτηraquo της επικοινωνίας στη διδακτική πράξη και εν γένει σε διαφορετικά γλωσσικά περιβάλλοντα του κοινωνικού και διαπροσωπικού γίγνεσθαι των microαθητών

σελ 26 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

Μ Λιάκου Θ Σκούρα Μ ΓαβριηλίδουΕφαρmicroογή της λειτουργικής γραmicromicroατικής στην ανάγνωση κειmicroένουΓλώσσα και κοινωνία είναι αδιαχώριστες έννοιες ldquoΚανένα από αυτά δεν υπάρχει χωρίς το άλλο δεν microπορεί να υπάρχει κοινωνικό άτοmicroο χωρίς γλώσσα ούτε γλώσσα χωρίς κοινωνικό άτοmicroοrdquo (Halliday 1978) Στόχος του σχολείου είναι να διευρύνει το λειτουργικό δυναmicroικό της γλώσσας των microαθητών γεγονός που σηmicroαίνει ότι οι microαθητές πρέπει να την αποκτήσουν Η ικανότητα να ελέγχουν τις ποικίλες λειτουργικά διαφοροποιηmicroένες microορφές της γλώσσας που χρησιmicroοποιούνται στην κοινωνία καθώς και το σύστηmicroα σηmicroασιών που πραγmicroατώνεται από τύπους και νοήmicroατα της που διαmicroορφώνονται ανάλογα microε το κοινωνικό - πολιτισmicroικό πλαίσιο microέσα στο οποίο λειτουργούν αποτελούν την έννοια της λειτουργικής γραmicromicroατικής Στην κοινωνία υπάρχουν διάφοροι τύποι ldquoγλώσσαςrsquorsquo Η ανάπτυξη της ικανότητας ελέγχου των ποικίλων διαφοροποιηmicroένων τύπων της γλώσσας που χρησιmicroοποιούν οι microαθητές δια microέσου της λειτουργικής γραmicromicroατικής στο πλαίσιο της δουλειάς του σχολείου πραγmicroατοποιείται microε διαφορετικά είδη κειmicroένων αλλά και microε ειδικά διαmicroορφωmicroένους τρόπους διδασκαλίας Η λειτουργική γραmicromicroατική χρησιmicroοποιεί κάθε στοιχείο του κειmicroένου δοmicroεί διατηρεί και microεταβάλει την κοινωνική πραγmicroατικότητα Η λειτουργική γραmicromicroατική αποτελεί τη βάση για την παιδαγωγική προσέγγιση που στηρίζεται στα κειmicroενικά είδη Στην παρούσα εργασία στα πλαίσια αυτής της προσέγγισης οι microαθητές διδάχθηκαν πώς κατασκευάζονται τα διαφορετικά στοιχεία της δοmicroής κάθε κειmicroενικού είδους από τη γραmicromicroατική καθώς και τρόπους απόκτησης ικανοτήτων κατανόησης και παράγωγής των κειmicroενικών πρακτικών και της ρητορικής δοmicroής των ποικίλων κειmicroενικών ειδών διαmicroέσου διαφορετικών αλλά και κατάλληλων microαθησιακών στόχων

ΜΖ Φουντοπούλου Τεχνικές ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου υποστηρικτικές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Διδακτικά παραδείγmicroατα από τα Οmicroηρικά Έπη και από τη Θεmicroατογραφία Λυκείου H σύνδεση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microε το microάθηmicroα των αρχαίων ελληνικών είναι microία από τις νέες διδακτικές επιδιώξεις που αναδύεται από τα κανονιστικά κείmicroενα πλαισίωσης της διδακτικής και microαθησιακής προσέγγισής του Στο Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος στο Γυmicroνάσιο αλλά και στις Οδηγίες για τη διδασκαλία του microαθήmicroατος στο Λύκειο επισηmicroαίνεται η υιοθέτηση των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού κατά τη σύνταξη των θεσmicroικών αυτών κειmicroένων Μία από τις τεχνικές εξάλλου που προτείνεται για την καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού είναι η ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων στους microαθητές microε τρόπο ώστε αυτοί να είναι σε θέση όχι microόνο να κατανοούν το κείmicroενο αλλά και να το συν-διαmicroορφώνουν microέσω microιας διαδικασίας αλληλόδρασης ανάmicroεσα στους ίδιους στο κείmicroενο και το περικείmicroενό του και τον εκπαιδευτικό-καθοδηγητή αλλά και συν-ερευνητήΞεκινώντας από την ανάγκη εφαρmicroογής και υιοθέτησης των παραπάνω κατευθύνσεων που το Πρόγραmicromicroα Σπουδών του microαθήmicroατος των αρχαίων ελληνικών χαράσσει η εισήγησή microας επικεντρώνεται στην παρουσίαση τεχνικών ανάγνωσης του αρχαιοελληνικού κειmicroένου οι οποίες συmicroβάλλουν στην καλλιέργεια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού

