JAARBOEKJE.

Jaarboekje

Geschiedenis en OudheidkundeVAN

LEIDEN en RIJNLAND.

VOOR

TEVENS

Orgaan der Vereeniging ,,Oud-Leiden”.

1909.(Zesde Jaargang).

LEIDEN. - A. W. SIJTHOFF’s UITG.-MIJ.

1909.

EEN WOORD VOORAF.

Ook thans weder kwamen de meeste bijdragen voorons Jaarboekje te laat in, om het nog in December1908 het licht te doen zien. Moge dus al een klachtder redactie over gemis aan voldoende medewerkinggelukkig niet op haar plaats wezen, om t$Zige mede-werking vraagt zij ook nu met aandrang. Te meeromdat onze kroniek telken jare met 5 November, ,>Oud-Leiden’s” oprichtingsdag, dient te worden gesloten enwij daardoor - het is in dezen jaargang het geval -gedenkwaardige gebeurtenissen ter vermelding naar eenvolgend boekdeel dezer rU moeten verwuzen. Ook hiergeldt: wie spoedig helpt, helpt dubbel.

Overigens een woord van erkentelijkheid voor onzemedewerkers, oudere en nieuwe.

De Commissie van Redactie:

J. E. HEERES, Voorzitter.W. J. J. C. BIJI&BLD, Secretaris.D. HARTEVELT H.CZN.L. KNAPPERT .J. C. OVERVOORDE.

Vereeniging ,.Oud-Leiden.”

Verslag over het jaar 1908.

Zooals gebruikeluk is, biedt het Bestuur hierbij denleden het verslag aan over het afgeloopen vereenigingsjaar.

Een tweetal lezingen werden gehouden. De eerste op15 Februari 1908 door den Heer Dr. H. G. A. OBREENo v e r ,,de Leidsche Burggraven”; gevolgd door eenigmuzikaal kunstgenot welwillend verschaft door de HeerenJ. C. BLOK en R. LOOSJES. De tweede lezing had plaatsop 24 April 1908 door den Heer Dr. J. H. HOLWERDAover ,,Lugdunum Batavorum en Praetorium Agrippinae.”Dit laatste onderwerp was van bijzonder boeienden aard,aangezien de behandeling dezer historische kwestie totgeheel tegenstrijdige uitkomsten leidde, vergeleken metde vroeger algemeen aangenomen zienswuze in zakeden plaatseluken toestand van RUnland ten tijde derRomeinen.

De excursie naar Warmond op 29 Mei 1908 onder-nomen per motorboot, daartoe welwillend beschikbaargesteld door den Heer (1. HENRI SIJTHOFF, liep tot

voldoening der deelnemers van stapel. Bij genoemd dorpwerd het schilderachtige kerkhof met kerkruïne bezich-tigd, en vervolgens werd een bezoek gebracht aan hetR.-K. Seminarium, alwaar o.m. de rijke Bibliotheek deaandacht trok der bezoekers, terwul de vriendehjkevoorlichting niet minder gewaardeerd werd.

Op den terugweg werd halt gehouden bij het KasteelOud.Poelgeest, alwaar door de welwillende beschikkingder eigenaresse het kasteel alsmede de plaats in oogen-schouw konden worden genomen.

Den 28en Augustus 1908 werd bij gelegenheid vanhet 30e Ned. Taal- en Letterkundig Congres, onderleiding van ons Bestuur een @toer gehouden, waardooreen aantal leden van het Congres in staat werdengesteld, in korten tijd, veel van het belangwekkendeen schoone onzer stad Leiden te aanschouwen. Bezochtwerden de Pieterskerk, het Stadhuis, het St.-Anna-hofje, de Hooglandsche Kerk en de Burcht. HierbUgedenken wU nog de zeer gewaardeerde hulp onsverleend door eenige leden onzer Vereeniging.

Aan Edelachtb. Heeren Burgemeester en Wethoudersder Gemeente Leiden werden twee adressen verzonden.Het eerste in zake den bedreigden gevel der oudeLatUnsche School in de Lokhorststraat, die naar wUhopen te mogen aannemen voor afbraak behouden blijft;het tweede, betreffende een mogehjke verwijdering vaneene ontsierende inrichting, die zich bevindt ter plaatsevan de oude gerechtsplaats ,,Schoonverdriet” op hetGerecht. Vooralsnog is aan ons laatste verzoek nietvoldaan kunnen worden.

In ons Bestuur werd de ledige plaats, ontstaan doorhet aftreden van den Heer Mr. F. R. CROMMELIN, inge-nomen door den Heer Jhr. W. G. BEELAERTS VAN BLOK:LAND, die als vertegenwoordiger van het LeidschStudentencorps in ons midden heeft zitting genomen.Aan eerstgenoemden Heer wuden wij een woord vandank voor zijn medewerking als lid van ons Bestuurondervonden.

Ten slotte verheugt het ons te kunnen vermelden,dat onze wensch, uitgesproken in ons vorigjaarverslag,dat nl. het ledental onzer Vereeniging mocht wordenuitgebreid, vervuld is geworden. Onze ledenlust van1909 toch, vermeldt thans 170 namen.

Het Jaarboekje wordt den leden kosteloos qerstrekt.Dit verslag werd goedgekeurd in de Bestuursvergade-

ring van 14 December 1908.

HET BESTUUR.

STATUTEN.Overgenomen uit ,,Bijvoegsel tot de Neáerlamdsche Staats-

courant van Donderdag 5 April 1906, no. 80.

VEREENICING: Oud-Leiden, te Leiden.

1. De vereeniging Oud-Leiden is gevestigd te Leidenen stelt zich ten doel de bevordering van de kennisvan en de belangstelling in de geschiedenis van Leidenen omstreken en het behoud der aldaar nog aanwezigebouwwerken en voorwerpen, belangrijk voor de localeen kunstgeschiedenis.

2. Zij tracht dit doel te bereiken door:CY,. het houden van voordrachten en tentoonstellingen,

het uitgeven van geschriften en het steunen van pogingendoor anderen in den geest der vereeniging ondernomen;

b. het steunen van de pogingen van de commissievoor het stedeluk museum tot het bijeenbrengen vanvoorwerpen, belangrijk voor de geschiedenis van Leidenen omstreken;

c. het verzamelen van gegevens over in Leiden enomgeving nog aanwezige oude gebouwen en historischevoorweïpen.

3. Lid der vereeniging is elk die zich hiertoe bU hetbestuur opgeeft en de vastgestelde contributie betaalt.

Lid-begunstiger is elk die eene contributie betaalt vanminstens fl0 of een bedrag in eens van minstens flO0.

4. De contributie der gewone leden bedraagt minstensf2,60 per jaar. Het vereenigingsjaar loopt van 1 Januari

tot 31 December. Het bestuur kan correspondeerendeleden benoemen buiten Leiden woonachtig. Deze betalengeene contributie, doch hebben gelijke rechten als deleden, behalve ten opzichte van de door de vereeniginguit te geven werken.

5. De leden hebben recht van toegang tot alle leden=vergaderingen en door de vereeniging te houden ten-toonstellingen. Z!J ontvangen de door of met steun vande vereeniging uit te geven werken gratis of tegenverminderd tarief.

De correspondeerende leden genieten alleen van dezelaatste bepaling indien zij de voor de gewone ledenvastgestelde contributie betalen.

6. Het bestuur bestaat uit minstens 6 leden, op debinnen de 3 eerste maanden van het jaar te houdenalgemeene vergadering door de leden te benoemen.

ZU nemen voor Ben jaar zitting, doch zijn terstondherkiesbaar.

In die jaarvergadering wordt verslag gedaan van hetafgeloopen vereenigingsjaar en rekening en verantwoor-ding afgelegd.

7. Naast de door de algemeene vergadering te benoe-men bestuursleden kunnen zitting nemen: een lid aante wäzen door burgemeester en wethouders van Leidenen een lid aan te wijzen door het collegium van hetLeidsch Studentenkorps. Deze 2 bestuursleden moetenlid zijn der vereeniging,

8. Het bestuur benoemt uit zUn midden een voor-zitter, een ondervoorzitter, een secretaris en een pen-ningmeester en regelt onderling de werkzaamheden.

9. De inkomsten der vereeniging bestaan uit contribu-ties, giften in eens, entrees op te houden tentoonstellingenen opbrengst van uit te geven werken.

10. De vereeniging wordt aangegaan voor den tijdvan 29 jaren en 11 maanden, te rekenen van den dagvan oprichting, zijnde 5 November 1902.

11. Niet in deze statuten voorziene gevallen wordendoor het bestuur beslist.

12. Wijzigingen in deze statuten mogen alleen gebrachtworden door besluit van de meerderheid der leden aanwe-zig op de algemeene vergadering, nadathetvoorstelhiertoeminstens eene week te voren aan de ledenis medegedeeld.

Deze wijzigingen treden eerst in werking nadat hieropde Koninklgke goedkeuring is verkregen.

BV ontbinding der vereeniging wordt bU het ontbin-dingsbesluit geregeld op welke wgze gehandeld zal wordenmet de eventueel in het bezit der vereeniging zijndevoorwerpen. Het archief wordt aan het gemeentebestuurvan Leiden aangeboden ter plaatsing in het gemeente-archief, en het eventueel aanwezig batig saldo, na aftrekvan alle lasten, wordt aangebodeu aan de gemeenteLeiden, om te strekk n tot aankoopen ten behoeve vanhet stedelijk museum, behoudens de inachtneming vande voorschriften van art. 1702 H. W.

( Volgen de onderteekeningen.)

Goedgek. bU Koninkluk besluit dd. 14 Maart 1906 no. 50.

Mij bekend,De Minister van Justitie,

E. E. VAN RAALTE.

Bestuur :

Mr. Dr. 3. C. OVERVOORDE, Voorzitter.Dr. P. J. BLOK, Ondervoor&er.S. J. LE POOZE L.Gz., Secretaris. (Bilderdgkstraat 1).D. HARTEVELT H Cz., Penningmeester. (Nieuwe Rijn 64).Dr. L. KNAPPERT.QUG. L. REIMERINGER.Jhr. W. A. BEELAERTS VAN BLORLAND.

Commissie voor de beschr+Gng derhistorische monumenten :

Mr. Dr. 5. C. OVERVOORDE, Voorzitter.H. J. JESSE.W. C. MULDER.J. A. VERHOOG.

Commissie voor de redactie van het Jaarboekje :

Mr. J. E. HEERS, Voorzitter.W. J. J. C. BIJLEVELD, Secretaris.D. HARTEVELT H.CZN.Dr. L. ENAPPERT .Mr. Dr. J. D. OVERVOORDE.

Ledenlijst der Vereeniging ,,Oud-Leiden.”

Mr. P. J. M. Aalberse.W. Alt.Mr. M. d’Aumerie.Dr. H. G. Van de Sande

Bakhuyzen.J. M. v. Beek.Jhr. W. A. Beelaerts van

Blokland.Dr. A. Beets.Dr. J. M. Van Bemmelen.G. L. v. d. Berg.A. E. J. Bertling.D. Beuth.Mej. R. A. Biegel.J. W. C. Bloem.Dr. P. J. Blok.Dr. G. J. Boekenoogen.C. Bonger.J. T. Boonacker.C. Bos.Ds. W. Briët.Mr. P. E. Briët.Burgersddk & Niermans.

Dr. K. H. Th. Bussemaker.Mevr. BUleveld-Klein.Mevr. B. J. W. BUleveld-

Van der Vliet.W. J. J. C. BUleveld.J. W. 0. Clant.Mr. H. M. A. Coebergh.Mr. J. A. F. Coebergh.J. G. Colenbrander.F. R. Crommelin.F. A. Dec.Mevr. Wed. Mr. Ch. M. Dozy.J. P. Driessen.Dr. P. Aug. Driessen.Carl Th. Driessen.Felix Driessen.G. L. Driessen.Mevr. Wed. P. L. C. Driessen.Mr. H. L. Drucker.Dr. 8. H. Van Eek.Mr. A. Van der Elst.Mr. J. W. Enschede.K. A. Felix.

H. W. Fischer.Mr. S. J. Fockema Andreas.Dr. A. P. N. Franchimont.Mej. H. J. De Fremery.A. W. Frentzen.G. Gerlings.H. F. C. Gerlings.Mej. S. Goekoop.F . Gordon.J. A. Gorter.Mr. H. B. Greven.J. G. M. Van Griethuysen.J. A. M. A. Grondhout.E. De Groot.Dr. A. C. Hartevelt.D. Hartevelt H.Cz.J. Hartevelt. Az.C. De Hartog.Mr. J. E. Heeres.R. Siegenbeek v. Heukelom.G. W. W. C. Baron v. Hoevell.Dr. A. E. J. Holwerda.M. C. v. d. Hoog.Mr. Pÿnacker Horduk,Dr. C. Snouck Hurgronje.Dr. G. Jelgersma.H. J. Jesse.Mej. M. Jesse.R. Jesse Rzn.Mr. H. W. C. J. de Jong.

