1

หนวยท 7

การประเมนโครงการ

ผเขยน ผชวยศาสตราจารย ดร.พชต ฤทธจรญ

ชอ ผชวยศาสตราจารย ดร.พชต ฤทธจรญ

วฒ กศ.บ.(คณตศาสตร) กศ.ม.(การวดผล

การศกษา)กศ.ด.(การวจยและพฒนาหลกสตร)

ต าแหนง ผชวยศาสตราจารย ประจ าสาขาวชาวจยและ

ประเมนการศกษา วทยาลยการฝกหดคร

มหาวทยาลยราชภฏพระนคร

หนวยทเขยน หนวยท 7

2

หนวยท 7 การประเมนโครงการ เคาโครงเนอหา ตอนท 7.1 แนวคดพนฐานเกยวกบการประเมนโครงการ 7.1.1 แนวคดเกยวกบโครงการ 7.1.2 ความหมายและความส าคญของการประเมนโครงการ 7.1.3 ประเภทของการประเมนโครงการ 7.1.4 รปแบบการประเมนโครงการ ตอนท 7.2 กระบวนการและวธการประเมนโครงการ 7.2.1 กระบวนการประเมนโครงการ 7.2.2 การประเมนกอนการด าเนนโครงการ 7.2.3 การประเมนระหวางการด าเนนโครงการ 7.2.4 การประเมนหลงการด าเนนโครงการ ตอนท 7.3 การออกแบบและวางแผนการประเมนโครงการ 7.3.1 แนวคดพนฐานเกยวกบการออกแบบและวางแผนการประเมน 7.3.2 ขนตอนการวางแผนการประเมนโครงการ

7.3.3 การจดท าโครงการประเมน ตอนท 7.4 การน าผลการประเมนโครงการไปใช 7.4.1 แนวคดพนฐานเกยวกบการน าผลการประเมนโครงการไปใช 7.4.2 ลกษณะและแนวปฏบตในการน าผลการประเมนโครงการไปใช 7.4.3 กรณตวอยางการประเมนโครงการและน าผลการประเมนไปใช

แนวคด 1. การประเมนโครงการเปนกระบวนการเชงระบบทชวยใหไดสารสนเทศเกยวกบโครงการส าหรบใชตดสนคณคาของโครงการทจะน าไปสการตดสนใจของผบรหารหรอผรบผดชอบโครงการเพอการปรบปรง เปลยนแปลงหรอพฒนาโครงการใหมประสทธภาพและเปนประโยชนตอผมสวนไดสวนเสยกบโครงการมากขน 2. ประเภทและรปแบบของการประเมนโครงการมหลากหลายลกษณะตามหลกเกณฑและแนวคดของนกประเมนทไดเสนอไว ซงสามารถน าไปประยกตใชเปนกรอบแนวคดและแนวทางในการประเมนโครงการใหเหมาะสมกบลกษณะของโครงการและความตองการใชผลการประเมนของผมอ านาจในการตดสนใจและผเกยวของกบโครงการ

3

3. กระบวนการประเมนและวธการประเมนโครงการเปนขนตอนและวธด าเนนการประเมนโครงการอยางเปนระบบโดยด าเนนการในลกษณะของกระบวนการวจยเพอใหไดสารสนเทศเกยวกบโครงการทเชอถอไดและเปนประโยชนตอการตดสนใจเกยวกบโครงการ 4. ในการประเมนโครงการทมประสทธภาพจะตองมการออกแบบและวางแผนการประเมนโครงการไวลวงหนาโดยก าหนดแหลงขอมลหรอผใหขอมล เครองมอเกบรวบรวมขอมลและวธการวเคราะหขอมลแลวจดท าโครงการประเมนทแสดงรายละเอยดของแนวคด แนวทางและวธด าเนนการประเมนโครงการ 5. คณคาของการประเมนโครงการทส าคญคอการใชประโยชนจากผลการประเมนโครงการ ซงสามารถน ามาใชส าหรบการตดสนใจในการบรหารโครงการของผบรหารและผเกยวของเพอปรบปรงและพฒนาโครงการ รวมทงอาจใชเปนฐานขอมลส าหรบก าหนดนโยบายและแผนงานในการบรหารองคกรตอไป

วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 7 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายแนวคดพนฐานเกยวกบการประเมนโครงการได 2. อธบายกระบวนการและวธการประเมนโครงการได 4. อธบายแนวคดและเสนอแนวทางการออกแบบและวางแผนการประเมนโครงการได 5. เสนอแนะแนวทางการน าผลการประเมนโครงการไปใชได

4

ตอนท 7.1 แนวคดพนฐานเกยวกบการประเมนโครงการ โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 7.1 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมทงปฏบตกจกรรมในแตละเรอง

หวเรอง เรองท 7.1.1 แนวคดเกยวกบโครงการ เรองท 7.1.2 ความหมายและความส าคญของการประเมนโครงการ เรองท 7.1.3 ประเภทของการประเมนโครงการ เรองท 7.1.4 รปแบบการประเมนโครงการ แนวคด 1. โครงการ เปนการก าหนดแนวทางในการแกปญหาหรอพฒนางานทมวตถประสงคและเปาหมายทชดเจน มลกษณะเฉพาะเจาะจง มกจกรรมทท าใหบรรลวตถประสงค มการจดสรรทรพยากรอยางประหยดและมประสทธภาพมการก าหนดเวลาเรมตนและเวลาสนสดของโครงการไวอยางชดเจน สาระในองคประกอบของโครงการมความเกยวเนองสมพนธกน มเวลาเรมตนและสนสดของงาน 2. การประเมนโครงการ เปนกระบวนการเชงระบบเพอการตรวจสอบหรอชบงถงประสทธภาพและประสทธผลของโครงการซงจะชวยใหไดขอมลสารสนเทศทเปนประโยชนตอการตดสนใจเกยวกบการบรหารโครงการ ปรบปรงและพฒนาโครงการ 3. การประเมนโครงการมหลายประเภท ขนอยกบเกณฑทใชแบง ถาใชเกณฑตามล าดบเวลาการบรหารโครงการ แบงได 3 ประเภทคอ การประเมนกอนเรมโครงการ การประเมนขณะด าเนนงาน และการประเมนหลงการด าเนนงาน ถาใชเกณฑวตถประสงคของโครงการ แบงได 2 ประเภท คอ การประเมนความกาวหนาของโครงการ และการประเมนผลรวมสรป หรอประเมนผลสมฤทธของโครงการ ถาใชเกณฑสงทถกประเมน แบงได 4 ประเภทคอ การประเมนบรบทหรอสภาวะแวดลอม การประเมนปจจยเบองตน การประเมนกระบวนการ และการประเมนผลผลตหรอผลงาน ถาแบงตามหลกทยดในการประเมน แบงได 2 ประเภท คอ การประเมนทยดเปาหมายของโครงการหรองานเปนเกณฑ และการประเมนทเปนอสระจากเปาหมายของโครงการ 4. รปแบบการประเมนโครงการ เปนกรอบแนวคดหรอแบบแผนทเปนระบบซงแสดงใหเหนสงทควรประเมน ขนตอนและวธการประเมน รปแบบการประเมนจะชวยชแนวทางในการประเมน ซงโดยทวไปจดไดเปน 3 กลมคอ รปแบบการประเมนทเนนวตถประสงค รปแบบการประเมนทเนนการตดสนคณคา และรปแบบการประเมนทเนนการตดสนใจ วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 7.1 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. บอกความหมาย และลกษณะส าคญของโครงการได 2. บอกความหมายและความส าคญของการประเมนโครงการได 3. วเคราะห/จ าแนกประเภทของการประเมนโครงการได 4. เสนอแนวทางการประยกตใชรปแบบการประเมนเพอการประเมนโครงการได

5

เรองท 7.1.1 แนวคดเกยวกบโครงการ

1. ความหมายของโครงการ

ค าวา “โครงการ” ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 (2546 : 270) ไดใหความหมายวา เปนแผนหรอเคาโครงตามทก าหนดไว เทยนฉาย กระนนท (2537 : 1) ใหความหมายโครงการวา เปนการกะการณหรอเตรยมการเพอกระท าการอยางใดอยางหนงหรออาจจะหมายถงแนวความคดในเรองหนง ๆ เพอหาทางปฏบตหรอด าเนนการใหบรรลวตถประสงคของเรองนน ๆ ทแนชดและมระบบ สวน เยาวด รางชยกล วบลยศร (2542 : 79) ใหความหมายวา โครงการหมายถง งาน หรอสวนหนงของงานทตองกระท าใหส าเรจตามเปาหมายภายในระยะเวลาและวงเงนงบประมาณทก าหนดไว โดยใหสอดคลองกบขอก าหนดอน ๆ ทเกยวของดวย ในขณะท สมคด พรมจย (2550 : 23) ใหความหมายของโครงการวา หมายถง หนวยของแผนงานหรอกลมของกจกรรมทมความสมพนธเกยวของกน เพอการบรรลจดมงหมายทก าหนดไว มลกษณะเดนชด มระยะเรมตนและสนสดทแนนอน และมกจะเปนงานพเศษทตางไปจากงานประจ า โครงการจะประกอบดวย งานและกจกรรม ประชม รอดประเสรฐ (2535 : 5) สรปวา โครงการเปนแผนงานทจดท าขนอยางเปนระบบ โดยประกอบดวยกจกรรมยอยหลายกจกรรมทตองใชทรพยากรในการด าเนนงานและคาดหวงทจะใหผลตอบแทนอยางคมคา จะตองมจดเรมตนและจดสนสดในการด าเนนงาน มจดประสงคทชดเจน มพนทในการด าเนนงานเพอใหบรการและสนองความตองการของกลมบคคลในพนทนน และมบคคลหรอหนวยงานรบผดชอบในการด าเนนงาน กลาวโดยสรป โครงการคอ การก าหนดแนวทางในการแกปญหาหรอพฒนางานทม

วตถประสงคเดนชด มกจกรรมทท าใหบรรลวตถประสงคอยางเหมาะสม มการจดสรรทรพยากรอยาง

ประหยดและมประสทธภาพ มเวลาเรมตนและสนสดของงาน โครงการประกอบดวยกจกรรมตาง ๆ ทม

ความสมพนธกนและมเปาหมายเดยวกน

2. ลกษณะส าคญของโครงการ

โดยทวไปโครงการ จะมฐานทมาจากขอมลทเปนจรง และผานการวเคราะหแลว นนคอการไดมาซงโครงการแตละโครงการนน จะตองมขอมลทไดมการวเคราะหและเชอถอไดวา มความตองการจ าเปนอยางแทจรงทจะตองก าหนดใหมโครงการ และจะมองคประกอบเชงระบบทประกอบดวย ปจจยน าเขา (input) ซงเปนทรพยากรทใชในการบรหาร หรอด าเนนโครงการ กระบวนการ (process) ซงตองมการบรหารจดการ หรอด าเนนโครงการอยางเปนระบบ และผลผลต (product) ซงเปนผลทจะเกดขนหรอไดรบจากโครงการ คณลกษณะทส าคญของโครงการมดงตอไปน (Turner, 1993 : 7 ; อางถงใน ปกรณ ปรยากร. 2548: 8-10) 2.1 ขอบขายของงาน (scope) มลกษณะเปนเอกเทศ หรอมลกษณะเฉพาะ (unique) ทแตกตางไปจากงานประจ า กลาวคอ ในแตละโครงการ จะมวตถประสงคเฉพาะเจาะจง

6

(specific objective) ทชใหเหนวา โครงการมผลลพธ (outcomes) ทคาดหมายไวลวงหนาอยางชดเจน โดยมผลงาน (outputs) เปนเปาหมายทระบตวชวดทชดเจน กบมลกษณะทแตกตางไปจากงานประจ า 2.2 มองคการ (organization) รบผดชอบในการจดการโดยเฉพาะและท าหนาทเปนการชวคราว (temporary) เนองจากโครงการทกประเภทจะมระยะเวลาการด าเนนงานนบตงแตเรมตนไปจนถงจดสนสดทชดเจน ดงนนองคการทรบผดชอบโครงการจงเปนองคการทมระยะเวลารบผดชอบงานแนนอนตายตว งานโครงการจงถอเปนงานชวคราว เมอเสรจภารกจกจะสงมอบงานใหองคการทจะรบผลงานของโครงการไปด าเนนการเปนงานประจ า ตลอดอายของโครงการ (project life) 2.3 เกดการเปลยนแปลงทเปนประโยชน (beneficial) โดยผลลพธของโครงการ (outcomes or results) ตอบสนองความตองการของกลมเปาหมาย กลาวคอ ในการวางแผนโครงการจะตองพจารณาวา ผลประโยชนของโครงการทจะเกดขนตอกลมเปาหมาย คออะไร ซงผลประโยชนนจะพจารณาทงในสวนทคดเปนตวเงนได หรอจบตองได (tangible benefits) และทไมอาจคดเปนตวเงนหรอไมอาจจบตองได ( intangible benefits) และผลประโยชนดงกลาวจะกอใหเกดคณประโยชน หรอผลก าไร (benefits) ตอกลมเปาหมายมากนอยเพยงใด 2.4 ในการจดการโครงการ ผบรหารและทมงานโครงการตองพรอมทจะเผชญกบความไมแนนอนและความเสยงตาง ๆ เสมอ โดยทโครงการทกประเภทยอมจะน าไปสการเปลยนแปลงทมผลทงในดานบวกและลบ กบยงตองเผชญกบปญหาและอปสรรคตาง ๆ อยางมากมาย เชน ผมสวนไดเสย (stakeholders) ของโครงการนน อาจใหการยอมรบหรอมทาททอาจจะตอตานและคดคาน หรอในระหวางการด าเนนโครงการอาจมการเปลยนแปลงดานตาง ๆ ทงในทางการเมอง การบรหาร เศรษฐกจ สงคม ภมศาสตรกายภาพ สภาวะแวดลอมและดานอน ๆ ทอาจจะเปนปจจยเกอหนนใหโครงการด าเนนไปอยางราบรน หรอฉดดงใหเกดภาวะชะงกงนกเปนได ดวยเหตดงกลาวน ผจดโครงการและทมงานทรบผดชอบจ าเปนตองมขอมลทดพอ ส าหรบเปนฐานในการประเมนความไมแนนอนและความเสยงทจะเปนประโยชนในการแสวงหาลทางเพอรบมอกบสถานการณทอาจจะเกดขนตอไป 2.5 ในการจดการ โครงการ ผบรหารโครงการตองค านงถงขอจ ากดดานเวลา คาใชจาย และคณภาพตามทก าหนดไวในเงอนไขของโครงการ สงเหลานถอวาเปนหวใจส าคญในการวางแผนโครงการ ซงเปนเรองทจะน าไปสการจดวางระบบการควบคม (controlling systems) ทแนนอนและชดเจนอกดวย ในดานเวลา ผจดการโครงการตองผลกดนใหมการเรมงานโครงการอยางถกตองตามเวลาทก าหนด และส าเรจเสรจสนภายในระยะเวลาทก าหนดไว ในดานคาใชจายผจดการโครงการจะตองผลกดนใหมการบรหารและวางระบบการจดการดานการเงนและงบประมาณอยางเขมงวดกวดขน โดยพยายามผลกดนงานใหเกดประโยชนสงสด สวนในดานคณภาพนน ผจดการโครงการจ าเปนตองวางแนวทางใหผลงานทเกดขนไดมาตรฐานตรงตามคณลกษณะงาน (specification) โดยมคาความบกพรองเปนศนย (zero defect) 2.6 ในการจดการ โครงการจ า เปนตองเนนความส าคญของการบรณาการ (integration) กบองคการหลก หรอหนวยงานของเจาของโครงการ เรองนใหถอวา เปนเรองทส าคญ

7

ยงยวดในการจดการโครงการ กลาวคอ แมวาองคการทรบผดชอบโครงการจะมความเปนเอกเทศในการบรหารงาน แตกมไดตดขาดโดยสนเชงจากองคการตาง ๆ ของหนวยงานหลกทท าหนาทในการก าหนดโครงการและน าผลลพธของโครงการไปด าเนนงานในรปของงานประจ า ดงนนการวางจดเชอมโยง ไมวาจะเปนตวบคคล องคการ หรอระบบงาน จงถอเปนเรองทจ าเปนตองก าหนดไวลวงหนาอยางชดเจน เพอลดขอขดแยง หรอความเขาใจทไขวเขว สบสน ไมตรงกนระหวางหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของ กลาวโดยสรป โครงการจะมลกษณะส าคญคอ มวตถประสงคและเปาหมายทชดเจน มลกษณะเฉพาะเจาะจง หรอมความเปนเอกเทศ มการก าหนดเวลาเรมตนและเวลาสนสดของโครงการไวอยางชดเจน สาระในองคประกอบของโครงการมความเกยวเนองสมพนธกน เชน วตถประสงคสอดคลองกบสภาพปญหาหรอความตองการจ าเปน วธด าเนนการสอดคลองสนองตอบตอวตถประสงค เปนตน ในการจดการโครงการตองมหนวยงานหรอฝายทรบผดชอบโดยเฉพาะ เพอก ากบดแลโครงการตลอดระยะเวลาทด าเนนโครงการ ผบรหารและทมงานโครงการตองพรอมทจะเผชญกบความไมแนนอนและความเสยงตาง ๆ เสมอ ตองค านงขอจ ากดดานเวลา คาใชจาย และคณภาพตามทก าหนดไวในเงอนไขของโครงการ และตองพจารณาผลประโยชนของโครงการทจะเกดขนตอกลมเปาหมาย

3. องคประกอบของโครงการ

รปแบบของการก าหนดโครงการทนยมม 2 ลกษณะ คอ โครงการแบบดงเดม (conventional method) และโครงการแบบเหตผลสมพนธ (logical framework) โครงการแตละลกษณะมองคประกอบโดยสรปดงน 3.1. องคประกอบของโครงการแบบดงเดม โครงการแบบดงเดม มองคประกอบของโครงการและสาระโดยสรปของแตละองคประกอบ ดงน 3.1.1 ชอโครงการ เปนสวนทบอกวาเปนโครงการประเภทใด เรองอะไรและเกยวของกบใคร เชน โครงการพฒนาครและบคลากรของโรงเรยนขนาดเลกโดยใชโรงเรยนเปนฐาน โครงการเสรมสรางนสยรกการอานของนกเรยน โรงเรยน... เปนตน

3.1.2 หลกการและเหตผล เปนสวนทอธบายถงหลกการและเหตผลวา ท าไมจงตองจดท าโครงการ โดยระบถงสภาพปญหา และความตองการทตองท าใหเกดโครงการ รายละเอยดของหลกการและเหตผลตองชใหเหนทมา และความส าคญของโครงการนนอยางชดเจน 3.1.3 วตถประสงคและเปาหมาย วตถประสงคเปนขอความทระบถงสงทองคกรหรอผจดท าโครงการตองการหรอคาดหวงใหเกดขนหลงจากด าเนนโครงการเสรจสนแลว การก าหนดวตถประสงคตองเฉพาะเจาะจง สามารถตอบค าถามไดวา สงทตองท าใหเกดขนในโครงการนนคออะไร ตองการผลงานหรอผลผลตอะไร สวน เปาหมายเปนการก าหนดขอบเขตและลกษณะของการปฏบตงานหลงจากทไดก าหนดวตถประสงคแลว เพอใชเปนเครองมอก ากบการบรหารโครงการนน ๆ ใหไปส

8

วตถประสงคทตองการและเปนสวนทแสดงใหเหนวา ถาจะท างานใหบรรลวตถประสงคของแตละขอนนจะตองท างานอยางไร ในปรมาณเทาใด และท าเมอใด ซงมกจะบอกใหทราบถงปรมาณและคณภาพ 3.1.4 วธด าเนนการ เปนสวนทระบขนตอนทแสดงรายละเอยดกลยทธหรอวธด าเนนงานวาจะท าอะไร อยางไร ใครรบผดชอบและปฏบตดวยวธใดจงจะสามารถบรรลวตถประสงคและเปาหมายทก าหนดไว โดยระบ ขนตอนส าคญ ๆ ของการด าเนนงานและกจกรรมตาง ๆ ทตองด าเนนงานภายใตโครงการนนๆ 3.1.5 ระยะเวลาในการด าเนนงาน เปนสวนทบงบอกแผนการด าเนนงาน ซงเปนชวงเวลาทงหมดทใชในการด าเนนโครงการวามระยะเวลานานเทาใด จากวน – เดอน – ปใด ถงวน – เดอน – ปใด ซงอาจอยในรปของแผนก าหนดรายการปฏบตงาน ตารางท างาน หรอปฏทนปฏบตงาน 3.1.6 ทรพยากรและงบประมาณ เปนสวนทแสดงรายละเอยดของงบประมาณและทรพยากรของโครงการ โดยระบยอดรวมของคาใชจายทงหมดของโครงการ รายละเอยดคาใชจายในแตละดาน พรอมทงระบแหลงการเงนและทรพยากรอน ๆ ทเกยวของดวย 3.17 การตดตามและประเมนผล เปนสวนทแสดงใหเหนถงวธการควบคม ก ากบและประเมนโครงการ ซงจะตองระบรายละเอยดเกยวกบวธการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ การตรวจสอบความกาวหนา การก ากบ ตดตาม และควบคมโครงการ ตลอดจนการประเมนผลสรปเมอสนสดโครงการ 3.18 ผลทคาดวาจะไดรบ เปนสวนทบงบอกถงผลพลอยไดทเกดจากการด าเนนโครงการทคาดวาจะไดรบนอกเหนอจากทไดระบไวในวตถประสงคของโครงการ ผลทคาดวาจะไดรบกคอ ผลกระทบในทางทดทคาดวาจะเกดขนจากโครงการ ไมใชผลโดยตรงทไดตามวตถประสงค 3.1.9 ผรบผดชอบโครงการ เปนสวนทระบใหทราบวาใครเปนผรบผดชอบโครงการ ซงอาจจะเปนชอหนวยงานหรอชอบคคลกได 3.2 องคประกอบของโครงการแบบเหตผลสมพนธ การจดท าโครงการแบบเหตผลสมพนธนใชหลกการแสดงความสมพนธในเชงเหตผลตอเนองป ร ะส าน กนท ง แ น วต ง (vertical) และแนวนอน (horizontal) ขององคประกอบทเปนโครงสรางพนฐานของโครงการตาง ๆ ถอวาเปนเครองมอในการก าหนดและจดเตรยมโครงการทด ทงนเพราะโครงการแบบเหตผลสมพนธจะเปนชดขององคประกอบทมความสมพนธเชอมโยงกนในทางตรรกวทยา ซงองคประกอบดงกลาว ไดแก จดมงหมายของโครงการ (goal) ซ งกคอวตถประสงคของแผนงานทอยเหนอโครงการ วตถประสงคของแผนงานกคอวตถประสงคทแทจรงของโครงการ ผลผลตของโครงการ กจกรรมและปจจยของโครงการ แสดงดงตารางท 7.1

9

ตารางท 7.1 ตารางโครงการแบบเหตผลสมพนธ

รายละเอยดโดยสรป ดชนชวด

ความส าเรจ แหลงขอมล/ แหลงอางอง

เงอนไขความส าเรจ/ ขอสมมตฐานทส าคญ

goal จดหมายการพฒนา

ความส าเรจของจดหมาย

หลกฐานหรอแหลงพสจน

ขอสมมตฐาน : เพอสนบสนนการพฒนาระยะยาว

purpose วตถประสงคโครงการ

เมอโครงการเสรจ สนลง

หลกฐานหรอแหลงพสจน

ขอสมมตจาก purpose to goal

outputs ผลผลต/ผลงาน

ความส าเรจของผลงาน

หลกฐานหรอแหลงพสจน

ขอสมมตจาก outputs to purpose

activities กจกรรมหลก

ก าหนดการ หลกฐานหรอแหลงพสจน

ขอสมมต/เงอนไขจาก activities to output

resources ทรพยากร

งบประมาณ หลกฐานหรอแหลงพสจน

ขอสมมต/เงอนไขจาก resources to activities

ทมา : ด ารง วฒนา. (ม.ป.ป.). คมอการจดท าแผนยทธศาสตรส าหรบหนวยงานภาครฐ. คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 10 จากตารางท 7.1 สามารถอธบายไดดงน (ด ารง วฒนา. ม.ป.ป. : 10-11) 1. รายละเอยดโดยสรป คอขอสรปสาระส าคญของโครงการ ประกอบดวย 1.1 จดหมายการพฒนา (goal) คอ วตถประสงคของการพฒนาในระดบทสงกวาโครงการ และเปนเหตผลทมาของโครงการประการหนง โครงการจงตองมงใหบรรลจดหมายน 1.2 วตถประสงคโครงการ (project purposes) คอ ผลทเฉพาะเจาะจงทโครงการมงจะบรรลผลภายในระยะเวลาของโครงการ วตถประสงคนจงเปนวตถประสงคทแทจรงของโครงการ ซงจะบรรลผลตามทก าหนดไวเมอโครงการไดผลผลตหรอผลงานตามทตองการ 1.3 ผลงาน (project outputs) คอ ผลผลตหรอผลงานทเกดขนโดยตรงจากการด าเนนกจกรรมตาง ๆ ของโครงการ และเมอโครงการไดผลงานตามทก าหนดไว ผลงานนจะสงผลใหวตถประสงคของโครงการบรรลผลตามเปาหมาย 1.4 กจกรรมหลก (activities) คอ กจกรรมตาง ๆ ของโครงการทจ าเปนตองมการด าเนนงานเพอใหไดผลงานตามทก าหนดไว 1.5 ทรพยากร (resources) คอ กจกรรมและทรพยากร โดยกจกรรมคอ ขนตอนการด าเนนงานเพอใหไดผลผลตหรอผลงาน แตละผลงานจงตองมกจกรรมทตองด าเนนการ สวนทรพยากร ไดแก ทรพยากรหรอปจจยทจ าเปน เชน งบประมาณ เพอท าใหกจกรรมสามารถด าเนนการได เมอมการใชทรพยากรและด าเนนตามกจกรรมแลวกจะไดผลงานตามทตองการ

10

2. ดชนชวดความส าเรจ คอการวดความส าเรจของโครงการตามทระบไวในคอลมนแรก ดชนวดความส าเรจทก าหนดขนจะตองเปนดชนชวดทด สามารถวดผลส าเรจไดโดยตรง โดยเฉพาะผลส าเรจของวตถประสงคและผลงานโครงการ และชใหเหนกจกรรมตาง ๆ ของโครงการวาจะเรมด าเนนการเมอใด รวมทงปรมาณและคณภาพของทรพยากรทตองการ 3. แหลงขอมล/แหลงอางอง คอการพสจนถงการบรรลวตถประสงคในระดบตาง ๆ เพอวดผลส าเรจหรอความลมเหลวของโครงการ ซงจะบอกใหทราบวาสามารถคนหาหลกฐานมาพสจนไดจากทไหนบาง เชน จากการสมภาษณ จากขอตกลง จากเอกสารงบประมาณ และจากการรายงานและตดตามประเมนผล เปนตน 4. เงอนไขแหงความส าเรจ/ขอสมมตทส าคญ คอปจจยตาง ๆ ทอยนอกเหนอการควบคมของโครงการโดยตรง แตมความจ าเปนเพอความส าเรจของโครงการ เชน เมอม inputs ของโครงการแลวกพจารณาถงขอสมมตหรอเงอนไขทจะท าใหวตถประสงคในระดบทสงกวาของโครงการบรรลผล การเขยนโครงการทง 2 ลกษณะ มจดเดนจดดอยทแตกตางกน การเขยนโครงการแบบดงเดมสามารถใหรายละเอยดของโครงการไดมาก โดยเฉพาะหลกการและเหตผล วธด าเนนการ โครงการลกษณะนเขยนงายและผเกยวของสามารถท าความเขาใจไดงายเชนกน อยางไรกตามโครงการแบบดงเดมอาจยากตอการตรวจสอบองคประกอบในดานความสมพนธเปนเหตเปนผลตอกน ท าใหมการพฒนาการเขยนโครงการแบบเหตผลสมพนธ ซงเขยนโดยวเคราะหใหเหนความสมพนธขององคประกอบตาง ๆ ของโครงการอยางเปนเหตเปนผลชดเจน ชวยใหผรบผดชอบโครงการวางแผนไดละเอยดถถวน และสามารถวเคราะหและประเมนโครงการไดงายขน

เรองท 7.1.2 ความหมายและความส าคญของการประเมนโครงการ

1. ความหมายของการประเมนโครงการ

ค า ว า “กา รประ เม น” ในพจนาน ก รมฉบ บ ร าชบณฑ ต ยสถาน พ .ศ .2542 (ราชบณฑตยสถาน. 2546 : 664) ไดบญญตวา หมายถง การประมาณคาหรอราคาเทาทควรจะเปนจรง การประเมนผล หมายถง การพจารณาและวดคาของกจการใด ๆ ตามวตถประสงคทตงไว เชน ประเมนผลการสมมนา ประเมนผลการปฏบตงานในรอบปของบรษท เปนตน โดยทเมรนส และเลแมนน (Mehrens and Lehmann. 1978 : 16) ใหนยามการประเมนวา เปนการวางแผน การรวบรวมขอมลและการใชขอมลส าหรบเปนทางเลอกในการตดสนใจ ในขณะท อเบลและไฟรสไบย (Ebel and Frisbie, 1986 : 13) ใหนยามการประเมนวา เปนการตดสนเกยวกบคณภาพหรอคณคาของสงทตองการประเมน สวนสมหวง พธยานวฒน (2553 : 20-21) ใหความหมายวา การประเมน หมายถง กระบวนการใชดลย-

พนจ (judgment) และหรอคานยมและขอจ ากดตาง ๆ ในการพจารณาตดสนคณคาของสงใดสงหนง โดยการเปรยบเทยบผลทวดไดกบเกณฑทก าหนดไว ซงสรปเปนสมการได ดงน

การประเมน = การวด + ดลยพนจ

11

การประเมนจงเปนกระบวนการทกอใหเกดสารสนเทศ (เชงคณคา) เพอชวยใหผมอ านาจตดสนใจไดตดสนใจเลอกทางเลอกชองทมประสทธภาพสงสด ดงแสดงในภาพท 7.1

ภาพท 7.1 นยามของการประเมนเพอการตดสนใจ ทมา : สมหวง พธยานวฒน. (2553). วธวทยาการประเมน : ศาสตรแหงคณคา. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 21 เมอพจารณาถงการประเมนโครงการ สตฟเฟลบม และชงคฟวด (Stufflebeam and Shinkfield, 1990 : 159) ใหความหมายวา การประเมนโครงการเปนกระบวนการของการแสวงหา การพรรณนา การไดมาซงขอมล ตลอดจนการเตรยมขอมลสารสนเทศทเปนประโยชนตอการตดสนใจและแสวงหาทางเลอกทเหมาะสมในการด าเนนโครงการ สวนรอสซและฟรแมน (Rossi and Freeman, 2004 : 16) ใหความหมายโดยองกบแนวคดของการวจยทางสงคมศาสตรวา การประเมนโครงการ เปนการวจยเชงประยกตทมการประยกตใชกระบวนการวจยทางสงคมศาสตรอยางเปนระบบเพอศกษาเกยวกบประสทธผลของโครงการสาธารณะทจดท าขนเพอน าไปสการปรบปรงสภาพแวดลอมขององคการและการใหบรการสงคม ฟทซแพททรค แซนเดอร และวอรเธน (Fitzpatrick, Sanders, and Worthen, 2004 : 5) ใหความหมายของการประเมนโครงการวา เปนวธการสบหาขอมลและพจารณาตดสนเกยวกบโครงการ 3 ประเดน คอ (1) การก าหนดมาตรฐานเพอใชตดสนคณภาพโดยเทยบกบมาตรฐานทก าหนด (2) การรวบรวมขอมลสารสนเทศทเกยวของกบโครงการ และ (3) การเปรยบเทยบขอมลสารสนเทศทไดกบมาตรฐานทก าหนดไวเพอตดสนคณคา คณภาพ คณประโยชน ประสทธผล หรอความส าคญของโครงการ ซงจะชวยใหไดขอเสนอแนะทจะท าใหบรรลตามวตถประสงคทก าหนดไว หรอชวยใหผเกยวของตดสนใจไดวาควรปรบปรง ด าเนนการตอไปหรอขยายโครงการ ส าหรบนกวชาการไทยกไดใหความหมายของการประเมนโครงการสอดคลองกบความหมายดงทกลาวขางตน ดงท ไพศาล หวงพานช (2533 : 31) ใหความหมายวา การประเมนโครงการ

การประเมน

สารสนเทศ

ขอจ ากด

ผมอ านาจ ในการตดสนใจ

คานยม

ทางเลอก ก ทางเลอก ข ทางเลอก ค

12

เปนกระบวนการในการก าหนดคณคาของโครงการหรอกจกรรมทก าหนดขนภายใตแผนงาน เพอน าไปสการตดสนใจเกยวกบโครงการนน ๆ วาด มประสทธภาพ ไดผลเพยงใด และสมหวง พธยานวฒน (2549 : 117) ไดใหความหมายอยางกระชบวา การประเมนโครงการ หมายถง กระบวนการทกอใหเกดสารนเทศในการปรบปรงโครงการ และสารนเทศในการตดสนผลสมฤทธของโครงการ สมคด พรมจย (2550 : 37) ใหความหมายทสะทอนถงทงวตถประสงคและประเภทของการประเมนวา การประเมนโครงการ เปนการตรวจสอบความกาวหนาของโครงการหรอแผนงาน ตลอดจนการพจารณาผลสมฤทธของโครงการหรอแผนงานนน ๆ วามมากนอยเพยงใด การประเมนผลเปนกระบวนการบงชถงคณคาของโครงการ กลาวคอ โครงการทไดด าเนนการไปแลว ไดผลตามวตถประสงคของโครงการหรอไม เพยงใด สามารถท าไดทงการประเมนกอนเรมโครงการ การประเมนขณะทโครงการก าลงด าเนนการอย และการประเมนผลโครงการหลงจากการด าเนนงานไดสนสดแลว กลาวโดยสรป การประเมนโครงการ หมายถงกระบวนการเชงระบบเพอการตรวจสอบ หรอชบงถงประสทธภาพและประสทธผลของโครงการซงจะชวยใหไดขอมลสารสนเทศทเปนประโยชนตอการตดสนใจเกยวกบการบรหารจดการ ปรบปรงและพฒนาโครงการ จากความหมายดงกลาวนชใหเหนลกษณะของการประเมนโครงการ ดงน 1. การประเมนโครงการเปนกระบวนการทจดท าขนอยางเปนระบบเพอใหไดขอมลสารสนเทศทเชอถอไดและเปนประโยชนตอการตดสนใจของผบรหารหรอผรบผดชอบโครงการ 2. การประเมนโครงการเปนกระบวนการในการจดเตรยมสารสนเทศ เพอใชในการตดสนใจเกยวกบการบรหารจดการ ปรบปรงและพฒนาโครงการ 3. จดเนนทส าคญของการประเมนโครงการ อยทการเพมประสทธภาพ (Efficiency)

และประสทธผล (Effectiveness) ของการด าเนนโครงการ

2. ความส าคญของการประเมนโครงการ

จากการพจารณาความหมายของการประเมนโครงการ ชใหเหนวาการประเมนโครงการเปนกจกรรมส าคญทขาดไมไดในการบรหารจดการโครงการ เพราะการประเมนโครงการมประโยชนอยางยงตอการตดสนใจของผบรหารและผรบผดชอบโครงการ ซงสรปไดดงน 2.1 ชวยใหไดขอมลสารสนเทศตางๆเกยวกบโครงการทน าไปใชในการตดสนใจเกยวกบการก าหนดโครงการ การตรวจสอบความพรอมของทรพยากรตางๆ ทจ าเปนตองใชในการด าเนนโครงการ ตลอดจนความเปนไปไดในการจดท าโครงการ 2.2 ชวยใหทราบขอมลสารสนเทศเกยวกบความกาวหนา ปญหาและอปสรรคในการด าเนนโครงการซงน ามาใชในการตดสนใจเพอการปรบปรง หรอเปลยนแปลงแกไขการด าเนนโครงการใหเปนไปตามทศทางทตองการ

13

2.3 ชวยใหไดขอมลสารสนเทศเกยวกบความส าเรจและความลมเหลวของโครงการทน ามาใชในการตดสนใจและวนจฉยวา จะด าเนนโครงการในชวงตอไปอยางไร ยกเลกหรอปรบขยายการด าเนนโครงการตอไปอก 2.4 ชวยใหไดขอมลสารสนเทศทบงบอกถงประสทธภาพของโครงการวาเปนอยางไร คมคากบการลงทนหรอไม 2.5 ชวยใหเกดการเสรมแรง สรางพลงจงใจใหกบผปฏบตงานในโครงการเมอทราบผลส าเรจ จดเดน หรอจดดอยของโครงการโดยจะมงมนปรบปรง และพฒนาการด าเนนโครงการใหมคณภาพและมาตรฐานสงขนซงจะเกดคณคาและประโยชนสงสดตอผรบบรการหรอองคกร 3. ลกษณะส าคญของการประเมนโครงการ การประเมนโครงการ มลกษณะทส าคญ ดงน 3.1 การประเมนโครงการ มวตถประสงคมากกวาการตรวจสอบการบรรลวตถประสงคหรอเปาหมายของโครงการทก าหนดไวลวงหนา แตยงครอบคลมไปถงการตรวจสอบผลกระทบทอาจเกดขน โดยไมไดตงใจดวย 3.2 การประเมนโครงการมไดจ ากดอยเพยงการตรวจสอบผลขนสดทายทเกดขนเมอด าเนนงานโครงการไดเสรจสนแลวเทานน แตยงรวมถงการประเมนความเหมาะสมและความพรอมของการจดท าโครงการกอนทจะเรมด าเนนงาน ตลอดจนการประเมนความกาวหนาในระหวางทมการด าเนนงานโครงการอกดวย 3.3 การประเมนโครงการ เปนกระบวนการทสนใจในการหาค าตอบตาง ๆ ซงเปนขอมลเฉพาะโครงการใดโครงการหนง ไมไดสนใจในเรองการคนหาทฤษฎหรอหลกเกณฑเพอน าไปใชในการสรปอางองตอไป หากแตเปนการเกบรวบรวมขอมลเพอใชประโยชนเฉพาะโครงการนน ๆ ซงไมเหมอนกบการวจย 3.4 การประเมนโครงการ เปนเครองมอส าคญในการบรหารจดการโครงการ ทชวยใหไดขอมลสารสนเทศปอนกลบ เพอการตดสนใจในการปรบปรงพฒนางานโครงการใหบรรลวตถประสงค และเปาหมายของโครงการ 3.5 การประเมนโครงการ เปนความรบผดชอบของผบรหารจดการโครงการหรอผปฏบตงานโครงการ แนวโนมของการประเมนโครงการในปจจบนไดเปลยนแปลงไปจากเดม กลาวคอ แทนทจะเปนหนาทและความรบผดชอบของบคคลภายนอกเปนผประเมน (outsider evaluator) แตหากเนนความส าคญทผปฏบตงานโครงการ เปนผประเมนเอง (insider evaluator) และในลกษณะของการประเมนตนเอง (self-evaluation) ดวย

