หนวยท 9 กระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญา อาจารย ดร.สทธพล ทวชยการ ชอ ดร.สทธพล ทวชยการ วฒ นตศาสตรบณฑต (เกยรตนยม) มหาวทยาลยธรรมศาสตร เนตบณฑตไทย นตศาสตรมหาบณฑต (LL.M.) มหาวทยาลยฮารวารด และ มหาวทยาลยเพนซลเวเนย นตศาสตรดษฎบณฑต (S.J.D.) มหาวทยาลยเพนซลเวเนย ปรญญาบตร วทยาลยปองกนราชอาณาจกร ต าแหนง เลขาธการคณะกรรมการการเลอกตง หนวยทเขยน หนวยท 9

หนวยท 9 กระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญา เคาโครงเนอหา ตอนท 9.1 แนวคดในการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญา 9.1.1 ความหมาย ลกษณะ และความมงหมายของกระบวนการยตธรรมทางเลอก 9.1.2 แนวคดพนฐาน และทฤษฎทเกยวของกบกระบวนการยตธรรมทางเลอก 9.1.3 เหตผลและความจ าเปนทตองน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญา 9.1.4 การปรบกระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมทางอาญาสความสมานฉนท ตอนท 9.2 การใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญา 9.2.1 ประเภทของความผดทางอาญาทสามารถน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช 9.2.2 ขนตอนของการใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญาและหนวยงานทเกยวของ แนวคด 1. สถานการณขอพพาททางอาญาทเขาสกระบวนพจารณาของศาลยตธรรมไทยยงมปรมาณทมาก และมแนวโนมเพมสงขน ประกอบกบในคดอาญาจะมลกษณะทกระทบกระเทอนตอสทธเสรภาพของบรรดาผทเกยวของ อกทงปรมาณของคดทคางพจารณาอยในศาลกมจ านวนมาก ดวยเหตผลดงกลาว จงมแนวคดการพฒนากระบวนการยตธรรมทางเลอกอยางตอเนอง เพอใหเปนกลไกทส าคญในการสงเสรมการลดปรมาณคดทขนสศาล สนบสนนใหการระงบขอพพาททเกดขนมความรวดเรวขน และสรางความยตธรรมแกผเกยวของทกฝาย 2. จากการทประเทศไทยไดเรมน าแนวคดของกระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชกบคดอาญาสงผลดหลายประการ ทงในดานระบบการบรหารงานยตธรรม พนกงาน เจาหนาท และผเกยวของในคดความทกฝาย กลาวคอ องคกรทท าหนาทในกระบวนการยตธรรมไดรบความเชอถอจากประชาชนในดานการอ านวยความยตธรรม ชวยลดภาระคาใชจายและระยะเวลาการด าเนนคดของผเกยวของ ประการส าคญคอ ท าใหผเสยหายและผตองหาไดรบความยตธรรมในวธการทเหมาะสมภายในระยะเวลาทรวดเรว

วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 9 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายและวเคราะหความหมาย ลกษณะ และความมงหมายของกระบวนการยตธรรมทางเลอกได 2. อธบายและวเคราะหแนวคดพนฐานของกระบวนการยตธรรมทางเลอก และทฤษฎทเกยวของกบกระบวนการยตธรรมทางเลอกได 3. อธบายและวเคราะหการปรบกระบวนทศนของกระบวนการยตธรรมทางอาญาทมผลตอการด าเนนกระบวนการยตธรรมทางอาญาได 4. อธบายและวเคราะหการใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญาทงในและตางประเทศ ตลอดจนประเภทของความผดทางอาญาทสามารถน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช ขนตอนตางๆ ของการใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญา รวมถงอธบายและวเคราะหผลของการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกได ตอนท 9.1 แนวคดในการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญา

โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 9.1 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง หวเรอง เรองท 9.1.1 ความหมาย ลกษณะ และความมงหมายของกระบวนการยตธรรมทางเลอก เรองท 9.1.2 แนวคดพนฐาน และทฤษฎทเกยวของกบกระบวนการยตธรรมทางเลอก เรองท 9.1.3 เหตผลและความจ าเปนทตองน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญา เรองท 9.1.4 การปรบกระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมทางอาญาสความสมานฉนท แนวคด 1. กระบวนการยตธรรมทางเลอก (alternatives to justice) หมายถง กระบวนการหรอมาตรการใด ๆทใชส าหรบแสวงหาความยตธรรมทมรปแบบการปฏบตนอกเหนอจากกระบวนการยตธรรมกระแสหลก ซงหากมองในบรบทของคดอาญาแลว กระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญาจงมใชวธการฟองรองคดตอศาลเพอน าตวผกระท าผดมาลงโทษตามระบบการด าเนนคดอาญาอยางเปนทางการทวไปเพยงอยางเดยว แตอาจจะใหผเสยหาย ผกระท าผด และชมชน ไดเขามามสวนรวมก าหนดโทษ หรอหามาตรการทเหมาะสมอน ๆมาเยยวยาความเสยหายทเกดขน เพอสรางความยตธรรมตามทศนคตของผเสยหาย ผกระท าผด และชมชน โดยกระบวนการหรอมาตรการใด ๆเหลานนจะตองสามารถน ามาใหพนกงานเจาหนาท ตลอดจนคความและผเกยวของทกฝายไดเลอกใชปฏบต กลาวคอ จะมกระบวนการหลกทใชส าหรบคดโดยทวไป แตหากคดใดเขาหลกเกณฑตามทกฎหมายก าหนดกสามารถน าเอากระบวนการหรอมาตรการอนๆ ทเหมาะสมมาใชในการแสวงหาความยตธรรมนน 2. กระบวนการยตธรรมทางเลอกมแนวคดพนฐานทส าคญหลายประการ ไดแก แนวคดพนฐานดานกฎหมาย ทงกฎหมายสารบญญต และวธสบญญต แนวคดพนฐานดานสงคมวทยากฎหมาย และแนวคดพนฐานดานการบรหารงานยตธรรม นอกจากน ยงมกลมทฤษฎทเกยวของ ไดแก กลมทฤษฎการควบคมอาชญากรรม กลมทฤษฎวาดวยยตธรรม

ชมชน กลมแนวคดทฤษฎเกยวกบนโยบายภาครฐและการบรหารจดการ และกลมทฤษฎการไกลเกลยของคความ 3. สถานการณขอพพาททางอาญาทเขาสกระบวนพจารณาของศาลยตธรรมไทยยงมปรมาณทมาก และมแนวโนมเพมสงขน ประกอบกบในคดอาญาจะมลกษณะทกระทบกระเทอนตอสทธเสรภาพของบรรดาผทเกยวของ อกทงปรมาณของคดทคางพจารณาอยในศาลกมจ านวนมาก ดวยเหตผลดงกลาว จงมแนวคดการพฒนากระบวนการยตธรรมทางเลอกอยางตอเนอง เพอใหเปนกลไกทส าคญในการสงเสรมการลดปรมาณคดทขนสศาล สนบสนนใหการระงบขอพพาททเกดขนมความรวดเรวขน และสรางความยตธรรมแกผเกยวของทกฝาย 4. การปรบกระบวนทศนของการอ านวยความยตธรรม เปนการเปลยนโลกทศนในทางอาชญาวทยาใหม ซงแตเดมมงเนนการน าตวผกระท าผดมาลงโทษโดยมวตถประสงคเพอการยบย งผกระท าผดและปองกนสงคม การปรบเปลยนกระบวนทศนใหมนมไดมงเนนเฉพาะการลงโทษผกระท าผด แตเปนการมองทผลกระทบทเกดขนตอเหยออาชญากรรม ชมชน และสงคมโดยรวม ซงเปนแนวคดของการชดใชเยยวยาเหยออาชญากรรม โดยผกระท าความผดมงเนนความสมานฉนทและความปรองดองใหเกดในสงคมเปนหลก เปนวธการทใชทฤษฎอาชญาวทยาแนวสนตวธ (peacemaking criminology) และอยภายใตกระบวนทศนของการไมใชความรนแรง (non-violence paradigm) ซงถอวาเปนพฒนาการของการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญา วตถประสงค เมอศกษาตอนท 9.1 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายและวเคราะหความหมาย ลกษณะ และความมงหมายของกระบวนการยตธรรมทางเลอกได 2. อธบายและวเคราะหแนวคดพนฐาน และทฤษฎทเกยวของกบกระบวนการยตธรรมทางเลอกได 3. อธบายและวเคราะหเหตผลและความจ าเปนทตองน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญาได

4. อธบายและวเคราะหการปรบกระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมสความสมานฉนทได

เรองท 9.1.1 ความหมาย ลกษณะ และความมงหมายของกระบวนการยตธรรมทางเลอก การด าเนนกระบวนการยตธรรมทางอาญาสามารถแยกแนวทางของการด าเนนการได 2 แนวทาง ไดแก แนวทางทหนง แบบทเปนทางการ (formal justice) คอ การด าเนนกระบวนการตามขนตอนของกฎหมายทกขนตอนอยางเครงครด โดยเจาหนาทของรฐเปนผด าเนนการและมอ านาจใชดลพนจในการด าเนนการทกขนตอน โดยทประชาชนไมมสวนรวมในกระบวนการแสวงหาความยตธรรมนน แนวทางทสอง แบบทไมเปนทางการ (non-formal justice) คอ การด าเนนกระบวนการทพยายามยตขอพพาททเกดขนโดยคกรณและผเกยวของ หลกเลยงการน าขอพพาทนนเขาสกระบวนการแบบเปนทางการ วธด าเนนคดอาญาอยางไมเปนทางการถกน ามาใชเพอผอนคลายผลกระทบอนเกดจากความเครงครดของการด าเนนคดอยางเตมรปแบบ และพยามยามหลกเลยงผลรายทเกดจากความบกพรองของการด าเนนคดตามกฎหมายและระเบยบวธพจารณาความทเครงครดของระบบกลาวหา จงมแนวคดทจะสรางทางเลอกในการระงบขอพพาทขน ทางเลอกในการระงบขอพพาท (Alternative Dispute Resolutions) โดยหลกการทวไป หมายถง วธการหรอมาตรการหลากหลายรปแบบทน ามาใชในการยตปญหาความขดแยงหรอขอพพาทนอกเหนอจากการด าเนนกระบวนการฟองรองคด ทางเลอกในการระงบขอพพาทแมจะไมใชเรองทเพงรเรมขนมาใหม แตทางเลอกในการระงบขอพพาทกลบไดรบความสนใจเพมมากขนในสงคมโลกมาอยางตอเนอง และมการพฒนามาอยางตอเนองเชนกน กระบวนการยตธรรมทางเลอก (alternatives to justice) เปนแนวคดทมอทธพลอยางมากในประเทศตะวนตก ซงมผลท าใหเกดการเปลยนแปลงแนวทางการด าเนนคดบางประเภท และมการสรางมาตรการทางเลอกตาง ๆขนมาใชกนอยางแพรหลาย รวมทงมการพฒนารปแบบและวธการใหม ๆขนในประเทศตางๆ โดยแนวคด “alternatives to justice” ในคดอาญาปรากฏขนครงแรกในประเทศไทย บนพนททางวชาการ เรมจากการท ประชย เปยมสมบรณ และคณะ อธบาย “Diversion”1 วา คอ กระบวนการยตธรรมคขนาน หมายถง วธด าเนนการตอ

1 Diversion คอ แนวคดในการน าผกระท าความผดออกจากกระบวนการยตธรรมทเปนทางการ โดยการเปลยนแปลงการ

ปฏบตตอผตองหา จ าเลย และผตองขง ตามขนตอนของกฎหมาย เกดจากการปฏรปครงใหญในสหรฐอเมรกา ระหวางกลางทศวรรษท 60 ถงกลางทศวรรษท 70 โดยการใชวธแกไขผกระท าผดในชมชนเปนหลก (community-based treatment) โครงการหนเหหรอกลนกรองผกระท า

ผกระท าความผดโดยไมใชวธตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา พ.ศ. 2477 กลาวอกนยหนงกคอ การลดขนตอนของกระบวนการยตธรรมตามปกต อนไดแก การจบกม สอบสวน ฟองรอง และลงโทษ ซงเปนหนาทของรฐทด าเนนการตอผกระท าความผดทไมปฏบตตามกฎหมาย และมจดมงหมายในการยบยงปองกนและแกไขอาชญากรรมพนฐานของสงคมไทย 1. นยาม ความหมายของกระบวนการยตธรรมทางเลอก แผนยทธศาสตรกระทรวงยตธรรม พ.ศ. 2552 - 2555 ไดใหนยามวา “ยตธรรมทางเลอก หมายถง งานการสรางความเปนธรรมทางสงคม (social justice) ทเปดโอกาสใหหนวยงาน ผมสวนเกยวของ ประชาชน ชมชน ฯลฯ มบทบาทและสวนรวมก าหนดแนวทาง หลกเกณฑ กลไก วธการ และรวมปฏบตงานการปองกนควบคมอาชญากรรม จดระเบยบชมชน แกไขปญหาความขดแยง ปญหาเดกเยาวชนกระท าผด และการกระท าผดกฎหมายระดบทไมซบซอนรนแรง เยยวยาเสรมพลงเหยออาชญากรรม และแกไขฟนฟผกระท าผดในชมชน โดยด าเนนการรวมกบกระบวนการยตธรรมหลก หรอสงเสรมสนบสนนการด าเนนการของกระบวนการยตธรรมหลก เพอมงสผลลพธสดทายรวมกน คอ ความปลอดภยในชวตและทรพยสนของประชาชน ความสงบสขสมานฉนทของสงคม และความมนคงของประเทศชาตเปนส าคญ” ในเวทสมมนาการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย สรางชองทางทหลากหลายในการเขาสกระบวนการยตธรรมทกระทรวงยตธรรมจดขน ไดใหความหมายของ “กระบวนการยตธรรมทางเลอก (Alternatives to Justice) คอ วธด าเนนการตอผกระท าผดโดยไมใชวธตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา พ.ศ. 2477 หรอการไมท าตามขนตอนของกระบวนการยตธรรมตามปกต ไดแก การจบกม สอบสวน ฟองรอง และลงโทษ ซงเปนบทบาทของภาครฐทด าเนนการตอผกระท าผดทไมเปนไปตามกฎหมาย โดยมจดมงหมายในการปองกนและแกไขอาชญากรรมพนฐานของสงคมไทย”

ผดออกจากกระบวนการยตธรรมไดรบการสงเสรมและสนบสนนจากรฐบาลสหรฐฯ ภายใตนโยบายทางอาญาทตองการแกไขผกระท าความผดไมรายแรงและไมเปนภยนตรายตอสงคม แทนการลงโทษแบบเดม

กตตพงษ กตยารกษ ไดอธบาย Diversion ไวใน ปจฉา-วสชนา วาดวย “การบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท” วา เปนมาตรการแบงเบาภาระคดออกจากกระบวนการยตธรรม

กระบวนการยตธรรมทางเลอกในความหมายของ “กตตพงษ กตยารกษ หมายถง ทางเลอกในการยตขอพพาทโดยไมเขาสกระบวนการยตธรรม ดวยการใชวธการไกลเกลยหรอประนประนอมยอมความ หรอระบบอนญาโตตลาการนอกศาล” และไดใหความหมายของกระบวนการยตธรรมทางเลอกในมต ขอบเขตและกจกรรมทเกยวของวา “กระบวนการยตธรรมทางเลอก หมายรวมถง กจกรรมหลายประเภทซงมความหลากหลาย เชน การใหความรทางกฎหมายกบประชาชนเปนสวนหนงทจะลดขอขดแยงมาสกระบวนการยตธรรม การใหความชวยเหลอประชาชนทางกฎหมาย การมกระบวนการทางเลอกอนๆ แมกระทงทางเลอกในชนศาลเอง เมอเรองมาถงศาล เมอมการประนประนอมยอมความไมตองไปถงศาลกเปนอกกจกรรมหนง ท าใหไมอาจจะก าหนดขอบเขตทชดเจนไดวาแตละกจกรรมนนมสวนใดทควรจะเชอมโยงและเสรมกนอยางไร อยภายใตกรอบปรชญาอะไร” จฑารตน เอออ านวย และคณะ ไดใหความหมายของกระบวนการยตธรรมทางเลอกไวในรายงานวจยเรอง การพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย วา “หมายถง แนวคดและวธด าเนนการใดๆ ตอคกรณในคดแพงหรอผกระท าความผดในคดอาญา ในขนตอนตางๆ ของกระบวนการยตธรรมโดยลดการใชกระบวนการยตธรรมหลก ซงในคดแพง ไดแก การระงบขอพพาทกอนเขาสกระบวนการยตธรรม และการไกลเกลยคดในขนตอนใดๆ ของกระบวนการยตธรรมทางแพง สวนในคดอาญา ไดแก การระงบขอพพาทกอนเขาสกระบวนการยตธรรม การเบยงเบนคดออกจากกระบวนการยตธรรมในขนตอนใดๆ ของกระบวนการสบสวน สอบสวนจบกม ฟองรอง ด าเนนคด และการเบยงเบนผกระท าผดในคดอาญาออกจากสถานควบคม นอกจากนยงครอบคลมถงวธการทางเลอกทด าเนนการในขนตอนตางๆ ของคดปกครอง โดยมวตถประสงคเพอลดผลรายของการด าเนนคด ชวยบรรเทาปญหาความแออดของผตองขงในเรอนจ า สงเสรมการคมครองสทธมนษยชนผกระท าผด และแสวงหาความยตธรรมเชงสรางสรรคดวยวธการเชงสมานฉนท ทผ เสยหาย ผกระท าความผด และบคคลอนๆ ของชมชนทไดรบผลกระทบจากอาชญากรรมนน ไดมสวนรวมในการแกไขปญหาทเกดขนจากอาชญากรรม ทงน มาตรการและวธด าเนนการทางเลอกดงกลาวจะตองมกฎหมายรองรบ หรอมหนวยงานของรฐรองรบการด าเนนงาน”

ดงนน ความหมายของ กระบวนการยตธรรมทางเลอก (alternatives to justice) จงหมายถง กระบวนการหรอมาตรการใดๆ ทใชส าหรบแสวงหาความยตธรรมทมรปแบบการปฏบตนอกเหนอจากกระบวนการยตธรรมกระแสหลก ซงหากมองในบรบทของคดอาญาแลว กระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญาจงมใชวธการฟองรองคดตอศาลเพอน าตวผกระท า

ผดมาลงโทษตามระบบการด าเนนคดอาญาอยางเปนทางการทวไปเพยงอยางเดยว แตอาจจะใหผ เสยหาย ผกระท าผด และชมชนไดเขามามสวนรวมก าหนดโทษหรอหามาตรการทเหมาะสมอนๆ มาเยยวยาความเสยหายทเกดขน เพอสรางความยตธรรมตามทศนคตของผ เสยหาย ผกระท าผด และชมชน โดยกระบวนการหรอมาตรการใดๆ เหลานนจะตองสามารถน ามาใหพนกงานเจาหนาท ตลอดจนคความและผเกยวของทกฝายไดเลอกใชปฏบต กลาวคอ จะมกระบวนการหลกทใชส าหรบคดโดยทวไป แตหากคดใดเขาหลกเกณฑตามทกฎหมายก าหนดกสามารถน าเอากระบวนการหรอมาตรการอนๆ ทเหมาะสมมาใชในการแสวงหาความยตธรรมนน 2. ลกษณะส าคญของกระบวนการยตธรรมทางเลอก จากนยามความหมายของกระบวนการยตธรรมทางเลอกทกลาวมาขางตน สามารถ

จ าแนกองคประกอบซงเปนลกษณะทส าคญของกระบวนการยตธรรมทางเลอกได ดงน2

2.1 องคประกอบดานขอพพาทหรอความขดแยงเกดขน (dispute) ตองมความขดแยงหรอขอพพาทเกดขน ซงขอพพาทนน หมายถงขอพพาททางแพงหรอทางอาญา 2.2 องคประกอบดานความจ าเปนและความตองการใชกระบวนการยตธรรมรปแบบเฉพาะ ส าหรบขอพพาทและคดความบางลกษณะเปนคดทมลกษณะพเศษแตกตางจากคดอาญาทวไป ซงจะเปนการเหมาะสมกวาถาหากมการใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกรปแบบเฉพาะ หรอมาตรการทมการออกแบบโดยเฉพาะส าหรบคดประเภทนน เชน กระบวนการยตธรรมส าหรบเดกและเยาวชน กระบวนการยตธรรมส าหรบกรณความรนแรงในครอบครว เปนตน 2.3 องคประกอบดานรปแบบวธการจดการความขดแยง ความขดแยงหรอขอพพาททเกดขนตองการมาตรการหรอกลไกวธการชดหนงหรอลกษณะใดลกษณะหนงมาใชจดการยตหรอแกไขปญหา ความขดแยงหรอขอพพาทนน ไดแก (1) ลกษณะทเปนทางการ (formal) หรอไมเปนทางการ (non-formal) (2) ลกษณะทมงแกแคนทดแทน (retribution) ดวยการลงโทษ (punishment) หรอมงชดใชเยยวยา (restitution) ดวยการฟนฟสมพนธภาพ (restoration)

2 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกใน

สงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 19

(3) ลกษณะทเปนกระบวนการหนเหออกจากขนตอนตาง ๆของกระบวนการยตธรรมกระแสหลก หรอเปนกระบวนการทมพนฐานมาจากการลงโทษโดยชมชน (community sanction) รปแบบใดรปแบบหนงหรอหลายรปแบบผสมผสานกน ทงน เพอใหประชาชนและชมชนบรรลเปาหมายแหงการเขาถงความยตธรรม และสรางความสงบสขของสงคมไดอยางรวดเรว ประหยด และเปนธรรม 2.4 องคประกอบดานการมสวนรวมของผมสวนเกยวของในความขดแยงหรอขอพพาททเกดขน ผมสวนรวมหรอผเกยวของส าคญในความขดแยงหรอขอพพาททเกดขน ไดแก คกรณในกรณขอพพาท ผกระท าผด และเหยออาชญากรรม ในกรณความขดแยงหรอขอพพาททางอาญา และชมชนหรอผแทนชมชน ซงเปนผมสวนรวมหรอผเกยวของทส าคญยง ไมวาจะเปนเรองของการมสวนรวม (participation) ระดบตางๆ หรอการเปนหนสวน (partnership) กตาม ลวนแลวแตเปนองคประกอบสวนทส าคญยงทจะชวยแกไขปญหาความขดแยงหรอขอพพาททเกดขนในชมชนของตน โดยแกไขทรากเหงาอนเปนตนทางแหงปญหาอยางตรงจดมากทสดทางหนง 3. ความมงหมายของการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช การน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชมความมงหมายทส าคญเพอแกปญหาบางประการของการด าเนนการอ านวยความยตธรรมโดยรฐ และเพอแสวงหารปแบบ กลไก ขนตอน และมาตรการของการอ านวยความยตธรรมทมขอบกพรองนอยทสด โดยมรายละเอยด ดงน 3.1 เพอลดขอเสยและผลกระทบของการด าเนนคดตามกระบวนการยตธรรมกระแสหลก จากเดมทมความเชอวาการน าตวผทกระท าความผดมาลงโทษใหเปนแบบอยางกบสงคม จะท าใหเกดการยบย งคนในสงคมไมใหกระท าความผดหรอฝาฝนกฎหมาย โดยถอวารฐเปนศนยกลางของกระบวนการยตธรรมมอ านาจสามารถใหความเสมอภาค สรางความเปนธรรม และสามารถท าใหเกดความสงบสขในสงคมไดดวยศกยภาพของรฐแตเพยงฝายเดยว รฐจงสรางเครองมอ สรางมาตรการตางๆ โดยการบญญตกฎหมายขนรองรบ เพอทจะใชควบคมพฤตกรรมของคนในสงคม และก าหนดโทษทางอาญาทมความรนแรงส าหรบบคคลทฝาฝน แนวคดนท าใหกระบวนการยตธรรมทางอาญามเปาหมายหลกในการสรางกระบวนการและองคกรขนมาเพอการน าตวผกระท าความผดมาลงโทษ กระบวนการสรางความเปนธรรมทมงเนนการลงโทษนท าใหกฎหมายก าหนด

โทษสวนใหญเปนโทษจ าคกเพอแยกผกระท าความผดออกจากสงคม ซงมไดมงเนนการสรางกระบวนการแกไขฟนฟในผลกระทบทเกดขนกบทกฝาย ไมมโอกาสส าหรบผกระท าความผดดวยความพลาดพลงไดกลบคนสสงคมอกครง ดวยเหตน ท าใหเกดผลกระทบตางๆ กบสงคมสรางปญหาอยางมากมาย เชน การกระความผดซ าทมลกษณะรายแรงกวาเดมอนเปนผลมาจากการหลอหลอมในระหวางทถกคมขงอยในคก ดงนน การน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชจงเปนทางออกของปญหาทจะชวยบรรเทาผลรายจากขอเสยของการด าเนนกระบวนการยตธรรมโดยรฐทมงเนนแตการลงโทษผกระท าความผดเพยงอยางเดยว 3.2 เพอลดตนทนของความยตธรรม อาชญากรรมท าใหเกดความสญเสยอยางมากมาย ไมวาจะเปนความสญเสยแกชวต รางกาย จตใจ และทรพยสน ของเหยออาชญากรรม รวมทงผทกระท าความผดเองดวย ตอรฐทตองสรางมาตรการ กลไก และตองจดสรรทรพยากรเพอขบเคลอนมาตรการ กลไกเหลานนใหสามารถท างานไดอยางมประสทธภาพตอชมชนและสงคมสวนรวมทตองอยทามกลางความขดแยงและความรนแรงในลกษณะตางๆ นอกจากน เหยออาชญากรรมซงเปนผเสยหายตองเสยคาใชจายในการด าเนนคดกบผกระท าความผด กอใหเกดความสญเสยทางดานเศรษฐกจ สนเปลองทงคาใชจายและระยะเวลา ผกระท าความผดเองกมคาใชจายในการตอสคดตามมาอกมากมายเชนกน เปนเหตใหการขอความยตธรรมมตนทนสงกวาทควรจะเปน ประชาชนสวนใหญไมสามารถเขาถงกระบวนการยตธรรมได 3.3 เพอเพมประสทธภาพของการบรหารงานยตธรรม การบรหารจดการทรพยากรทมอยอยางจ ากดไปใชไดอยางมประสทธภาพ เพอใหเกดประสทธผลสงสด คอหลกการทวไปในการบรหารงานยตธรรม คดความทเขาสกระบวนการยตธรรมมจ านวนทมากเกนกวาความสามารถของกระบวนการยตธรรมทมทรพยากรอยอยางจ ากด ผลทตามมาคอ ความลาชาของการด าเนนคด ซงภาระตางๆ เหลานท าใหมาตรการกลไกทมอยไมสามารถรบมอกบอาชญากรรมและคดความทมความซบซอนเพมขนและเปลยนแปลงไปตามกระแสโลกไดอยางมประสทธภาพ การหาชองทางเพอการพฒนากระบวนการยตธรรมใหมความสามารถในการจดการกบปญหาตางๆ จงมความส าคญและจ าเปน