Dr. G. Kalff.J. C. v. d. Kam.Dr. P. Th. L. Kan.Gemeente Katwijk.J. W. Keiser.J. M. van Kempen Sr.J. Kloos.H. H. v. d. Kloot Meyburg.Dr. L. Knappert.Mevr. Wed. J. Kneppelhout-

v. Braam.J. Koorevaar P.Azn.Mej. C. Korsse,Dr. J. A. Korteweg.S. H. Koster.A. De Koster Jr.Mevr. C. H. Krantz-Van

Dijk.Dr. W. Brede Kristensen.Mej. A. A. Krol.Mevr. Wed. Krol-Van Driel.Dr. A. W. Kroon.Mej. A. Kruisinga.Ds. W. J. Kühler.A. J. Kuiper.J. Kunst.J. J. Ter Laag Czn.Dr. C. S. Lechner.W. A. Leembruggen.Dr. É. C. Van Leersum.

C. P. Van Leeuwen.8. J. A. Levedag.Mevr. L. Librecht Lezwijn-

Nierstrasz.J. B. Van Loenen.Th. R. Valck Lucassen.Dr. W. Martin.J . P . M u l d e r .W. C. Mulder.Mej. M. H. Nederburgh.H. G. A. Obreen.M. Kamerlingh Onnes.Dr. H. Oort.A. W. Overvoorde.Mr. J. C. Overvoorde.A. Peeters.C. Peltenburg.L. D. Petit.Mevr. Plemp.H. van Poelgeest.S. J. Le Poole.S. J. Le Poole L.Gzn.Dr. N. W. Posthumus.Dames Prins.Dr. L. Punt.A. L. Quant.H. J. Rahusen.Th. van Ravestein Wzn.J. J. v. Reenen.W. M. C. Regt.

Aug. L. Reimeringer.Dr. C. L. Reuvens.Mej. G. B. C. Van RhUn.Mr. N. De Ridder.J. Roem.J. H. L. Van der Schaaff.Dr. J. D. E. Schmeltz.W. Schouten.Mr. 0. W. Sipkes.Dr. J. S. Speyer.G. S. v. d. Spruyt.H. Tb. Van Steeden.J. A. G. Baron de Vos van

Steenwgk.H. E. Stenfert Kroese.Jhr. Mr. Victor de Steurs.L. G. Van Steyn.W. J. P. Suringar.Mevr. Wed. Dr. L. J. Surin-

gar - Muntendam.W. J. Suringar.G. Henri Sijthoff.Mr. H. A. Sypkens.8. F. Theonville.J. P. Trap.Dr. J. Verdam.J. A. Verhoog.Prof. M. De Villiers.Mr. J. Th. C. Viruly.H. Visser J.Wz.

Mr. A. C. Visser van IJzen.doorn.

Mr. W. Vissering.Mr. W. Van der Vlugt.Mr. C. Van Vollenhoven.Mr. Egbert de Vries.Mr. M. C. De Vries van Heyst.

H. M. Van Waveren.H. P. Th. Van Wensen.Mej. M. Weydung.Jh. Mr. E. B. F. F. Wittert

van Hoogland.J. C. Zaalberg.Mr. J. B. Zuurdeeg.

KORTE KRONIEK

VAN

LEIDEN EN RIJNLAND.

November 1907.

5

1 0

1 6

1 8

2 2

2

4

5

1 2

Oprichtingsdag van ,,Oud-Leiden” (1902).

Jacobus Devilee 50 jaar in dienst bij de heer Wijten-burg (sigarenhandel) Nieuwe Rijn.

Afscheidsrede van ds. W. Pothoven te Oude- Wetering.

Tentoonstelling der Leidsche Kunstvereeniging vanschilderijen door H. C. Daalhoff en P. C. de Moor.

De heer J. J. Brussé, onderchef van ‘t station derH. IJ. S. te Leiden, viert z$n 40-jarig jubileum.

Dr. J. J. van Eek, directeur scheikundige van denGemeentelijken Keuringsdienst van eet- en drink-waren te Leiden, vangt zöne lessen als privaat-docent aan de Universiteit aan met een rede overvoedingsmiddelleer.

December 1907.Invitatie-concert van ,,Sempre Crescendo”.

Afscheidscollege van Prof. Mr. J. Oppenheim.

De Leidsche Gemeenteraad neemt de motie-Aalberseinzake de regeling van de rechtspositie van deambtenaren in dienst der gemeente aan.

Vondst van de restanten van een kelder, vlak tegen-over de plek waar Rembrandt’s geboortolluis stond.

December 1907.

1 2

1 4

1 5

2 0

2 1

2 3

3 0

(waarschgnlik de kelder, behoord hebbende tot denmolen van Rembrandt’s vader).

Tot directeur der op te richten Christelijke kweek-school alhier is benoemd de heer J. Schaap Hz.,hoofd der Christelijke school aan de Hooigracht.

In een der localen van de openbare school te Voor-hout heeft de opening plaats van den nieuwopgerichte Tuinbouwcursus.

Dr. J. D. E. Schmeltz, directeur van het Ethno-graphisch Museum te Leiden, door den Keizervan Duitschland benoemd tot ridder 4de klassein de Orde van den Rooden Adelaar.

De heer N. D. Kemink, lid der Gedeputeerde Statenen Provinciale Staten, te Alfen woonachtig, OY~Flijdt in den ouderdom van 49 jaar.

Leidsche Kunstvereeniging: Tentoonstelling vanschildertien en teekeningen door Willem N. vander Nat te Leiden en W. A. Wassenaar te Katwijk.

Jacobus de Hoed 50 jaar werkzaam bij de laken-fabriek van de firma Krantz en Zoon te Leiden.

Opening van het Wijkgebouw in de Boerhavestraatvan de R.-K. Vereeniging tot Wijkverpleging.

De typograaf C. J. Noest 40 jaar werkzaam op dedrukkerij van den heer A. W. Sijthoff.

Januari 1908.

2

5

8

10

1 2

1 4

16

22

Januari 1908.

Bij gelegenheid van het 20-jarig bestaan van deLeidsche IJsclub, Nationale wedstri jd in hetSchoonrgden.

Overli jden van dr. D. de Loos, oud-directeur vande H. B.-S. voor jongens.

Ds. J. van Lonkhuysen, die voor eenigen tijd naarBuenos-Ayres vertrekt, neemt afscheid van zijnegemeente te Aarlanderveen.

Oprichting der Vereeniging van Leidsche gemeente.ambtenaren.

Leidsche Kunstvereeniging: Tentoonstel l ing derPortefeuille van den Haagschen Kunstkring.

Overlijden te Langeraar in den ouderdom van 76jaar van den heer G. van Dijk, sinds 1875pastooraldaar.

Te Leiden overleden de heer P. Fontein Jr . , voor-zitter van de diaconie der Ned.-Herv. Gem.

Benoemd tot controleur dsr gemeentebelast ing deheer L. D. Vliegenthart, te Hilversum.

Benoemd tot hoofd der Christel i jke School aan deHooigracht te Leiden, de heer K. van der Kooy,hoofd der Koningin Wilhelmina-school te Apel-doorn.

Januari 1908.

2 4

22-26

3 1

8

1 1

2 3

2

4

Benoemd tot ontvanger der dir. belastingen enaccijnsen te Bodegraven de heer J. P. Meyneke.

Interacademiale schaatsenwedstrijden op het terreinvan de Leidsche IJsclub.

Bazaar ten behoeve der werkloozen in den foyerder Stadsgehoorzaal.

Inwijding der nieuwe Christelijke school aan hetNoordeinde.

Februari 1908.

40ajarig ambtsfeest van den heer P. J. Oostveen.

333ate verjaardag van de Leidsche Hoogeschool.

De heer mr. P. E. Briët gekozen tot lid van dengemeenteraad te Leiden (vacat. A. 1. Witmans Mz.).

Leidsche Kunstvereeniging: Tentoonstelling vanvoorwerpen van Noorsche Huisvlit.

Maart 1908.

Overleden te Cannes, de heer W. Willink.

Prof. mr. H. Krabbe aanvaardt het hoogleeraarschap

Maart 1908.

5

9

15

1 7

20

22

2 4

met een rede over ,,De Idee der persoonlqkheidin de Staatsleer”.

Jansje Regeer en Rageltje Pattist 60 jaar bij deLeidsche Katoenmaatschappij werkzaam.

De Gemeenteraad besluit tot oprichting eener nieuweschool der 3”~ klasse voor 600 leerlingen.

Herdenking in de Hooglandsche Kerk van het 50-jarigbestaan der Zondagschool ,,Daniël Chantepie de laSaussaye 1858”.

Leidsche Kunstvereeniging: Tentoonstelling vanschilderijen, teekeningen enz. door Jan Veth enteekeningen door Dirk Nijland.

,,Sempre Crescendo”: Concert ten voordeele van dealgemeene armen.

Bezoek van H. M. de Koningin en Z. K. H. den Prinsaan Boskoop en Alfen.

Afscheid van den gewezen burgemeester van Noord-wijk, E. L. Baron van Hardenbroek.

Bezoek van Hare Majesteit de Koningin en Z. K. Hden Prins der Nederlanden aan Katwijk-Buiten.

Benoemd tot ontvanger der directe belastingen teLeiden de heer H. J. van Gelder.

Maart 1908.

26

1

4

12

15

21

23

Dr. F. Rasenau ui t Amsterdam begint zi jne lessenals privaat-docent in de hygiëne aan de Rijk+Universiteit te Leiden, met een rede over ,,Kinder-sterf te , alcoholismus en tuberculose.”

April l!tOS.

De heer A. van Konijnenburg 60 jaar koster bij deNed. Herv. Kerk te Oegstgeest .

Opening van het Zee-hospitum te Katwijk aan Zeedoor Hare Majesteit de Koningin-Moeder.

Leidsche Kunstvereeniging: Tentoonstel l ing vanschilderi jen van Ch. P. Gruppé en MorgenstjerneMunthe.

Den Staatsraad Mr. J . Oppenheim wordt door eeuecommissie van oud-leerl ingen zijn door JozefIsraëls geschilderd portret aangeboden.

Openstell ing van een groote zaal met Grieksch-Romeinsche sculptuur in het Ri jksmuseum vanOudheden te Leiden.

De Leidsche Gemeenteraad neemt het voorstel aanom van gemeentewege steun te verleenen ter be-vordering van de verzekering tegen de geldelijkegevolgen van werkeloosheid.

April 1908.

24

26

29

80

1

Prof. dr . H. G. van de Sande Bakhuyzen henoemdtot Commandeur der Deensche Danebrogsorde.

Huldeblik aan ds. G. J. de Hoest S.Jz. bij gelegen-heid van zijn vertrek naar Hilversum.

Ds. G. J . de Hoest S.Jz., predikant bg de Neder-duitsch Herv. Gemeente alhier, houdt in de Hoog-Iandsche Kerk zijn afscheidspredikatie.

Opening van de Christ . kweekschool ter opleidingvan Onderwijzers en Onderwijzeressen voor scholenmet den bijbel te Leiden, in het gebouw aan denStille Rijn.

25.Jarig bestaan der practische ambachtschool teLeiden; opening der tentoonstellmg van werk-stukken van oud-leerl ingen.

Reünie van oud-leerlingen der Pract. Ambachtschoolen optocht met muziek naar de Stadszaal. Feest-rede van den voorzitter, den heer G. van Drie].

Mei 1908.

De heer A. J. Binnendijk, sedert 1 Jan. 1871 direc-teur van de Sted. werkinrichting, op zijn verzoekals zoodanig eervol ontslagen, wordt in die betrek-king opgevolgd door den heer P. W. Hasselbacb.

Mei 1908.

40-jarig dienst jubi lé van J . Burgerjon, bestel ler bi jde firma Van Gend en Loos te Leiden.

Overli jden in den ouderdom van 53 jaren van denbeer Karel van Wensen, Leidsch industriëel.

Bij Kon. besluit, met ingang van 21 September, opzijn verzoek eervol ontslag verleend aan mr. H.van der Hoeven, als hoogleeraar in de faculteitder Rechtswetenschappen aan de Rijksuniversi tei tte Leiden.

Bij Kon. besluit, met ingang van 20 dezer, benoemdtot burgemeester der gemeente Noordwijk jhr.W. C. van Panhuys.

Overlijden op ruim SO-jarigen leeftijd van mr. ConradCock. Door hem werden o.a. gelegateerd:

aan de Diaconie van de Nederduitsch-HervormdeGemeente te Leiden ten behoeve van haar armende som van f 50,000;

a a n d e Nederduitsch.Hervormde K e r k t e L e i d e nonder beheer der Gemeente-Commissie, de somvan f 40,000;

aan het Roomsch-Kat.holiek Parochiaal Armbestuurte Leiden, ui tslui tend ten behoeve der Roomsch-Katholieke armen aldaar, de som van f 10,000;

aan de Vereeniging tot instandhouding van debijzondere school der eerste klasse te Leiden, alsrechtspersoon erkend bi j Koninkli jk Beslui t van17 IMei 1881, de som van f 10,000;

aan de Vereeniging van Christel i jk Onderwijs tenbehoeve van on- en minvermogenden te Leiden,opnieuw als rechtspersoon erkend bij KoninkhjkBesluit van lö Februari 1899, de som van f 40,000.