σελ 27 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

Η πρώτη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά σε microια microεικτού τύπου ανάγνωση του οmicroηρικού κειmicroένου στο Γυmicroνάσιο από το φιλόλογο η οποία δεν είναι συνεχής αλλά διακοπτόmicroενη και στην οποία εmicroπεριέχονται στοιχεία όπως η ενεργοποίηση προηγούmicroενων γνώσεων αλλά και εmicroπειριών των microαθητών η σταδιακή επιλογή του ύφους της ανάγνωσης microε βάση στοιχεία του κειmicroένου η συνεχής αναζήτηση της laquoεπιτυχούςraquo ανάγνωσης ώστε να διαmicroορφωθεί το κατάλληλο συναισθηmicroατικό αλλά και επικοινωνιακό κλίmicroα που εκπέmicroπει το κείmicroενοΗ δεύτερη από τις προτεινόmicroενες εδώ τεχνικές αφορά στην ανάγνωση του laquoάγνωστουraquo αρχαιοελληνικού κειmicroένου στο Λύκειο microε βάση τις αρχές της λογικής και χρονικής ακολουθίας των νοηmicroάτων του τις οποίες οι ίδιοι οι microαθητές laquoανακαλύπτουνraquo και laquoαναδεικνύουνraquo ανατρέποντας και υπερβαίνοντας τη συmicroβατική σειρά των νοηmicroάτων

ΣΑΒΒΑΤΟ 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (απογευmicroατινή συνεδρία) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙΙ

Α Μιχάλης Κριτική ανάλυση λόγου δυνατότητες και προβλήmicroατα εφαρmicroογής της στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασίαΈνας από τους βασικούς άξονες των νέων προγραmicromicroάτων σπουδών της ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση είναι η καλλιέργεια πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μία από τις διαστάσεις του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών που έχει συmicroπεριληφθεί στα νέα προγράmicromicroατα σπουδών είναι η συmicromicroετοχή των microαθητών σε διαδικασίες κριτικής ανάλυσης λόγου (critical discourse analysis) Η επιδίωξη του κριτικού γραmicromicroατισmicroού των microαθητών γενικότερα και η κριτική ανάλυση λόγου ειδικότερα συνιστούν microέσο ανανέωσης της γλωσσοεκπαιδευτικής διαδικασίας στον ελλαδικό χώρο και ευθυγράmicromicroισης των στόχων και των microεθόδων της διδασκαλίας της γλώσσας microε τις διεθνείς θεωρητικές αναζητήσεις και πρακτικές Ωστόσο η κριτική ανάλυση λόγου τόσο σε θεωρητικό επίπεδο όσο και στο πλαίσιο της εφαρmicroογής της στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συγκεκριmicroένα προβλήmicroαταα) η κριτική ανάλυση κειmicroένων συνιστά διαδικασία ερmicroηνείας των γλωσσικών επιλογών του συγγραφέα σε σχέση microε το κοινωνικό πολιτισmicroικό ιδεολογικό και αξιακό πλαίσιο παραγωγής του κειmicroένου Η ερmicroηνεία έχει έντονα υποκειmicroενικό χαρακτήρα λόγω των πεποιθήσεων ή των προκαταλήψεων του ερmicroηνευτή (readers pretextual assumptions) microε αποτέλεσmicroα τη συναγωγή εσφαλmicroένων συmicroπερασmicroέτων (functinal fallacy)β) τα βασικότερα πρότυπα κειmicroενικής γραmicromicroατικής που χρησιmicroοποιούνται ως βάση ή ως εργαλεία κριτικής ανάλυσης των κειmicroένων (όπως η συστηmicroική λειτουργική γραmicromicroατική) ενώ διαθέτουν περιγραφική επάρκεια από πολλούς ερευνητές θεωρείται ότι δε χαρακτηρίζονται σε όλο τους το εύρος από ερmicroηνευτική επάρκεια καθώς δε αξιοποιούν αποτελεσmicroατικά το επικοινωνιακό συγκείmicroενο και τους πραγmicroατολογικούς όρους παραγωγής του κειmicroένου στις αναλύσεις τουςΣτο πλαίσιο της παρούσας εισήγησης επιχειρείται ανάδειξη των προβληmicroάτων εφαρmicroογής της κριτικής ανάλυσης λόγου στη γλωσσοεκπαιδευτική διαδικασία microέσω εφαρmicroογής του θεωρητικού προτύπου σε συγκεκριmicroένα κείmicroενα των σχολικών εγχειριδίων του γυmicroνασίου και του λυκείου και σε αυθεντικά κείmicroενα δηmicroοσιογραφικού και επιστηmicroονικού λόγου Επίσης υποβάλλονται προτάσεις επίλυσης των προβληmicroάτων που παρατηρήθηκαν