เรองท 7.1.3 ประเภทของการประเมนโครงการ การประเมนโครงการแบงออกไดเปนหลายประเภทแลวแตเกณฑทใชแบง ในทนใช

เกณฑในการแบงประเภท 4 เกณฑ คอ แบงตามล าดบเวลาการบรหารโครงการ แบงตามวตถประสงค

14

ของโครงการ แบงตามสงทถกประเมน และแบงตามหลกทยดในการประเมน ซงไดประเภทของการประเมนโครงการตามเกณฑทใชแบง ดงน 1. แบงตามล าดบเวลาการบรหารโครงการ ไดการประเมนเปน 3 ประเภท คอ 1.1 การประเมนกอน เร ม โครงการหรอกอนน า โครงการไปปฏบต (Intrinsic evaluation) เปนการประเมนทอยในขนตอนของการวางแผนโครงการ โดยมจดมงหมายเพอการวเคราะหขอมลตางๆ กอนลงมอด าเนนการจดท าโครงการ ซงอาจท าไดใน 2 ลกษณะคอ 1) การศกษาความเหมาะสมของโครงการ โดยการพจารณาปญหาและความจ าเปนในการจดท าโครงการ อาจใชเทคนคของการส ารวจความตองการ (Needs Assessment) หรออาจจะใชเทคนคของการศกษาความเปนไปได (Feasibility Study) ซงเปนการพจารณาสภาพความพรอมของการจดท าโครงการในดานตางๆ ทจะท าใหมความเปนไปไดในการปฏบตจรง 2) การวเคราะหโครงการหรอการประเมนรางโครงการ (Project Appraisal or Analysis) เปนการพจารณาเอกสารโครงการเพอตรวจสอบความเหมาะสมของสงทก าหนดความสอดคลองระหวางหวขอตางๆ ตงแต หลกการและเหตผล วตถประสงค เปาหมาย วธด าเนนการ ฯลฯ เพอใหโครงการทเสนอมความสมบรณมากยงขน 1.2 การประเมนขณะด าเนนงาน (On going evaluation) เปนการประเมนทจดท าในระหวางการด าเนนโครงการ โดยมจดมงหมายเพอการศกษาความกาวหนาของโครงการเปนชวง ๆ และเพอดวาการด าเนนโครงการไดเปนไปตามแผนทก าหนดไวหรอไม มปญหาหรออปสรรคอยางไรในแตละชวงของการด าเนนงาน ขอมลสารสนเทศทจะไดน ามาใชเพอการปรบปรงการด าเนนโครงการเพอใหมความเหมาะสมมากยงขนในชวงระยะตอไป การประเมนขณะด าเนนงานนตองอาศยกลไกของระบบการก ากบตดตามงานมาชวย จงจะท าใหการประเมนเปนไปอยางมประสทธภาพ 1.3 การประเมนหลงการด าเนนงาน (Pay-off evaluation) เปนการประเมนทจดท าขนเมอการด าเนนโครงการเสรจสนลงแลว โดยมจดมงหมายเพอการตรวจสอบดวา เมอไดด าเนนโครงการจนสนสดแลวไดรบความส าเรจตามวตถประสงคและเปาหมายทก าหนดไวมากนอยเ พยงใด ตลอดจนการตดตามตรวจสอบผลกระทบหรอผลขางเคยงวามอะไรเกดขนตามมาอกบาง ถากลาวโดยสรป การประเมนหลงการด าเนนงาน มจดเนน ดงน 1) เปนการประเมนผลทเกดขน (Outcome) และผลกระทบ (Impact) ของโครงการ 2) เปนการประเมนผลรวมสรปของโครงการทงหมด (Summative evaluation) คอ การประเมนตงแตการวางแผนปฏบตงาน คาใชจาย และผลผลตของโครงการ 2. แบงตามวตถประสงคของการประเมน ไดการประเมนเปน 2 ประเภท คอ 2.1 การประเมนความกาวหนาของโครงการ (Formative evaluation) เปนการประเมนขณะทโครงการก าลงด าเนนการอย โดยมงตรวจสอบ ควบคม ก ากบดแลการด าเนนงาน ตลอดจนการศกษาความกาวหนา ปญหา อปสรรค และขอบกพรองตาง ๆ ในระหวางการด าเนนโครงการ เพอน า

15

ผลการประเมนมาใชในการปรบปรงแกไขการด าเนนงานใหเปนไปดวยความราบรน บรรลตามวตถประสงคและเปาหมายของโครงการ 2.2 การประเมนผลรวมสรป (Summative evaluation) เปนการประเมนหลงจากเสรจสนโครงการแลว เปนการประเมนผลสมฤทธของโครงการเพอมงตรวจสอบวา โครงการประสบผลส าเรจตามวตถประสงคหรอเปาหมายตามทก าหนดไวหรอไม เพยงใด ผลการประเมนจะเปนประโยชนตอการตดสนใจวาควรยตโครงการ ด าเนนโครงการตอไป หรอปรบขยายโครงการในชวงระยะตอไป 3. แบงตามสงทถกประเมน ไดการประเมนเปน 4 ประเภท คอ 3.1 การประเมนบรบทหรอสภาวะแวดลอม (Context Evaluation) เปนการประเมนเกยวกบนโยบาย เปาหมาย สภาพเศรษฐกจและสงคม ปญหาและความตองการของบคคลและหนวยงานทเกยวของกบโครงการวา มความสอดคลองเออตอการจดท าโครงการหรอไม ตลอดจนทรพยากรและขอจ ากดตางๆ ในการด าเนนโครงการ สารสนเทศทไดน ามาใช ประกอบการตดสนใจเพอก าหนดวตถประสงคและเปาหมายของโครงการใหมความสอดคลองกบนโยบายของหนวยงานระดบสงกวาและบรบทหรอสภาพขององคกรทจะจดท าโครงการ 3.2 การประเมนปจจยเบองตน (Input Evaluation) เปนการประเมนความพรอมทงในเชงคณภาพและความพอเพยงของทรพยากรตางๆ กอนเรมโครงการวา มทรพยากรพรอมทจะด าเนนโครงการไดหรอไม สารสนเทศทไดน ามาใชในการตดสนใจเกยวกบวธการของการใชทรพยากรตางๆ เพอใหการด าเนนโครงการสามารถบรรลตามวตถประสงคทก าหนดไว 3.3 การประเมนกระบวนการ (Process Evaluation) เปนการประเมนขณะด าเนนงานหรอประเมนความกาวหนาของโครงการ สารสนเทศทไดน ามาใชในการตดสนใจเพอการปรบปรงการด าเนนโครงการ 3.4 การประเมนผลผลตหรอผลงาน (Product Evaluation) เปนการประเมนหลงจากการด าเนนโครงการสนสดแลว ประกอบดวยการประเมนผลลพธ (Output Evaluation) โดยพจารณาจากปรมาณและคณภาพของผลผลตเปรยบเทยบกบวตถประสงคของโครงการ และการประเมนผลกระทบ (Impact Evaluation) โดยเปรยบเทยบกบวตถประสงคของแผนงานหรอองคการ สารสนเทศทไดน ามาใชในการตดสนคณคาของผลผลตของโครงการ ทงในดานปรมาณและคณภาพเพอการตดสนใจวา ควรจะคงโครงการไว ปรบขยายหรอยกเลกโครงการ 4. แบงตามหลกยดในการประเมน ไดการประเมนเปน 2 ประเภท คอ 4.1 การประเมนทองวตถประสงค/เปาหมายของโครงการหรองานเปนเกณฑ (Goal Based Evaluation) เปนการประเมนทตดสนคณคาของโครงการจากการเปรยบเทยบผลของโครงการกบผลทคาดหวงตามวตถประสงคหรอเปาหมายของโครงการ 4.2 การประเมนทไมองวตถประสงค/เปาหมายของโครงการ (Goal-free Evaluation) เปนการประเมนทไมจ าเปนตองก าหนดเปาหมายหรอวตถประสงคของการประเมนใหสอดคลองกบเปาหมาย หรอวตถประสงคของโครงการ กลาวคอ การตดสนคณคาของโครงการควรเนนทการตคาของ

16

ผลทงหมดทเกดขน (Actual Outcomes) จากโครงการ ซงประกอบดวยการประเมนผลทคาดหวงตามเปาหมายหรอวตถประสงคของโครงการและผลทมไดคาดหวง

เรองท 7.1.4 รปแบบการประเมนโครงการ

1. ความหมายของรปแบบการประเมน

ค าวา “รปแบบ แบบจ าลอง ตวแบบหรอโมเดล” มาจากภาษาองกฤษวา model

หมายถง วธการถายทอดความคด ความเขาใจ ตลอดทงจนตนาการทมตอปรากฏการณหรอเรองราวใด ๆ

ใหปรากฏโดยใชการสอสารในลกษณะตาง ๆ เชน ภาพวาด ภาพเหมอน แผนภม แผนผงตอเนอง

หรอสมการทางคณตศาสตร เปนตน เพอใหสามารถเขาใจไดงาย และสามารถน าเสนอเรองราวหรอ

ประเดนตาง ๆ ไดอยางกระชบภายใตหลกการอยางเปนระบบ ดงนนรปแบบจงสามารถน าไปใชใน

ลกษณะตาง ๆ กนคอ (1) เปนแบบจ าลองในลกษณะเลยนแบบ (2) เปนตวแบบทใชเปนแบบอยาง

(3) เปนแผนภาพทแสดงความสมพนธระหวางสญลกษณและหลกการของระบบ และ (4) เปนแบบแผน

หรอแผนผงของการด าเนนงานอยางตอเนองดวยความสมพนธเชงระบบ (เยาวด รางชยกล วบลยศร.

2542 : 27) จากความหมายของรปแบบดงกลาวจะเหนวา รปแบบมลกษณะทส าคญคอ เปนตวแบบแทน

กรอบความคดซงมความสมพนธระหวางองคประกอบภายในอยางมระบบ สามารถถายทอดใหเปนแบบ

แผนตวอยางในการด าเนนงานได ซงน าเสนอในรปการบรรยาย เปนรปภาพ หรอเปนฟงกชนทาง

คณตศาสตร

รปแบบการประเมน(evaluation model) เกดขนเนองจากความพยายามของนกประเมนทมงน าเสนอแนวคด แนวทางในการประเมนโครงการ โดยหมายถง กรอบแนวคด วธการหรอแนวทางทเปนแบบแผนในการประเมนอยางเปนระบบ ซงแสดงใหเหนสงทควรประเมน ขนตอนหรอกระบวนการของการประเมนสงทมงประเมน (object) เชน นโยบาย แผนงาน โครงการหรอหลกสตรวา ควรพจารณาประเมนเรองอะไรบาง (what) ในขณะเดยวกนบางรปแบบอาจมการเสนอแนะดวยวา ในการประเมนแตละรายการหรอแตละเรองควรพจารณาหรอตรวจสอบอยางไร ซงเปนลกษณะของการเสนอแนะวธการ (how) หรอแนวทางในการประเมน รปแบบการประเมนจงเปรยบเสมอน “ไฟสองทางหรอตวชวยช” ใหนกประเมนไดแนวคด และมองเหนแนวทางในการด าเนนการประเมนโครงการทครอบคลม ชดเจนซงจะชวยใหไดสารสนเทศทเปนประโยชนตอการตดสนใจเกยวกบโครงการ

2. ประเภทของรปแบบการประเมนโครงการ นกวชาการดานการประเมนสวนใหญนยมจดกลมหรอประเภทของรปแบบการประเมนออกเปน 2-3 กลม (เยาวด รางชยกล วบลยศร. 2542: 64-64, สวมล ตรกานนท. 2543: 39; ส าราญ มแจง. 2544: 111-112; สมคด พรมจย. 2550: 50; สภมาส องศโชต. 2555: 6-7) ดงน

17

1. รปแบบการประเมนทเนนวตถประสงค (objective - based model) เปนรปแบบการประเมนทเนนการตรวจสอบวาผลทเกดขนจากโครงการเปนไปตามวตถประสงคของโครงการนนหรอไม ไดแก รปแบบการประเมนของไทเลอร (Ralph W. Tyler, 1943) ครอนบาค (Cronbach, 1973) และเครกแพททรก (Kirkpatrick, 1985) ตามแนวคดเกยวกบการประเมนของรปแบบทเนนวตถประสงค การประเมนเปนกระบวนการตรวจสอบผลทเกดขนเทยบกบวตถประสงคของโครงการ ดงนน นกประเมนจงมบทบาทส าคญในการตดสนคณคาของโครงการทมงประเมนโดยยดวตถประสงคของโครงการเปนหลก 2. รปแบบการประเมนทเนนการตดสนคณคา ( judgmental evaluation model) เปนรปแบบการประเมนทมจดมงหมายเพอรวบรวมสารสนเทศส าหรบก าหนดและวนจฉยคณคาของโครงการทมงประเมน ไดแก รปแบบการประเมนของสเตค (Stake, 1967) สครฟเวน (Scriven, 1967) และโพรวส (Provus, 1971) ตามแนวคดเกยวกบการประเมนของรปแบบทเนนการตดสนคณคา การประเมนเปนกระบวนการทนกประเมนตองตดสนคณคาของโครงการทมงประเมน บทบาททส าคญทสดของนกประเมนกคอ การตดสนคณคา ถานกประเมนไมไดมสวนในกระบวนการตดสนคณคาของโครงการทมงประเมน ถอวายงไมไดปฏบตหนาทอยางสมบรณ (Scriven, 1976, อางองใน ศรชย กาญจนวาส. 2552: 108) 3. รปแบบการประเมนทเนนการตดสนใจ (decision-oriented evaluation model) เปนรปแบบการประเมนทมจดมงหมายเพอจดหาสารสนเทศเกยวกบโครงการเพอชวยใหผบรหารหรอผมอ านาจในการตดสนใจเลอกทางเลอกตางๆ ไดอยางถกตองและมเหตผล ไดแก รปแบบการประเมนของเวลช (Welch, 1967) รปแบบประเมนซป (CIPP Model) ของสตฟเฟลบม (Stufflebeam, 1968) และรปแบบประเมนของอลคน (Alkin, 1967) รปแบบการประเมนของไทเลอรภาคขยาย และรปแบบการประเมนเชงระบบ ตามแนวคดเกยวกบการประเมนของรปแบบทเนนการตดสนใจ การประเมนเปนกระบวนการจดหาสารสนเทศส าหรบการตดสนใจของผบรหารหรอผมอ านาจในการตดสนใจเกยวกบโครงการทมงประเมน นกประเมนจงมบทบาทส าคญในการตอบสนองความตองการสารสนเทศของผบรหารทจะใชในการตดสนใจเกยวกบโครงการทมงประเมน โดยผบรหารเปนผก าหนดบรบทของการตดสนใจ และเกณฑการตดสนความส าเรจของโครงการ นกประเมนไมควรเขาไปมบทบาทในกระบวนการตดสนใจของผบรหาร เพราะจะท าใหเกดความล าเอยงในการประเมน นกประเมนจงควรมบทบาทเฉพาะการแสวงหาและเสนอสารสนเทศทเกยวของกบโครงการทมงประเมนเพอการตดสนใจของผบรหาร

18

3. แนวทางการเลอกใชรปแบบการประเมนโครงการ เกณฑหรอแนวทางการเลอกใชรปแบบการประเมนอาจพจารณาไดจากความสอดคลอง

ระหวางแนวคดของรปแบบการประเมนกบประเดนทตองการประเมนของโครงการ และวตถประสงคหรอเปาหมายของการประเมนวาตองการประเมนเพออะไร เปนการประเมนเพอตดสนคณคาของโครงการ หรอประเมนเพอสรปผลเปรยบเทยบกบวตถประสงคของโครงการ หรอประเมนเพอใหไดสารสนเทศทเปนประโยชนตอการตดสนใจเกยวกบโครงการของผบรหาร ซงศรชย กาญจนวาส (2552 : 128-129) ไดใหแนวคดในการเลอกใชรปแบบการประเมนโดยมสมมตฐานในการเลอกรปแบบ ดงน 1. รปแบบการประเมนท เนนการตดสนใจนาจะสนบสนนหลกการน าผลการประเมนไปใชประโยชนไดดกวารปแบบการประเมนทเนนการตดสนคณคา 2. รปแบบการประเมนทเนนการตดสนใจนาจะเหมาะสมส าหรบผบรหารหรอผใชผลการประเมนทมความสามารถในเชงวชาการสง เนองจากผใชผลการประเมนจะตองเปนผวนจฉยคณคาดวยตนเองอยางถกตองเสยกอนจงจะน าผลการประเมนไปใชอยางถกตอง 3. รปแบบการประเมนทเนนการตดสนคณคานนจะเหมาะส าหรบใชกบนกประเมนทมความสามารถในเชงวชาการสงและเปนผเชยวชาญ เพราะสามารถวนจฉยคณคาไดอยางถกตองกวาผใชผลการประเมน แตอาจมปญหาเรองการยอมรบและการน าผลการประเมนไปใชประโยชนจากผใชผลการประเมนหรอผบรหาร 4. สถานการณของการประเมนจะเปนตวก าหนดรปแบบการประเมนทเหมาะสม โดยจะตองพจารณาองคประกอบดานผใชผลการประเมน ผประเมน สงทตองการประเมนและสงแวดลอม การตดสนใจวารปแบบการประเมนทเลอกเหมาะสมหรอไมเพยงใด ควรพจารณาจากความตองการสารสนเทศของผประเมน วตถประสงคของการประเมน ชนดของการตดสนใจ ขอจ ากดของรปแบบ ขอจ ากดของการประเมน ขอจ ากดของเวลาและเงนลงทน ในการประเมนผประเมนอาจเลอกรปแบบทเหมาะสมกบสงทจะประเมนนนเพยงรปแบบเดยวหรออาจผสมผสานวธตางๆ เขาดวยกนก าหนดเปนแนวทางเฉพาะ (Tailored Mode) ส าหรบโครงการนน ๆ เอง เปรยบเสมอนชางตดเสอทตองเขาใจรปแบบพนฐานของเสอผา เมอจะตดเสอผาชดหนงอาจเลอกแบบมาตรฐานหนงมาตด หรอสามารถดดแปลงรปแบบพนฐานนนเปนเสอชดใหมทมเอกลกษณเฉพาะตวไดมากมายตามสถานการณทจะใชเสอผาชดนนๆ (ส. วาสนา ประวาลพฤกษ, 2544 : 204) ดงตวอยางตอไปน กรณตวอยางท 1 ศนยความเปนเลศทางวชาการ มหาวทยาลยราชภฏพระนคร จดโครงการพฒนาความเปนเลศทางการเรยนการสอน โดยจดอบรมเชงปฏบตการ 4 เรอง คอ (1) รวมพลงเรยนร...การจดหลกสตรและการเรยนรในระดบอดมศกษาดวยหวใจคร (2) สอและเทคโนโลยเพอสงเสรมการเรยนรในระดบอดมศกษา (3) การวดและประเมนผลการเรยนในระดบอดมศกษา และ (4) การวจยดานการเรยนการสอนในระดบอดมศกษา โดยมวตถประสงคเพอใหอาจารยมความร ความเขาใจและสามารถจดหลกสตร จดการเรยนร ประเมนผลการเรยน และด าเนนการวจยเพอพฒนาการเรยนการสอน

19

ได ผอ านวยการศนยความเปนเลศทางวชาการประสงคทจะใหประเมนวา อาจารยทเขาอบรมเชงปฏบตการมความร ความเขาใจและสามารถด าเนนการไดตามวตถประสงคของโครงการเพยงใด กรณนผประเมนควรเลอกใชรปแบบการประเมนทเนนวตถประสงค เพราะตองการทราบผลแตเพยงวา อาจารยทเขาอบรมเชงปฏบตการมความรความเขาใจและสามารถด าเนนการไดตามวตถประสงคของโครงการหรอไม ซงเปนการประเมนวาโครงการพฒนาความเปนเลศทางการเรยนการสอนดงกลาวบรรลตามวตถประสงคทก าหนดไวหรอไม กรณตวอยางท 2 ส านกงานเขตพนทการศกษาไดศกษาความตองการครเพอเปนขอมลในการจดท าโครงการพฒนาครในดานการวจยเพอพฒนาการเรยนร ควรใชรปแบบการประเมนโครงการแบบใด กรณนเปนการประเมนกอนทจะตดสนใจจดท าโครงการโดยเรมตงแตการประเมนความตองการจ าเปน (needs assessment) เพอเปนขอมลในการจดท าโครงการ และโครงการนเปนโครงการใหมจงควรมการก ากบตดตามอยางตอเนอง ตลอดการด าเนนงานโครงการ ตงแตกอนการด าเนน งานโครงการ ระหวางด าเนนงานโครงการ และหลงการด าเนนงานโครงการเสรจสนลงแลว รปแบบการประเมนโครงการทเหมาะสม จงควรใชรปแบบการประเมนเพอการตดสนใจ กรณตวอยางท 3 ส านกงานเลขาธการสภาการศกษาไดรบอนมตงบประมาณใหจดท าโครงการวจยเพอพฒนารปแบบการพฒนาครและผบรหารในโรงเรยนขนาดเลก โดยใชโรงเรยนเปนฐาน ในการพฒนา (School – Based Development) เปนเวลา 3 ป ส านกงานเลขาธการสภาการศกษาจะตองรายงานการด าเนนงานโครงการตามแผน รวมทงการใชจายเงนทกไตรมาส เปนการประเมนโครงการโดยใชรปแบบใด กรณนเปนการประเมนโครงการขณะทก าลงด าเนนการอย ซงส านกงานเลขาธการสภาการศกษาจะตองน าขอมลทไดจากการรายงานมาใชเพอการตดสนใจปรบแผนการด าเนนงานโครงการเพอใหบรรลผลในชวงเวลาทเหลออย จงควรใชรปแบบการประเมนเพอการตดสนใจ กรณตวอยางท 4 ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐานไดจดโครงการโรงเรยนมาตรฐานสากลโดย มวตถประสงคเพอการพฒนายกระดบโรงเรยนชนน าทมความพรอมสโรงเรยนดมมาตรฐานสากล การประเมนในกรณนควรใชรปแบบการประเมนทเนนการตดสนคณคาเพราะตองน าผลการด าเนนงานโครงการโรงเรยนมาตรฐานสากลไปเทยบกบมาตรฐานหนวยงานทเปนผประเมนใหการรบรองวาผานการรบรองมาตรฐานสากลหรอไม โรงเรยนใดยงไมถงมาตรฐานจะตองปรบปรงจนกวาจะไดมาตรฐานจงจะผานการรบรอง

20

4. รปแบบการประเมนทควรใชในการประเมนโครงการ ในการประเมนโครงการ นกประเมนสามารถเลอกหรอประยกตใชรปแบบการประเมนไดหลากหลายรปแบบ ในทนจะน าเสนอไวเพยง 7 รปแบบ ซงแตละรปแบบมรายละเอยดและแนวทางการประเมน ดงน 4.1 รปแบบการประเมนของไทเลอร ไทเลอร (Tyler) เปนนกประเมนทใหความสนใจและพฒนารปแบบการประเมนโครงการทางการศกษากอนคนอน ๆ นอกจากเขาจะเปนบคคลทมความส าคญทางดานการประเมนแลว ยงเปนผทใหแนวคดส าคญในการพฒนาหลกสตรอกดวย โดยไทเลอรไดใหความหมายของการประเมนวา เปนการเปรยบเทยบผลลพธ (outcomes) ทคาดหวงกบผลลพธทเกดขนจรง ซงเปนการเปรยบเทยบการปฏบตหรอพฤตกรรมทเกดขนจรงกบจดมงหมายทก าหนดไวลวงหนา จากนยามนชใหเหนวาไทเลอรไดยดเอาจดมงหมายของหลกสตรเปนหลกในการประเมน เพอตรวจสอบวาหลกสตรทจดท านน สามารถบรรลจดมงหมายทก าหนดไวมากนอยเพยงใด บางครงจงเรยกรปแบบการประเมนนวา รปแบบการประเมนทยดวตถประสงคหรอความส าเรจของเปาหมายเปนหลก (goal attainment or objective - based model) (ส.วาสนา ประวาลพฤกษ, 2544 : 99) 4.1.1 ขนตอนการประเมนตามรปแบบการประเมนของไทเลอร การประเมนโครงการตามรปแบบการประเมนของไทเลอร ฟทซแพททรค แซนเดอร และวอรเธน (Fitzpatrick, Sanders and Worthen, 2004 : 72) ไดสรปไว 7 ขนตอนดงน 1. ก าหนดเปาหมายหรอวตถประสงคของโครงการทางการศกษาไวกวางๆ 2. จ าแนกประเภทของเปาหมายหรอวตถประสงคของโครงการทางการศกษาไวใหชดเจน 3. ก าหนดจดประสงคเชงพฤตกรรมใหชดเจนวา เมอเสรจสนโครงการแลว ผเขารวมโครงการจะตองเกดพฤตกรรมอะไรบาง อาจจะเปนพฤตกรรมรายบคคลหรอรายกลมกได 4. ก าหนดสถานการณ ก าหนดและเลอกเนอหาส าคญ รวมทงวธการตางๆ ทจะท าใหผเขารวมโครงการไดแสดงพฤตกรรมทสอดคลองกบจดประสงคเชงพฤตกรรมทไดก าหนดไว 5. ประเมนโครงการ โดยเลอกและสรางเครองมอทจะใชในการวดพฤตกรรมตามทไดระบไวในจดประสงคเชงพฤตกรรมเพอใหไดขอมลทระบวา ไดมการบรรลจดประสงคเชงพฤตกรรมเพยงใด 6. เกบรวบรวมขอมลเกยวกบพฤตกรรมตามจดประสงคเชงพฤตกรรมของผเขารวมโครงการ 7. วเคราะหขอมลและเปรยบเทยบกบพฤตกรรมทไดก าหนดไวตามจดประสงคเพอพจารณาการบรรลจดประสงคเชงพฤตกรรมและวตถประสงคของโครงการ รปแบบการประเมนของไทเลอรตามขนตอนดงกลาว สรปไดดงภาพท 7.2

21

ภาพท 7.2 รปแบบการประเมนของไทเลอร ทมา : ปรบจาก ส.วาสนา ประวาลพฤกษ. (2544). หลกการและเทคนคการประเมนทางการศกษา. กรงเทพฯ : เดอะ มาสเตอร กรปแมเนจเมนท. หนา 102 4.1.2 การประยกตใชรปแบบการประเมนของไทเลอรเพอการประเมนโครงการ รปแบบการประเมนของไทเลอร เปนรปแบบทมงตรวจสอบหรอเปรยบเทยบผลลพธทคาดหวงกบผลลพธทเกดขนจรงจากการจดการเรยนรตามหลกสตรหรอการด าเนนงานโครงการ การประเมนตามรปแบบน จะชวยใหไดสารสนเทศซงเปนผลลพธทเกดขนจรงวาเปนไปตามวตถประสงคทตงไว หรอไม รปแบบการประเมนของไทเลอรจงเหมาะส าหรบการประเมนผลสรปรวม หลงการด าเนนโครงการสนสดลงแลววา ไดผลการด าเนนโครงการเปนไปตามวตถประสงคหรอไม ดงนนกอนการประเมนผลสรปรวมดงกลาว จงควรตรวจสอบความเปนไปไดของวตถประสงคของโครงการ ความนาเชอถอของวตถประสงคและตรวจสอบความสอดคลองระหวางวตถประสงคของโครงการกบวตถประสงคของแผนงาน วตถประสงคของแผนงานกบเปาหมายของนโยบาย ทงนเพอใหวตถประสงค

เปาหมาย

จดมงหมายเชงพฤตกรรม

ก าหนดสถานการณ/เลอกเนอหา

วธสอน/ วธการพฒนา

ประเมนโครงการ

บรรลวตถประสงค และหยด

If X2>X1? น าไปใชตอไป

ประเมนหลง (X2)

ปรบปรง

ประเมนกอน (X1)

ไมใช ใช

22

ของโครงการซงจะใชเปนเกณฑหรอสงเปรยบเทยบการบรรลวตถประสงคมความถกตอง สมบรณครบถวนและมคณคามากทสด โดยทวไปในการประเมนเปาหมายหรอวตถประสงคมวธด าเนนการ ดงน 1. ตรวจสอบคณคาของเปาหมายหรอวตถประสงคของโครงการแตละขอ โดยใหผเกยวของกบโครงการทมงประเมน และ/หรอผทรงคณวฒเปนผใหความคดเหน หรอวพากษเปาหมายหรอวตถประสงคของโครงการวามคณคาและสามารถวดผลส าเรจได หรอไม 2. ศกษาวเคราะหเนอหาสาระของเอกสาร หรอบนทกขอมลตางๆ ทเกยวของ เชน ค าบรรยาย รายงานการประชม จดหมายขาวตาง ๆ แผนการจดกจกรรมการเรยนการสอนหรอพฒนา เปนตน ผลการศกษาดงกลาวนจะชวยใหไดขอมลทสะทอนถงความขดแยงหรอสนบสนนคณคาของเปาหมายหรอวตถประสงคบางขอ เพอใหเกดความมนใจและไดทราบถงวธการทจะท าใหบรรลวตถประสงค จงควรตรวจสอบความเปนไปไดของการบรรลวตถประสงคของโครงการ โดยการศกษาน ารอง (a pilot study)ของโครงการกอน 4.2 รปแบบการประเมนภาคขยายของไทเลอร แนวคดการประเมนตามรปแบบเดมของไทเลอรเปนการประเมนทางการศกษาทยดวตถประสงคเชงพฤตกรรมเปนหลกโดยมการก าหนดเกณฑไวลวงหนา ซงเปนการประเมนผลสรปรวมเพอน าผลไปพฒนาโครงการอน ๆ ตอไป โดยมไดเนนถงบรบทอนทเกยวของกบโครงการ ในระยะตอมาแนวคดในการประเมนของไทเลอรเปลยนไป ในป ค.ศ.1986 ไทเลอรไดเขยนบทความเรอง แนวคดทเปลยนแปลงในการประเมนทางการศกษา มเนอหาทงหมด 10 บท รปแบบการประเมนเรมใหความสนใจกบสงตาง ๆ ทมอทธพลตอโครงการดวย เชน ความสามารถทางการเขยนของนกเรยน การประเมนการเรยนรโดยความรสก อกทงยงใหความส าคญกบสารสนเทศทางการประเมนทจะรายงานใหกบบคคลระดบตาง ๆ เปนตน เนอหาในบทท 5 เกยวของกบการประเมนโครงการ โดยเสนอใหมการประเมน 6 ประเดน คอ (1) การประเมนวตถประสงคโครงการ (2) การประเมนแผนการเรยนร (3) การประเมนเพอน าไปสการพฒนาโครงการ (4) การประเมนเพอน าโครงการไปสการปฏบต (5) การประเมนผลลพธของโครงการ และ (6) การก ากบโครงการอยางตอเนอง (สภมาส องสโชต. 2555 : 51-52) 4.2.1 สาระส าคญของการประเมน รปแบบการประเมนภาคขยายของไทเลอรหรอรปแบบการประเมนของไทเลอรใหม มสาระส าคญโดยสรปดงน (ปรบจาก สมหวง พธยานวฒน. 2553 : 130-143) 1) การประเมนวตถประสงคของโครงการ วตถประสงคของโครงการทางการศกษามจดเนนทตางกน การประเมนวตถประสงคจงมเกณฑทวไปในการประเมน ดงน เกณฑ 1 วตถประสงคของโครงการควรจะสอดคลองกบปรชญาการศกษาของสถานศกษา วตถประสงคทดควรเนนระดบความเขาใจการประยกตใช การวเคราะห การสงเคราะหใหมากขน เนนการสรางผเรยนใหมความสามารถเชงรก (active ability) ทสามารถแกปญหาไดมากกวาความสามารถเชงรบ (passive ability) ทไมสามารถแกปญหาได

23

เกณฑ 2 วตถประสงคของโครงการควรมความเหมาะสมและเกยวของกบเนอหาในรายวชานน ๆ เชน วตถประสงคของวชาคณตศาสตรควรก าหนดวตถประสงควา เพอใหผเรยนสามารถแกปญหาดวยกระบวนการทางคณตศาสตรได เกณฑ 3 วตถประสงคของโครงการทก าหนดไวควรเปนสงทผเรยนมโอกาสน าไปใชไดจรงในทางปฏบต และผเรยนควรมโอกาสฝกปฏบตในสงทเรยน เพอจะไดมทกษะในการน าไปใชในชวตประจ าวน เกณฑ 4 วตถประสงคของโครงการควรจะมความเหมาะสมในแงทเปนความตองการจ าเปน ความสนใจ และเหมาะกบพฒนาการของผเรยน ในกรณทเปนวตถประสงคส าคญแตผเรยนไมสนใจเรยนในวตถประสงคนนควรจะก าหนดวตถประสงคทจะเพมและเสรมสรางแรงจงใจในการเรยนเพอใหบรรลตามวตถประสงคทส าคญนนดวย ดงนนในการประเมนวตถประสงคของโครงการ จงควรตงค าถามในการประเมนเกยวกบเกณฑทง 4 ขอดงกลาวขางตน 2) การประเมนแผนการเรยนร สวนส าคญของแผนส าหรบโครงการทางการศกษาคอวธการและกระบวนการทจะชวยใหผเรยนไดเรยนรและแสดงพฤตกรรมทไดก าหนดไวในวตถประสงคของโครงการ ในการประเมนแผนการเรยนรจงควรรวบรวมสารสนเทศทส าคญ 3 ประการดงน 1) มการตรวจสอบหรอประเมนเชงวพากษเกยวกบประวตของโครงการทเคยท ามาแลว เพอใหไดสารสนเทศวา วธการใดมประสทธภาพ วธการใดไมมประสทธภาพ ซงจะชวยตดสนใจหลกเลยงวธการทลมเหลวในอดตและใชวธการทมประสทธภาพในโอกาสตอไป 2) ศกษางานวจยทเกยวของกบโครงการ เพอใหไดมโนทศนและขอสรปนยทวไปทจะน ามาใชในการวางแผนการเรยนรตามชนดของวตถประสงคทางการศกษาทแตกตางกนของรายวชาตาง ๆ 3) ควรตรวจสอบวาควรจะใชแผนการเรยนรทใหผเรยนเรยนรดวยตนเองโดยใชประสบการณและการทดลอง ซงควรมการตรวจสอบ เชน แรงจงใจของผเรยน ความชดเจนของวตถประสงคการเรยนร การเลอกงานหรอกจกรรมการเรยนรท เหมาะสม การใหรางวลและผลยอนกลบตามแนวคด ทฤษฎทางจตวทยา การถายโอนการเรยนร เปนตน 3) การประเมนเพอเสนอแนวทางในการพฒนาโครงการ เปนการประเมนเกยวกบสอและเครองมอทสรางขนเพอเปนเครองชวยในการเรยนร การพฒนาทกษะและความรใหมทครควรจะมในการวางแผนการเรยนการสอนทจดขน ค าถามในการประเมนมดงน 1) สอทจดขนมประสทธภาพหรอไม สามารถน าไปทดลองใชในกลมผเรยน และท าใหผเรยนเกดการเรยนรไดหรอไม 2) ค าแนะน า หรอค าชแจงในสอชวยใหผเรยนเขาใจทจะเกดการเรยนรไดดขนหรอไม 3) เปนสอทผเรยนสนใจและทาทายใหเกดการเรยนรหรอไม

24

4) มวธการและเครองมอทสามารถประเมนไดวาสงทผเรยนไดเรยนรจากสอนนเปนไปตามทวางแผนไวหรอไม 5) มการทดสอบวาอปกรณตาง ๆ เชน เครองฉายภาพขามศรษะ วทย โทรทศน วดทศน เครองคอมพวเตอรเปนตน อปกรณเหลานใชงานไดเหมาะสมกบขอบเขตทก าหนดไวในแผนการเรยนรและท าใหเกดการเรยนรไดหรอไม 6) ครและบคลากรทรบผดชอบโครงการไดรบการพฒนาทกษะใหมตามทก าหนดไวในโครงการหรอไม 7) ครไดประเมนตนเองในเรองความเขาใจ และทกษะทครควรจะมในการด าเนนการในโครงการใหมหรอไม 4) การประเมนการน าโครงการไปปฏบต ในโครงการทางการศกษาใหมมกมการเรยกรองใหก าหนดวตถประสงคใหมและแผนการเรยนรใหม การน าโครงการไปปฏบตจรงอาจมปญหาในดานการยอมรบจากผเกยวของ ดงนนในการประเมนการน าโครงการไปปฏบตจงควรด าเนนการดวยความรอบคอบอยางตรงไปตรงมาและยตธรรมโดยการวเคราะหแผนงานของโครงการอยางละเอยดแลวบงบอกถงคณลกษณะทจ าเปนของแผนทงหมด โดยเฉพาะอยางยงแผนทมครและนกเรยนเขามาเกยวของ แลวจดท าบญชสารสนเทศวาการน าโครงการไปปฏบตมคณสมบตใดท าไดตามแผน และคณสมบตใดทขาดหายไป การเกบขอมลอาจท าไดโดยการสงเกตในหองเรยน การพดคยกบครและผเรยน การสอบและการก าหนดงานใหท า 5) การประเมนผลลพธของโครงการ เปนการประเมนผลสมฤทธของผเรยนโดยเนนตามพฤตกรรมทก าหนดไวในโครงการ โดยประเมนทงผลทเกดการเรยนรโดยตรงและผลขางเคยง (side effects) อน ๆ ทงทางบวกและทางลบ ขอมลการประเมนผลขางเคยงอาจไดจากการสงเกตในชนเรยน การพดคยกบครและผปกครอง การทบทวนรายการทบนทกไว และจากการสงเกตผลงานของนกเรยนจากแฟมสะสมงาน 6) การก ากบโครงการอยางตอเนอง เมอน าโครงการใดโครงการหนงมาด าเนนการและไดผลตามทคาดหวงไวแลว อาจน าโครงการดงกลาวมาด าเนนซ าในรอบใหม ซงตองมการก ากบโครงการอยางตอเนอง เพราะโครงการอาจจะเบยงเบนไปจากเดมเมอเวลาเปลยนไป กระบวนการและผลลพธของโครงการกอาจจะเปลยนไปดวย การก ากบโครงการอยางตอเนองจะมประโยชนตอการปรบปรงประสทธภาพของการจดการศกษาใหดขน 4.2.2 การประยกตใชรปแบบการประเมนภาคขยายของไทเลอรเพอการประเมนโครงการ การประเมนตามรปแบบภาคขยายของไทเลอรควรท าการประเมนตงแตการเรมตนโครงการ เชน กระทรวงศกษาธการจดท าโครงการโรงเรยนด ศรต าบล โดยใชรปแบบการประเมนภาคขยายของ ไทเลอรหรอไทเลอรใหม ซงมล าดบขนตอนดงน