Mei 1908.

1 0

íl

1 2

16

28

29

30

1

2

Hare Majesteit de Koningin-Moeder brengt eenbezoek aan het Gesticht der Vereeniging voorKinderzorg ,,Voordorp” te Leiderdorp.

Overlijden van den heer L. A. van Mels, gemeente-raadslid van Katwijk aan Zee.

Gouden jubileum als onderwijzer van den heer Th.C. de Meulder, hoofd der R.-K. Parochiale Jongclls-school te Lisse.

Overlijden van den gepensioneerd kolonel der infan.terie D . F . H . Helbach in den ouderdom van 57jaren.

De Leidsche Studenten.vereeniging Njord wint hethoofdnummer in den Varsity-wedstri jden.

,,Oud-Leiden”. Uilstapje naar Warmond ter bezich-tiging van het kerkhof, seminarium en het kasteelPoelgeest .

De afdeeling Leiden der Maatschappij van Wel-dadigheid opnieuw georganiseerd.

- -

Juni 1908.48Jarig jubileum van den heer J. J. van Tertholen

als onderwijzer.

Prof . dr . H. A. Lorentz benoemd tot r idder in de,,Ordre pour le MBrite”.

Juni 1908.

3

7

9 -10

1 3

1 6

21

1

1-2

Prof. dr . 0. A. de Jong, directeur van ‘t OpenbaarSlachthuis te Leiden, aanvaardt het ambt vanbuitengewoon hoogleeraar in de vergelijkendepathologie met een rede over ,,Het verband tussebende geneeskunde van den mensch en van de dieren”.

Ds. M.van Kleeff,predikantvandeEv.-Luth.Gemeentealhier, neemt afscheid van zijne gemeente, wegensberoep naar Beverwijk.

Jaarliksche vergadering van de Maatschappij derNed. Letterkunde te Leiden.

De 80.jarige Barend Kerseboom, bekend Leidschtype, 65 jaar scharenslijper.

Overl i jden op 67.jarigen leeft i jd van pastoor Oly,van Voorschoten.

Ds. Kelder, predikant bQ de Ned.-Herv. Gemeentete Warmond, houdt zijn afscheidsrede.

Juli 1908.

Gouden feest van den heer C. B. Ootmar aan deKon. Ned. Grofsmederij.

Chr. Nationaal Zendingsfeest op ‘t koninklijk land-goed Raaphorst .

Juli 1908.

1

1 0

1 2

1 5

11

1 8

2

6

Prof. mr. S. J. Fockema Andrem op verzoek eervolontslag verleend als voorzitter van den voogdij-raad te Leiden.

Het helium vloeibaar gemaakt door prof. KamerlinghOnnes.

Tram- en treinbotsing onder Sassenheim.

De Ned.-Herv. diaconie te Leiden koopt de stichting,,Voordorp” te Leiderdorp aan.

Aankomst te Voorschoten van den nieuwbenoemdenpastoor H. J. P. Tomann uit Katwijk.

Opening van de permanente schilderijen-tentoon-stelling te Katwijk, uitgaande van de aldaar opge-richte kunstvereeniging.

Augustus 1908.

50.jarig jubileum van den heer H. Zwaan bij defirma J. M. van Kempen en Zonen te Voorschoten.

Dr. T. Hoekstra te Hazerswoude, beroepen naar‘s Hertogenbnsch, neemt afscheid van zijne tegen-woordige gemeente.

Overlijden op 51-jarigen leeftijd van den heer J. F.Meiners, notaris ter standplaats Leiden.

Augustus 1908.

6

1 8

20

24 Aug.tot

7 Sept.

24

25-28

85

96

323

29

Bij Koninklijk Besluit is aan de gemeente Leidenverleend een voorschot uit ‘s Rgks kas tot eenmaximum van f 149,500, ten einde genoemde ge-noemde gemeente in staat te stellen ter uitvoeringvan het raadsbesluit van 26 Maart een voorschotvan gelijk bedrag te verleenen aan de ,,Vereenigingtot bevordering van den bouw van werkmans-woningen.”

Overlijden van den heer A. J. Corts, industrieel teLeiden, op 5%jarigen leeftijd.

OverIGden van prof. dr. A. C. Vreede, hoogleeraaraan de Rijksuniversiteit te Leiden.

Oud-Hollandsche feesten op het Pieterskerkhofplein,georganiseerd door de vereeniging ,,Vreemdelingen-verkeer”.

Plecht ige opening van ,,Oudt-Leyden” en ‘ t oud-Hollandsch marktplein.

Het XXXate Taal- en letterkundig congres te Leiden.

Feestelijke inhaling van de congressisten aan hetstation en ontvangst op het stadhuis door denburgemeester.

Opening van het Congres door den voorzitterprof. Ypeyer.

Tocht door Leiden ter bezichtiging van monumenten,aangeboden aan de Congressisten.

Bij Kon. besluit benoemd in de orde van den Neder-landsehen Leeuw tot r idder dr. J . J . Hartman,

Augustus 1908.

3 0

31 Aug.tot

1 Sept.

hoogleeraar te Leiden, en de heer M. C. P. J.Cosijn, verificateur van ‘s Rijks Zee-instrumentente Leiden;

in de orde van Oranje-Nassau tot officier deluit.-kol. P. A. Spaan van het 41~ reg. infanterie;tot ridder de heer A. H. Krieger, telegraaf-direc-teur te Lelden;

verleend zijn: de eere-medaille der Oranje-Nassau-orde in zilver aan den kapelmeester vanhet 4de regiment W. van Erp; aan den adjudant-onderofficierpikeur F. P. J. Niericker van het4de regiment veld-artillerie en aan A. v. Konijnen-burg, oud-koster te Oegstgeest.

Oprichting der Leidsche Begrafenis-onderneming,,Piëtas”.

Tentoonstelling te Voorschoten van voorwerpen ophet gebied van geschiedenis en oudheidkunde,kunstnijverheid enz., uitsluitend afkomstig vanfamilies uit Voorschoten.

- -

September 1908.

Gedachtenisviering van het 25jarig bestaan van de,,Martha-Stichting” te Alfen.

Overleden mr. C. Pijnacker Hordijk, curator derRijksuniversiteit.

10”~ algemeene vergadering der Vereeniging voorwaterleidingsbelangen in Nederland te Leiden

September 1908.

4

1 3

1 6

2 1

2 3

gehouden. Bezichtiging van den nieuwen watertorenvan gewapend beton aan den Hoogen Rendijk.

W. H. Krayer, korporaal-hoefsmid van het 2de reg.veld-artillerie te Leiden, ontvangt de zilveren eere-penning voor menschlievend hulpbetoon, wegenshet met levensgevaar redden van een drenkeling.

De heer A. Collée, hoofd der openbare school teRijnsburg, viert zijn 40.jarig jubileum als onder-wijzer, waarvan 33 jaar hoofd der school in dezegemeente.

Uverleden te Loosdrecht op 82-jarigen leefti jd deheer J. C. Meyboom, 51 jaren lang burgemeesteren secretaris der gemeente Rijnsburg.

Te Warmond op 76.jarigen leeftijd overleden dr. E.F. van Dissel, oud-ingenieur van het Hoogheem-raadschap Rijnland, oud-lid der Prov. Staten vanZuid.Holland, oud-lid van den gemeenteraad vanLeiden.

De rector-magnificus dr. J. J. Hartman draagt inhet Groot auditorium van het Academiegebouw hetrectoraat over aan prof. dr. J. Verdam.

Dr. W. P. Jorissen opent als lector zijne collegesin de anorganische chemie aan de Ryksuniversiteitalhier, met het uitspreken eener rede over ,,Deontwikkeling van de denkbeelden op het gebiedder oxydatie-verschijnselen.”

September 1908.

24

25-27

2 8

De oudste beambte op het Archief, de heer J. J.Groen, wordt op rijn BOaten verjaardag gehuldigdin het Archiefgebouw.

Bloemen tentoonstelling in Musis Sacrum, georgani.seerd door de Afdeeling Leiden van den Nederl.Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde.

Opening van de nieuwe fietsenbergplaats op hetStationsplein, daar gebouwd door de vereenigingVreemdelingenverkeer.

Octobsr 1908.

Te Amsterdam op 78-jarigen leeftijd overleden de heerJ. A. van Dijk, oud-hoofd der school 2de klasse aande Oode Vest en directeur van de kweekschoolvoor onderwgzers en onderwgzeressen te Leiden.

Jhr. mr. P. R. Feith op z;jn verzoek eervol ontslagverleend als lid van het college van Curatorender Rijksuniversiteit te Leiden.

3 October-herdenking met koraalmuziek, spijsuit-deeling, uitstallingswedstrijd, en optocht vanbruidsparen in versierde voertuigen, hutspotmaal.tijd en avondfeest op het Schuttersveld.

Leidsche Kunstvereeniging. Tentoonstelling vanJapansche en Chineesche kunst.

.*.

October 1908.

1 0

1 4

1 7

1 9

2 1

Overlijden van den heer L. G. le Poole, oud-fabri-kant en’gedurende 40 jaren lid van den kerkeraadder Doopsgezinde gemeente.

De nieuwbenoemde hoogleeraar bij de faculteit derrechtgeleerdheid aan de Rijksuniversiteit alhier,Prof. mr. A. J. Blok, aanvaardt zijn ambt met eenrede over: Positie en taak van het openbaarministerie.

Het oudste plaatselijk studentengezelschap ,,Frisia”alhier herdenkt zijn 75jarig bestaan op feestelijkewijze.

De 1st~ luitenant J. van Kaathoven, gedetacheerdgeweest bij het Brunswijksche Infanterie-rege-ment, benoemd tot ridder %le klasse der orde vanHendrik den Leeuw.

De R.-K. Meisjeschool te Noordwijk bestaat 25 jaaronder het bestuur van de Eerw. Zusters der ordevan het Gezelschap van J. M. J.

De gouden medaille van het Genootschap ter bevor-dering der n a t u u r - , genees- en heelkunde teAmsterdam toegekend aan prof. H. KamerlinghOnnes voor zijne onderzoekingen, welke leiddentot het vloeibaar maken van het helium,

De heer A. Korswagen herdenkt zijne 50 jarigendiensttijd bij de firma J. M. van Kempen en Zonente Voorschoten.

Prof. dr. W. de Sitter aanvaardt het ambt alshoogleeraar in de faculteit der wis- en natuur-

October 1908.

23

24

26

27

29

kunde aan de Rijksuniversiteit alhier met eenerede over ,,De nieuwe methoden in de mechanicader hemellichamen.”

Te Brussel overleden op 70.jarigen leeftijd de heerD. A. J. Hoogenstraten, industrieël te Leiden.

Het beheer van de Leidsche Sterrenwacht opge-dragen aan dr. E. F. van de Sande Bakhuyzenthans observator aan genoemde inrichting.

Aan de Kerkvoogden der Ned.-Herv. Kerk te Voor-hout is het portret van Hermanus Boerhave aan-geboden door den oudsten in leven zijnden nazaatvan dezen, baron A. Schimmelpenninck van derOye van de Poll en Nyenbeek.

De heer J. C. Bauchman te Voorschoten viert zijn40.jarige werkzaam zijn bij de firma J. M. vanKempen en Zonen.

Het nieuwe Botanisch Laboratorium in den HortusBotanicus alhier geopend met een rede van denhoogleeraar-directeur prof. dr. J. M. Janse.

Eij Kon. besluit benoemd tot notaris ter standplaatsLeiden de heer C. Versluys.

Het voorstel-Meuleman inzake de heffing van eenstraatbelasting wordt door den Leitischen Gemeen-teraad aangenomen.

November 1908.

4

November 1908.

Leids& Kunstvereeniging: Tentoonstelling vanschilderijen, teekeningen enz. door Th. van Hoytemaen S. Moulijn.

Inlichtingen omtrent enkeleopenbare inrichtingen

en besturen.

LEIDEN.

Burgemeester: Mr. N. de Ridder.Wethouders: J. A. van Hamel, J. Korevaar P.Azn.,

Mr. L. M. Kerstens, Mr. J. C. van der Lip.Secretaris: Mr. M. C. de Vries van Heyst.Ontvanger: G. H. Kokxhoorn.Archivaris: Mr. Dr. J. C Overvoorde.Directeur ValJ Gemeentewerken: G. L. Driessen.Politiecommissaris : J. Groebe.

Garnizoenscommandant, tevens kolonel-commandant 4dereg. inf.: C. D. de Roon.