σελ 28 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

Σ Κοντοβούρκη amp Ε Ιωαννίδου Κατασκευές κριτικού γραmicromicroατισmicroού στον λόγο Κύπριων εκπαιδευτικών σταθερές και microετατοπίσεις κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής ενός Προγράmicromicroατος ΣπουδώνΗ παρούσα εργασία εστιάζει στις εννοιολογήσεις εκπαιδευτικών δηmicroοτικής εκπαίδευσης σχετικά microε την έννοια του κριτικού γραmicromicroατισmicroού όπως αυτή είχε εισαχθεί στο κυπριακό εκπαιδευτικό σύστηmicroα microέσω του Προγράmicromicroατος Σπουδών (ΠΣ) για τη Νέα Ελληνική Γλώσσα (Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισmicroού 2010) Συγκεκριmicroένα ανιχνεύει πώς ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός είχε κατασκευαστεί στο λόγο εκπαιδευτικών κατά τα πρώτα στάδια εφαρmicroογής του ΠΣ (2011-2013) και επιχειρεί να αναδείξει ιδεολογικές τοποθετήσεις και microετατοπίσεις στις αντιλήψεις και εφαρmicroογές των εκπαιδευτικών κατά τη διάρκεια των δυο αυτών χρόνων Η εργασία αντλεί θεωρητικά από κοινωνιογλωσσολογικές προσεγγίσεις λόγου (πχ Gal amp Woolard 1995bull Gee 2005) οι οποίες επιτρέπουν την ερmicroηνεία των δηλώσεων των εκπαιδευτικών ως πλαισιωmicroένων γλωσσικών πρακτικών και ως εκφράσεων τάσεων και συνηθειών του ευρύτερου ιστορικο-πολιτικού πλαισίου Δεδοmicroένα συλλέχθηκαν microέσω ηmicroιδοmicroηmicroένων συνεντεύξεων microε 110 εκπαιδευτικούς που επιλέγηκαν microέσω σκόπιmicroης και βολικής δειγmicroατοληψίας Θεmicroατική ανάλυση των δεδοmicroένων και ανάλυση λόγου σε επιλεγmicroένες συνεντεύξεις ανέδειξαν κοινούς τόπους στην εννοιολόγηση του κριτικού γραmicromicroατισmicroού (πχ σηmicroασία αποδόmicroησης αντιπαραβολή κειmicroένων) αλλά και πολλαπλά νοήmicroατα σε άλλες πτυχές (πχ έννοια κειmicroενικού είδους ταύτιση microε κριτική σκέψη) Ανέδειξαν επίσης οmicroοιότητες και διαφοροποιήσεις στον τρόπο που εκπαιδευτικοί εφάρmicroοζαν ή όχι προγράmicromicroατα γλωσσικής διδασκαλίας κατά το πρώτο και δεύτερο έτος σταδιακής εφαρmicroογής του ΠΣ Τέλος τα δεδοmicroένα κατέδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί κινούνταν σε ένα συνεχές microεταξύ θετικών στάσεων και επιφυλάξεων τονίζοντας κυρίως τις ανάγκες τους σε πρακτικά ζητήmicroατα εφαρmicroογής του προγράmicromicroατος Η παρούσα εργασία πραγmicroατεύεται αυτά τα σηmicroεία συζητώντας παράλληλα συνεπαγωγές για την έννοια της αλλαγής στο γλωσσικό microάθηmicroα τον ρόλο των εκπαιδευτικών σε αυτή και την ανάπτυξή τους ως κριτικά εγγράmicromicroατων παιδαγωγών

Ε Γκένιου Ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός στα νέα Αναλυτικά Προγράmicromicroατα Σπουδών Δηmicroοτικού για τη ΛογοτεχνίαΤα νέα αναλυτικά προγράmicromicroατα σπουδών (ΑΠΣ) της Ελλάδας για τη λογοτεχνία στο δηmicroοτικό (2011) δείχνουν να διαπνέονται ndashmicroεταξύ άλλων- από την εκπαιδευτική πρόταση του Κριτικού ΓραmicromicroατισmicroούΗ παρούσα microελέτη εξετάζει εάν ο γενικός σκοπός του νέου ΑΠΣ για τη λογοτεχνία ο οποίος στηρίζεται ρητά στη θεωρία του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού microεταφράζεται σε πιο συγκεκριmicroένους σκοπούς και στόχους microε τον ίδιο προσανατολισmicroό που θα δικαιολογούσαν τη διατύπωσή του ως έχει Επιχειρείται επίσης να διερευνηθεί εάν εκφράζεται στο ΑΠΣ η διάσταση της κοινωνικής αναδόmicroησης ndashως ιδεολογικής συνιστώσας του Κριτικού Γραmicromicroατισmicroού- microε αντίστοιχη διατύπωση σκοπών και στόχωνΓια την ανάλυση των αναλυτικών προγραmicromicroάτων της λογοτεχνίας χρησιmicroοποιείται η microέθοδος της θεmicroατικής ανάλυσης περιεχοmicroένου Οι σκοποί και οι στόχοι που αναφέρονται α) στο θεωρητικό microέρος και β) στις θεmicroατικές ενότητες των τάξεων Βrsquo και Εrsquo κατηγοριοποιούνται στις τέσσερις κατηγορίες του Eisner ανάλογα microε τον ιδεολογικό προσανατολισmicroό που εκφράζουν

σελ 29 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

Η ανάλυση του κατευθυντήριου σκοπού των γενικών σκοπών και των ειδικών στόχων (σύmicroφωνα microε την κλίmicroακα διαβάθmicroισης σκοπών της Moumlller) καταδεικνύει πως υπάρχει microεγάλη διάσταση προσανατολισmicroών τόσο microεταξύ των επιπέδων της σκοποθεσίας (κατευθυντήριος σκοπός-γενικοί σκοποί) όσο και microεταξύ των θεωρητικών διακηρύξεων του προγράmicromicroατος σπουδών και των συγκεκριmicroένων προθέσεων για την πραγmicroατική διδασκαλία Παρατηρείται ότι ακόmicroη και στα σηmicroεία που αναφέρονται σκοποί και στόχοι προσανατολισmicroένοι στον Κριτικό Γραmicromicroατισmicroό απουσιάζει η χροιά της κοινωνικής αναδόmicroησης Η ανάπτυξη της laquoκριτικής συνείδησηςraquo όπως δηλώνεται στον κατευθυντήριο σκοπό εκφυλίζεται τελικά στην ανάπτυξη της laquoκριτικής σκέψηςraquo εγείροντας προβληmicroατισmicroούς αναφορικά microε τη δυνατότητα microιας εναλλακτικής εκπαίδευσης -και εναλλακτικών Λόγων- εν microέσω παγιωmicroένων εκπαιδευτικών λειτουργιών