25

1) การประเมนวตถประสงคของโครงการ เปนการประเมนวาวตถประสงคของโครงการโรงเรยนด ศรต าบล สอดคลองกบนโยบายของรฐบาล ทศทางการปฏรปการศกษาในทศวรรษทสอง และสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการของประชาชนในต าบลหรอไม 2) การประเมนแผนการเรยนร เปนการตรวจสอบโครงการจดการศกษาเดมหรอสภาพการจดการศกษาของสถานศกษาในโครงการวามจดบกพรองอะไร และศกษางานวจยทเกยวของกบการจดการศกษาเพอน ามาก าหนดแผนการเรยนรของผเรยนตามโครงการใหม และควรวางแผนการจดกระบวนการเรยนรใหสอดคลองกบกจกรรมของโครงการโรงเรยนด ศรต าบลและทศทางการปฏรปการศกษาในทศวรรษทสอง 3) การประเมนเพอน าไปสการพฒนาโครงการ เปนการประเมนสอและเครองมอวาจะชวยใหผเรยนเกดการเรยนรตามวตถประสงคและจดเนนของการพฒนาคณลกษณะของผเรยนตามโครงการหรอไม กบทงตรวจสอบวามการจดอบรมครใหมความรความเขาใจ เหนความส าคญของการจดการเรยนการสอนตามจดเนนของโครงการใหมหรอไม และครสามารถใชสอและเครองมอตาง ๆ ในการจดการเรยนการสอนไดดเพยงใด 4) การประเมนการน าโครงการไปปฏบต เปนการประเมนวาการบรหารจดการศกษาและการจดการเรยนการสอนตามโครงการโรงเรยนด ศรต าบลมสงใดทท าไดตามแผนทก าหนดไว และสงใดทไมไดท า มปญหาและอปสรรคอะไรบาง 5) การประเมนผลลพธของโครงการ เปนการประเมนผลสมฤทธของผเรยนวาสงกวาเดมกอนทโรงเรยนจะเขารวมโครงการโรงเรยนด ศรต าบลหรอไม และประเมนผลขางเคยงทเกดขนจากการเขารวมโครงการโรงเรยนด ศรต าบลดวย 6) การก ากบโครงการอยางตอเนอง หลงจากการทดลองน าโครงการโรงเรยนด ศรต าบลสการปฏบตและประเมนผลไปแลว 1 ป ในปตอ ๆ ไปกตองมการก ากบโครงการอยางตอเนองเพอปองกนการเบยงเบนทศทางและแนวด าเนนโครงการ 4.3 รปแบบการประเมนของครอนบาค ครอนบาค (Cronbach, 1963) ไดเสนอแนวคดการประเมนซงเรยกวา การประเมนยทธศาสตรของการตดสนใจ การประเมนตามแนวคดของครอนบาค คอการรวบรวมขอมลและใชสารสนเทศเพอการตดสนใจเกยวกบโครงการทางการศกษา โดยทโครงการทางการศกษาจะมขอบเขตครอบคลมถงกจกรรมตางๆ ทางการศกษา ซงอาจจะเปนสอการเรยนการสอน กจกรรมการเรยนการสอน หลกสตรหรอประสบการณการเรยนทสถานศกษาจดใหกบผเรยน การประเมนจะเกยวของกบการตดสนใจหลายเรองดวยกน ซงจ าเปนตองอาศยขอมลหลายๆ ดาน การประเมนจงประกอบดวยขนตอนตางๆ หลายขนตอน และใชเทคนควธทแตกตางกน ไมมการประเมนแบบใดแบบหนงทจะน าไปใชไดในทกสถานการณหรอทกเหตการณ เชน กรณการประเมนหลกสตร หรอการประเมนโครงการใดโครงการ

26

หนงจงไมควรใชการสอบวดผลการเรยนของผเรยนหรอเขารบการฝกอบรมแตเพยงอยางเดยว แตควรจะใชเทคนควธและเครองมอวดหลายชนด 4.3.1 จดมงหมายของการประเมน ครอนบาคไดก าหนดจดมงหมายของการประเมนไว 3 ประการคอ (Worthen and Sanders, 1973 : 44) 1) เพอการปรบปรงรายวชา (course improvement) โดยการตดสนวาสอการเรยนการสอนอะไรหรอวธการสอนใดทใหผลเปนทนาพอใจ และมสงใดทจะตองปรบปรงแกไข 2) เพอตดสนเกยวกบตวบคคล (decision about individual) โดยการส ารวจความตองการของผเรยนเพอการวางแผนการสอน พจารณาคณลกษณะของผเรยนเพอการคดเลอก และการจดกลม และการหาขอมลเกยวกบความกาวหนาและขอบกพรองเกยวกบการเรยนรของผเรยน 3) เพอตดสนเกยวกบระบบและวธการบรหาร (administrative regulation) โดยการพจารณาวาระบบการบรหารของสถานศกษาทเปนอยนนด หรอไม อยางไร ครแตละคนมคณภาพ หรอประสทธภาพเพยงใด ส าหรบการประเมนโครงการเกยวกบการเรยนการสอนนน ครอนบาคเหนวา ควรท าการทดสอบทงวตถประสงคทก าหนดไวและผลกระทบอน (side effects) ของโครงการนน จงเรยกรปแบบการประเมนของครอนบาควา รปแบบการประเมนวตถประสงคและผลกระทบดวย (goal and side effects attainment model) 4.3.2 วธการประเมน ครอนบาคไดเสนอใหท าการประเมน 4 ดานคอ (Worthen and Sanders, 1973 : 43-49 ; ส.วาสนา ประวาลพฤกษ. 2544 : 122-123) 1) การศกษากระบวนการ (process studies) เปนการศกษา หรอประเมนเหตการณตาง ๆ ทเกดขนในระหวางการเรยนการสอนในชนเรยน เพอปรบปรงหลกสตรและพฒนาโปรแกรมการเรยนการสอน วธการด าเนนการโดยการเกบขอมลจากเหตการณทเกดขนในช นเรยน ซงมงเนนการประเมนความกาวหนาของการใชหลกสตร หรอความกาวหนาของโครงการขณะทก าลงด าเนนการอย 2) การวดความสามารถทวไป (proficiency measures) เปนการประเมนความสามารถของนกเรยนโดยใชแบบทดสอบมาตรฐาน ครอนบาคใหความส าคญกบคะแนนรายขอมากกวาคะแนนรวม เพราะคะแนนรวมจะบอกถงความส าเรจหรอความลมเหลวของหลกสตรหรอโครงการ แตไมใหสารสนเทศทจะน าไปใชในการปรบปรงหลกสตรหรอโครงการ การวดความสามารถควรวดทกดาน ไมควรจ ากดอยเฉพาะวตถประสงคเทานน แตอาจจะวดสงอนทอยนอกเหนอจากหลกสตรหรอโครงการไดถาหากประสงคทจะวด 3) การวดเจตคต (attitude measures) เจตคตเปนผลสวนหนงของการจดกจกรรมการเรยนการสอนหรอกจกรรมของโครงการ ซงถอวาเปนสงส าคญ นกเรยนหรอผเขารวม

27

โครงการทมเจตคตทดตอสงใดกจะมความสนใจและอยากท าสงนน ๆ การวดเจตคตสามารถท าไดหลายวธ เชน การสมภาษณ และการใชแบบสอบถาม ผลของแบบสอบถามควรดรายเฉลยของกลมทตอบแทนทจะดผลรายละเอยดของแตละบคคล 4) การตดตามผล (follow-up studies) เปนการประเมนคณภาพของหลกสตรหรอโครงการ โดยดผลทเกดขนในภาพรวมวาผส าเรจการศกษาตามหลกสตรหรอโครงการไปแลวนนสามารถน าความรไปใชประโยชนไดเพยงใด ซงตองใชเวลาในการตดตามและรอคอยผลการศกษาตดตามผลนมประโยชนตอการปรบปรงหลกสตรและรายวชาทเรยนหรอโครงการไดนอย เพราะมกไมทนการ และไมทราบวาจะตองปรบปรงหลกสตรหรอรายวชาหรอโครงการในสวนใดบาง แตจะมประโยชนตอการวางแผนหลกสตรหรอโครงการใหมตอไป 4.3.3 การประยกตใชรปแบบการประเมนของครอนบาคเพอการประเมนโครงการ การน ารปแบบการประเมนของครอนบาคมาประยกตใชในการประเมนโครงการจะชวยใหไดสารสนเทศเพอใชในการปรบปรงการด าเนนโครงการวา กจกรรมสวนใดจ าเปนตองปรบปรงแกไข สารสนเทศจะเปนประโยชนตอการตดสนใจของผเกยวของกบโครงการ รวมทงไดสารสนเทศเกยวกบระบบการบรหารจดการโครงการและองคการดวยซงมแนวทางด าเนนการดงน 1) การประเมนจะชวยใหไดสารสนเทศเพอการตดสนใจเกยวกบโครงการทางการศกษาทมขอบเขตไดหลายเรองจงสามารถประยกตใชในการประเมนเพอปรบปรง พฒนาทงหลกสตร การเรยนการสอน โครงการฝกอบรมและโครงการทางการศกษาตาง ๆ 2) จดมงหมายของการประเมนอาจเลอกก าหนดไดวา เพอมงปรบปรงรายวชา โครงการฝกอบรม การวางแผนสงเสรมและพฒนาผเรยน หรอผเขารบการฝกอบรม รวมทงการปรบระบบการบรหารจดการโครงการและองคการ 3) ด าเนนการประเมนโครงการในขณะทโครงการก าลงด าเนนการอย โดยศกษาความกาวหนาของโครงการและศกษาปญหาอปสรรคของการด าเนนโครงการ แลวใชสารสนเทศจากผลการประเมนเพอการตดสนใจปรบปรงแกไขปญหาในการด าเนนโครงการ 4) ใหความส าคญกบเจตคตของบคคลทเกยวของกบโครงการ จงควรประเมนเจตคตของผทรบผลโดยตรงจากโครงการและผเกยวของกบโครงการนน ๆ เพราะเจตคตทดของบคคลจะสงผลตอพฤตกรรมของบคคล ทงในเรองความสนใจ ความตงใจ ความเตมใจทจะปฏบตหรอใหความรวมมอตอการด าเนนงานตาง ๆ 5) ควรด าเนนการประเมนทงตามวตถประสงคของโครงการและผลกระทบอนทเกดนอกเหนอจากวตถประสงคของโครงการ 4.4 รปแบบการประเมนของเครกแพททรก เครกแพททรก ( Kirkpatrick, 1998) เปนผน าเสนอแนวคดและรปแบบการประเมนหลกสตรฝกอบรม โดยไดอธบายแนวคดเกยวการประเมนหลกสตรฝกอบรม 4 ระดบ ซงตามทศนะของ

28

เครกแพททรกเหนวา การฝกอบรมทเนนในลกษณะของหลกสตรและโครงการฝกอบรมนนจะชวยใหผผานการอบรมมความรเพมขน มการปรบปรงทกษะการท างานดขน และมการเปลยนแปลงเจตคตตอการท างาน ท าใหเกดการปรบปรงการท างานในปจจบนหรอพฒนางานในอนาคต การฝกอบรมจงเปนการชวยเหลอบคลากรใหสามารถปฏบตงานไดอยางมประสทธภาพ ในการฝกอบรมใด ๆ ควรจะจดใหมการประเมนผลการฝกอบรมซงถอเปนสงจ าเปนทจะชวยใหรวาการจดหลกสตรหรอโครงการฝกอบรมมประสทธผลเพยงใด 4.4.1 แนวทางในการประเมน เครกแพททรก (Kirkpatrick, 1998 : 19) ไดเสนอรปแบบการประเมนประสทธผลของการฝกอบรม โดยแบงการประเมนออกเปน 4 ระดบ ดงน 1) การประเมนปฏกรยา (reaction evaluation) เปนการตรวจสอบความรสกหรอความพงพอใจของผเรยนหรอผเขาอบรมตอหลกสตรการฝกอบรม โดยมวตถประสงคเพอตองการทราบวา ผเรยนหรอผเขาอบรมมความรสกอยางไรตอการฝกอบรม มความพงพอใจตอการฝกอบรมหรอไม เพยงใด เชน ความพงพอใจตอหลกสตร เนอหา กจกรรม และวธการฝกอบรม รวมทงความร ความสามารถ และเทคนคการถายทอดของวทยากรตรงตามความตองการหรอท าใหผเขาอบรมมความพงพอใจ หรอไม เพยงใด 2) การประเมนผลการเรยนร (learning evaluation) เปนการตรวจสอบผลการเรยนรทไดจากหลกสตรการฝกอบรม โดยควรตรวจสอบใหครอบคลมทงดานความร (knowledge) ทกษะ (skills) และเจตคต (attitude) ตามแนวคดของเครกแพททรก เขาเชอวาในการฝกอบรมสามารถทจะสอนหรอพฒนาบคคลใหมความร เกดทกษะและเปลยนแปลงเจตคตได จงตองมการประเมนผลการเรยนร โดยมวตถประสงคเพอตองการทราบวา ผเขาอบรมไดรบความร ไดปรบปรงและพฒนาทกษะอะไรบาง และมเจตคตตอการท างานทเปลยนแปลงไปจากเดมหรอไม เพยงใด ทงนเพราะวาถาบคคลมการเรยนรนอยหรอไมมการเรยนร กจะพบวาไมมการเปลยนแปลงพฤตกรรม ความร ทกษะและเจตคตจงเปนองคประกอบพนฐานส าคญทจะชวยใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมการท างานของผเขาอบรมในโอกาสตอไป 3) การประเมนพฤตกรรม (behavior evaluation) เปนการตรวจสอบวาผเรยนหรอผผานการอบรมไดปรบเปลยนพฤตกรรมการท างานเปนไปตามความคาดหวงของหลกสตรหรอโครงการหรอไม โดยมวตถประสงคเพอตองการทราบวา เมอไดรบการฝกอบรมไปแลว ผเขาอบรมไดมการเปลยนแปลงพฤตกรรมการท างานไปในทศทางทพงประสงคหรอไม อยางไร วธการประเมนอาจตดตามประเมนโดยใชแบบสอบถามไปยงหนวยงานของผเขาอบรมโดยสอบถามจากหวหนา เพอนรวมงาน และหรอผเขาอบรม ขอมลทไดจะนาเชอถอมากนอยเพยงใดขนอยกบผใหขอมลวา ใหขอมลตรงกบสภาพความเปนจรงหรอไม ดงนนเพอใหไดขอมลทนาเชอถอมากขนในบางกรณจงออกแบบวธการเกบรวบรวมขอมลเพมขนโดยการออกไปตดตามเยยมชมการปฏบตงานในสถานทท างานจรง

29

4) การประเมนผลลพธทเกดขนตอองคกร (results evaluation) เปนการตรวจสอบวา ผลจากการอบรมไดเกดผลดหรอผลกระทบตอสถานศกษาหรอองคกรในลกษณะใดบาง เครกแพททรกจงเสนอใหมการประเมน ระดบทสคอ การประเมนผลลพธทเกดขนตอองคกร โดยมวตถประสงคเพอตองการทราบวา ในทสดแลวการฝกอบรมไดกอใหเกดผลดตอองคกรอยางไรบาง ซงนบเปนการประเมนผลทมความส าคญมากและยากทสดเพราะในความเปนจรงนนอาจมตวแปรอนๆอกมากมายนอกเหนอการฝกอบรมทมผลกระทบตอองคกรและตวแปรเหลานนบางทกยากตอการควบคม ดงนนผลลพธตาง ๆ ทเกดตอองคกรจงสรปไดยากวา เปนผลมาจากหลกสตรหรอโครงการฝกอบรมโดยตรง แตถาสามารถออกแบบการฝกอบรมทควบคมตวแปรแทรกซอนไดเปนอยางดและสามารถเกบรวบรวมขอมลไดอยางนาเชอถอวา พฤตกรรมการท างานของบคลากรทเปลยนแปลงไปหรอผลทเกดขนตอองคกรนนเปนผลมาจากการจดหลกสตรหรอโครงการฝกอบรมโดยตรง กแสดงวาหลกสตรหรอโครงการฝกอบรมนนกอใหเกดผลลพธทดตอองคกร จากรปแบบการประเมนของเครกแพททรก จะตองประเมนใน 4 ระดบ ตามชวงระยะเวลาของการด าเนนการฝกอบรม กลาวคอ ในระหวางด าเนนการฝกอบรมจะมการประเมนปฏกรยา และประเมนผลการเรยนร หลงเสรจสนการฝกอบรมจงประเมนพฤตกรรมการท างานและประเมนผลลพธทเกดขนตอองคกร 4.4.2 การประยกตใชรปแบบการประเมนของเครกแพททรกเพอการประเมนโครงการ การประเมนตามแนวคดของเครกแพททรกเปนรปแบบการประเมนประสทธผลของโครงการฝกอบรม ดงนนโครงการฝกอบรมหรอโครงการพฒนาบคลากรสามารถทจะประยกตใชรปแบบการประเมนนไดเพอตรวจสอบวา โครงการฝกอบรมหรอพฒนาบคลากรเหลานนมประสทธผลทชวยใหเกดผลตามวตถประสงคของโครงการหรอไม ซงโดยทวไปโครงการฝกอบรมแตละโครงการจะมการก าหนดวตถประสงคของโครงการไววา ในการจดฝกอบรมนนตองการใหเกดผลตอผเขาอบรมในเรองอะไรบาง ซงระดบของวตถประสงคของโครงการมกจะก าหนดไวเปนระดบความรความเขาใจ ทกษะหรอเจตคต แตตามแนวคดรปแบบการประเมนของเครกแพททรกก าหนดใหประเมนผลการฝกอบรมใน 4 ระดบ คอ การประเมนปฏกรยา การประเมนผลการเรยนร การประเมนพฤตกรรมการท างาน และการประเมนผลลพธทเกดขนตอองคกร การประยกตใชรปแบบการประเมนของเครกแพททรก มแนวทางดงน 1) ศกษาวเคราะหเปาหมายและวตถประสงคของโครงการเพอตดสนใจออกแบบ หรอก าหนดวตถประสงคของการประเมนใหครอบคลมชดเจน ซงผประเมนอาจประยกตใชรปแบบการประเมนของเครกแพททรกเปน 2 ระดบ คอ เพอประเมนปฏกรยาตอโครงการและเพอประเมนการเรยนร หรออาจก าหนดเปน 3 ระดบเพมขนอก คอ การประเมนพฤตกรรมหลงจากผเขาอบรมกลบไปปฏบตงานแลว และหากสามารถท าไดกอาจก าหนดการประเมนในระดบ 4 คอ การประเมนผลลพธทเกดขนตอองคกร 2) ก าหนดขอบขายหรอประเดนการประเมนในแตละระดบใหชดเจน โดยการศกษาวเคราะหโครงการฝกอบรมและอาจสอบถามขอมลจากผบรหารโครงการหรอผตองการใชผลการประเมน

30

วา ตองการไดสารสนเทศการประเมนเรองอะไรบาง ระดบใดบาง เชน การประเมนปฏกรยา ประเดนการประเมนอาจประกอบดวย เนอหา วธการ หรอกจกรรมการฝกอบรม ความสามารถของวทยากร เปนตน ประเดนการประเมนการเรยนร อาจประกอบดวย ความร ทกษะ เจตคต เปนตน ส าหรบการประเมนพฤตกรรมการปฏบตงาน ประเดนการประเมนอาจประกอบดวย การน าความรไปใชปฏบตงาน มพฤตกรรมการท างานทรบผดชอบมากขน มความมงมนพยายามมากขน เปนตน สวนประเดนการประเมนผลลพธทเกดขนตอองคกร อาจประกอบดวย ผลผลตทได คณภาพการใหบรการ การไดรบการยอมรบ ศรทธาจากผรบบรการ ผลก าไร หรอความกาวหนาขององคกร เปนตน 3) วางแผนการประเมนใหครอบคลมการประเมน ใหครอบคลมทกระดบทมงประเมน ซงตามรปแบบการประเมนของเครกแพททรกจะมการประเมน 2 ชวงระยะเวลาคอ การประเมนระหวางการฝกอบรม และการประเมนหลงสนสดโครงการฝกอบรม การประเมนระหวางการฝกอบรมจะประเมนทนทเมอการฝกอบรมสนสดลง โดยมการประเมนปฏกรยาและประเมนผลการเรยนร ส าหรบการประเมนหลงสนสดโครงการฝกอบรม เปนลกษณะของการตดตามประเมนผล เมอผเขาอบรมกลบไปปฏบตงานทหนวยงานแลว ซงตองเวนระยะเวลาใหผเขารบอบรมไดปฏบตงานโดยแนใจวา ไดมการน าความรทไดจากการฝกอบรมไปใช หรอมพฤตกรรมการท างานทเปลยนแปลงไปจากเดมแลว จงควรตดตามไปประเมนพฤตกรรมการท างานและประเมนผลลพธทเกดขนตอองคกร ซงอาจจะตองมการประเมนเปนระยะ ๆ หลายชวงเวลา 4) ออกแบบการประเมนใหมความเหมาะสม โดยเฉพาะการออกแบบการวดตวแปรทมงประเมนวาจะวดความร ทกษะหรอเจตคต นกประเมนตองวเคราะหวตถประสงคของโครงการใหทราบแนชดวา ตองการใหเกดผลทคาดหวงอะไร ไมจ าเปนตองวดทง 3 ดาน อาจวดเพยงดานใดดานหนงกได ส าหรบเครองมอวดกตองตดสนใจเลอกใชใหเหมาะสมกบกลมผเขาอบรมดวยวา ควรจะใชแบบทดสอบหรอแบบประเมนตนเอง หรอการประเมนจากชนงาน กรณการออกแบบกลมตวอยางหรอผใหขอมลตองพจารณาใหรอบคอบวา นอกจากผเขาอบรมแลวบคคลใดสามารถใหขอมลตรงตามทผประเมนตองการ เชน การประเมนพฤตกรรมการท างานหลงการฝกอบรม การเลอกผใหขอมลเฉพาะผเขาอบรมอาจจะไมเหมาะสม เพยงพอหรอมความนาเชอถอทจะตอบค าถามวา หลงจากฝกอบรมแลว ผเขาอบรมมพฤตกรรมการท างานเปลยนแปลงไปหรอไม อยางไรบาง ควรใชกลมของผบงคบบญชาหรอเพอนรวมงานเปนผใหขอมลดวยจงจะท าใหไดขอมลทนาเชอถอมากขน 5) การประยกตใชรปแบบการประเมนของเครกแพททรกเพอประเมนโครงการสาธารณะ โดยทวไปโครงการฝกอบรมสามารถน าแนวคดนมาใชได โดยเรมตงแตการส ารวจความตองการจ าเปนของประชาชนกอน เชน ความตองการดานสขภาพอนามย ความปลอดภย เปนตน การประเมนปฏกรยาโดยประเมนความรสก หรอความพงพอใจของประชาชนตอโครงการเปนระยะ ๆ เ พอปรบกระบวนการด าเนนโครงการใหสอดคลองกบความตองการของประชาชน เชน การประเมนโครงการโรงเรยนดประจ าต าบล โครงการอาหารเสรม (นม) โรงเรยน ควรมการประเมนปฏกรยาของประชาชนตอโครงการเปนระยะ ๆ เพอปรบปรงพฒนาการด าเนนโครงการใหตอบสนองตามความตองการของ

31

ประชาชน ส าหรบการประเมนการเรยนรนนควรมงประเมนวาประชาชนและหนวยงานทเกยวของมความรความเขาใจและตระหนกในคณคาของโครงการดงกลาวหรอไมเพยงใด สวนการประเมนพฤตกรรมนนเปนการประเมนการปฏบตตามโครงการของบคคลและหนวยงานทเกยวของ เชน โครงการโรงเรยนดประจ าต าบล ผบรหารสถานศกษา คร และส านกงานเขตพนทการศกษามการปรบบทบาทและวธการท างานสอดคลองตามแนวทางของโครงการหรอไม เพยงไร เปนตน กรณการประเมนผลลพธทเกดขนตอองคกรนน เปนการประเมนผลกระทบทเกดขนตอประชาชนหรอองคกรหลงจากด าเนนโครงการไประยะหนงแลว เชน โครงการอาหารเสรม (นม) โรงเรยน อาจประเมนภาวะสขภาพของนกเรยน ความพงพอใจของผปกครองตอโครงการ ความรวมมอของชมชนหรอความผกพนตอโรงเรยน เปนตน 4.5 รปแบบการประเมนของสครพเวน สครพเวน (Scriven, 1967) เปนนกคด นกปรชญาทส าคญคนหนงของวงการประเมนทใหความส าคญกบการตดสนคณคา (value judgment) ซงไดเสนอแนวความคดวาสงทนกประเมนตองท า คอ ใหขอสรปเชงประเมน (evaluation conclusion) และนกประเมนตองมบทบาท 3 ประการ คอ การเปนผตดสนคณคา การเปนผอ านวยความสะดวกในการท าการประเมน และการมสวนรวมในการพฒนาโครงการ (ส.วาสนา ประวาลพฤกษ. 2544 : 140) 4.5.1 จดเนนของการประเมน สครพเวน ใหความหมายของการประเมนวา การประเมนคอ กระบวนการตดสนคณคา หรอคณประโยชนของสงทมงประเมน โดยมจดเนนการประเมนหลก 4 ลกษณะคอ (Stufflebeam and Shinkfield, 2007 : 372-374) 1) การประเมนความกาวหนา (formative evaluation) เปนการประเมนทอยระหวางการด าเนนงานโครงการจะมบทบาทของการตดสนคณคาของกระบวนการด าเนนงานโครงการ เพอเสนอสารสนเทศเกยวกบความกาวหนาของการด าเนนโครงการ และเพอเปนแนวทางไปสการปรบปรงเปลยนแปลงการด าเนนโครงการใหมความเหมาะสมมากขน 2) การประเมนผลสรปรวม (summative evaluation) เปนการประเมนสรปผลของโครงการ ซงจะประเมนเมอสนสดการด าเนนโครงการแลว จะมบทบาทของการตดสนคณคาของผลทไดรบจากโครงการเพอเสนอสารสนเทศเกยวกบคณคาของโครงการและหาจดเดนหรอจดบกพรองของโครงการ เพอเปนแนวทางสการตดสนใจการด าเนนโครงการในรอบตอไปหรอยต ปรบเปลยน หรอพฒนาโครงการใหมความเหมาะสมมากขน 3) การประเมนคณคาภายใน (intrinsic evaluation) เปนการประเมนคณคาของสงตาง ๆ ภายในตวโครงการ ยกเวนผลผลตหรอผลกระทบของโครงการ เชน การประเมนจดมงหมาย เปาหมาย เนอหา กระบวนการและกจกรรมของโครงการ คณภาพของเครองมอตลอดจนเจตคต ของบคคลทเกยวของ รวมทงการประเมนเอกสารทเกยวของกบโครงการ เปนตน

32

4) การประเมนผลส าเรจ (pay-off evaluation) เปนการประเมนผลทเกดขนกบกลมเปาหมาย หรอผรบผลจากโครงการหลงจากการด าเนนโครงการแลว เปนการตดสนคณคาของโครงการโดยองเกณฑภายนอก เชน การประเมนผลทเกดจากการสอนของครทมตอนกเรยน หรอผลทเกดขนกบคร ผลทเกดขนกบสถานศกษา ผลทเกดขนกบผปกครอง เปนตน นอกจากนสคพเวน ยงไดเสนอแนวคดเกยวกบการประเมนผลทเกดขนทงหมด อนเนองมาจากโครงการ (all relevant effect) ซงเปนผลทเกดขนทงทไดคาดหวงจะใหเกดและผลทมไดคาดหวงไว ทงนเปนผลทเกดขนจรง ๆ จากการด าเนนโครงการซงอาจเปนผลในทางทด พงปรารถนาและไมดทไมพงปรารถนากได การประเมนโครงการในลกษณะดงกลาวนเรยกวา การประเมนท ไมองเฉพาะวตถประสงค (goal-free evaluation) ดงนนในการประเมนโครงการตามแนวคดของสครพเวน นอกจากจะตองประเมนผลทเกดขนตามวตถประสงคแลวจะตองประเมนผลทเกดขนทไมไดก าหนดไวในวตถประสงคของโครงการอกดวย 4.5.3 การประยกตใชรปแบบการประเมนของสครพเวนเพอการประเมนโครงการ รปแบบการประเมนของสครฟเวนเปนการประเมนเพอตดสนคณคาของสงทมงประเมน มจดเดนทแตกตางจากรปแบบการประเมนอนคอ เนนการประเมนความกาวหนาและการประเมนผลสรปรวม นอกจากนนยงเสนอใหพจารณาวา ประสทธผลของโครงการไมควรพจารณาเฉพาะผลทเกดตามวตถประสงคของโครงการเทานน แตควรพจารณาผลทเกดขนจรงทงหมด ซงประกอบดวยผลตามทคาดหมายและผลขางเคยงทงผลทางบวกและผลทางลบ ดงนนการประเมนโครงการตามรปแบบของสครฟเวนจงเปนการประเมนเพอตดสนคณคาของโครงการ จงควรมการหาความตองการจ าเปนของผทไดรบผลของโครงการเพอใชเปนเกณฑในการตดสนคณคาของโครงการ ควรมการประเมนความกาวหนาในระหวางด าเนนโครงการเพอปรบปรงพฒนาการด าเนนงานใหบรรลตามเปาหมายทก าหนดและการประเมนผลสรปรวมโดยพจารณาประสทธผลทงหมดของโครงการทงประสทธผลตามทคาดหมายและผลขางเคยง 4.6 รปแบบการประเมนของสเตค สเตค (Stake, 1967; cited in Popham, 1975 : 31) ไดเสนอแนวคดในการประเมนหลกสตรหรอโครงการในรปแบบการประเมนความสอดคลองระหวางสงทคาดหวงกบสงทเกดขนจรง โดยใหความหมายของการประเมนไววา เปนการบรรยาย และตดสนคณคาของหลกสตรหรอโครงการทางการศกษา ซงจ าเปนตองมขอมล 2 ประเภท คอขอมลทเกยวกบการบรรยาย และขอมลทเกยวกบการตดสน ซงมรายละเอยด ดงน 4.6.1 ขอมลทเกยวกบการบรรยาย ประกอบดวยขอมล 2 ประเภท คอ 1) ขอมลทเกยวกบสภาพทคาดหวงหรอเปาหมาย เปนสวนทกลาวถงความคาดหวงหรอความตองการของโครงการวาตองการใหเกดอะไรขนบาง โดยแบงออกเปน 3 ดาน คอ

33

1.1) การคาดหวงเกยวกบสงทมมากอน เปนการประเมนสงทมอยกอนทจะมการด าเนนโครงการ การใชหลกสตรหรอกอนการเรยนการสอน เชน ลกษณะของผเรยน ลกษณะของผสอน ลกษณะเนอหา อปกรณ อาคาร สถานท การจดระบบบรหาร เปนตน 1.2) การคาดหวงเกยวกบกระบวนการหรอการปฏบต เปนการประเมนปฏสมพนธระหวางผเรยนกบผสอน ผเรยนกบผเรยน เปนตน 1.3) การคาดหวงเกยวกบผลลพธทจะเกดขน เปนการประเมนความสามารถดานตางๆของผเรยน เชน ผลสมฤทธทางการเรยน เจตคต ผลทมตอผบรหาร ครและสถาบน เปนตน 2) ขอมลเกยวกบสภาพทเปนจรง การเกบรวมรวมขอมลกจะตองเกบรวม 3 ดานเชนเดยวกบสภาพทคาดหวงคอ สงทเกดขนจรงในดานสงทมมากอน ดานกระบวนการหรอการปฏบตและดานผลลพธ การบรรยายขอมลสงทประเมนระหวางสภาพทคาดหวงและสภาพทเปนจรง สรปความสมพนธไดดงภาพท 7.3 ภาพท 7.3 การบรรยายสงทประเมนตามรปแบบการประเมนของสเตค ทมา : Worthen B.R. and Sanders, J.R. (1973). Educational evaluation: Theory and Practice. CA: Wadsworth. p. 118 4.6.2 ขอมลเกยวกบการตดสนใจ เนองจากการวเคราะหความสอดคลองระหวางสภาพทคาดหวงกบสภาพทเปนจรงนน มไดบงบอกถงความนาเชอถอและความตรง เพยงแตท าใหเราทราบวาสงทเกดขนจรงหรอไม

ผลลพธ ผลลพธ

สงทมมากอน สงทมมากอน

กระบวนการ กระบวนการ

ความสอดคลอง

การบรรยายขอมลสภาพทคาดหวง

สภาพทเปนจรง

ความสมพนธเชงเหตผล ความสมพนธเชงประจกษ

ความสมพนธเชงเหตผล ความสมพนธเชงประจกษ

ความสอดคลอง

ความสอดคลอง

34

เทานน จงจ าเปนตองมขอมลเกยวกบการตดสนใจมาชวยในการตดสนวา โครงการประสบความส าเรจหรอไมเพยงใด โดยอาศยเกณฑ 2 ชนด คอ (Worthen and Sander, 1973 : 113 - 125) 1. เกณฑสมบรณ เปนเกณฑทนกประเมนตงไว โดยอาจก าหนดมาจากทฤษฎ หลกการหรอการวจย และเอกสารอางอง 2. เกณฑสมพทธ เปนเกณฑทไดมาจากพฤตกรรมกลม หรอยดเอาลกษณะของโครงการใดโครงการหนงมาเปนเกณฑเปรยบเทยบ จากขอมลทเกบรวบรวมมา 3 ชนดน นกประเมนจะตองแยกขอมลเปน 4 ประเภทคอ สภาพทคาดหวง สภาพทเปนจรง มาตรฐานทใชประเมนและการตดสนใจ รปแบบการประเมนของสเตคไดเสนอไวดงภาพท 7.4

สภาพทคาดหวง สภาพทเปนจรง มาตรฐานทใช การตดสนใจ หลกการ และเหตผล

เมทรกซการบรรยาย เมทรกซการตดสนใจ

ภาพท 7.4 การตดสนคณคาของสงทประเมนตามรปแบบการประเมนของสเตค ทมา : Fitzpatrick, J.L., Sanders, J.R. and Worthen, B.R. (2004). Program evaluation, alternative approaches and practical guidelines. New York: Longman. p. 135

รายละเอยดของการตดสนคณคาของทสงทประเมนตามรปแบบของการประเมนของสเตคมดงน 1. หลกการและเหตผล (rationale) เปนสงทบงชถงแนวคด หลกการและวตถประสงคของโครงการซงเปนพนฐานในการก าหนดสภาพทคาดหวงใหเกดขนจากโครงการ 2. เมทรกซการบรรยาย (description matrix) คอ สวนทใชบรรยายภาพรวมของขอมลทไดจากการประเมน เมทรกซนประกอบดวย 2 สวน คอ สภาพทคาดหวง และสภาพทเปนจรง เมอพจารณาจากขอมลทงสองแนวแลวพบวามความสมพนธกนในแนวตง และมความสอดคลองกนในแนวนอน แสดงวาโครงการนนสามารถน ามาใชไดอยางมประสทธภาพ 3. เมทรกซการตดสนใจ (judgment matrix) เปนสวนของการตดสนคณคาของโครงการประกอบดวย 2 สวนคอ

สงทมมากอน

กระบวนการ

ผลลพธ

35

3.1 มาตรฐานทใช (standards) ซงจะเปนตวบงชวาโครงการทประเมนนนมคณภาพหรอบรรลเปาหมายหรอไม โดยอาศยมาตรฐานทก าหนดไว อาจจะเปนมาตรฐานสมบรณ หรอมาตรฐานสมพทธกได 3.2 การตดสนใจ (judgments) เปนขนตอนทพจารณาวา โครงการนนมคณภาพเพยงใด มจดเดนจดดอยอยางไรบาง โดยอาศยการเปรยบเทยบขอมลทไดกบมาตรฐาน การเปรยบเทยบอาจจะใชการเปรยบเทยบกบเกณฑสมบรณหรอการเปรยบเทยบเกณฑสมพทธกได 4.6.3 การประยกตใชรปแบบการประเมนของสเตคเพอการประเมนโครงการ การประเมนตามรปแบบของสเตคประกอบดวยการบรรยายและการตดสนคณคาของโครงการโดยพจารณาความสมพนธเชงเหตผล ความสมพนธเชงประจกษและความสอดคลองขององคประกอบใหญ 3 สวนคอ สงทมมากอนการปฏบตและผลลพธระหวางสภาพทคาดหวงกบสภาพทเปนจรงเทยบกบเกณฑมาตรฐานแลวจงตดสนคณคาของโครงการ สเตคเนนการเกบรวบรวมขอมลตามสภาพธรรมชาตโดยใชการสงเกต การทดสอบ การสมภาษณ โดยใชขอมลจากหลายฝายเพอใหไดการตดสนคณคาโครงการมความถกตองเชอถอได การประยกตรปแบบการประเมนของสเตคเพอประเมนโครงการมขอควรพจารณาดงน 1. การประเมนมงทจะศกษาในเรองการบรรยายและการตดสนคณคาขอ งโครงการ 2. การประเมนใหความส าคญกบสงทมมากอนการปฏบตและผลลพธจงเปนรปแบบการประเมนทเนนการประเมนกอน ระหวางและหลงการด าเนนโครงการ โดยพจารณาความเปนเหตเปนผลของสงทมมากอนตอผลของการปฏบตระหวางการด าเนนโครงการและผลของสงทมม ากอนและการปฏบตตอผลลพธของโครงการพรอมทงพจารณาความสอดคลองของสภาพทเปนจรงกบสภาพทคาดหวงท าใหสามารถระบสาเหตของความส าเรจและความไมส าเรจของโครงการได 3. การประเมนมการตดสนคณคาเทยบกบเกณฑมาตรฐานซงเปนไดทงเกณฑสมบรณและเกณฑสมพทธท าใหไดสารสนเทศเพอใชในการตดสนใจเลอกโครงการทมอย

4.7 รปแบบการประเมนของสตฟเฟลบม ดาเนยล แอล สตฟเฟลบม (Danial L. Stufflebeam) ไดเสนอแนวคดเกยวกบรปแบบการประเมนทเรยกวา ซปโมเดล (CIPP Model) ซงเปนรปแบบการประเมนทรจกกนอยางแพรหลาย เปนรปแบบการประเมนทมระบบแผนอยางชดเจนและสามารถน าไปใชในการประเมนโครงการตางๆ ไดอยางกวางขวาง ค าวา CIPP ยอมาจากค าวา Context (บรบทหรอสภาวะแวดลอม) Input (ปจจยเบองตน) Process (กระบวนการ) และ Product (ผลผลต) ซงสามารถวเคราะหไดวาแนวคดการประเมน