Luit.-Kol. brj het 2de regt. veld-artillerie: W. J. H. de Veer.MilitieCommissaris: J. H. v. Waveren, majoor.Commandant van Landweerdistrict XXVIII: J. Klasing,

kolonel.Inspecteur der registratie en domeinen: A. E. J. Bertling.Ontvanger der registratie en domeinen: . . . .Bewaarder der Hypotheken enz.: F. Gordon.Inspecteur der directe belastingen, enz.: P. A.leva.

Ontvanger directe belastingen: H. J. van Gelder.Ontvanger der invoerr. en accijnzen: G. J. J. Greidanus.Afgevaardigde voor het kiesdistrict Leiden ter 2de Kamer

der 5. G.: Dr. J. Th. de Visser.Afgevaardigden ter Provinciale Staten: W. Pera, W. F.

van Wijk Thzn., H. Paul, Mr. J. Brunt, Dr. Th. C.den Houter.

KANTONGERECHT.

Kantonrechter: Mr. H. M. G. Kloppenburg.Ambtena.ar 0. M.: Mr. A. van der Elst.Griffier: Mr. A. Kuypers.

RIJKSUNIVERSITEIT.

Curatoren: Mr. C. Fock, te ‘s-Gravenhage; Mr. N. deRidder, te Leiden; Mr. J. G. PatiJn, Jhr. Mr. W. H. deSavornin Lohman, te ‘s-Gravenhage; Dr. J. D. v.der Waals, te Amsterdam.

Secretaris van Curatoren: Mr. J. E. Boddaert.Rector-Magnificus : Dr. J. Verdam.Secretaris: Dr. J. J. M. de Groot.Bibliothecaris: Dr. S. G. de Vries.President van het Col. Civ. Acad. Lugd. 13at. Supr.:

R. H. de Vos van Steenwäk.Praeses der Leidsche Studentenvereeniging : J. H. 0. Reys.Praesidente der Ver. Vr. Stud.: Mej. A. D. Boelmans

ter Spill.

Gymnasium. President-Curator: Prof. Mr. S. J. FockemaAndrea+.

Rector: Dr. L. Punt.

Commissie van Toezicht op de scholen voor Middel-baar Onderwijs: B. J. H. Haitink, voorzitter.

Directeur H. B. S. voor jongens: Dr. J. L. Andrem.Directrice H. B. S. voor meisjes: Me,j. B. C. G. Numan.Directeur Kweekschool: N. Brouwer.

Comm. Toezicht Lager Onderwijs. Voorzitter. . . . .

Arrondissements.inspecteur voor het Lager Onder-wijs : Tj. Kielstra.

Commissie voor oppertoezicht en beheer der Kweek-school voor Zeevaart: Dr. M. J. de Goeje,voorzitter; J. C. Stam, secretaris.

Commandant der Kweekschool voor Zeevaart: N. J.van den Worm, kapt.-luit. t/z.

Predikanten. B1J de Ned.-Herv. Gem.: F. Oberman,W. J. Briët, C. Hartwigsen, J. Hoogenraad, K. W.Vethake, Dr. G. Oorthuys en Dr. B, van Meer enM. J. Punselie.

BU de Waalsche Gem.: S. Cler en M. Bresson.Bij de Rem. Gem.: Dr. W. J. Lente.Bij de Vereeniging v. VrUz.-Herv.: A. van der Wissel.Bij de Gereformeerde Kerken: H. J. Kouwenhoven,

R. J. W. Rudolph en J. Douma.Bij de Evang..Luthersche Gem. : J. W. Brass en C. Stader.

mann,BU de Doopsgezinde Gem.: W. J. Kühler.

Pastoors. Bij de R.-K. Gem.: P. L. Dessens, tevensdeken, H. L. A. Gadet, J. J. Vernieuwe.

Oud-Katholieke Gem.: J. M. van Beek, pastoor.

Israëlietische Gemeente: H. 1. Cohen, leeraar.

Postkantoor. Directeur : H. Eekhout. Telegraaf-kantoor. Directeur: A. H. Krieger.

Stationschef: L. W. F. Sesseler.

Leiden telt thans f 67.900 inwoners.

Leden van de 2de Kamer der Staten-Generaalvoor de districten:

Haarlemmermeer. F. H. van Wichen.Katwijk. Mr. 0. J. E. baron van Wassenaar

van CatwUck.Bodegraven. Mr. J. W. H. M. van Idsinga.

Leden der Prov. Staten voor de districten:

Mr. L. M. J. H. Kerstens.

Leiderdorp.S. baron van Heemstra.J. J. van Hoeken.C. J. L. van der Meer.

3. Krap.

Zoetermeer.Jhr. Mr. L. E. M. von Fisenne.D. J. G. J. baron van Pallandt.W. B. van Liefland.

F. H. van Wichen.

Aifen.Mr. C. S. van Dobben de Bruyn.A. A. van Gils.w. Los.

Bestuur der Gemeenten.

2’er Aar: Jh r . K . W. L . de Mura l t , Burgemeester ;J. Hogenboom, Secreta?%.

Aarlanderoeen: J. W. van der Lee, Burg. ; A. P. Tolk.Secretaris.

Alkemade: F. H. van Wichen, Burg. en Secr.Alfen: C. W. C. Th. Visser, Burg.; K. J. E. Koning,

Secretaris.Benthuizen: A. Verheul Azn., Burg. en secr.Hazerswoude. Mr. C!. S. van Dobben de Bruyn, Burg. ;

J. M. Kok, Secr.Katw@%: T. A. 0. de Ridder, Burg.; J. Varkevisser,

Secretar is .Koudekerk: J. C. van Voorthuysen, Burg. en Secr.Leiderdorp: G. van der Valk Bouman Sr., Burg. en Secr.Leimuidrn: Th. C. C. Ninaber, Burg. en Sec?-.

Lisse: Jhr. P. F. A. J. von Bönnighausen tot Heerinck.have, Bury. en Secr.

Noordwijk : Jhr. W. C. van Panhuys, Burg.; E. deGroot, Secr.

Noord&jkrrlzou1: J. P. J. M. Sweens, Burg.; A. B. Ver-meulen, Secr

Oegstgeest : J. G. M. van Griethuyzen, Burg. en Secr.Oudshoorn: W. C. ten Harmsen van der Beek, Burg.;

W. Steen Jr., Secr.R@nsaterwoude: Th. C. C. Ninaber, Burg en Secr.Rijnsburg: R. van Ham, Burg. en Secr.Sassenheim: S. baron van Heemstra, Burg. ; 0. v. Eek,

Secretaris.Stom,pw@c: P. van Duyvendijk, Burg.; H. Velthuysen,

Secretaris.Valkenburg : P. J. Lotsy, Burg. ; 1. A. Charbon Jr., Secr.Veur : P. van Duyvendgk, Burg. en Secr.Voorhout: J. G. M. van Griethuyzen, b’urg. ; A. van

Sonsbeek, Secretwis.Voorschoten: E. Vernede, Burg. en Secr.Waddinxveen: S. C. Tuymelaar, Burg.; G. van Dort Kroon,

Secretaris.Warmond: A. J. Schölvinck, Burg.; A. J. W. Monnik,

Secretaris.Wassenaas: Mr. R. baron van Zuylen van Ngevelt,

Burg. en Secr.Woubrugge: T. P. Kleyn, Bwrg.; C. Kammeraat, Secr.Zoetevwoude: A. A. van Gils, Burg. en Secr.

RIJNLAND.

Dijkgraaf: Mr. E. de Vries.Hoogheemraden : H. A. M. Evelein, A. J. E. baron van

Ittersum, Mr. J van de Kasteele, Jhr. W. A. L.Mock, J. C. van der Torren, M. C. J. van delW e y d e n .

Secretasris : Mr. P. A. Pijnacker Hordijk.Rentmeester: Mr. H. A. Sypkens.Ingenieur: P. Hoogeboom.

De volgende verzamelingen zijn voor hetpubliek toegankelijk :

R~ksmuseum van Oudheden, Breestraat, werk-dagen 10 -4 uur; Zon- en Feestdagen 1-4 uur,

Ethnographisch Museum, Rapenburg en Hooge-woerd, alleen werkdagen 12 - 4 uur, op de Heerengracht ,Maandags en Donderdags 12-4 uur.

Museum van NatuurlTjke Historie, Rapenburg,werkdagen 10-4 uur, en Zondags van Mei-November,12-3 uur.

Kabinet van Pleisterbeelden, Rapenburg,werk-dagen van lO- 4 uur, Zon- en Feestdagen 1-4 uur.

H o r t u s Botanicus, Rapenburg, werkdagen,1 April-30 Sept., 9-6 uur; 1 Oct.- 31 Maart, 9 - 4 uur,Zondags 10-4 uur.

Kabinet van Prenten. Rapenburg, Dinsdags10-3 uur.

Stedeljjk Museum ,,ae Lakenhal”, Oude Singel,werkdagen 10- 4 uur, Zondags 12- 4 uur.

Universiteitsbibliotheek, Rapenburg, werk-dagen 10-4 uur, doch van 15 Nov.-15 Jan. lO-3uuren in de acad. vacanties 1 - 3 uur.

Oud-Archief der gemeente, Boisotkade, werk-dagen van 9 -4 uur.

IN MEMORIAM.

Dr. D. de Loos. “rDen 5den Januari overleed Dr. D. de Loos, oud-direc-

t,eur der Hoogere Burgerschool met 5-jarigen cursus. Den24sten Juni 1834 te Rotterdam geboren, verwierf hijJuni 1854 het diploma van stedelijk apotheker endrogist door de Provinciale Commissie te Dordrechtuitgereikt, legde in September te Leiden van dat jaarhet admissie.examen aan de Hoogeschool af, studeerdealdaar, verkreeg in 1858 de gouden medaille voor hetbeantwoorden van een prgsvraag over de Glucosiden,promoveerde in September van dat jaar tot Doctor inde Wis- en Natuurkunde, en werd in 1857 benoemdtot leeraar in de scheikunde aan de Academie vanBeeldende Kunsten en Technische Wetenschappen teRotterdam.

Toen 2 klei 1863 de Wet op het M. 0. in werkingwas getreden, werd De Loos den ZlSten Juli 1864benoemd tot directeur der H. 8. S. met vijfjarigen cursus,die in September van dat jaar werd geopend.

Deze keuze van den Raad was een zeer gelukkige.Daar het M. 0. geheel nieuw was, moest alles georga-niseerd worden, en De Loos w-as juist een man met een

merkwaardig organiseerend talent. Aan hem had Leidente danken, dat de School een goeden naam kreeg, waar-door weldra tal van leerlingen vooral uit de Koloniënaan de Leidsche Hoogere Burgerschool hunne opleidingzochten. De Loos had groote liefde voor zijn school.Alles wat haar van verre of van nabij betrof, trok zijnaandacht, alles wat in zijn vermogen was werd aan-gewend om het onderwijs aan het doel te laten beant-woorden en de school tot bloei te brengen. DaarbU gafhij een voorbeeld van onverdroten ijver, die alle leeraren,jongere en oudere, tot trouwe plichtsbetrachting bracht,wist hij, met veel tact, een gemakkelijke verhoudingtusschen Directeur en leeraren tot stand te brengen,waardoor hij bij sollicitaties gemeenlijk een gelukkigekeuze kon doen - een tijd lang was de LeidscheH. B. S. een doorgangshuis voor Professoraten enDirectoraten - en had bovendien het geluk, dat gedu-rende tal van jaren ettelijke leerlingen bijzonder begaafdwaren, zoodat zij als oud-leerlingen aan de H. 13. S. teLeiden, men kon wel zeggen, aan de school van De Loos -zoo heette zij speciaal in Indië - steeds nieuwen luistergaven. De school geraakte dus weldra onder ziJn ver-standige leiding tot grooten bloei.

In ‘t biJzonder wist hg de middenstand er toe tebrengen een ruimere ontwikkeling voor de kinderen tezoeken en waar aanleg was voor verdere studie werddeze door den Directeur krachtig gesteund. Zun belang-stelling bleef voortduren lang na het eindexamen, velenstond hij nog met raad en daad bij, talrijk zijn de

leerlingen, die aan hem veel verschuldigd zin. Hij vanzQn zUde kon met genot op ziJn werk terugzien, waarbude tallooze bewijzen van belangstelling, die hem bi+jgelegenheid van rouw en vreugde gewerden, hemkonden sterken en opgewekt doen voortgaan. Opge-wektheid was een van zgn meest kenmerkende karakter-trekken, naast een groote werkkracht.

Deze laatste bhjkt wel het best uit alles, wat hij bUzijn Directoraat wist waar te nemen. Er is bUna geentak van eenig belang in het publieke leven in Leiden -hij was door en door Leidenaar geworden - waarbuhij niet een meer of minder belangrijke taak heeft ver-vuld. Gold het de Nijverheid, hij was lid of voorzittervan het Bestuur van ,,het Departement Leiden” derMaatschappu van Nijverheid; directeur van de ,,Brood-fabriek” en van de Maatschappu Volharding; gold heteen maatschappelijk belang, hij was lid of voorzittervan een kiesvereeniging, lid en bU herhaling voorzittervan het Departement der Mg. tot Nut van ‘t Algemeen,gold het het onderwijs, hij had zitting als lid of voorzitterv a n ,, Mathesis” of van de Leidsche Fabriekschool.Overal werd z@ juiste blik op menschen en dingen naarwaarde geschat en werden zün sobere adviezen oppros gesteld.