Δ Κουτσογιάννης Κριτικοί γραmicromicroατισmicroοί διεθνής εmicroπειρία και ελληνική πραγmicroατικότηταΗ διεθνής εmicroπειρία δείχνει ότι ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός πραγmicroατώνεται microε πολλές και διαφορετικές εκδοχές στις ποικίλες σχολές σκέψης και στα διάφορα εκπαιδευτικά συστήmicroατα Με δεδοmicroένη την ποικιλότητα αυτή είναι σηmicroαντικό να διερευνηθεί ποια microπορεί να είναι η ελληνική εκδοχή (ή εκδοχές) και γιατί Το πρώτο microέρος της ανακοίνωσης εστιάζει σε microια κριτική ανασκόπηση των ποικίλων προτάσεων που έχουν διατυπωθεί διεθνώς επισηmicroαίνοντας επιγραmicromicroατικά τα κυριότερα προβλήmicroατα που αναδεικνύονται Η βαρύτητα δίνεται στο να αναδειχθεί κυρίως η αποσπασmicroατικότητα και αντιφατικότητα των ποικίλων εκδοχών Στο δεύτερο microέρος η εστίαση microεταφέρεται στην ελληνική πραγmicroατικότητα και επισηmicroαίνονται οι ενδεχόmicroενες συνέπειες από τη γενική χρήση του όρου ή κάποιας εκδοχής του χωρίς σοβαρή ανάλυση της πρόσφατης εmicroπειρίας από την εισαγωγή καινοτοmicroιών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηmicroα και ιδιαίτερα στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας Με αφετηρία την εmicroπειρία αυτή επιχειρείται να διατυπωθεί πρόταση που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή όσο και την ελληνική εmicroπειρία

σελ 30 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Α Καπραβέλου Η γλώσσα της εργατικής τάξης ως microέρος των κοινωνικών-εκπαιδευτικών ανισοτήτωνΤο οικονοmicroικό και κοινωνικό περιβάλλον επιδρά στις γλωσσικές δεξιότητες δηλαδή στην προφορά και στα ιδιώmicroατα στο λεξιλόγιο στην πολύπλοκη φραστική δοmicroή στην αφαιρετική σκέψη στην ευχέρεια λόγου στην ευρηmicroατικότητα της γλώσσας στην οργάνωση των νοητικών ικανοτήτων Η εργατική τάξη microπορεί να microιλήσει microια απλή κοινή γλώσσα όχι microια επεξεργασmicroένη microε laquomicroεγάλο φάσmicroα λεκτικών δυνατοτήτωνraquo (Bernstein 1958 400) ενώ η αστική τάξη γνωρίζει και τις δύο γλώσσες Η γλωσσική χρήση από την εργατική τάξη διέπεται από α) συχνή χρήση σύντοmicroων απλών ηmicroιτελών προτάσεων φτωχής σύνταξης απλών συνδέσmicroων που επαναλαmicroβάνονται β) σπάνια ή άκαmicroπτη χρήση δευτερευουσών προτάσεων ουσιαστικών επιθέτων επιρρηmicroάτων απρόσωπων αντωνυmicroιών γ) δυσκολία ολοκλήρωσης του θέmicroατος που καθιστά το περιεχόmicroενο ασύνδετο δ) χρήση λαϊκών εκφράσεων χωρατών και αργκό ε) περιορισmicroένα επιχειρήmicroατα microε επίκληση στη λογική καταφυγή στην ισχύ ή στο συναίσθηmicroα και χρήση κοινοτοπιών στ) γλώσσα της συναίνεσης όχι της διαπραγmicroάτευσης της ατοmicroικής υπεροχής και κυριαρχίας Το σύστηmicroα επικοινωνίας της εργατικής τάξης δεν είναι microειωτικό σε σχέση microε την αστική αλλά χρηστικό στο συγκεκριmicroένο κοινωνικό περιβάλλον Εντούτοις δεν βρίσκεται σε αντιστοιχία προς τις σχολικές απαιτήσεις Η γνώση microόνον της κοινής γλώσσας και όχι της επεξεργασmicroένης έχει ανυπολόγιστες επιπτώσεις στην επαγγελmicroατική εξέλιξη των παιδιών από χαmicroηλά στρώmicroατα λόγω της σχολικής αποτυχίας αλλά και της microηχανιστικής γλωσσικής εκmicroάθησης κατrsquo επέκταση των περιορισmicroένων ελευθεριών του ατόmicroου από την κλειστότητα του λόγου του Προτείνονται ολιγοmicroελή τmicroήmicroατα και συστηmicroατική γλωσσική εξάσκηση για τα παιδιά της εργατικής τάξης καθώς και κοινή διδασκαλία microε τα παιδιά της αστικής τάξης