36

ของสตฟเฟลบมน ไดยดหลกของ การวเคราะหระบบ (system analysis)หรอ วธการเชงระบบ (systems approach) 4.7.1 ความหมายของการประเมน สตฟเฟลบม ไดใหความหมายของการประเมนวา เปนวธการศกษาหรอสบคนหาคณคาของสงทมงประเมนอยางเปนระบบ การประเมนจงเปนกระบวนการทจดหา น าเสนอสารสนเทศและน าไปประยกตใชในการอธบายและการตดสนคณคาและคณประโยชนในการตดสนใจหาทางเลอกทเหมาะสมในการด าเนนงานโครงการ (Stufflebeam and Shinkfield, 2007 : 326) 4.7.2 วธการประเมนโดยใชรปแบบการประเมนซป วธการประเมนโดยใชรปแบบการประเมนซป จะเกยวของกบลกษณะของการตดสนใจ ซงจ าเปนตองอาศยขอมลทไดจากการประเมนมาชวยในการตดสนใจ 4 ลกษณะ คอ การตดสนใจเกยวกบการวางแผน (planning decisions) การตดสนใจเกยวกบโครงสราง (structuring decisions) การตดสนใจเกยวกบการด าเนนงาน (implementing decisions) และการตดสนใจเกยวกบการทบทวนการด าเนนโครงการเมอสนสดโครงการ (recycling decisions) มโนทศนเบองตนของรปแบบ CIPP กคอ ประเภทของการตดสนใจทแตกตางกนจ าเปนตองใชสารสนเทศในการตดสนใจทแตกตางกนดวย ซง สตฟเฟลบมและคณะ ไดจ าแนกการตดสนใจและการประเมนเพอการบรหารและการวางแผนไว 4 ประเภท ดงน (Fitzpatrick, Sanders and Worthen, 2004 : 89) 1) การประเมนบรบทหรอสภาวะแวดลอม (context evaluation) เปนการประเมนเพอใหไดสารสนเทศส าหรบการตดสนใจในการวางแผนก าหนดเปนผลลพธทคาดหวงของโครงการ หรอวตถประสงคและเปาหมายของโครงการ การประเมนบรบทเปนการประเมนเกยวกบนโยบาย ปรชญา เปาหมาย แรงกดดนทางเศรษฐกจและสงคม ความตองการของบคคลและหนวยงานทเกยวของ ตลอดจนแรงกดดนทางการเมอง ซงสมหวง พธยานวฒน (2553 : 169) อธบายวา การประเมนบรบทของโครงการเปนการประเมนความตองการจ าเปนเพอก าหนดโครงการ เปนการประเมนสภาพเศรษฐกจสงคมการเมอง ตลอดจนปญหา อปสรรคตาง ๆ อนน าไปสทศทางและวตถประสงคของโครงการ 2) การประเมนปจจย หรอทรพยากร (input evaluation)เปนการประเมนเพอใหไดสารสนเทศส าหรบการตดสนใจเกยวกบวธการและกลวธด าเนนโครงการเปนการตรวจสอบความพรอมของปจจยเบองตนตางๆ เชน บคลากร งบประมาณ วสด อปกรณ สถานท เปนตน เปนการประเมนเพอมงเนนวามปจจยพรอมมลทจะด าเนนการหรอไม แผนหรอโครงการทเสนอเหมาะสมหรอไม ควรปรบปรงสวนใด สารสนเทศทไดใชประกอบการตดสนใจเกยวกบโครงสรางเพอเลอกแผนการจดโครงการ หรอแผนการด าเนนงานทเหมาะสมทสดเพอไดบรรลวตถประสงคทตงไวซง สมหวง พธยานวฒน (2553 : 169) กลาววา การประเมนปจจยหรอทรพยากรเปนการตรวจสอบความพรอมดานทรพยากรทงปรมาณและคณภาพ ตลอดจนระบบการบรหารจดการเพอวเคราะหและก าหนดทางเลอกทเหมาะสมทสดทจะท าใหบรรลวตถประสงคทก าหนด

37

3) การประเมนกระบวนการ (process evaluation)เปนการประเมนเพอใหไดสารสนเทศส าหรบการตดสนใจเกยวกบการน าโครงการไปปฏบตเพอใหบงเกดผลส าเรจ ซงเปนการประเมนขณะด าเนนงาน หรอประเมนในเชงความกาวหนาเพอปรบปรงกระบวนการบรหารหรอการด าเนนโครงการ รวมทงศกษาปญหาและอปสรรค จดเดน จดดอย ซงสมหวง พธยานวฒน (2553 : 169-170) ใหแนวคดวา การประเมนกระบวนการเปนการประเมนการด าเนนงานเมอน าโครงการทวางแผนไวไปสการปฏบต เพอศกษาจดแขงและจดออน ตลอดจนปญหา อปสรรคของการด าเนนโครงการ จงเปนการประเมนเพอปรบปรงการด าเนนโครงการไดอยางทนทวงทสารสนเทศทไดจะน ามาใชในการตดสนใจเกยวกบการประยกตใช การควบคม หรอปรบปรงแกไขวธการตางๆ ใหเหมาะสมทนทวงทในขณะทก าลงด าเนนโครงการอย 4) การประเมนผลผลต (product evaluation) เปนการประเมนเพอใหไดสารสนเทศส าหรบการตดสนใจเกยวกบอนาคตของโครงการ ซงเปนการประเมนผลหลงจากการด าเนนงานโครงการสนสดลง เพอตรวจสอบประสทธภาพประสทธผลของโครงการซงในทศนะของสมหวง พธยานวฒน (2553 : 170 ) เหนวา เปนการประเมนทมงตอบค าถามวา โครงการประสบความส าเรจตามแผนทวางไวหรอไม ผลผลตของโครงการเปนไปตามวตถประสงคหรอไม ผลการด าเนนงานคมคาเพยงใด ประกอบดวย การประเมนผลผลต โดยพจารณาจากปรมาณและคณภาพของผลผลตเปรยบเทยบกบวตถประสงคของโครงการตลอดจนการน าเอาความรไปใชในการปฏบตงานอกสวนหนงคอผลกระทบ (impact) สารสนเทศทไดจะน ามาใชในการตดสนคณคาผลผลตของโครงการ ทงในดานปรมาณและคณภาพ เพอทจะตดสนใจวาควรจะท าตอไป หรอยต ลมเลก หรอยกฐานะเปนงานประจ า มโนทศนส าคญของรปแบบการประเมนซป กคอจะตองเปนการประเมนเพอใหไดสารสนเทศส าหรบการตดสนใจตามชวงระยะเวลาของการบรหารโครงการ กลาวคอ การประเมนสภาวะแวดลอม เพอการตดสนใจกอนรเรมจดท าโครงการ การประเมนปจจยเบองตน เพอการตดสนใจเกยวกบการวางแผนด าเนนโครงการ การประเมนกระบวนการ เปนการประเมนเพอตดสนใจปรบปรงกจกรรมและวธด าเนนโครงการ และเมอโครงการสนสดลง จงประเมนผลผลตของโครงการเพอตดสนคณคาและอนาคตของโครงการวา จะด าเนนงานตอไปหรอยตโครงการ ดงนนในการประยกตใชรปแบบการประเมนซป ผบรหารหรอผประเมนจงควรท า การประเมนและใชสารสนเทศประกอบการตดสนใจเกยวกบโครงการหรอสงทมงประเมนเปนระยะ ๆ ตามชวงระยะเวลาของการบรหารจดการโครงการ มใชไปประเมนรวบยอดเมอโครงการสนสดลงแลว จากแนวคดในการประเมนองคประกอบทง 4 ดานดงกลาว จงเรยกแนวคดในการประเมนนวา รปแบบการประเมนซป ซงมกรอบแนวคดในการประเมนเขยนแสดงความสมพนธระหวางประเภทของการประเมนและประเภทของการตดสนใจไดดงภาพท 7.5

38

ภาพท 7.5 ความสมพนธระหวางประเภทการประเมนและประเภทของการตดสนใจตามรปแบบ

ของสตฟเฟลบม ทมา : สมหวง พธยานวฒน. (2553). วธวทยาการประเมน : ศาสตรแหงคณคา. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 168 สตฟเฟลบมและชงคฟลด (Stufflebeam and Shinkfield, 2007 : 329) ไดอธบายวธการใชรปแบบการประเมนซปทแสดงความสมพนธระหวางบทบาทของการประเมนกบประเภทของการประเมน สรปไดดงตารางท 7.2

การประเมน สภาวะแวดลอมหรอบรบท

Context Evaluation

วตถประสงคของโครงการ

การประเมนปจจย หรอทรพยากร

Input Evaluation

วธการ และกลวธด าเนนโครงการ

การประเมนกระบวนการ Process Evaluation

น าโครงการสปฏบต ความกาวหนาของโครงการ

จดแขงและจดออนของโครงการ ปรบปรงวธการด าเนนโครงการ

การเรงรดโครงการ

การประเมน ผลผลตหรอผลลพธ

Product Evaluation

ปรบขยายโครงการ ยตลมเลกโครงการ

ยกฐานะเปนงานประจ า

ประเภทของการประเมน ประเภทของการตดสนใจ

39

ตารางท 7.2 ความสมพนธระหวางบทบาทของการประเมนความกาวหนาและการประเมนผลสรปรวมกบประเภทของการประเมน

บทบาทของ การประเมน

สภาวะแวดลอม ปจจยหรอทรพยากร

กระบวนการ ผลผลต

การประเมนความกาวหนาโดยใชสารสนเทศเพอตดสนใจปรบปรงและประกนคณภาพโครงการ

เปนแนวทางในการตดสนใจก าหนดวตถประสงคของโครงการและจดล าดบความส าคญของเปาหมายของโครงการ

เปนแนวทางในการตดสนใจก าหนดยทธวธ/วธการ และแนวทางการปฏบตงานตามโครงการ

เปนแนวทางในการตดสนใจปฏบตงานโครงการ ก ากบและปรบกจกรรมของโครงการใหมประสทธภาพ

เปนแนวทางในการตดสนใจด าเนนโครงการ ปรบปรงขยายโครงการโดยพจารณาจากผลลพธและผลขางเคยงทเกดขนจากโครงการ

การประเมนผลสรปรวม โดยใชสารสนเทศสรปรวมตดสนคณคา คณประโยชนและความส าคญของโครงการ

เปรยบเทยบวตถประสงคเปาหมายและจดล าดบความส าคญและตามรายการความตองการ ปญหาและโอกาส

เปรยบเทยบยทธวธทเลอก การออกแบบและงบประมาณ เหตผลทเลอกมาจากทางเลอกอน ๆ

พรรณนากระบวนการปฏบตงานและคาใชจาย รวมทงเปรยบเทยบการออกแบบกระบวนการปฏบตและคาใชจาย

เปรยบเทยบผลลพธและ ผลขางเคยงกบเปาหมายทตองการ ความเปนไปไดความส าเรจ และ การตดสนใจในรอบใหมอกครง

ทมา : Stufflebeam, D.L. and Shinkfield, A.J. (2007). Evaluation theory, models, and applications. San Francisco: Jossey-Bass. p. 329

4.7.4 การประยกตใชรปแบบการประเมนซปเพอการประเมนโครงการ การประยกตใชรปแบบการประเมนซปมาใชในการประเมนโครงการ ผประเมนหรอผรบผดชอบโครงการจะตองด าเนนการประเมนโครงการอยางตอเนอง เปนระบบเพอน าสารสนเทศทไดจากการประเมนเสนอตอผมอ านาจในการตดสนใจหรอน ามาใชในการตดสนใจปรบปรง และพฒนาโครงการใหมประสทธภาพยงขน โดยด าเนนการดงน

40

1) ประเมนกอนเรมโครงการ ผประเมนหรอผปฏบตงานควรท าการประเมนสภาวะแวดลอมและปจจยเบองตน ซงมจดมงหมายเพอตดสนใจเลอกวตถประสงคของโครงการ ตรวจสอบความเหมาะสมความสมเหตสมผลของการวางแผนด าเนนโครงการ ความเปนไปไดของโครงการทจะน าไปปฏบต คณภาพของโครงการรวมทงตรวจสอบโอกาสทโครงการนนจะประสบความส าเรจตามเปาหมายหรอวตถประสงค การประเมนเพอตดสนใจ หรอหาขอมลสรปส าหรบการตดสนใจเลอกโครงการ บางครงเรยกวา “การวเคราะหโครงการ” ในขนนเนนพจารณาใน 3 ประเดนหลก คอ 1.1) ความเหมาะสมของโครงการทจะด าเนนการ โดยว เคราะหปญหาและความจ าเปนของโครงการ ศกษาความเปนไปไดในการด าเนนโครงการ ความพรอมในการบรหารจดการโครงการ ความพรอมในการสนบสนนทางดานทรพยากร โดยเฉพาะความเปนไปไดทางการเงน ก าลงคน วสด และการจดการ 1.2) การวเคราะหผลตอบแทนจากการด าเนนโครงการ 1.3) การศกษาและคาดหวงถงผลประโยชน หรอสงทอาจตามมาจากการด าเนนโครงการนนทงในระยะเรมโครงการและในขณะด าเนนโครงการ 2) การประเมนในระหวางการด าเนนโครงการ โดยประเมนขณะทก าลงด าเนนโครงการ โดยผประเมนหรอผรบผดชอบโครงการควรประเมนจดเดน จดดอยของการด าเนนงาน ตรวจสอบวาการด าเนนงานเปนไปตามแผนทก าหนดไวหรอไม มปญหาและอปสรรคอะไรบาง มสาเหตมาจากอะไร มวธการด าเนนการปรบปรงแกไขอยางไร แลวใชสารสนเทศทไดจากการประเมนส าหรบตดสนใจด าเนนการปรบปรงแกไขใหทนทวงท 3) การประเมนหลงการด าเนนโครงการ โดยผประเมนหรอผรบผดชอบโครงการมงตอบค าถามวา โครงการประสบความส าเรจตามเปาหมายหรอวตถประสงคหรอไม เพยงใด ซงเปนการตรวจสอบการบรรลตามวตถประสงคของโครงการ ผลการด าเนนงานคมคาหรอไม เกดผลกระทบอะไรบาง สารสนเทศทไดจากการประเมนจะน ามาใชในการตดสนใจเกยวกบอนาคตของโครงการวา ควรด าเนนโครงการนนตอไป หรอปรบปรงขยาย หรอลมเลกโครงการ 4.8 รปแบบการประเมนของอลคน ขณะทมารวน อลคน (Marvin Alkin, 1969) เปนผอ านวยศนยการประเมนผลการศกษาของมหาวทยาลยแคลฟอรเนย วทยาเขตลอสแองเจลส (UCLA) ไดพฒนากรอบการประเมนทมลกษณะใกลเคยงกบรปแบบการประเมนซป เรยกวา รปแบบการประเมน UCLA ซงมจดเนนเปนการประเมนเพอการตดสนใจ อลคนไดใหความหมายของการประเมนวา เปนกระบวนการก าหนดขอบเขตของสงทเกยวของกบการตดสนใจ การเลอกขอมลขาวสารทเหมาะสม การเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลเพอน าไปสการจดท ารายงานสรปใหกบผมอ านาจในการตดสนใจในการเลอกแนวทางทเหมาะสมกบการด าเนนโครงการ

41

4.8.1 ขอบขายของการประเมน จากความหมายของการประเมนตามแนวคดของอลคนนน การประเมนจะประกอบดวยการจดหา และวเคราะหขอมลเพอทจะน าไปใชในการตดสนใจ ดงนนในการประเมนจ าเปนจะตองประเมนในเรองตาง ๆ 5 ดานดงน (Fitzpatrick, Sanders and Worthen, 2004 : 92) 1) การประเมนระบบ (system assessment) เปนการอธบายหรอพรรณนาสภาพของระบบเพอเปรยบเทยบสภาพทเปนจรงกบสภาพทคาดหวงทจะเกดขน การประเมนระบบจะชวยใหเราสามารถก าหนดขอบเขตและวตถประสงคทเหมาะสมสงทจะตองศกษาไดแก ความตองการของประชาชนชมชนและสงคมทมตอสภาพการณปจจบน ส าหรบการประเมนระบบแตละสวนจ าเปนตองใชเทคนควธการตาง ๆ กน 2) การประเมนการวางแผนโครงการ (program planning) เปนการประเมนกอนทจะมการด าเนนโครงการเพอหาสารสนเทศมาใชในการตดสนใจพจารณาทางเลอกทเหมาะสมของโครงการ นกประเมนตองหาสารสนเทศทแสดงความคาดหวงทจะบรรลเปาหมายพรอมกบประเมนผลทจะไดรบจากการใชวธการด าเนนงานตาง ๆ ดวย เพอใหสามารถเหนขอเปรยบเทยบในการหาทางเลอกทเหมาะสมโดยใชวธการทแตกตางกนออกไปตามลกษณะของปญหาโดยทวไปจะใชการประเมนจากเกณฑภายนอกและจากเกณฑภายใน 3) ก า ร ป ร ะ เ ม น ก า ร น า ไ ป ใ ช เ พ อ ก า ร ด า เ น น โ ค ร ง ก า ร (program implementation) เปนการประเมนขณะทโครงการก าลงด าเนนงาน เพอตรวจสอบดวาการด าเนนโครงการนนเปนไปตามขนตอนตาง ๆ ทไดวางแผนไวหรอไม ผลทเกดขนมความสอดคลองกบสงทวางแผนไวหรอคาดหวงไวเพยงไร 4) การประเมนเพอปรบปรงโครงการ (program improvement) เปนการประเมนเพอหาขอมลทน ามาใชในการด าเนนโครงการใหบรรลจดมงหมายและมผลทไมคาดคดมากอนเกดขนบางหรอไม ดงนนนกประเมนจงมบทบาทส าคญในการทจะหาขอมลเกยวกบความส าเรจหรอความลมเหลวในทก ๆ ดานของโครงการตลอดจนผลกระทบของโครงการทมตอโครงการอนเพอน ามาใชในการปรบปรงโครงการตอไป 5) การประเมนเพอการยอมรบโครงการ (program certification) ขนตอนนนกประเมนตองหาขอมลสารสนเทศรายงานตอผมอ านาจตดสนใจ เพอใชขอมลในการพจารณาตดสนคณคาของโครงการและศกยภาพในการสรปอางองไปสสถานการณอน ๆ หรอน าไปใชกบโครงการในสถานการณอน ๆ ไดกวางขวางเพยงใด ในขนนขอมลทไดจากนกประเมนจะท าใหผบรหารไดตดสนใจวา ควรจะด าเนนกบโครงการในลกษณะใด อาจจะยกเลก ปรบปรงใหม หรออาจจะขยายโครงการตอไปอก เปนตน อลคนชวา รปแบบการประเมนดงกลาวน มขอตกลงเบองตนในการประเมน 4 ประการคอ

42

1. การประเมนเปนกระบวนการรวบรวมสารสนเทศ 2. สารสนเทศทรวบรวมไดในการประเมน สวนใหญจะถกน ามาใชเพ อการตดสนใจเลอกทางเลอกในการปฏบตการ 3. สารสนเทศทไดจากการประเมนควรจะน าเสนอใหผมอ านาจในการตดสนใจดวยรปแบบทสามารถน าไปใชไดอยางมประสทธผล โดยออกแบบการน าเสนอทท าใหเขาใจไดงาย กระชบ ชดเจน ไมท าใหผมอ านาจในการตดสนใจสบสน หรอเขาใจผดได 4. ประเภทของการตดสนใจทตางกนยอมตองใชกระบวนการประเมนทตางกน รปแบบการประเมนของอลคนสรป ไดดงภาพท 7.6 ภาพท 7.6 รปแบบการประเมนโครงการของอลคน ทมา : ส.วาสนา ประวาลพฤกษ. (2544). หลกการและเทคนคการประเมนทางการศกษา. กรงเทพฯ : เดอะ มาสเตอร กรปแมเนจเมนท. หนา 138 4.8.2 การประยกตใชรปแบบการประเมนของอลคนเพอการประเมนโครงการ โดยทรปแบบการประเมนของอลคนมลกษณะใกลเคยงกบรปแบบการประเมนซปคอนขางมาก ดงนนแนวทางการประยกตใชรปแบบการประเมนของอลคนในการประเมนโครงการจงยดแนวทางเดยวกนกบรปแบบการประเมนซป

หลงจากศกษาเนอหาสาระตอนท 7.1 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 7.1 ในแนวการศกษาหนวยท 7 ตอนท 7.1

การประเมน

การประเมนระบบ

การประเมนการวางแผน

โครงการ

การประเมน เพอปรบปรง

โครงการ

การประเมน การน าโครงการ

ไปใช

การประเมน เพอการยอมรบ

โครงการ

43

ตอนท 7.2 กระบวนการและวธการประเมนโครงการ โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 7.2 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมทงปฏบตกจกรรมในแตละเรอง

หวเรอง เรองท 7.2.1 กระบวนการประเมนโครงการ เรองท 7.2.2 การประเมนกอนการด าเนนโครงการ เรองท 7.2.3 การประเมนระหวางการด าเนนโครงการ เรองท 7.2.4 การประเมนหลงการด าเนนโครงการ

แนวคด 1. ในการประเมนโครงการผประเมนจะตองด าเนนการตามล าดบขนตอนอยางเปนระบบซง

ประกอบดวย การศกษาวเคราะหโครงการทมงประเมน การระบหลกการและเหตผลของการประเมน การก าหนดวตถประสงคของการประเมน การศกษาแนวคด ทฤษฎและรปแบบการประเมน การออกแบบการประเมน การพฒนาเครองมอเกบรวบรวมขอมล การเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมลและการรายงานผลการประเมน

2. การประเมนกอนการด าเนนโครงการ เปนกระบวนการทม งศกษาหาขอมลเ พอประกอบการตดสนใจของผบรหารและผเกยวของวามความตองการจ าเปนใหมการจดท าและด าเนนโครงการหรอไม อยางไร และถามการตดสนใจจดท าโครงการแลวกศกษาความเปนไปไดในการด าเนนโครงการดวยวาองคกรนนสามารถจะน าโครงการไปด าเนนการไดจรงหรอไม ในการประเมนกอนการด าเนนโครงการจงมกจกรรมการประเมนทส าคญ 2 กจกรรม คอ การประเมนความตองการจ าเปนและศกษาความเปนไปไดของโครงการ

3. การประเมนระหวางการด าเนนโครงการ เปนกระบวนการศกษาหาขอมลเกยวกบการด าเนนโครงการเพอมงตรวจสอบการด าเนนงานตามแผน ปญหา อปสรรคในการด าเนนงานและผลการด าเนนงานทเกดขนในระหวางด าเนนโครงการ ขอมลทไดจากการประเมนจะเปนประโยชนตอผบรหารและผเกยวของในการตดสนใจอยางทนทวงทส าหรบการปรบปรงแกไขกจกรรมและแนวทางการด าเนนโครงการ ชวยลดความเสยงในการบรหารโครงการ แตจะเพมโอกาสความส าเรจในการด าเนนโครงการใหบรรลวตถประสงคและเปาหมายของโครงการตอไป

4. การประเมนหลงการด าเนนโครงการ เปนกระบวนการศกษาหาขอมลเมอการด าเนนโครงการสนสดลงเพอสรปผลการด าเนนงานทงหมดโดยอาจเนนการตรวจสอบประสทธผลของโครงการ หรอตรวจสอบประสทธภาพของโครงการ ขอมลทไดจากการประเมนจะเปนประโยชนตอการตดสนใจเกยวกบอนาคตของโครงการวาจะยกเลกหรอด าเนนโครงการตอไป

44

วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 7.2 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายกระบวนการประเมนโครงการได 2. เสนอทางการประเมนกอนการด าเนนโครงการได 3. เสนอแนวทางการประเมนระหวางการด าเนนโครงการได 4. เสนอแนวทางการประเมนหลงการด าเนนโครงการได

เรองท 7.2.1 กระบวนการประเมนโครงการ ในการประเมนโครงการใหประสบผลส าเรจ นกประเมนจะตองมแนวปฏบตทดในการ

ประเมน โดยก าหนดขนตอนของการประเมนในการสามารถมองเหนภาพตลอดแนวของการประเมน ขนตอนของการประเมนโครงการในทน หมายถง ภาระงานหรอกจกรรมตาง ๆ ของการประเมนโครงการทนกประเมนตองคด เตรยมการหรอวางแผนก าหนดไวลวงหนา เพอการปฏบตการประเมนโครงการใหบรรลเปาหมาย ซงมขนตอนการประเมนโครงการ ดงน ขนท 1 ศกษาวเคราะหโครงการทมงประเมน การด าเนนการในขนนเพอใหผประเมนมความเขาใจในสาระส าคญของโครงการทจะท าการประเมน ซงชวยใหผประเมนก าหนดขอบขายหรอระบรายละเอยดของสงทจะประเมนไดอยางชดเจน เปนขนตอนทมงพจารณาหรอตอบค าถามวา จะประเมนอะไร ดงนนบทบาทส าคญของผประเมนในชวงแรกกคอ จะตองศกษา วเคราะห ท าความรจก และบรรยายโครงการทมงประเมนใหชดเจน โดยศกษาวเคราะหเอกสารและหลกฐานทเกยวของกบโครงการ ตลอดจนการสอบถาม สนทนากบผทเกยวของกบโครงการ เพอใหไดขอมลทครอบคลมครบถวนเกยวกบโครงการท มงประเมน โดยมงตอบค าถามตามประเดน ตอไปน 1. โครงการมความเปนมาอยางไร ท าไมจงตองท าโครงการน มหลกการและเหตผลอะไร รวมทงมปญหาและความตองการอะไรจงท าใหเกดโครงการ แลวคาดหวงวาจะไดอะไรจากการด าเนนโครงการ 2. ลกษณะของโครงการเปนแบบใด เชน เปนโครงการพเศษ โครงการทดลอง เปนโครงการขนาดใหญ เปนโครงการเฉพาะหนวยงานเดยว หรอหลายหนวยงานทตองรบผดชอบรวมกน โครงการตอเนอง หรอเปนโครงการประจ าปงบประมาณ 3. วตถประสงคและเปาหมายของโครงการ คออะไร มความชดเจนสามารถปฏบต หรอประเมนไดหรอไม

45

4. ทรพยากรทใชในโครงการมอะไรบาง ไดรบการสนบสนนชวยเหลอจากบคคล หรอหนวยงานใดบาง 5. มการก าหนดรปแบบการบรหารโครงการหรอไม มวธการหรอแนวทางการบรหารโครงการอยางไร ผบรหารหรอผรบผดชอบโครงการมใครบาง มบคลากรและองคกรอนเกยวของกบโครงการหรอไม 6. ลกษณะของกจกรรม ขอบขายเนอหาสาระ และขนตอนการด าเนนโครงการเปนอยางไรบาง 7. ใชเวลาในการด าเนนโครงการนานเทาใด มจดเรมตน และสนสดโครงการเมอไร 8. มความตองการทจะทราบและใชผลการประเมนอยางไร ผตองการคอใครบาง 9. มการก าหนดเกณฑในการประเมน หรอตวชวดความส าเรจของโครงการหรอไม ถาม เกณฑหรอตวชวดเหลานน คออะไร 10. ผลงานหรอเปาหมายทตองการใหเกดขนจากโครงการคออะไร ลกษณะของโครงการและกจกรรมมความชดเจนเหมาะสมเพยงพอ และมความเปนไปไดทจะกอใหเกดผลงานหรอบรรลเปาหมายทก าหนดไวหรอไม อยางไร ขนท 2 ระบหลกการและเหตผลของการประเมน ในขนนถอวาเปนจดเรมตนของแนวคดทจะใหมการประเมนโครงการ โดยมงตอบค าถามวาท าไมจงตองประเมนโครงการน ซงจะไดกลาวถงหลกการและเหตผลของการประเมนโครงการ ตลอดจนความจ าเปนหรอความส าคญของการประเมนโครงการน ดงนนขอมลทควรรวบรวมและบรรยายน าเสนอในขนนกคอ 1. ขอมลทชใหเหนวา การประเมนโครงการมความส าคญอยางไร มความจ าเปนมากนอยเพยงใด หากไมท าการประเมนโครงการแลว จะท าใหเกดผลเสยหายหรอไม อยางไร 2. การศกษาความตองการของผทเกยวของกบโครงการ เชน ผบรหารโครงการ ผใหการสนบสนนดานงบประมาณของโครงการวา ตองการขอมลทเกดจากผลการประเมนบางหรอไมอยางไร 3. ขอมลทชใหเหนวา การประเมนโครงการจะท าใหเกดประโยชนอยางไรบาง ใครบางทจะไดรบประโยชนจากผลของการประเมนโครงการ ดงนน หลกการและเหตผลของการประเมนโครงการ ควรบงบอกรายละเอยดในเรองตอไปน 1. อธบายความเปนมา และเหตผลของโครงการทมงประเมน 2. อธบายเหตผลโดยมงตอบค าถามวา “ท าไมจงตองประเมนโครงการน” โดยระบความส าคญและความจ าเปนของการประเมน ผลด ประโยชนของการประเมน และผลเสยถาไมมการประเมนโครงการ จดมงหมาย หลกทเนนในการประเมนโครงการนน เปนการประเมนเพอใคร ใครไดและใชประโยชนจากการประเมนอยางไร

46

ขนท 3 ก าหนดวตถประสงคของการประเมน วตถประสงคของการประเมนโครงการเปนสงทก าหนดทศทางในการประเมนท าใหผประเมนรวา จะท าการประเมนโครงการนนเพออะไร หรอประเมนเพอมงตอบค าถามเรองอะไร โดยทวไปแลวการประเมนโครงการจะมงใหได ขอมลสารสนเทศทเชอถอไดทเปนประโยชนตอการตดสนใจของผบรหารหรอผทเกยวของกบโครงการ ดงนนในขนตอนนจะตองวเคราะหความตองการผลการประเมนเพอการตดสนใจของผบรหาร หรอผทเกยวของกบโครงการเพอน าไปสการก าหนดวตถประสงคของการประเมนโครงการทเหมาะสม 3.1 ลกษณะของวตถประสงคของการประเมน วตถประสงคของการประเมนโครงการเปนสงทผประเมนตองการศกษาหรอตรวจสอบสงทเกดขนจากการด าเนนโครงการ ซงมลกษณะดงน 3.1.1 เปนกรอบหรอทศทางในการตรวจสอบหรอประเมนโครงการวา มงศกษาตรวจสอบหรอประเมนอะไรบาง 3.1.2 เปนลกษณะหนงของวตถประสงคของการวจย (The Research Goal) ทมงคนหาค าตอบเกยวกบโครงการทมงประเมน 3.1.3 เปนวตถประสงคเพอการตรวจสอบหรอคนหาค าตอบในสงทผประเมนอยากร ตองทราบเกยวกบโครงการทมงประเมน 3.1.4 ค าส าคญในการเขยน มกขนตนดวย ค าวา เพอศกษา . . . เพอประเมน... เพอตรวจสอบ . . . เพอวเคราะห . . . หรอ เพอเปรยบเทยบ . . . 3.2 แนวทางการเขยนวตถประสงคของการประเมน การเขยนวตถประสงคของการประเมน มแนวปฏบต ดงน 3.2.1 เขยนในรปของวตถประสงคทวไป ดงตวอยาง (1) เพอประเมนโครงการ “ธนาคารความด” ของโรงเรยน . . . (2) เพอประเมนผลการด าเนนงานโครงการสงเสรมการเรยนรเพอพฒนาเศรษฐกจพอเพยง การเขยนวตถประสงคทวไปน จะเปนวตถประสงคกวาง ๆ ขาดความเฉพาะเจาะจง ท าใหวดและประเมนไดยาก โดยทวไปจงนยมเขยนวตถประสงคเฉพาะรวมดวย ดงตวอยาง เพอประเมนโครงการพลงเพอนขบเคลอนหางไกลภยยาเสพตด โดยมวตถประสงคเฉพาะ ดงน 1. เพอประเมนความรความเขาใจเกยวกบวธปองกนภยยาเสพตด 2. เพอประเมนความรวมมอระหวางคร ผปกครองและนกเรยนในการปองกนภยยาเสพตด 3. เพอศกษาความพงพอใจของ คร ผปกครองและนกเรยนตอโครงการพลงเพอนขบเคลอนหางไกลภยยาเสพตด

47

3.2.2 ตองเขยนในลกษณะของวตถประสงคของการวจย ทเปนเปาหมายในการศกษาหา

ค าตอบในประเดนทตองการศกษาหรอประเมน ไมเขยนในสงทเปนวธด าเนนงาน สงทตองการใหเกดขน

หรอสงทเปนประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการประเมน ดงตวอยาง

เพอใหนกเรยนมนสยรกการอาน... หรอ เพอเสรมสรางนสยรกการอานส าหรบนกเรยน

... หรอ เพอพฒนานกเรยนใหมนสยรกการอาน...

การเขยนวตถประสงคของการประเมนในลกษณะดงกลาวน เปนการเขยนสงท

ตองการใหเกดขน ซงเปนวตถประสงคของการพฒนาหรอวตถประสงคของโครงการ

แตถาเขยนวตถประสงคของการประเมนวา “เพอใหไดแนวทางในการปรบปรงและ

พฒนาโครงการเสรมสรางนสยรกการอาน...” การเขยนลกษณะนถาตดค าวา “เพอให” ออกจะได

ขอความใหมวา “ไดแนวทางในการปรบปรงและพฒนาโครงการเสรมสรางนสยรกการอาน...” กจะ

กลายเปนการเขยนประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการประเมน

3.2.3 เขยนในรปของวตถประสงคทมลกษณะเฉพาะเจาะจงโดยเนนประเดนการประเมน

ตวแปรทศกษาหรอตวบงช

3.2.4 เขยนใหชดเจน ใชภาษาทเขาใจงาย สน กะทดรด ชเฉพาะเจาะจงวาตองการจะ

ศกษาหรอคนหาค าตอบเรองอะไรเกยวกบโครงการทมงประเมน

3.2.5 แนวทางการเขยนวตถประสงคของการประเมน สามารถเขยนได 2 รปแบบดงน 1) โดยการใชวตถประสงคหรอเปาหมายของโครงการเปนฐานคด (Goal Based) เปนการเขยนวตถประสงคของการประเมนตามความตองการ อยากรตามวตถประสงคหรอเปาหมายของโครงการ ดงตวอยาง โครงการพฒนาผใหค าปรกษาใกลตว โรงเรยนวดราษฎรบ ารง อ า เภอบางโปง จงหวดราชบร เขยนวตถประสงคของการประเมนโดยองวตถประสงคของโครงการ และพจารณาจากประเดนการประเมนไดดงน (ปรบจาก ชตรตน วชรจรสกล. 2538) ตารางท 7.3 ตวอยางการเขยนวตถประสงคของการประเมนโดยการองวตถประสงคหรอเปาหมายของ

โครงการ

วตถประสงคของโครงการ ประเดนการประเมน(ตวบงช) วตถประสงคของการประเมน เพอพฒนานกเรยนใหเปนผใหค าปรกษาใกลตว โดยมวตถประสงคเฉพาะดงน 1. เพอใหนกเรยนมความรความเขาใจในการใหค าปรกษา

1. ความรความเขาใจในการใหค าปรกษาของผให

1. เพอประเมนความรความเขาใจในการใหค าปรกษาของนกเรยนท

48

วตถประสงคของโครงการ ประเดนการประเมน(ตวบงช) วตถประสงคของการประเมน 2. เพอใหนกเรยนมบคลกภาพทเหมาะสมในการเปนผใหค าปรกษา 3. เพอใหนกเรยนมเจตคตตอการปฏบตงานการเปนผใหค าปรกษา 4. เ พ อ ใ ห น ก เ ร ย น ส า ม า ร ถปฏบ ต ง าน เป นผ ให ค าปร กษาส าหรบเพอน

ค าปรกษาใกลตว 2.บคลกภาพของผใหค าปรกษาใกลตว 3. เจตคตตอการปฏบตงานการเปนผใหค าปรกษา 4. ผลการปฏบตงานการเปนผใหค าปรกษาใกลตว

เปนผใหค าปรกษาใกลตว 2. เ พอประเมนบคลกภาพของนกเรยนทเปนผใหค าปรกษาใกลตว 3. เพอประเมนเจตคตตอการปฏบตงานการเปนผใหค าปรกษา 4. เพอประเมนผลการปฏบตงานของผใหค าปรกษาใกลตว

2) โดยการใชแนวคดของรปแบบการประเมนเปนฐานคด (Model Based) ดงตวอยางการใช

รปแบบการประเมนซป (CIPP Model) ของสตฟเฟลบม (Stufflebeam) ก าหนดวตถประสงคของการ

ประเมนได ดงตวอยางในตารางท 7.4

ตารางท 7.4 การก าหนดวตถประสงคของการประเมนโดยใชรปแบบการประเมนซป (CIPP Model)

องคประกอบของการประเมน ประเดนการประเมน/ตวบงช วตถประสงคของการประเมน

1. บรบทหรอสภาวะแวดลอม

(context)

2. ปจจยเบองตน (input)

3. กระบวนการด าเนนโครงการ

(process)

4. ผลผลตของโครงการ

(product)

1. บรบทหรอสภาวะแวดลอม

ของโครงการ

2. ความเหมาะสม/ความพอเพยง

ของทรพยากร

3. ประสทธภาพของการบรหาร

โครงการ

4. ผลผลตหรอผลสมฤทธของ

โครงการ

1. เพอประเมนบรบทหรอสภาวะ

แวดลอมของโครงการ

2. เพอประเมนความเหมาะสม/

ความพอเพยงของทรพยากร

ในการด าเนนโครงการ

3. เพอประเมนประสทธภาพของ

การบรหารโครงการ

4. เพอประเมนผลสมฤทธของ

โครงการ

ขนท 4 ศกษาแนวคด ทฤษฎ และรปแบบการประเมน การศกษาแนวคด ทฤษฎทเกยวกบการประเมนจะท าใหนกประเมน โดยเฉพาะนกประเมนมอใหมมฐานความคดและมองเหนแนวทางในการด าเนนการประเมนโครงการไดชดเจนมากขน สามารถออกแบบและวางแผนการประเมนโครงการไดครอบคลม และเออประโยชนตอการใชผลการประเมนไดมากขน นอกจากนนกประเมนควรจะไดศกษากรณตวอยางการประเมนโครงการทมลกษณะคลายคลงกน หรอใกลเคยงกนดวย รวมทงการศกษารปแบบหรอแบบจ าลองการประเมนทนกประเมนมออาชพไดเสนอ