4. กระบวนการยตธรรมทางเลอกกบมาตรการทหลากหลาย ในการเผชญกบความขดแยงทเกดหรอทอาจจะเกดขน เพอน าไปสวธการจดการความขดแยงหรอปองกนความขดแยงทจะเกดขนอยางเหมาะสมและเกดประสทธภาพ จ าเปนจะตองตองมกลไกการด าเนนการทเปนระบบเพอทจะเขาใจสภาพปญหาความขดแยงนนๆ ดวยการเรยนรวเคราะหปญหาจากปจจยหลายๆ ดาน จนน าไปสการเลอกชองทางทเหมาะสมส าหรบเยยวยาปญหาของความขดแยง3 แนวคดกระบวนการยตธรรมทางเลอกจงเหมาะสมกบการจดการกบปญหาทหลากหลายดวยวธการทเหมาะสม เชน การเจรจา การตอรอง การไกลเกลย เปนตน แนวคดของกระบวนการยตธรรมทางเลอกไดรบการพฒนา และสรางมาตรการทมชอเรยกตางๆ กน โดยผสมผสานระหวางฐานคตทสนบสนนแนวคด มาตรการทใชในขนตอนตางๆ และสภาพบงคบทางแพงหรอทางอาญา อนไดแก การระงบขอพพาททางเลอก (Alternative Dispute Resolutions หรอ ADRs) การปฏบตตอผกระท าผดโดยชมชน (community-base correction) การปฏบตตอผกระท าผดโดยไมใชเรอนจ า (noncustodial treatment of offender) การหนเหผกระท าผดออกจากระบบเรอนจ า (diversion from custodial) การใชทางเลอกอนแทนการกกขง (alternatives to incarceration) การใชมาตรการอนแทนการลงโทษจ าคก (alternatives to prison) การปฏบตตอผกระท าผดโดยไมใชระบบทเปนทางการ (non-institutional treatment of offender) และการด าเนนคดอาญาอยางไมเปนทางการ (informal justice) ซงตอมามแนวคดใหมเกดขนและไดรบการจดเปนกระบวนการยตธรรมทางเลอกเชนกน ไดแก กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice) ยตธรรมชมชน (community justice) และมาตรการลงโทษระดบกลาง (intermediate sanction) ส าหรบกระบวนการยตธรรมทางเลอกในทางอาญาทมการเรยกชอตางๆ ขางตน มวตถประสงคเพอใชเปนมาตรการในการปฏบตตอผกระท าผดชนดตางๆ ทงการบ าบด การสนบสนนใหมสวนรวม และการสอดสองดแลใหค าแนะน าในการปฏบตตามมาตรการเหลาน หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 9.1.1 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 9.1.1 ในแนวการศกษาหนวยท 9 ตอนท 9.1 เรองท 9.1.1

3 สทธพล ทวชยการ “ทางเลอกในการเผชญกบปญหาความขดแยงกรณผมสวนไดเสยหลายฝาย: การเจรจาตอรอง การไกล

เกลย หรอกระบวนการผมสวนไดเสยหลายฝาย” ในวารสารกฎหมายธรกจบณฑตย ปท 5 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2548 หนา 32

เรองท 9.1.2 แนวคดพนฐาน และทฤษฎทเกยวของกบกระบวนการยตธรรมทางเลอก กระบวนการยตธรรมทางเลอกมแนวความคดพนฐาน และทฤษฎทเกยวของทส าคญหลายประการทชวยสงเสรมสนบสนนการใชกระบวนการยตธรรมทางเลอก มรายละเอยด ดงน 1. แนวคดพนฐานของกระบวนการยตธรรมทางเลอก 1.1 แนวคดพนฐานดานกฎหมาย ทจะน ามาสมาตรการทางเลอกในคดอาญามทงในสวนทเปนกฎหมายสารบญญต และกฎหมายวธสบญญต กลาวคอ 1.1.1 กฎหมายสารบญญต แนวความคดพนฐานตามกฎหมายสารบญญตทจะน ามาสมาตรการทางเลอกส าหรบระงบขอพพาททางอาญา คอ พนฐานการแบงแยกประเภทความผดทางอาญาออกเปนความผดอนยอมความได หรอทเรยกวา ความผดตอสวนตว และความผดอาญาแผนดน อนเปนความผดอนยอมความไมได พนฐานของการแบงแยกประเภทความผดเชนนจงเปนปจจยส าคญในการพจารณาวาความผดประเภทใดทจะสามารถน าเขามาสกระบวนการประนอมขอพพาททางอาญาอนเปนมาตรการทางเลอกได โดยทไมขดแยงกบเจตนารมณของกฎหมายอาญาและกฎหมายวธพจารณาความอาญาซงถอเปนกฎหมายมหาชนทรฐมหนาทตองดแลใหสงคมมความสงบเรยบรอย ปจจยและเหตผลทมสวนในการก าหนดใหความผดอาญาบางประเภทเปนความผดประเภทยอมความได มาจากปจจยและเหตผลดงตอไปน คอ4 1) ลกษณะของความผดอาญาแตละฐานความผดจะตองมสงทกฎหมายประสงคจะคมครองเปนสวนทแฝงอย สงทกฎหมายประสงคจะคมครองน คณต ณ นคร เรยกวา คณธรรมทางกฎหมาย (rechtsgut) การพจารณาและแบงแยกประเภทความผดอาญาจะตองพจารณาถงสวนทเปนคณธรรมทางกฎหมายในมาตรานนๆ ดวย ถาหากคณธรรมทางกฎหมายของความผดใดเปนคณธรรมทมงคมครองถงประโยชนทเปนสวนรวม (universal rechtsgut) ตองถอวาสงคมสวนรวมเสยหายจากการกระท าผดนน จงเปนหนาทของรฐเทานนทจะเขาด าเนนการใดๆ เพอระงบขอพพาทและแกไขปญหาทเกดขน โดยลกษณะเชนนความผดประเภทดงกลาวจะเปนความผดประเภททไมสามารถยอมความได หากม

4 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกใน

สงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 21-23

การยอมความกนโดยคกรณทพพาทตกลงยอมความกนเอง การตกลงดงกลาวจะไมมผล เปนการระงบขอพพาททางอาญา อนจะมผลใหขอพพาทระงบลงตามกฎหมาย ส าหรบคณธรรมทางกฎหมายของความผดลกษณะนนเปนคณธรรมทมงจะคมครองประโยชนของเอกชน (individual rechtsgut) จะตองพจารณาตอไปอกวาผลของการกระท าความผดนนกอใหเกดความเสยหายแกเอกชนหรอสงคมสวนรวมมากกวากน ถาสงคมสวนรวมไดรบความเสยหายมากกวา กตองถอวามผลกระทบตอความสงบเรยบรอยของประชาชน แตหากผลจากการกระท าความผดดงกลาวกระทบกระเทอนตอเอกชนผเสยหายโดยตรงมากกวาความเสยหายทสงคมไดรบ รฐกจะตองปลอยใหเปนสทธของผเสยหายทจะตดสนใจเองวาสมควรจะเอาโทษผกระท าผดหรอไม รฐมหนาทเพยงแตคอยชวยเหลอและอ านวยความสะดวก เพอใหความประสงคของผเสยหายส าเรจไปเทานน ความผดในลกษณะเชนนกจะถกแบงแยกออกมาเปนความผดประเภททยอมความได 2) ความสมพนธระหวางสมาชกในครอบครว ครอบครวเปนหนวยทเลกทสดของสงคม แตกเปนพนฐานทส าคญของสงคม บคคลในครอบครวเดยวกนบางครงอาจมการกระท าความผดอาญาระหวางกนเองบาง ซงหากการกระท าและผลของการกระท าใดไมมพฤตการณรายแรงถงขนาดแลว กฎหมายกจะไมถอเปนความผด และในบางกรณกบญญตใหสามารถทจะยอมความกนได เนองจากบคคลทมความสมพนธกนในครอบครวนน อยางไรเสยเขากมความสมพนธและภาระหนาททจะดแลอปการะกนอย และยอมจะใหอภยกนไดอยเสมอ หากกฎหมายไมมการผอนปรนเสยเลยกอาจท าใหความสมพนธในสถาบนครอบครวเสยไปได ดงนน โดยทวไปแลวหากการกระท าผดของบคคลในครอบครวดงกลาวไมไดสรางความเสยหายใหกบสวนรวมแลว ความผดอาญาในกรณดงกลาวกจะบญญตใหสามารถยอมความกนไดเปนกรณพเศษ 1.1.2 กฎหมายวธสบญญต แนวความคดพนฐานตามกฎหมายวธสบญญตทน ามาสการใชมาตรการประนอมขอพพาททางอาญาจะมความสมพนธตอเนองมาจากการทกฎหมายสารบญญตทบญญตใหความผดบางประเภทเปนความผดทยอมความได ความผดประเภททยอมความไดน ตามกฎหมายวธพจารณาความอาญา เรยกวา ความผดตอสวนตว ซงคณะกรรมการกฤษฎกามความเหนวา ความผดอนยอมความไดในประมวลกฎหมายอาญา กคอความผดตอสวนตวในประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา ความผดประเภทนจะมขนตอนและกระบวนการทแตกตางไปจากกระบวนการทวไป กลาวคอ การทขอพพาทจะเขามาสกระบวนการยตธรรมตามกฎหมายไดจะตองเปนไปตามเงอนไขใน

การใชอ านาจด าเนนการตามกฎหมายของผเสยหายกอน คอจะตองมการรองทกข5 มเชนนน รฐจะไมมอ านาจในการทจะเขาไปด าเนนการใดๆ ความผดอนยอมความไดหรอความผดตอสวนตวนผเสยหายและผกระท าผดสามารถทจะเจรจาและยอมความกนไดตลอด แมจะไดมการรองทกข การฟองคดตอศาลแลวกสามารถทจะถอนค ารองทกขและถอนฟองไดเสมอจนกวาจะไดมค าพพากษาถงทสด6 สงผลใหผลสทธน าคดอาญามาฟองระงบไปตามกฎหมาย7 ความผดประเภทนจงสามารถทจะเขามาสระบบการประนอมขอพพาททางอาญาไดโดยไมมขอจ ากดมากนก 1.2 แนวคดพนฐานดานสงคมวทยากฎหมาย หมายความถง การอาศยกฎหมายเพอเสรมสรางและจดระเบยบภายในสงคมทเปนความจ าเปนอยางยงทกฎหมายจะตองมความสอดคลองและเหมาะสมกบสภาพของสงคมนนๆ ทงน เพอใหเปนทยอมรบและปฏบตตามของสมาชกในสงคมอนจะเปนการน ามาซงความสขสงบอยางแทจรง เมอมขอพพาทเกดขนไมวาทางแพงหรออาญา เจาหนาทบานเมองผรบผดชอบจะวเคราะหถงตวบทกฎหมายวาการกระท าผดนนๆ ผดกฎหมายเรองอะไร และจะตองด าเนนกระบวนการฟองรองอยางไร หากเปนคดอาญากฎหมายไดก าหนดหลกเกณฑการสบสวน สอบสวน ฟองรองคดไวอยางไร สวนนกสงคมวทยาจะมองปญหาขอพพาทในสงคมกวางกวานน เนองจากเหนวาการด ารงชวตของมนษยตองอยภายใตอทธพลของสภาวะแวดลอมทางเศรษฐกจ สงคม การเมอง และวฒนธรรม ตลอดจนคานยมของทองถน สภาวะแวดลอมตางๆ เหลานมอทธพลตอความประพฤตของมนษย การด ารงชวตอยในสงคมของมนษยจะตองปฏบตตามกฎเกณฑของสงคมทมอยโดยธรรมชาต รวมกบความคด ความเชออนเปนวฒนธรรมของกลมหรอของชมชนหรอสงคม ซงอาจจะเหมอนหรอแตกตางจากกฎหมายลายลกษณอกษรทก าหนดและควบคมพฤตกรรมของมนษยในสงคมได โดยเหตนเมอมขอพพาทขดแยงในชมชนชนบท คพพาทหรอฝายหนงฝายใดทเกยวของกบขอพพาทมแนวโนมทจะด าเนนการระงบขอพพาทตามวธการและกระบวนการปฏบตตามทตนมความคนเคย และสะดวกในทองถน ไดแก การประนอมขอพพาทมากกวาจะด าเนนการตามวธการทกฎหมายบญญตไว

5 ป.ว.อ. มาตรา 2 (7)

6 ป.ว.อ. มาตรา 35 วรรคสอง

7 ป.ว.อ. มาตรา 39 (2)

1.3 แนวคดพนฐานดานการบรหารงานยตธรรม กตตพงษ กตยารกษ ไดอธบาย “กระบวนการยตธรรมทางเลอก” ในกรอบแนวคดทางการบรหารงานยตธรรมไว ดงน 1) แนวคดการบรหารงานยตธรรมเชงระบบ การบรหารงานยตธรรมในภาพรวมทงระบบ ซงประกอบดวยหนวยงานยอยส าคญๆ อาทเชน ต ารวจ อยการ ศาล ราชทณฑ และทนายความ นนมจดมงหมายเพอบรรลเปาหมายสงสดรวมกน (ultimate goal) ในการปองกนสงคมใหมความปลอดภยในชวตและทรพยสน (social security) ซงบางครงมการเพมเตมเปาหมายในการแกไข บ าบด ฟนฟผกระท าผดและธ ารงรกษาเสรภาพสวนบคคลเขาไวดวย กรอบแนวความคดนจงมองวากระบวนการยตธรรมทางเลอกมแนวคดพนฐานทน าไปสการลดคดเขาสระบบ หมายความวา ระบบนมคดจ านวนมากอยแลว ถามกระบวนการยตธรรมทางเลอกไมวาจะในขนตอนใดของกระบวนการยตธรรมกตาม ยอมจะชวยลดคดความทเขาสระบบใหนอยลงได ซงขณะนมการด าเนนการอยหลายสวนทชดเจนทสด คอการด าเนนการทไดผลอยางดยงของศาลยตธรรมทจะลดปรมาณคดสศาลโดยใหมการประนอมขอพพาทในศาล 2) แนวคดทมงสรางกลไกทมประสทธภาพมาเสรมการจดการความขดแยงในสงคมทมรปแบบเฉพาะ กรอบแนวคดนมงมองถงประสทธภาพใน “กระบวนการยตธรรมทางเลอก” วาถามการใชแตกระบวนการยตธรรมหลกมกจะไมไดผล ไมมประสทธภาพเทาทควร แตถามกระบวนการทางเลอกทเหมาะสมเฉพาะกรณจะท าใหมประสทธภาพมากขน เชน เรองอนญาโตตลาการทางการคา เรองการแกไขความขดแยงเชงนโยบาย หรอการจดการปญหาในเรองความขดแยงเชงนโยบาย (policy conflict) เปนตน และถาสรางกลไกใหมๆ ขนมา ยอมจะชวยใหการด าเนนการมประสทธภาพมากขน 3) แนวคดทมงขยายชองทาง “การเขาถงความยตธรรม” (access to justice) กรอบแนวความคดกระบวนการยตธรรมในทศนะนเปนเรองทส าคญทสดส าหรบการมอยของกระบวนการยตธรรมในสงคม เนองจากในสงคมหนงๆ มกระบวนการยตธรรมเพอท าหนาทใหบรการดานความยตธรรมแกประชาชน ซงหากประชาชนในสงคมไมสามารถเขาถงเพอใชบรการดานความยตธรรมตามระบบหลกไดอยางสะดวก รวดเรว ประหยด และเปนธรรมแลว ยอมเกดความจ าเปนในการแสวงหา “ทางเลอก” เพอเปนทางออกทเหมาะสมเพอแกปญหาดงกลาวอยางเรงดวน

2. แนวคดของกระบวนการยตธรรมทางเลอกในศตวรรษท 21 แนวคดกระบวนการยตธรรมทางเลอกทไดรบการพฒนาขนใหมในศตวรรษท 21 ทนาสนใจ ไดแก แนวคดยตธรรมชมชน (community justice) แนวคดกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท(restorative justice) แนวคดเรองมาตรการลงโทษระดบกลาง (intermediate punishments) มรายละเอยด ดงน 2.1 แนวคดยตธรรมชมชน (community justice) ชมชนในยคดงเดมจะมระบบหรอรปแบบส าหรบการแกไขปญหาขอพพาททเกดขนภายในชมชนเอง รปแบบหรอแนวทางการแกปญหาจงมความหลากหลายตามวฒนธรรม ประเพณ ความเชอ และภมหลงของแตละทองถน ตอมารฐไดเขามาจดการควบคมดแลชมชนโดยรฐมอ านาจสงการ สวนชมชนมหนาทปฏบตตามและรอรบความชวยเหลอจากรฐ เมอเกดปญหาขอพพาทในชมชนรฐกจะน ากระบวนการยตธรรมหลกเขาไปเพอชวยแกไขปญหานน แตกระบวนการยตธรรมของรฐนนเปนรปแบบเดยว ไมมความหลากหลาย และไมสอดคลองกบวฒนธรรมทแตกตางกนของทองถน ทางเลอกใหมของกระบวนการยตธรรมอยางหนงกคอ การคนอ านาจการแกไขปญหาดงกลาวกลบไปสชมชน โดยทรฐยงมหนาทใหการสนบสนนชมชนใหเกดความแขงแกรงเพยงพอทจะดแลแกไขปญหาทเกดในชมชนได ขณะเดยวกนรฐควรเปดชองทางใหชมชนเขามามสวนรวมในกระบวนการยตธรรมทางอาญามากขนในทกขนตอน ตงแตกอนการด าเนนคดและภายหลงจากศาลมค าพพากษาใหลงโทษจ าเลยแลว ยตธรรมชมชน หมายถง ยทธศาสตรและยทธวธสงเสรม สนบสนน หรอกระตนใหประชาชนในชมชนเขามสวนรวมหรอเปนหนสวนในการปองกน ควบคม จดการความขดแยงเชงสมานฉนท ลดและเยยวยาความเสยหายหรอความรนแรงทเกดจากอาชญากรรมหรอการกระท าผด ตลอดจนคนคนดกลบสชมชนดวยการฟนฟระบบยตธรรมเชงจารตและ/หรอพฒนาระบบยตธรรมชมชน โดยมเปาหมายเพอใหประชาชนรสกมนคงปลอดภยและเขาถงความยตธรรม เพอใหชมชนมศกยภาพและความสมานฉนท และมกลไกการท างานตามระบบยตธรรมชมชนทเชอมโยงกบระบบยตธรรมหลกผานการประสานงานของหนวยงานยตธรรมจงหวดไดอยางมประสทธภาพ8

8 จฑารตน เอออ านวย และคณะ ยตธรรมชมชน: การเปดพนทของชมชนในการอ านวยความยตธรรม กรงเทพมหานคร

ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย 2551

กระทรวงยตธรรมไดน าแนวคดยตธรรมชมชนมาปรบใชบางแลว คอ การจดตงเครอขายยตธรรมชมชนขน เปนกลมคนหรอองคกรทมความสนใจและสมครใจทจะแลกเปลยนขอมลขาวสาร ประสานความรวมมอในการปองกน เฝาระวงปญหาอาชญากรรม ตลอดจนเขามามสวนรวมและมบทบาทในกจกรรมตางๆ ของกระทรวงยตธรรม เพอตอบสนองความตองการ เสรมสรางความยตธรรม และความสงบสขในชมชน การจดตงเครอขายยตธรรมนนเปนการด าเนนการใหสอดคลองกบยทธศาสตร “ยตธรรมถวนหนา ประชามสวนรวม” (Justice for all, all for justice) 2.2 กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice) 9 เปนแนวคดทน ามาใชในการยตความขดแยงหรอระงบขอพพาททเชอวาการเยยวยาความเสยหายทเกดขนโดยเฉพาะความเสยหายทเกดขนกบเหยออาชญากรรม จะท าใหเกดความยตธรรมและน ามาซงความสงบสขในชมชน เพราะเหยออาชญากรรมเปนบคคลทไดรบผลกระทบมากทสด กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทจงอาจน ามาใชกบการไกลเกลยหรอประนอมขอพพาทในคดไดทงในระดบชมชนและในกระบวนการยตธรรมทางอาญาโดยหนวยงานทเกยวของ กลาวคอ เมอน าแนวคดกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทมาใชกบการไกลเกลยขอพพาทในชมชนหรอในกระบวนการยตธรรมทางอาญาแลว การไกลเกลยดงกลาวจะไมมงเนนเพยงเพอใหขอพพาทนนระงบลงเทานน แตตองการใหคพพาทเกดความพงพอใจ มการยอมรบความผดและการใหอภย พรอมทงมวธการปองกนแกไขความผดทอาจเกดขนอก และการเยยวยาความเสยหายใหแกผเสยหาย โดยใหบคคลอนในชมชนมสวนรวมกบการปองกนและเยยวยาความเสยหายนนดวย การน าแนวกระบวนการคดยตธรรมเชงสมานฉนทไปใชกบแนวคดยตธรรมชมชนในสวนของการระงบปญหาหรอขอพพาทกจะเปนการสงเสรมใหการเขาถง การสรางความเปนธรรม และความสงบสขในชมชนมประสทธภาพมากยงขน รปแบบของความยตธรรมเชงสมานฉนท การน าแนวคดยตธรรมเชงสมานฉนทมาใชกบการแกไขปญหาสวนใหญจะมลกษณะของการเจรจาไกลเกลยระหวางคกรณหรอผเกยวของทมประโยชนไดเสย เชน

9 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกใน

สงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 51

1) Victim - Offender Mediation (VOM) เปนการประชมระหวางผกระท าความผดกบผเสยหาย 2) Family Group Conferences (FGCs) เปนการประชมระหวางผกระท าความผดกบผเสยหาย และครอบครวของคกรณ 3) sentencing circles เปนการประชมของคกรณกบสมาชกในชมชน เชน บคคลทเคยด ารงต าแหนงผพพากษา อยการ หรอต ารวจ เปนตน 4) community reparative boards เปนการประชมคณะกรรมการชมชนเพอเยยวยาความเสยหาย การประชมรปแบบของ FGCs เปนแบบทนยมใชในศาลเยาวชนและครอบครวโดยทวไป สวนการประชมไกลเกลยทางแพงและการประชมประนอมขอพพาททางอาญาของศาล (healing conference) จะใชรปแบบ VOM ทงหมด เนองจากความยตธรรมเชงสมานฉนทมการใชในรปแบบของการประชม ความสมครใจในการเจรจากน รวมทงกระบวนการทด าเนนไปโดยชมชนและปราศจากการแทรกแซงจากรฐจงเปนเรองส าคญ 2.3 แนวคดเรองมาตรการลงโทษระดบกลาง (intermediate punishments) วตถประสงคในการลงโทษตามแนวคดดานอาชญาวทยาทส าคญม 3 ประการ ไดแก เพอแกแคนทดแทนความผดทไดกระท า เพอขมขยบย งมใหมการกระท าความผดอก และเพอบ าบดฟนฟผกระท าความผด เมอพจารณาในแงมมของศาลซงเปนองคประกอบหลกในกระบวนการยตธรรมทางอาญา ทมหนาทก าหนดโทษแกผกระท าความผดใหเหมาะสมและสอดคลองกบวตถประสงคของการลงโทษเพอใหเกดความสงบสขในสงคม ศาลจงตองค านงถงวตถประสงคในการลงโทษโดยพจารณาลกษณะของจ าเลยและพฤตการณแหงคดประกอบ และตองก าหนดความรนแรงของโทษหรอลงโทษใหไดสดสวนกบความผดทจ าเลยกระท าดวย อยางไรกตาม ปจจบน ป.อ. มาตรา 18 ก าหนดโทษส าหรบลงแกผกระท าความผดเพยง 5 สถาน ไดแก ประหารชวต จ าคก กกขง ปรบ และรบทรพยสน และเมอพจารณาฐานความผดทมโทษทางอาญาใน พ.ร.บ.หรอในกฎหมายอาญาตางๆ แลว จะเหนไดวาสวนใหญกฎหมายก าหนดใหศาลลงโทษไดเพยงสองสถาน นนคอ โทษจ าคกและโทษปรบเทานน ดงนน แมวาศาลจะไดค านงถงพฤตการณแหงคดและวตถประสงคในการลงโทษแลว เหนวาการลงโทษจ าคกหรอโทษปรบทกฎหมายก าหนดไวจะไมเหมาะสมแกจ าเลยหรอไมสอดคลองกบวตถประสงคในการลงโทษ และการบงคบโทษรปแบบอนนนอาจจะเกดประโยชนตอผเสยหาย จ าเลย และสงคมมากกวากตาม แตศาลก

ไมมทางเลอกอนนอกจากการลงโทษสองประการดงกลาว นอกจากน ในปจจบนสภาพสงคมมพฒนาการทหลากหลายและเปนไปอยางรวดเรว สาเหตแหงการกระท าความผดมลกษณะซบซอนมากยงขน แตปรากฏวาการลงโทษของศาลบางครงไมเหมาะสมกบผกระท าความผดและพฤตการณแหงคด ท าใหสงคมยอมเกดความเคลอบแคลงสงสยในกระบวนการยตธรรมทางอาญาวาจะเกดผลดตอสงคมจรงหรอไม เชน คดทผกระท าความผดท ารายภรยาจนถงแกความตาย และศาลไดพพากษาใหรอการลงโทษ โดยใหท างานบรการสงคมเปนเงอนไขของการคมความประพฤต สงคมบางสวนอาจเหนวาเปนการลงโทษจ าเลยทเบาเกนไป ไมไดสดสวนกบความผด เปนตน ดงนน การก าหนดใหมประเภทของโทษใหมากขน โดยเฉพาะมาตรการลงโทษระดบกลาง (intermediate punishments) ทไมรนแรงเทาโทษจ าคก แตกมใชเบาเหมอนการปรบและรอการลงโทษ เพอใหศาลมเครองมอในการก าหนดโทษจ าเลยไดอยางเหมาะสมใหสอดคลองกบวตถประสงคเพอการบ าบดฟนฟผกระท าความผดจงเปนเรองทส าคญ ตวอยางมาตรการลงโทษระดบกลาง (intermediate sanction) ในรปแบบตางๆ เชน 1) การคมประพฤตแบบเขมงวด (intensive probation) มลกษณะเชนเดยวกบเงอนไขการคมประพฤตเมอศาลรอการลงโทษ แตคมประพฤตแบบเขมงวดนถอวาเปนโทษและมขอก าหนดใหจ าเลยตองปฏบตซงกระทบตอเสรภาพของจ าเลยมากขน เชน ตองรายงานตวตอเจาหนาททกวน ตองแจงต าแหนงทอยตอเจาหนาทอยางสม าเสมอ เปนตน 2) การท างานบรการสงคม (community service) มลกษณะคลายกบการท างานบรการสงคมทศาลก าหนดเปนเงอนไขของการคมประพฤต แตการท างานบรการสงคมในกรณนถอวาเปนโทษ และอาจเปนการบงคบใชแรงงานใหแกหนวยงานของรฐหรอองคกรไมแสวงหาก าไรกได ถอวาเปนการท างานชดเชยใหแกชมชนโดยไมไดรบคาตอบแทน อาจเปนการท างานใชแรงงาน (hard labor) กได การลงโทษประเภทนกอใหเกดประโยชนตอชมชน และท าใหจ าเลยไดเรยนรส านกรบผดชอบตอชมชนโดยรฐไมตองเสยคาใชจายในการบงคบโทษ โดยประเทศไทยไดมการน าวธการนมาใชในการคมประพฤตนานพอสมควรแลว 3) ศนยเลยงโทษจ าคก (probation diversion center) เปนการเขาอยในสถานททก าหนดคลายหอพกทผกระท าผดสามารถออกไปศกษาเลาเรยน หรอท างานอาชพตามปกตได แตจะตองช าระคาใชจายตาง ๆเชน คาเชาหอง และคาอาหาร โดยอาจใชเปนเงอนไขหนงของการ