DaarbU bleef hij altud de eenvoudige, beminnelokeman, dien iedereen in Leiden kende en achtte.

Tot October 1899 bleef zijn wonderhjke werkkrachtonverflauwd. Toen echter noopte hem een plotselingeverzwakking zun taak te laten rusten. Sedert heeft hu

“I..

nog eenige jaren mogen leven, omgeven van de trouwezorgen van zUn uitstekende vrouw en van zUn liefheb-bende kinderen, opgewekt nog door de sympathie vanzoovelen die hem kenden en van anderen, die veel aanhem te danken hadden. Leed is hem helaas niet gespaard,maar de liefde die hu tot zUn dood heeft mogen onder-vinden, heeft veel van dit leed verzacht.

Mr. C. Coek. “t’Den 9en Mei j.l. overleed hier ter stede Mr. Conraad

Cock., Welke .Leidenaar kende hem niet, van uiterlijkalthans! Maar wie kende hem goed, kende hem in alzijne deugden en in al zijne bekwaamheden? Zeer, zeerweinigen, mogen wU gerust zeggen.

Maar toch zUn zUne verdiensten voor onze stad, hareomgeving en ons gewest van dien aard geweest, datwU hem zeker niet mogen vergeten in de annalen vanhet jaar, dat thans achter ons ligt.

Ons tegenwoordig Leiden heeft Mr. Cock alleengekend, als eon voor zäne hooge jaren, kras man, diegedurende een groot deel van het jaar, wanneer hij inLeiden woonde, zich alleen aan zijne medeburgers plachtte vcrtoonen, gezeten in zUne keurige, ouderwetschdeftige equipage. Men heeft hem gezien, als een, diebehoorde tot een anderen tiJd en die gewend was zichin andere kringen te bewegen, als het Leiden onzerdagen biedt .

HU zocht geen ambt en geen eer en de ambten, doorhem bekleed, waren hem in den waren zin des woordsopgedragen, hetgeen niet weinig pleit voor zUne gavenen bekwaamheden. Had hij eenmaal een ambt aanvaard,

dan bekleedde hu het ook met toewijding en liefde enslechts door noodzaak gedwongen, onttrok hg zich aanzijne bedieningen. Een man, als hij, kon niet naar popu-lariteit streven; populair is hij’ dan ook nooit geweest.

In stilte heeft hij gewerkt voor onze stad, voor RiJti-land, voor Zuid-Holland, als raadslid, hoogheemraad, enlid der Staten, gedurende vele, vele jaren; in stilte heefthij welgedaan en geleefd voor zijne vrienden, maar hetis zeer de vraag, of men ooit openlük zal waardeeren,wat men aan dit scherpzinnig verstand, aan dit warmkloppend, medelijdend hart te danken heeft.

Ik geloof niet, dat Mr. Cock dit gewenscht zou hebben;hem was het genoeg te weten, dat hij zijne plichthad gedaan.

Sinds eenige jaren, als laatste in het prachtig vaderlijkhuis op het Rapenburg,fovergebleven, vertoonde hij zichminder dan ooit. Gelijk hij het sinds jaren gewend was,toen zijne zusters nog leefden, bracht hij een deel vanzomer en herfst op zMn buiten aan de Haagsche Schouwonder Oegstgeest door. Voor dat hij er dit jaar heen heeftmogen gaan, heeft de dood een einde gemaakt aan zijneenzaam leven, dat zoo schitterend had kunnen ziJti,had hij het gewild. Het is mij een eer geweest, hemgekend te hebben.

BD.

Nicolaas Oly. 715 Juni 1908 overleed te Voorschoten de Z.Eerw

Heer N. Oly, in leven R.-K. priester en pastoor aldaar.Hu werd geboren te Westwoud, 22 November 1840,

en studeerde in de seminaries te Voorhout en Warmond.Na kapelaan geweest te zijn te Oude Tonge en teAmsterdam, was hiJ achtereenvolgens pastoor teOvezande, Hazerswoude, Grootebroek en Voorschoten.In laatstgenoemde plaats is hij omstreeks tien jarenwerkzaam geweest en heeft zich in dien tijd algemeenbemind gemaakt. En geen wonder! Hij toch bezat dieeigenschappen, welke men zoo gaarne in een priesterziet. Vooreerst een vaderlijke goedheid en kinderlijkeeenvoud, zoodat ieder, ook de armste en geringste, metvertrouwen en vrijmoedigheid tot hem kwam om raadof bijstand, om troost of geesteluke hulp. Verder eengroote nederigheid en bescheidenheid, waardoor bij hetvele goeds, wat hij verrichtte, de linkerhand niet wist,wat de rechter deed. Qoeg daar ten slotte bij zijn warmsociaal gevoel, dat ook voor de algemeene belangen deraan hem toevertrouwde gemeenschap belengrlj’ke dadendeed verrichten. Ik weet wel, de woorden ,,sociaal

priester” behooren eigenlijk een pleonasme uit te druk-ken, maar wat deze geestelijke verrichtte, verdient tocheen bijzondere waardeering. Het voor een dorp als Voor-schoten waarlijk grootsche vereenigingsgeboaw en tweeprachtige scholen voor jongens en meisjes kwamen door zijntoedoen tot stand; de beide scholen zelfs door zijneigen persoonlUke middelen alleen. Me dunkt, dezeweinige woorden doen voldoende beseffen, welk eenedel mensch hij was en ongetwijfeld zal bU velen zijnnaam in dankbare herinnering blijven voortleven.

R. 1. P.

Dr. A. C. Vreedé. “fOp 20 Augustus overleed in het Diaconessenhuis aan

den Witte Singel, aan de gevolgen van pleuris, Dr. A.C. Vreede, hoogleeraar in de Javaanschc en MadoereescheTaal aan de Leidsche Universiteit.

Meer dan dertig jaren bewoonde hij onafgebrokenonzeveste, en ofschoon hu zich weinig met het publiekeleven heeft ingelaten, ieder - jong en oud - kendeden vriendeluken man, die steeds voor allen een groetover had, al kon hij ook dikwgls door zijne kortzichtig-heid de personen niet herkennen. Velen, zeer velen,zal zijn onverwacht heengaan diep getroffen hebben,onverwacht, - omdat men den krachtigen man, voorwien ziekte noch ongemak scheen te bestaan, zeker eenlanger leven had durven voorspellen.

Albert Cornelis Vreede verliet ons op ruim achten-zestigjarigen leeftijd. Geboren in 1840, studeerde hg aan-vankelijk te Utrecht, waar hu 19 jaar oud den graadvan Candidaat in de Letteren behaalde. In ‘61 zien wehem plotseling op Oost. Java in administratieve betrekking.Zeven jaar later moest hij Java voor goed vaarwelzeggen, daar de toestand zuner oogen een vertrek naarHolland noodzakeliJk maakte. Na in ‘70 het Ind.

ambtenaars-examen te hebben afgelegd, trad hg kortdaarna op als privaat-docent te Leiden, alwaar hg in ‘77tot Hoogleeraar in het Javaansch en Madoereesch werdaangesteld.

Voegen wU hier nog aan toe, dat Vreede in ‘92 op.voordracht der Leidsche Universiteit tot Doctor honoriscausa werd benoemd, en hu van ‘96- ‘97 het Rector-schap bekleedde, dan zijn daarmede de belangrijkste datauit zUn leven vermeld.

Vreede was in zeker opzicht een self-made man, HUheeft geen bepaalde opleiding genoten voor het ambt,dat hu zoo lange jaren achtereen in Leiden zou bekleeden.De reeks zijner geschriften bewust, dat hfj veel gewerktheeft, en hoezeer de studie van het Javaansch enMadoereesch hem ter harte ging, kunnen zUne talrUk%leerlingen getuigen. Zijne colleges waren aantrekkeluk, -niet het minst door den juisten toon, dien hu tegenoverzijne toehoorders wist te treffen, en de hartelijkheid,waarmede hij met hen omging.

Vreede was iemand van een bewonderenswaardig goedhumeur, en zUne levensbeschouwing was in hooge mateoptimistisch. Wat de Voorzienigheid over hem beschikte,was goed, en hij berustte daarin. En die berusting heefthu in de laatste jaren zijns levens van nood% gehad.Zware slagen hebben hem getroffen in wat hem hetliefste was, en hij heeft die met waardigheid gedragen ;van zUn leed merkte de buitenlvereld weinig of niets.Trouwens, de buitenwereld en bloc trok hem weinigaan ; zUn vrouw en kinderen, enkele weinige vrienden

en leerlingen of oud.leerlingen, deze waren hem genoeg.Van aanstellerQ en aan.den.weg-timmeren had hu eeninnigen afkeer. Maar ook tegenover hen, die hem indergelijke opzichten antipathiek waren, verloor hg nooitde beleefdheid en heuschheid uit het oog: hij trok zichalleen van hen terug.

Dit zUn eenige trekken van het beeld, dat ons vanVreede voor den geest staat, wanneer wij zijne laatstelevensjaren herdenken. B1J de herinnering aan hetgeenin het afgeloopen jaar in Leiden is geschied, mocht eenkort woord van waardeering niet achterblijven voor denman, die velen tot voorbeeld is geweest, door zijnegetrouwe plichtsbetrachting en door de blijmoedigheidzijner levensbeschouwing. Requiescat in pace!

G.

Mr. Corn. Pijnacker HordiJk. 7Een zóó schitterende loopbaan, als weinig Nederlan-

ders beschoren is geworden ! In welke omgeving PijnackerHordijk is opgetreden, overal heeft hij een eerste plaats,veelal de eerste plaats, ingenomen. En scheen hetsoms, dat aan zijn openbaar leven een eind was ge-komen, binnenkort bleek het tegendeel: hem wachttenieuwe uiterlijke eer, hu werd opnieuw gesteld in dienstvan zijn land. Hij is nooit een Leidsche figuur geweest:toch was hij aan Leiden verbonden, omdat hg wasCurator der Universiteit.

Geboren den 13den April 1847, werd hij student teUtrecht in 1864: enkele jaren later stond hij, als rectorvan den Senatus Veteranorum, aan ‘t hoofd van hetStudentenkorps. In 1873 promoveerde hij in de rechten:het volgend jaar reeds zag hem benoemd tot hoogleeraaraan Amsterdams Athenaeum illustre. Zijn lievelings-studie werd allengs de Nederlandsche rechtshistorie: in1881 werd hij aan de Utreehtsche Universiteit hoog-leeraar in het oud-vaderlandsch recht en zijne geschie-denis.

Nog ternauwernood had hij zijn werkkring in de

Bisschopstad aanvaard, of alweder werd een hoogerambt zijn deel: in Februari 1882 volgde hij jhr. mr.W. Six als Minister van Binnenlandsche Zaken in hetkabinet-Van Lynden op. Slechts kort duurde dezeperiode: in April 1883 trad het geheele ministerie afen was Pijnacker naar het ambteloos leven verwezen,al bleef hiJ in zUn woonplaats, Den Haag, niet werkeloos.

Trouwens, lang duurde zUn ambteloos tijdperk niet:in 1885 werd hg en Commissaris des Konings in Drentheen Curator van Groningens Alma Mater. Nog hoogersport van de maatschappeluke ladder werd in 1888door hem beklommen, toen hij werd benoemd totGouverneur-Generaal van Nederlandsch-Indië, welkehooge waardigheid hg tot 1893 bekleedde. De kennisvan Indische toestanden, toen door hem verkregen,kwamen hem te stade, toen hij na zijn repatrieering,behalve Curator der Indische Instelling te Delft, lid werdder Eerste Kamer. De politiek wierp hem uit dat hoogecollege tot schade van de Eerste Kamer zelve; met hemtoch ging de eenige koloniale specialiteit voor haarverloren en de politiek heeft blijkbaar niet gedoogd,dat hij als zoodanig een opvolger kreeg. Inmiddels werdHordijk in 1902 Curator der Ruksuniversiteit te Leiden,terwijl hij de historische wetenschap, aan wie hij zichs teeds heef t blUven wiJden, diende o. a. door zUnlidmaatschap van de Commissie van advies voor ‘s RijksGeschiedkundige publicatiën.