49

ไว ซงจะท าใหนกประเมนไดแนวคดและมองเหนแนวทางในการด าเนนการประเมน มความเชอมนและสามารถออกแบบการประเมนไดอยางคมชดลกมากขน เพราะรปแบบการประเมนจะเปนกรอบแนวความคดในการประเมนทบงบอกใหทราบวา ในการประเมนโครงการนน ควรพจารณาประเมนอะไรบาง (What) และในบางรปแบบการประเมนอาจเสนอแนะถงวธการประเมน ตรวจสอบดวยวาควรท าอยางไร (How) ดงตวอยาง รปแบบการประเมนซป (CIPP Model) ของสตฟเฟลบม ไดเสนอแนะวา ในการประเมนโครงการควรพจารณาหรอตดสนคณคาของโครงการใน 4 ประเดน คอ 1) การประเมนสภาวะแวดลอมของโครงการ (Context evaluation) 2) การประเมนทรพยากรทใชในโครงการ (Input evaluation) 3) การประเมนกระบวนการด าเนนโครงการ (Process evaluation) และ 4) การประเมนผลผลตของโครงการ (Product evaluation) การศกษาเรยนรเกยวกบรปแบบการประเมนตาง ๆ จะชวยใหนกประเมนสามารถออกแบบและวางแผนการประเมนไดอยางสมเหตสมผล มความเชอมนในการด าเนนการประเมนโครงการใหบรรลผลส าเรจได ขนท 5 การออกแบบการประเมน การออกแบบการประเมนโครงการ เปนการวางแผนการประเมนเพอก าหนดรปแบบ ขอบเขตและแนวทางการประเมนเพอใหไดสารสนเทศเกยวกบโครงการทมงประเมน ซงจะเนนประโยชนตอการตดสนใจปรบปรงและพฒนาโครงการตอไป การออกแบบการประเมนทมประสทธภาพทจะใหไดค าตอบตรงตามวตถประสงคของการประเมนหรอไดขอมลสารสนเทศทเปนประโยชนตอการตดสนใจ จะตองมองคประกอบทส าคญ 3 ประการ คอ 5.1 การออกแบบการวดตวแปร (Measurement Design) เปนการวางแผนเพอก าหนดวา ในการประเมนโครงการครงน มงศกษาประเดนการประเมน ตวแปรหรอตวบงชใดบาง และจะใชเครองมอและเทคนควธการเกบรวบรวมขอมลชนดใดบาง 5.2 การออกแบบการสมตวอยาง (Sampling Design) หรอการเลอกผใหขอมลหลก (Key Informants) เปนการวางแผนเพอก าหนดวา ในประเดนการประเมน ตวแปรหรอตวบงชเหลานน จะเกบรวบรวมขอมลจากแหลงขอมลหรอกลมตวอยางใด หรอใครจะเปนผใหขอมล ในบางกรณอาจก าหนดผใหขอมลหลก ซงมกจะเปนผเกยวของทรบรเกยวกบโครงการเปนอยางด ทสามารถจะใหขอมลไดอยางชดเจน ถกตอง และตรงประเดน 5.3 การออกแบบการวเคราะหขอมล (Analysis Design) เปนการวางแผนเพอก าหนดวา ขอมลทเกบรวบรวมมาไดจากเครองมอวดแตละประเภทจะวเคราะหขอมลอยางไร ใชวธการทางสถตอยางไร หรอวเคราะหขอมลดวยสถตชนดใด กลาวโดยสรปในการออกแบบการประเมนโครงการเปนการก าหนดแนวทางการประเมนโครงการ โดยนกประเมนจะตองศกษาวเคราะหในแตละวตถประสงคของการประเมนวา จะมงศกษาประเดนการประเมน ตวแปรหรอตวบงชอะไรบาง จะเกบรวบรวมขอมลจากแหลงใด ใครเปนผใหขอมลหลก โดยใชเครองมอวดชนดใดและจะน าขอมลมาวเคราะหอยางไร รวมทงจะตดสนผลการประเมนโดยใชเกณฑอะไร

50

ขนท 6 พฒนาเครองมอเกบรวบรวมขอมล ในขนตอนน เปนการตรวจสอบวา เครองมอเกบรวบรวมขอมลทระบไวนนมหรอยง จะใชเครองมอทมผอนสรางไวแลวหรอจะตองสรางขนมาใหม เครองมอทใชเกบรวบรวมขอมลจะตองวดไดตรง สอดคลอง และครอบคลมประเดนการประเมนหรอตวแปรทศกษา หากเครองมอทมอยไมเหมาะสมทจะน ามาใช นกประเมนจะตองสรางเครองมอเกบรวบรวมขอมลขนมาใหม โดยจะตองมการตรวจสอบคณภาพของเครองมอวด เชน ความเปนปรนย (Objectivity) ความยาก (Difficulty) ความตรง (Validity) ความเทยง (Reliability) เปนตน ขนท 7 เกบรวบรวมขอมล การด าเนนการตามขนตอนของการประเมนดงกลาวขางตน ท าใหนกประเมนมกรอบแนวทางการประเมนทชดเจน และไดเครองมอการประเมนแลว ขนตอนตอไปเปนการด าเนนการเกบรวบรวมขอมลจรง โดยใชเครองมอเกบรวบรวมขอมลแตละชนดซงจะตองมการวางแผน ประสานงานกบผใหขอมลหลก ก าหนดชวงระยะเวลา วธการด าเนนการเกบรวบรวมขอมลใหชดเจน เพอใหการเกบรวบรวมขอมลมความถกตองและสมบรณครบถวนมากทสด ขนท 8 วเคราะหขอมล ในขนน เปนขนของการวเคราะหขอมลและแปลความหมายของขอมลในการประเมน เพอใหไดขอสรปค าตอบตามวตถประสงคของการประเมนโครงการตามทไดก าหนดไว วธการวเคราะหขอมลตองพจารณาใหสอดคลองกบลกษณะของขอมลทเกบรวบรวมมาได โดยทวไปการวเคราะหขอมลม 2 ลกษณะคอ 1. ถาเปนขอมลเชงปรมาณ การวเคราะหจะใชสถตเปนเครองมอชวย ไดแก รอยละ คาเฉลย

สวนเบยงเบนมาตรฐาน การทดสอบนยส าคญทางสถตดวย t–test F–test เปนตน 2. ถาเปนขอมลเชงคณลกษณะหรอเชงคณภาพ ไดแก ขอมลทไมไดวดออกมาเปนตวเลขแตอาจจะอยในรปการบรรยายสถานการณ ความรสก ความคดเหนหรอคณลกษณะของสงตาง ๆ การวเคราะหขอมลประเภทน สวนมากใชเทคนคการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) สงทผประเมนตองพจารณาในการวเคราะหและแปลความหมายของขอมล มดงน 1. เทคนคทใชในการวเคราะหขอมล ตองมความเหมาะสม สามารถท าใหไดขอมลสารสนเทศทสอดคลองหรอตอบวตถประสงคของการประเมนโครงการ 2. การวเคราะหและแปลความหมายของขอมล ตองไมล าเอยง และมอคตสวนตว การวเคราะหขอมลในการประเมนสวนใหญจะเปนการเปรยบเทยบขอมลผลการประเมนกบเกณฑการประเมนวา สอดคลองหรอผานเกณฑทก าหนดไวหรอไม เพอตดสนคณคาและตดสนใจเกยวกบโครงการทมงประเมน เกณฑในการประเมนจงมความส าคญเพราะใชเปนสงเปรยบเทยบกบขอมลทไดจากการวเคราะห

51

ขนท 9 รายงานผลการประเมน เปาหมายส าคญของการประเมนโครงการกเพอน าขอมลผลการประเมนไปใชประกอบการตดสนใจเกยวกบการปรบปรงและพฒนาโครงการใหเกดประโยชนตอกลมเปาหมายหรอการบรหารโครงการ ขนตอนการรายงานผลการประเมนจงเปนขนตอนทมความส าคญอยางยงทนกประเมนจะตองจดท ารายงานผลการประเมนเพอน าเสนอตอผบรหารหรอผมอ านาจในการตดสนใจเกยวกบโครงการ สงทนกประเมนตองพจารณาในการน าเสนอผลการประเมนโครงการ มดงน 1. ผใชผลการประเมนเปนใคร และตองการสารสนเทศจากการประเมนไปใชท าอะไร เมอไร 2. รปแบบการน าเสนอผลการประเมนในลกษณะใด จงจะเหมาะสมมากทสด เชน จดท าเปนรายงานเชงการบรหาร หรอบทสรปส าหรบผบรหาร ใชวธการบรรยายสรปเสนอตอทประชมคณะกรรมการหรอบคคลทเกยวของหรอจดท ารายงานฉบบสมบรณ เปนตน 3. การเสนอผลการประเมน ควรยดหลกส าคญคอ มความถกตอง ความชดเจน ความสมบรณครบถวน ความมเหตผล และความเปนปจจบนทนตอการใช

เรองท 7.2.2 การประเมนกอนการด าเนนโครงการ ในการตดสนใจรเรมจดท าโครงการใดๆองคกรหรอผรบผดชอบจะตองมนใจวาโครงการทคดจะจดท านนจะตองมคณคา เปนประโยชน สอดคลองสนองตอบความตองการจ าเปนขององคกร ผรบบรการหรอผเกยวของ ทงนเพราะในการจดด าเนนโครงการแตละครงตองลงทน ใชทรพยากรทงเงน คน วสด อปกรณ อาคารสถานทและเวลา ดงนนกอนตดสนใจจดท าโครงการจงจ าเปนตองมขอมลสารสนเทศทเพยงพอตอการตดสนใจ ซงจะไดมาจากการประเมนกอนการด าเนนโครงการ

1. ความหมายของการประเมนกอนการด าเนนโครงการ การประเมนกอนการด าเนนโครงการหรอการประเมนกอนเรมโครงการ ตรงกบค าในภาษาองกฤษวา “pre – evaluation program” หรอ “ex – ante evaluation program” ซงหมายถง การเกบรวบรวมขอมลเกยวกบความเหมาะสม ความเปนไปไดในการน าโครงการไปใชด าเนนงานกบกลมเปาหมาย เปนการประเมนกอนทจะมการใชโครงการจร ง ๆ (รตนะ บวสนธ. 2540 : 51) การประเมนกอนการด าเนนโครงการ จงเปนการศกษาเพอก าหนดโครงการกอนการลงทน การประเมนสวนนเนนการศกษาความตองการใหมการด าเนนโครงการ รวมทงศกษาความเปนไปไดทจะด าเนนโครงการตามวตถประสงคของโครงการทไดก าหนดจากความตองการขางตน (นศา ชโต นงงาม เศรษฐพานช และนตยา ภสสรศร. 2544 : 174) ซงตามแนวคดของ เชดศกด โฆวาสนธ (2541 : 10) เหนวา การประเมนกอนเรมโครงการเปนการประเมนเบองตนทจ าเปนส าหรบการวางแผนโครงการทมประสทธภาพ เปนการวางแผนจากขอมล ขอเทจจรง เปนการประเมนเพอศกษาปญหาและความตองการของสงคมหรอชมชน ซงเปนแหลงเปาหมายในการน าโครงการไปปฏบต ซงรจกกนในหมนกประเมนวา เปนการประเมนความตองการจ าเปน (needs assessment)

52

กลาวโดยสรป การประเมนกอนการด าเนนโครงการ เปนการศกษาเพอตดสนใจกอนการจดท าโครงการ โดยมงประเมนความตองการจ าเปนและการศกษาความเปนไปได ในการด าเนนโครงการ ซงจะชวยใหการตดสนใจจดท าโครงการมความรอบคอบมากขน

2. ความส าคญของการประเมนกอนการด าเนนโครงการ การประเมนกอนการด าเนนโครงการมความส าคญ ดงน 2.1 ท าใหองคกรหรอผทจดท าโครงการมเหตผล มความมนใจและมความรอบคอบในการตดสนใจรเรมโครงการวา โครงการทจดท านนมความส าคญและเปนประโยชนตอกลมเปาหมายของโครงการหรอไม เพยงใด กลาวคอ โครงการดงกลาวนนสามารถตอบสนองตอนโยบายขององคกรทอยระดบสงกวาหรอสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการของผรบผลจากโครงการหรอไม เพยงใด 2.2 สารสนเทศจากการประเมนกอนการด าเนนโครงการจะชวยใหผบรหารทเกยวของกบโครงการสามารถตดสนใจอนมตหรอไมอนมตใหด าเนนโครงการไดอยางสมเหตสมผล กลาวคอ ถาขอมลสารสนเทศจากการประเมนบงชวา โครงการทจะจดท านนสนองตอบตอนโยบายระดบสงและ/หรอสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการของผรบผลจากโครงการ ผบรหารกสามารถตดสนใจใหด าเนนโครงการได แตถาผลการประเมนบงชในทางตรงกนขามคอ โครงการนนไมสนองตอบตอนโยบายระดบสงและ/หรอไมสอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการของผรบผลจากโครงการ ผบรหาร กตดสนใจไมใหด าเนนโครงการ ซงถอวาการตดสนใจของผบรหารทงสองกรณดงกลาวตงบนหลกของเหตผลทดและมความรอบคอบ 2.3 สารสนเทศจากการศกษาความเปนไปไดของโครงการ จะชวยชวาโครงการทจะ

ด าเนนการนนสามารถจะน าไปปฏบตไดจรงตามแผนการด าเนนงานภายใตทรพยากรและระยะเวลาท

ก าหนดไวหรอไม มโอกาสทจะเกดผลส าเรจตามวตถประสงคและเปาหมายของโครงการหรอไม ซงจะท า

ใหผบรหารหรอผรบผดชอบโครงการไดพจารณาไตรตรองดวยความรอบคอบ และตดสนใจวาควร

ปรบเปลยนแผนการด าเนนงานและจดสรรทรพยากรใหเหมาะสมทสามารถด าเนนงานไดจรงหรอตดสนใจ

วา ควรจะด าเนนโครงการนนหรอไม อยางไร เพอใหเกดความคมคากบการลงทนมากทสดหรอลดภาวะ

ความเสยงในการด าเนนโครงการใหเหลอนอยทสด

3. วธการประเมนกอนการด าเนนโครงการ

การประเมนกอนการด าเนนโครงการมกจกรรมส าคญทควรด าเนนการ คอ การประเมนความตองการจ าเปน (needs assessment) และการศกษาความเปนไปไดของโครงการ (feasibility study) ซงมสาระส าคญและวธการประเมน ดงน 3.1 การประเมนความตองการจ าเปน ในการบรหารโครงการอยางเปนระบบ จะตองมการวเคราะหสภาพปจจบน ปญหา และความตองการกอนวางแผนโครงการ ซงเปนลกษณะของการประเมนความตองการจ าเปนนบวาเปนกจกรรมทส าคญทจะท าใหผบรหารโครงการไดทราบสภาพปญหา สาเหตของปญหา และความตองการท

53

แทจรงในการก าหนดโครงการ ท าใหไดโครงการทมความเหมาะสมและตอบสนองความตองการของกลมเปาหมายหรอผรบบรการ การประเมนความตองการจ าเปน (needs assessment) จงเปนกจกรรมทส าคญยงส าหรบการวางแผนโครงการทมประสทธภาพ เพราะจะท าใหทราบรายการปญหาหรอความตองการจ าเปนทแทจรง ซงจะชวยเพมโอกาสใหสามารถก าหนดโครงการไดอยางเหมาะสมทสงผลตอประสทธภาพและประสทธผลของโครงการ 3.1.1 ความหมายของการประเมนความตองการจ าเปน การประเมนความตองการจ าเปน หมายถง กระบวนการทเปนระบบซงใชเพอก าหนดความแตกตางระหวางสภาพทคาดหวงกบสภาพทเปนอยจรง สวนใหญจะเนนทความแตกตางของผลผลต (outcome gaps) จากนนมการจดเรยงล าดบความส าคญของความแตกตางนนแลวเลอกความตองการจ าเปนทส าคญมาแกไข (Witkin, 1984 ; McKillip, 1987 ; อางถงใน สวมล วองวาณช. 2544 : 8) การประเมนความตองการจ าเปนจงเปนกระบวนการตรวจสอบความแตกตางระหวางสภาพทคาดหวงของงานกบสภาพทเปนอยจรงของงานเพอใหไดขอสรปถงความตองการจ าเปนทจะตองน ามาแกไข โดยจดท าเปนโครงการเพอการแกไขหรอพฒนางานใหสอดคลองกบความตองการจ าเปนดงกลาว 3.1.2 ลกษณะส าคญของการประเมนความตองการจ าเปน การประเมนความตองการจ าเปน เปนกจกรรมทมงตดสนสภาพการณใด ๆ ทเกยวของกบการด าเนนงานตามภารกจขององคกร เกยวของกบฝายผรบบรการและองคกรในฐานะผใหบรการ มลกษณะทส าคญดงตอไปน (สพกตร พบลย. 2555 : 8) 1) เปนกจกรรมการศกษาคนควาอยางเปนระบบ ในการหาขอมลเกยวกบองคกรและผรบบรการขององคกร เพอสรปสภาพปญหาหรอประเดนส าคญ ๆ ทควรไดรบการตอบสนองหรอไดรบการแกไขโดยเรงดวน เพอใหภารกจขององคกรประสบความส าเรจหรอด าเนนงานไดอยางมประสทธภาพ 2) เปนการประเมนทเกดขนในระยะกอนทจะมการก าหนดนโยบาย แผนงานหรอโครงการ 3) เปนการประเมนทมงวเคราะห ตดสน และเรยงล าดบสภาพปญหาหรอความตองการจ าเปนเรงดวนทองคกรจะตองเรงด าเนนการ 4) เปนกระบวนการทมแนวปฏบตหลากหลายขนอยกบการนยาม “ความตองการจ าเปน” เนนการใชขอมลจากหลายแหลง ดวยวธการหลายวธ เพอยนยนความสอดคลองของปญหาหรอความชดเจนของปญหาเรงดวนทตองไดรบการแกไข 5) เปนการประเมนทมงหาขอมลประกอบการตดสนใจในการก าหนดนโยบาย แผนงาน และโครงการหรอก าหนดจดเนนในการพฒนา 3.1.3 ความส าคญของการประเมนความตองการจ าเปน การประเมนความตองการจ าเปน มความส าคญโดยสรปดงน (สพกตร พบลย. 2555 : 9 ; สวมล วองวาณช. 2544 : 14-15)

54

1) การมโอกาสไดรบทราบความตองการจ าเปนทแทจรงหรอปญหาทแทจรง จะเพมโอกาสความส าเรจของการบรหารโครงการ 2) การเรยงล าดบปญหาหรอความตองการจ าเปนเรงดวน กอนและหลงตามหลกการหรอแนวปฏบตในการประเมนความตองการจ าเปน จะชวยใหการแกปญหาไมสญเปลา องคกรจะสามารถทมเทงบประมาณหรอทรพยากรในการแกปญหาไดอยางตรงจด สอดคลองกบสภาพปญหาและความตองการทแทจรงของผรบบรการหรอองคกร 3) การวเคราะหปญหาหรอความตองการจ าเปนแลวไดขอสรปเกยวกบปญหาทชดเจน จะท าใหบคลากรในองคกรมองเหนจดเนนในการแกปญหาทตรงกน จะชวยให เกดความรวมมอในการปฏบตงานอยางมเปาหมายทชดเจนมากยงขน 4) การวเคราะหปญหาหรอความตองการจ าเปนของผรบบรการกลมตาง ๆ แลวพบวา ประสบปญหาหรอมความตองการแตกตางกน จะชวยใหการก าหนดโครงการบรการ ตรงกบความตองการของกลมผรบบรการมากยงขน เปนการสนองความตองการแบบเนนผรบบรการเปนส าคญ สามารถพฒนาระดบคณภาพของผลผลตหรอคณภาพของการบรการใหมประสทธภาพเพมมากขน 5) ผลทไดจากการประเมนความตองการจ าเปน ท าใหไดขอมลทสะทอนสภาพบรบททเกดขนขององคกร ซงเปนพนฐานส าคญทจะน าไปสการวางแผน การก าหนดแนวทางการพฒนาองคกรใหสอดคลองกบสภาพทเกดขนและสนองตอความตองการของผทเกยวของกบองคกรนนมากทสด กลาวอกนยหนงกคอ ขอมลทไดจากการประเมนความตองการจ าเปนสามารถใชเปนแนวทางในการก าหนดนโยบายและการตดสนใจเพอวางแผนโครงการทมความเฉพาะของกลมบคคลไดมากขน 6) ท าใหไดขอมลทน าไปก าหนดทศทางหรอเปาหมายของการด าเนนงาน ซงสามารถใชเปนหลกเทยบในการด าเนนงาน ขอมลดงกลาวเปนประโยชนมากตอการวางแผนการประเมนงานหรอโครงการ เนองจากมวตถประสงคของการด าเนนงานทชดเจน และมนใจไดวาวตถประสงคดงกลาวสอดคลองกบความตองการขององคกรนนอยางแทจรง 7) การประเมนความตองการจ าเปน เปนเครองมอการบรหารทมประสทธภาพ ท าใหสามารถก าหนดแผนงานทสอดคลองกบความตองการขององคกร ปองกนการสญเสยทรพยากรกบการด าเนนงานทไมไดผานการวเคราะหการด าเนนงานมาอยางแทจรง 8) การประเมนความตองการจ าเปนสามารถใหค าตอบกบบคคลทวไปไดวา ทรพยากรทลงทนไปจะถกน าไปใชในการพฒนางานอะไรบาง และสรางความมนใจวาสงทไดปฏบตจะสนองความตองการขององคกรอยางแทจรง เนองจากมขอมลเชงประจกษทรองรบการตดสนใจวางแนวทางการพฒนาองคกร เปนการปองกนปญหาการลงทนทไมสอดคลองกบสภาพปญหาทเกดขนจรง 9) หากไดมการวางแผนการประเมนความตองการจ าเปนอยางเปนระบบ จะท าใหไดขอมลทชความตองการและสภาพปญหาทเกดขนอยางแทจรง จงเปนเครองมอทจะชวยเปนเกราะปองกนไมใหเกดการใชอ านาจทางการเมองในการวางแผนการด าเนนงานในทศทางทไมพงประสงค ในทางตรงกน

55

ขามกระบวนการประเมนความตองการจ าเปนจะท าใหเกดความมนใจกบทกฝายและเปนการปกปองการตดสนใจวาเปนไปอยางโปรงใส และยตธรรม 3.1.4 แนวปฏบตในการประเมนความตองการจ าเปน ในการประเมนความตองการจ าเปนมแนวปฏบต ดงน 1) ก าหนดจดมงหมายของการประเมนความตองการจ าเปน โดยระบเหตผลทจ าเปนตองท าการประเมนความตองการจ าเปนเพอจดมงหมายใด การประเมนความตองการจ าเปนในกรณนกเพอใหไดขอมลทเปนความตองการจ าเปนจรงเพอก าหนดโครงการใหสอดคลองกบสภาพปญหา และความตองการของกลมเปาหมายของโครงการ และใหไดขอมลสารสนเทศประกอบการตดสนใจของผบรหารเกยวกบการรเรมจดท าโครงการ 2) ก าหนดแหลงขอมลหรอบคคลทตองการระบความตองการจ าเปน ในการประเมนความตองการจ าเปนเพอการวางแผนโครงการ จ าเปนตองมขอมลทครอบคลม ครบถวนตอการตดสนใจ ดงนนแหลงขอมลหรอบคคลทจะตองใหขอมลเกยวกบความตองการจ าเปนจงมความส าคญมาก นกประเมนจะตองวเคราะห ระบแหลงขอมลและบคคลทจะใหความตองการจ าเปนใหเหมาะสม เพยงพอตอการใหขอมลดงกลาว โดยทวไปแหลงขอมลทส าคญตอการประเมนความตองการจ าเปนคอ เอกสารทเกยวของกบนโยบาย แผนพฒนาตาง ๆ ของหนวยงานทอยระดบสงกวาวา ไดกลาวถงนโยบาย ทศทางในเรองทจะเปนฐานขอมลและแนวคดในการจดท านโยบายไวอยางไร ขอมลเหลานถอวาเปนความตองการจ าเปนทอาจเรยกวา ชดแจงอยแลว แหลงขอมลอกประการหนงคอ กลมบคคลทเปนกลมเปาหมายของโครงการ ซงอาจเปนผรบบรการหรอประชาชนทเกยวของกบโครงการดงกลาว กรณของโครงการทางการศกษา กลมผเกยวของทควรเปนผระบความตองการจ าเปน อาจเปนนกเรยน ผปกครอง คร ผบรหาร และบคลากรทางการศกษา ซงนกประเมนจะตองพจารณาใหรอบคอบวา บคคลกลมใดจะเปนผใหขอมลความตองการจ าเปนในเรองเหลานนไดตรงทสด และนาเชอถอมากทสด 3) ก าหนดกรอบประเดนหรอเนอหาสาระเกยวกบความตองการจ าเปนทจะประเมน ในการประเมนความตองการจ าเปน นกประเมนตองรใหแนชดวาตองการประเมนความตองการจ าเปนในเรองใด ประเดนอะไรบาง ดงนน การก าหนดกรอบประเดนหรอเนอหาสาระทเกยวกบความตองการจ าเปนทจะประเมนจงมความส าคญตอการประเมน นกประเมนจงตองศกษาวเคราะหและระบประเดนเกยวกบเนอหาสาระดงกลาว เชน ความตองการจ าเปนดานการศกษาตอของผเรยน ความตองการจ าเปนดานการพฒนาตนเองของคร คณาจารยและบคลากรทางการศกษา ความตองการจ าเปนในการสรางความเขมแขงของชมชน เปนตน 4) ออกแบบการประเมนความตองการจ าเปน โดยนกประเมนจะตองออกแบบการประเมนโดยวางแผนไวลวงหนาวาจะก าหนดกรอบแนวทางการประเมนอยางไร โดยทวไปจะด าเนนการในเรองตอไปน 4.1) ก าหนดผ เกยวของในกระบวนการประเมนความตองการจ าเปน ซงประกอบดวยบคคลทเกยวของหลายฝาย ในทางการศกษามทงนกเรยน คร ผปกครอง ผบรหาร ชมชน

56

นกประเมนตองมบทบาทในการเปนผประสานงานหรอผอ านวยความสะดวก (facilitator) ในการด าเนนงานใหเกดความราบรนเรยบรอย 4.2) ก าหนดวธการประเมนความตองการจ าเปน โดยจะตองพจารณาเลอกใชวธการประเมนความตองการจ าเปนวา วธการใดจะชวยใหการประเมนประสบผลส าเรจ ท าให ไดขอมลสารสนเทศทครอบคลม มความนาเชอถอมากทสด วธการประเมนความตองการจ าเปนมหลายวธ เชน การศกษาขอมลจากเอกสารนโยบาย แผนงานของหนวยงานทเกยวของ การศกษาขอมลจากตวบงชสภาวะทางสงคมทมอยแลว การศกษาขอมลจากเอกสารการวเคราะหหรอรายงานสภาพปญหาและผล การประเมนโครงการทเกยวของ การส ารวจสภาพปญหาและความตองการโดยใชแบบสอบถาม การสมภาษณ การใชกระบวนการกลมโดยการจดประชมเสวนาหรอจดเวทประชาคมทเกยวของ เปนตน 4.3) ก าหนดผใหขอมลในการประเมนความตองการจ าเปน โดยพจารณาก าหนดผใหขอมลส าคญเพอจะใหไดขอมลความตองการจ าเปนทครอบคลมชดเจน นาเชอถอมากทสด ซงอาจเปนกลมผบรหาร หรอกลมผรบบรการทเกยวของ 4.4) ก าหนดเครองมอประเมนความตองการจ าเปน โดยการพจารณาจดมงหมาย กลมผใหขอมลจะชวยใหไดแนวทางการก าหนดเครองมอประเมนความตองการจ าเปนวา ควรใชเครองมอประเภทใด เชน แบบสอบถาม แบบสมภาษณ การสนทนากลมหรอการจดประชมเสวนา เปนตน 4.5) ก าหนดวธเกบรวบรวมขอมลและการวเคราะหขอมล โดยก าหนดวธเกบรวบรวมขอมลใหเปนไปตามลกษณะและวธการของเครองมอแตละประเภท กรณแบบสอบถามตองวางแผนวาจะจดสงไปใหผตอบและเกบกลบคนอยางไร แบบสมภาษณ การสนทนากลม การประชมเสวนา/เวทชมชน ตองวางแผนเกบรวบรวมขอมลโดยก าหนดผใหขอมล วน เวลา สถานท และผสมภาษณหรอผด าเนนการสนทนากลม/เสวนาใหชดเจน ส าหรบการวเคราะหขอมลในการประเมนความตองการจ าเปน จะใหความส าคญกบการจดล าดบของความตองการจ าเปน ดงนนสถตหรอเทคนคทใชในการประเมนความตองการจ าเปนจงเนนไปทการจดล าดบความส าคญของความตองการจ าเปน 4.6) ก าหนดวธการจดล าดบความส าคญของความตองการจ าเปน โดยพจารณาจากผลการวเคราะหเพอจดล าดบความส าคญของความตองการจ าเปนวา มความตองการจ าเปนในเรองใด ประเดนใดมความส าคญทสด กถอวากระบวนการประเมนความตองการจ าเปนเสรจสนสมบรณ จงจะน าไปสการจดท าโครงการหรอวางแผนโครงการเพอตอบสนองความตองการจ าเปนดงกลาว 3.1.5 เทคนควธทใชในการประเมนความตองการจ าเปนเพอก าหนดโครงการ การเลอกใชเทคนควธในการประเมนความตองการจ าเปน ควรพจารณาใหครอบคลมทงเทคนคในการระบรายการความตองการจ าเปน การวเคราะหความตองการจ าเปน และการประเมนความตองการจ าเปน เทคนควธทน าเสนอในทนไดสรปและปรบปรงจากชดวชาการประเมนและ

57

การจดการโครงการประเมน (สวมล วองวาณช. 2544) และชดวชาการประเมนนโยบาย แผนงานและโครงการ (สพกตร พบลย. 2555) โดยไดเพมเตมแนวคด ตวอยางและแนวปฏบต ซงมรายละเอยด ดงน 1) เทคนควธในการระบความตองการจ าเปน เทคนควธส าคญ ๆ ในการเกบรวบรวมขอมลเพอหาขอสรปเกยวกบความตองการจ าเปน มดงน 1.1) การส ารวจความตองการ (need survey) ใชส าหรบเกบรวบรวมขอมลในแนวกวางจากบคคลทเกยวของกบสถานศกษาหรอโครงการ เชน กลมผรบบรการของสถานศกษาหรอกลมเปาหมายของโครงการ หรอผทไดรบผลกระทบจากการด าเนนงานของสถานศกษาหรอโครงการ เปนตน เครองมอทนยมใช ไดแก แบบสอบถาม แบบสมภาษณ และแบบสงเกต 2.2) การใชตวบงชภาวะทางสงคม (social indicators) เปนการเกบรวบรวมขอมลจากตวชวดตาง ๆ ซงอาจรวบรวมโดยหนวยงานหรอบคคลใด ๆ ซงเปนขอมลทตยภม เชน อตราการศกษาตอของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนปลาย สถตการทะเลาะววาทของนกเรยนเฉลยตอปการศกษา สถตอาชญากรรมทเกดขน สถตอบตเหต อตราการตงครรภของเดกในวยเรยน เปนตน ตวอยางขอมลสารสนเทศดงกลาวนเปนลกษณะของขอมลทเปนขอเทจจรง (hard data) ซงมความนาเชอถอกวาขอมลความรสก (felt data) ขอมลตวบงชภาวะทางสงคมทสอดคลองกบสภาพขององคการหรอชมชนจะเปนฐานขอมลส าคญในการตดสนใจเกยวกบการวางแผนโครงการเพอแกปญหาหรอพฒนางานขององคการ 2.3) การใชกระบวนการกลม (group process) เปนการเกบขอมลจากกลมบคคลทมจ านวนไมมากนก ซงเปนบคคลทมความเชยวชาญและมความรอบรเกยวกบสภาพปญหาหรอสภาพการด าเนนงานของสถานศกษา สามารถใหขอมลความตองการจ าเปนได ซงอาจใชเทคนคการสนทนากลม (focus group discussion) เทคนคกลมสมมตนย (nominal group process) การสมมนาประเมนผล การประชมปฏบตการ การจดเสวนา การท าประชาพจารณหรอจดเวทประชาคม 2.4) การใชวธผสมผสาน (mixed process) เปนวธการทนยมใชกนมากซงอาจมการส ารวจดวยแบบสอบถาม การรวบรวมขอมลตวบงชภาวะทางสงคมหรอการสมมนาประเมนผลโดยผทรงคณวฒหรอผมประสบการณ ตวอยางเชน การสมมนาปญหาคณภาพการศกษาระดบชาต ซงจดท าเปนระยะ ๆ จะมการน าเสนอขอมลจากการส ารวจ การรวบรวมสถตทเกยวของกบคณภาพการศกษา การรวบรวมผลงานวจยตาง ๆ แลวจดสมมนาเพอก าหนดนโยบาย ทศทางการด าเนนงานแกไขปญหาคณภาพการศกษาในระยะตอไป การใชวธการวเคราะหสภาพปจจบน ปญหา และความตองการจ าเปนดวยวธการผสมผสานเชนน มแนวโนมปรากฏใหเหนอยางชดเจนมากยงขนในการก าหนดนโยบาย การวางแผนงานหรอโครงการในระดบประเทศ

58

3.2 การศกษาความเปนไปไดของโครงการ การศกษาความเปนไปไดของโครงการ เปนการประเมนอกลกษณะหนงทท าขนกอนทจะมการจดท าโครงการใดโครงการหนง นยมใชกนมากในการจดโครงการทางดานธรกจและอตสาหกรรม และเปนโครงการขนาดใหญ แตกสามารถประยกตใชแนวคดและวธการในโครงการทางการศกษาได 3.2.1 ความหมายของการศกษาความเปนไปไดของโครงการ การศกษาความเปนไปไดหรอการประเมนความเปนไปไดของโครงการ หมายถง กระบวนการแสวงหาความร ความจรงเกยวกบคณคาของโครงการทองคกรหรอผมอ านาจรเรมขนกอนการประกาศใชโครงการเพอใหผเกยวของหรอองคกรระดบรองน าไปปฏบต (กลา ทองขาว. 2555 : 7) การศกษาความเปนไปไดของโครงการ จงเปนการศกษาวเคราะหและจดท าเอกสารทประกอบไปดวยขอมลตาง ๆ ทจ าเปนเพอเปนการแสดงถงเหตผลทจะสนบสนน (justification) ถงความเหมาะสม (soundness) ของโครงการอนจะท าใหไดมาซงโครงการทด สามารถน าไปสการปฏบตไดจรง และเมอโครงการแลวเสรจจะใหผลประโยชนตอบแทนคมคาตอการลงทน (Goodman and Love, 1980 ; อางถงใน ปกรณ ปรยากร. 2548 : 65-66) การศกษาความเปนไปไดจงเปนการมงเนนทจะประเมนความคมคาของโครงการ ซงสอดคลองกบแนวคดของรตนะ บวสนธ (2540 : 54-55) ทกลาววา การศกษาความเปนไปไดของโครงการเปนการเกบรวบรวมขอมลของโครงการในสวนทเกยวของกบความเหมาะสมของโครงการกบความตองการรบบรการจากโครงการของกลมเปาหมาย ความคมคาของผลทพงไดรบจากโครงการเมอเปรยบเทยบคาใชจายทจะตองสญเสยไปในการด าเนนโครงการ และความเหมาะสมของระยะเวลาการด าเนนโครงการใหแลวเสรจเมอเปรยบเทยบกบกจกรรมหรองานตาง ๆ ทก าหนดไวในโครงการ กลาวโดยสรป การศกษาความเปนไปไดของโครงการเปนกระบวนการจดหาขอมลเพอใชตรวจสอบความเหมาะสม และความคมคาของผลทจะเกดขนจากโครงการซงจะน าไปสการตดสนใจของผมอ านาจในการตดสนใจเกยวกบการจดท าโครงการอยางสมเหตสมผลและมความรอบคอบมากยงขน 3.2.2 วตถประสงคของการศกษาความเปนไปไดของโครงการ วตถประสงคของการศกษาความเปนไปไดของโครงการกคอ การมงแสวงหาความรและความจรงตามหลกวชาการ หลกเศรษฐกจ การเมอง สงคม วฒนธรรมและสงแวดลอม แลวแตกรณวา หากมการน าโครงการทจดท าขนไปปฏบตจะมผลด ผลเสยอยางไร มประโยชนหรอมความคมคาหรอไม เพยงใด และมทางทจะท าใหบรรลผลส าเรจไดอยางไร รายงานผลการประเมนความเปนไปไดจะเปนขอมลและสารสนเทศชวยใหผมอ านาจสามารถตดสนใจเกยวกบโครงการนน ๆ ไดถกตอง (กลา ทองขาว. 2555 : 7) ซง ปกรณ ปรยากร (2548 : 67) ใหทศนะถงเหตผลความจ าเปนทตองศกษาความเปนไปไดของโครงการวา (1) เพอตรวจสอบวาสงตาง ๆ ทก าหนดไวในโครงการมความเปนไปได (feasible) ทจะประสบผลส าเรจตามวตถประสงคหรอไม (2) เพอประเมน (appraisal) วาโครงการทก าหนดไวนนควรลงทนหรอไม และ (3) เพอใชเปนแนวทางในการก าหนดรายละเอยดดานตาง ๆ ในขนการวางแผนด าเนนงาน

59

กลาวโดยสรป การศกษาความเปนไปไดของโครงการมวตถประสงคเพอตรวจสอบความพรอมในดานตาง ๆ ทเกยวกบการจดท าและด าเนนโครงการวา มโอกาสทจะประสบผลส าเรจตามวตถประสงคหรอไม อยางไร จะชวยสรางความเชอมนตอการตดสนใจลงทนด าเนนโครงการวาจะคมคาหรอไม เพยงใด ทงนกเพอใหการตดสนใจเกยวกบการด าเนนโครงการมความรอบคอบและสามารถหลกเลยงภาวะความเสยงทจะเกดขนในอนาคต 3.2.3 เทคนควธในการศกษาความเปนไปไดของโครงการ เทคนควธในการศกษาความเปนไปไดของโครงการอาจจ าแนกได 3 วธ ดงน 1) การใชดลยพนจในการศกษาความเปนไปได เปนการศกษาความเปนไปไดในการด าเนนกจกรรมของโครงการ โดยใชการวเคราะหกจกรรมในแผนภมแกนท (Gantt chart) ซงเปนการแสดงกระบวนการด าเนนโครงการออกเปนกจกรรมยอย ๆ ตามล าดบกจกรรมทจะตองปฏบตตามชวงเวลาแสดงอยในรปแผนภมแทง แผนภมดงกลาวจะท าใหเหนความสมพนธของกจกรรมและเวลาทตองปฏบตตงแตเรมตนจนสนสดโครงการ การศกษาความเปนไปไดของการด าเนนกจกรรมดงกลาว โดยหนวยงานหรอบคลากรทรวมกนรบผดชอบโครงการรวมกนพจารณาวา ตามเงอนไขของเวลา กจกรรมทก าหนดและทรพยากรทจะไดรบ มความเปนไปไดในการปฏบตจรงมากนอย เพยงใด วธการพจารณาอาจใชการประชมเชงวพากษ เพอใหไดขอสรปความเปนไปไดและขอเสนอแนะตอการปรบปรงกจกรรม เวลา และทรพยากรทตองใชในการด าเนนโครงการหรอใชการส ารวจ การสอบถามจากผเกยวของกบโครงการกได 2) การส ารวจความเปนไปไดของโครงการ โดยใชวธการวจยเชงส ารวจหรอพรรณนา เพอมงศกษาขอเทจจรงเกยวกบความเปนไปไดของโครงการ จากกลมตวอยางหรอผใหขอมลส าคญทเกยวของกบโครงการวา โครงการทจะด าเนนงานนนมความเปนไปไดในเชงปฏบตมากนอยเพยงใด โดยพจารณาทงในดานกจกรรม วธการ และระยะเวลาการด าเนนงาน โอกาส การจดทรพยากรหรอปจจยสนบสนนโครงการ หากผลการศกษาบงชวา กจกรรม วธการ และระยะเวลาการด าเนนงานมความเปนไปไดนอย อาจตองปรบกจกรรม วธการ และระยะเวลาใหเออตอกน รวมทงหากปจจยทจะไดรบมโอกาสทจะเปนไปไดยากทจะท าใหโครงการประสบผลส าเรจ อาจตองตดสนใจเกยวกบการด าเนนโครงการ เชน ปรบเพมทรพยากร ปรบลดกจกรรม ชะลอการด าเนนโครงการไวกอน เปนตน 3) การทดลองความเปนไปไดของโครงการ เปนการศกษาโดยอาศยรปแบบการวจยเชงทดลอง ในลกษณะโครงการน ารอง (pilot study) เพอศกษาความเหมาะสม ความเปนไปไดของโครงการกอนทจะด าเนนโครงการเตมรปแบบ การศกษาในกรณนเพอตรวจสอบความเปนไปไดทงกจกรรม วธด าเนนการ ระยะเวลา บคลากร และทรพยากรอน ๆ ทใชในโครงการวา จะสามารถด าเนนโครงการบรรลผลตามวตถประสงคไดมากนอย เพยงใด ผลการศกษาจะชวยใหไดขอมลบงชถงความเปนไปไดของโครงการทจะเปนประโยชนตอการตดสนใจของผบรหารและผรบผดชอบโครงการตอไป 3.2.4 แนวปฏบตในการศกษาความเปนไปไดของโครงการ ในการศกษาความเปนไปไดของโครงการ มแนวปฏบตดงน