คมประพฤต ซงหากจะน ามาใชในประเทศไทยอาจใชในลกษณะของบานกงวถ (halfway house) 4) ศนยกกกน (detention center) คอ การจ ากดเสรภาพมระบบปองกนการหลบหน และอยในความดแลของเจาหนาทอยางเขมงวด มการน ามาใชในกรณทศาลพพากษาใหจ าคกเปนระยะๆ ตามชวงเวลา หรอในวนทก าหนด เชน ถกควบคมในศนยกกกนเฉพาะวนหยด เปนตน 5) การควบคมตวไวในทพกอาศย (home detention หรอ house arrest) เปนการจ ากดเสรภาพในการเดนทางโดยมค าพพากษาหามมใหออกนอกทพกอาศยทก าหนด แตศาลอาจอนญาตใหออกนอกทพกไปประกอบอาชพ หรอศกษาเลาเรยน หรอมขอยกเวนเรองระยะทางหรอระยะเวลาได และใหตดอปกรณอเลกทรอนกส (electronic monitoring) เพอตดตามต าแหนงทอยไวกบตวในรปของก าไลขอมอหรอขอเทาทสงสญญาณแจงต าแหนงไปยงเครองรบเพอเฝาดและตรวจสอบต าแหนงทอย หากฝาฝนค าสงศาล เจาหนาทจะรายงานศาลเพอด าเนนการตอไป 6) การเขาคายแบบทหาร (boot camp) หรอการคมประพฤตแบบใหตกใจกลว (shock probation) เปนวธการทใชกบการกระท าผดอกฉกรรจแทนการลงโทษระยะยาว อาจใชตอเนองหลงจากการจ าคกกอนระยะหนง จงเรยกอกอยางวา การพพากษาแบบแยกสวน (split sentence) ภายในคายจะมการฝกฝนแบบทหารเปนเวลา 90 วน ซงในความเปนจรงไดมการน าแนวคดนมาปรบใชในการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดในรปแบบของคายววฒนพลเมองอยแลว หากแตเมอน ามาใชเปนมาตรการลงโทษระดบกลางนน ผปฏบตงานทเปนครฝกตองมความร ทศนคต และทกษะในการแกไขฟนฟชนดเขมอยางแทจรง 7) การลงโทษโดยวธการผสมผสาน (combined sentence) เปนการก าหนดโทษหลายรปแบบเพอใหสอดคลองกบวตถประสงคในการลงโทษและเหมาะสมแกลกษณะของจ าเลยแตละราย เชน การฝกอบรมอาชพ และท างานบรการสงคม ในขณะทควบคมตวไวในศนยกกกน หรอปรบและควบคมตวไวในทพกอาศย เปนตน

3. ทฤษฎทเกยวของกบกระบวนการยตธรรมทางเลอก 3.1 กลมทฤษฎการควบคมอาชญากรรม10 มแนวคดและทฤษฎทสนบสนนกลมทฤษฎน คอ

3.1.1 แนวคดวฒนธรรมกบการควบคมสงคม Edward Tylor นกมนษยวทยาชาวองกฤษ ใหนยาม “วฒนธรรม” วาหมายถง สงซบซอน ซงรวมถง ความร ความเชอ ศลปะ ศลธรรมจรรยา กฎหมายจารตประเพณ และสรรพสงตางๆ ทมขน รวมถงความเคยชนตางๆ ทไดมาในฐานะเปนสมาชกของสงคม วฒนธรรมควบคมสงคมไดโดยสงอทธพลผานทางเครองมอตางๆ เชน บรรทดฐาน (norms) บรรทดฐาน หมายถง ระเบยบ กฎเกณฑ และความคาดหวงของสงคมซงเปนแนวทางก าหนดแบบแผนความประพฤตของสมาชกสงคม ทงในลกษณะหามท าและใหท า สงคมใชบรรทดฐานเปนแนวทางปฏบตเพอลดการตดสนใจ เพราะบรรทดฐานจะบอกใหทราบวาควรปฏบตอยางไรในสถานการณตางๆ จงท าใหบรรทดฐานถกน ามาใชควบคมสงคมในระดบตางๆ กน แตหากบรรทดฐานลมสลายลง คอไมสามารถปกปองคมครองความตองการพนฐานของสมาชกหรอเปาหมายของกลมได คนกจะเลกใชบรรทดฐาน บรรทดฐานแบงไดเปน 3 ประเภท คอ 1) วถประชา (folkway) เปนบรรทดฐานทยอมรบปฏบตสบทอดกนมาโดยทวไปจนเกดความเคยชนไมรสกเปนภาระเมอปฏบต หากผใดฝาฝนกไมมการลงโทษอยางรนแรง วถประชา หมายรวมถง การใชภาษา การใชระบบเงนตรา การใชระบบตวงวด การฉลองวนเกด ชวโมงท างาน หรอเวลาราชการ สงทถอเปนงานส าหรบผชาย ผหญง ความประพฤตอนเหมาะควรแกการเปนสภาพบรษ การสวสดเพอนฝง สไตลการแตงบาน วธการเลยงเดก การสละเกาอใหสภาพสตรนงในรถประจ าทาง และรวมถงแบบแผนการใชชวตในชมชนดวย 2) จารต หรอขนบประเพณ (mores) เปนบรรทดฐานทเกยวของกบศลธรรม (moral) และขอหามทางสงคม (taboo) ใชกบการแตงงาน ความสมพนธทางเพศ ฯลฯ โดยการบงคบใหกระท าหรอหามกระท า หนกแนนกวาวถประชา ใครทผาฝนจะไดรบการตอบโตดวยความรสกทรนแรงกวา

10

จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกใน

สงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 27-37

3) กฎหมาย (law) เปนบรรทดฐานทมการก าหนดกฎเกณฑอยางเปนระบบและเปนทางการ เพอควบคมความประพฤตสงคมใหอยในกฎ กตกา มารยาททก าหนดไว ผ ประพฤตเบยงเบนหรอผฝาฝนกฎหมายจะถกลงโทษโดยตวแทนทท าหนาทบงคบอยางเปนทางการ คอ ต ารวจ อยการ ศาล และราชทณฑ ดงนน กฎหมายเปนแนวทางปฏบตของสงคมทมสถาบนการเมองการปกครองเปนหนวยสนบสนนตามกระบวนการนตบญญตแหงรฐ จงเปนสถาบนควบคมสงคมอยางเปนทางการทมอ านาจและอทธพลสงมาก แตเมอใดกตามท “กฎหมาย” ในฐานะวธการและรปแบบหนงซงไดรบมอบหมายใหท าหนาทควบคมสงคมถกฝาฝน สงคมกจะน าเอา “เรอนจ า” หรอ “คก” มาท าหนาทแทนเพอกกขงผกระท าผดกฎหมายหรออาชญากรไวมใหออกไปท าอนตรายตอสงคมในชวงเวลาหนง 3.1.2 ทฤษฎพนธะทางสงคม (social bonding theory) Hirschi Travis ผช านาญอาชญาวทยาชาวอเมรกน ไดเสนอทฤษฎควบคมการเกดอาชญากรรม โดยเชอวาถาบคคลมความผกพนกบองคกรหรอกลมในสงคม ซงไดแก ครอบครว โรงเรยน และเพอนฝง มกจะมแนวโนมทจะไมประกอบอาชญากรรม หลกการส าคญของทฤษฎน คอ พนธะทางสงคมหรอความผกพนกบสงคม ซงไดอธบายการเกดอาชญากรรมวา “พฤตกรรมอาชญากรรมเปนผลมาจากพนธะของบคคลทมตอสถาบนทางสงคมไดออนแอหรอถกท าลาย” ซงองคประกอบของพนธะทางสงคม ม 4 ประการ คอ 1) ความผกพน (attachment) หมายถง การทบคคลมความผกพนหรอความรกใครกบบคคลอน หรอมความสนใจกบความรสกนกคดของบคคลอน ซงความผกพนนเปนองคประกอบพนฐานส าคญทจะท าใหบคคลมการพฒนาการยอมรบคานยมและบรรทดฐานของสงคม สงผลใหบคคลสรางความรสกหรอสามญส านกทจะควบคมตนเองใหเปนบคคลทดในสงคม ดงนน ความผกพนจงเปนองคประกอบดานอารมณหรอดานความรกของพนธะหรอสญญาผกมดทบคคลมตอสงคม 2) ขอผกมด (commitment) หมายถง การทบคคลถกผกมดกบการด าเนนชวตตามท านองคลองธรรมของสงคม กลาวคอ การไดศกษาเลาเรยนเพอทจะประกอบอาชพโดยสจรตและเพอทจะไดประสบความส าเรจในชวตซงจะสงผลใหบคคลไมอยากกระท าผดกฎหมาย เนองจากจะเปนการเสยงตอการสญเสยความส าเรจในชวต ดงนน ขอผกพนจงเปนองคประกอบดานความมเหตมผลของพนธะหรอสญญาผกมดทบคคลมตอสงคม 3) การเขารวม (involvement) หมายถง การทบคคลไดเขารวมกจกรรมตาง ๆของสงคม เปนเหตใหบคคลถกจ ากดเวลาทจะไปประกอบอาชญากรรม เนองจากเวลาสวนมากไดถกใชให

หมดไปกบกจกรรมของสงคม ดงนน การเขารวมถอวาเปนองคประกอบดานกจกรรมของพนธะหรอสญญาผกมดทบคคลมตอสงคม 4) ความเชอ (belief) หมายถง ระดบของความเชอถอทบคคลมตอคานยมและบรรทดฐานของสงคม หากบคคลมระดบความเชอตอคานยมและบรรทดฐานในสงคมสงกจะมแนวโนมทจะไมกระท าผดกฎระเบยบของสงคม ดงนน ความเชอจงเปนองคประกอบดานจรยธรรมของพนธะหรอสญญาผกมดทบคคลมตอสงคม ดวยเหตน การมอารมณความรสกรกและผกพน รสกวาตนเองเปนสวนหนงของชมชนทมความส าคญเชนเดยวกบสวนอน ๆในชมชน ประกอบกบการมพนธะสญญาเชงเหตผล มกจกรรมรวมกนและมความเชอมนตอการรวมพลงสามคคเพอการปองกนชมชนของตนจากอาชญากรรมตามทฤษฎน 3.2 กลมทฤษฎวาดวยยตธรรมชมชน11 มแนวคดและทฤษฎทสนบสนนกลมทฤษฎน คอ

3.2.1 ทฤษฎการเสรมพลงและการมสวนรวมของชมชน (community empowerment and participation) เปนทฤษฎทตงอยบนสมมตฐานทวา “การทชาวชมชนรวมกนมสวนในการปองกนอาชญากรรม และแสดงความพยายามฟนฟสมพนธภาพทดระหวางเพอนบานของตนนนจะชวยลดอาชญากรรมและความรสกหวาดกลวอาชญากรรมไดโดยตรง รวมทงเพมปฏสมพนธทางสงคม และการควบคมสงคมทางออมได” ดงนน หนวยงานในกระบวนการยตธรรมในฐานะทเปนสวนหนงของการเสรมพลงชมชน จงควรท างานกบชมชนในการแกปญหาทเกยวของกบอาชญากรรม โดยควรมการก าหนดเปาหมายเพอปรบปรงความสมพนธกบชมชนและเพอเพมความพงพอใจของสาธารณชนตอการท างานของหนวยงาน เพราะในทางปฏบต หากผปฏบตไมมความเขาใจเกยวกบบทบาทชมชนแลว จะเปนการยากทจะสรางการมสวนรวมของชมชนขนมา เพราะประชาชนทวไปมกจะมโอกาสนอยมากทจะเขาไปมสวนรวมในการวางแผนหรอด าเนนการ 3.2.2 ทฤษฎการแกปญหา (problem solving theory) Goldstein เปนผน าเสนอทฤษฎการแกปญหา เมอป ค.ศ. 1979 โดยครงแรกใชทฤษฎการแกปญหาในมตของกจการต ารวจ ซงเปนการเรมตนเปดฉากการแกปญหาจากสถานการณตางๆ เฉพาะหนาทเกดขน

11

เรองเดยวกน

ในชมชน เพอทจะลดโอกาสในการทปญหาเหลานนอาจลกลามขยายตวเกดเปนอาชญากรรมตอไปในบรบทของยตธรรมชมชน การแกปญหามความหมายกวางขวาง คอ 1) เปนนยบงบอกความพยายามรวมมอกนในการสราง “หนสวน” (partnerships) ระหวางหนวยงานในกระบวนการยตธรรมกบหนวยงานอนๆ ของรฐ และระหวางหนวยงานในกระบวนการยตธรรมกบชมชนทองถน 2) ตองตระหนกวาอาชญากรรมทงหลายทเกดขนเปนผลมาจากสภาวะเงอนไขทางสงคมทซบซอน และพยายามทจะก าหนดปญหาสงคมบางปญหาทส าคญออกมาเพอจดการใหเขาทเขาทางตงแตตน เชน การบงคบใชกฎหมายปองปรามการเตรดเตร กฎหมายปรามการสงเสยงเอะอะอกทกบรเวณชมชน กฎระเบยบในการรกษาความสะอาดถนนหนทางทสาธารณะ หรออ านาจในการออกใบอนญาตตางๆ รวมทงใบอนญาตขบขยานพาหนะ เปนตน สวนแนวคดอนๆ ทเกยวกบการปองกนปญหา ไดแก การสรางโปรแกรมการปองกนอาชญากรรมในครอบครวทเนนการฝกหดทกษะแกแมและเดกตงแตเรมแรก เปนตน 3.3 กลมแนวคดทฤษฎเกยวกบนโยบายภาครฐและการบรหารจดการ12 มแนวคดและทฤษฎทสนบสนนกลมทฤษฎน คอ 3.3.1 แนวคดชมชนนยม (communitarianism) แนวคดกระบวนการยตธรรมทางเลอกไดรบอทธพลจากแนวคดชมชนนยม ซงถกพฒนาขนหลงจากมการฟนฟอดมคต small town American values, civic virtues และ moral consensus ขนในสหรฐอเมรกา ซงใหความส าคญกบความเปน “ชมชน” มากขน 3.3.2 แนวคดการถายโอนความรบผดชอบกจการภาครฐ (responsibilization strategy) แนวคดกระบวนการยตธรรมทางเลอกเปนสวนหนงของนโยบายการถายโอนความรบผดชอบในการจดการกบปญหาอาชญากรรมจากรฐบาลกลางไปยงทองถน ในลกษณะการสงเสรมความรวมมอและการเปนหนสวนระหวางหนวยงานของรฐดวยกนเอง และระหวางหนวยงานของรฐกบภาคเอกชน ผลของการผลกดนนโยบายดงกลาวท าใหเกดองคกรใหมๆ ในกระบวนการยตธรรมทเปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมมากมาย อาทเชน community safety partnerships, referral order panels ใน องแลนดและเวลล เปนตน

12

เรองเดยวกน

3.3.3 แนวคดการเปลยนแปลงบทบาทของรฐจากรฐสวสดการสรฐจดระเบยบ (from welfare state to regulatory state) แนวคดกระบวนการยตธรรมทางเลอกเกดขนทามกลางการเปลยนแปลงบทบาทของรฐจาก “รฐสวสดการ” ซงรฐมบทบาทส าคญเปนผด าเนนการเองในทกเรอง แตไมมบทบาทมากนกในการก าหนดทศทางของประชาสงคมไปส “รฐจดระเบยบ” ซงรฐมบทบาทส าคญเฉพาะในการก าหนดทศทางและนโยบายแตปลอยใหประชาสงคมเปนผด าเนนการเรองตางๆ เอง เชน ภายใตอทธพลของแนวคดรฐจดระเบยบ รฐบาลองกฤษไดมนโยบาย “tough on crime and tough on the causes of crime” และไดจดตงองคกรใหมๆ ขนมากมายในชวงปลายทศวรรษท 1990 อาทเชน inter-agency youth offending teams และ drug action teams โดยมวตถประสงคเพอกระจายอ านาจ อยางไรกตาม ในทางปฏบตแนวคดนกลบเปนเครองมอสงเสรมการรวมศนยอ านาจของรฐ มการใชโทษจ าคกอยางพร าเพรอ และมผลเปนการกดกนประชาชนออกจากกระบวนการยตธรรมทางอาญา เชน มการยกเลกศาลเลกๆ ในทองถนและใหใชศาลในสวนกลางแทน 3.3.4 แนวคดแปลงความขดแยงใหเปนทรพยสน (conflict as property) แนวคดกระบวนการยตธรรมทางเลอกไดรบการสนบสนนบนพนฐานของแนวคดเปลยนแปลงความขดแยงใหเปนทรพยสน ของ Nils Christie นกอาชญาวทยาแหงมหาวทยาลยออสโล ประเทศนอรเวย ซงกลาวไววาการเกดความขดแยงระหวางเอกชนไมใชสงไมดเสมอไป โดยในสวนของแงดนน Christic มองวาการเกดความขดแยงระหวางเอกชนเปนการเปดโอกาสใหเจาหนาทของรฐเขามาชวยปรบปรงความสมพนธของทง 2 ฝาย แต Chritstic มองวาการเขาแทรกแซงโดยใชวธการของยตธรรมตามธรรมเนยมนนอาจไมใชวธการทดทสด เพราะกระบวนการยตธรรมตามธรรมเนยมมลกษณะสงเสรมความแปลกแยก กดกน ลกลบ นาเกรงกลว มกฎเกณฑเฉพาะทยากแกการเขาใจส าหรบคนทวไปและสงเสรมการพงพามออาชพ (เชน ทนายความ ผพพากษา) ในกระบวนการระงบขอพพาทมากเกนไป Christic เหนวาวธการทดกวาและควรไดรบการสนบสนนคอ “victim-oriented court” และ “lay-oriented court” เพอตอบสนองความตองการของเหยอและลดการพงพามออาชพในกระบวนการระงบขอพพาท แนวคดดงกลาวของ Christie เปนแรงบนดาลใจใหเกดการเปลยนแปลงในระบบกระบวนการยตธรรมทางอาญา โดยเฉพาะอยางยงในการสงเสรมใหเหยออาชญากรรมเขามามสวนรวมและไดรบบรการจากภาครฐมากขน 3.3.5 แนวคดวธการปฏบตตอคนโดยไมใชคก รจกกนในนามทเปนทางการวา วธปฏบตตอผกระท าความผดโดยไมใชเรอนจ า (non-custodial treatment) หรอวธการปฏบต

ตอผกระท าความผดโดยใชชมชน (community-based correction) เกดขนจรงจงเมอมการเคลอนไหวในป 1960 ในสหรฐอเมรกา โดยการเคลอนไหวนเกดขนเมอแนวคดการใชคกเรมประสบปญหา “คนลนคก” และความนยมในการใชคกลดลงในประเทศตะวนตก บรรดานกอาชญาและงานยตธรรมเรมคดถงทางเลอกทคมคาในการลงทนน าวธการแกไขฟนฟมาใชแทนโทษจ าคกและเปนแนวคดทมมนษยธรรมมากกวา โดยมการเสนอความคดทวา ถาสงคมไมยอมปรบเปลยน “ผกระท าผด” ใหกลายเปน “ผ ทไมกระท าความผด” หรอ “พลเมองด” สงคมเองกจะกลายเปนผผลตประชากร “ผกระท าผด” ใหทวจ านวนเพมมากขนโดยอตโนมต ดวยเหตน จงมการปฏรประบบงานราชทณฑครงใหญเพอผอนถายคนบางกลมออกมารบการบ าบดรกษาอาการเสพตด อาการเจบปวยทางกายหรอทางจต รวมถงคดคนมาตรการในการปองกนไมใหคนทไมสมควรเขาคกมชองทางทเหมาะสมในการแกไขฟนฟในชมชนโดยไมตองเขาไปอยในคก ซงรปแบบการแกไขฟนฟพฤตกรรมผกระท าผดมความหลากหลายสามารถใชไดทกขนตอนของกระบวนการยตธรรม ไดแก การใชศนยฟนฟบ าบดรกษายาเสพตด การคมประพฤต การพกการลงโทษ การท างานบรการสงคม เปนตน13 3.4 กลมทฤษฎการไกลเกลยของคความ14 มแนวคดและทฤษฎทสนบสนนกลมทฤษฎน คอ 3.4.1 ทฤษฎการแขงขน (competitive theory) ถอหลกวาผเจรจาทมประสทธภาพ ไดแก ผทมความรทางกฎหมายและรกษาผลประโยชนของลกความ โดยไดรบผลออกมาเปนรปธรรมซงอาจเปนเงนตราหรอวตถ และเขาใจถงอ านาจทตนมอยและไดใชโดยไมชกชาเพอประโยชนของลกความ ทฤษฎนตงอยบนสมมตฐานวาสงคมอยภายใตการปกครองหรอการครอบง าโดยผทเหนแกประโยชนสวนตว ในสถานการณของการเจรจาแตละฝายทงนกกฎหมายและลกความตางมความประสงคบรรลความตองการของตนมากทสด ทฤษฎการแขงขนมองโลกในแงทวาทรพยากรในโลกนมอยอยางจ ากด ซงตองแบงปนโดยการแขงขนเพอใหประสบความส าเรจในแตละเรอง ระบบการแบงปนทรพยากรทมอยจ ากด ไดแก การเจรจาแจกจายโดยอกฝายหนงไดและอกฝายหนงสญเสย ทฤษฎการแขงขนยอมรบวานกกฎหมายบางคนมความประสงคใหลกความของตนไดรบ

13

กระทรวงยตธรรม กระบวนทศนใหมของกระบวนการยตธรรมในการปฏบตตอผกระท าผด กรงเทพมหานคร ส านก

กจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2546 หนา 26 14

เรองเดยวกน

ความยตธรรม ความชอบธรรม ความปรารถนาด ความไววางใจจากผอน และการตอบสนองทมจรยธรรม ตามทฤษฎนรปแบบการเจรจาก าหนดขนโดยถอผลประโยชนของตนเปนส าคญเพอใหตนไดรบประโยชนมากทสดและอกฝายหนงตองสญเสยผลประโยชน 3.4.2 ทฤษฎการแกปญหา (problem-solving theory) ในมตของการเจรจาตอรอง ทฤษฎการแกปญหาเชอวาผเขารวมเจรจาทกคนมผลประโยชนบางประการรวมกนถาไมมสงอนเขามาแทรกแซง เชน บางคนทเขารวมเจรจาแตไมมความจรงใจในการทจะแกปญหา แตเขามาเพอประวงการเจรจาใหชาออกไป ดงนน ทกคนทอาศยอยในสภาพแวดลอมของสงคมเดยวกนและมสวนรวมในการแกปญหารวมกนเพอท าขอตกลงดวยความสมครใจ ภายใตทฤษฎนขอขดแยงเปนปญหาทตองศกษาและแกไขรวมกนโดยคความทงสองฝายเพอประโยชนรวมกน การน าทฤษฎการแกปญหามาใช มหลกส าคญ 5 ประการ คอ 1) แยกปญหาความสมพนธสวนตวออกจากขอขดแยง และแกไขแตละปญหาแยกตางหากจากกน 2) เนนความส าคญของประโยชนไดเสยและความตองการของคความซงไมใชฐานะของคความ การเนนถงฐานะทแตกตางกนของคความจะท าใหการเจรจาประนประนอมยอมความยากขน คความจะตองหาทางประสานผลประโยชนของแตละฝายและเนนถงผลประโยชนรวมกน 3) คดหาทางเลอกหลายวธซงคความจะไดประโยชนรวมกน 4) ยนยนการใชองคประกอบตางๆ ทตองน ามาใชในการตดสนใจเพอประเมนทางเลอก 5) เขาใจและแสวงหาทางเลอกทดทสดในการเจรจาตกลงท าสญญา หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 9.1.2 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 9.1.2 ในแนวการศกษาหนวยท 9 ตอนท 9.1 เรองท 9.1.2

เรองท 9.1.3 เหตผลและความจ าเปนทตองน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญา มนษยเปนสตวสงคม (social animal) มนษยจงตองอยรวมกนเปนสงคม และเมอรวมกลมสงคมจงเกดเปนรฐ จงจ าเปนตองมกฎหมายไวเปนเครองมอรกษาความสงบเรยบรอย การทมสมาชกบางสวนกระท าความผดหรองดเวนการกระท าทกฎหมายบญญตไวเปนความผด รฐตองเขามาจดการกบผกระท าความผดใหไดรบโทษตามกฎหมาย แตเมอมการกระท าความผดของสมาชกในสงคมเพมมากขน มาตรการทางกฎหมายทใชบงคบอยอาจจะไมเหมาะสมส าหรบจดการกบปญหา เกดความลาชาในกระบวนการยตธรรม ประชาชนผเดอดรอนจากการเปนความ จะถามหาความยตธรรมจากรฐผมหนาทในการอ านวยความยตธรรม จากภาษตกฎหมาย “ความยตธรรมทลาชา คอการปฏเสธยตธรรม” (Justice delayed is justice denied) ผซงตกอยในภาวะเปนคดความทกฝายยอมตองการไดรบความเปนธรรมในเวลาอนรวดเรว รฐซงมหนาทอ านวยความยตธรรมใหแกประชาชนจงตองหามาตรการทางกฎหมายใหมๆ มาใชเพอลดภาระและเปนทางเลอกส าหรบการด าเนนคดของประชาชน ซงเปนมาตรการทจะท าใหคดความเสรจสนไปโดยเรวกวาการด าเนนคดในกระบวนการยตธรรมหลกทปฏบตอยเปนปกต การศกษาถงเหตผลและความจ าเปนทตองน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญานน ขอแยกพจารณาเปน 2 สวน คอ 1. การใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกของสหประชาชาต 2. การใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกของไทย 1. การใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกของสหประชาชาต กระบวนการยตธรรมทางเลอกเปนแนวคดทไดรบการสนใจ และเปนทยอมรบอยางมากในกลมประเทศตะวนตก ซงมผลท าใหเกดการเปลยนแปลงแนวทางการด าเนนคดบางประเภทและมการก าหนดมาตรการทางเลอกตางๆ ใชกนอยางแพรหลาย รวมทงมการพฒนารปแบบและวธการใหมๆ ขน เชน การไกลเกลย (Mediation) อนญาโตตลาการ (Arbitration) การเบยงเบนคด (Diversion) และการชะลอการฟอง (Suspension of prosecution) เปนตน