Zoo was de lijn van Pijnacker Hordijk’s publiek leven.In hoeverre hij overal en altijd de rechte man op de

rechte plaats is geweest, wie zal het zeggen?. Degeschiedenis van eigen tgd is het moeihjkst te geven,is bjjna onmogelijk onpartijdig te schrijven. PUnackerwas e e n zeer gedecideerde persoonlQkheid, o phet gebied van het openbaar leven. .Qjn zijne overigebekwaamheden steeds in overeenstemming geweestmet zijn krachtsgevoel? Werd dit in balans ge-houden door zijn takt? Alweer, wie zal het inbillukheid beoordeelen? Maar één ding staat vast: zij,die de plaatsen vsn zoo groote beteekenis voor landen volk, welke Pi&racker HordQk heeft bekleed, tevervullen hadden, vonden hem daarvoor geschikt. Endit waren vogels van diverse pluimage, menschenvan allerlei dchting, veelal niet van de zijne. Dat eenVan Lynden van Sandenburg, een J. Heemskerk Azn.,een Keuchsnius, een Dr. A. Kuyper hem, die in geestes-richting niet was een der hunnen, aanzochten, wijster op, dat zU groote bekwaamheden in hem meendenaan te treffen en tevens dat een goede roep van hemuitging over wat hu in vroegere betrekkingen voorNederland had gedaan!

PQnacker Hordijk overleed te Haarlem den @en Sep-tember 1908.

H.

Dr. E. F. van Dissel, Civiel-Ingenieur, -f

Nadat ik den ingenieur R. A. 1. Snethlage eenigegegevens had verstrekt voor eene levensbeschrijvingvan wijlen zUn vakgenoot en vriend, den ingenieurDr. E. F. van Dissel, gewerd mij, op raad van nabe-staanden des overledenen, de vereerende uitnoodiging derRedactie van dit jaarboekje: om daarvoor een levens-bericht samen te stellen van den algemeen bekendenen geachten gewezen Leidenaar, die gedurende velejaren van groote beteekenis is geweest voor de tech-nische belangen van land, gewest en gemeente, enwiens naam hierboven de aandacht trekt.

Het mag voorzeker aan rechtmatigen twijfel onder-hevig geacht worden : of ik nu juist de meest aange.wezen, bevoegde, persoon was om van den begaafdenoverledene een getrouw levensbeeld te scheppen, enwel te meer omdat vele bijzonderheden, van technischenaard, uit dat wel bestede leven mij onbekend waren.

Op grond evenwel van de overweging: dat ookniemand anders volledig op de hoogte was van dietechnische bijzonderheden, en dat anderen mij debevoegdheid toekenden, meende ik de uitnoodiging tochte mogen aannemen, ja zelfs uit piëteit voor den over.

ledene niet te mogen weigeren, al nam ik haar volstrektniet zonder schroom aan.

Dezer dagen zond de ingenieur Snethlage mij een _overdrukje van de biografie van ziJne hand, die in hetweekblad ,,De Ingenieur” is geplaatst en mijne feiten-kennis aanmerkeluk heeft aangevuld, doch die ik evenwelvoor het voormelde doel niet meer noodig heb, omdathet werk des heeren S. mJjne taak zeer vergemakke-lijkt heeft.

Want eigenlijk zou ik nu kunnen volstaan met aande Redactie van dit jaarboekje ter opname toe tezendenden overdruk van het met gloed geschreven en, voorzoover ik kan nagaan, volledige levensbericht, dat m. i.alleen eenige aanvulling van verkortingen en titels entoelichting behoeft, die in het vakblad gereedehjk gemistkonden worden, doch in een tijdschrift voor leekengewenscht zgn.

De mU gebodene gelegenheid is rnU evenwel tewelkom om haar ongebruikt te laten, nu ik uitinggeven kan aan den drang des harten: om ook eenigepersoonhjke hulde te brengen aan de nagedachtenis vanden humanen chef, uit erkentelukheid voor de aange-name wUze waarop ik meer dan een kwart eeuw metden nog te vroeg aan zijne werkkringen onttrokken,naar den geest niet verouderden overledene, heb mogensamenwerken.

Dit geschiedde zoowel in hoedanigheid van ambtenaarvan Rijnland als in die van particulier adjunct bij hetuitwerken van vele zQner zeer talrQke particuliere werken.

Ik koos zoo even opzettelUk het woordje ,,met”,omdat, bU de samenwerking, door den fijn gevoelendenhoofdpersoon het opwekken van het gevoel van onder-. -geschiktheid zooveel mogeluk vermeden werd, want deaangename eigenschap van bij zijn chefschap ,politessed e coeur” t e toonen, waarvan de ingenieur S. uitvroegere dagen gewaagt, is den ingenieur Dr. Van Disselsteeds eigen gebleven. Zelfs in de vele tijden van, niettot zachtmoedigheid stemmend, huisehjk leed, doorziekte en dood van huisgenooten, tusschen wie zulkeen voorbeeldig hartelijk familieleven bestond.

Het tyrannizeeren van ondergeschikten, het steedsden chef uithangen, het jacht maken op aanmerkingenwaardoor kleine zielen hun ondergeschikten het levenzoo onaangenaam weten te maken, was hem dan ookevenzeer geheel vreemd als de malle, aanstellerigefratsen in kleeding, wuze van spreken of andere uiter-lukheden, waarmede onbeduidenden jacht op effect maken.De stelling van de oude Romeinen: dat eenvoud hetkenmerk van het ware is, vond voorzeker zelden eenesterkere bevestiging dan in den ingenieur Dr. E. F.van Dissel.

Bij eene beminnelijke meegaandheid was hij zeererkentelgk van aard, getuige het tweetal prachtwerken,met een zócí hartelijke opdracht er in dat die rnU ver-legen maakte, die Dr. Van Dissel rnU vereerde bU zijnaftreden uit RUnlands dienst.

Ondanks die, hem zoo weemoedig stemmende omstan-digheid en den droevigen lichamehjken toestand waarin

hiJ verkeerde, werd ik, die toch werkelijk niets danmijn plicht gedaan had, niet vergeten.

Eens was er in Runlands dienst een tijdvak geweestmet nog meer dan de gewone drukte die in de tech-nische afdeeling steeds heerscht, de ingenieur al snk-kelend met zOn gezichtsorgaan, ik misschien een weinigoverwerkt, en nog meer vechtend met malaria dangewoonlUk. Door dat ooglijden kon ik zeer moeilokgemist worden, maar toch zei de goedhartige, aananderen denkende chef op een morgen tot mij: ,,nu.moet je er eens een paar weken uitgaan, vóór die en,,die drukte we& aankomt, want je hebt er blijkbaar*behoefte aan.”

Ik zou er zelf niet over gedacht hebben verlof tevragen in die omstandigheden.

Dit xän geen ,,wereldschuddende” feiten, kleine trekjeswel is waar, maar bew@en van een groote ziel, vangroote zedelijke eigenschappen, die naar mijne meeningnog grootere waardeering verdienen dan de verstande-Qjke, waarvoor ik nu het woord meen te mogen gevenaan den ingenieur Snethlage, uit wiens betoog zal blijkendat bQ den ingenieur Dr. E. F. van Dissel de eigen-schappen van ,,hoofd en hart”, van het gemoeds- inhet verstandsleven, in eene zeer zeldzaam voorkomendeharmonie vereenigd waren.

J. B. VAN LOENEN.Leiden, 4 Dec. 1908.

Dr. E. F. van Dissel Civiel-Ingenieur + 1).1832-1908.

D O O R

R. A. 1. SNETHLAGE C.-1.

(Met porlret.)

Mein Leben war schon, wei1 es wesen t l i cherfolgreiche Mfihe und nützliche Arbeit war.

In zijn geliefd Leiden, waar hij nagenoeg 30 jarenvan zijn werkzaam leven had doorgebracht, op hetkerkhof aan de Groenesteeg, waar hij zelf zoo menigenvoetstap op had gezet, hebben wU op 19 September1908 den man ter ruste gelegd, aan wiens nagedach-tenis deze regels met diepen weemoed en eerbied wordengewiJd.

Aanvankelijk te Utrecht opgeleid voor predikant engepromoveerd tot doctor in de theologie, gaf Van Disselspoedig daarna de voorkeur aan een anderen werkkring

l) (Overgedrukt uit het Weekblad ,,De Ingenieur”, Orgaanvan het Kon. Ins t . van Ingenieurs en van de Vereeniging vanDelf tsche Ingenieurs , van 14 November 1908, No. 46.)

. ..”

en verwierf hij in 1859, na een slechts driejarigestudie,het diploma van civiel-ingenieur: aan de toenmalige

: :

belast was geweest. Of zoodoende voor Nederland een,,theoloog” van beteekenis verloren is gegaan, kan ikniet beslissen, zeker zoude hu echter m. i. een uitstekend,!herder” geworden zijn; hoe dat ook zijn moge, voorhet Nederlandsche ingenieurswezen is deze overgangeen belangrijke aanwinst gebleken.

Reeds uit het besluit daartoe en de wüze waarop hger uitvoering aan gaf, ligt het bewiJs van de buiten-gewone geestkracht, die hem eigen was en levenslanggebleven is.

Slecht voorbereid als hu uit den aard der zaak voorde geheel nieuwe studie was, stuitte hij daarbu aan-vankelijk op groote bezwaren, waarvan hu later opgenoeglijke wijze konde vertellen, waar hij o. a. herin-nerde, dat z@ eerste teekenwerk er zoodanig haduitgezien, dat het wel aanleiding gaf tot de ondeugendevraag: of hij daarbij in plaats van de trekpen, misschieneen zwavelstok had gebezigd.

Toch gelukte het hem, zooals reeds werd gezegd, inden ook toenmaals buitengewoon korten tijd van 3 jarenhet diploma te verwerven. Xaar een verklaring gevraagd,gaf hg slechts deze, dat hij op een examen steedsbuitengewoon helder van geest was en het er veel beterafbracht, dan hij eigenluk verdiend had.

Van zUn studententgd te Delft is mij slechts weinigof niets bekend; vermoedeluk heeft hu zijn deelnemingaan het studentenleven te Utrecht geëindigd, om zichte Delft uitsluitend aan de studie te kunnen wijden. Zijnnaam bleef daar onder studenten toch nog voortleven,

als die van een student, die zoo lang bleef zwemmen,tot hij het ijs op het water moest stukslaan, waardoorhu een ander staaltje van zijn energie gaf, daar h$j ditniet deed uit liefhebberij, doch om zune, van naturezwakke, gevoelige borst te versterken.

Reeds spoedig werd Van Dissel benoemd tot adjunct.ingenieur bQ den aanleg van Staatsspoorwegen, in welkebetrekking hij aanvankeluk op het bureau van denhoofdingenieur Van Diesen te Utrecht werkzaam was,om in 1864 benoemd te worden tot sectie.ingenieur enals zoodanig belast met de leiding der uitvoering vanden bouw van de bekende spoorwegbrug over de WaalbU ZaltBommel. Deze brug is dus het eerste zichtbaremonument van beteekenis, waaraan zijn naam verbon-den bluft; welken invloed hij op het ontwerpen daarvanheeft gehad is mij onbekend, al mag waarschijnlijk welworden aangenomen, dat dit voor een bovenbouw aanandere handen was toevertrouwd; van den onderbouwverluidde echter, dat deze geheel naar zijne opvattingwas opgetrokken, eenvoudig en forsch, zoodat depglersden indruk gaven van rotsen, die als uit de rivierwaren verrezen.

Dat htj zich van zune taak te Zalt-Bommel heeftgekweten op een wuze, die hem op waardeering aan-spraak gaf, mag veilig worden afgeleid uit zijn over-plaatsing na voltooiing der brug in 1869 naar Rotter-dam, waar hu als sectie-ingenieur belast werd met hetvoorzeker niet gemakkelijkste gedeelte van den arbeidvoor den Staatsspoorweg aldaar: het ontwerpen en

uitvoeren der werken in de stad, waartoe o. 8. behoor.den : de vaste brug over de Schie, de viaducten, dedraaibrug over het einde van Wjjn- en Scheepmakers-haven, het station Beurs en het nieuwe RiJks-, Post-en Telegraafkantoor.

Had hij te Bommel van een chef als Van Diesenafscheid moeten nemen, te Rotterdam vond hu inden ingenieur Michaëlis een plaatsvervanger, dien hijeveneens hoog waardeerde.

Uit dien tijd dateert ook mijn kennismaking met denvoortreffehjken man, met wien ik sedert bijna 40 jaarlang door innige vriendschapsbanden verbonden bleef.

Benoemd tot teekenaar voor een bestek - alsadjunct-ingenieur of buitengewoon opzichter was er toengeen plaats voor jonge civiel-ingenieurs - werd ikgeplaatst aan een teekentafel op het bureau van VanDissel aan de Leuvehaven, waar het hoofdbureau vanden aanleg was gevestigd; daar was het dagelgks eenkomen en gaan van ingenieurs, opzichters en aannemers,zoomede van plaatselijke autoriteiten en belanghebben-den, waardoor ik spoedig gelegenheid had het geduldte bewonderen, waarmede ieder te woord werd gestaan,niettegenstaande de vele werkzaamheden, waarmede desectie ingenieur dikwuls als overladen was.