60

1) ศกษาและอธบายสถานการณทวไปของการจดท าโครงการวา มเหตผลความจ าเปนอยางไร โครงการทจะจดท าจะกอใหเกดผลอะไร ใครบางทจะไดรบผลกระทบจากโครงการ 2) อธบายสถานการณของการตดสนใจ โดยระบผท มอ านาจหรอมบทบาทในการตดสนใจเกยวกบโครงการทจะจดท าวามใครบาง และอยในขนตอนใดของการด าเนนโครงการ 3) รวบรวมขอมลตาง ๆ ทเกยวของตอการตดสนใจจดท าโครงการ เชน ขอมลทางดานการเมอง สงคม วชาการ กฎหมายทเกยวของ เปนตน 4) ระบขอมลตาง ๆ ทเกยวของกบโครงการ เชน งบประมาณ ระยะเวลา บคลากร วสดอปกรณ ความคดเหนของกลมบคคลทมตอการจดท าโครงการ เปนตน 5) พจารณาโอกาสของความเปนไปได โดยใชขอมลจาก 4 ขอดงกลาวขางตน เปนฐานขอมลประกอบการพจารณาถงความเปนไปไดของโครงการ โดยใชเทคนควธการประชม ปรกษาหารอรวมกนระหวางผเชยวชาญตาง ๆ และผเกยวของกบโครงการเพอตดสนความเปนไปไดของโครงการ หากพบวา มความเปนไปไดกจะตดสนใจด าเนนโครงการ แตหากพบวาขอมลไมเพยงพอกจะตองวางแผนเพอศกษาขอมลเพมเตมตอไป 6) หากจ าเปนตองมการทดลองท าโครงการน ารองกบกลมยอย ๆ กอน เพอใหเกดความมนใจและสามารถด าเนนการไดจรง กควรจดท าเปนโครงการน ารองแลวประเมนโครงการน ารองโดยเนนการประเมนความเปนไปไดทจะประสบความส าเรจในการด าเนนโครงการเตมรปแบบตอไป กลาวโดยสรป การศกษาความเปนไปไดของโครงการ เปนการแสวงหาขอมลเกยวกบความเปนไปไดของโครงการวา สามารถจะน าไปสการปฏบตไดจรง เพยงใด โดยมงศกษาความเปนไปไดทงในดานเศรษฐกจ การเงน เทคนควธด าเนนโครงการ ความพรอมและความสามารถของหนวยงาน ทงนเพอใหมโอกาสประสบความส าเรจ และเกดความคมคาตอการด าเนนโครงการ

เรองท 7.2.3 การประเมนระหวางการด าเนนโครงการ ในระหวางการด าเนนโครงการ ผบรหารโครงการจ าเปนตองมขอมลสารสนเทศส าหรบการตดสนใจเกยวกบการด าเนนโครงการ ทงนเพอทไดทราบวาการด าเนนโครงการเปนตามแผนทก าหนดไวหรอไม มความกาวหนา หรอมปญหา อปสรรคอะไรบาง ซงจะไดปรบปรงแผนการด าเนนงาน หรอแกไขปญหา อปสรรคไดทนเวลา หรอเรงรดการด าเนนงานใหมความกาวหนา การด าเนนการดงกลาวเปนลกษณะของการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ ซงมสาระส าคญ ดงน

1. ความหมายของการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ การประเมนระหวางการด าเนนโครงการ (implementation evaluation or process evaluation) เปนการประเมนการด าเนนงานเมอน าโครงการทวางแผนไวแลวไปปฏบต ทงนเพอศกษาการปฏบตงานวาเปนไปตามแผนทก าหนดไวหรอไม กจกรรมใดท าไดหรอท าไมได เพราะเหตใด มจดเดน จดดอย มปญหาและอปสรรคอะไรบาง (สมคด พรมจย. 2550 : 40) ซง นศา ชโต นงราม เศรษฐพานช และนตยา ภสสรศร (2544 : 191) เรยกการประเมนกรณนวา การประเมนขณะด าเนนโครงการ เปน

61

กระบวนการศกษาขอมลเพอตรวจสอบการด าเนนงานวา เปนไปตามแผนหรอไม และไดผลเปนอยางไร โดยเปนการตรวจสอบในระหวางทมการด าเนนการไปแลวระยะหนง แตยงไมสนสดโดยอาจจะมการตรวจสอบเปนระยะ ๆ รตนะ บวสนธ (2540 : 61) ใหแนวคดวา การประเมนผลโครงการขณะด าเนนการบางครงกเรยกวา การประเมนกระบวนการโครงการ การประเมนก ากบควบคมโครงการ และการประเมนผลยอยของโครงการ ซงตรงกบค าในภาษาองกฤษวา “process evaluation program, monitoring evaluation program และ formative evaluation program” ตามล าดบ แตไมวาจะใชค าใดกตาม หมายถง การประเมนผลโครงการทก าลงอยในชวงด าเนนการหรออยในชวงการใชโครงการ โดยมการจดกจกรรมตาง ๆ กบกลมเปาหมายเพอใหไดผลตามวตถประสงคของโครงการทก าหนดไว

2. ลกษณะของการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ การประเมนระหวางการด าเนนโครงการ มลกษณะส าคญโดยสรปดงน (สพกตร พบลย

และกานดา นาคะเวช. 2544 : 7) 2.1 เปนการประเมนในขณะทโครงการก าลงด าเนนการอย ซงอาจเปนการด าเนนโครงการ ครงแรกหรอเปนการด าเนนโครงการตอเนอง เชน โครงการฝกอบรมพฒนาบคลากรทมการจดอบรมเปนรน ๆ และมแนวโนมจะจดฝกอบรมอยางตอเนองตอไปอกหลายรน โอกาสทจะตดสนใจยตโครงการหรอลมเลกโครงการมนอยมาก การประเมนในลกษณะดงกลาวนจงมแนวโนมทจะออกแบบการประเมนในลกษณะของการประเมนความกาวหนา 2.2 เปนการประเมนทมงศกษากระบวนการด าเนนงาน ซงอาจเปนการตรวจสอบวา กจกรรมหรองานของโครงการเปนไปตามแผนหรอไม หากการด าเนนงานไมเปนไปตามแผนกตองหาวธการปรบปรงแกไขใหโครงการสามารถด าเนนงานไปได นอกจากนอาจตองศกษาปญหาและอปสรรคในการด าเนนโครงการดวย เพอน าผลการศกษามาปรบปรงแกไขปญหาและอปสรรคเพอใหสามารถด าเนนงานบรรลตามวตถประสงคของโครงการได 2.3 เปนการประเมนทมงหาขอมลมาประกอบการตดสนใจปรบปรงกจกรรมหรอการปฏบตในโครงการ ดงนนประเดนทมงประเมนอาจเนนมองยอนกลบไปศกษาในดานความชดเจน ความเหมาะสมของวตถประสงคของโครงการ ความพรอมในดานปจจยพนฐานของโครงการ รวมทงศกษาในเรองปจจยทเกยวของกบความส าเรจในการด าเนนโครงการดวย 2.4 เปนการประเมนทเนนการตรวจสอบความกาวหนาของผลการด าเนนโครงการวา มผลงานเปนไปตามเปาหมายหรอไม เพยงใด โดยอาจตรวจสอบทงในดานปรมาณและคณภาพของผลงาน 3.วธการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ การประเมนในระหวางการด าเนนโครงการ มวธการประเมนในลกษณะตอไปน 3.1 การส ารวจสภาพของโครงการ (status survey) เปนการศกษาสภาพการด าเนนโครงการในชวงระยะเวลาหนง ๆ จากบคลากรและผปฏบตงานในโครงการ เพอเปนการทบทวนการปฏบตงานของบคลากรและสะทอนสภาพการด าเนนงานเปนระยะ ๆ ใหแกบคคลภายนอกโครงการ โดยเนนการส ารวจเฉพาะกจกรรมส าคญ แตเนนดานประสทธภาพของบคลากรและความส าเรจของ

62

องคประกอบทส าคญในโครงการ ซงมจดมงหมายเพออธบายใหเหนสภาพการด าเนนงานของโครงการในปจจบน วธการประเมนใชฐานความคดของการวจยเชงส ารวจ ซงมการวางแผนการประเมน สรางเครองมอและเกบรวบรวมขอมล วเคราะหขอมล สรปผลการประเมนและน าผลการประเมนไปใช 3.2 การตรวจสอบการด าเนนงานตามแผน (process monitoring) เปนการตรวจสอบความกาวหนาของโครงการวา การด าเนนกจกรรมของโครงการเปนไปตามระยะเวลาทก าหนดไวในแผนปฏบตงานหรอไม รวมทงการพจารณาถงสาเหตทท าใหงานมความลาชาไมเปนไปตามแผนทก าหนดไว การตรวจสอบการด าเนนงานตามแผนจงมจดมงหมายเพอใหการด าเนนโครงการเปนไปตามแผนทก าหนดไว และมความกาวหนาในการด าเนนงาน วธการตรวจสอบอาจใชการตรวจสอบโดยผปฏบตงานในโครงการรวมกนพจารณาจากสภาพการปฏบตจรงกบแผนปฏบตงานทไดก าหนดไว ซงอาจใชการประชมพจารณารวมกน หรอใชแบบสอบถามกบกลมผปฏบตงาน 3.3 การส ารวจปญหาและอปสรรคในการด าเนนงาน (problem survey) เปนการส ารวจความเหนของผปฏบตงานในประเดนของปญหาและอปสรรคทท าใหการด าเนนโครงการไมเปนไปตามแผนทก าหนด หรอไมมความกาวหนาในการด าเนนโครงการ โดยมจดมงหมายดงน 3.3.1 เพอส ารวจปญหาและอปสรรคทกลมผปฏบตงานมองเหนตรงกนวา เปนอปสรรคส าคญในการด าเนนโครงการ 3.3.2 เพอใหเกดความเขาใจระหวางผปฏบตงานเกยวกบปญหาในการท างาน ซงจะน าไปสการหาแนวทางแกไขปญหารวมกน 3.3.3 เพอปรบปรงเปลยนแปลงกจกรรมหรอวธการด าเนนโครงการใหเหมาะสมมากขน และสามารถด าเนนโครงการในระยะตอไปไดจนบรรลผลส าเรจตามวตถประสงคของโครงการ 3.3.4 เพอคาดการณลวงหนาเกยวกบปญหาทอาจจะเกดขนในการด าเนนโครงการในระยะตอไป และหาแนวทางปองกนหรอแกไขปญหาใหทนทวงท วธการส ารวจปญหาและอปสรรคในการด าเนนงาน ใชแบบส ารวจสภาพปญหาและอปสรรคในการด าเนนโครงการจากผปฏบตงานในโครงการ หรออาจใชการประชมพจารณารวมกนจากผบรหารและผปฏบตงานในโครงการ 3.4 การส ารวจผลการด าเนนโครงการ (benefit survey) เปนการส ารวจความคดเหนของบคลากรในโครงการ ตลอดจนผรบบรการจากโครงการถงผลทเกดขนในชวงระยะเวลาการด าเนนโครงการ ซงอาจจะเปนทงผลตามวตถประสงคของโครงการหรอผลทเกดขนนอกเหนอจากวตถประสงคของโครงการ โดยมจดมงหมายเพอหาหลกฐานอธบายเชอมโยงถงความส าเรจของโครงการในชวงระหวางการด าเนนโครงการ วธการส ารวจผลการด าเนนโครงการ ท าไดโดยใชวธการวจยเชงส ารวจความคดเหนของบคลากรทเกยวของในโครงการ ตรวจสอบผลทเกดขนไดโดยเทยบกบวตถประสงคของโครงการ 4. ขนตอนการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ การประเมนระหวางการด าเนนโครงการ มขนตอนการด าเนนงาน ดงน

63

4.1 การเตรยมการประเมน การเตรยมการประเมนเปนขนตอนเรมตนทจะประเมน ซงจะตองศกษาสงทมงประเมน ก าหนดวตถประสงคของการประเมน และศกษาแนวคดและรปแบบการประเมน ซงมสาระส าคญดงน 4.1.1 การวเคราะหโครงการท มงประเมน เปนการวเคราะหเพอใหทราบลกษณะ สวนประกอบของโครงการ กจกรรมและวธการด าเนนโครงการวาเปนอยางไร การวเคราะหโครงการทมงประเมนจะท าใหนกประเมนมความเขาใจเกยวกบโครงการทจะประเมนไดชดเจน สามารถทจะน าไปก าหนดเปนวตถประสงคของการประเมน ออกแบบและวางแผนการประเมนไดดยงขน วธการวเคราะหโครงการทมงประเมนท าไดโดยการอานพจารณาเอกสารโครงการแลวสรปสาระประเดนทส าคญทจะน าไปใชเปนฐานความคดในการก าหนดวตถประสงคและการวางแผนการประเมน 4.1.2 การก าหนดวตถประสงคของการประเมน วตถประสงคของการประเมนจะบงชทศทางในการประเมนโครงการนน ๆ วาตองการศกษาหรอคนหาค าตอบในเรองอะไรบาง ซงเปนตวแปรทศกษาหรอตวบงชการประเมน วตถประสงคของการประเมนทเนนการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ อาจก าหนดไดดงตวอยาง ตอไปน

1. เพอประเมนการปฏบตงานของโครงการหองสมดประชาชนทมชวต 2. เพอประเมนกระบวนการด าเนนงานของโครงการอนรกษและฟนฟศลปวฒนธรรมพนบาน

“ดาระ” สานสายใยสชมชน 3. เพอประเมนกระบวนการของโครงการพฒนาคณภาพการศกษาส าหรบนกเรยนทมปญหา

ทางการเรยนร ในโรงเรยนประถมศกษา สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาพะเยา เขต 2 4. เพอประเมนความกาวหนาของโครงการรณรงคเพอปองกนและแกไขปญหาโรคเอดส 5. เพอศกษาปญหาและอปสรรคในการด าเนนโครงการ “โรงเรยนสวยดวยมอเรา”

4.1.3 การศกษาแนวคดและรปแบบการประเมน การศกษาแนวคดและรปแบบการประเมนจะท าใหนกประเมนมฐานความร ความคดทส าคญในการด าเนนการประเมนไดด เพราะแนวคดและรปแบบการประเมนทผร นกวชาการดานการประเมนไดคด พฒนาและเสนอไว จะเปนกรอบแนวทางชวยใหการประเมนมความคมชดมากขน เมอนกประเมนไดศกษาเรยนรจากแนวคดและรปแบบการประเมนแลวน ามาประยกตใชในการประเมนกจะชวยใหการประเมนมความถกตอง เหมาะสม มความนาเชอถอมากขน กรณการประเมนระหวางการด าเนนโครงการน อาจประยกตใชแนวคดของรปแบบการประเมนซปของสตฟเฟลบม โดยการประเมนกระบวนการ ซงเปนการประเมนการด าเนนงานเพอน าโครงการทวางแผนไวไปสการปฏบต เปนการประเมนขณะด าเนนโครงการเพอศกษาจดแขง จดออน ปญหาและอปสรรคของการด าเนนโครงการ สารสนเทศทไดจากการประเมนกระบวนการจะชวยใหผบรหารทราบความกาวหนา จดแขงและจดออนของโครงการเพอการก ากบ การตดสนใจปรบปรงวธ

64

ด าเนนโครงการและเรงรดการด าเนนงานใหบรรลวตถประสงคภายใตทรพยากรและเวลาทก าหนดไว (สภมาส องศโชต. 2555 : 45) 4.2 การออกแบบและวางแผนการประเมน ขนตอนนเปนการตดสนใจไวลวงหนาเกยวกบวธด าเนนการประเมน โดยนกประเมนจะตองออกแบบและวางแผนเพอก าหนดแหลงขอมล ผใหขอมลส าคญหรอกลมตวอยางวา ในการประเมนระหวางการด าเนนโครงการนน ผทจะใหขอมลหรอตอบค าถามการประเมนเกยวกบความกาวหนา ปญหาและอปสรรคในการด าเนนงานควรจะเปนใครบาง มจ านวนเทาไรหรออาจจะเปนแหลงขอมลประเภทเอกสารทเกยวของกบการด าเนนโครงการ หลงจากไดออกแบบก าหนดแหลงขอมลแลว ขน ตอนตอไปจะตองออกแบบการวดตวแปรหรอสงทตองประเมน และก าหนดเครองมอเกบรวบรวมขอมลใหเหมาะสม หลงจากนนจงออกแบบการวเคราะหขอมลใหสอดคลองเหมาะสมกบลกษณะของขอมล โดยทวไปการวางแผนการประเมนจะจดท าเปนโครงการประเมน ซงมสวนประกอบส าคญตามทก าหนดไว โดยเฉพาะอยางยงการออกแบบการประเมนทง 3 สวนคอออกแบบการสมตวอยางหรอก าหนดผใหขอมล ออกแบบการวดตวแปรหรอสงทมงประเมน และออกแบบการวเคราะหขอมลจะปรากฏอยในโครงการประเมน 4.3. การด าเนนการประเมน การด าเนนการประเมนมขนตอนการด าเนนงาน ดงน 4.3.1 การพฒนาเครองมอเกบรวบรวมขอมล โดยด าเนนการสรางและตรวจสอบคณภาพเครองมอเกบรวบรวมขอมลตามลกษณะ วธการสรางและการตรวจสอบคณภาพของเครองมอแตละชนด โดยจะตองพฒนาเครองมอใหครอบคลมครบถวนตามทระบไวในโครงการประเมน และจดท าเครองมอฉบบสมบรณพรอมใชเกบรวบรวมขอมลตอไป 4.3.2 การเกบรวบรวมขอมล ด าเนนการเกบรวบรวมขอมลโดยใชเครองมอแตละชนด ซงจะตองวางแผนการเกบรวบรวมขอมลใหชดเจนวาจะเกบขอมลกบใคร โดยใชเครองมอชนด ใดและเกบเมอไร ในการประเมนความกาวหนาของโครงการซงมจดมงหมายเพอใหไดสารสนเทศส าหรบการตดสนใจอยางทนทวงท ในบางกรณอาจใชการเกบรวบรวมขอมลในลกษณะการประชมตดตามความกาวหนาหรอจดระบบกลไกของการบรหารโครงการ โดยใหผรบผดชอบโครงการรายงานความกาวหนา ปญหาและอปสรรคของการด าเนนโครงการเปนระยะ ๆ ขอมลจากผลการประชมหรอรายงานความกาวหนาเหลาน ผบรหารและผเกยวของสามารถน ามาใชประกอบการตดสนใจปรบปรงหรอแกปญหา อปสรรคในการบรหารจดการโครงการใหทนทวงท 4.3.3 การวเคราะหขอมล ขอมลทเกบมาไดโดยเครองมอชนดตาง ๆ นกประเมนจะตองจดกระท าและวเคราะหขอมลใหเปนระบบ ขอมลเชงปรมาณจะใชวธการวเคราะหทางสถต ซงจะตองเลอกใชสถตวเคราะหใหถกตอง เหมาะสมกบลกษณะของขอมล และตรงตามวตถประสงคของการประเมน สวนขอมลเชงคณภาพจะวเคราะหดวยวธการวเคราะหเนอหา

65

4.4 การสรปและน าเสนอผลการประเมน เปนขนตอนทนกประเมนตองสรปผลการประเมนโดยการเปรยบเทยบกบเกณฑการประเมนเพอใหไดขอสรปวา ผลการประเมนระหวางการด าเนนโครงการครงนเปนอยางไร โดยจะตองตอบตามวตถประสงคของการประเมน ค าตอบผลการประเมนในกรณการประเมนระหวางการด าเนนโครงการทควรไดรบคอ การด าเนนโครงการเปนไปตามแผนหรอมความกาวหนาหรอไม เพยงใด มผลทเกดขนในชวงระยะการด าเนนโครงการอะไรบางหรอไม รวมทงมปญหาและอปสรรคอะไรบาง จะมแนวทางแกไขอยางไร ขอสรปผลการประเมนเหลานจะไดน าเสนอตอผบรหารและผเกยวของเพอน าไปสการตดสนใจปรบปรงเกยวกบกระบวนการด าเนนโครงการตอไป ทงนควรใชประโยชนจากขอมลผลการประเมนเพอการก ากบ เรงรดใหการด าเนนโครงการเปนไปตามแผน ปรบปรงแผนงาน กจกรรมใหเหมาะสมกบชวงระยะเวลาทจะด าเนนโครงการตอไป รวมทงแกไขปญหา อปสรรคทเกดขนใหหมดไป มฉะนนการประเมนกจะไมเกดประโยชนแตอยางใดตอการบรหารโครงการในระยะตอไป

เรองท 7.2.4 การประเมนหลงการด าเนนโครงการ การประเมนหลงการด าเนนโครงการเปนกจกรรมส าคญทจะชวยใหไดขอมลสารสนเทศเกยวกบการด าเนนโครงการเมอโครงการสนสดลงแลวซงจะชวยใหผบรหารหรอผรบผดชอบโครงการสามารถตดสนใจเกยวกบอนาคตของโครงการดวยความรอบคอบวา จะด าเนนโครงการตอไป ยตหรอยกเลกโครงการ การประเมนหลงการด าเนนโครงการจะชวยใหทราบผลทเกดขน วาเปนไปตามวตถประสงคหรอเปาหมายของโครงการหรอไม มผลกระทบทเกดขนตามมาหรอไม ผลผลตทไดจากโครงการมความคมคาหรอไม เพยงใด การประเมนหลงการด าเนนโครงการจะเปนสงทชวยใหนกประเมนหรอผบรหารไดค าตอบตามทตองการ และน าไปสการตดสนใจในการบรหารโครงการในโอกาสตอไปไดอยางมประสทธภาพมากขน

1. ความหมายของการประเมนหลงการด าเนนโครงการ การประเมนหลงการด าเนนโครงการ เปนการประเมนผลสรปรวมเมอสนสดโครงการ โดยมงประเมนผลผลตหรอผลสมฤทธของโครงการ ซงรตนะ บวสนธ (2540 : 89) ใหความหมายวา เปนการประเมนภายหลงจากทไดน าโครงการไปด าเนนงานกบกลมเปาหมายครบตามระยะเวลาทก าหนดและออกแบบไว สวน เยาวด รางชยกล วบลยศร (2542 : 102) ใหความหมายวา เปนการประเมนเพอวเคราะหผลผลตทงหมดทเกดขนเมอสนสดโครงการ ซงจะใหสารสนเทศทจ าเปนทงหมดแกผตดสนใจและผวางแผนเพอการวางแผนโครงการใหมและเพอเปนแนวทางการประเมนผลในอนาคตตอไป สมคด พรมจย (2555 : 6) ไดใหความหมายวา เปนการประเมนทเกดขนเมอสนสดการด าเนนงานตามโครงการ เปนกระบวนการทมการรวบรวมขอมลทจะกอใหเกดสารสนเทศ มงเนนหาขอมลเพอตรวจสอบผลผลตหรอตรวจสอบความส าเรจ การบรรลวตถประสงคหรอ เปาหมายของโครงการทคาดหวงไว ส าหรบศรชย กาญจนวาส (2552 : 65) ใหความหมายในชอของ “การประเมนผลสรปรวม” วา เปนการสรปในเชงสาเหตถงคณคาของผลของโครงการหลงจากทโครงการไดเสรจสนแลว จงมบทบาทในการใหขอสรป

66

(conclusion-oriented) ซงเปนประโยชนตอการตดสนใจเกยวกบอนาคตของโครงการ การเขยนรายงาน การประเมนจงควรเนนการลงขอสรปเกยวกบคณคาของโครงการและผลลพธทได กลาวโดยสรป การประเมนหลงการด าเนนโครงการ หมายถง การประเมนเมอการด าเนนโครงการไดสนสดลงแลว เพอตรวจสอบผลทเกดขนวาเปนไปตามวตถประสงคของโครงการหรอไม ซงจะบงชถงความส าเรจหรอความลมเหลวของโครงการ นอกจากนยงมการตรวจสอบผลกระทบหรอผลลพธทเกดขนสบเนองตอมาวามอะไรเกดขนบาง ผลการประเมนจะชวยใหไดสารสนเทศส าหรบการตดสนคณคาของโครงการวา บรรลผลส าเรจตามวตถประสงคหรอไม เพยงใด มความคมทนหรอไม อยางไร ซงจะน าไปสการตดสนใจของผบรหารโครงการวาจะด าเนนโครงการตอไป ยต หรอยกเลกโครงการ

2. ลกษณะส าคญของการประเมนหลงการด าเนนโครงการ การประเมนหลงการด าเนนโครงการมลกษณะส าคญ ๆ ดงน 2.1 เปนการประเมนเมอการด าเนนโครงการสนสดลง และหลงจากโครงการสนสดแลวไประยะหนงทเรยกวา กระบวนการตดตามผล (follow-up study) ลกษณะการสนสดของโครงการอาจเปนการสนสดเปนระยะ ๆ และมการด าเนนงานในลกษณะตอเนองหลายป โอกาสทจะตดสนใจยตหรอยกเลกโครงการนนมนอยมาก ดงนนในการประเมนโครงการลกษณะดงกลาวนมกจะมงประเมนความกาวหนาและตรวจสอบผลผลตของโครงการเปนระยะ ๆ ดวย 2.2 เปนการประเมนเพอตดสนผลสมฤทธของโครงการซงจะสะทอนถงคณคา คณภาพและความส าเรจของโครงการ โดยพจารณาจากประสทธผล (effectiveness) ประสทธภาพ (efficiency) ของการด าเนนโครงการ และความพงพอใจ (satisfaction) ของกลมเปาหมายและผปฏบตงาน ซงเปนตวสะทอนคณภาพหรอความส าเรจของการด าเนนโครงการ ในทนประสทธผล หมายถง การบรรลผลสมฤทธตามเปาหมายหรอวตถประสงคทพงปรารถนา ประสทธภาพ หมายถง ความสามารถของการใชทรพยากรและกระบวนการปฏบตงานในการสรางผลผลตอยางประหยดหรอใชอยางคมคากอใหเกดผลสงสด (ศรชย กาญจนวาส. 2552 : 147) 2.3 เปนการประเมนทมงหาสารสนเทศเพอประกอบการตดสนใจในการปรบปรงและพฒนาโครงการในอนาคต รวมทงใชประโยชนจากผลการประเมนเพอการยกเลกหรอขยายผลของโครงการส าหรบกลมเปาหมายอน ๆ ใหกวางขวางยงขน

3. ขนตอนการประเมนหลงการด าเนนโครงการ การประเมนหลงการด าเนนโครงการ มขนตอนการด าเนนงานในลกษณะเดยวกนกบการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ แตมความแตกตางกนในสาระบางประการ ขนตอนการประเมนหลงการด าเนนโครงการโดยสรป มดงน 3.1 การศกษาวเคราะหโครงการทมงประเมน เปนขนตอนทนกประเมนตองศกษาวเคราะหเพอใหเขาใจลกษณะของโครงการ โดยเฉพาะอยางยงการวเคราะหวตถประสงคของโครงการทจะสะทอนถงผลผลตหรอสภาพผลส าเรจของโครงการ รวมทงผลกระทบหรอผลขางเคยงทจะเกดขน ซงจะชวยใหนกประเมนสามารถก าหนดวตถประสงคของการประเมนโครงการไดอยางครอบคลมและชดเจน

67

3.2 การก าหนดวตถประสงคของการประเมนโครงการ เปนการก าหนดเปาหมายหรอสงทตองการประเมนของโครงการวา ในกรณการประเมนหลงการด าเนนโครงการตองการประเมนผลสมฤทธหรอผลส าเรจของโครงการในเรองใดบาง การก าหนดวตถประสงคของการประเมนจะเปนการสะทอนถงประเดนการประเมน ตวแปรทศกษาหรอตวบงชการประเมนทบงบอกความส าเรจของการด าเนนโครงการ ซงจะตองเขยนใหชดเจน เฉพาะเจาะจงและสามารถเหนแนวทางการวดและประเมนไดดงตวอยางตอไปน

1. เพอประเมนผลผลตของโครงการหองสมดมชวตของโรงเรยนในอ าเภอวงชน สงกดส านกงานเขตพนทการศกษาแพร เขต 2

2. เพอประเมนผลการเรยนรของครประจ าการทไดรบการพฒนาตามโครงการพฒนาครประจ าการใหไดรบประกาศนยบตรบณฑตวชาชพคร

3. เพอประเมนพฤตกรรมการปฏบตงานของครประจ าการภายหลงการพฒนาตามโครงการพฒนาครประจ าการใหไดรบประกาศนยบตรบณฑตวชาชพคร

3.3 การศกษาแนวคดและรปแบบการประเมน การศกษาแนวคดและรปแบบการประเมนจะชวยใหนกประเมนสามารถออกแบบและวางแผนการประเมนไดครอบคลมชดเจนมากขน นกประเมนจะตองเลอกและประยกตใชรปแบบการประเมนใหเหมาะสมกบลกษณะของโครงการทมงประเมน โดยอาจประยกตใชรปแบบการประเมนของไทเลอรทเปนรปแบบการประเมนองวตถประสงคของโครงการ เพอตรวจสอบการบรรลวตถประสงคของโครงการ หรออาจใชรปแบบการประเมนของสครฟเวนในสวนทมงประเมนผลสรปรวมของโครงการ เมอการด าเนนโครงการสนสดลง ซงจะมบทบาทของการตดสนคณคาของผลทไดรบเพอเสนอสารสนเทศเกยวกบคณคาของโครงการและเพอน าไปเปนแนวทางสการตดสนใจ ยต ปรบเปลยนหรอพฒนาโครงการใหมความเหมาะสมตอไป (ศรชย กาญจนวาส. 2552 : 63) 3.4 การออกแบบและวางแผนการประเมน เปนการตดสนใจไวลวงหนาเกยวกบการก าหนดแหลงขอมล เครองมอหรอวธเกบรวบรวมขอมล และวธการวเคราะหขอมล ผลลพธทไดจากการออกแบบการประเมนจะไดกรอบแนวทางการประเมนทแสดงรายละเอยดของสวนประกอบของการประเมน และเพอใหการประเมนหลงการด าเนนโครงการมความเปนระบบชดเจนมากขน โดยทวไปนกประเมนจงตองวางแผนการประเมนโดยจดท าเปนโครงการประเมน 3.5 การด าเนนการประเมน เมอนกประเมนไดออกแบบและวางแผนการประเมน จะท าใหนกประเมนมกรอบแนวคดและเหนแนวทางในการประเมนอยางชดเจน ขนตอนตอไปจงด าเนนการประเมนโดยพฒนาเครองมอเกบรวบรวมขอมล น าไปใชเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลเพอตอบค าถามการประเมนหรอวตถประสงคของการประเมน 3.6 การสรปและน าเสนอผลการประเมน จากผลการประเมนทได นกประเมนตองสรปผลการประเมนโดยเทยบกบเกณฑการประเมน เพอตดสนคณคาหรอผลส าเรจของโครงการ แลวน าเสนอผล

68

การประเมนตอผบรหารหรอผเกยวของกบโครงการ เพอน าไปสการใชประโยชนจากผลการประเมนในการตดสนใจเกยวกบอนาคตของโครงการตอไป

หลงจากศกษาเนอหาสาระตอนท 7.2 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 7.2 ในแนวการศกษาหนวยท 7 ตอนท 7.2

ตอนท 7.3 การออกแบบและวางแผนการประเมนโครงการ โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 7.3 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมทงปฏบตกจกรรมในแตละเรอง หวเรอง เรองท 7.3.1 แนวคดพนฐานเกยวกบการออกแบบและวางแผนการประเมน เรองท 7.3.2 ขนตอนการวางแผนการประเมนโครงการ เรองท 7.3.3 การจดท าโครงการประเมน แนวคด

1. การออกแบบการประเมนโครงการ เปนการก าหนดรปแบบ ขอบเขตและแนวทางการประเมนเพอใหไดค าตอบหรอขอมลในการประเมนตามวตถประสงคของการประเมน ประกอบดวย การออกแบบการสมตวอยาง การออกแบบการวดตวแปร และการออกแบบการวเคราะหขอมล

2. การวางแผนการประเมนโครงการ เรมดวยการวเคราะหโครงการทมงประเมน เลอกรปแบบการประเมนใหเหมาะสม ก าหนดวตถประสงคของการประเมน ก าหนดแหลงขอมลหรอผใหขอมลส าคญ (key informants) เลอกเครองมอและเทคนควธเกบรวบรวมขอมล และก าหนดวธการวเคราะหขอมล

3. โครงการประเมนเปนแผนปฏบตการในการประเมนโครงการทแสดงกรอบแนวคดและแนวทางในการประเมนทผประเมนไดจดท าไวลวงหนา ซงจะชวยใหผประเมนไดแนวทางการประเมนทเปนระบบ มความชดเจนและมความมนใจในการด าเนนการประเมนโครงการ ในการจดท าโครงการประเมน ผประเมนจะตองศกษาวเคราะหโครงการแลวเรยบเรยงสาระส าคญตามองคประกอบของโครงการประเมนใหครบถวน วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 7.3 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายแนวคดพนฐานเกยวกบการออกแบบและวางแผนการประเมนได 2. ระบขนตอนการวางแผนการประเมนโครงการได 3. จดท าโครงการประเมนได

69

เรองท 7.3.1 แนวคดพนฐานเกยวกบการออกแบบและวางแผนการประเมน การประเมนโครงการทจะชวยใหไดขอมลสารสนเทศทตรงกบความตองการของผใชขอมลสารสนเทศและมความถกตอง มความนาเชอถอตอการน าไปใชนน นกประเมนจะตองคดและตดสนใจไวลวงหนาเกยวกบค าถามการประเมนหรอวตถประสงคของการประเมน และวธการด าเนนการประเมน ใหชดเจน นกประเมนจะตองอาศยการออกแบบและวางแผนการประเมนโครงการ ซงมรายละเอยดดงน 1. ความหมายของการออกแบบการประเมนโครงการ

การออกแบบการประเมนโครงการ เปนการวางแผนการประเมนเพอก าหนดรปแบบ

ขอบเขตและแนวทางการประเมนเพอใหไดผลการประเมนตรงตามวตถประสงคของการประเมนหรอตอบ

ค าถามการประเมนไดอยางถกตอง และเปนประโยชนตอการตดสนใจของผบรหารในการปรบปรงและ

พฒนาโครงการใหเกดประโยชนสงสดตอผรบบรการ และการบรหารองคกร การออกแบบการประเมน

โครงการ จะเรมตนดวยการก าหนดค าถามการประเมนหรอวตถประสงคของการประเมน แลวก าหนด

รปแบบ ขอบเขต และแนวทางในการประเมน ซงจะท าใหนกประเมนมองเหนแนวทาง ขนตอนการ

ประเมนอยางชดเจน

2. ความส าคญของการออกแบบการประเมนโครงการ

การออกแบบการประเมนโครงการ มความส าคญดงน

2.1 ชวยใหนกประเมนหรอผรบผดชอบในการประเมนมกรอบแนวทางในการประเมน

โครงการทชดเจน ท าใหมองเหนขนตอนและแนวทางการประเมนทชดเจนเกยวกบวตถประสงคของการ

ประเมน ประเดนการประเมนหรอตวแปรทศกษา แหลงขอมล ประเภทของเครองมอและวธการเกบ

รวบรวมขอมล รวมทงวธการวเคราะหขอมล และใชสถตใดในการวเคราะหขอมล

2.2 ชวยใหไดขอมลสารสนเทศเกยวกบโครงการทมงประเมนอยางถกตอง มประสทธผล

และประสทธภาพ กลาวคอ การออกแบบการประเมนจะชวยใหไดขอมลสารสนเทศทเปนไปตาม

เปาหมายหรอบรรลตามวตถประสงคของการประเมนทก าหนดไว และประหยดทรพยากร ดงนน การ

ออกแบบจะมประสทธผลเมอค าตอบหรอขอมลสารสนเทศทไดตรงตามวตถประสงคของการประเมน และ

จะมประสทธภาพเมอค าตอบหรอขอมลสารสนเทศนนไดมาอยางประหยดและคมคา ตรงตามความ

ตองการใชสารสนเทศประกอบการตดสนใจ

3. องคประกอบของการออกแบบการประเมน

การออกแบบการประเมนโครงการทมประสทธผลมงทจะใหไดค าตอบตรงตามวตถประสงค

หรอไดขอมลสารสนเทศทตรงกบความตองการของผใชผลการประเมน มองคประกอบทส าคญ 3 ประการ

คอ การออกแบบการวดตวแปรหรอประเดนการประเมน (measurement design) การออกแบบการสม

70

ตวอยางหรอผใหขอมล (sampling design) และการออกแบบการวเคราะหขอมล (statistical design)