ส านกงานวาดวยยาเสพตดและอาชญากรรม องคการสหประชาชาต (Office on Drugs and Crime, United Nations) กลาวถงเหตผลและความจ าเปนในการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช โดยตงค าถามส าคญๆ ทรฐและสงคมประเทศตางๆ ตองชวยกนตอบค าถามเหลานวา เหตใดจงตองน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช ทงๆ ทมกระบวนการยตธรรมหลกอยแลว ค าถามทวา คอ 1) กระบวนการยตธรรมหลกมประสทธภาพทจะลดจ านวนผตองขงในเรอนจ ามากนอยเพยงใด 2) กระบวนการยตธรรมหลกไดก าหนดให “การกระท าผด” กบ “สงทผกระท าผดควรจะไดรบ” เปนไปอยางสมเหตสมผลหรอไม 3) กระบวนการยตธรรมหลกมตนทนทสงและมประสทธผลคมคาหรอไม 4) กระบวนการยตธรรมหลกชวยท าใหจ านวนอาชญากรรมในชมชนลดลงหรอไม 5) กฎหมายและการบงคบใชกฎหมายของกระบวนการยตธรรมหลกชวยคมครองสทธมนษยชนของผกระท าผดเพยงใด15 ดวยเหตน กระบวนการยตธรรมทางเลอก โดยเฉพาะ “ทางเลอกแทนการควบคมกกขง” (alternatives to incarceration) จงมหลกการและเหตผลทสามารถตอบค าถามเหลานได ดงน ประการแรก กระบวนการยตธรรมทางเลอกชวยบรรเทาปญหาความแออดของผตองขงในเรอนจ า โดยองคการสหประชาชาตไดระบประเดนปญหาดงกลาวไววา “ปจจบนปรมาณผตองขงในคกทวโลกทวจ านวนเพมมากขน ท าใหรฐตองสญเสยงบประมาณจ านวนมหาศาลเพอการจดการและควบคมกกขงผตองขงดงกลาว ขณะทผลผลตในการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอสงคนผพนโทษกลบสสงคมนนกลบไดผลไมเปนทนาพงพอใจ ยงคงกลบมากระท าอนตรายตอสงคมซ าอก และทวความรนแรงมากขน ทงตอตนเอง ครอบครว และชมชน อยางไมมวนจบสน” การลดความแออดของผตองขงในเรอนจ าอาจกระท าไดโดยการสรางเรอนจ าเพมขนทางหนง หรอการลดจ านวนผตองขงไมใหเขาสเรอนจ าอกทางหนง ซงการสรางเรอนจ าเพมขนยอมสงผลกระทบตองบประมาณรายจาย ทงทเกยวของกบการกอสรางและการเลยงดผตองขงในระยะยาวตามมา ขณะทการลดจ านวนผตองขงไมใหเขาสเรอนจ า

15 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย

กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 9-12

กระท าไดโดยการก าหนดนโยบายการยตธรรมอยางเหมาะสม (a rationalization in sentencing policy) รวมทงการใชทางเลอกแทนการจ าคก (alternatives to prison) ซงองคการสหประชาชาตสงเสรมและแนะน าใหเลอกใชวธการชดหลงมากกวา พรอมทงสนบสนนประเทศสมาชกดวยการก าหนดมาตรการรองรบทเรยกวา “ทางเลอกแทนการควบคมกกขง” (alternatives to incarceration)16 ประการทสอง กระบวนการยตธรรมทางเลอกเปนชองทางใหเกดการทบทวนการก าหนดความเปนอาชญากรรมของลกษณะพฤตกรรมการกระท าผดตามกฎหมายและความเหมาะสมของวธการทกระบวนการยตธรรมหลกใชจดการกบการกระท าผดดงกลาว17 อยางไรกตาม จากประสบการณของประเทศตางๆ ทน ามาตรการทางเลอกไปใช พบวามาตรการทางเลอกโดยล าพงกอใหเกดความเปลยนแปลงเพยงเลกนอยตอจ านวนและขนาดของผตองขงในเรอนจ า ดงนน เพอทจะลดจ านวนผตองขงในเรอนจ าใหไดผลอยางจรงจง จะตองม การปฏรปการก าหนดวาการกระท าลกษณะใดเปนความผดตามกฎหมาย (reform of criminal legislation) และจะตองปรบเปลยนวธปฏบตในการด าเนนกระบวนพจารณาคด (sentencing practices need to be changed) ซงไดแก การออกกฎหมายวาดวยการลดทอนความเปนอาชญากรรม (decriminalizing) ส าหรบการกระท าบางลกษณะทเปลยนแปลงไป ซงสงคมอาจยอมรบหรออดทนตอพฤตกรรมเหลานนไดมากขน การก าหนดใหใชโทษจ าคกระยะสนส าหรบความผดบางลกษณะ รวมทงการใชมาตรการทางเลอกแทนการจ าคกอยางกวางขวางทงในขนตอนการพจารณาคด และการพกการลงโทษเมอตองโทษ ประการทสาม กระบวนการยตธรรมทางเลอกสอดคลองกบกรอบทรรศนะในการฟนฟสมพนธภาพ เกดความสมานฉนท และการบรณาการการกลบคนสสงคม ชวยใหบรรลเปาหมายในการคมครองปองกนสงคมจากอาชญากรรมในระยะยาว18 ทส าคญเปาหมายของการใชมาตรการทางเลอกแทนการจ าคก ไมใชเพยงเพอแกไขหรอบรรเทาปญหาผตองขงลนเรอนจ าเทานน ทงน เนองจากกรอบทศนะหลกของโลกเกยวกบอาชญากรรมกบผกระท าผดไดเปลยนแปลงไปจากเดมทมงลงโทษและโดดเดยวผกระท าผด (punishment and isolation) ไปสกรอบทศนะในการฟนฟสมพนธภาพ สมานฉนท และการบรณาการการกลบคนสสงคม (restorative justice and reintegration) โดยใชกลไก

16 เรองเดยวกน 17 เรองเดยวกน 18 เรองเดยวกน

ศกยภาพและความพรอมของสงคมทจะปรบเปลยนแบบแผนพฤตกรรมมใหหวนกลบไปประกอบอาชญากรรมซ าอก ซงท าใหบรรลผลแหงการคมครองปองกนสงคมใหปลอดภยจากอาชญากรรมในระยะยาวไดดกวา มาตรการทางเลอกจงเขามาเสรมงานของกระบวนการยตธรรมหลกใหมความสมบรณยงขน ประการทส กระบวนการยตธรรมทางเลอกรปแบบใหมมงทจะลดภาระของรฐและเพมบทบาทของชมชน19 กระบวนการยตธรรมทางเลอกทมการใชในประเทศตะวนตก คอ การคมประพฤต ซงพบวาวธการด าเนนการคมประพฤตไดรบการพฒนาจนกระทงกลายเปนระบบอกหนงระบบและด ารงอยไดดวยการสนบสนนบคลากรและงบประมาณจากรฐ ท าใหตองอาศยการบรหารจดการเชนเดยวกบระบบยตธรรมหลกอนๆ แตกระบวนการยตธรรมทางเลอกรปแบบใหมๆ ทเกดขนในปจจบนชวยลดชองวางดงกลาวดวยการใชอาสาสมคร องคกรทางสงคม และชมชนเขามาท าหนาทเหลาน ประการทหา กระบวนการยตธรรมทางเลอกมงทจะสงเสรมคมครองสทธมนษยชนผกระท าผด20 โดยใหความส าคญกบสทธขนพนฐานทางกฎหมาย เพอลดทอนการละเมดสทธผกระท าผดทมกจะเกดขนในกระบวนการยตธรรม สหรฐอเมรกาเปนประเทศทใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกอยางแพรหลาย มการสรางมาตรการทางเลอกตางๆ ขนมาใชส าหรบระงบขอพพาททงทางแพงและอาญา และทกขนตอนของการด าเนนกระบวนการยตธรรม กลาวคอ 1) การใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดแพง ศาลของสหรฐอเมรกา เชน ศาลชนตน สหพนธรฐ ไดน าวธการระงบขอพพาททางเลอกหรอวธการระงบขอพพาทโดยทางอนทมใชทางศาล (Court ADRs) โดยใชระบบอนญาโตตลาการและระบบไกลเกลย ก. อนญาโตตลาการ โดยก าหนดใหคดแพงทฟองมทนทรพยไมเกน 150,000 ดอลลารสหรฐ จะตองเขาสระบบอนญาโตตลาการทงสน ระบบนเปนระบบบงคบและโปรงใสเพอจะแกปญหาและชวยเหลอประชาชน โดยการเขาสระบบอนญาโตตลาการจะตองมกอนการสบพยานศาล ซงจะกระท าหลงจากการแลกเปลยนขอมลและมการเสนอเอกสารและประเดนใหคความทราบแลว21

19 เรองเดยวกน

20 เรองเดยวกน 21 สทธพล ทวชยการ “รายงานการศกษาดงานระบบ Court ADRs ประเทศสหรฐอเมรกาของคณะผพพากษาและขาราชการ

ธรการศาลแพง” วารศาลกฎหมายศาลแพง ฉบบปฐมฤกษ กนยายน 2547 หนา 37

ข. ระบบไกลเกลย เปนระบบทประสงคจะใหคความไดเจรจากนวาแตละฝายตองการอะไร ไมเหมอนกบระบบอนญาโตตลาการทตองมค าชขาด ในระบบไกลเกลย ผ ไกลเกลยจะไมมอ านาจท าค าชขาดหรอตดสน แตจะเปนผชวยใหคความไดตกลงและประนประนอม และในศาลสหพนธรฐไดวางระบบบงคบวาหากศาลเหนสมควรใหสงคดเขาสระบบไกลเกลยกอน คความกตองปฏบตตาม ขณะเดยวกนคความกมสทธเลอกเองวาตองการน าคดเขาสระบบไกลเกลยของศาล การเลอกผไกลเกลยจะให Magistrate Judge เปนผเลอกจากบญชรายชอผไกลเกลยทขนทะเบยนไวทศาล โดยดวาผไกลเกลยนนจะตองไมมสวนไดเสยในคด และมความช านาญคดดานใด หรอคความจะเปนผเลอกผไกลเกลยเองกได22 2) การใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญา สหรฐอเมรกาไดน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญาโดยการสรางมาตรการมาใชกบทกขนตอนของกระบวนการยตธรรม ดงน ก. มาตรการในขนตอนกอนการจบกม - การใชศนยไกลเกลยประนอมขอพพาท (mediation/arbitration centers) - การบ าบดรกษาการตดยาเสพตดและการตดสรา (drug and alcohol centers) - การใหความรเกยวกบกฎหมาย สทธและเสรภาพของบคคลเบองตน ข. มาตรการในขนตอนกอนด าเนนกระบวนการพจารณา - การไกลเกลยคดทยอมความไดโดยเจาพนกงานศาล - การเจรจาตอรองหลงบลลงก (plea bargaining) - การฟนฟสรรถภาพผตยาเสพตดโดยวธการบงคบรกษา (compulsory treatment) - การชะลอการฟอง (suspended in prosecution) ค. มาตรการในขนตอนการด าเนนกระบวนการพจารณาพพากษาคด - การเรงรดพจารณาพพากษาคดบางประเภท (short determinate sentences) ง. มาตรการในขนตอนภายหลงการพจารณาพพากษาคด (ทมโทษจ าคก) - การชดใชคาเสยหายและการปรบ (restitution and fines) - การคมประพฤต (probation/suspended with condition)

22 เรองเดยวกน

- การใชศนยบรการกลางวน (community-based programs/day centers) - การท างานบรการสงคมหรอบ าเพญสาธารณประโยชน (community service) - การใชอาสาสมครคมประพฤต (volunteer probation officers/community-based correction) - การพกการลงโทษ (parole) - การใชบานกงวถ (halfway house) - การอภยโทษ (pardon) จ. มาตรการในขนตอนภายหลงโทษจ าคก - การใหการสงเคราะหภายหลงการปลอย (post prison support services) 2. การใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกของไทย จากกระแสโลกทเคลอนเขาสสงคมไทยในชวง 30 ปทผานมา ไดน าเอาแนวคดเกยวกบ “ทางเลอกในการระงบขอพพาท” (Alternative Dispute Resolutions หรอ ADR) เขามาสสงคมไทย โดยหนวยงานในกระบวนการยตธรรมไทยไดรบเอาแนวคดดงกลาวมาปรบใชกบโครงการตางๆ เชน ศาลยตธรรมไดจดใหมโครงการไกลเกลยและประนอมขอพพาทในศาล โครงการอาสาสมครไกลเกลยขอพพาทในชมชน และจดตงส านกอนญาโตตลาการ ซงตอมาอยภายใตส านกระงบขอพพาท นอกจากน ส านกงานอยการสงสดจดใหมการระงบขอพพาททางแพงในระดบทองถน และกรมคมประพฤต กระทรวงยตธรรม จดใหมการใหความรเกยวกบการประนอมขอพพาทและกระบวนการยตธรรมเบองตนส าหรบประชาชน แนวคดการยตขอพพาททเปนกาวใหมของกระบวนการยตธรรมทเปลยนแปลงไปน ตางกเปนเรองการยตขอพพาททางแพงเปนสวนใหญทประสงคใหคนกลางซงอาจจะเปนเจาหนาทของรฐหรอตวแทนของชมชนเปนผไกลเกลยระหวางคกรณ โดยรฐเขามาชวยเหลอสนบสนนการด าเนนการทงในระดบทองถนกอนคดเขาสกระบวนการยตธรรมและขนตอนทเขาสศาลยตธรรมแลว โดยมจดมงหมายเพอลดความขดแยงและลดปรมาณคดทไมสมควรใหออกจากกระบวนการยตธรรมเปนส าคญ กระบวนการยตธรรมทางเลอกไดถกน ามาใชในคดแพงอยางแพรหลาย โดยในประเทศไทยนน ศาลแพงเปนศาลทเรมน าเอาแนวคดและหลกเกณฑของศาลในประเทศสหรฐอเมรกาเกยวกบกระบวนการระงบขอพพาทโดยทางอนนอกจากการพจารณาคด

ตามปกตมาประยกตใชเปนครงแรกอยางเปนระบบเมอปลายป พ.ศ. 2537 โดยในขณะนนเปนการน ามาใชโดยไมมกฎหมายบญญตใหอ านาจและก าหนดวธการไวโดยเฉพาะ แตไดอาศยอ านาจพนฐานในการไกลเกลยของผพพากษาตาม ป.ว.พ. มาตรา 19 และ 20 โดยไดปรบลดขนตอนวธการปฏบตและอ านาจของผพพากษาลงมา เพอลดอปสรรคและปญหาตางๆ ทเกดขน ทงน ไดมการออกระเบยบรองรบการปฏบตเรยกวา “ระเบยบศาลแพงวาดวยการไกลเกลยเพอยงใหเกดการประนประนอมยอมความ พ.ศ. 2537” โดยอธบดผ พพากษาศาลแพงในขณะนนเปนผออกระเบยบมาใชบงคบ ปรากฏวาประสบความส าเรจดวยดมาตลอด เปนผลใหคดทมความซบซอนยงยากและทนทรพยสงกบคดส าคญทมผลกระทบตอเศรษฐกจของชาตหลายๆ เรองยตดวยเวลาอนรวดเรวและสนเชง โดยไมมการอทธรณ ฎกาตอไป อนเปนผลดตอทกฝายทงตอคความ ตอศาล และประเทศชาต จงไดมการน าไปใชในศาลตางๆ ทวประเทศ ตารางแสดงสถตคดคดอาญาของศาลชนตน ป พ.ศ. 2548-2550 ประเภท คด

ปรมาณคดทขนสการพจารณา (คางมา+รบใหม)

คดเสรจไป อยระหวางการพจารณา

ป พ.ศ. 2550

ปพ.ศ. 2549

ป พ.ศ. 2548

ป พ.ศ. 2550

ปพ.ศ. 2549

ป พ.ศ. 2548

ป พ.ศ. 2550

ปพ.ศ. 2549

ป พ.ศ. 2548

อาญา 562,476

533,162

495,864

498,489

466,953

430,180

63987

66,209

65,684

ทมา: ส านกแผนและงบประมาณ ส านกงานศาลยตธรรม ปจจบนการด าเนนกระบวนการยตธรรมทางอาญาของไทยประสบปญหาในเรองปรมาณคดทหลงไหลเขาสกระบวนการยตธรรมมมากเกนไป จงท าใหเกดสภาวะ“คดลนศาล คนลนคก” และสถานการณขอพพาททางอาญาทเขาสกระบวนการยตธรรมไทยยงมแนวโนมเพมสงขนน ประกอบกบปรมาณของคดทคางพจารณากมจ านวนมาก เปนผลใหดานคณภาพ (quality) ของการอ านวยความยตธรรมไมสามารถอธบายภาพของความยตธรรมทสงคมคาดหวงได ทงยงมแนวโนมจะสรางความไมยตธรรมขนเอง เรองของผลผลต (output) ของการ

จดการกบผกระท าผดในภาพรวมซงเปนภารกจทส าคญของกระบวนการยตธรรม กพบวาในป 2543 มอตราการกระท าผดช าของเดกและเยาวชนสงถงรอยละ 19.6 (ทมา: สถานพนจและคมครองเดกและเยาวชนกลาง กระทรวงยตธรรม) สวนอตราการกระท าผดซ าของผใหญในป 2546 มจ านวนรอยละ 11.58 (ทมา: กองแผนงาน กรมราชทณฑ กระทรวงยตธรรม) ทามกลางปญหาอาชญากรรมทซบซอนและเพมขน ทางออกของการปองกนสงคมใหปลอดภยจากอาชญากรรมจงไมใชการมงใชมาตรการควบคมตวผกระท าความผดภายใตพนฐานของแนวคดเชงแกแคนทดแทน (retributive justice ) มาตรการหนเหคดออกจากกระบวนการยตธรรม (diversion) จงจ าเปนตองถกน ามาใชเปนทางเลอกมากยงขน ทงในขนตอนกอน ระหวาง และหลงพพากษาคด กระบวนการยตธรรมทางเลอกเปนอกกลยทธหนงทไดรบการยอมรบวามความเปนไปไดทจะน ามาใชในกระบวนการยตธรรมทางอาญา เพอจะสรางกระบวนการยตธรรมใหมความสามารถในการอ านวยความยตธรรม โดยสามารถเยยวยาความเสยหายแกเหยอและจรรโลงไวซงความสมานฉนทในสงคมไดอยางมประสทธภาพ ดวยเหตผลและความจ าเปนดงกลาว ประเทศไทยโดยรฐบาลและหนวยงานทางกระบวนการยตธรรมจงมแนวคดการพฒนากระบวนการยตธรรมทางเลอกอยางตอเนอง เพอใหเปนกลไกในการสงเสรมการลดปรมาณคดทขนสศาล สนบสนนใหการระงบปญหาอาชญากรรมและขอพพาททเกดขนมความรวดเรวและเปนธรรมแกคความทกฝาย หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 9.1.3 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 9.1.3 ในแนวการศกษาหนวยท 9 ตอนท 9.1 เรองท 9.1.3

เรองท 9.1.4 การปรบกระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมทางอาญาสความสมานฉนท อาชญากรรมเปนสงทหลกเลยงไมไดในสงคม แตละประเทศจะมกระบวนการยตธรรมเปนของตนเองเพอความปลอดภยของสงคม และขนตอนของกระบวนการยตธรรมของแตละประเทศจะมทมาจากกระบวนทศนในกระบวนการยตธรรม ดงน 1. กระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมทางอาญา กระบวนทศน (paradigm) หมายถง ชดของแนวคด (concepts) ความเชอ (faith) ความรบร (perception) หรอคานยม (values) ซงเกดจากความเชอทสงผลตอการปฏบตหรอกระบวนการใหบรรลผลตามแนวคดนน และตองเปนสงทผคนสวนใหญในสงคมเหนพองดวย กระบวนการยตธรรมทางอาญา (criminal justice) หมายถง กระบวนการพสจนความจรงตามกฎหมาย ดงนน กระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมทางอาญา (criminal justice paradigm) จงหมายถง กระบวนการพสจนความจรงตามกฎหมายทมทมาจากแนวคด ความเชอ ความรบรของคนในสงคมนนๆ และผคนสวนใหญในสงคมเหนวาชอบดวยเหตผล และเหนวาชอบธรรม กระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมทางอาญาม 2 กระบวนทศน คอ 1) กระบวนทศนแบบแกแคนทดแทน (retributive justice) 2) กระบวนทศนแบบความยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice) 1.1 กระบวนทศนแบบแกแคนทดแทน (retributive justice) หมายถง กรอบทศนะและกระบวนวธปฏบตตอผกระท าความผด ซงตงอยบนกรอบของความคดทจะท าใหสงตางๆ ไดรบความยตธรรมดวยการก าหนดใหผกระท าความผดไดรบความเจบปวดเสยหายดวยการพจารณาลงโทษตอผกระท าความผด ซงการลงโทษทใชกนอยางแพรหลายกคอ โทษจ าคกสวนเหยออาชญากรรมไมมสวนรวมในขนตอนกระบวนการใดๆ กระบวนทศนแบบแกแคนทดแทนเปนกระบวนทศนในกระบวนยตธรรมทางอาญา ทมความเชอวา23

23 “กรมคมประพฤต “กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท” คนคน 1 พฤศจกายน 2553 จาก http://203.154.185.6/web/index.php?q=node/60

1) การกระท าผด คอการท าผดกฎหมาย 2) กฎหมายก าหนดความผดไวอยางชดเจนเมอมการกระท าผดเกดขน เจาหนาทในกระบวนการยตธรรมกพยายามหาวาเกดการกระท าผดอะไรขน ใครท าผด และจะลงโทษอยางไร 3) การกระท าผดตองไดรบการทดแทน ความผดเปนเรองสวนบคคลของคนคนนน คนทท าผดตองรบผดชอบการกระท าดวยตนเอง ดงนน จงท าใหเกดการก าหนดลกษณะของคนและเปนตราบาปตดตวไปจนวนตาย ไดแกค าวา อดตนกโทษ อดตผถกคมความประพฤต อดตผกระท าผด เปนตน 4) การทดแทนการกระท าผดตองท าโดยการท าใหเจบปวดหรอเกดความทกข 5) เมอผานกระบวนการยตธรรมตามขนตอน กเรยกวาไดรบความยตธรรมแลว กระบวนทศนและทฤษฎแบบแกแคนทดแทน (retributive justice) มองผกระท าผดหรออาชญากรเปนเรองสวนบคคล เพราะคนคนนนเลอกทจะกระท าผดเองกตองรบผดชอบผลของการกระท าผดของตน การลงโทษกเพอแกแคนเทานน แกแคนเพราะคนท าผดเลอกทจะท าผด ดงนน กระบวนการยตธรรมทางอาญาทเปนผลสบเนองมาจากกระบวนทศนแบบแกแคนทดแทน (retributive justice) จงมองวาเมอมการกระท าผดเกดขนกตองหาค าตอบวาท าผดกฎหมายขอใด ใครเปนคนท าผดกฎหมาย และจะลงโทษคนกระท าผดอยางไร การลงโทษกเปนการท าใหเกดความทกขและความเจบปวดแกผกระท าความผด 1.2 กระบวนทศนแบบความยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice) ค าวา “restorative justice” หรอ “กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท” เปนค าทใชกนอยางแพรหลายในสงคมโลก มบรรดานกวชาการและหนวยงานตางๆ ใหนยามความหมายของกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทไวอยางมากมาย ดงน กอนทสหประชาชาตจะเขามามบทบาทจดการเรองกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทของโลก John Braithwaite นกอาชญาวทยาชาวออสเตรเลย ผเชยวชาญเรองกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท อธบายวากระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท หมายถง การบรรเทาความเสยหายแกเหยออาชญากรรมใหกลบสสภาพดดงเดม เหยออาชญากรรมจะเปนศนยกลางของกระบวนการยตธรรม ขณะเดยวกนกบรณาการผกระท าความผดและสงคมเขาดวยกน โดยสงทตองค านงถงเปนประการแรก คอ การบรรเทาความเสยหายแกเหยออาชญากรรมโดยการชดใชทดแทนมลคาของทรพยสนทเสยหาย รวมทงความเสยหายอนๆ

ไดแก การเยยวยาอาการบาดเจบ ท าใหเกดความรสกปลอดภย ท าใหเกดความรสกวาไดบรรลถงความยตธรรมแลว ในทศนะของ Susan Sharpe กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท เปนแนวความคดทมรากฐานแตกตางจากการอ านวยความยตธรรมเชงแกแคนทดแทน โดยมงใหความส าคญกบสงซงจ าเปนตองไดรบการเยยวยา (ส าหรบเหยออาชญากรรม) สงซงควรแกไขปรบปรง (ส าหรบผกระท าผด) และสงซงควรเรยนรเมอมอาชญากรรม (ส าหรบชมชน) แนวคดนท าให “เหยออาชญากรรม” เปนศนยกลางของกระบวนการ สหประชาชาตไดเสนอใหใชค านในการประชม UN Expert Meeting on Restorative Justice ทรฐบาลแคนาดาจดขนเมอเดอนตลาคม พ.ศ. 2544 หมายถง “การอ านวยความยตธรรมทตองการท าใหทกฝายซงไดรบผลกระทบจากอาชญากรรมไดกลบคนสสภาพดเชนเดม อนเปนการสราง ความสมานฉนทในสงคม เปนเปาหมายสดทาย”24 Tony E. Marshall ผจดท ารายงานการวจยเรองกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนทในนามของกระทรวงมหาดไทย แหงสหราชอาณาจกร ไดอธบายความหมายของกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท หมายถง การท าใหกลบสมบรณดงเดม หรอบรณาการ หรอสมานฉนท (Restoration) โดยสมานฉนทเหยออาชญากรรม สมานฉนทผกระท าความผดทฝาฝนกฎหมาย และสมานฉนทความเสยหายของชมชนทเกดจากอาชญากรรม Marshall เนนวา การสมานฉนทไมใชการมองหลงยอนอดต แตเปนการสรางสงคมทดกวาทเปนอยในปจจบนเพออนาคต Howard Zehr25 นกอาชญาวทยาชาวอเมรกน ผทไดชอวาเปนบดาของความยตธรรมเชงสมานฉนท ไดเขยนหนงสอ "Changing Lenses" น าเสนอกระบวนทศนความยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice) ซงแตกตางไปจากกระบวนทศนเพอการแกแคนทดแทน (retributive justice) กลาวคอ มาตรการลงโทษเพอการแกแคนทดแทนใหความส าคญกบการลงโทษผกระท าความผด แตกระบวนทศนความยตธรรมเชงสมานฉนท

24

กระทรวงยตธรรม กระบวนทศนใหมของกระบวนการยตธรรมในการปฏบตตอผกระท าผด กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2546 หนา 33

25 เรองเดยวกน

ใหความส าคญกบความรบผดชอบ (accountability)26 การปรองดอง (healing) และการยตขอขดแยง (closure) กระบวนทศนของความยตธรรมเชงสมานฉนทของ Howard Zehr คอ 1) อาชญากรรมเปนการท าลายความสมพนธระหวางบคคล การจดการกบอาชญากรรม คอการฟนฟความสมพนธของบคคล (to restore relationship) 2) ความยตธรรม คอความตองการของผเสยหายทจะไดรบการตอบสนอง และผกระท าผดปฏบตตามพนธสญญา 3) การเยยวยาความเสยหาย คอการท าสงทดและสงทถกตองทสดทสามารถท าได 4) ความยตธรรมไดมาโดยการพดคยกนและท าขอตกลงรวมกน (agreement making) 5) การทจะเรยกวา “ความยตธรรม” ใหดทผลลพธ คอ ความตองการของผเสยหายไดรบการตอบสนอง ผกระท าผดไดแสดงความรบผดชอบ (accountability) และคกรณมความปรองดองกน กตตพงษ กตยารกษ ผแทนของประเทศไทยทเขารวมประชมกลมผเชยวชาญเพอรางหลกการพนฐานวาดวยการด าเนนโครงการกระบวนการตธรรมเชงสมานฉนทในคดอาญา ซงสหประชาชาตจดขนเมอเดอนตลาคม พ.ศ. 2544 ณ ประเทศแคนาดา เปนผ รเรมใชค าภาษาไทยวา “กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท” ส าหรบค าวา “restorative justice” ซงไดอธบายเหตผลทใชค าภาษาไทยเชนนวา เนองจากในขณะนน restorative justice เปนแนวคดใหมส าหรบวงการกฎหมายและกระบวนการยตธรรม และมผใชศพทภาษาไทยหลากหลาย อาทเชน “ความยตธรรมเชงสรางสรรค” “การฟนฟความยตธรรม” เปนตน แตเนองจากวาการแปลตรงกบศพทภาษาองกฤษอาจจะไมสามารถสอความหมายชดเจน จงใชค าวา “กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท” โดยค านงถงปรชญาของแนวคดน และผลสดทายทจะน าไปสความสมานฉนทในสงคม (social harmony) จฑารตน เอออ านวย กลาววา “กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice) หมายถง ปรชญา แนวคด และกระบวนวธปฏบตตอกระบวนความขดแยง พฤตกรรมทไมพงประสงค และอาชญากรรม ดวยการค านงถงเหยออาชญากรรมและ