Δ Πατρωνίδου Γλωσσική εκπαίδευση και συγκρότηση έθνους ndash κράτους το παράδειγmicroα της Βουλγαρίας κατά το Βrsquo Παγκόσmicroιο ΠόλεmicroοΣκοπός της εργασίας αυτής είναι να συmicroβάλει στη γενικότερη συζήτηση σχετικά microε τον τρόπο microε τον οποίο η εκπαιδευτική ndash γλωσσική πολιτική προσεγγίζει τη γλώσσα και το ρόλο της microέσα στην κοινωνία και σχετικά microε τους στόχους που επιδιώκει σε γλωσσικό πολιτικό και οικονοmicroικό επίπεδο Επιλέχτηκε ως παράδειγmicroα η χρήση της laquoεθνικήςraquo γλώσσας από το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας ως microέσου εθνικής οmicroογενοποίησης του πληθυσmicroιακού σώmicroατος που κατοικεί εντός των συνόρων του διευρυmicroένου ndash από τις συγκυρίες του Β΄ Παγκόσmicroιου Πολέmicroου ndashβουλγαρικού κράτους και ως microέσου σύmicroπηξης εθνικών ταυτοτήτων Συγκεκριmicroένα στην παρούσα έρευνα εξετάζεται ο γραπτός λόγος του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας της Βουλγαρίας στα αναλυτικά προγράmicromicroατα και στις λεπτοmicroερείς οδηγίες διδασκαλίας του γλωσσικού microαθήmicroατος κατά την κρίσιmicroη τριετία 1941-1944 Πρόκειται δηλαδή για microια διερευνητική προσέγγιση συγκεκριmicroένων πρακτικών γραmicromicroατισmicroού microε σκοπό να αποκαλυφθούν οι ιδεολογικές θέσεις που εκφράζονται και οι βάσεις θεσmicroικής ισχύος που διασφαλίζονται ή αmicroφισβητούνται (Baynham 2000325) Αυτή η διερεύνηση του γραmicromicroατισmicroού ως τοποθετηmicroένης κοινωνικής πρακτικής microεθοδολογικά στηρίζεται στην Κριτική Ανάλυση Λόγου (Fairclough 1996) και δίνει έmicroφαση στη διεπίδραση κειmicroένου και πρακτικής προβάλλοντας τρεις βασικές διαστάσεις της γλώσσας η

σελ 31 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

γλώσσα ως κείmicroενο η γλώσσα ως κοινωνική διαδικασία η γλώσσα ως κοινωνική πρακτική (Baynham 2000) Το υλικό της έρευνας προέρχεται κυρίως από πρωτογενείς αδηmicroοσίευτες αρχειακές πηγές που αντλήθηκαν από τα αρχεία του βουλγαρικού Υπουργείου Εθνικής Παιδείας στο Κεντρικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Σόφια αλλά και από το έντυπο όργανο του Υπουργείου τη Σχολική Επιθεώρηση που φυλάσσεται στη Εθνική Βιβλιοθήκη Κύριλλου και Μεθόδιου στη Σόφια

Ε Ψαριανός Η Κριτική Παιδαγωγική του John Dewey Ε H κριτική Παιδαγωγική θεmicroελιώνεται στις παιδαγωγικές παρατηρήσεις των Dewey Freire Gramsi Althusser Apple Bourdieu και άλλων Πρεσβεύει την ανάγκη ανανέωσης του σχολείου την ανάδυση ενός νέου παιδαγωγικού λόγου διδάσκοντας και εφαρmicroόζοντας τις γνώσεις και ικανότητες της κριτικής ιδιότητας του πολίτη Χρησιmicroοποιεί αποκλειστικά διαλογική προσέγγιση της γνώσης και δηmicroιουργεί νέες microορφές γνώσης microε έmicroφαση στη διάρρηξη των επιστηmicroονικών συνόρων Θεωρεί τους εκπαιδευτικούς laquoαναmicroορφωτές διανοούmicroενουςraquo που επιδιώκουν τον laquoκριτικό γραmicromicroατισmicroόraquo ο οποίος αναφέρεται στην κατανόηση και στον έλεγχο όλων των σφαιρών της κοινωνικής ζωής Εξελίσσεται εποmicroένως σε microια microορφή πολιτισmicroικής πολιτικής που αναπτύσσει microια γλώσσα κριτικής αλλά και microια γλώσσα δυνατότητας Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού έχει ως βασικό στόχο τη διαmicroόρφωση ενεργών πολιτών που να διεκδικούν δηmicroοκρατικά τα δικαιώmicroατά τους και να πολεmicroούν κάθε microορφής κοινωνικό αποκλεισmicroό Ο απώτερος στόχος της κριτικής παιδαγωγικής είναι να προετοιmicroάσει τους microαθητές να συmicromicroετάσχουν στον αγώνα για microια δηmicroοκρατική δηmicroόσια ζωή Να δηmicroιουργήσει κριτικούς και όχι απλώς καλούς πολίτες οι οποίοι αντιστέκονται στην ανισότητα και την αδικία Ο John Dewey απέρριψε την παραδοσιακή θεώρηση για τη microάθηση και τη διδασκαλία και διατύπωσε microια σειρά νέων αρχών για ένα σχολείο ανοιχτό στη δηmicroοκρατική κοινωνία εγκαινιάζοντας microια καινούργια εποχή στη παιδαγωγική Σκοπός της εργασίας είναι η επανεκτίmicroηση της κριτικής παιδαγωγικής microέσω της ντιουϊανής εκπαιδευτικής φιλοσοφίας φιλοδοξώντας την αποτύπωση των συστατικών στοιχείων της και επαναπροσδιορίζοντας το ρόλο του σχολείου στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγmicroατικότητα

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία Ι) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Θ ΑγάπογλουΟ κριτικός γραmicromicroατισmicroός ως χειραφετητική πρακτική γραmicromicroατισmicroού σε τάξεις υποδοχήςΜία βασική πρόκληση που αντιmicroετωπίζει το εκπαιδευτικό σύστηmicroα είναι η υπέρβαση της αφοmicroοιωτικής λογικής που το διαπνέει σχετικά microε την εκπαίδευση microαθητώντριών microε διαφορετικό γλωσσικό και πολιτισmicroικό υπόβαθρο Aπό το 1996 ιδρύονται Τάξεις Υποδοχής οι οποίες έχουν ως σκοπό να παρέχουν υποστήριξη στο γλωσσικό microάθηmicroα Ωστόσο το microοντέλο εmicroβύθισης που ακολουθείται ως προς την εκmicroάθηση της δεύτερης γλώσσας και η επίmicroονη διάθεση για ένταξη αυτών των παιδιών στον κυρίαρχο πολιτισmicroό microέσω των ειδικών σχολικών εγχειριδίων παρεmicroποδίζουν τη δυνατότητα ανάπτυξης τόσο microίας ενεργητικής διγλωσσίας λόγω της έλλειψης εκmicroάθησης της microητρικής τους γλώσσας όσο και ενός χώρου έκφρασης της ετερότητας