ซงมรายละเอยด ดงน

3.1 การออกแบบการวดตวแปรหรอประเดนการประเมน เปนการวางแผนในการก าหนด

วธการและเครองมอวดประเดนการประเมน ตวแปรหรอตวบงชการประเมน เพอใหไดเคร องมอวดทม

คณภาพ สามารถน าไปใชเกบรวบรวมขอมลไดอยางครอบคลม เทยงตรง โดยนกประเมนจะตองวางแผน

ในเรองตอไปน

3.1.1 ระบประเดนการประเมน ตวแปรหรอตวบงชการประเมน โดยการวเคราะห

วตถประสงคของการประเมนทละขอ แลวก าหนดประเดนการประเมน ตวแปรหรอตวบงชในการประเมน

ใหครอบคลมและชดเจน

3.1.2 ระบโครงสรางและใหนยามประเดนการประเมน ตวแปรหรอตวบงชการประเมนให

ครอบคลมชดเจน ซงจะเปนแนวทางในการสรางขอค าถามหรอเครองมอวดไดครอบคลมและมความตรง

มากทสด

3.1.3 ก าหนดเครองมอวดและวธการพฒนาเครองมอวด หากผประเมนเปนผพฒนา

เครองมอวดส าหรบใชในการเกบรวบรวมขอมลเอง กตองระบวธการและขนตอนการพฒนาเครองมอวดให

ชดเจนดวย ถาน าเครองมอวดของผอนมาใช ใหระบผสรางเครองมอวดและคณภาพของเครองมอวดนน

ดวย

3.1.4 ก าหนดวธการตรวจสอบคณภาพเครองมอวดในดานความยากงาย อ านาจจ าแนก

ความตรงและความเทยงเพอใหไดเครองมอเกบรวบรวมขอมลทมคณภาพมากทสด

3.1.5 ก าหนดวธการเกบรวบรวมขอมลและชวงระยะเวลาในการเกบรวบรวมขอมลวา

เปนชวงเวลากอนการด าเนนโครงการ ระหวางการด าเนนโครงการหรอเมอสนสดการด าเนนโครงการ

3.2 การออกแบบการสมตวอยางหรอผใหขอมล เปนการวางแผนเพอก าหนดแหลงขอมล

เลอกกลมตวอยางหรอผใหขอมลส าคญทคาดวาจะเปนผตอบค าถามการประเมนหรอใหขอมลตรงตาม

ประเดนการประเมน ตวแปรหรอตวบงชการประเมนทมความตรงและเชอถอไดมากทสด ประกอบดวย

การวางแผนกจกรรมส าคญ ดงน

3.2.1 การก าหนดรปแบบและวธการสมตวอยาง โดยการจดท ากรอบการสมทสมบรณ

และเลอกวธการสมตวอยางทท าใหไดตวอยางทเปนตวแทนทดของประชากร ซงจะตองเปดโอกาสใหทก

หนวยของประชากรมโอกาสทจะไดรบการคดเลอกเปนกลมตวอยางเทา ๆ กน เรยกการสมตวอยาง

ลกษณะนวา การสมตวอยางโดยใชทฤษฎความนาจะเปน (probability sampling) แบงออกเปน 5 วธ

คอ วธสมตวอยางแบบงาย (simple random sampling) วธสมตวอยางแบบมระบบ (systematic

71

random sampling) วธสมตวอยางแบบแบงชน (stratified random sampling) วธสมตวอยางแบบ

กลม (cluster random sampling) และวธสมตวอยางแบบหลายขนตอน (multi-stage sampling)

ในบางกรณนกประเมนไมสามารถใชวธสมตวอยางดงกลาวขางตนได เนองจากมขอจ ากด

ตาง ๆ จงตองใชการเลอกตวอยางอกแบบหนงซงเรยกวา การสมตวอยางโดยไมใชทฤษฎความนาจะเปน

(non-probability sampling) เปนการสมตวอยางโดยไมค านงถงโอกาสของประชากรแตละหนวยทจะ

ไดรบการเลอกเทา ๆ กน เพอความเหมาะสมในทนจงใชค าวา วธการเลอก (selection) แทนค าวา วธการ

สม (sampling) เพราะเปนวธการเลอกตวอยางโดยไมมการสม ท าใหไดตวอยางทไมใชตวแทนทดของ

ประชากรทศกษา วธการเลอกตวอยางลกษณะนไดแก วธเลอกตวอยางแบบเจาะจง (purposive

selection) วธเลอกตวอยางแบบตามความสะดวก (convenience selection) วธเลอกตวอยางแบบ

โควตา (quota selection) และวธเลอกตวอยางแบบลกโซ (snowball selection)

3.2.2 การก าหนดขนาดกลมตวอยางทเหมาะสม ซงอาจก าหนดจากสตรค านวณขนาดกลม

ตวอยาง การใชตารางส าเรจรปก าหนดขนาดกลมตวอยางของเครจซและมอรแกน (Krejcie & Morgan,

1970: 608) และตารางของยามาเน (Yamane, 1973: 1088-1089) ซงนกประเมนสามารถศกษา

รายละเอยดเพมเตมไดจากหนงสอเกยวกบการวจยเรอง ประชากรและกลมตวอยาง

โดยทลกษณะธรรมชาตของการประเมนโครงการมขอบเขต ลกษณะเฉพาะเจาะจงของแต

ละองคกร ทงในแงของโครงการ เปาหมายของการประเมน และการน าผลการประเมนไปใช จงไมมงหวง

ทจะสรปอางอง (generalization) ผลการประเมนไปยงกลมประชากร ดงนนในการประเมนโครงการ นก

ประเมนมกนยมก าหนดแหลงขอมลหรอผใหขอมลส าคญ (key informants) แทนค าวา “กลมตวอยาง”

จงไมเนนวธการสมตวอยางโดยใชทฤษฎความนาจะเปน แตจะใชวธการเลอกแหลงขอมล ผใหขอมลส าคญ

หรอเลอกตวอยางแบบเจาะจง แหลงขอมลอาจจะเปนเอกสารหลกฐานตาง ๆ หรอบคคลทมสวนเกยวของ

กบโครงการ

3.3 การออกแบบการวเคราะหขอมล เปนการวางแผนเพอก าหนดวธการวเคราะหขอมล

และการเลอกใชสถตวเคราะหขอมล ซงสามารถเลอกใชสถตในลกษณะเดยวกบงานวจยเชงประเมนหรอ

งานวจยโดยทวไป การออกแบบการวเคราะหขอมลจงประกอบดวยการวางแผนกจกรรมส าคญ ดงน

3.3.1 การเลอกใชสถตเชงบรรยาย (descriptive statistics) ทเหมาะสมกบมาตรวดตว

แปร (scale) และวตถประสงคของการประเมน รวมทงการวเคราะหและบรรยายขอมลไดอยางถกตอง

สถตเชงบรรยาย เชน การแจกแจงความถ รอยละ การวดแนวโนมเขาสสวนกลาง การวดการกระจาย เปน

ตน

72

3.3.2 การเลอกใชสถตเชงสรปอางอง (inferential statistics) ทเหมาะสมกบระดบของ

การวด ขอตกลงเบองตน (basic assumption) และวตถประสงคของการประเมน รวมทงการวเคราะห

ขอมล และแปลความหมายขอมลไดอยางถกตอง สถตเชงสรปอางอง เชน สถตทดสอบท (t-test)

สถตทดสอบเอฟ (F-test) เปนตน

การเลอกใชสถตวเคราะหขอมลในการประเมน ควรยดหลกการอยางนอย 2 ประการ คอ

จะตองเลอกใชสถตทชวยใหไดขอสรปทตอบวตถประสงคของการประเมนและสามารถสอสารไดรวดเรว

เขาใจไดงายตอการน าสารสนเทศไปใชประกอบการตดสนใจ

กลาวโดยสรป การออกแบบการประเมนโครงการ เปนการวางแผนด าเนนการประเมนโดย

การก าหนดรปแบบ ขอบเขต และแนวทางการประเมนเพอใหไดค าตอบตามวตถประสงคของการประเมน

หรอไดขอมลสารสนเทศเพอตดสนคณคาของโครงการไดอยางถกตอง เทยงตรงและเชอถอได

เรองท 7.3.2 ขนตอนการวางแผนการประเมนโครงการ ในการด าเนนการประเมนโครงการ นกประเมนจงตองมความรอบคอบและเตรยมการ

ประเมนใหเปนระบบ มความครอบคลมชดเจนในประเดนทตองประเมน ซงจะตองอาศยแนวคด หลกการ

และกระบวนการวางแผนการประเมนทด เพราะถาโครงการไมมกระบวนการประเมนทเปนระบบ

โครงการอาจจะไมบรรลวตถประสงค ระบบการประเมนจงตองวางแผนอยางด ขอมลต องนาเชอถอ

เครองมอในการประเมนตองสามารถวดผลการปฏบตงานได และการตดสนคณคาโครงการไมควรใช

ความรสก ขอสรปผลการประเมนจงจะถกตอง (มยร อนมานราชธน. 2551: 230-231) นกประเมนจง

จ าเปนตองเรยนร และพฒนาทกษะการวางแผนการประเมน เพอใหสามารถด าเนนการประเมนโครงการ

ไดอยางมประสทธภาพ การวางแผนการประเมนโครงการ เปนกระบวนการตดสนใจไวลวงหนาของนกประเมน

หรอหนวยงานเกยวกบการประเมนโครงการวา จะประเมนอะไร ประเมนอยางไร ประเมนเมอใด และใคร

เปนผประเมน ซงโดยทวไปมกจะเรมตนดวยการศกษาวเคราะหโครงการทมงประเมน แลวก าหนด

วตถประสงคของการประเมน ประเดนการประเมน ตวแปรหรอตวบงชการประเมน ระบแหลงขอมลหรอ

ผใหขอมลส าคญ เครองมอเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล และเกณฑการประเมนหรอเกณฑการ

ตดสนคณคาของโครงการทมงประเมน

โพสาแวค และคารเลย (Posavac and Carey, 1980 : 31-41) ไดเสนอกระบวนการ

วางแผนการประเมนไว 6 ขนตอนดงน

73

ขนตอนท 1 การก าหนดผทเกยวของกบสงทมงประเมน ในกรณสงทมงประเมนเปน

โครงการ นกประเมนจะตองศกษาวเคราะหเพอก าหนดผทเกยวของกบโครงการซงเปนผมสวนไดสวนเสย

จากโครงการ ไดแก ผบรหาร ผปฏบตงาน ผรบบรการ และผไดรบประโยชนหรอผลกระทบจากโครงการ

รวมทงผสนบสนนการด าเนนโครงการ ซงอาจเปนหนวยงานทสนบสนนดานการเงน หนวยงานของรฐ

หรอผบรหารระดบสงของหนวยงานตนสงกด กอนการประเมนนกประเมนควรใหความสนใจตอผบรหาร

และผปฏบตงานเกยวกบโครงการมากกวาผสนบสนนและผรบบรการจากโครงการ เพราะผบรหารเปน

บคคลส าคญทนกประเมนจะตองเกยวของตลอดเวลาทท าการประเมน สวนผปฏบตงานกตองเขามามสวน

รวมในขนตอนการวางแผนการประเมน ในขณะทผรบบรการหรอ ผไดรบประโยชนจากโครงการ เขามาม

สวนเกยวของในการด าเนนการประเมน เมอนกประเมนขอความรวมมอในการเกบรวบรวมขอมล

ขนตอนท 2 การเตรยมการเบองตนเพอการประเมน กอนทจะตดสนใจท าการประเมน

โครงการและก าหนดรายละเอยดของโครงรางการประเมน นกประเมนควรเตรยมการเบองตนหรอประชม

กอนการประเมนเพอพบปะบคคลทเกยวของกบโครงการ โดยศกษาขอมลพนฐานเ พอตอบค าถาม 5

ประการดงน

2.1 ใครคอผทตองการใหมการประเมน การทนกประเมนไดรวาผทตองการใหมการ

ประเมนคอใคร กจะชวยใหไดขอมลความตองการส าหรบการวางแผนการประเมนไดชดเจนยงขน ถา

ผบรหาร ผสนบสนนและผปฏบตงานเกยวกบโครงการตองการใหมการประเมน นกประเมนมกจะไดรบ

ความรวมมอในการด าเนนการประเมน เนองจากผบรหารและผสนบสนนมความประสงคทจะรบทราบ

รายงานผลการประเมน ในขณะทผปฏบตงานกมความประสงคทจะรบทราบขอเสนอแนะจากการประเมน

เพอปรบปรงแกไขโครงการ

2.2 มความตองการการประเมนประเภทใด กอนท าการประเมนนกประเมน ผบรหาร

ผสนบสนนและผปฏบตงานเกยวกบโครงการ ตองตดสนใจใหแนชดวาตองการการประเมนผลแบบใด

กรณผปฏบตงานอาจตองการใหมการประเมนระหวางการด าเนนโครงการ เพอน าขอมลผลการประเมนมา

ใชปรบปรงการด าเนนงานใหเปนไปตามแผนทก าหนดไว และเพอทราบผลการด าเนนงานวาประสบ

ความส าเรจมากนอยเพยงใด กรณของผบรหารและผสนบสนนอาจตองการใหมการประเมนผลสรปรวม

เพอตองการทราบวา เกดผลตามวตถประสงคของโครงการหรอไม และโครงการมจดเดน จดดอยอยางไร

การทนกประเมนไดทราบความตองการประเภทของการประเมนจากผเกยวของกบโครงการกจะท าใหได

ขอมลทชดเจนเพอการออกแบบและวางแผนการประเมนใหตอบสนองความตองการของผเกยวของ

ดงกลาวไดชดเจนมากขน

74

2.3 ท าไมจงตองการการประเมน โดยทวไปเหตผลทตองมการประเมนโครงการไมใช

ตองการใหไดขอสรปผลการประเมนทมความถกตอง นาเชอถอ แตสวนมากเปนเหตผลทางการเมองท

ตองการน าผลการประเมนไปใชสนบสนนการตดสนใจอยางใดอยางหนงในเชงการบรหาร โดยผบรหาร

ตองการใชสารสนเทศจากการประเมนเพอการเสรมสรางความชอบธรรมส าหรบการตดสนใจเกยวกบ

โครงการ และตองการทราบผลกระทบของโครงการทมตอองคการทใหการสนบสนนซงมผลดในทาง

การเมอง ดงนนนกประเมนทมประสทธภาพจงตองใหความส าคญอยางมากกบการวเคราะหเหตผลทท า

ใหตองท าการประเมนโครงการ ซงมประเดนทอาจตองพจารณาคอ ผบรหาร ผปฏบตงานและผสนบสนน

มพนธกรณหรอรสกผกพนทจะน าผลการประเมนไปใชในการตดสนใจวา ควรจะด าเนนโครงการตอไป

หรอไม ควรจะขยายการด าเนนงานหรอปรบปรง พฒนาโครงการ หรอไม

2.4 ตองการใหท าการประเมนเมอใด เงอนไขส าคญทนกประเมนตองตดสนใจวา ควรท า

การประเมนโครงการเมอใดนนกคอ การก าหนดวนสงมอบรายงานผลการประเมนใหผทมอ านาจ

มอบหมายใหด าเนนการประเมน ซงถานกประเมนวางแผนการประเมนไมรอบคอบ มเวลาไมเพยงพอใน

การพฒนาเครองมอประเมน กอาจท าใหตองใชเครองมอเกบรวบรวมขอมลทขาดความตรง (validity)

และความเทยง (reliability) ผใหขอมลอาจมจ านวนนอยเกนไปจนท าใหไดขอสรปผลการประเมนทไม

นาเชอถอ จากสถานการณดงกลาวนท าใหผประเมนตองตดสนใจวา ควรท าการประเมนในสถานการณ

นนหรอไม อยางไร ควรเลอนการประเมนหรอขยายเวลาในการประเมนออกไปหรอไม อยางไร หรอควรท

จะปฏเสธการประเมนนนหรอไม เพราะหากรบด าเนนการประเมนกอาจจะท าใหเกดความผดพลาด

คลาดเคลอนได นกประเมนอาจก าหนดวนสงมอบรายงานผลการประเมนเมอการประเมนทกขนตอน

เปนไปตามก าหนดเวลาทวางแผนไว และนกประเมนกควรด าเนนการประเมนใหเสรจตามเวลาทก าหนดไว

เพอใหไดผลการประเมนทจะน าไปใชใหทนตอเหตการณและเปนการรกษาชอเสยงของนกประเมนดวย

2.5 ทรพย ากรท เ อ อ อ านวยตอการประเมนมอะไรบาง ในการประเมนโครงการ

จ าเปนตองใชทรพยากรซงอาจพจารณาได 2 กรณ คอ ถานกประเมนเปนบคคลภายในหนวยงาน ควร

พจารณาวา ไดมการจดสรรงบประมาณส าหรบการประเมนไวหรอไม ซงผปฏบตงานสามารถเปนผ

ประเมนไดและจะชวยลดคาใชจายในการเกบรวบรวมขอมล กรณทเปนนกประเมนภายนอก ควรจะมการ

ท าขอตกลงทเปนลายลกษณอกษรกบองคการหรอผแทนทไดรบมอบหมายใหท าการประเมน โดยก าหนด

รายละเอยดเกยวกบสงทตองการประเมน คาใชจาย ระยะเวลาในการจายเงนคาประเมนและรายละเอยด

อน ๆ

ขนตอนท 3 การประเมนความพรอมทจะรบการประเมนของโครงการทมงประเมน

หลงจากทนกประเมนไดศกษาขอมลพนฐานเกยวกบโครงการทมงประเมนแลว ขนตอไปตองวเคราะหและ

75

พจารณาขอมลเกยวกบสถานการณของโครงการวา มความพรอมทจะด าเนนการประเมนไดหรอไม

หลงจากทนกประเมนไดท าความเขาใจกบผท เกยวของเพอรวบรวมขอมลเกยวกบความเปนมา

ความส าคญ วตถประสงคและทรพยากรของโครงการแลวกท าการตดสนใจวาจะประเมนโครงการนนได

หรอไม โครงการทสามารถประเมนไดควรจะมแนวคด ทฤษฎรองรบ หรอมความสมพนธตามหลกเหตผล

ระหวางสงทคาดหวงวาจะเกดขนจากการด าเนนงานในอนาคตกบสงทเกดขนจรง ซงเปนผลลพธจากการ

น าโครงการไปปฏบต มฉะนนจะท าใหไมสามารถตรวจสอบผลลพธทเกดขนอยางชดเจนได นอกจากน

จะตองไดรบการจดสรรทรพยากรอยางเพยงพอ เพอใหท าการประเมนได ในกรณทโครงการยงไม

ชดเจน นกประเมนอาจตองขอใหผบรหารหรอผสนบสนนโครงการนยามหรอก าหนดขอบขาย สาระของ

สงทตองการประเมนใหชดเจนกอนด าเนนการประเมน

ขนตอนท 4 การศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการประเมน เมอนกประเมน

ตดสนใจทจะประเมนโครงการแลว กตองศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการประเมนโครงการ

มาลวงหนากอนทจะวางแผนด าเนนการประเมน โดยเฉพาะอยางยงนกประเมนทยงไมคนเคยหรอยงไมม

ประสบการณทเพยงพอเกยวกบโครงการ กตองใหความส าคญกบการศกษาเอกสารและงานวจยท

เกยวของใหรอบคอบมากขน ซงอาจตองใชเวลาศกษาเนอหาของเรองนน ระเบยบวธวจยจากเอกสารท

เกยวของและแหลงขอมลตาง ๆ กอนทจะเสนอรปแบบการประเมนและสรางเครองมอในการประเมน

ส าหรบนกประเมนทมประสบการณในการประเมนโครงการหลาย ๆ สาขาจะคนเคยและมประสบการณ

กบการศกษาทบทวนเอกสารทเกยวของจ านวนมาก สวนนกประเมนทมความเชยวชาญเฉพาะสาขา จะ

พฒนาความรในเรองใดเรองหนงเฉพาะทจะชวยพฒนากรอบแนวคดในการประเมนในดานนน ๆ ได ใน

การศกษาทบทวนเอกสารทเกยวของ นกประเมนควรสนใจประเดนส าคญ เชน เคยมการประเมนโครงการ

แบบนหรอไม และใชรปแบบการประเมนแบบใด มการพฒนาเครองมอเพอใชในการประเมนหรอไม และ

เครองมอดงกลาวมความตรงและมความเทยงเพยงใด ใชสถตประเภทใดและมความเหมาะสมกบการ

วเคราะหขอมลหรอไม เปนตน

ขนตอนท 5 การก าหนดระเบยบวธวจย หลงจากทไดศกษา ทบทวนเอกสารทเกยวของกบ

โครงการแลว นกประเมนกจะมความพรอมในการตดสนใจเลอกระเบยบวธวจยได ซงจะตองก าหนด

กลยทธและการออกแบบการประเมน ระบประชากรและกลมตวอยาง เลอกกลมควบคมและกลมทดลอง

การเลอกวธการวด การเกบรวบรวมขอมล การเลอกใชสถตและการรายงานผลการประเมนฉบบสมบรณ

ขนตอนท 6 การจดท าขอเสนอโครงการประเมน การจดท าขอเสนอโครงการประเมนเปน

ขนตอนสดทายในกระบวนการวางแผนเพอการประเมน กลาวคอ หลงจากไดด า เนนการตามขนตอนตาง

ๆ ทง 5 ขนตอนดงกลาวมาแลว นกประเมนจะตองเตรยมจดท าแผนการประเมนหรอขอเสนอโครงการ

76

ประเมนทเปนลายลกษณอกษรเพอเสนอตอผเกยวของกบโครงการ เชน ผบรหารระดบสง ผบรหาร

จดการโครงการ ผสนบสนนโครงการ เปนตน ขอเสนอโครงการประเมนนควรไดรบความเหนชอบรวมกน

ระหวางนกประเมนและผปฏบตงานในประเดนทเกยวกบลกษณะและประเภทของการประเมน

วตถประสงคและเปาหมายของการประเมน รวมทงความพรอมทจะใหท าการประเมน ทงนเพอเสรมสราง

ความไววางใจและเพอกอใหเกดความรวมมอทดในการด าเนนการประเมนตอไป

กลาวโดยสรป การวางแผนการประเมนโครงการ มขนตอนทส าคญ ดงน

1. ศกษาวเคราะหโครงการทมงประเมน โดยนกประเมนจะตองศกษาวเคราะห ท าความ

เขาใจเกยวกบโครงการทตองการประเมนโดยการศกษาเอกสารของโครงการ และอาจสอบถามหาขอมล

และความตองการใชสารสนเทศจากผทเกยวของกบโครงการ การด าเนนงานในขนตอนนจะท าใหนก

ประเมนมความเขาใจในแนวคด หลกการและเหตผล วตถประสงค เปาหมาย และแนวด าเนนโครงการ

ท าใหมแนวทางในการออกแบบและวางแผนการประเมนไดอยางชดเจน

2. ก าหนดวตถประสงคและตวบงชการประเมน หลงจากทนกประเมนไดศกษาวเคราะห ท า

ความเขาใจเกยวกบโครงการทตองการประเมนแลว จะท าใหทราบความชดเจนวาตองการประเมนเพอ

อะไร จงก าหนดวตถประสงคของการประเมนโครงการ ในแตละวตถประสงคของการประเมนกก าหนดตว

บงชการประเมนวาจะประเมนอะไรบาง

3. ก าหนดแหลงขอมลหรอผใหขอมล จากวตถประสงคและตวบงชการประเมนทก าหนดไว

นกประเมนจะตองก าหนดแหลงขอมลหรอผใหขอมลซงอาจเปนแหลงขอมลทเปนเอกสาร บคคลท

เกยวของ หรอผมสวนไดสวนเสยจากโครงการ

4. ก าหนดเครองมอเกบรวบรวมขอมล เมอนกประเมนไดก าหนดแหลงขอมลหรอผใหขอมล

ในการประเมนโครงการแลว จะตองเลอกและก าหนดเครองมอเกบรวบรวมขอมลในการประเมนใหม

ความเหมาะสมหรอสอดคลองกบลกษณะของตวแปรหรอตวบงช การประเมน เชน แบบสอบถาม

แบบทดสอบ หรอแบบวดตาง ๆ เปนตน

5. วางแผนเกบรวบรวมขอมล หลงจากนกประเมนไดทราบแหลงขอมลหรอผใหขอมล และ

ก าหนดเครองมอเกบรวบรวมขอมลแลว ขนตอนตอไปจะตองวางแผนเกบรวบรวมขอมลวาจะใชเครองมอ

เหลานนเกบรวบรวมขอมลจากแหลงขอมลหรอผใหขอมลกลมตาง ๆ อยางไรและเมอไร

6. วางแผนการวเคราะหขอมล การด าเนนงานในขนตอนนเปนการตดสนใจของนกประเมน

ไวลวงหนาวา ขอมลทเกบรวบรวมไดมานนจะน ามาวเคราะหสรปผลอยางไร จะใชสถตอะไรในการ

วเคราะหขอมล

77

7. การจดท าโครงการประเมน หลงจากนกประเมนไดวางแผนการประเมนหรอด าเนนการ

ตามล าดบขนตอนท 1-6 แลว จะตองจดท าโครงการประเมน ซงเปนเอกสารทไดจากการวางแผนการ

ประเมนทแสดงกรอบแนวคดและแนวทางในการด าเนนการประเมนโครงการอยางเปนลายลกษณอกษร

เรองท 7.3.3 การจดท าโครงการประเมน ค าวา “โครงการประเมน (evaluation proposal)” บางครงกใชค าวา “โครงรางการ

ประเมน เคาโครงการประเมน หรอขอเสนอโครงการประเมน” ซงเปนแผนปฏบตการทใชเปนแนวทางใน

การประเมนโครงการ นกประเมนจงควรมความรอบรเกยวกบเรองทจะท าการประเมนและวธการ

ประเมน โครงการประเมนประกอบดวยสาระ 3 สวน ไดแก สวนน าเปนสวนทเกยวของกบชอโครงการ

ประเมน และผประเมน สวนเนอเรองเปนสวนทเกยวของกบเนอหาสาระของโครงการประเมน และ

สวนทายเปนรายละเอยดเกยวกบบรรณานกรม ภาคผนวก และรายละเอยดอน ๆ

1. ความหมายของโครงการประเมน

ในการประเมนโครงการ จะตองมการวางแผนการด าเนนงานใหเปนระบบและชดเจน

เพอใหการด าเนนการประเมนบรรลผลส าเรจตามเปาหมายอยางมประสทธภาพ การวางแผนการประเมน

เปนการตดสนใจไวลวงหนาเกยวกบสงทมงประเมน เหตผลในการประเมน วตถประสงคของการประเมน

และวธการประเมน การวางแผนการประเมนในทางปฏบตมกจะเขยนอยในรปของโครงการประเมน ท

ออกมาเปนลายลกษณอกษรตามสวนประกอบทก าหนดไว โครงการประเมนจงเปนเสมอนพมพเขยว

(blue print) หรอตนแบบของการด าเนนการประเมนทแสดงรายละเอยดเกยวกบแนวคดและแนวทางใน

การด าเนนการประเมน กลาวโดยสรปโครงการประเมนมความหมายในลกษณะดงตอไปน

1. โครงการประเมน หมายถง กรอบแนวคดและแนวทางในการด าเนนการประเมน

โครงการทก าหนดไวลวงหนาเปนลายลกษณในลกษณะของโครงการหรอแผนปฏบตการประเมนโครงการ

2. โครงการประเมน หมายถง เอกสารทนกประเมนจดท าขนอยางเปนระบบเพอแสดง

รายละเอยดเกยวกบแนวทางในการด าเนนการประเมนโครงการ เพอใหบรรลผลส าเรจตามเปาหมายของ

การประเมน

2. ความส าคญของโครงการประเมน

โครงการประเมน มความส าคญดงน (พชต ฤทธจรญ. 2555: 242-243)

2.1 ความส าคญตอนกประเมน โครงการประเมนจะชวยใหนกประเมนมกรอบแนวคด

(conceptual framework) และแนวทางในการประเมนโครงการทชดเจน มองเหนแนวทางด าเนนการ

ประเมนตลอดชวงเวลาของการประเมน เพราะกอนด าเนนการประเมน นกประเมนจะตองศกษาวเคราะห

78

โครงการทมงประเมนแลวพจารณาก าหนดแบบแผนของการประเมนอยางรดกม เปนระบบระเบยบอยาง

มเหตผล ครอบคลมประเดนการประเมน นอกจากนยงชวยใหนกประเมนไดวางแผนด าเนนการประเมน

โครงการ ท าใหทราบล าดบขนตอนและกจกรรมการทตองด าเนนการตลอดชวงระยะเวลาในการประเมน

2.2 ความส าคญตอผบรหารและผเกยวของ โดยทวไปในการบรหารโครงการจะมบคคล

อนเขามามสวนเกยวของ ผมสวนไดสวนเสยหรอผรบผลประโยชนจากการโครงการ เชน ผบรหารองคกร

คณะกรรมการด าเนนงาน ซงเปนผมอ านาจและรบผดชอบตอการด าเนนโครงการ จ าเปนตองรบรหรอ

ตองการใชสารสนเทศประกอบการตดสนใจในเชงการบรหารหรอการปฏบตงาน จงควรจะไดทราบ

แนวทางในการประเมนโครงการ ดงนนโครงการประเมน จงเปนเอกสารส าคญทใชขออนมตและขอรบการ

สนบสนนการด าเนนงานประเมนโครงการจากผบรหาร รวมทงการสรางความเขาใจ และขอความรวมมอ

จากคณะกรรมการด าเนนงานหรอผเกยวของอน ๆ

2.3 ความส าคญตอหนวยงานหรอผใหการสนบสนนดานการเงน ในการประเมน

โครงการจ าเปนตองใชงบประมาณด าเนนการ ซงอาจไดรบการสนบสนนจากหนวยงานทเปนเจาของ

โครงการหรอหนวยงานอน ๆ ในกรณทนกประเมนมความประสงคจะขอรบการสนบสนนดานการเงนจาก

หนวยงานอน นกประเมนจะตองจดท าโครงการประเมนเสนอตอหนวยงานดงกลาว โครงการประเมนจง

เปนเอกสารส าคญทหนวยงานสนบสนนดานการเงนจะใชประกอบการพจารณาวา สมควรจะใหทน

สนบสนนการประเมนโครงการนนหรอไม หากหนวยงานตดสนใจใหการสนบสนนเงนอดหนนในการ

ประเมน โครงการประเมนกจะเปนขอสญญาทนกประเมนจะตองปฏบตตามดวย

2.4 ความส าคญตอบคคลอน ในการด าเนนโครงการของรฐบาล องคกรหรอหนวยงาน

ตาง ๆ จะมประชาชนหรอผสนใจทวไปทตองการตดตามดหรอมความประสงคทจะรบรหรอสนใจเกยวกบ

การประเมนโครงการเหลานนวา มคณคาหรอคณประโยชนตอประชาชนหรอผเกยวของหรอไม อยางไร

โครงการประเมนกจะเปนเอกสารสอกลางทจะชวยสรางความเขาใจระหวางนกประเมนกบกลมบคคลท

สนใจเหลานน

ในเชงการบรหารโครงการถอวา ขนตอนการวางแผนการด าเนนงานเปนขนตอนทส าคญ

และหากจะใหการวางแผนมประสทธภาพ ควรจะตองมการวางแผนการประเมน โดยจดท าโครงการ

ประเมนควบคไปกบการวางแผนการปฏบตงานดวย ซงจะท าใหการบรหารโครงการมประสทธภาพและ

ประสทธผลมากยงขน ดงนน นกบรหารหรอนกประเมนมออาชพจงควรวางแผนการประเมนโดยจดท า

โครงการประเมนไปพรอม ๆ กบการวางแผนการด าเนนโครงการดวย

79

3. สวนประกอบของโครงการประเมน

สวนประกอบของโครงการประเมน อาจแตกตางกนตามขอก าหนดหรอความตองการของ

แตละหนวยงานท เกยวของ แตสวนใหญจะมสาระส าคญตรงกน โดยทวไปโครงการประเมนม

สวนประกอบทส าคญ 3 สวน คอ สวนน า เปนสวนทเกยวของกบชอเรองโครงการประเมน และผประเมน

สวนเนอเรอง เปนสวนทเกยวของกบเนอหาสาระของโครงการประเมน และสวนทายเรอง เปนสวนท

เกยวกบบรรณานกรม ภาคผนวกและรายละเอยดอน ๆ สาระส าคญของแตละสวน ดงสรปในภาพท 7.7

ภาพท 7.7 สวนประกอบของโครงการประเมน

ทมา : พชต ฤทธจรญ. (2555). เทคนคการประเมนโครงการ. กรงเทพฯ : เฮาส ออฟ เคอรมสท. หนา 244

4. แนวปฏบตในการเขยนโครงการประเมน

การเขยนรายละเอยดในแตละหวขอของโครงการประเมน มแนวปฏบตดงน

4.1 ชอเรองหรอชอโครงการประเมน เปนสวนทจะสอความหมายใหทราบวาจะ

ท าการศกษา หรอประเมนโครงการอะไร จงควรเขยนใหชดเจน สอความหมายไดด ใชขอความทชน าให

ความเปนมาและความส าคญ

ของการประเมน

วตถประสงคของการประเมน

ขอบเขตของการประเมน

นยามศพทเฉพาะ

วธการประเมน

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

แผนการด าเนนการประเมน

งบประมาณ

สวนประกอบของโครงการประเมน

สวนน า สวนเนอเรอง

ชอเรอง ขอเสนอโครงการประเมน

ชอผประเมนหรอคณะผประเมน

ชอทปรกษาการประเมน

หนวยงานทใหการสนบสนน

สวนทายเรอง

บรรณานกรม

ภาคผนวก

รายละเอยดอน ๆ

80

ผอานทราบสงทตองการศกษาหรอประเมนและลกษณะเดนพเศษของงานการประเมน ไมจ าเปนตองเขยน

ใหเปนประโยคสมบรณ อาจเขยนในรปขอความหรอวลกได ไมควรตงชอใหยาวหรอสนเกนไป ดงตวอยาง

- โครงการประเมนผลการด าเนนงานตามนโยบายการจดการศกษาขนพนฐานเพอปวงชน

- โครงการประเมนโครงการปฏรปการเรยนรเพอพฒนาคณภาพผเรยน

- โครงการประเมนผลการจดการศกษาขององคกรปกครองสวนทองถน

4.2 ชอผประเมนหรอคณะผประเมน เปนสวนทแสดงถงคณสมบตหรอศกยภาพของผท

ท าการประเมน โดยใหระบ ชอ ต าแหนง หนวยงานทสงกด ประวต วฒทางการศกษา ประสบการณ

ทางการวจยและการประเมน ผลงานทางการวจยและการประเมน รายละเอยดสวนนหากมมากอาจจะ

แยกท าเปนใบเพมทายของขอเสนอโครงการประเมนหรอจดเปนภาคผนวกของขอเสนอโครงการประเมนก

ได และหากเปนคณะผประเมนควรแยกเสนอรายละเอยดของแตละคน

4.3 ชอทปรกษาการประเมน ถาในการประเมนโครงการครงนน มทปรกษาการประเมนก

ใหเสนอรายละเอยดของทปรกษา โดยน าเสนอสาระเชนเดยวกบชอผประเมนหรอคณะผประเมน

4.4 หนวยงานทใหการสนบสนน สาระของสวนนใหระบหนวยงานทใหการสนบสนนการ

ประเมนโครงการ ซงอาจเปนหนวยงานทเปนเจาของโครงการ หนวยงานทใหทนในการประเมนหรอ

หนวยงานตนสงกดของผประเมนกได

4.5 ความเปนมาและความส าคญของการประเมน สาระสวนนใหอธบายเพอมงตอบ

ค าถามวา ท าไมจงตองประเมนโครงการน มเหตผลและความจ าเปนอยางไร โดยทวไปจะกลาวถง

ภมหลง ความเปนมา วตถประสงคของโครงการทมงประเมน ตลอดจนความจ าเปนและความส าคญของ

การประเมนโครงการวา ประเมนแลวจะมผลด มประโยชนตอการบรหารองคกร การตดสนใจปรบปรง

และพฒนาโครงการอยางไร การเขยนความเปนมาและความส าคญของการประเมน มหลกในการเขยนคอ

เขยนใหตรงประเดน มเหตผลพรอมทงมหลกฐานอางองเพอความเชอถอได สาระระหวางประเดนหรอแต

ละตอนมความตอเนอง สมพนธเชอมโยงกน มความกระชบ รดกม ใหเกดความเขาใจงายโดยเสนอ

ประเดนตาง ๆ เปนล าดบขนตอนโดยใชภาษางาย ๆ และตองเขยนขมวดทายหรอสรปใหมสวนเชอมโยง

กบวตถประสงคของการประเมนและความส าคญของการประเมนตอไป

4.6 วตถประสงคของการประเมน เปนขอความทแสดงถงความตองการหรอเปาหมายในการประเมน วตถประสงคของการประเมนจงเปนกรอบหรอทศทางในการประเมนวา จะมงศกษาหรอประเมนในเรองอะไร หรอศกษาตวแปรใดบาง การก าหนดวตถประสงคของการประเมนอาจพจารณาจากวตถประสงค เปาหมาย ผลทคาดวาจะไดรบจากการด าเนนโครงการ และอาจพจารณาจากรปแบบการ

81

ประเมน รวมทงการพจารณาจากความตองการใชผลการประเมนของผบรหารหรอผเกยวของ แนวทางการเขยนวตถประสงคของการประเมนไดเสนอไวแลวในเรองท 7.2.1 กระบวนการประเมนโครงการ 4.7 ขอบเขตของการประเมน เปนการก าหนดกรอบของการประเมนใหชดเจนวาจะ

ศกษากวาง แคบ หรอเฉพาะเจาะจงเพยงใด และครอบคลมถงเรองอะไรบาง โดยทวไปขอบเขตของการ

ประเมนมกจะระบเกยวกบโครงการทมงประเมน แหลงขอมลหรอผใหขอมลส าคญ ประเดนการประเมน

ตวแปรทศกษาหรอตวบงชการประเมน และชวงระยะเวลาของการประเมน

4.8 นยามศพทเฉพาะ เปนการใหความหมายหรออธบายค า วล ประเดนการประเมน

หรอตวแปรทศกษาในโครงการทมงประเมน เพอใหเกดความเขาใจตรงกนระหวางนกประเมนและ

ผเกยวของกบการประเมนโครงการ รวมทงใหเกดความชดเจนและไดแนวทางในการวดประเดนการ

ประเมน หรอตวแปรทศกษา

4.9 วธการประเมน เปนการก าหนดกรอบแนวทางในการประเมน ซงไดมาจากการ

ออกแบบการประเมน โดยควรระบรปแบบหรอแนวทางการประเมน แหลงขอมลหรอผใหขอมล เครองมอ

และวธการเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล และเกณฑการประเมน โดยเขยนใหสอดคลองกบ

วตถประสงคของการประเมน ประเดนการประเมนและตวบงชการประเมน ซงนยมเขยนสรปเปนกรอบ

แนวทางการประเมนในรปตารางแสดงความสมพนธระหวางแตละสวนประกอบของโครงการประเมน ดง

ตวอยาง

ตารางท 7.5 กรอบแนวทางในการประเมนโครงการโรงเรยนสงเสรมสขภาพ กลมโรงเรยนเอกชนสามญ

อ าเภอเบตง จงหวดยะลา

วตถประสงคของการประเมน

ประเดนการประเมน/ ตวบงช

แหลงขอมล เครองมอเกบรวบรวมขอมล

การวเคราะหขอมล

เกณฑการประเมน

1. เพอประเมน

ความพรอมดาน

ปจจยพนฐาน

ของโครงการ

โรงเรยนสงเสรม

สขภาพ

1. แนว

ด าเนนการ

อยางเปน

ระบบ

2. ความ

พอเพยงของ

วสดอปกรณ

อาคารสถานท

1. ผบรหาร

2. คร

3. นกเรยน

4. ผปกครอง

แบบสอบถาม

โครงการ

โรงเรยนสงเสรม

สขภาพ

1. คาเฉลย

2. คาสวน

เบยงเบน

มาตรฐาน

ระดบความ

พรอม ม

คาเฉลย

มากกวา

หรอเทากบ

3.50 ขนไป

ถอวาอยใน

ระดบมาก

82

วตถประสงคของการประเมน

ประเดนการประเมน/ ตวบงช

แหลงขอมล เครองมอเกบรวบรวมขอมล

การวเคราะหขอมล

เกณฑการประเมน

3. ความร

ความเขาใจ

และความ

ตระหนกของ

ผบรหารและ

คร

1. ผบรหาร

2. คร

แบบสอบถาม

ผบรหารและคร

รอยละของ

ผบรหาร และ

ครทได

คะแนนผาน

เกณฑ

มคามากกวา

หรอเทากบ

รอยละ 75

ถอวาอยใน

ระดบด

4.10 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการประเมน เปนสวนทแสดงถงการคาดคะเนผลท