26 ความหมายของความรบผดชอบ (accountability) ภายใตกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท หมายถง การยอมรบวาตนเอง

เปนผกอเหตทท าใหเกดความเสยหาย เขาใจความเสยทเกดขนในมมมองอนๆ ตระหนกวาตนเองมทางเลอก สามารถด าเนนการเปนขนตอนเพอเยยวยาแกไข และลงมอแกไข

ชมชนผทไดรบผลกระทบเปนศนยกลาง โดยกระบวนการวธเชงสมานฉนทจะสรางความตระหนกตอความขดแยงหรอความเสยหายทงทางรางกาย ทรพยสน และความสมพนธ รวมทงสรางแผนความรบผดชอบหรอขอตกลงเชงปองกนทเปนไปไดอนน าไปสผลลพธแหงความสมานฉนทของสงคม” ความยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice) เกดจากการเปลยนมมมอง แนวคดและวธคดทมตออาชญากรรมและการตกเปนเหยอของผเสยหาย จากเดมทมองวาอาชญากรรมเปนการกระท าทผดกฎหมายบานเมอง ตอตานและเปนปฏปกษตอความสงบสขแหงรฐ รฐตองเขามาด าเนนการกบอาชญากรรมนน สวนเหยอและผเสยหายไมมสวนในขนตอนกระบวนการตางๆ แตความยตธรรมเชงสมานฉนทมองวาอาชญากรรมเปนการกระท าทตอตาน เปนปฏปกษ และท าลายสมพนธภาพระหวางบคคลตอบคคล ระหวางผกระท าความผดและเหยอหรอผเสยหาย ดงนน ความยตธรรมเชงสมานฉนทจงมงเนนการแกปญหาความขดแยง การฟนฟสมพนธภาพระหวางบคคล โดยใหผกระท าความผดไดแสดงถงความรบผดชอบ (accountability) ในการกระท าของเขา และใหความชวยเหลอบรรเทาผลรายแกเหยอและผเสยหาย ดวยวธการประชม (meeting) ผมสวนไดเสยทกฝาย คอ ผกระท าผด เหยออาชญากรรม ผแทนชมชน เจาหนาทผประสานงาน โดยใหความส าคญกบเหยออาชญากรรมและชมชนทไดรบผลกระทบเปนศนยกลาง อนมเปาหมายสดทายอยทใหคกรณรสกวาปญหาความขดแยงทเกดขนไดยตลงดวยความยตธรรมกบทกฝาย แตอยางไรกตาม ความยตธรรมเชงสมานฉนทกตระหนกถงความจ าเปนทจะปฏบตตอผกระท าความผดดวยหลกการยอมรบในการกระท าใหมการยอมรบและการบรณาการคนเหลานนเขาสชมชน ดวยการปรบพฤตธรรมเขาใหเปนผทเคารพกฎหมาย หลกการความยตธรรมในกระบวนทศนความยตธรรมเชงสมานฉนทไดมาโดยการประชม พดคยกน และท าขอตกลงรวมกนระหวางผทกระท าความผดกบเหยอและผเสยหาย หลกการของความยตธรรมเชงสมานฉนท 27 1.2.1 อาชญากรรมกอใหเกดความเสยหายตอเหยอ ผเสยหาย ชมชน และตวผกระท าผดเอง และตองสรางภาระหนาทในการกระท าสงทถกตอง

27 กระทรวงยตธรรม กระบวนทศนใหมของกระบวนการยตธรรมในการปฏบตตอผกระท าผด หนา 9-33

1.2.2 คความทกฝายตองมสวนในการแกไขปญหาอาชญากรรมทเกดขน รวมทงเหยอ ผเสยหาย ชมชน และผกระท าผด 1.2.3 ความเหน ทศนะของเหยอ ผเสยหายเปนความเหนหลกทจะตดสนวาจะแกไขผลรายจากอาชญากรรมอยางไร 1.2.4 ความรบผดชอบ (accountability) ของผกระท าผดแสดงใหเหนโดยการยอมรบผดชอบ และท าการแกไขผลรายจากอาชญากรรมอยางเปนรปธรรม 1.2.5 ชมชน ตองสรางความมนใจวากฎหมายซงเปนบรรทดฐานในการควบคมพฤตกรรมของพลเมองนนใหความคมครองทกคนโดยเสมอภาค โดยไมค านงถงความแตกตางในเรองวฒนธรรมและภมหลงตางๆ ไมวาจะเปนเชอชาต ศาสนา เศรษฐกจ อาย สถานภาพครอบครว ความสามารถ และภมหลงอนๆ 1.2.6 อาชญากรรมเปนการละเมดตอบคคลไมใชการละเมดตอรฐ ดงนน รฐจงตองแกไขปญหาแตไมใชเปนตวหลก (main player) ในการแกปญหา แตเปนความรบผดชอบของผกระท าผดในการท าสงทถกตองตอเหยอและชมชน (เปนผเสยหายโดยตรงและโดยออม) ไมใชตอรฐ 1.2.7 การแกไขผลรายจากอาชญากรรมและการสรางความสมพนธใหม (rebuild relationship) แทนการลงโทษเปนจดมงหมายล าดบแรกของงานยตธรรม การชดใชความเสยหายเปนกฎ (rule) ไมใชขอยกเวน 1.2.8 การวดผลลพธตองดวาไดมการแกไขผลรายจากอาชญากรรมอยางไร ไมใชดวาจะลงโทษใหไดรบความทกขทรมานอยางไร 1.2.9 การควบคมอาชญากรรมตองท าโดยชมชนและสมาชกในชมชนเปนหลก ระบบงานยตธรรมมความส าคญนอยมาก เพราะระบบงานยตธรรมจะท าไดกตอเมอมอาชญากรรมเกดขนแลว 1.2.10 ความรบผดของผกระท าผดจ ากดอยเพยงแคทางเลอกของบคคล (individual choices) แตความรบผดของชมชนรวมไปถงเงอนไขซงท าใหเกดอาชญากรรมขน 2. ความแตกตางของกระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมแบบเดมกบความยตธรรมเชงสมานฉนท ความยตธรรมเชงสมานฉนทมกระบวนทศนทแตกตางจากกระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมแบบเดม คอ

2.1 ใหความส าคญเรองการเยยวยาความเสยหายแกเหยอ ผเสยหาย และชมชนทไดรบผลกระทบมากกวาการใหคณคาในเรองการน าตวผกระท าผดมาลงโทษ 2.2 ยกระดบความส าคญของเหยอ ผเสยหายในกระบวนการยตธรรมใหมากขน ทงการเขามามสวนรวม การใหบรการ และใหความชวยเหลอแกเหยอ ผเสยหาย 2.3 เรยกรองใหผกระท าผดแสดงความรบผดชอบโดยตรงตอบคคลและ/หรอชมชนทตกเปนเหยอ หรอไดรบความเสยหายจากการกระท าของเขา 2.4 กระตนและสนบสนนใหชมชนเขามาเกยวของในการแสดงความรบผดชอบของผกระท าผด และใหการชวยเหลอสนบสนนในการตอบสนองความตองการของเหยอ ผเสยหาย และผกระท าผด 2.5 ใหความส าคญกบการทผกระท าผดแสดงความรบผดชอบตอการกระท าของเขา และการชดใช บรรเทาผลรายจากการกระท าความผดมากกวาการลงโทษอยางเฉยบขาด 2.6 ตระหนกถงความรบผดชอบของชมชนในการปรบพฤตกรรมของผกระท าผด ทงน เพราะมองวาอาชญากรรมอยในบรบทของสงคมและมความสมพนธกบองคประกอบอนๆ ของสงคม ดงนน การด าเนนการตามแนวคดของความยตธรรมเชงสมานฉนทจงตองมการท างานรวมกน ระหวางหนวยงานในกระบวนการยตธรรม ผกระท าผด เหยอ ผเสยหาย และหรอชมชน

ตารางเปรยบเทยบกระบวนทศนในกระบวนการยตธรรม กระบวนทศนแบบแกแคนทดแทน (retributive justice)

กระบวนทศนแบบความยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice)

อาชญากรรม หมายถงการละเมดตอรฐ อาชญากรรม หมายถงการละเมดตอบคคลหนงโดยบคคลอน

ก าหนดใหมการลงโทษ การกกขง และการปองกน

การชดใช การบรรเทาผลรายเปนทางหนงในการฟนฟคความทงสองฝาย โดยมเปาหมายสดทายอยทการประนประนอม/การฟนฟ

กฎหมายเปนผใหความหมายของค าวา “ยตธรรม” โดยค านงถงเจตนาในการกระท าและกระบวนการในการด าเนนคดเปนส าคญ

ความยตธรรม หมายถงความสมพนธทถกตอง การทจะตดสนวายตธรรมหรอไมใหดทผลลพธ

ความขดแยงของอาชญากรรมไมชดเจน มองวาอาชญากรรมเปนความขดแยงระหวางบคคลกบรฐ

อาชญากรรมเปนความขดแยงระหวางบคคล ตองรจกคานยมของความขดแยง (value of conflict)

ชมชนอยขอบนอก (sideline) ของกระบวนการโดยรฐเปนผด าเนนการแทนชมชน

ชมชนเปนผสงเสรมสนบสนนในกระบวนการฟนฟ

เปนบทบาทของรฐทจะด าเนนการตอผกระท าผดโดยตรง เหยอถกละเลย ผกระท าผดเปนปรปกษกบรฐ

บทบาทของเหยอและผกระท าผดในการแกไขปญหารวมกน เปนการแกปญหาแบบองครวม (holistic) โดยตระหนกถงความตองการ/สทธของเหยอ ผกระท าผดไดรบการกระตน/สนบสนนใหแสดงความรบผดชอบ

ความรบผดชอบของผกระท าผด หมายถงการไดรบโทษ

ความรบผดชอบของผกระท าผด หมายถงความเขาใจผลกระทบทเกดจากการกระท าของตน และการชวยคดตดสนใจวาจะท าในสงทถกตอง หรอแกไขผลรายจากการกระท าของตนอยางไร

การก าหนดวาการกระท าใดเปนความผด ก าหนดโดยกฎหมายเทานน ไมไดค านงถงมตทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม และ

การท าความเขาใจกบการกระท าผดตองดบรบททงหมด ทงการเมอง การเศรษฐกจ และศลธรรม (เชอวาปจจยในการกระท าผดเกดจากสภาพสงคม)

ศลธรรม (เชอวาการกระท าผดเกดจากกายและ/หรอจตของผกระท าผด) สงเสรมสนบสนนในเรองความส านกและการใหอภย

มความเปนไปไดทจะมความส านกผดของผกระท าผด และการใหอภยของเหยอ

3. การปรบกระบวนทศนในกระบวนการยตธรรมทางอาญา การปรบกระบวนทศนกระบวนการยตธรรม (paradigm shift in the criminal justice) หมายถง การทกรอบทศนะพนฐานของกระบวนการยตธรรมทใชในการปฏบตตอเหยอ ผกระท าความผด และชมชน เปลยนแปลงวธคดและแนวปฏบตจากเดมทใหความส าคญกบกระบวนทศนและทฤษฎแบบแกแคนทดแทน (retributive justice) มาเปนกระบวนทศนแบบความยตธรรมเชงสมานฉนท (restorative justice) เปนการเปลยนโลกทศนเกยวกบอาชญาวทยาใหม การเปลยนกระบวนทศนในความยตธรรมทางอาญาใหมมทมาส าคญจากการตงค าถามของนกวชาการและคนในสงคมตอกระบวนทศนทางอาญา ดงน 3.1 การกระท าผดเกดขนเพราะคนคนนนเลอกทจะกระท าผดเองเชนนนหรอ ปจจยทางสงคม เศรษฐกจ สภาพแวดลอม และอนๆ ไมไดผลกดนหรอเปนปจจยใหคนกระท าผดเลยหรอ 3.2 มการตงค าถามเรองเปาหมาย วตถประสงค วธการ และประสทธภาพของการลงโทษแบบแกแคนทดแทนทใชในกระบวนการยตธรรมอาญาวา การจดการกบผกระท าผดมเพยงวธการทก าหนดไวในประมวลกฎหมายอาญาเทานนหรอ การลงโทษทผานมามประสทธภาพจรง หรอถามประสทธภาพท าไมจงยงมการกระท าผดซ า 3.3 มการตงค าถามเรองความหมายของค าวา “ยตธรรม” วา ความยตธรรมคออะไร การลงโทษโดยการท าใหผกระท าความผดไดรบความทกข ความเจบปวดเปนความยตธรรมหรอไม ปรบกระบวนทศนของการอ านวยความยตธรรมเปนการเปลยนโลกทศนในทางอาชญาวทยาใหม ซงแตเดมมงเนนการน าตวผกระท าผดมาลงโทษโดยอยบนพนฐานของแนวคดเชงแกแคนทดแทน การปรบเปลยนกระบวนทศนใหมนมไดมงเนนเฉพาะการลงโทษผกระท าผด แตเปนการมองทผลกระทบทเกดขนตอเหยออาชญากรรม ชมชน และ

สงคมโดยรวม ซงเปนแนวคดของการชดใชเยยวยาเหยออาชญากรรมโดยผกระท าความผด มงเนนความสมานฉนทและความปรองดองใหเกดในสงคมเปนหลก เปนวธการทใชทฤษฎอาชญาวทยาแนวสนตวธ (peacemaking criminology) และอยภายใตกระบวนทศนไมใชความรนแรง (non- violence paradigm) กระบวนทศนใหมของการปฏบตตอผกระท าความผดไมใชแนวคดทละทงกระบวนการยตธรรมกระแสหลกโดยสนเชง หากแตเปนมมมองและแนวคดทมงเยยวยาอาการปวยของกระบวนการยตธรรมทงระบบ ดวยการใชกลไกของมาตรการหนเหคดออกจากกระบวนการปกตอยางมประสทธภาพ ประกอบกบการใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในรปแบบตางๆ อยางหลากหลาย ทยงคงบงคบใชมาตรการควบคมไวเทาทจ าเปนและมประสทธภาพ ในขณะเดยวกน จะตองจดสรรทรพยากรและการสนบสนนทงทางดานนโยบาย การบรหาร และกระบวนการปฏบตใหเอออ านวยตอการใชมาตรการแกไขฟนฟผกระท าความผดในชมชนอยางสมฤทธผลโดยแทจรง กระบวนทศนใหมในการปฏบตตอผกระท าความผดเชนน จงเปนหนทางทสามารถควบคมอาชญากรรมและแกไขฟนฟผกระท าความผดไมใหกระท าความผดซ าอก น ามาซงความผาสกสงบปลอดภยของสงคมไดอยางย งยน28 แนวคดนจงเปนเหตผลทส าคญของการน ากระบวนกระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในคดอาญา หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 9.1.4 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 9.1.4 ในแนวการศกษาหนวยท 9 ตอนท 9.1 เรองท 9.1.4

28 กระทรวงยตธรรม กระบวนทศนใหมของกระบวนการยตธรรมในการปฏบตตอผกระท าผด กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2546 หนา 15

ตอนท 9.2 การใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญา โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 9.2 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมปฏบตกจกรรมในแตละเรอง หวเรอง 9.2.1 ประเภทของความผดทางอาญาทสามารถน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช 9.2.2 ขนตอนของการใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในคดอาญาและหนวยงานทเกยวของ แนวคด 1. คดอาญาทสามารถน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช ไดแก ความผดอนยอมความไดตามประมวลกฎหมายอาญาและกฎหมายอน ความผดทอยในอ านาจของศาลเยาวชนและครอบครว ความผดตาม พ.ร.บ. คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 ความผดตาม พ.ร.บ. ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 และความผดเลกนอยอนๆ เพอหลกเลยงการจ าคกระยะสน 2. เมอพจารณาในมตของการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอก และมาตรการตางๆ ในแตละขนตอนของการน ามาใชนน สามารถแบงการน ามาใชตามขนตอนตางๆ ได 3 ขนตอน คอ 1) ขนตอนกอนคดขนสศาล 2) ขนตอนระหวางการพจารณาของศาล 3) ขนตอนหลงมค าพพากษาแลว โดยแตละขนตอนจะมหนวยงานของรฐทมภารกจรบผดชอบในการใชมาตรการทางเลอกตางๆ ตามทกฎหมายก าหนด วตถประสงค เมอศกษาตอนท 9.2 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายและวเคราะหประเภทของคดอาญาทสามารถน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช และบทบญญตแหงกฎหมายทก าหนดใหใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกได

2. อธบายและวเคราะหขนตอนของกระบวนการยตธรรมทางเลอกทใชในคดอาญา และหนวยงานของรฐทมภารกจในการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชได

เรองท 9.2.1 ประเภทของความผดทางอาญาทสามารถน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช ประเภทของความผดทางอาญาทสามารถน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช 5 ประเภท คอ 1. ความผดอนยอมความได 2. ความผดทอยในอ านาจศาลเยาวชนและครอบครว 3. ความผดตาม พ.ร.บ. คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 4. ความผดตาม พ.ร.บ. ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 และ 5. ความผดเลกนอยอนๆ เพอหลกเลยงการจ าคกระยะสน 1. ความผดอนยอมความได คดอาญาทเปนความผดอนยอมความไดนน มบญญตไวทงในประมวลกฎหมายอาญาและกฎหมายอน โดยการพจารณาวาความผดใดเปนความผดทยอมความไดหรอยอมความไมไดจะมบทบญญตกฎหมายในเรองนนระบไว ความผดทางอาญาทเปนความผดอนยอมความไดตาม ป.อ. ไดแก 1) ความผดเกยวกบการคา ตามมาตรา 272 2) ความผดเกยวกบเพศตามทบญญตไวใน มาตรา 281 ซงไดแก มาตรา 276 วรรคหนง (ความผดฐานขมขนกระท าช าเรา) มาตรา 278 (ความผดฐานอนาจาร) และมาตรา 284 (ความผดฐานพาหญงไปเพอการอนาจาร) 3) ความผดตอเสรภาพ ตามมาตรา 309 วรรคหนง 310 วรรคหนง และ 311 วรรคหนง 4) ความผดฐานเปดเผยความลบ ตามมาตรา 322 ถง 324 5) ความผดฐานหมนประมาท ตามมาตรา 326 ถง 332 6) ความผดฐานฉอโกง ตามมาตรา 341 ถง 347 (ยกเวนมาตรา 343) 7) ความผดฐานโกงเจาหน ตามมาตรา 349 และ 350 8) ความผดฐานยกยอก ตามมาตรา 352 ถง 355 9) ความผดฐานท าใหเสยทรพย ตามมาตรา 358 ถง 359 10) ความผดฐานบกรก ตามมาตรา 362 ถง 364 11) ความผดตามทบญญตไวในมาตรา 71 ซงไดแก ความผดมาตรา 334 ถง 336 วรรคหนง และ 341 ถง 364 ถาเปนการกระท าทบพการกระท าตอผสบสนดานผสบสนดาน

กระท าตอบพการ หรอพหรอนองรวมบดามารดาเดยวกนกระท าตอกน แมกฎหมายมไดบญญตใหเปนความผดอนยอมความไดกใหเปนความผดอนยอมความได นอกจากน ยงมบญญตไวใน พ.ร.บ.ลขสทธ พ.ศ. 2537 ในความผดดงตอไปน 1) ความผดเกยวกบการละเมดลขสทธกรณทวไป ไดแก ละเมดลขสทธในงานวรรณกรรม นาฏกรรม ศลปกรรม ดนตรกรรม และสทธนกแสดง ตามมาตรา 27 ประกอบมาตรา 69 วรรคหนงหรอวรรคสอง 2) ความผดเกยวกบการละเมดลขสทธในงานโสตทศนวตถ ภาพยนตร และสงบนทกเสยง ตามมาตรา 28 ประกอบมาตรา 69 วรรคหนง หรอวรรคสอง 3) ความผดเกยวกบการละเมดลขสทธในงานแพรเสยงแพรภาพ ตามมาตรา 29 ประกอบมาตรา 69 วรรคหนง หรอวรรคสอง 4) ความผดเกยวกบการละเมดลขสทธโปรแกรมคอมพวเตอร ตามมาตรา 29 ประกอบมาตรา 69 วรรคหนง หรอวรรคสอง 5) ความผดฐานขาย มไวเพอขาย เสนอขาย ใหเชา ฯลฯ งานซงไดท าขนโดยละเมดลขสทธของผอน ตามมาตรา 31 ประกอบมาตรา 70 วรรคหนง 6) ความผดฐานขาย มไวเพอขาย เสนอขาย ใหเชา ฯลฯ งานซงไดท าขนโดยละเมดลขสทธของผอน ตามมาตรา 31 ประกอบมาตรา 70 วรรคสอง 7) ความผดฐานขดค าสงคณะกรรมการทใหมาใหถอยค า สงเอกสารหรอวตถ ตามมาตรา 71 8) ความผดฐานขดขวางพนกงานเจาหนาท ตามมาตรา 72 บทบญญตมาตรา 39 (2) แหง ป.ว.อ. ไดวางหลกไววาในคดความผดตอสวนตวหรอความผดอนยอมความได เมอไดมการถอนค ารองทกข ถอนฟอง หรอยอมความกนโดยถกตองตามกฎหมายแลว สทธน าคดอาญามาฟองรองระงบไป การยอมความในความผดอนยอมความไดตาม ป.ว.อ. มาตรา 35 วรรคสอง และ 39 (2) นน เปนการกระท าภายหลงทความผดไดเกดขนแลว มใชกระท าไวลวงหนากอนมการกระท าผด ขอตกลงลวงหนากอนมการกระท าผดจะถอวาเปนการยอมความตามกฎหมายดงกลาวแลวไมได และการทบคคลจะตกลงกนไวกอนวาจะไมฟองคดอาญา ถาหากมการกระท าความผดเกดขนตอไปขางหนานน ขอตกลงดงกลาวกหามผลกอใหเกดหนทจะผกพนคกรณใหจ าตองงดเวนไมฟองคดอาญาแตประการใดไม เพราะอ านาจฟองคดอาญาจะมอยหรอไมมใชอยภายใตบงคบของกฎหมายลกษณะหนในทางแพง หากอยภายใต

บงคบของกฎหมายวาดวยวธพจารณาความอาญาอกสวนหนง แตอยางไรกด ขอตกลงวาจะไมฟองคดอาญานนอาจถอเปนความยนยอมใหกระท าการตามทกฎหมายบญญตวาเปนความผดได ซงจะมผลใหการกระท านนไมเปนความผด (ฎ. 1566/2499) 2. ความผดทอยในอ านาจศาลเยาวชนและครอบครว ความผดทอยในอ านาจของศาลเยาวชนและครอบครว ไดแก คดอาญาทมขอหาวาเดกหรอเยาวชนกระท าความผด29 พ.ร.บ. จดตงศาลเยาวชนและครอบครว และวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2534 ไดก าหนดมาตรการทางเลอกไวตามมาตรา 63 ซงบญญตไววา “ในกรณทเดกหรอเยาวชนตองหาวากระท าความผด เมอผอ านวยการสถานพนจพจารณาโดยค านงถงอาย ประวต ความประพฤต สตปญญา การศกษาอบรม สขภาพ ภาวะแหงจต นสย อาชพ ฐานะ ตลอดจนสงแวดลอมเกยวกบเดกหรอเยาชน และพฤตการณตางๆ แหงคด แลวเหนวาเดกหรอเยาวชนอาจกลบตนเปนคนดไดโดยไมตองฟอง และเดกหรอเยาวชนนนยนยอมทจะอยในความควบคมดแลของสถานพนจดวยแลว ใหผอ านวยการสถานพนจแจงความเหนไปยงพนกงานอยการ ถาพนกงานอยการเหนชอบดวย ใหมอ านาจสงไมฟองเดกหรอเยาวชนนนได ค าสงไมฟองของพนกงานอยการนนใหเปนทสด การควบคมเดกหรอเยาวชนในสถานพนจตามวรรคหนง ใหมก าหนดเวลาตามทผอ านวยการสถานพนจเหนสมควร แตตองไมเกนสองป บทบญญตมาตรานมใหใชบงคบแกการกระท าความผดอาญาทมอตราโทษอยางสงตามทกฎหมายก าหนดไวใหจ าคกเกนกวาหาปขนไป” จากบทบญญตดงกลาวถอเปนอกหนงทางเลอกใหพนกงานเจาหนาทใชดลพนจส าหรบเลอกใชวธการทเหมาะสมได ปจจบนมการตรา พ.ร.บ.ศาลเยาวชนและครอบครว และวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2553 ประกาศในราชกจจานเบกษา เมอ 22 พฤศจกายน 2553 และใชบงคบ

29 พ.ร.บ.จดตงศาลเยาวชนและครอบครว และวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2534 มาตรา 11 บญญตวา “ศาลเยาวชนและครอบครวมอ านาจพจารณาพพากษาหรอมค าสงในคดดงตอไปน (1) คดอาญาทมขอหาวาเดกหรอเยาวชนกระท าความผด…”และมาตรา 4 บญญตวา “ใน พ.ร.บ.น “เดก”หมายความวา บคคลอายเกนเจดปบรบรณ แตไมเกนสบสปบรบรณ “เยาวชน” หมายความวา บคคลอายเกนสบสปบรบรณ แตไมเกนสบแปดปบรบรณ”