σελ 32 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

πολυπρισmicroατικής θεώρησης της πραγmicroατικότητας και καλλιέργειας microίας υγιούς διπολιτισmicroικής ταυτότητας Δεδοmicroένου ότι η αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστηmicroα microπορεί να προκύψει όχι microόνο από την κορυφή αλλά και από τη βάση ως εκπαιδευτικοί έχουmicroε τη δύναmicroη να microετασχηmicroατίσουmicroε την κατάσταση και να υιοθετήσουmicroε κατάλληλες παιδαγωγικές πρακτικές που θα λειτουργήσουν ως microηχανισmicroός υπέρβασης της αφοmicroοιωτικής λογικής Στη συγκεκριmicroένη ανακοίνωση γίνεται microία επισκόπηση της εκπαιδευτικής κατάστασης των microαθητώντριών microε διαφορετικό πολιτισmicroικό υπόβαθρο και των δυνατοτήτων για σχολική επιτυχία και ενδυνάmicroωση τόσο στις τυπικές τάξεις όσο και στις Τάξεις Υποδοχής και στη συνέχεια προτείνονται δραστηριότητες εφαρmicroογής κριτικού γραmicromicroατισmicroού που χρησιmicroοποιήθηκαν στην Τάξη Υποδοχής της ερευνήτριας και είχαν θετικά αποτελέσmicroατα Κύριος στόχος της ανακοίνωσης είναι να αναδείξει τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο τον τρόπο microε τον οποίο εν τέλει ο κριτικός γραmicromicroατισmicroός microπορεί να συmicroβάλλει προς αυτήν την κατεύθυνση αφού συνδέεται άmicroεσα microε την κατάκτηση δεξιοτήτων γραmicromicroατισmicroού και παράλληλα έχει ως απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάmicroωση

Α Xατζηνικολάου Σχεδιασmicroός και υλοποίηση πρακτικών γραmicromicroατισmicroού ως κοινωνική και πολιτική δόmicroηση της διδασκαλίας microε παιδιά Ροmicroά του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγηση θα επιχειρήσω να αναδείξω τις κοινωνικές και πολιτικές διαδικασίες του γραmicromicroατισmicroού στη σχολική τάξη ως microια καθηmicroερινή διαδικασία παρέmicroβασης Για την υποστήριξη της θέσης αυτής θα επιλέξω να χρησιmicroοποιήσω δυο παραδείγmicroατα κειmicroένων παρέmicroβασης Τα κείmicroενα έχουν παραχθεί από τα παιδιά Ροmicroά της τάξης υποδοχής του σχολείου Η δηmicroοσιοποίησή του ενός προκάλεσε ένα πλούσιο λόγο στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ και ταυτόχρονα διαmicroόρφωσε αναγκαστικά το πλαίσιο θεσmicroικών παρεmicroβάσεων microε πολιτικές και οικονοmicroικές διαστάσεις Τέλος στην εισήγηση θα προσπαθήσω να διατυπώσω ndashνα θίξω- κάποιες εκτιmicroήσεις για το microέλλον των γραmicromicroατισmicroών ως κριτικής αναστοχαστικής διαδικασία στην σχολική πραγmicroατικότητα laquoΓίνε εσύ η αλλαγή που επιθυmicroείς να δεις στον κόσmicroοraquo (Μαχάτmicroα Γκάντι)

Γ Χατζηπαύλου amp Ά ΧατζηνικολάουΓραmicromicroατισmicroοί γυναικών Ροmicroά microητέρων laquoαναλφάβητωνraquo στο σχολείο του Δενδροποτάmicroου ΘεσσαλονίκηςΣτην εισήγησή microας microέσα από κείmicroενα που παρήγαγαν γυναίκες Ροmicroά αναδεικνύουmicroε τη σηmicroασία του γραmicromicroατισmicroού στην καθηmicroερινή διαδικασία για τη συνειδητοποίηση (κατά Φρέιρε) Ο γραmicromicroατισmicroός στο πλαίσιο της εισήγησης εκλαmicroβάνεται ως microια διαδικασία παρέmicroβασης στο σύνολο της ζωής των Ροmicroά Η παρέmicroβαση αυτή έχει στόχο την εmicroπέδωση και ενδυνάmicroωση της ιδιότητας του πολίτη στη συγκεκριmicroένη κοινωνική οmicroάδα (όπου οmicroάδα είναι ταυτόχρονα οι γυναίκες Ροmicroά και οι εκπαιδευτικοί) και συνάmicroα τη συνειδητοποίηση της αξίας της εκπαίδευσης Βασικός πυλώνας της συνειδητοποίησης σε πρώτη φάση είναι η ερmicroηνεία των συνθηκών οι οποίες διαmicroορφώνουν και ενισχύουν τα πλαίσια των κοινωνικών αποκλεισmicroών και των ρατσισmicroών και σε επόmicroενη φάση η από κοινού ανάδειξη και διεκδίκηση του δικαιώmicroατος των Ροmicroά στην εκπαίδευση ως σηmicroαντικού θεσmicroικού παράγοντα συνειδητοποίησης και καταπολέmicroησης των φαινοmicroένων που προαναφέρουmicroε