Hoewel ik voornamelijk teekende en rekende tenbehoeve van den bovenbouw der viaducten, volgens deonmiddelhjke aanwijzingen van Michaëlis, en als teeke-naar mUn salaris moest verdienen, had ik bfJ het zettenmijner eerste schreden op het gebied der praktUk ook

veel aan Van Dissel te danken. HU wist hoezeer dejonge ingenieurs er naar hunkeren om practisch werk-zaam te kunnen zijn, d. i. op het werk zelf te mogenleeren, en werkte de voldoening aan dat verlangennaar vermogen in de hand, hoewel hij niet uit het oogverloor, dat het er bä die z. g. .practische vorming”,zeker niet minder op aankomt om aan de teekentafelte leeren ontwerpen en detailleeren voor de praktijk.HU gaf daartoe gaarne gelegenheid om vertrouwd teworden met het uitzetten van werken op het terrein,de heimachines, de mortelbereiding en daarbij behoorendeproeven, kortom met alles wat aan de verantwoorde-lukheid van jonge toekomstige ingenieurs konde wordentoevertrouwd. Op lateren leeftijd heb ik dikwijls gedacht,indien de veelbesproken practische vorming der jongeingenieurs steeds konde worden opgedragen aan hen,die haar zóó wilden - en gaarne voeg ik er bij, doorde omstandigheden in staat waren gesteld om haar zóóte kunnen - opvatten, ais Michaëlis en Van Dissel, hetvraagstuk ware lang opgelost.

BUzonder groot was ook het talent van Van Dissel,om het vele dat hij zelf wist, aan anderen ten goedete doen komen ; zoo hield hu er o. a. een dagboek opna, waarin alles van belang, dat h!J opmerkte, behoor-luk gerangschikt werd aangeteekend. Nog bezit ikdaarvan een afschrift, dat rnd dikwuls goede dienstenbewees. De wuzigingen in de aanvankeluke ontwerpen,die zoo dikwjlils tijdens de uitvoering voorkomen, werdendoor hem met behulp van het roode en blauwe potlood

zorgvuldig in een lijvig schrijfboek bijgehouden, waardoor het gemakkehjk was om steeds den werkelükentoestand en het ontstaan daarvan te overzien, in ver-band met de eveneens zorgvuldig bijgehouden grafischevoorstellingen van de aangevoerde materialen en hetuitgevoerde werk.

Onovertroffen was ook de w?Qze waarop hij zUneterechtw!Jzingen uitdeelde; liet gij bUv. uw teekenwerkwat slordig liggen, zooals toenmaals bQ jonge inge-nieurs niet ongebruikehjk was, buv. de teekening onaf-gedekt, passer of trekpen niet behoorlijk opgeborgen,boeken en papieren verstrooid, Van Dissel zoude uwijze op den grooten last, dien hijzelf had ondervonden,toen hij het aanvankeluk even slordig had gemaakt.Kwaamt gU over uw tijd op het bureau, Van Dissel,die zelf zeer punctueel was, zoude er zich toe bepalenom zän horloge voor den dag te halen, het te openenen op zeer hoorbare wgze weer dicht te laten klappen,aldus vertrouwende op het .een goed verstaander heeftslechts een half woord noodig”; het middel werkteprobaat, overtuigd als men zich hield, dat bU eenherhaling een meer duideluke vermaning niet achterwegezoude blijven.

Op deze wijze behandelde hg al zUn ondergeschikten;in het volgende beeld door hem geschetst aan het sloteener bijdrage, bestemd als een hulde voor den ookdoor hem zoo hoog geëerden nestor onzer Nederlandscheingenieurs, heeft hfj ook zichzelven geteekend: ,De ver-houding van Van Diesen tot z@r personeel was uit-

stekend goed, hij bezat de gaaf om zijn personeel veelvrijheid te laten en toch, of liever juist daarom, veelvan hen gedaan te krijgen, zun eigen voorbeeld impo-neerde, men had ontzag voor hem en daardoor wasalle gestrengheid overbodig. Laksch te zgn in de ver.vulling van zOn plicht, naast een chef als hu, waseenvoudig onmogel~k” r).

Was Qan Dissel als leermeester onovertroffen, nietminder gevoelde men zich tot hem aangetrokken doorzUn beminneluken omgang als fijn beschaafd mensch;ingenieur met hart en ziel, had de beoefening der huma-niora ook zijn liefde voor literatuur bevorderd, op eenwuze, die op anderen aantrekkelUk werkte. Zoo dankik hem o.a. de kennismaking met Macaulay, met wiens,,Geschiedenis van Engeland” en ,,Schetsen” hij bijzon-der was ingenomen. Zijn belezenheid was bijzondergroot, dit zoude mij ook nog ruim 20 jaar later blijken,zooals ik hier bekend wil maken, daar het meer inge-nieursbelangen raakt. Het was in den tijd, dat hettechnisch hooger onderw@, bgzonder de belangstellingder Qereeniging van Rurgerlijke - thans Delftsche -ingenieurs bezighield, een belangstelling ook door rnjjgedeeld. Doordrongen van de bezwaren, verbonden aande vervulling van het voornemen der Qereeniging omzelf een wetsontwerp tot regeling van dit onderwUs

‘) De aanleg van lijn H der S.S. Utrecht-Boxtel, van1862-1872, in de Feestuitgave van De Ingenieur, a1s huldea.an Gerrit van Diesen c.4. d.d. 21 Mei 1906.

samen te stellen, vroeg ik de meening van Van Dissel.Nog levendig staat mij zun bedenkeluk gezicht vooroogen, toen hij voor het eerst van dit voornemen ver-nam; toch duurde het slechts een oogenblik, hij waser allerminst de man naar, om iemand die in zulkegevallen om raad vroeg, alleen door bezwaren te ent.moedigen. En zijn advies luidde kort en bondig: Bestu-deer allereerst de geschiedenis van de wording der wetop het M. 0. waartoe de voormalige PolytechnischeSchool behoorde, daarna de belangruke artikelen vanProf. Vissering en Prof. Opzoomer over H. O., die hijdadeluk bij de hand had en eindeluk: ontsteek uw lichtniet alleen, zooals voor de hand ligt, te Delft, dochook bä enkele hoogleeraren onzer Universiteiten, bUwie ik u kan introduceeren. Deze belofte kwam hu naen het mocht mij blijken, hoezeer het vertrouwen dathu had veroverd, onmiddellijk ruimschoots aan zUnvriend werd geschonken.

Na deze openliJke erkenning zuner verdiensten op ditgebied, die slechts aan enkelen bekend kunnen .zUn,wordt nog slechts even naar Rotterdam teruggekeerd,om te vermelden dat, b!J het naderen der voltooiingvan de Staatsspoorwegwerken aldaar, Van Dissel hetraadzaam achtte elders een blävenden werkkring tezoeken, wat hem ook gelukte toen hij in 18ï6 benoemdwerd tot ingenieur van het Hoogheemraadschap vanRijnland. Hier heeft hij ziJn eigenlijken werkkring ge-vonden, tal van belangrijke werken helpen voorbereidenen zelf zoowel mogen ontwerpen als uitvoeren. Wat hu

voor RUnland is geweest, werd op sobere, maar daaromniet minder treffende wijze aan zijn graf getuigd.

Was zijn benoeming voor Van Dissel, die op ditgebied zijn sporen nog moest verdienen, een eervolleonderscheiding, de aanvaarding was tevens voor hemeen daad van moed, die van een zelfvertrouwen getuigde,door de uitkomst blijkbaar niet beschaamd.

Door de welwillendheid van den tegenwoordigenhoofdopzichter van RUnland, den heer Van Loenen, diejarenlang als opzichter een even getrouwe als gewaar-deerde hulp voor Van Dissel was, werd ik in staatgesteld, de volgende bijzonderheden omtrent zUn werk-kring te kunnen vermelden.

Vooreerst een beknopte herinnering aan den verbeter-den waterafvoer van Rijnland aan hem te danken. Totde eerste krachtige middelen, door hem aangewend totverbetering van den waterafvoer, behooren de aanzien-lijke verlenging der schepraderen van de bestaandestoomgemalen te Spaarndam, Balfweg en Gouda, waar.mede een verlaging van de opleiders gepaard moestgaan. De werkas en overige machinedeelen bleken aande hoogere eischen dientengevolge daaraan gesteld zonderbezwaar te kunnen voldoen en rechtvaardigden dus hetdoorzicht en zelfvertrouwen van den ontwerper.

De schepping van het groote scheprad-stoomgemaalvan ongeveer 1000 I.P.K. te Katwijk is zoo algemeenals zun werk bekend, dat hierbo niet langer behoeft teworden stilgestaan.

Ten einde verder zoowel de natuurluke als de kunst-

matige loozing zoo krachtig mogeltjk te kunnen doenwerken, werden door Van Dissel tahjjke verdiepingenvan boezemwateren en ook van kleinere aderen uitge-voerd, waardoor ook de scheepvaart werd gebaat eneenige verlaging van den boezem voor de ververschingdaarvan minder gevreesd behoefde te worden.

In de tweede plaats zij, eveneens kort, herinnerd aanzijn bemoeiing tot verbetering van den watertoevoer.

De bouw van een drievoudige inlaat-duikersluis bjjhet stoomgemaal te Gouda mag hier dan niet onver-meld blijven. Aanleiding daartoe gaven de volgendeoverwegingen: Wanneer in droge zomers al de 225polders van Rijnland, waaronder de bijzonder grooteHaarlemmermeerpolder, water van den boezem inlieten,werd deze spoedig zco sterk verlaagd, omdat de middelentot inlating op dien boezem niet voldoende waren vooreen even krachtig herstel, dat de wenschehjke spuiingentot verversching zeer beperkt moesten worden, wildemen den waterstand niet zoodanig verlagen, dat descheepvaart er door gehinderd, op kleinere kanalen zelfsonmogehjk zoude worden.

Aan versterking van het vermogen tot waterinlating -alleen mogeluk van den IJssel, tenzij men brak of vuilwater uit Delftla,nd had willen inlaten - werd nu doorden bouw der genoemde inlaatduikersluis te Gouda tegemoet gekomen.

EindelUk mag hier nog de verlaging van den boezem-stand niet onvermeld blijven. Aan zijn invloed is hettoch te danken dat het bestuur van RUnland, door een

ruimer verbruik van steenkolen toe te staan: verbete.ringen aanbracht, die vroeger op het bezwaar der grooterekosten waren afgestuit. Werd vroeger eerst bij eenboezempeil van 0.40 M.-R.I.A.P., geseind om met malente beginnen, thans wordt daartoe gewoonliJk reeds bijeen stand van 0.50 M.-R.I.A.P. overgegaan. Het gevolghiervan was, dat de normale middelbare boezemstandlager werd, en de sporadisch hooge standen zeldzamervoorkwa.men, wat niet alleen aan de polderbemaling,door minder hoogen opvoer, ten goede kwam, maarook aan de boezemlanden, waarop de grootstehoeveelheid van kostbare bolbloemvelden voorkomen,waarvoor veelvuldig voorkomende hooge waterstandenverderfelijk zun.

Dat ook de bescherming van het strand en de instand-houding der duinen een onderwerp van zijn voortdurendezorg waren, behoeft wel nauwehjks verzekerd te worden;herinnerd zU hier slechts aan .zUn ,,Adres aan Dijkgraafen Hoogheemraden van Rijnland, omtrent het visschenvan schelpen in de Noordzee, ter beantwoording vande vraag of door schelpenvisschers langs het strand,schade wordt toegebracht aan de zeeweringen” -Leiden 1895 met platen.

EindeliJk zij hier nog aangeteekend, dat aan de zorgen,door hem aan het archief van Rijnland gewgd, de goedeordening daarvan voor een goed deel is te danken.

Behalve in de eerste plaats in de aan hem toever;trouwde belangen van RUnland, betoonde Van Dissellevendige belangstelling in verschillende publieke belan-

gen, hij drong zich daarbij nimmer op den voorgrond,maar waar hg vermeende nuttig te kunnen zijn, gafhij zich, desgevraagd, gaarne en dan geheel.

Zoo was hij tijdens zijn verblijf te Leiden:herhaaldelijk lid van den gemeenteraad en als zoodanig

lid van de commissie van fabricage;lid van de commissie voor het stedelijk archief;lid van de commissie van beheer van het gemeenteluk

krankzinnigengesticht van Leiden te Endegeest;lid van het bestuur van het genootschap ,,Mathesis

Scientiarum Genitrix”;lid der Provinciale Staten van Zuid-Holland;lid van de commissie van 3 scheidslieden, bij ge-

schillen tusschen de spoorwegmaatschappijen, ter zakevan de overeenkomsten, betreffende het gemeenschap-pelijk gebruik van spoorwegen ;

lid van den Raad van Bestuur van het Kon. Insti-tuut van Ingenieurs;

lid van het Bestuur der Vereeniging van BurgerlukeIngenieurs;

lid van de Maatschappij van Letterkunde te Leiden;lid van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van

Kunsten en Wetenschappen ;lid en daarna lid consultant van het Bataafsch

Genootschap.Nog dient hier vermeld, dat hjj was ridder in de

orde van den Nederlandschen Leeuw. In den volksmondbleef zijn naam te Leiden voortleven, doordat aan zijnbeleid als gemeenteraadslid vooral het tot stand komen

te danken is van een brug aan den Zoeterwoudschensingel, dáár algemeen als Van Dissel’s brug bekend.