เมอพนก าหนดหนงรอยแปดสบวนนบแตวนประกาศในราชกจจานเบกษา เปนตนไป ซงไดก าหนดคดทอยในอ านาจของศาลเยาวชนและครอบครวไวท านองเดยวกบ พ.ร.บ.จดตงศาลเยาวชนและครอบครว และวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2534 พ.ร.บ.ดงกลาวไดก าหนดมาตรการพเศษแทนการด าเนนคดอาญาไว คอ กรณทเดกหรอเยาวชนตองหาวากระท าความผดอาญาซงมอตราโทษอยางสงใหจ าคกไมเกนหาป ถาปรากฏวาเดกหรอเยาวชนไมเคยไดรบโทษจ าคกโดยค าพพากษาถงทสดใหจ าคก เวนแตเปนโทษส าหรบความผดทไดกระท าโดยประมาทหรอความผดลหโทษ หากเดกหรอเยาวชนส านกในการกระท ากอนฟองคด เมอค านงถงอาย ประวต ความประพฤต สตปญญา การศกษาอบรม สภาพรางกาย สภาพจต อาชพ ฐานะ และเหตแหงการกระท าความผดแลว หากผอ านวยการสถานพนจพจารณาเหนวาเดกหรอเยาวชนนนอาจกลบตนเปนคนดไดโดยไมตองฟอง ใหจดท าแผนแกไขบ าบดฟนฟใหเดกหรอเยาวชนปฏบต30 3. ความผดตาม พ.ร.บ.คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 ความรนแรงในครอบครว (domestic violence) เปนปญหาสงคมกงอาชญากรรมทตองใชชองทางพเศษของกระบวนการยตธรรม หรอใชกระบวนการยตธรรมทมลกษณะเฉพาะ เพอใหความส าคญกบเหยอหรอผเสยหาย ซงเปนองคประกอบส าคญของปญหามากยงขนกวาเดม โดยค านงถงความรสกนกคดของผเสยหาย และแสวงหาวธการทจะใหผกระท าผดเยยวยาชดใชและปรบปรงความประพฤตอยางเปนรปธรรมมากยงขน ซงกระบวนการยตธรรมทางเลอกเปนอกหนงทางเลอกทสามารถน ามาใชกบเรองนได โดยท พ.ร.บ.คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 ไดก าหนดใหความผดฐานกระท าการอนเปนความรนแรงในครอบครวเปนความผดอนยอมความได นอกจากน ยงไดบญญตวาหากการกระท าความรนแรงในครอบครวเปนความผดฐานท ารายรางกาย ตาม ป.อ. มาตรา 295 ซงเปนความผดอาญาแผนดน กใหความผดดงกลาวเปนความผดอนยอมความได31 พระราชบญญตดงกลาวไดใหอ านาจศาลใชมาตรการทางเลอกได เชน การฟนฟ บ าบดรกษา คมความประพฤตผกระท าความผด ฯลฯ32 และใหศาลพยายามเปรยบเทยบใหคความยอมความกน33

30 พ.ร.บ.ศาลเยาวชนและครอบครว และวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2553 มาตรา 86 31 พ.ร.บ.คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 มาตรา 4 วรรคสอง 32 พ.ร.บ.คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 มาตรา 12

4. ความผดตาม พ.ร.บ.ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 การบงคบบ าบดผเสพ ผตดยาเสพตดตาม พ.ร.บ.ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 ถอเปนกระบวนทศนใหมทางกฎหมายเกยวกบยาเสพตดในกระบวนการยตธรรมทางอาญาของไทย ทมผลในทางหนเหคดยาเสพตดออกนอกกระบวนการยตธรรมทางอาญาปกต ท าใหสามารถลดปรมาณคดขนสศาลและลดปรมาณผตองขงในเรอนจ าดวย ความผดตาม พ.ร.บ.ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 ไดแก ความผดดงทระบไวในมาตรา 19 บญญตวา “ผใดตองหาวากระท าความผดฐานเสพยาเสพตด เสพและมไวในครอบครอง เสพและมไวในครอบครองเพอจ าหนาย หรอเสพและจ าหนายยาเสพตดตามลกษณะ ชนด ประเภท และปรมาณทก าหนดในกฎกระทรวง…” กฎกระทรวงวาดวยการก าหนดลกษณะ ชนด ประเภท และปรมาณของยาเสพตด พ.ศ. 2546 ก าหนดวาลกษณะ ชนด ประเภทของยาเสพตด ส าหรบความผดฐานเสพยาเสพตด มดงตอไปน 1) ยาเสพตดใหโทษในประเภท 1 ม 6 ชนด ไดแก เฮโรอน เมทแอมเฟตามน แอมเฟตามน 3, 4-เมทลลนไดออกซเมทแอมเฟตามน เมทลลนไดออกซแอมเฟตามน และเอน เอทล เอมดเอ หรอเอมดอ 2) ยาเสพตดใหโทษในประเภท 2 ม 2 ชนด ไดแก โคคาอน และฝน 3) ยาเสพตดใหโทษในประเภท 5 ม 1 ชนด ไดแก กญชา ส าหรบความผดฐานเสพและมไวในครอบครอง ความผดฐานเสพและมไวในครอบครองเพอจ าหนาย และความผดฐานเสพและจ าหนายยาเสพตด ตองมปรมาณดงตอไปน 1) ยาเสพตดใหโทษประเภท 1 - เฮโรอน มน าหนกสทธไมเกน 100 มลลกรม - เมทแอมเฟตามน มปรมาณไมเกน 5 หนวยการใชตามกฎหมายวาดวยยาเสพตดใหโทษ หรอมน าหนกสทธไมเกน 500 มลลกรม - แอมเฟตามน มปรมาณไมเกน 5 หนวยการใชตามกฎหมายวาดวยยาเสพตดใหโทษ หรอมน าหนกสทธไมเกน 500 มลลกรม

33 พ.ร.บ.คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 มาตรา 15

- 3, 4-เมทลลนไดออกซเมทแอมเฟตามน มปรมาณไมเกน 5 หนวยการใชตามกฎหมายวาดวยยาเสพตดใหโทษ หรอมน าหนกสทธไมเกน 1,250 มลลกรม - เมทลลนไดออกซเมทแอมเฟตามน มปรมาณไมเกน 5 หนวยการใชตามกฎหมายวาดวยยาเสพตดใหโทษ หรอมน าหนกสทธไมเกน 1,250 มลลกรม - เอน เอทล เอมดเอ หรอเอมดอ มปรมาณไมเกน 5 หนวยการใชตามกฎหมายวาดวยยาเสพตดใหโทษ หรอมน าหนกสทธไมเกน 1,250 มลลกรม 2) ยาเสพตดใหโทษในประเภท 2 - โคคาอน มน าหนกสทธไมเกน 200 มลลกรม - ฝน มน าหนกสทธไมเกน 5,000 มลลกรม 3) ยาเสพตดใหโทษในประเภท 5 ไดแก กญชา มน าหนกสทธไมเกน 5,000 มลลกรม พ.ร.บ.ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 มหลกการโดยสรปดงน 1) น าหลกการทผเสพ ถอวาผเสพ (Drug User) เปนผปวยมใชอาชญากร และผตดยาเสพตด (Drug Addict) เปนผปวยทตองไดรบการรกษาหรอฟนฟสมรรถภาพ (มาตรา 19) 2) น าหลกการชะลอการฟองมาใช เพอใหระบบแทนการด าเนนคดอาญา (Diversion) มความสมบรณยงขน (มาตรา 22) 3) น าหลกการอทธรณค าสงทางปกครองมาใชกบค าวนจฉยหรอค าสงเกยวกบการตรวจพสจน หรอการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด (มาตรา 38 ถง 40) 4) ขยายขอบเขตการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดใหครอบคลมถงกลมผเสพ ดงตอไปน (มาตรา 19) - ผเสพและมไวในครอบครองยาเสพตดจ านวนเลกนอย - ผเสพและมไวในครอบครองเพอจ าหนายยาเสพตดจ านวนเลกนอย - ผเสพและจ าหนายยาเสพตดจ านวนเลกนอย 5) ขยายสถานทเพอตรวจพสจนการเสพหรอตดยาเสพตดและสถานทฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดใหกวางขวางมากยงขน (มาตรา14 ถง 18) ขนตอนของการด าเนนการโดยสรป กลาวคอ ในการด าเนนคดหากคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดแจงผลการตรวจพสจนใหพนกงานอยการทราบวาผตองหาเปนผเสพหรอผตดยาเสพตด และพนกงานอยการเหนวาผตองหาเปนผมสทธไดรบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด กรณเชนนใหพนกงานอยการมค าสง

ชะลอการฟองไวกอนจนกวาจะไดรบแจงผลการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดจากคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด โดยไมตองมค าสงฟองผตองหากอน ในส านวนคดทพนกงานอยการมค าสงชะลอการฟองไวกอน ตอมาไดรบแจงจาก คณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดวาผตองหาไดรบการฟนฟสมรรถภาพผ ตดยาเสพตด ตามทก าหนดจนเปนทพอใจแลว ใหพนกงานอยการมค าสงยตการด าเนนคด เพราะกฎหมายถอวาผตองหาพนจากความผด และใหแจงผลการด าเนนคดใหคณะอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดทราบดวย 5. ความผดเลกนอยอนๆ เพอหลกเลยงการจ าคกระยะสน คดอาญาประเภทนเปนความผดประเภททแมจะมโทษเพยงเลกนอยเทานน แตกฎหมายมไดบญญตใหเปนคดความผดอนยอมความกนได เพราะถอวาเปนความผดตอแผนดน ท าใหตองมการด าเนนกระบวนพจารณาคดไปตามล าดบขนตอน แตหนวยงานในกระบวนการยตธรรมแตละล าดบ ไดแก ต ารวจ อยการ และศาล อาจใชดลพนจเพอเบยงเบนคดประเภทนออกนอกกระบวนการตามอ านาจทกฎหมายก าหนดไวไดเชนกน ทงน เพอหลกเลยงการใชโทษจ าคกระยะสนอนกอใหเกดผลเสยหายแกผกระท าผดและสงคมมากกวา รวมทงลดความแออดในเรอนจ าไดทางหนง ความผดคดอาญาเลกๆ นอยๆ ประเภทนไดแกความผดทมโทษจ าคกไมเกน 3 ป สวนคดอาญาทไมเหมาะสมกบการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใช ไดแก คดทมผลกระทบตอความสงบเรยบรอยของสงคมสวนรวมอยางรนแรง หรอการกระท าทผดศลธรรมอยางรายแรง เชน วางเพลงเผาทรพย ฆาผอน ชงทรพย ปลนทรพย เปนตน หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 9.2.1 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 9.2.1 ในแนวการศกษาหนวยท 9 ตอนท 9.2 เรองท 9.2.1

เรองท 9.2.2 ขนตอนของกระบวนการยตธรรมทางเลอกทใชในคดอาญาและหนวยงานทเกยวของ ประเทศไทยไดมการน าเอากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชซงสวนใหญรจกกนในชอ “มาตรการประนอมขอพพาท” โดยมหนวยงานในกระบวนการยตธรรมเปนผรบผดชอบ และเมอพจารณาในมตของการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชนน สามารถแบงการน ามาใชเปนขนตอนตางๆ ได 3 ขนตอน คอ 1. ขนตอนกอนคดขนสศาล 2. ขนตอนระหวางการพจารณาของศาล 3. ขนตอนเมอมค าพพากษาแลว 1. ขนตอนกอนคดขนสศาล การใชกระบวนการยตธรรมทางเลอกในขนตอนนถอเปนขนตอนของกระบวนการยตธรรมทางเลอกทส าคญ เพราะวาหากใหด าเนนคดไปตามกระบวนการยตธรรมหลกตามปกตจนมการฟองรองด าเนนคดกนในชนศาล จะใชระยะเวลาในการด าเนนคดทนานกวาคดจะสนสด อาจจะท าใหผมสวนเกยวของไดรบความเดอดรอนและเสยหาย หรอไมไดรบความเปนธรรม โดยเฉพาะอยางยงในคดอาญาทจะท าใหผถกกลาวหาตกอยในฐานะ“ ผตองหา” หรอ“ จ าเลย” อยตลอดเวลาทคดยงไมยต และยงไปกวานนการตกเปนจ าเลยตามกฎหมาย การทตองตกเปนจ าเลยของสงคมนนทกขทรมานยงกวาการหาทางยตคดโดยเรวดวยความพงพอใจของคกรณจงมความจ าเปน กระบวนการยตธรรมทางเลอกในขนตอนกอนเขาสกระบวนพจารณาของศาลจงเปนอกมาตรการทส าคญ และกระบวนการทน ามาใชจะตองเปนมาตรการทกฎหมายใหอ านาจไว ในขนตอนกอนคดเขาสกระบวนพจารณาของศาล มหนวยงานส าคญทมภารกจเกยวของกบการระงบขอพพาททางอาญาโดยกระบวนการยตธรรมทางเลอก ดงน 1.1 กรมการปกครอง ตามมาตรา 61/1 (14) แหง พ.ร.บ.ระเบยบบรหารราชการแผนดน (ฉบบท 7) พ.ศ. 2550 ไดบญญตใหอ าเภอมอ านาจไกลเกลย หรอจดใหมการไกลเกลยประนอมขอพพาทเพอใหเกดความสงบเรยบรอยในสงคมภายในเขต มาตรา 61/3 แหง พ.ร.บ.ระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 แกไขเพมเตม (ฉบบท 7) พ.ศ. 2550 บญญตวา “บรรดาความผดทมโทษทางอาญาทเกดขนในเขตอ าเภอใด หากเปนความผดอนยอมความได และมใชเปนความผดเกยวกบเพศ ถาผ เสยหายและผถก

กลาวหายนยอม หรอแสดงความจ านงใหนายอ าเภอของอ าเภอนน หรอปลดอ าเภอทนายอ าเภอดงกลาวมอบหมายเปนผไกลเกลยตามควรแกกรณ และเมอผ เสยหายและผถกกลาวหายนยอมเปนหนงสอตามทไกลเกลยและปฏบตตามค าไกลเกลยดงกลาวแลว ใหคดอาญาเปนอนเลกกนตามประมวลกฎหมายวธพจารณาอาญา...” มการออกกฎกระทรวงวาดวยการไกลเกลยความผดทมโทษทางอาญา พ.ศ. 2553 โดยอาศยอ านาจตามความในมาตรา 61/3 วรรคสาม แหง พ.ร.บ.ระเบยบบรหารราชการแผนดน พ.ศ. 2534 แกไขเพมเตม (ฉบบท 7) พ.ศ. 2550 เพอก าหนดหลกเกณฑและวธในการด าเนนการไกลเกลยบรรดาความผดทมโทษทางอาญาทเกดขนในเขตอ าเภอ จากบทบญญตดงกลาวเปนการใหอ านาจอ าเภอทจะไกลเกลยในคดอาญา ถอไดวาเปนกระบวนการยตธรรมทางเลอกทมสวนชวยในการระงบขอพพาททเกดขนภายในเขตอ าเภอ เปนการลดปรมาณคดทจะเขาสกระบวนพจารณาของศาล 1.2 ส านกงานต ารวจแหงชาต โดยปกตการปฏบตงานของเจาพนกงานต ารวจเมอมขอพพาทในทางอาญาทเปนความผดอนยอมความไดเขามาสกระบวนการสอบสวนโดยผเสยหายไดรองทกขตามกฎหมายแลว พนกงานสอบสวนจะพยายามประนอมขอพพาทระหวางคกรณใหกอน ทงน เนองจากเหนวาคดจะสามารถระงบลงได การด าเนนการประนอมขอพพาททางอาญาโดยเจาหนาทของรฐไมวาจะโดยพนกงานสอบสวน พนกงานอยการ หรอศาล สวนมากมกจะไมด าเนนการประนอมขอพพาทใหกบคกรณพพาทหากไมมระเบยบกฎเกณฑทใหอ านาจหนาทไว เนองจากเปนการเลยงทจะโดนตงขอครหาวาไมมความเปนกลาง และใชอ านาจหนาทมาบบบงคบใหมการประนอมขอพพาทกนโดยคกรณไมไดเตมใจ อยางไรกตาม ในสวนของการด าเนนงานดานคดในชนพนกงานสอบสวนนมระเบยบของต ารวจวาดวยขอบงคบในการปฏบตงานดานคดทเกยวกบการใชหลกการประนอมขอพพาททางอาญาอยขอหนง34 วา ในกรณทสามภรรยาทะเลาววาทและมการท า

34 ประมวลระเบยบกรมต ารวจวาดวยการปฏบตงานดานคด ขอ 583 บญญตวา “ในกรณทสามหรอภรยากลาวหาอกฝายหนง

วาท ารายรางกายนน หากมไดใชอาวธหรอบาดเจบสาหส หรอเหตมไดเกดในถนนหลวงประกอบกบการกระท านนไดกระท าไปโดยมไดมเจตนาชวราย เชน ท าเพอตกเตอนสงสอน เปนตน ใหพนกงานสอบสวนพยายามชแจงตกเตอนใหเรองยตกนเสย เมอไมเปนผลส าเรจจงจดการตอไปตามรปคด แตใหเสนอส านวนการสอบสวนนนตามล าดบ ใหผบงคบการต ารวจทองทพจารณาสงการ และถาสามารถสงตวสามภรยาคนนไปพรอมกบส านวนไดใหสงไปพรอมกนดวย

อนง แมการท ารายกนระหวางสามภรรยานนจะไดใชอาวธ หรอบาดเจบสาหส หรอเหตเกดในถนนหลวงกด หากเปนการสมควรกใหเสนอเพอผบงคบการพจารณาสงการตามความเหมาะสมได ทงน เพราะทางราชการตองการรกษาความสงบเรยบรอยและความมนคงของครอบครวเปนส าคญ”

รายรางกายกน เมอมการรองทกขกลาวโทษและคดเขามาสการพจารณาของพนกงานสอบสวน ใหพนกงานสอบสวนพยายามท าการประนอมขอพพาทโดยจดใหมการเจรจาระหวางผกระท าความผดและผเสยหาย เพอใหขอพพาทนนระงบลง และไมตองด าเนนกระบวนการตามทกฎหมายตอไป ทงน กเพอรกษาไวซงสถาบนครอบครว และหากไดพยายามจนถงทสดแลวไมสามารถประนอมขอพพาทไดจงด าเนนการตามกฎหมายตอไป35 บทบญญตของกฎหมายทใหอ านาจเจาพนกงานระงบขอพพาทในคดความผดอนยอมความได คดความผดลหโทษ หรอความผดทมอตราโทษไมสงกวาความผดลหโทษ ความผดทไดกระท าโดยประมาท ซงมประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญาเปนเครองมอทส าคญ ตามมาตรา 37 ทบญญตวา “คดอาญาเลกกนได ดงตอไปน... (2) ในคดความผดทเปนลหโทษ หรอความผดทมอตราโทษไมสงกวาความผดลหโทษ หรอคดอนทมโทษปรบสถานเดยวอยางสงไมเกนหนงหมนบาท หรอความผดตอกฎหมายเกยวกบภาษอากร ซงมโทษปรบอยางสงไมเกนหนงหมนบาท เมอผตองหาช าระคาปรบตามทพนกงานสอบสวนไดเปรยบเทยบแลว (3) ในคดความผดทเปนลหโทษ หรอความผดทมอตราโทษไมสงกวาความผดลหโทษ หรอคดทมโทษปรบสถานเดยวอยางสงไมเกนหนงหมนบาท ซงเกดในกรงเทพมหานคร เมอผตองหาช าระคาปรบตามทนายต ารวจประจ าทองทตงแตต าแหนงสารวตรขนไป หรอนายต ารวจชนสญญาบตรผท าการในต าแหนงนนๆ ไดเปรยบเทยบแลว (4) ในคดซงเปรยบเทยบไดตามกฎหมายอน เมอผตองหาไดช าระคาปรบตามค าเปรยบเทยบของพนกงานเจาหนาทแลว” มาตรา 38 บญญตวา “ความผดตามอนมาตรา (2) (3) และ (4) แหงมาตรากอน ถาเจาพนกงานดงกลาวในมาตรานนเหนวาผตองหาไมควรไดรบโทษถงจ าคก ใหมอ านาจเปรยบเทยบ ดงน (1) ใหก าหนดคาปรบซงผ ตองหาจะพงช าระถาผตองหาและผเสยหายยนยอมตามนน เมอผตองหาไดช าระเงนคาปรบตามจ านวนทเจาหนาทก าหนดใหภายในเวลาอนสมควร แตไมเกนสบหาวนแลว คดนนเปนอนเสรจเดดขาด ถาผ ตองหาไมยนยอมตามทเปรยบเทยบ หรอเมอยนยอมแลวไมช าระเงนคาปรบภายในเวลาก าหนดในวรรคกอนใหด าเนนคดตอไป

35 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกใน

สงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 105

(2) ในคดมคาทดแทน ถาผ เสยหายและผตองหายนยอมใหเปรยบเทยบ ใหเจาหนาทกะจ านวนตามทเหนควรหรอตามทคความตกลงกน” นอกจากน ส านกงานต ารวจแหงชาตยงไดสงเสรมใหชมชนและทองถนมสวนรวมในการแกไขปญหาอาชญากรรมโดยด าเนนงานโครงการชมชนสมพนธ เพอสรางความรวมมอทดระหวางประชาชนกบต ารวจ 1.2 ส านกงานอยการสงสด บทบาทของพนกงานอยการไทยมหนาทในการพจารณาส านวนคดอาญาและใชดลพนจในการสงฟองหรอไมฟองผกระท าความผดเพอน ามาตรการลงโทษมาใช ซงหากกระท าบทบาทนอยางเครงครดในทกรายยอมสนเปลองคาใชจาย ท าใหการด าเนนกระบวนการยตธรรมทางอาญามตนทนทสง ตนทางของกระบวนการยตธรรมนพนกงานอยการจะไมเพยงแคมบทบาทพจารณาสงคดเทานน แตอยการสามารถน ามาตรการอนทดแทนการฟองมาใชเพอการยตคดได ไมวาจะเปนการใชวธสงไมฟองดวยเหตผลเพอประโยชนสาธารณะ เปรยบเทยบปรบ การประนอมขอพพาท และกระบวนการรบฟงความคดเหนจากสาธารณชน การยตคดอาญาในชนพนกงานอยการนน หากด าเนนการตามกระบวนการยตธรรมหลกกคอ การสงไมฟองผตองหาและการสงใหความเหนชอบในคดเปรยบเทยบปรบตาม ป.ว.อ. นอกจากมาตรการดงกลาวขางตน ยงมมาตรการอนตามกฎหมายทสามารถท าใหคดยตในชนพนกงานอยการได เชน การสงยตคดความผดอนยอมความทผเสยหายถอนค ารองทกข ถอนฟอง หรอยอมความ โดยถกตองตามกฎหมาย การสงยตคดกรณสทธฟองคดอาญาระงบกรณอนๆ เชน คดตาม พ.ร.บ.ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 คดความผดตาม พ.ร.บ.จดตงศาลเยาวชนและครอบครวและวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2534 คดความผดตาม พ.ร.บ.คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 เปนตน มาตรการทางกฎหมายทใหอ านาจยตคดชนพนกงานอยการเหลานกคอ กระบวนการยตธรรมทางเลอกชนพนกงานอยการในคดอาญา การสงยตคดกรณความผดอนยอมความไดเปนมาตรการตาม ป.ว.อ. มาตรา 39 บญญตวา “สทธน าคดอาญามาฟองระงบไปดงตอไปน ... (2) ในความผดตอสวนตว เมอไดถอนค ารองทกข ถอนฟอง หรอยอมความกนโดยถกตองตามกฎหมาย…” มาตรการนเปนสวนหนงของมาตรการสงยตคดกรณสทธน าคดอาญามาฟองระงบตาม ป.ว.อ. มาตรา 39 ซงส านกงานอยการสงสดไดก าหนดหลกเกณฑและวธปฏบตเอาไวในระเบยบส านกงานอยการสงสดวาดวยการด าเนนคดอาญาของพนกงานอยการ พ.ศ. 2547 ขอ 54

การน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชในชนพนกงานอยการโดยยดแนวทางการเบยงเบนคดทจะขนสศาล กคอการหามาตรการในการยตคดชนพนกงานอยการ และมาตรการนนๆ จะตองเปนมาตรการทกฎหมายใหอ านาจไว พนกงานอยการไทยใชมาตรการอนทดแทนการฟองอยหลายวธ ไดแก 1) การสงไมฟองดวยเหตเพอประโยชนสาธารณะ ตามบทบญญตของระเบยบส านกงานอยการสงสดวาดวยการด าเนนคดอาญาของพนกงานอยการ พ.ศ. 2547 ขอ 78 2) การเปรยบเทยบปรบ ซงเปนมาตรการระงบขอพพาททางอาญาเลกๆ นอยๆ 3) การประนอมขอพพาทโดยส านกงานอยการสงสด 4) กระบวนการรบฟงความคดเหนจากสาธารณชน 5) การน ามาตรการแทนการฟองคดอาญา ซงราง พ.ร.บ.มาตรการแทนการฟองคดอาญาก าลงอยระหวางการพจารณาของรฐสภา บทบาทขององคกรอยการในการใชมาตรการอนทดแทนการฟองทด าเนนการอยน ถอเปนการลดภาระของสงคมทจะใชงบประมาณในการด าเนนกระบวนการยตธรรมตามแบบพธทปฏบตสบเนองกนมาชานาน และชวยเพมประสทธภาพในการฟนฟความประพฤตของผกระท าความผด อกทงสรางความสมานฉนทในสงคมใหมากยงขนอนจะเปนประโยชนแกประชาชนและประเทศชาต การพยายามน ามาตรการแทนการฟองคดอาญามาใชเปนทางเลอกส าหรบกระบวนการยตธรรมทางอาญามการเสนอรางกฎหมายขน เพอใหเกดความชดเจนและคลองตวในการปฏบต (ราง พ.ร.บ.มาตรการแทนการฟองคดอาญา พ.ศ....) ซง พ.ร.บ.ดงกลาวไดรวมหลกการของกฎหมายตางๆ ทเกยวของกบการสงเสรมการประนอมขอพพาท และกระบวนการยตธรรมทางเลอก โดยไดน าหลกการของราง พ.ร.บ.ชะลอการฟอง และราง พ.ร.บ.ไกลเกลยขอพพาทคดอาญาในชนสอบสวนมารวมไว และไดยกราง พ.ร.บ.มาตรการแทนการฟองคดอาญาขน โดยราง พ.ร.บ.มาตรการแทนการฟองคดอาญามหลกการเกยวกบการใหคดอาญาทมลกษณะของการกระท าความผดทไมรายแรง และผตองหาอาจกลบตนเปนคนดได อกทงยงเปนการสนบสนนใหผตองหาและผเสยหายมโอกาสไกลเกลยคดอาญา ประกอบกบในคดบางลกษณะหากมการน าวธคมประพฤตมาใช เพอใหผกระท าความผดไดมโอกาสแกไขความผดของตนโดยไมมมลทนตดตว ดวยการน ามาตรการชะลอฟองคดมาใชเปนมาตรการแทนการฟองคดอาญา จะเปนการชวยเยยวยา