σελ 33 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ Ι

Ν Μουράτογλου amp Π Τσιρώνη Η κατάκτηση του ακαδηmicroαϊκού γραmicromicroατισmicroού στην ελληνική τριτοβάθmicroια εκπαίδευση το παράδειγmicroα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘΗ έννοια του γραmicromicroατισmicroού απασχόλησε και απασχολεί πολλούς ερευνητές του πεδίου καθώς αποτελεί ένα microείζον κοινωνικό θέmicroα Ειδικότερα ο γραmicromicroατισmicroός συνιστά microια κοινωνική πρακτική (Street 1984) που συντελείται σε πολλαπλά επίπεδα συγκροτώντας microε αυτόν τον τρόπο επιmicroέρους διαφοροποιήσεις Η παρούσα έρευνα εστιάζει στον ακαδηmicroαϊκό γραmicromicroατισmicroό έννοια που αναφέρεται στις επικοινωνιακές δεξιότητες που οφείλουν να αναπτύξουν οι νέοι φοιτητέςφοιτήτριες προκειmicroένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις του πανεπιστηmicroιακού χώρου και να ολοκληρώσουν microε επιτυχία τις σπουδές τους (Μητσικοπούλου 2001) Όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες η εξοικείωση των φοιτητών microε τον ακαδηmicroαϊκό λόγο είναι στενά συνδεδεmicroένη microε την επιτυχία τους στον ακαδηmicroαϊκό χώρο (Chafe 1985 amp Tannen 1985) Εποmicroένως κρίθηκε ενδιαφέρουσα η microελέτη των απόψεων των φοιτητών για τον όρο των διαστάσεων που αυτός περιλαmicroβάνει καθώς και του βαθmicroού κατάκτησής του από microέρους τους Η έρευνα βρίσκεται σε εξέλιξη ενώ δείγmicroα της αποτελούν φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ Στο σηmicroείο αυτό οφείλουmicroε να τονίσουmicroε πως αναmicroένεται να διαπιστωθεί microια διαφοροποίηση των αποτελεσmicroάτων microεταξύ των απόψεων των σπουδαστών που φοιτούν σε ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα τmicroήmicroατα αντιστοίχως Για τη συλλογή των δεδοmicroένων κατασκευάστηκε ερωτηmicroατολόγιο που περιελάmicroβανε ερωτήσεις ανοιχτού και κλειστού τύπου ενώ η διανοmicroή του ξεκίνησε στις αρχές του Σεπτέmicroβρη

Ε Ανδρεαδέλλη Α Ιωαννίδου Ε Τσιουπλή Π ΦωκάΚριτικός γραmicromicroατισmicroός στα microουσεία σύγχρονης τέχνηςΗ τέχνη στη διαχρονική και στη σύγχρονη διάσταση της είναι παράγοντας διαmicroόρφωσης του ιστορικού γίγνεσθαι και αντανάκλαση της εκάστοτε ιστορικής πραγmicroατικότητας Οι σχέσεις της τέχνης και της εκπαίδευσης microέσα από τη microορφή της microουσειακής εκπαίδευσης συmicroβάλλει στη εκτίmicroηση των πολιτισmicroικών αγαθών της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς και στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτισmicroικής πραγmicroατικότητας που τη δηmicroιούργησε Η microάθηση στο microουσείο είναι διαφορετική από την τυπική microάθηση άρα και οι εκπαιδευτικές διαδικασίες στα microουσεία διαφέρουν από αυτές που υλοποιούνται στην εκπαιδευτική πράξη εφόσον οι στόχευση τους είναι εκτός από ψυχαγωγική και χειραφετητική Η τέχνη όπως αυτή κωδικοποιείται προβάλλεται και επιλέγεται στους χώρους των microουσείων αποτελεί προνοmicroιακό πεδίο εφαρmicroογής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Μέσα από την υλοποίηση microίας προσανατολισmicroένης στον κριτικό γραmicromicroατισmicroό ερευνητικής εργασίας σε Λύκειο της Θεσσαλονίκης microε θέmicroα τα laquoΜουσεία Σύγχρονης Τέχνηςraquo επιδιώχθηκε η κριτική συνειδητοποίηση εκ microέρους των microαθητών των παραγόντων που οριοθετούν και καθορίζουν το πεδίο της σύγχρονης τέχνης Το δίπολο laquomicroουσειακός χώροςraquo και laquoεκθέmicroαταraquo αποτέλεσαν τους άξονες για την αποκάλυψη των ιδεολογικών παραmicroέτρων της τέχνης Μέσα από δράσεις εργασίες και επισκέψεις στα microουσεία οι microαθητές αποπειράθηκαν να ιχνηλατήσουν τα όρια της ελευθερίας της σύγχρονης τέχνης την αποκωδικοποίηση των έργων τέχνης και την ιδεολογική τους διάσταση Τα στοιχεία δηλαδή που επέτρεψαν να αποδοθεί ο όρος laquoέργο τέχνηςraquo σε αυτά και όχι σε κάποια άλλα δηmicroιουργήmicroατα της εποχής τους

σελ 34 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013 (πρωινή συνεδρία ΙΙ) ΑΙΘΟΥΣΑ ΙΙ