Het mag als voor de hand Eggend beschouwd worden,dat tal van andere belanghebbenden bij polderbesturenen stoomgemalen van zijn helder inzicht en rQke er-varing gebruik hebben gemaakt, zoo behooren o. a. totzijne werken: de bouw eener groote sluis le Spaarn-dam, voor rekening der gemeente Haarlem, die vaneen nieuwe sluis te Bodegraven, voor het Groot-Water-schap Woerden en meer andere.

Niet onvermeld mogen hier ook blijven de talrukebijdragen en mededeelingen, door hem vooral in vroegerejaren geleverd, over verschillende onderwerpen, zoowelin het Tijdschrifl van het Kon. I%&wl cal? Ingenieursals in het Weekblad Dt? hyenieur; meer in het bijzonderzal hier nog slechts worden stilgestaan bij het aandeel,dat hij had, in het tot stand komen van twee buiten-gewoon belangrijke werken van algemeen belang, n. 1.

1”. De verhooging en verzwaring van denLekdijk Bovendamsl).

In 1878 verscheen van zijne hand een: Memorie om-trent de gevolgen van ces doorbraak van den LekdijkBovendams, uitgeven bU F. en A. Hooiberg.

9 Di t i s een werk gewees t van vee l grooter be teekenis voorhe t har t je des lands, dan een oningewi jde bevroeden kan , wanthe t bezwi jken van d ien d i jk , door hoogen r iv ierwaters tand, kanonder onguns t ige omstandigheden be teekenen : he t onder watergeraken van de groots te hel f t der provincie Utrecht en van het

Zonder geacht te willen worden, de groote verdien-sten ook van anderen, btJ het tot stand komen van ditbelangrijk werk bewezen, te verkleinen, mag toch welbeweerd worden, dat de aanzienluke financieele steun,daartoe door Rijnland verleend, zoowel door het opstel-len van de genoemde memorie, als door het houden vanmondelinge voordrachten, met grafische voorstellingenvan de gevolgen eener doorbraak geïllustreerd, hoofd-zakeluk aan zijn invloed te danken zijn geweest. Bijeen gezamenlijk schrUven van de besturen van den ge-noemden Dijk, van Rijnland en Amstelland, gericht totden Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid,waarbij zoowel de genoemde memorie, als een brochurevan den toenmaligen kameranr van het Dgkbestuur, deningenieur J. P. Havelaar, werden overgelegd, werd de

geheele vasteland van Zuid-Holland, van den Hoek van Hollandaf tot aan de grens van Zuid- en Noord-Holland, en verderhet gedeelte van Noord-Holland van die scheiding af tot aan denSpaarndamschen dijk langs de IJpolders ; met Amsterdam, Rotter-dam, ‘s-Gravenhage, Utrecht, Haarlem, Leiden, Delft, den Haar-lemmermeerpolder en de andere honderden polders incluis. Endat het nu - menschelijkerwijze gesproken - bezworen gevaarvoor een doorbraak v6ór de radicale verbetering volstrekt nietgering was, blijkt o.a. uit het feit: dat in 1876 een hoofdamb-tenaar van den Rijkswaterstaat, wiens familie te Utrecht gelo-geerd was, seinde dat zij onmiddellijk Utrecht moest verlaten,wegens gevaar van doorbraak van den Noorder LekdUk Boven-dam, waarvan de laag gelegen stad Utrecht op de eerste plaatsde ontzettende gevolgen zou ondergaan. J. B. v. L.

waarde van deze stukken openhjk erkend, waar zUo. a. schreven, dat daaruit de aangelegenheid:

,zoo van alle zijden was bezien, dat wU het nietnoodig achten ba dit schrjjven ons gevoelen omtrentde noodzakehjkheid eener verhooging en verzwaringvan den Lekdijk Bovendams aan Uwe Excellentie naderuiteen te zetten”.

2O. D e w e r k e n v o o r d e n N i e u w e n W a t e r w e glangs Rotterdam naar Zee.

BU Kon. besluit van 4 December 1877, no. 1, werdeen Staatscommissie tot voorlichting van de volksver-tegenwoordiging benoemd, waarin ook Van Dissel zit-ting nam.

Als middelen van herstel werden door de commissieaanbevolen :

Breken voor altud en voorgoed met het stelsel deruitschuring door den stroom tot vorming van denWater weg ;

Normaliseering der rivier van Krimpen tot aan denmond in zee, met afsluiting van Botlek en Oude Maas;

Kunstmatige vorming van de rivier door uitbaggering;Verhooging van de bestaande dammen in zee;Verlenging der bestaande dammen in zee.Op den grondslag van het rapport dezer commissie

is de verbetering van den Waterweg sedert tot standgekomen, zU het ook, dat door oordeelkundige ver-nieuwing van de Noordgeul, volledige afsluiting tusschenden Nieuwen Waterweg en Botlek en Oude Maas achter-

wege konde blijven, terwul to t nu toe ook van devoorgestelde verhooging en verlenging der hoofden, nietanders werd uitgevoerd, dan de verlenging van eendeel van het Noorderhoofd. In het laatste opzicht zal,blijkens de toelichting van het laatste, in den loop vandit jaar aangenomen wetsontwerp tot verbetering vanden Nieuwen Waterweg, nog in zoover met de voor-stellen der commissie rekening worden gehouden, datter verkrijging van een betere leiding, die de getij-beweging in den mond behoeft, het Zuiderhoofd verlengdzal worden met een dam, volgens de richting waarinde vloedstroom zich langs de kust beweegt.

De voorstellen dezer commissie, die derhalve totdusverre met goed gevolg als leiddraad hebben gediendbij de voortzetting der werken tot verbetering van denNieuwen Waterweg, vonden aanvankelijk ook bU des.kundigen op dit. moeilUk gebied geen algemceneinstem.ming; hunne somtijds zeer gestrenge kritiek werd doorVan Dissel niet minder krachtig beantwoord in zUnbrochure: Dc kritiek van den hoofdingenieur Dirks, aan-gaande den 12otterdamscken Waterweg, Leiden bij S. C.van Doesburgh 1881.

Na dit beknopte overzicht van eenige hoofdzaken uitVan Dissels openbaar leven, wensch ik nog in het kortte gewagen van zUn gelukkig familieleven, waarin ikhem zoo intiem heb gekend.

Een enkel staaltje mag ook hier volstaan, om zijnbeeld levendig in gedachten te blijven houden.

.**.*.

Toen hij zich door ongesteldheid, voornamelijk tengevolge van een oogaandoening, noode gedwongen zagin 1905, op 73.jarigen leeftijd, na bijna 30.jarigendiensttod, eervol ontslag bij Rijnland aan te vragen,vestigde hu zich metterwoon te Warmond. Daar ver-ergerde de kwaal zoodanig, dat hij genoodzaakt waszich tUdelQk in het gesticht voor ooglijders te Amster-dam, onder behandeling van zijn zwager, den bekendenoogarts Dr. Juda, te stellen. Toen ik hem daar bezochtwas hij niet alleen voorbereid op het verlies van éénzijner oogen, doch vreesde h!+j ook zoozeer geheeleblindheid, waarvoor hij gelukkig bewaard is gebleven,dat hij zich reeds voorbereidde op de beoefening vanhet blindenschrift. In deze droeve omstandigheden, metztjne vrouw aan zun bed gezeten, was hij bezig haarop te beuren en gaf hij daartoe nog kwinkslagen,waaraan het hem zelden ontbrak, ten beste; zoo keerdehij eenvoudig de rollen om, werd van troostbehoevende,vertrooster en gaf rnu het hernieuwde bewijs, dat ,>Dissel”nog steeds naar welgevallen, een glimlach op het gelaatvan zUne ,Toos” - mevrouw C. M. van Dissel, geborenSwemer - konde tooveren. Dit alleen teekent reedsden voorbeeldigen echtgenoot, steeds vóór alles op hetheil der zunen bedacht, vol van een toewüding, diehem zelfs in staat stelde, hen op te beuren, toen hijtwee innig beminde dochters, in den bloei harer jarenverloor en toen hg den dood van een pleegkind inIndië, een jong veelbelovend ingenieur Floris Vos, moestvernemen.

De overlevenden zUn allen oud genoeg om het grootevoorrecht te beseffen, dat hun in het bezit van zulkeen vader was geschonken, thans moeten de huisge.nooten zijne taak overnemen, dubbel zwaar op hendrukkende, om hunne ernstig ongestelde moeder teverplegen en te bemoedigen I).

De vraag dringt zich ten slotte op: waardoor heefthU, wiens leven zoo ruk aan nutt igen, zegenrukenarbeid was, zooveel kunnen tot stand brengen? Voor-zeker de omstandigheden waren hem buitengewoongunstig, doordat hu zooveel mooi werk vond te doen,toch is dat uit den aard der zaak geene afdoende ver-klaring, die veel meer in zijn geheele persoonlqkheidmoet worden gezocht.

Overtuigd van de juistheid mijner onderstelling, waagik het haar hier openhjk uit te spreken:

,,Gevoel, intellect en daden, dat is het trio van geest-verschunselen, dat hoewel altgd gebonden, toch elkvoor zich in verschillende mate bÿ een individu ont-wikkeld kan zijn” %).

Deze verschUselen nu, openbaren bij Van Dissel zijnesprekende eigenschappen, die zoowel elk voor zichbuzonder krachtig en gezond ontwikkeld waren, als te

‘) Mevrouw Van Dissel is, ondanks de uitnemende verpleging,kort na haren echtgenoot aan eene ongeneesbare kwaal over-leden. 1. B. v. L.

‘) Begaafdheid, door Professor Dr. Jelgersma in De Gids vanSeptember 1908.

zamen een zeldzaam harmonisch geheel vormden. Alleswerkte zoodoende bij hem samen in één richting enverzekerde hem ten slotte den invloed en het overwichtop anderen, die hij niet zocht, doch als vanzelf uit zijneigenschappen voortvloeide. HiJ was teergevoelig, niethet minst voor anderen, doch niet ziekeläk weekhartig;scherp waarnemer van feiten, bewaarde zijn helderhoofd hem voor het bekende gevaar, het bosch over hethoofd te zien door te veel op de bqomen te letten; manvan de daad, voortvarend en doortastend waar het pasgaf, was hij tevens uiterst bezonnen.

Bescheiden was hjj, zonder echter ooit tot misplaatstenederigheid af te dalen; oprecht, doch wars van alleoverdruving, zoowel ten goede als ten kwade; humaanen verdraagzaam, doch steeds flink en krachtig vooreigen overtuiging uitkomende.

De dikwijls moeilijke bepalingen der grenslUnen, dieik hier op het oog heb, leverde voor hem geen bezwarenop. Zoo was dan Van Dissel inderdaad een man uit éénstuk, daarbg nimmer klein in zUn opvattingen en motie-ven, zoo weinig zelfs, dat hg de mogelijkheid daarvanmoeiliJk bij anderen konde veronderstellen. Nimmerhoorde ik hem dan ook op hatelijke w$jze iemand ver-oordeelen, eveneens was hij karig met zijn lof, engeheel in overeenstemming daarmede, was ho voorzichzelf eer afkeerig van hulde, dan dat hu haar zoudebegeeren.

Zóó blijft het beeld van Van Dissel in rngn herinne.ring voortleven, vertrouw ik dat velen met mij zijner

zullen gedenken en vlei ik rnjj, dat hQ vooral voormenig jonger collega ten voorbeeld zal strekken. Mogeeen ander door deze schets opgewekt worden, om haardoor een volledige beschruving van dit rijke leven aante vullen. Laat ik, ten einde de schets zoo volledig mogelijkte maken, hier nog slechts aan toevoegen, dat hetzeldzame geluk in de aangehaalde rede van den hoogleeraar Dr. Pel omschreven, ook hem ten deel wasgevallen:

,,Een opgewekt en goed humeur, een blijmoedigelevensopvatting, die niet vervalt in oppervlakkigheid,zQn de beste voorwaarden om gezond en gelukkig tezj,jn en de vreugd des levens te genieten. Deze geluk-kige menschen zijn ook voor anderen goud waard.“.

Met rnU betreuren velen het verlies van een hunneroudste vrienden, allen zullen getuigen: in Dr. E. F. vanDissel verloor het Nederlandsche volk een man vanbelanglooze toewgding en onwankelbare plichtsbetrach.ting, een zuner edelste, meest verdiensteluke zonen.

J. A. van Dijk. tOp 1 October van dit jaar overleed te Amsterdam de

Heer J. A. van Dijk, oud.directeur der kweekschoolvooronderwijzers en onderwijzeressen te Leiden en oud-hoofdeener openbare school aldaar; een man, die gedurendebijna eene halve eeuw in onze stad eene eervolle,voorname plaats