ฟนฟความเสยหายทเกดขนจากการกระท าความผด ลดระยะเวลา และความยงยากซบซอนในการด าเนนการในกระบวนการยตธรรมของคกรณ โดยสาระส าคญของราง พ.ร.บ.มาตรการแทนการฟอง คอก าหนดมาตรการแทนการฟองคดอาญา ไดแก การไกลเกลย และการชะลอการฟอง โดยไมใหใชบงคบกบคดทอยในอ านาจศาลเยาวชนและครอบครว แตคดทอยในอ านาจศาลทหาร และมเหตทอาจใชมาตรการแทนการฟองคดอาญาไดใหใชบงคบไดโดยอนโลม สวนในคดทอยในอ านาจพจารณาพพากษาของศาลแขวง เมอมค าสงใหใชมาตรการแทนการฟองคดอาญามใหน าบทบญญตในเรองการฟองและการผดฟองมาใชบงคบ และเมอไดมค าสงใหใชมาตรการแทนการฟองคดอาญาแลว ใหถอเปนเหตอายความสะดดหยดอย ตลอดจนหามมใหรบฟงพยานหลกฐาน ค ารบสารภาพ หรอขอเทจจรงทเกดขนจากการใชมาตรการแทนการฟองคดอาญาเปนพยานหลกฐานในการด าเนนคด ก าหนดหลกเกณฑ วธการ และเงอนไขในการไกลเกลย เชน การไกลเกลยคดอาญากระท าไดเมอคกรณทงสองฝายสมครใจ ก าหนดใหพนกงานสอบสวนหรอพนกงานอยการตองแจงใหคกรณทราบในโอกาสแรก ก าหนดระยะเวลามค าสงใหไกลเกลยคดอาญา ก าหนดระยะเวลาแตงตงผไกลเกลย กรณทผเสยหายเปนผเยาว จะกระท าไดเมอผเยาวสมครใจและมความประสงคดวยตนเอง รวมทงก าหนดคดทอาจไดรบการไกลเกลยได เปนตน ก าหนดคณสมบตและลกษณะตองหามของบคคลทจะไดรบการขนทะเบยนใหเปนผไกลเกลย และก าหนดใหการยนค าขอ การรบขนทะเบยน การตรวจคณสมบต และการลบชอ ใหก าหนดในกฎกระทรวง ก าหนดกระบวนการไกลเกลยคดอาญา เชน ก าหนดระยะเวลานดไกลเกลย ระยะเวลาไกลเกลยคดอาญาใหแลวเสรจ การจดหาลามหรอทนายความ ก าหนดใหผไกลเกลยยตการไกลเกลยเมอมเหตตามทก าหนด เปนตน และก าหนดเกยวกบผลของการไกลเกลยคดอาญา เชน ผเสยหายจะฟองคดมไดจนกวาพนกงานสอบสวนหรอพนกงานอยการจะมค าสงใหด าเนนคดตอไป การไกลเกลยไมตดอ านาจพนกงานสอบสวนทจะท าการสอบสวนตอไป ก าหนดหลกเกณฑเกยวกบการชะลอการฟอง เชน ก าหนดมลเหตทพนกงานอยการอาจพจารณามค าสงใหชะลอการฟองได และในการพจารณามค าสงใหชะลอการฟอง พนกงานอยการอาจด าเนนการตามทก าหนดได ก าหนดเกยวกบค าสงชะลอการฟอง เชน ค าสงใหชะลอการฟองอาจก าหนดวธการคมประพฤตผตองหาขอเดยว หรอหลายขอกได ก าหนดระยะเวลาแจงเหตผลและผลของค าสงชะลอการฟอง เงอนไขการคมประพฤต วธการอทธรณค าสงของผตองหาและผเสยหาย ก าหนดระยะเวลายนค าคดคานค าสง และ

ก าหนดเกยวกบผลของค าสงชะลอการฟอง เชน ใหปลอยตวผตองหาในกรณทถกคมขงอย ผเสยหายจะฟองคดมไดจนกวาพนกงานอยการจะมค าสงใหด าเนนคดตอไป ก าหนดมลเหตทพนกงานอยการจะพจารณาสงใหด าเนนคดอาญาตอไป เปนตน ทงน รางพระราชบญญตดงกลาว ก าหนดใหนายกรฐมนตร รฐมนตรวาการกระทรวงมหาดไทย รฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรม และอยการสงสด เปนผรกษาการ 2. ขนตอนระหวางการพจารณาของศาล กระบวนการยตธรรมทางเลอกในขนตอนระหวางกระบวนพจารณาของศาล เปนการด าเนนงานของศาลยตธรรม โดยน าแนวคดของระบบ “การไกลเกลยขอพพาท” มาใชควบคกบการพจารณาของศาล การน าระบบการไกลเกลยขอพพาทมาใชในศาลยตธรรมนถอเปนกระบวนการยตธรรมทางเลอกทส าคญ ซงแตเดมกระบวนการยตธรรมของไทยเปนกระบวนการทไมมทางเลอกและประชาชนไมสามารถเขาไปมสวนรวมไดมากนก การด าเนนคดไมวาจะเปนคดเลกนอยตางกถกเขาสระบบทเปนทางการ และการด าเนนคดความผดเลกนอยเหลานนท าใหสนเปลองทรพยากรไมวาบคคล เวลา หรองบประมาณ โดยใชเหต ท าใหคดลนศาล สงผลใหผพพากษา อยการ ต ารวจ และเจาหนาทในกระบวนการยตธรรมตองประสบกบภาระในการด าเนนการทางคดมาก ศาลยตธรรมไดมแนวคดในการแกไขปญหาภาระของคดทมจ านวนมากตลอดมา การไกลเกลย หมายถง กระบวนการแกปญหาขอพพาทโดยมบคลทสามทเปนคนกลางเขามาชวยเหลอแนะน าในการเจรจาตอรองของคความเพอระงบขอพพาท”36 สวนการไกลเกลยขอพพาทในศาล หมายถง การทผประนประนอมท าการไกลเกลยคดทอยระหวางการพจารณาของศาลตงแตศาลรบฟองจนถงกอนมค าพพากษาถงทสดใหกบคความ เปนการชวยใหคความทงสองฝายสามารถบรรลขอตกลงรวมกน โดยมจดประสงคเพอใหเกดการประนประนอมยอมความจากความสมครใจของคความทงสองฝายเปนส าคญ แตผประนประนอมไมมอ านาจในการก าหนดขอตกลงใหแกคความแตอยางใด 2.1 วตถประสงคของการไกลเกลย37

36 โชตชวง ทพวงศ “การไกลเกลยขอพพาทในศาล” ใน หนงสอรวมบทความการไกลเกลยและประนอมขอพพาท และ

ความรเบองตนเกยวกบกฎหมายทเกยวของ กรงเทพมหานคร ส านกระงบขอพพาท ส านกงานศาลยตธรรม หนา 43-64 37 เรองเดยวกน

1) คความยอมความ ซงเมอคความยอมความกนแลวกจะท าสญญาประนประนอมยอมความกนและกระบวนพจารณาตอมาคอ ศาลจะมค าพพากษาบงคบใหตามขอตกลงของคความนน เรยกวา มค าพพากษาตามยอม 2) โจทกถอนฟอง เปนกรณทไกลเกลยแลวคความตกลงกนได โดยโจทกพอใจแลวตกลงระงบขอพพาทดวยการถอนฟองไป เพราะไมตดใจเรยกรองสงใดจากจ าเลย 3) คความรบขอเทจจรง การไกลเกลยอาจท าใหคความไดทราบถงประเดนปญหาทแทจรงวาอยตรงจดใด เมอเปนดงน แมไกลเกลยแลวตกลงกนไมไดทงหมดแตคความกอาจรบขอเทจจรงบางประการ เปนผลท าใหการด าเนนกระบวนพจารณาสบพยานตอไปจะกระท าเฉพาะขอเทจจรงทเหลออย การรบขอเทจจรงนแมจะไมท าใหขอพพาทยตลงโดยสนเชง แตกมสวนชวยใหการพจารณาคดสะดวกและรวดเรวยงขน 2.2 ทมาของการไกลเกลย38 การไกลเกลยในหองพจารณาโดยผพพากษาเจาของส านวนและการไกลเกลยตามระบบไกลเกลยเพอยงใหเกดการประนประนอมยอมความในศาลนน ม ป.ว.พ. มาตรา 19, 20, 20 ทว และกฎหมายจดตงศาล กบระเบยบของศาลก าหนดหลกเกณฑ วธการ และขนตอนการไกลเกลยไว สวนทางปฏบตในการน าคดเขาสกระบวนการไกลเกลยนนปฏบตได 2 ทาง คอ 1) ศาลไกลเกลยเอง 2) คความขอใหศาลไกลเกลย โดยการไกลเกลยสามารถทกระท าไดในศาลชนตน ในศาลอทธรณ และในศาลฎกา ส าหรบการไกลเกลยในศาล จะด าเนนการตามบทบญญต ป.ว.พ. มาตรา 20 ทบญญตวา“ไมวาการพจารณาคดจะไดด าเนนไปแลวเพยงใด ใหศาลมอ านาจทจะไกลเกลยใหคความไดตกลงกน หรอประนประนอมยอมความกนในขอทพพาทนน...” ดงนน การไกลเกลยจงกระท าไดไมวาจะอยในขนตอนใดของการพจารณาคด 2.3 ผไกลเกลย หมายถง บคคลกลางซงท าหนาทชวยเหลอเสนอแนะหาแนวทางในการเจรจาเพอยตหรอระงบปญหาขอพพาทโดยสนตวธ ซงอาจเปนผพพากษาหรอบคคลภายนอกทไดรบการแตงตงใหเปนผประนประนอมกได39 ตามระเบยบคณะกรรมการบรหารศาลยตธรรมวาดวยการไกลเกลยขอพพาท พ.ศ. 2544 ผประนประนอม หมายความวา ผพพากษา ขาราชการศาลยตธรรม บคคล หรอคณะบคคลท

38 เรองเดยวกน 39 อครศกย จตธรรมมา “การพฒนาระบบไกลเกลยขอพพาทในศาลยตธรรม” ดลพาห นตยสารส านกงานศาลยตธรรม

ปท 56 ฉบบท 2 พฤษภาคม – สงหาคม 2552 หนา 79

ไดรบการแตงตงใหเปนผประนประนอมเพอชวยเหลอศาลในการไกลเกลยใหคความไดประนประนอมกน จากความหมายดงกลาวขางตน จงสามารถแบงผไกลเกลยหรอผประนประนอมได คอ ศาล และบคคลทไมใชศาล 2.4 กฎหมายและระเบยบทใหอ านาจในการไกลเกลย ผพพากษาซงนงพจารณาคดมอ านาจไกลเกลยใหคความตกลงประนประนอมยอมความกนในปญหาขอพพาททฟองรองกนอย ตาม ป.ว.พ. มาตรา 19, 20, 20 ทว ป.ว.อ. มาตรา 15 และระเบยบคณะกรรมการบรหารศาลยตธรรม วาดวยการไกลเกลยขอพพาท พ.ศ. 2544 มาตรา 19 บญญตวา “ศาลมอ านาจสงไดตามทเหนสมควรใหคความทกฝายหรอฝายใดฝายหนงมาศาลดวยตนเอง ถงแมวาคความนนๆ จะไดมทนายความวาตางแกตางอยแลวกด อนง ถาศาลเหนวาการทคความมาศาลดวยตนเองอาจยงใหเกดความตกลงหรอการประนประนอมยอมความดงทบญญตไวในมาตราตอไปน กใหศาลสงใหคความมาศาลดวยตนเอง” มาตรา 20 บญญตวา “ไมวาการพจารณาคดจะไดด าเนนไปแลวเพยงใด ใหศาลมอ านาจทจะไกลเกลยใหคความไดตกลงกน หรอประนประนอมยอมความกนในขอพพาทนน” มาตรา 20 ทว บญญตวา “เพอประโยชนในการไกลเกลย เมอศาลเหนสมควรหรอเมอคความฝายใดฝายหนงรองขอ ศาลจะสงใหด าเนนการเปนการลบเฉพาะตอหนาตวความทกฝายหรอฝายใดฝายหนงโดยจะใหมทนายความอยดวยหรอไมกได เมอศาลเหนสมควรหรอเมอคความฝายใดฝายหนงรองขอ ศาลอาจแตงตงบคคลหรอคณะบคคลเปนผประนประนอม เพอชวยเหลอศาลในการไกลเกลยใหคความไดประนประนอมกน…” ป.ว.อ. โดยมาตรา 15 บญญตวา “วธพจารณาขอใดซงประมวลกฎหมายกฎหมายนมไดบญญตไวโดยเฉพาะ ใหน าบทบญญตแหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความแพงมาใชบงคบเทาทพอจะใชบงคบได” ระเบยบคณะกรรมการบรหารศาลยตธรรมวาดวยการไกลเกลยขอพพาท พ.ศ. 2544 ซงในการออกระเบยบดงกลาวเพอใชเปนแนวทางส าหรบการยตหรอระงบขอพพาทโดยความตกลงยนยอมของคความกนเอง และมผไกลเกลยเปนคนกลางชวยเหลอแนะน า เสนอแนะ หาทางออกในการยตหรอระงบขอพพาทแกคความ โดยคดขอพพาททสามารถไกลเกลยกนได ไดแก คดหรอขอพพาททางแพง คดหรอขอพพาททางอาญาทยอมความได

และคดหรอขอพพาทอนทสามารถจะไกลเกลยได ประโยชนทไดรบจากการไกลเกลย คอ สะดวก ไมเปนทางการมากเกนไป รวดเรว ลดขนตอนทยงยากสลบซบซอน ประหยด ไมมคาใชจาย พงพอใจ คพพาทตดสนใจเองในผลการไกลเกลย ขอพพาท รกษาสมพนธภาพอนดของคความ เพราะผลการไกลเกลยไมมฝายใดชนะ ฝายใดแพ 2.5 การจดระบบการไกลเกลย หลกการทควรค านงถงประการหนงในการไกลเกลย คอ การก าหนดใหการไกลเกลยเปนความลบและหามมใหคความฝายใดฝายหนงน าเอาขอเทจจรงในชนไกลเกลยไปอางองเปนพยานหลกฐานของตนในชนพจารณา ทงน กเพอใหคความกลาพดกลาเจรจาตอรอง ดงนน การจดระบบการไกลเกลยจงแยกออกเปนหลกใหญๆ ได 3 ประการ คอ 2.5.1 แยกคน คอ ในกรณใชผพพากษาเปนผไกลเกลย จะตองแยกผพพากษาซงท าหนาทไกลเกลยออกจากผพพากษาเจาของส านวน กลาวคอ ผพพากษาผไกลเกลยกบผ พพากษาเจาของส านวนจะตองเปนคนละคนกน การแยกผพพากษาผไกลเกลยออกจากผ พพากษาเจาของส านวนนน ท าใหคความมนใจวาผพพากษาทพจารณาคดจะไมรเหตการณในหองไกลเกลย ไมรเหนสงทคความไดพดเจรจาตอรองหรอยอมรบขอเทจจรงใดๆ และการรบขอเทจจรงนนจะไมมผลตอคด หรอท าใหผพพากษาเจาของส านวนซงจะตดสนคดของตนมอคตตอตน เพราะหากคดตกลงกนไมได ผไกลเกลยจะตองสงส านวนเพอด าเนนกระบวนพจารณาตามปกตตอไป ผลของการแยกคนท าใหคความกลาเปดเผยความจรงมากขน อนจะท าใหการเจรจาไดผลด40 2.5.2 แยกส านวน ตามระบบไกลเกลยจะมการแยกส านวนไกลเกลยออกจากส านวนเดมโดยตงเปนส านวนใหม ทงน เพอไมใหขอเทจจรงทบนทกไวส าหรบการไกลเกลยปรากฏในส านวนเดม 2.5.3 แยกหอง การจดระบบการไกลเกลยจะตองจดหองไกลเกลยแยกตางหากออกจากหองพจารณาคด โดยใหมลกษณะเปนหองประชม และตองเปนสดสวนไมพลกพลาน สวนการจดทนงจะเปนรปตวยหรอจดเปนโตะกลมกไดใหมขนาดพอเหมาะกบหอง โดยมการจดเจาหนาทคอยบรการ รวมทงจดเครองดม น าชา กาแฟ ไวบรการ ซงจะท าใหบรรยากาศของการไกลเกลยเปนกนเอง เอออ านวยตอการเจรจา ทงน การจดรปแบบดงกลาวกเพอใหทกฝายอยในระดบเดยวกนและหนหนาเขาหากน เหมาะส าหรบการประชมหารอเพอยตขอพพาท

40 โชตชวง ทพวงศ “การไกลเกลยขอพพาทในศาล” หนา 9-56

2.6 ประโยชนของการไกลเกลย41 อาจจ าแนกออกไดเปน 3 ประการ ดงน 2.6.1 ประโยชนตอคความ - ประหยดเวลาและคาใชจาย ไมตองเสยเวลาไปศาลและรอคอยวนทศาลจะตดสน ซงถามอทธรณฎกาตอไป กตองเสยเวลาคอยนานยงขน การตกลงและท าสญญาประนประนอมยอมความกนในศาลยอมไดรบคนคาธรรมเนยมจากศาลเปนกรณพเศษ เปนการลดคาใชจายในการด าเนนคดดวย - มผลทางดานความรสกและจตใจ โดยตางฝายตางรสกวาตนไดรบความยตธรรม ทงถอวาเปนผชนะทงสองฝาย ไมมผใดแพ และไมมใครตองเสยหนา - ยตความขดแยง และท าใหสมพนธภาพกลบคนดดงเดม โดยเฉพาะอยางยงคดเกยวกบครอบครว - ยตคดหรอขอพพาทไดโดยเดดขาดอยางแทจรง เพราะทงสองฝายพอใจในขอตกลงจงไมมการอทธรณฎกา และไมตองบงคบคด เพราะเปนขอตกลงททงสองฝายไดพจารณาแลววาสามารถปฏบตได แมหากคความฝายใดจะอทธรณ กจะอทธรณไดเฉพาะเปนกรณตาม ป.ว.พ. มาตรา 13842 2.6.2 ประโยชนตอศาล - คดความเสรจสนไปโดยรวดเรว ไมตองเสยเวลาในการพจารณาคด และลดปรมาณคดของศาล - ลดปรมาณคดในชนอทธรณฎกา - ลดปรมาณงานในชนบงคบคด เพราะเมอคความไดเจรจาและตกลงกนเพอยตขอพพาทในทางใดทางหนง คความยอมคดพจารณาแลววาตนสามารถปฏบตตามขอตกลงได ดงนน จงไมมเหตทตองบงคบคด - คความมความรสกทดตอผพพากษาซงเปนผไกลเกลยและสถาบนศาล เพราะถอวาระบบไกลเกลยของศาลเปนกระบวนการทศาลจดท าใหโดยไมคดคาใชจาย และเปดโอกาสใหคความไดมทางเลอกในการระงบขอพพาททเปนประโยชนตอคความทกฝาย 2.6.3 ประโยชนของรฐ - ประหยดคาใชจายในการด าเนนกระบวนพจารณา การด าเนนกระบวนพจารณาทตอเนองยาวนานจะเพมภาระใหแกรฐบาลมากขน เชน คาน า คาไฟ คาบคลากร เปนตน

41 เรองเดยวกน หนา 9-56 42 ป.ว.พ. มาตรา 138

- เศรษฐกจไมหยดชะงก เพราะคดคางอยในศาลเปนเวลานาน ค าพพากษาศาลฎกาทนาสนใจ ฎ. 3196/2549 แมในวนเกดเหตจะไมใชวนนดพจารณาทงในคดแพงและคดอาญา และคความไมไดยนค ารองขอใหศาลออกนงพจารณาคดเพอไกลเกลยขอพพาท แตผ พพากษาหวหนาศาลไดนดคความใหมาศาลเพอเจรจากนในหองพกของผพพากษาหวหนาศาล ถอไดวาคความมาศาลและขอใหศาลนงพจารณาไกลเกลยขอพพาท แมการไกลเกลยจะไดกระท าในหองพกของผพพากษาหวหนาศาลมใชในหองพจารณาคดของศาล แตกเพอความสะดวกแกการทคความจะไดเจรจาตกลงกน ถอวาศาลไดด าเนนกระบวนพจารณาในศาลโดยชอบแลว เมอคความอยตอหนาศาลในการพจารณาคดของศาลและโจทกแถลงขอถอนฟองดวยวาจาในศาลนนเอง ศาลชนตนจงมอ านาจทจะรบค าแถลงขอถอนฟองดวยวาจาได ฎ. 1869/2549 การทผเสยหายไดรบชดใชคาเสยหายจากจ าเลย และไมประสงคจะด าเนนคดแกจ าเลยทงทางแพงและทางอาญาอกตอไป ถอไดวาผเสยหายและจ าเลยยอมความกนโดยถกตองตามกฎหมายในความผดฐานฉอโกง ซงเปนความผดตอสวนตวกอนคดถงทสด สทธน าคดอาญามาฟองในความผดฐานดงกลาวจงระงบไป ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 39 (2) ฎ. 1541/2548 กระจกบานเกลดหนาตางทจ าเลยท าแตกเสยหายเปนทรพยสนของ อ. เจาของหอพก ซงหลงเกดเหตจ าเลยไดน ากระจกบานเกลดมาเปลยนแทนบานเกลดทแตก โดยความรบรของ ส. สามของ อ. ซงเปนผดแลหอพก และจ าเลยชดใชคาเสยหายใหแก ส. เปนเงน 500 บาท แลว แสดงวาจ าเลยกบเจาของหอพกซงเปนเจาของทรพยทเสยหายไดยอมความกนโดยชอบมาแตแรกหลงเกดเหต สทธน าคดอาญามาฟองในความผดฐานท าใหเสยทรพยจงระงบไป ตามนยแหงประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 39 (2) ซงบญญตไวเปนสาระส าคญวาสทธน าคดอาญามาฟองยอมระงบไปเมอยอมความกนโดยถกตองตามกฎหมาย ผเสยหายยอมไมมสทธรองทกข โจทกจงไมมอ านาจฟองจ าเลยในความผดฐานน ฎ. 7107/2549 บนทกขอความตามเอกสารหมายเลข 1 ทายอทธรณของจ าเลยมขอความวา “...ผเสยหายไดรบชดใชคาเสยหายจากจ าเลยและ อ. เจาของทดนไวแลวในวนนเปนเงน 15,000 บาท จนเปนทพอใจแลว ไมตดใจด าเนนคดทงทางแพงและทางอาญาแกจ าเลยอกตอไป และไมประสงคจะใหจ าเลยตองตดคกอกตอไป ทงจ าเลยไดขอขมาลาโทษตอผเสยหาย

แลว...” มผเสยหายและจ าเลยลงลายมอชอไวกบมส าเนาบตรประจ าตวเจาหนาทรฐของสบต ารวจเอก ค. และขอความวาสบต ารวจเอก ค. ขอรบรองวาผเสยหายไดรบเงนจ านวน 15,000 บาท จากจ าเลยเปนทเรยบรอยแลว ตามเอกสารหมายเลข 2 ทายอทธรณของจ าเลย โจทกไดรบส าเนาอทธรณแลวไมไดยนค าแกอทธรณโตแยงเปนอยางอน ขอเทจจรงเชอไดวาผเสยหายไดรบชดใชคาเสยหายจากจ าเลยและไดท าบนทกไว บนทกดงกลาวแมจะไมใชเปนการขอถอนค ารองทกข แตมลกษณะเปนการทผเสยหายไดแสดงความประสงคสละสทธในการด าเนนคดอาญาตอจ าเลย อนเปนการยอมความกนตามกฎหมายแลว เมอความผดทโจทกน ามาฟองเปนความผดอนยอมความได สทธน าคดอาญามาฟองของโจทกจงระงบไป ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 39 (2) ฎ. 3038/2531 จ าเลยกระท าอนาจารผเสยหายแลวพดขอโทษอยาใหผเสยหายเอาเรอง ผเสยหายวาแลวกนไปแตอยาพดใหเสยหาย การทผเสยหายพดกบจ าเลยดงกลาวเปนการใหอภยแกจ าเลย เมอจ าเลยไดขอโทษผเสยหายแลว โดยมเงอนไขวาจ าเลยจะไมไปพดใหผเสยหายไดรบความเสยหาย ยงไมถอวาเปนการยอมความกนโดยถกตองตามกฎหมาย เพราะผเสยหายมไดพดวาจะไมด าเนนคดกบจ าเลยตลอดไป แตผเสยหายจะไมด าเนนคดกบจ าเลยตอเมอจ าเลยไมพดใหเสยหาย ดงนน สทธน าคดอาญามาฟองยอมไมระงบไป ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 39 (2) ฎ. 4606/2548 บนทกการยอมรบสภาพหน มเพยงขอความวา “จ าเลยยอมรบและยนยอมชดใชเงนคนใหแกสมาชกกลมออมทรพยพรอมดวยดอกเบยภายในระยะเวลา 1 ปนบแตวนใหถอยค าน และหากไมปฏบตตามไมวาดวยเหตใดๆ จ าเลยยนยอมใหคณะกรรมการกลมหรอสมาชกกลม หรอทางราชการด าเนนการตามกฎหมาย” ขอความในบนทกดงกลาวไมปรากฏวาผเสยหายไดแสดงความประสงคทจะสละสทธในการด าเนนคดอาญาตอจ าเลยหรอไม จะถอวาสทธด าเนนคดอาญาของโจทกระงบไปหาไดไม การยอมความกนโดยถกตองตามกฎหมายนน ขอตกลงจะตองปรากฏชดแจงวา ผเสยหายไมตดใจเอาความหรอสละสทธในการด าเนนคดอาญาตอจ าเลยแลว สทธน าคดอาญามาฟองของโจทกจงไมระงบไป ตามประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา มาตรา 39 (2)

3. ขนตอนเมอมค าพพากษาแลว ขนตอนของกระบวนการยตธรรมทางเลอกหลงมค าพพากษาสามารถแยกพจารณาได ดงน 3.1 เมอมค าพพากษาแลวแตคดยงไมถงทสด เมอศาลชนตนมค าพพากษาอยางหนงอยางใดแลว คความทไมเหนดวยกบค าพพากษากสามารถอทธรณฎกาไดภายใตเงอนไขของกฎหมาย และเมอมการอทธรณฎกาแลวขอพพาทนนจะเขาสการพจารณาของศาลอทธรณหรอศาลฎกา ซงกฎหมายกเปดชองใหศาลสามารถทจะใชการไกลเกลยขอพพาทอกครง ทงน ไดมการออกระเบยบศาลฎกาวาดวยการไกลเกลยและประนอมขอพพาทในศาลฎกา พ.ศ. 2550 และระเบยบศาลอาญาวาดวยการประนอมขอพพาทในชนฎกา พ.ศ. 2551 เพอเปนมาตรการส าหรบใหการประนอมขอพพาทในชนฎกาเปนไปอยางมประสทธภาพและสอดคลองกบแนวปฏบตการด าเนนการไกลเกลยคดในชนศาลฎกา 3.2 เมอมค าพพากษาแลวและคดถงทสด กระบวนการยตธรรมทางเลอกในขนตอนนมหนวยงานทด าเนนการตามภารกจ ไดแก 3.2.1 กรมคมประพฤต จะรบผดชอบในกรณทมโทษสถานเบา มาตรการทกรมคมประพฤตมภารกจรบผดชอบ ไดแก 1) มาตรการทางเลอกส าหรบผเสพยาเสพตด การฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดในประเทศไทย ประกอบดวย 2 ระบบ คอ43 ก. การฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดระบบควบคมตว มทงแบบควบคมตวเขมงวด หมายถง การฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด ซงผเขารบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดตองอยในสถานทควบคมมใหหลบหนไดงาย หรอก าหนดเงอนไขใหตองอยภายในเขตทก าหนดในระหวางการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด และแบบควบคมตวไมเขมงวด ใชวธการ FAST MODEL แตรปแบบการด าเนนการจะแตกตางกนตามศกยภาพของหนวยงานทด าเนนการ ข. การฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดแบบไมควบคมตว หมายถง การฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดทไมจ าเปนตองควบคมตว แตอาจก าหนดใหผเขารบการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดตองปฏบตดวยวธการอนใดภายใตการดแลของพนกงานคมประพฤต นอกจากน กรมคมประพฤตไดรเรมโครงการทเกดประโยชนตอผเขารบการ