Μ Κοκκινίδου Προσέγγιση του προφορικού και του γραπτού λόγου microέσα από κείmicroενα ειδησεογραφίας στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης σε ενήλικες στο πλαίσιο των αρχών του κριτικού γραmicromicroατισmicroού διδακτικές προτάσειςΤα κείmicroενα που παράγονται στο πλαίσιο των θεσmicroών αλλά και της καθηmicroερινής πρακτικής στη σηmicroερινή παγκοσmicroιοποιηmicroένη κοινωνία είναι πολύmicroορφα και η εξοικείωση microε διαφορετικά microέσα και επικοινωνιακούς πόρους για την κατανόηση πολιτισmicroικών προϊόντων αλλά και των συναφών κοινωνικών πρακτικών που τα συνέχουν καθίσταται απαραίτητη Απόρροια είναι η αύξηση των απαιτήσεων σε είδη γραmicromicroατισmicroού στις περισσότερες microορφές εκπαίδευσης Η εισαγωγή λοιπόν πολυτροπικών κειmicroένων και πρακτικών κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη της δεξιότητας πρόσληψης και παραγωγής πολυτροπικού λόγου και ευνοεί τη διαmicroόρφωση ενεργών υποκειmicroένων στην εκπαιδευτική διαδικασία αλλά και ενεργών πολιτών στη σηmicroερινή κοινωνία Η παιδαγωγική του κριτικού γραmicromicroατισmicroού η οποία προτείνει microια προσέγγιση στη γλωσσική διδασκαλία που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παραπάνω στόχων αποδεικνύεται έτσι αναγκαία τόσο στη διδασκαλία της microητρικής γλώσσας όσο και στη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας Μολονότι στην εκmicroάθηση της ξένης γλώσσας η γνώση δεν αmicroφισβητείται και οι τρόποι επικοινωνίας κρίνονται ως αποτελεσmicroατικοί όταν αναπαράγουν ήδη υπάρχουσες δοmicroές ή τύπους κειmicroένων στις κατάλληλες περιστάσεις (επικοινωνιακή και κειmicroενοκεντρική προσέγγιση) υπάρχει χώρος για εισαγωγή στοιχείων του κριτικού γραmicromicroατισmicroού συmicroπληρωmicroατικά και όχι εναλλακτικά Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση προτάσεων για τη διδασκαλία του προφορικού και του γραπτού λόγου σε τάξη ξένων ενηλίκων σπουδαστών της ελληνικής microέσου επιπέδου ελληνοmicroάθειας στο πλαίσιο των αρχών της παιδαγωγικής του κριτικού γραmicromicroατισmicroού Ο σκοπός είναι να συνειδητοποιήσουν οι σπουδαστές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προφορικού και του γραπτού λόγου και να ασκηθούν τόσο στη διάκρισή τους όσο και στις διαφορετικές κοινωνικές πρακτικές που εmicroπεριέχουν

Ε Kούλαλη H διδασκαλία της ελληνικής ως ξένηςδεύτερης γλώσσας στο πλαίσιο του κριτικού γραmicromicroατισmicroού microια πρόταση διδακτικής αξιοποίησης των τεσσάρων αξόνων προσέγγισηςανάλυσης κειmicroένουΕίναι αναmicroφισβήτητο γεγονός ότι η επικοινωνιακή προσέγγιση η οποία άρχισε να κυριαρχεί στη γλωσσοδιδακτική -κυρίως των ξένων γλωσσών- από το 1970 επηρέασε καταλυτικά την αντίληψη που υπήρχε microέχρι τότε για τη διδασκαλία της γλώσσας Έτσι εγκαταλείφθηκε εν πολλοίς η παραδοσιακή γραmicromicroατικοκεντρική θεώρηση της γλώσσας και δόθηκε προτεραιότητα στην επικοινωνιακή διάσταση και χρήση τηςΌmicroως αφενός η γλώσσα δεν είναι microόνο χρήση αφετέρου η επικοινωνία στην εποχή microας δεν πραγmicroατώνεται microόνο microέσω της γλώσσας Καθηmicroερινά βοmicroβαρδιζόmicroαστε από πολυσηmicroειωτικά κείmicroενα κάθε είδους Η στείρα γνώση microορφοσυντακτικών κανόνων και λεκτικών πράξεων φαίνεται ανεπαρκής για την κατανόησή τους και ανεδαφική ως διδακτική στοχοθεσία και πρακτική

σελ 35 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36

Ως εκ τούτου στην παρούσα διδακτική πρόταση η οποία απευθύνεται σε ενήλικες σπουδαστές προχωρηmicroένου επιπέδου που διδάσκονται την ελληνική ως ξένηδεύτερη γλώσσα θα προσπαθήσουmicroε να αξιοποιήσουmicroε τις αρχές του κριτικού γραmicromicroατισmicroού ως microια δυναmicroική συνένωσης της επικοινωνίας του κειmicroένου και της κοινωνίαςΘεmicroατικός άξονας των υπό εξέταση κειmicroένων είναι η επί microακρόν επίκαιρη έννοια της οικολογίας και ο τρόπος microε τον οποίο αυτή διαπραγmicroατεύεται αλλά και συνδιαmicroορφώνεται microέσω συγκεκριmicroένων κειmicroενικών πρακτικώνΤα κείmicroενα θα εξεταστούν microε βάση τέσσερις άξονες κείmicroενο και πλαίσιο επικοινωνίας το κείmicroενο ως γλωσσική και νοηmicroατική δοmicroή το κείmicroενο ως κοινωνική πράξη το κείmicroενο ως αντικείmicroενο αξιολόγησης

σελ 36 από 36