43

จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกใน

สงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 112

ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดหลายโครงการ ไดแก โครงการเรยนสามญ (กศน.) โครงการน าครอบครวเขามามสวนรวมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด และโครงการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดในระบบบงคบบ าบดโดยวด (วถพทธ) 2) มาตรการการท างานบรการสงคม (community service) หมายถง การทศาลหรอพนกงานคมประพฤตก าหนดใหผกระท าผดในคดอาญาตองท างานทเปนประโยชนตอสงคมหรอผเสยหายโดยไมไดรบคาตอบแทนภายใตความยนยอมหรอค ารองขอท างานบรการสงคมของผกระท าผด การท างานบรการสงคมมวตถประสงค ดงน ก. เพอกระตนใหผกระท าผดตระหนกถงความรบผดชอบ มจตส านกรบผดชอบตอผอนและสงคมมากยงขน เกดความภาคภมใจวายงมคณคา และสงคมยอมรบวาผกระท าผดมความส านกตวและยงท าคณประโยชนตอผอน ข. ผกระท าผดไดพฒนาตนเองในดานความร ทกษะ ความมวนย ตลอดจนรจกใชเวลาวางใหเปนประโยชน ค. เพอใหชดเชยความเสยหายทกอขนดวยการท างานทเปนประโยชนตอผอนและสงคม ง. เปนการน ามาตรการทางเลอกอนมาใชแทนวธการลงโทษจ าคก หรอโทษปรบ โดยการจ ากดเสรภาพ จ ากดเวลาพกผอนสวนตว และใหท างานทเปนประโยชนแกสงคม ซงถอวาเปนวธตอบแทนการละเมดกฎหมายวธหนง การท างานบรการสงคมตาม ป.อ. ม 2 มาตรา คอ44 ก. การท างานบรการสงคมตาม ป.อ. มาตรา 56 เปนเงอนไขหนงของการคมความประพฤต ส าหรบผทศาลพพากษารอการก าหนดโทษหรอรอการลงโทษจ าคกไมเกนสามป ซงการจดใหกระท ากจกรรมบรการสงคมหรอสาธารณประโยชนใหเปนไปตามทเจาพนกงานและผกระท าผดเหนสมควร ในบางคด แมวาศาลจะไมไดก าหนดเงอนไขท างานบรการสงคม แตหากพนกงานคมประพฤตพจารณาแลวเหนวาการใหผถกคมความประพฤตท างานบรการสงคมจะเปนประโยชนตอการแกไขฟนฟกอาจจดใหท างานบรการสงคมได ภายใตความสมครใจของผถกคมความประพฤต

44 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 113

ข. การท างานบรการสงคมแทนคาปรบตาม ป.อ. มาตรา 30/1 ใชเปนทางเลอกใหกบผกระท าผดทถกศาลพพากษาลงโทษปรบ แตไมมเงนช าระคาปรบส าหรบผทถกศาลพพากษาลงโทษปรบไมเกน 80,000 บาท ซงไดยนค ารองตอศาลชนตนทพพากษาคดขอท างานบรการสงคมแทนคาปรบ นอกจากประมวลกฎหมายอาญาแลว การท างานบรการสงคมยงมใน พ.ร.บ.ฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด พ.ศ. 2545 มาตรา 23 (4) เปนวธการหนงทอนกรรมการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตดอาจก าหนดในการจดท าแผนการฟนฟสมรรถภาพผตดยาเสพตด โดยใหผเขารบการฟนฟฯ ท างานบรการสงคมรวมกบการด าเนนการอนทเหมาะสมเพอใหด ารงชวตหางไกลยาเสพตด กจกรรมการท างานบรการสงคมมหลากหลายประเภท อาท การพฒนาหรอท าความสะอาดสถานทสาธารณะ เชน วด โรงเรยน สวนสาธารณะ สถานททองเทยว การปลกและดแลสวนปาหรอสวนสาธารณะ การชวยเหลอ ดแลอ านวยความสะดวก หรอใหความบนเทงแกคนพการ เดกก าพรา คนชรา ผปวยในสถานสงเคราะหหรอสถานพยาบาล การฝกสอนวชาชพตางๆ เชน สอนกฬา สอนซอมเครองใชไฟฟา รถจกรยานยนต และกจกรรมอนๆ เชน การท างานในหองสมด การทาสเครองหมายจราจร การบรจาคโลหต งานอาสาสมครชวยผประสบภย หรอรวมรณรงคปองกนอาชญากรรม เปนตน 3.2.2 กรมราชทณฑ ไดน าแนวคดการเบยงเบนผกระท าผดออกจากเรอนจ ามาเปนทางเลอกหนงในการแกปญหาคนลนคก แกไขฟนฟพฤตกรรมผกระท าผด ซงมรปแบบการปฏบต ดงน 1) การพกการลงโทษ (parole) เปนภารกจตาม พ.ร.บ.ราชทณฑ พ.ศ. 2479 มาตรา 35 (5) ทใหตอบแทนแกนกโทษเดดขาดทประพฤตตนด มความอตสาหะ กาวหนาในการศกษาอบรม ท าการงานเกดผลด หรอท าความชอบแกราชการเปนพเศษ ใหไดรบการปลอยตวกอนครบก าหนดโทษตามค าพพากษาของศาลภายใตเงอนไขการคมประพฤต ซงอยในความรบผดชอบของกรมราชทณฑ ภายใตการด าเนนงานของสวนพกการลงโทษ และคณะกรรมการพกการลงโทษซงเปนคณะกรรมการอสระ อนประกอบดวย ผแทนจากส านกงานอยการ ผแทนจากส านกงานต ารวจแหงชาต ผแทนจากกรมพฒนาสงคมและสวสดการ ผแทนจากกรมคมประพฤต และผแทนจากกรมการแพทย โดยนกโทษเดดขาดทอาจไดรบการพกการลงโทษจะตองรบโทษจ าคกอยในเรอนจ ามาแลวไมนอยกวา 1 ใน 3

ของก าหนดโทษตามหมายแจงโทษฉบบหลงสด หรอไมนอยกวา 10 ปกรณตองโทษจ าคกตลอดชวต อนง พ.ร.บ.ราชทณฑ พ.ศ. 2479 ไดก าหนดหลกปฏบตและกฎหมายทเกยวของกบการพกการลงโทษไว ดงน 45 ก. มาตรา 32 นกโทษเดดขาดคนใดแสดงใหเหนความประพฤตด มความอตสาหะกาวหนาในการศกษาและท างานเกดผลด หรอท าความชอบแกราชการเปนพเศษ อาจไดรบประโยชนอยางหนงหรอหลายอยาง ข. มาตรา 43 นกโทษเดดขาดซงไดรบการพกการลงโทษตามมาตรา 32 (5) หรอนกโทษเดดขาดซงไดลดวนตองโทษจ าคก ตามมาตรา 32 (6) หรอ (8) และถกปลอยตวไปกอนครบก าหนดโทษตามหมายศาลในขณะนน ตองปฏบตตนโดยเครงครดตามเงอนไขทก าหนดไวส าหรบความประพฤตของตน ถาไมปฏบตตามเงอนไขนนขอหนงขอใด นกโทษเดดขาดผนนอาจถกจบมาอกโดยมตองมหมายจบ หรอหมายจ าคก และน ากลบเขาคกตอไปตามก าหนดโทษทยงเหลออย และใหผมอ านาจสงการพกการลงโทษตามมาตรา 32 (5) หรอการลดวนตองโทษจ าคกตามมาตรา 32 (6) หรอ (8) สงถอนการพกการลงโทษ หรอถอนการลดวนตองโทษจ าคกทยงเหลอและจะลงโทษทางวนยอกดวยกได นอกจากน การพกการลงโทษยงตองปฏบตตามกฎกระทรวงมหาดไทย ออกตามความใน พ.ร.บ.ราชทณฑ พ.ศ. 2479 ขอ 91 ถง 98 และกฎกระทรวงมหาดไทยขอ 46 ฉบบท 6 พ.ศ. 2505 อกดวย 2) การลดวนตองโทษ (remission of sentence)46 เปนมาตรการในการลดระยะเวลาในการตองโทษจ าคกของผตองขงใหนอยลง โดยการลดวนตองโทษจ าคกแลวปลดปลอยใหผตองขงออกจากเรอนจ ากอนครบก าหนดโทษตามค าพพากษา โดยเปนการด าเนนการตาม พ.ร.บ.ราชทณฑ พ.ศ. 2479 มาตรา 32 (6) (7) โดยใหอยภายใตเงอนไขการควบคมความประพฤต หากมไดกระท าผดเงอนไขการคมประพฤต หรอกระท าผดอาญาขนอก เพอจงใจใหนกโทษเดดขาดประพฤตด อยในระเบยบวนย มอตสาหะ ตงใจรบการศกษาอบรม ท างานฝกวชาชพมากขน และลดปญหาผพนโทษกลบไปกระท าผดซ าอก การพจารณาลดวนตองโทษจ าคกใหแกนกโทษเดดขาดไดถอปฏบตตาม พ.ร.บ.ราชทณฑ พ.ศ. 2479 มาตรา 32 (6) และ (7) แกไขเพมเตมโดย พ.ร.บ.ราชทณฑ (ฉบบ 2)

45 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกใน

สงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 119-121 46 เรองเดยวกน

พ.ศ. 2520 ไดก าหนดหลกการลดวนตองโทษจ าคกใหแกนกโทษเดดขาด เพอเปนรางวลตอบแทนการประพฤตของนกโทษเชนเดยวกบการพกการลงโทษ เพอจงใจใหนกโทษเดดขาดประพฤตตวด อยในระเบยบวนย มความวรยะอตสาหะ ตงใจรบการศกษาอบรม และท างานฝกวชาชพมากขน อนเปนรางวลทตอบแทนแกนกโทษผประพฤตด ดงบญญตไวในมาตรา 32 อกจะเปนการลดปญหาผพนโทษกระท าผดซ า สมควรใหมการลดวนตองโทษจ าคกแกนกโทษเดดขาดทประพฤตตนด เพอจะไดรบรางวลเปดโอกาสใหปลอยตวจากเรอนจ าเรวขน ทงน ใหอยภายใตการควบคมประพฤตของพนกงานเจาหนาทจนกวาจะครบก าหนดโทษ ผทจะไดรบการปลอยตว ลดวนตองโทษจ าคก เมอออกไปท างานสาธารณะ นกโทษเดดขาดทไดรบอนญาตใหออกไปท างานสาธารณะนอกเรอนจ าจะไดรบประโยชนลดวนตองโทษจ าคกใหเทากบจ านวนวนทออกไปท างาน คอ ออกไปท างาน 1 วน กจะไดรบวนละ 1 วน เปนตน คณสมบตของผทจะไดรบการพจารณาออกไปท างานสาธารณะ ก. เปนนกโทษเดดขาดทเหลอโทษจ าคกไมเกน 2 ป และไมเปนผกระท าผดในคดความผดตอพระมหากษตรย พระราชน รชทายาท และผส าเรจราชการแทนพระองค ความผดตอความมนคงของรฐภายในหรอภายนอกราชาอาณาจกร ความผดตอกฎหมายวาดวยยาเสพตดใหโทษ สวนความผดอนๆ นอกจากทกลาวน ท างานสาธารณะไดทงนน ข. จะตองเหลอโทษจ าคกตามระยะเวลาในแตละชนของผตองขง ดงน - นกโทษชนเยยม จ าคกมาแลวไมนอยกวา 1 ใน 5 ของโทษ - นกโทษชนดมาก จ าคกมาแลวไมนอยกวา 1 ใน 4 ของโทษ - นกโทษชนด จ าคกมาแลวไมนอยกวา 1 ใน 3 ของโทษ - นกโทษชนกลาง จ าคกมาแลวไมนอยกวา 1 ใน 2 ของโทษ 3) การพระราชทานอภยโทษ (Pardon)47 เปนประเพณทสบทอดกนมาแตครงกรงศรอยธยาเปนการใชพระราชอ านาจของพระมหากษตรยททรงมพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานอภยโทษใหแกผตองโทษเนองในโอกาสส าคญของบานเมอง โดยเปนไปตามพระราชด าร หรอพระราชประสงคขององคพระมหากษตรย และตอมาภายหลงเมอมการเปลยนแปลงการปกครองเมอป พ.ศ. 2475 การพระราชทานอภยโทษไดกระท าภายในขอบเขตของกฎหมาย โดยพระมหากษตรยจะทรงใชพระราชอ านาจทางฝายบรหารในการ

47 เรองเดยวกน

ทจะมพระราชวนจฉยฎกาททลเกลาฯ ขนมา หรอมาจากการถวายค าแนะน าของเหลาคณะรฐมนตร ทงน ขนอยกบพระบรมราชวนจฉยของพระมหากษตรยตามพระราชอ านาจทก าหนดไวในรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2540 มาตรา 221 และ 225 ประกอบ ป.ว.อ. แกไขเพมเตมโดย พ.ร.บ.แกไขเพมเตมประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญา (ฉบบท 23) พ.ศ. 2548 ภาค 7 อภยโทษ เปลยนโทษหนกเปนเบา และลดโทษมาตรา 259 ถง 267 ประเภทของการพระราชทานอภยโทษ ก. การพระราชทานอภยโทษเปนการทวไป คอ การพระราชทานอภยโทษแกผตองขงราชทณฑ หรอผตองโทษ โดยการตราเปนพระราชกฤษฎกาตามการถวายค าแนะน าของคณะรฐมนตรตอพระมหากษตรย ตามมาตรา 261 ทว แหง ป.ว.อ. ในกรณนทางราชการจะด าเนนการใหแกผตองราชทณฑในทกขนตอน โดยทผตองราชทณฑมตองด าเนนการใดๆ ทงสน การพระราชทานอภยโทษเปนการทวไปมกจะมขนในวโรกาสมหามงคลตางๆ ทเกยวกบสถาบนพระมหากษตรย ข. การพระราชทานอภยโทษเฉพาะราย คอ การพระราชทานอภยโทษแกผตองราชทณฑ หรอผตองโทษเปนรายบคคล โดยการทลเกลาฯ ถวายฎกาขอพระราชทานอภยโทษตามการถวายค าแนะน าของรฐมนตรวาการกระทรวงยตธรรม สวนจะไดรบพระราชทานอภยโทษหรอไมเพยงใด ขนอยกบพระบรมราชวนจฉยขององคพระมหากษตรย ผมสทธยนเรองราวทลเกลาฯ ถวายฎกาขอพระราชทานอภยโทษเฉพาะราย ไดแก ผตองโทษทคดถงทสด ผทมประโยชนเกยวของ (เชน บดา มารดา บตร คสมรส) สถานทต (ในกรณทเปนนกโทษชาวตางชาต) ทงน ผตองโทษกรณทวไปสามารถยนขอพระราชทานอภยโทษทนททคดถงทสด และผตองโทษประหารชวตตองยนภายใน 60 วนนบแตคดถงทสด จากการทประเทศไทยไดเรมน าแนวคดของกระบวนการยตธรรมทางเลอกมาใชกบคดอาญาสงผลดหลายประการ ทงในดานระบบการบรหารงานยตธรรม พนกงานเจาหนาท และผเกยวของในคดความทกฝาย กลาวคอ สงผลใหองคกรทท าหนาทในกระบวนการยตธรรมมความนาเชอถอในการอ านวยความยตธรรม ลดภาระคาใชจาย และระยะเวลาการด าเนนคดของผเกยวของทกฝาย ประการส าคญทสดคอ ท าใหผเสยหายและผตองหาไดรบความยตธรรมในวธการทเหมาะสมภายในระยะเวลาทรวดเรวขน ยงไปกวานน ยงเกดกระบวนการการมสวนรวม

ของชมชนและเครอขายทไดรบผลกระทบจากอาชญากรรม พฒนาการของระบบกระบวนการยตธรรมทางเลอกนยงสามารถขบเคลอนไปสความรวมมอในการบรหารจดการงานยตธรรม ในรปแบบของกระบวนการยตธรรมชมชน อยางไรกตาม กฎหมายทใชบงคบอยยงไมเปดชองใหมการน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาปรบใชกบคดทกประเภท บคลากรทเกยวของบางสวนอาจยงไมมความพรอมดานทศนคตและแนวคดในการยอมรบ เพราะประชาชนสวนใหญหรอแมแตตวเจาหนาทเองยงขาดความร ความเขาใจเกยวกบกระบวนการยตธรรม ทางเลอกทจะน ามาใช นอกจากนน ระบบคานยม วฒนธรรมของสงคมทมอยอาจเปนอปสรรค เพราะคนในสงคมสวนหนงยงคงยดตดอยกบความคดการลงโทษแบบแกแคนทดแทน คอตองการลงโทษใหสาสมกบการกระท าผด ท าใหผปฏบตงานอาจมความไมมนใจทจะน ากระบวนการยตธรรมทางเลอกมาปรบใช อกทงกระบวนการประชมกลมครอบครวและชมชนมบคคลหลายฝายเขามาเกยวของ โดยเฉพาะอยางยงการดงชมชนเขามามสวนรวม ชมชนสวนใหญยงไมเขมแขงและตดกบคานยมทมองปญหาการกระท าผดวาไมใชเรองตน เปนเรองของรฐทจะจดการกบปญหา และบคคลหลายฝายทเขามาเกยวของมความรและภมหลงแตกตางกน จะตองมการปรบความร ความเขาใจ ใหเขาใจความหมายและกระบวนการด าเนนการใหชมชนและสงคมเขาใจตรงกน หลงจากศกษาเนอหาสาระเรองท 9.2.2 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 9.2.2 ในแนวการศกษาหนวยท 9 ตอนท 9.2 เรองท 9.2.2

บรรณานกรม กระทรวงยตธรรม (2546) กระบวนทศนใหมของกระบวนการยตธรรมในการปฏบตตอผกระท าผด ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม ------------- (2551) แผนประสานความรวมมอดานการสนบสนนกระบวนการยตธรรมทางเลอก กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม ------------ รวมบทความการไกลเกลยและประนอมขอพพาทและความรเบองตนเกยวกบกฎหมายทเกยวของ ส านกระงบขอพพาท กระทรวงยตธรรม กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท กรมคมประพฤต คนจากhttp:www.203.154.185.6/web/index.php?q=node/60 กระบวนการยตธรรมทางเลอกชนพนกงานอยการ ศนยแลกเปลยนขอมลกระทรวงยตธรรม คนจาก http:www.thaidxc.org/ago/pages/dcfauld.aspx การปรบกระบวนทศนการอ านวยความยตธรรมสความสมานฉนท คณะสงคมสงเคราะหศาสตรและสวสดการสงคม คนจาก htpp:www.swhcu.net/km-artices/sw-km/95-cj.html กตพงษ กตยารกษ (2545) กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท: ทางเลอกใหมส าหรบกระบวนการยตธรรมไทย กรงเทพมหานคร ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย จฑารตน เอออ านวย (2548) “กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท: การปรบกระบวนทศนกระบวนการยตธรรมไทย” วทยานพนธดษฎบณฑต มหาวทยาลยธรรมศาสตร จฑารตน เอออ านวย และคณะ (2553) รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม วนชย วฒนศพท (2550) “ความขดแยง หลกการ และเครองมอแกปญหา” กรงเทพมหานคร ศรภณฑ ออฟเซท สทธพล ทวชยการ (2548) “ทางเลอกในการเผชญกบปญหาความขดแยงกรณผมสวนไดเสยหลายฝาย: การเจรจาตอรอง การไกลเกลย หรอกระบวนการผมสวนไดเสยหลายฝาย” วารสารกฎหมายธรกจบณฑตย ปท 5 ฉบบท 2 กรกฎาคม – ธนวาคม หนา 32-41

---------------(2547) “รายงานการศกษาดงานระบบ Court ADRs ประเทศสหรฐอเมรกา ของคณะผพพากษาและขาราชการธรการศาลแพง” วารศาลกฎหมายศาลแพง ฉบบปฐมฤกษ กนยายน หนา 25-48 Braithwaite, John. (1998). “Restorative Justice.” The Handbook of Crime & Punishment. Michael Tonry (editor) Oxford: Oxford University Press, pp. 323-344. Crowe, H. Ann. (2000). “Restorative Justice and Offender Rehabilitation: A Meeting of the Minds.” Criminal Justice. Annual (Editions) 1999/2000. Guilford, Connecticut: Dushkin, Mc McGraw-Hill. Fagin, A. James (2005). Criminal Justice. East Stroudsburg: University of Pennsylvania, Person Education, Inc. Freda Adler, Gerhand O.W. Mueller and William S. Laufer. (1996). Criminal Justice: The Core. New York: McGraw-Hill. 1 Diversion คอ แนวคดในการน าผกระท าความผดออกจากกระบวนการยตธรรมทเปนทางการ โดยการเปลยนแปลงการปฏบตตอผตองหา จ าเลย และผตองขง ตามขนตอนของกฎหมาย เกดจากการปฏรปครงใหญในสหรฐอเมรกา ระหวางกลางทศวรรษท 60 ถงกลางทศวรรษท 70 โดยการใชวธแกไขผกระท าผดในชมชนเปนหลก (community-based treatment) โครงการหนเหหรอกลนกรองผกระท าผดออกจากกระบวนการยตธรรมไดรบการสงเสรมและสนบสนนจากรฐบาลสหรฐฯ ภายใตนโยบายทางอาญาทตองการแกไขผกระท าความผดไมรายแรงและไมเปนภยนตรายตอสงคม แทนการลงโทษแบบเดม กตตพงษ กตยารกษ ไดอธบาย Diversion ไวใน ปจฉา-วสชนา วาดวย “การบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท” วา เปนมาตรการแบงเบาภาระคดออกจากกระบวนการยตธรรม 2 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 19

3 สทธพล ทวชยการ “ทางเลอกในการเผชญกบปญหาความขดแยงกรณผมสวนไดเสยหลายฝาย: การเจรจาตอรอง การไกลเกลย หรอกระบวนการผมสวนไดเสยหลายฝาย” ในวารสารกฎหมายธรกจบณฑตย ปท 5 ฉบบท 2 กรกฎาคม - ธนวาคม 2548 หนา 32 4 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 21-23 5 ป.ว.อ. มาตรา 2 (7) 6 ป.ว.อ. มาตรา 35 วรรคสอง 7 ป.ว.อ. มาตรา 39 (2) 8 จฑารตน เอออ านวย และคณะ ยตธรรมชมชน: การเปดพนทของชมชนในการอ านวยความยตธรรม กรงเทพมหานคร ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย 2551 9 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 51 10 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 27-37 11 เรองเดยวกน 12 เรองเดยวกน 13 กระทรวงยตธรรม กระบวนทศนใหมของกระบวนการยตธรรมในการปฏบตตอผกระท าผด กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2546 หนา 26 14 เรองเดยวกน 15 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 9-12

16 เรองเดยวกน 17 เรองเดยวกน 18 เรองเดยวกน 19 เรองเดยวกน 20 เรองเดยวกน 21 สทธพล ทวชยการ “รายงานการศกษาดงานระบบ Court ADRs ประเทศสหรฐอเมรกาของคณะผพพากษาและขาราชการธรการศาลแพง” วารศาลกฎหมายศาลแพง ฉบบปฐมฤกษ กนยายน 2547 หนา 37 22 เรองเดยวกน 23 “กรมคมประพฤต “กระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท” คนคน 1 พฤศจกายน 2553 จาก http://203.154.185.6/web/index.php?q=node/60 24 กระทรวงยตธรรม กระบวนทศนใหมของกระบวนการยตธรรมในการปฏบตตอผกระท าผด กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2546 หนา 33 25 เรองเดยวกน 26 ความหมายของความรบผดชอบ (accountability) ภายใตกระบวนการยตธรรมเชงสมานฉนท หมายถง การยอมรบวาตนเองเปนผกอเหตทท าใหเกดความเสยหาย เขาใจความเสยทเกดขนในมมมองอนๆ ตระหนกวาตนเองมทางเลอก สามารถด าเนนการเปนขนตอนเพอเยยวยาแกไข และลงมอแกไข 27 กระทรวงยตธรรม กระบวนทศนใหมของกระบวนการยตธรรมในการปฏบตตอผกระท าผด หนา 9-33 28 กระทรวงยตธรรม กระบวนทศนใหมของกระบวนการยตธรรมในการปฏบตตอผกระท าผด กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2546 หนา 15 29 พ.ร.บ.จดตงศาลเยาวชนและครอบครว และวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2534 มาตรา 11 บญญตวา “ศาลเยาวชนและครอบครวมอ านาจพจารณาพพากษาหรอมค าสงในคดดงตอไปน (1) คดอาญาทมขอหาวาเดกหรอเยาวชนกระท าความผด…”และมาตรา 4 บญญตวา “ใน พ.ร.บ.น “เดก”หมายความวา บคคลอายเกนเจดปบรบรณ แตไม

เกนสบสปบรบรณ “เยาวชน” หมายความวา บคคลอายเกนสบสปบรบรณ แตไมเกนสบแปดปบรบรณ” 30 พ.ร.บ.ศาลเยาวชนและครอบครว และวธพจารณาคดเยาวชนและครอบครว พ.ศ. 2553 มาตรา 86 31 พ.ร.บ.คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 มาตรา 4 วรรคสอง 32 พ.ร.บ.คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 มาตรา 12 33 พ.ร.บ.คมครองผถกกระท าดวยความรนแรงในครอบครว พ.ศ. 2550 มาตรา 15 34 ประมวลระเบยบกรมต ารวจวาดวยการปฏบตงานดานคด ขอ 583 บญญตวา “ในกรณทสามหรอภรยากลาวหาอกฝายหนงวาท ารายรางกายนน หากมไดใชอาวธหรอบาดเจบสาหส หรอเหตมไดเกดในถนนหลวงประกอบกบการกระท านนไดกระท าไปโดยมไดมเจตนาชวราย เชน ท าเพอตกเตอนสงสอน เปนตน ใหพนกงานสอบสวนพยายามชแจงตกเตอนใหเรองยตกนเสย เมอไมเปนผลส าเรจจงจดการตอไปตามรปคด แตใหเสนอส านวนการสอบสวนนนตามล าดบ ใหผบงคบการต ารวจทองทพจารณาสงการ และถาสามารถสงตวสามภรยาคนนไปพรอมกบส านวนไดใหสงไปพรอมกนดวย อนง แมการท ารายกนระหวางสามภรรยานนจะไดใชอาวธ หรอบาดเจบสาหส หรอเหตเกดในถนนหลวงกด หากเปนการสมควรกใหเสนอเพอผบงคบการพจารณาสงการตามความเหมาะสมได ทงน เพราะทางราชการตองการรกษาความสงบเรยบรอยและความมนคงของครอบครวเปนส าคญ” 35 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 105 36 โชตชวง ทพวงศ “การไกลเกลยขอพพาทในศาล” ใน หนงสอรวมบทความการไกลเกลยและประนอมขอพพาท และความรเบองตนเกยวกบกฎหมายทเกยวของ กรงเทพมหานคร ส านกระงบขอพพาท ส านกงานศาลยตธรรม หนา 43-64 37 เรองเดยวกน 38 เรองเดยวกน

39 อครศกย จตธรรมมา “การพฒนาระบบไกลเกลยขอพพาทในศาลยตธรรม” ดลพาห นตยสารส านกงานศาลยตธรรม ปท 56 ฉบบท 2 พฤษภาคม – สงหาคม 2552 หนา 79 40 โชตชวง ทพวงศ “การไกลเกลยขอพพาทในศาล” หนา 9-56 41 เรองเดยวกน หนา 9-56 42 ป.ว.พ. มาตรา 138 43 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 112 44 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 113 45 จฑารตน เอออ านวย และคณะ รายงานวจยการพฒนากรอบแนวทางการวจยชดโครงการกระบวนการยตธรรมทางเลอกในสงคมไทย กรงเทพมหานคร ส านกกจการยตธรรม กระทรวงยตธรรม 2553 หนา 119-121 46 เรองเดยวกน 47 เรองเดยวกน