เกดขนเมอด าเนนการประเมนโครงการเสรจสนแลววา ผลการประเมนโครงการนนจะเปนประโยชนตอ

ใคร และเปนประโยชนอยางไร ทงในเชงวชาการและเชงการบรหารโครงการ การเขยนประโยชนทคาดวา

จะไดรบน จะชวยชใหเหนความส าคญของโครงการทพฒนาขน และเหนคณคาของผลการประเมน

โครงการ

4.11 แผนการด าเนนการประเมน เปนสวนทระบใหทราบถงกจกรรมทตองปฏบตและ

เวลาทตองใชในการด าเนนการประเมนตามขนตอนของการประเมน ซงอาจประกอบดวย การวเคราะห

โครงการทมงประเมน การศกษาเอกสารทเกยวของ การจดท าขอเสนอโครงการประเมน การพฒนา

เครองมอเกบรวบรวมขอมล การเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมล การเขยนรายงานการประเมน

และการน าผลการประเมนไปใช โดยอาจท าอยในรป Bar Chart หรอ Gantt chart จะท าใหเหนภาพ

ความสมพนธระหวางกจกรรมและชวงระยะเวลาในการด าเนนงานทชดเจน

4.12 งบประมาณ ใหระบคาใชจายทตองใชในการด าเนนการประเมนโครงการ โดย

จ าแนกตามหมวดเงน เปนหมวดคาตอบแทน หมวดคาใชสอย หมวดคาวสด และหมวดอน ๆ

4.13 บรรณานกรม ใหระบรายชอหนงสอ เอกสาร สงพมพ และหลกฐานตาง ๆ ทนก

ประเมนไดน ามาใชในการศกษาคนควา และอางองในการเขยนขอเสนอโครงการประเมน โดยเขยนให

ถกตองตามรปแบบสากลทนยมใช

หลงจากศกษาเนอหาสาระตอนท 7.3 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 7.3 ในแนวการศกษาหนวยท 7 ตอนท 7.3

83

ตอนท 7.4 การน าผลการประเมนโครงการไปใชในการบรหารจดการศกษา โปรดอานแผนการสอนประจ าตอนท 7.4 แลวจงศกษาเนอหาสาระ พรอมทงปฏบตกจกรรมในแตละเรอง

หวเรอง เรองท 7.4.1 แนวคดพนฐานเกยวกบการน าผลการประเมนโครงการไปใช เรองท 7.4.2 ลกษณะและแนวปฏบตในการน าผลการประเมนโครงการไปใช เรองท 7.4.3 กรณตวอยางการประเมนโครงการและน าผลการประเมนไปใช

แนวคด 1. การน าผลการประเมนโครงการไปใชได 2 ลกษณะคอ การน าไปใชในเชงปฏบตการและการ

น าไปใชในเชงความคด ซงเปนประโยชนตอการปรบปรงและพฒนาโครงการขององคกร ซงถอวาได

ใชประโยชนจากสารสนเทศการประเมนโครงการเพอการสรางเสรมปญญา แนวคดในการบรหารงาน

และการพฒนาคณภาพงาน

2. ในการน าผลการประเมนโครงการไปใช ผบรหารและผ เกยวของสามารถน าไปใช

ประกอบการตดสนใจเกยวกบโครงการไดหลายลกษณะและมแนวปฏบตในการน าไปใชทใหเกด

ประโยชนตอการพฒนาโครงการ ซงอาจน าผลการประเมนโครงการไปใชเพอก าหนดโครงการ การ

จดทรพยากรสนบสนนการด าเนนโครงการ การปรบแผน กระบวนการหรอวธด าเนนโครงการ และ

การตดสนประสทธผลและประสทธภาพของโครงการ

3. การเรยนรจากกรณตวอยางการประเมนโครงการและน าผลการประเมนไปใช จะชวยให

นกศกษาหรอผอานไดแนวคดและเหนแนวทางในการประเมนโครงการและการน าผลการประเมน

โครงการไปใชประกอบการตดสนใจเกยวกบโครงการไดเหมาะสม และเปนประโยชนตอการปรบปรง

และพฒนาโครงการ รวมทงปรบปรงบรหารโครงการใหมประสทธภาพมากขน

วตถประสงค เมอศกษาหนวยท 7.4 จบแลว นกศกษาสามารถ 1. อธบายแนวคดเกยวกบการน าผลการประเมนโครงการไปใชได 2. อธบายลกษณะและเสนอแนวปฏบตในการน าผลการประเมนโครงการไปใชได 3. วพากษกรณตวอยางการประเมนโครงการและเสนอแนวทางการน าผลการประเมนโครงการไปใชได

84

เรองท 7.4.1 แนวคดพนฐานเกยวกบการน าผลการประเมนโครงการไปใช ผลการประเมนโครงการจะเปนประโยชนตอการบรหารโครงการกตอเมอผบรหารหรอผเกยวของเหนคณคาและไดน าไปใชประกอบการตดสนใจเกยวกบการปรบปรง พฒนาโครงการ และการบรหารโครงการใหมประสทธภาพและประสทธผลมากขน ผบรหารและผเกยวของจงควรมแนวคดพนฐานเกยวกบการน าผลการประเมนโครงการไปใช ซงมสาระส าคญดงน

1. ความหมายของการน าผลการประเมนโครงการไปใช

การน าผลการประเมนโครงการไปใชมความหมายไดหลายลกษณะ จากการศกษาแนวคด

ของศรชย กาญจนวาส (2552 : 157) สรปความหมายของการน าผลการประเมนโครงการไปใชไดดงน

1.1 การน าผลการประเมนโครงการไปใชในเชงปฏบตการ (instrumental use)

หมายถง การน าผลการประเมนไปใชอยางเปนรปธรรมทสามารถสงเกตได สารสนเทศจากการประเมน

เสมอนเปนเครองมอการเปลยนแปลงซงมผลโดยตรงตอการตดสนใจของผบรหารเกยวกบแผนงานหรอ

โครงการทจะท าตอไป เชน ผลการประเมนท าใหเกดการตดสนใจเปลยนแปลงนโยบาย ปรบเปลยนวธ

ด าเนนงาน ยตหรอยกเลกโครงการ พฒนาโครงการขนมาใหมตามขอเสนอแนะ เปนตน หลกฐานทแสดง

ถงการใชผลการประเมนในลกษณะน สงเกตไดจากรายงานผลการตดสนใจ และการสงการใหด าเนนการ

อนเปนผลมาจากการประเมน

1.2 การน าผลการประเมนโครงการไปใชในเชงความคด (conceptual use) หมายถง

ผลการประเมนใหขอมลขาวสาร ใหแสงสวางทางปญญาทมอทธพลตอความคดของผบรหารหรอ

ผเกยวของ แตไมไดน าไปสการตดสนใจโดยตรงตอแผนงานหรอโครงการ ผบรหารไดประโยชนจากการ

ประเมนโดยท าใหรขอมลการปฏบตงาน รสภาพปญหาดขน ท าใหเกดความเขาใจ ในสงทประเมน ซง

สามารถสะสมส าหรบน าไปใชในการตดสนใจเชงนโยบายทเกยวของได ผลการประเมนจะท าใหเกดผลใน

เชงความคด สรางความคดใหม เมอสะสมมาก ๆ เขาอาจน าไปสผลในเชงปฏบต (instrumental use)

เกยวกบแผนงานหรอโครงการได

จากความหมายของการน าผลการประเมนโครงการไปใช 2 ลกษณะดงกลาวคอ การน าไปใช

ในเชงปฏบตการและการน าไปใชในเชงความคด นบวาเปนประโยชนตอการปรบปรงและพฒนานโยบาย

แผนงานและโครงการขององคกร ซงถอวาไดใชประโยชนจากสารสนเทศการประเมนโครงการเพอการ

สรางเสรมปญญา แนวคดในการบรหารงานและการพฒนาคณภาพงาน

85

2. ปจจยทสงผลตอการน าผลการประเมนโครงการไปใช

การน าผลของการประเมนโครงการไปใชประโยชนขนอยกบปจจยหลายอยาง ซงจาก

การศกษาและคนควาเอกสารทเกยวของกบการใชผลการประเมน (Alkin et. al., 1979; Alkin & Dailak,

1985; Cousins & Leithwood, 1986; Greene, 1988; Owen et. al., 1994; อางองใน ศรชย กาญจน

วาส. 2552 : 159-160) สามารถจดกลมปจจยทมผลตอการน าผลการประเมนโครงการไปใช มดงน

2.1 กระบวนการประเมน กระบวนการประเมนจะตองชวยใหไดสารสนเทศจากการ

ประเมนทตรงประเดน (relevance) โดยมการก าหนดค าถามหรอประเดนส าคญของการประเมนได

สอดคลองกบความตองการใชสารสนเทศของผมอ านาจในการตดสนใจ ซงจะชวยใหผบรหารหรอ

ผเกยวของสนใจตดตามการประเมน และชวยเพมโอกาสของการน าผลการประเมนไปใช นอกจากน

จะตองม วธการประเมนทมคณภาพ (quality) ซงนกประเมนตองเลอกใชวธการประเมนทเหมาะสม ม

การควบคมคณภาพของการเกบรวบรวมขอมลและการวเคราะหขอมล ยอมมผลตอความนาเชอถอของ

การประเมนอนจะสงผลตอการน าผลการประเมนไปใช

2.2 ผลการประเมน ผลการประเมนหรอขอคนพบทไดตองสนองความตองการ

(responsiveness) ของผใชสารสนเทศ โดยทกระบวนการตดสนใจของผบรหารถอวา ผลการประเมน

เปนปจจยน าเขาอยางหนงทตองพจารณารวมกบปจจยอน ๆ ถาผลการประเมนสนองความตองการใช

สารสนเทศของผบรหารไดดจะชวยเพมโอกาสของการน าผลการประเมนไปใชเพอการตดสนใจ

เปลยนแปลง ปรบปรง หรอพฒนาโครงการ นอกจากนขอคนพบหรอผลการประเมนตองมความถกตอง

(accuracy) เทยงตรง เทยงธรรมและทนเวลาตอการน าไปใชในการตดสนใจ ปจจยดงกลาวนจะมผล

โดยตรงทางบวกตอการน าผลการประเมนไปใช ปจจยทส าคญอกประการหนงทมสวนชวยสงเสรมการใช

สารสนเทศจากการประเมนทงระหวางการประเมนและสนสดการประเมนกคอ วธการเผยแพร และการ

สอสารผลการประเมน ระหวางนกประเมนและผเกยวของทจะใชผลการประเมน

2.3 คณลกษณะของนกประเมน คณลกษณะของนกประเมนเปนปจจยทชวยสงเสรมในการ

ใชผลการประเมน ซงประกอบดวย คณลกษณะทมความนาเชอถอ (credibility) ซงเปนความเชยวชาญ

ทางการประเมน มใจเปนธรรม ไมมอคต นอกจากนจะตองมทกษะการสอสารทด (communication)

โดยมศลปะในการน าเสนอทด สามารถเจรจา ประสานงาน และมมนษยสมพนธทด

2.4 สภาพแวดลอมขององคกร สภาพแวดลอมขององคกรประกอบดวย (1) สภาพทาง

การเมองขององคกร (political climate) มผลตอการใชสารสนเทศจากการประเมน ผลการประเมนม

แนวโนมสงทจะถกน าไปใชทงในระดบบคคล องคกรหรอระดบทสงขนไป ถาผลการประเมนนนสอดคลอง

กบปรชญา แนวทาง หรอนโยบายทก าหนดไว (2) บรรยากาศทางเศรษฐกจขององคกร (financial

86

climate) มสวนส าคญตอการเลอกใชสารสนเทศจากการประเมน โดยเฉพาะอยางยงแผนงาน โครงการท

ไดรบการสนบสนนคาใชจายจากองคกรหรอหนวยงาน สารสนเทศดานการทบทวนหรอปรบปรงตาม

ขอเสนอแนะของการประเมนทมคาใชจายไมสงมากนกทองคกรหรอหนวยงานสามารถรองรบได การน า

ผลไปใชยอมมความเปนไปไดสง (3) ลกษณะการตดสนใจ (type of decision) ซงจ าแนกได 2 ประเภท

คอ การตดสนใจแบบสบยอนอดต (retrospective decisions) ส าหรบการตรวจสอบยนยนหรอแสดง

ความรบผดชอบตอการด าเนนงานและผลการด าเนนงาน (accountability) กบการตดสนใจแบบรกไปใน

อนาคต (prospective decisions) ส าหรบการพฒนาสรางสรรค แผนงาน โครงการใหมทจะเกดขน การ

ระบถงประเภทของการตดสนใจของผบรหารองคกรในขนวางแผนการประเมนถอเปนกลยทธหนงทนาจะ

ชวยเพมโอกาสของการใชผลการประเมน

2.5 คณลกษณะของผเกยวของ กลมบคคลส าคญทเกยวของกบการใชสารสนเทศจากการ

ประเมน ประกอบดวย กลมผอยในวสยทจะใชสารสนเทศจากการประเมนได กลมผตองการค าตอบจาก

การประเมน กลมผไดรบผลกระทบจากการใชผลการประเมน กลมผรวมรบผดชอบในการประเมนและใช

ผลการประเมน จงควรมการระบถงลกคาหลก (primary audience) ทคาดหมายวาจะเปนผใชผลการ

ประเมน ซงนกประเมนจะใชเปนเปาหมายในการเสนอรายงานและจดท าขอเสนอแนะ นอกจากนควรจะ

ไดพจารณาถงความตองการใชสารสนเทศ (information needs) ขององคกรหรอกลมบคคลทเกยวของ

ซงมความตองการสารสนเทศหรอความรใหม ๆ อยตลอดเวลาเพอใชในการแกปญหาหรอตดสนใจในการ

ปรบเปลยนและพฒนาแผนงานหรอโครงการ อกปจจยหนงทมผลตอการน าผลการประเมนไปใชกคอ

ทศนคตตอการประเมน ซงถากลมบคคลทเกยวของมทศนคตทางบวกตอการประเมนกจะมความมงมนตอ

การประเมน ยอมสงผลตอการน าผลการประเมนไปใชประโยชน รวมทงความผกพนกบการประเมน

(commitment) กจะท าใหกลมผเกยวของเขามารวมวางแผน รวมท าและรวมรบผดชอบในการประเมน

ซงจะน าไปสการใชผลการประเมนหรอน าผลการประเมนไปใชในทสด

ปจจยทสงผลตอการใชผลการประเมนดงกลาว สรปไดดงภาพท 7.8

87

ลกษณะของการประเมน

กระบวนการประเมน

- ตรงประเดน

- มคณภาพ

- ขอคนพบสนองความตองการ

- ขอคนพบมความถกตอง

- กลยทธการเผยแพร

คณลกษณะของนกประเมน

- ความนาเชอถอ

- ทกษะการสอสาร

ลกษณะบรบทของการประเมน

สภาพแวดลอมขององคการ

- สภาพการเมอง

- บรรยากาศทางเศรษฐกจ

- ลกษณะการตดสนใจ

คณลกษณะของผเกยวของ

- ความตองการใชสารสนเทศ

- ทศนคตตอการประเมน

- ความผกพนกบการประเมน

ภาพท 7.8 ปจจยทสงผลตอการใชผลการประเมน

ทมา : ศรชย กาญจนวาส. (2552). ทฤษฎการประเมน. พมพครงท 7. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. หนา 155

เรองท 7.4.2 ลกษณะและแนวปฏบตในการน าผลการประเมนโครงการไปใช ในการน าผลการประเมนโครงการไปใช ผบรหารและผเกยวของสามารถน าไปใชประกอบการตดสนใจเกยวกบโครงการไดหลายลกษณะและมแนวปฏบตในการน าไปใชทใหเกดประโยชนตอการพฒนาโครงการ ซงอาจน าผลการประเมนโครงการไปใชเพอก าหนดโครงการ การจดทรพยากรสนบสนนการ

การใชผลการประเมน/ การน าผลการประเมนไปใช

88

ด าเนนโครงการ การปรบแผน กระบวนการหรอวธด าเนนโครงการ และการตดสนประสทธผลและประสทธภาพของโครงการ ซงมรายละเอยด ดงน

1. ลกษณะของการน าผลการประเมนโครงการไปใช ในการน าผลการประเมนโครงการไปใชเพอประกอบการตดสนใจของผบรหารหรอ

เกยวของในการเลอกทางเลอกในการด าเนนโครงการสามารถน าไปใชในลกษณะตาง ๆ กน ไดดงน

1.1 การน าผลการประเมนไปใชเพอก าหนดโครงการ เพอใหองคกรไดด าเนนการตาม

ภารกจ มทศทางทชดเจน และสามารถตอบสนองตอความตองการของผมสวนไดสวนเสยจากองคกร กอน

การบรหารหรอด าเนนการใด ๆ องคกรจงตองมการก าหนดนโยบายเปนกรอบทศทางในการบรหารหรอ

การด าเนนงาน จากนโยบายกจดท าแผนงาน และโครงการไปสการปฏบต โดยผบรหารหรอผเกยวของ

จะตองแสวงหาสารสนเทศใหครบถวน เพยงพอตอการก าหนดโครงการซงจะตองม การประเมนความ

ตองการจ าเปนหรอการประเมนสภาวะแวดลอมของโครงการ เพอใหมเหตผลเพยงพอและเกดความมนใจ

ตอการก าหนดโครงการ

1.2 การน าผลการประเมนไปใชเพอจดทรพยากรสนบสนนการด าเนนโครงการ กอน

ด าเนนโครงการ ผบรหารจะตองจดปจจยหรอทรพยากรในการด าเนนโครงการใหมความเหมาะสม ความ

พอเพยง และความพรอม รวมทงความมคณภาพของปจจยเพอใหการด าเนนโครงการมประสทธภาพและ

ประสทธผล ดวยเหตน ผบรหารจงตองมการประเมนปจจยในการด าเนนงานและใชขอมลผลการประเมน

นประกอบการตดสนใจในการจด ปรบเปลยนปจจยใหเอออ านวยตอการด าเนนงานและมประสทธภาพ

ทสดในการด าเนนโครงการ

1.3 การน าผลการประเมนไปใชเพอการปรบแผน กระบวนการหรอวธด าเนนโครงการ

ในระหวางการด าเนนโครงการ ผบรหารจะตองมสารสนเทศเกยวกบสภาพการด าเนนโครงการ ปญหา

อปสรรค จดเดน จดดอยของกระบวนการหรอวธการด าเนนงาน จงตองมการประเมนกระบวนการ ศกษา

ความกาวหนาหรอปญหาอปสรรคในการด าเนนงานและใชขอมลผลการประเมนดงกลาวน เพอ

ประกอบการตดสนใจปรบแผน กระบวนการ วธการด าเนนงานหรอกจกรรมใหมความเหมาะสมและม

ประสทธภาพมากยงขน

1.4 การน าผลการประเมนไปใชเพอตดสนประสทธผลและประสทธภาพของโครงการ

หลงจากทผบรหารหรอผเกยวของไดด าเนนโครงการสนสดตามระยะเวลาทก าหนดไวแลว กจะตองมการ

ประเมนผลการด าเนนโครงการและใชขอมลผลการประเมนนตดสนคณคาหรอตรวจสอบประสทธผลและ

ประสทธภาพของโครงการ ซงจะน าไปสการตดสนใจของผบรหารหรอผเกยวของในการปรบปรง พฒนา

ขยายหรอยกเลกโครงการ

89

จากการใชขอมลผลการประเมนโครงการทกลาวมาขางตน จะเหนไดวาผบรหารจะใช

ขอมลผลการประเมนประกอบการตดสนใจเกยวกบโครงการในลกษณะตาง ๆ กน กลาวโดยสรปกคอ

ผบรหารจะใชขอมลผลการประเมนจะประกอบการตดสนใจเพอก าหนดโครงการ จดปจจยหรอจด

ทรพยากรในการด าเนนโครงการใหเหมาะสม การปรบแผน กระบวนการหรอวธการด าเนนงาน และใช

เพอตดสนประสทธผลและประสทธภาพของโครงการ ซงน าไปสการปรบขยาย เพมหรอยกเลกโครงการ

ตอไป

2. แนวปฏบตในการน าผลการประเมนโครงการไปใช

ผบรหารเปนผมบทบาทส าคญในการตดสนใจเกยวกบโครงการขององคกร การตดสนใจท

ถอวาจะกอใหเกดประโยชนสงสดกคอ การตดสนใจนนจะตองมเหตผล มความรอบคอบ ไมเกด

ขอผดพลาด แตตองเกดประโยชนตอสวนรวมมากทสด ซงผบรหารจ าเปนตองใชขอมลผลการประเมน

โครงการประกอบการตดสนใจ ซงมแนวปฏบตในการน าขอมลผลการประเมนโครงการไปใช ดงน

2.1 จดระบบการประเมนและใชขอมลผลการประเมน โดยควรมการวางแผนการ

ประเมนโครงการลวงหนาควบคกบการวางแผนโครงการ มกระบวนการหรอกจกรรมทผลกดนสงเสรมให

เกดการประเมนโครงการและใชผลการประเมนอยางตอเนองทรวดเรวและคลองตว

2.2 ก าหนดความตองการการใชสารสนเทศ โดยก าหนดแผนและปฏทนความตองการ

สารสนเทศขององคกรหรอหนวยงานเพอก ากบ (monitoring) การประเมนโครงการ และการน าขอมล

สารสนเทศจากผลการประเมนไปใชประกอบการตดสนใจของผบรหารหรอผมอ านาจในการตดสนใจ

เกยวกบโครงการใหมประสทธภาพ

2.3 จดระบบการสงเสรมการใชขอมลผลการประเมน โดยจดระบบหรอกลไกในการ

สงเสรมการใชขอมลผลการประเมนเกยวกบโครงการและการเผยแพรประชาสมพนธขอมลผลการประเมน

ทงภายในและภายนอกองคการ รวมทงสงเสรมสนบสนนการใชสารสนเทศจากการประเมนเพอการ

บรหารโครงการ

2.4 สรางความตระหนกใหเหนคณคาขอมลผลการประเมน ขอมลผลการประเมน

โครงการมความส าคญตอผบรหาร ในการตดสนใจเกยวกบโครงการ จงควรสรางความตระหนก

ใหเหนคณคาของขอมลผลการประเมน โดยจะตองมกลไกหรอกจกรรมสรางความตระหนกใหเหนคณคา

การใชขอมลผลการประเมนประกอบการตดสนใจแกผบรหารและผเกยวของกบโครงการ

2.5 พฒนาระบบสารสนเทศเพอการบรหารงาน โดยการจดท าฐานขอมลเกยวกบ

โครงการและผลการประเมนโครงการตาง ๆ ใหเปนระบบทมความครอบคลม รวดเรวตอการตดสนใจ

เกยวกบโครงการ

90

2.6 เสรมสรางวฒนธรรมการเรยนรรวมกน โดยสรางวฒนธรรมองคกรใหมการเรยนร

รวมกน การท างานแบบมสวนรวมและการรวมคดรวมท า (participation & collaboration) โดยการรวม

คด รวมวางแผน รวมตดสนใจ รวมด าเนนงาน รวมประเมน รวมใชขอมลผลการประเมนเพอการปรบปรง

และพฒนางานอยางตอเนอง

2.7 ใหพจารณาความตรงประเดน (relevancy) ขอมลผลการประเมนทจะน ามาใช

จะตองตรงกบประเดนหรอเกยวของกบเรองทจะน าไปใชในการตดสนใจ เชน ขอมลผลการประเมนปจจย

เบองตนหรอทรพยากร จะน าไปใชประกอบการตดสนใจเกยวกบการจด ปรบปจจยหรอทรพยากรใหม

คณภาพและเพยงพอตอการใชส าหรบด าเนนโครงการ ในขณะทขอมลผลการประเมนกระบวนการด าเนน

โครงการ จะน าไปใชประกอบการตดสนใจเกยวกบการแกไข ปญหา อปสรรค ปรบปรงกระบวนการ

กจกรรมและวธการด าเนนงานเพอใหสามารถด าเนนโครงการตอไปไดจนบรรลเปาหมายของโครงการ

2.8 ใหความค านงถงความเปนประโยชน (utility) ขอมลผลการประเมนนนจะตองม

ประโยขนตอการตดสนใจ ท าใหผบรหารเชอมนตอการตดสนใจวาจะไมมความผดพลาด และกอใหเกด

ประโยชนตอผมสวนไดสวนเสยจากโครงการ และสงคมโดยรวม

2.9 ใหยดหลกความถกตอง (correctness หรอ accuracy) ขอมลผลการประเมนนน

จะตองมความถกตอง นาเชอถอ มความชดเจน สอความหมายไดด และเขาใจไดงาย

2.10 ใหพจารณาความสมบรณครบถวน (completeness) ขอมลผลการประเมนนน

จะตองมความสมบรณครบถวน ครอบคลม เพยงพอตอการตดสนใจ ชวยใหผบรหารตดสนใจไดอยาง

มนใจวาถกตอง เปนประโยชนตอองคกรและผเกยวของ

2.11 ใหใชขอมลผลการประเมนทเปนปจจบน ขอมลผลการประเมนทจะน าไปใชนน

ตองมความเปนปจจบน ทนสมย และจะตองทนเวลา (timely) หรอทนเหตการณทจะไมกอใหเกดผล

เสยหายตอองคกรและผมสวนไดสวนเสยจากโครงการนน ดงนนเมอมการประเมนโครงการแลวผบรหาร

และผเกยวของกบโครงการ ตองน าผลการประเมนมาใชเพอการตดสนใจเกยวกบโครงการใหทนเวลาหรอ

ทนตอเหตการณ

โดยทการประเมนเปนกระบวนการทกอใหเกดสารสนเทศเพอการตดสนใจ ซงกวาจะไดสารสนเทศมาจะตองลงทนทงก าลงสมอง สตปญญา ก าลงใจ เวลาและงบประมาณ ผบรหารหรอผทเกยวของกบโครงการจงควรน าขอมลผลการประเมนมาใชในการปรบปรง แกไขปญหาในการด า เนนโครงการในชวงระยะเวลาทเหลอ หรอใหสามารถตดสนใจเกยวกบโครงการในชวงของการด าเนนงานตอไปดวย รวมทงใชขอมลผลการประเมนใหคมคา เกดประโยชนตอองคกร และผมสวนไดสวนเสยจากโครงการใหมากทสด

91

เรองท 7.5.3 กรณตวอยางการประเมนโครงการและการน าผลการประเมนไปใช เพอใหผอานไดแนวคดและเหนแนวทางการประเมนโครงการและการน าผลการประเมนไปใช จงเสนอกรณตวอยางการประเมนโครงการและการน าผลการประเมนไปใชประโยชน ดงน กรณตวอยาง รายงานการประเมนโครงการโรงเรยนวถพทธโรงเรยนวดสขกร (บญชวย ความด. 2551)

1. สาระส าคญของโครงการทมงประเมน

โครงการโรงเรยนวถพทธโรงเรยนน เกดขนเนองจากกระทรวงศกษาธการตระหนกในคณคาอนนตขององคความรในพทธธรรมและระบบไตรสกขา จงมนโยบายสงเสรมใหสถานศกษาจดระบบการเรยนการสอนทมงพฒนาเยาวชนไทยใหเปนมนษยทสมบรณ และจดการเรยนการสอนตามพระราชบญญตการศกษาแหงชาต พ.ศ.2542 ทก าหนดใหผเรยนมคณสมบตอนเปนเปาหมายของพทธธรรม อนไดแก การเปนคนด เกง มความสขอยางแทจรง รปแบบของการจดโรงเรยนวถพทธเปนนวตกรรมการจดการศกษา 1 ใน 5 รปแบบส าคญของกระทรวงศกษาธการ ใชเพอใหบรรลเปาหมายดงกลาวอยางเปนรปธรรม โดยกระทรวงศกษาธการตองการใหโรงเรยนวถพทธเปนจดส าคญทไดตระหนกถงคณคาของพทธธรรมน าสสงคม โดยผานการจดระบบการศกษาและกระบวนการเรยนรของโรงเรยนทมความชดเจนมากกวาทผานมา (กระทรวงศกษาธการ, 2546 : 8)

ตามนโยบายหลกของกระทรวงศกษาธการทมวตถประสงคดงกลาวขางตน โครงการโรงเรยนวถพทธ เปนโครงการทท าใหสถานศกษาตาง ๆ เหนความส าคญในการจดกจกรรม ทจะน าหลกธรรมทางพระพทธศาสนามาประยกตใชในการบรหารและการพฒนาผเรยนตามหลกไตรสกขาในรปแบบบรณาการ เ พอใหผ เรยนมคณธรรมและจรยธรรม ตามคณลกษณะท พงประสงค อยางชดเจน เพอใหเปนคนด คนเกง และมความสข รวมถงการพฒนาบคลากรใหมความสข ในการท างานสรางคณคาใหแกชวต ท าใหชวตสวนตวมความสะอาด สวาง สงบ โรงเรยนวดสขกรเปนโรงเรยนหนงทเขารวมโครงการโรงเรยนไดเรมด าเนนโครงการโรงเรยนวถพทธ ตงแตปการศกษา 2547 เปนตนมา โดยมผอ านวยการโรงเรยนเปนผอ านวยการโครงการ และมอบหมายใหครผสอนกลมสาระสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรมเปนหวหนาโครงการ โดยจดกจกรรมเสรมหลกสตร และกจกรรมตาง ๆ ทสงเสรม “การกน การอย การด การฟง” ใหนกเรยนโดยเนนการพฒนาตามระบบไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา ทเปนลกษณะการบรณาการ วตถประสงคของโครงการ (1) เพอใหนกเรยนปฏบตตามหลกธรรมพนฐาน คอ ศล สมาธ ปญญา (2) เพอใหนกเรยนน าหลกธรรมไปใชในชวตประจ าวน 2. สาระส าคญของการประเมน การประเมนโครงการโรงเรยนวถพทธโรงเรยนวดสขกรครงน เปนการประเมนการด าเนน

92

โครงการโรงเรยนวถพทธ ในปการศกษา 2551 โดยการประยกตใชรปแบบการประเมนซป (CIPP Model) เฉพาะการประเมนกระบวนการ (Process) และการประเมนผลผลตของโครงการ (Product) โดยมวตถประสงคของการประเมน ดงน (1) เพอประเมนกระบวนการของโครงการ ในดานการมสวนรวมของครในการก าหนดแผนด าเนนงาน ความยดหยนของแผนการด าเนนงาน ความหลากหลายของกจกรรมความเหมาะสมของการประชม การประชาสมพนธ การก าหนดภาระงานทครตองรบผดชอบการจดกจกรรม การนเทศการก ากบตดตามประเมน การจดกจกรรมคายพฒนาจต กจกรรมการแสดงตนเปนพทธมามกะ กจกรรมประจ าวน กจกรรมวนส าคญทางพระพทธศาสนาและกจกรรมพเศษ (2) เพอประเมนผลสมฤทธของโครงการ ในดานการปฏบตตามหลกธรรมพนฐาน คอ ศล สมาธ ปญญาและการน าหลกธรรมไปใชในชวตประจ าวน ผใหขอมลส าคญ ไดแก คร จ านวน 24 คน และนกเรยน จ านวน 190 คน เครองมอทใชในการประเมน เปนแบบสอบถามประกอบดวย แบบสอบถามครส าหรบประเมนกระบวนการและผลสมฤทธของโครงการ และแบบสอบถามนกเรยนส าหรบประเมนผลสมฤทธของโครงการ เปนแบบมาตรประมาณคา 5 ระดบ ขนตอนการสรางแบบสอบถามโดยศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ รางแบบสอบถาม แลวน าแบบสอบถามเสนออาจารยทปรกษา และผเชยวชาญตรวจสอบความถกตองสมบรณ ปรบปรงแกไข แลวน าไปทดลองใชกบผใหขอมล (ทมใชผใหขอมลส าคญทก าหนดไว) จ านวน 30 คน เพอหาคาความเทยง โดยการหาคาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค ไดคาความทยงเทากบ 0.98 ผประเมนไดเกบรวบรวมขอมลดวยตนเองไดแบบสอบถามกลบคนมาทงหมด วเคราะหขอมลดวยคอมพวเตอรโดยใชโปรแกรมส าเรจรป หาคาเฉลยและสวนเบยงเบนมาตรฐาน แลวน าคาเฉลยเปรยบเทยบกบเกณฑทก าหนดไว 3. สรปผลการประเมน 3.1 ผลการประเมนกระบวนการของโครงการโรงเรยนวถพทธ ตามความคดเหนของคร พบวา โดยภาพรวม กระบวนการของโครงการมความเหมาะสมอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายขอพบวา กจกรรมการแสดงตนเปนพทธมามกะ กจกรรมมความหลากหลาย กจกรรมวนส าคญทางพระพทธศาสนา กจกรรมคายพฒนาจตและกจกรรมประจ าวนมความเหมาะสมอยในระดบมากทสด นอกนน มความเหมาะสมอยในระดบมาก ซงแสดงวาครมความพงพอใจตอกระบวนการของโครงการโรงเรยนวถพทธ 3.2 ผลการประเมนผลสมฤทธของโครงการโรงเรยนวถพทธตามความคดเหนของคร พบวา โดยภาพรวมนกเรยนมคณลกษณะตามวตถประสงคของโครงการอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา นกเรยนมคณลกษณะดานความขยนหมนเพยรและความสามารถในการคดวเคราะหอยในระดบปานกลาง นอกนนมคณลกษณะทพงประสงคอยในระดบมากซงแสดงถงนกเรยนมคณลกษณะทเปนไปตามวตถประสงคของโครงการ คอ นกเรยนมการปฏบตตามหลกธรรมพนฐาน คอ ศล สมาธ ปญญา และสามารถน าหลกธรรมไปใชในชวตประจ าวนได

93

3.3 ผลการประเมนผลสมฤทธของโครงการโรงเรยนวถพทธ ตามความคดเหนของนกเรยน พบวา โดยภาพรวมนกเรยนมคณลกษณะอยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายขอ พบวา นกเรยนมการพดไพเราะอยในระดบปานกลาง นอกนนมคณลกษณะอยในระดบมากซงแสดงถงนกเรยนมคณลกษณะทเปนไปตามวตถประสงคของโครงการ คอ นกเรยนมการปฏบตตามหลกธรรมพนฐาน คอ ศล สมาธ ปญญา และสามารถน าหลกธรรมไปใชในชวตประจ าวนได 4. การวพากษงานประเมน 4.1 จดเดน 4.1.1 การเลอกรปแบบการประเมน การประเมนโครงการน ผประเมนไดประยกตใชรปแบบการประเมนซป (CIPP Model) เพยง 2 ประเดน คอ การประเมนกระบวนการ (Process) และการประเมนผลผลตของโครงการ (Product) ซงมความเหมาะสมเพราะสอดคลองกบชวงระยะเวลาทก าลงด าเนนโครงการในปการศกษา 2551 และประเมนสรปเมอสนสดโครงการ ซงจะชวยใหไดขอมลสารสนเทศประกอบการตดสนใจของผบรหารโครงการและผรบผดชอบโครงการตามชวงระยะเวลาของการบรหารหรอด าเนนโครงการ 4.1.2 การก าหนดวตถประสงคของการประเมน ผประเมนก าหนดวตถประสงคของการประเมนไดเหมาะสมสอดคลองกบรปแบบการประเมนโดยมงประเมนใน 2 ประเดน คอ การประเมนกระบวนการ และผลสมฤทธของโครงการ 4.1.3 การออกแบบการประเมน ผประเมนไดออกแบบการประเมนใหครอบคลมทง 3 องคประกอบ คอ การออกแบบเพอก าหนดผใหขอมลส าคญ ซงประกอบดวยคร และนกเรยน การออกแบบการวดตวแปรหรอประเดนการประเมน ซงผประเมนไดก าหนดรายการตวแปร/ประเดนการประเมนยอย ๆ ทชดเจน และก าหนดเครองมอทใชในการประเมนเปนแบบสอบถามใหครและนกเรยนเปนผใหขอมลตามตวแปร/ประเดนการประเมนทเกยวของ การออกแบบการวเคราะหขอมล ผประเมนไดก าหนดการวเคราะหขอมลไดสอดคลองเหมาะสมกบลกษณะของขอมลและไดก าหนดเกณฑการประเมนไวส าหรบตดสนคณภาพดวย 4.1.4 การน าเสนอและสรปผลการประเมน ผประเมนไดน าเสนอและสรปผลการประเมนไดสอดคลองตรงตามวตถประสงคของการประเมน และครอบคลมครบถวนตามตวแปร/ประเดนการประเมนทก าหนดไว 4.2 จดทควรปรบปรง 4.2.1 การประเมนกระบวนการ ควรก าหนดประเดนการประเมนหรอตวแปรทศกษาเกยวกบกระบวนการบรหารโครงการ เพราะโครงการน มผอ านวยการสถานศกษาเปนผบรหารโครงการและมคณะกรรมการบรหารโครงการดวย 4.2.2 การออกแบบการประเมน เนองจากผลสมฤทธของโครงการน เปนประเดนการประเมนหรอตวแปรทเปนคณลกษณะหรอพฤตกรรม จงควรออกแบบการประเมนในการก าหนดเครองมอวดตวแปรทศกษาใหมแบบบนทกการสงเกตพฤตกรรมของนกเรยนดวย และควรออกแบบ

94

การก าหนดผใหขอมลเพมเตมโดยใหผปกครองเปนผประเมนคณลกษณะหรอผสงเกตพฤตกรรมของผเรยนทบานดวย เพราะจะชวยใหไดขอมลทครอบคลมและนาเชอถอมากขน 4.2.3 การสรปผลการประเมน โดยทการประเมนจะตองมการน าผลการวเคราะหขอมลไปเปรยบเทยบกบเกณฑการประเมนเพอตดสนคณภาพหรอคณคาของโครงการทมงประเมน โดยพจารณาจากประเดนการประเมนหรอตวแปรทศกษาวา ผานเกณฑการประเมนตามทก าหนดไวหรอไม ส าหรบการประเมนโครงการครงน ผประเมนไมไดสรปผลการประเมนเปรยบเทยบกบเกณฑการประเมน วาประเดนการประเมนนนๆผานเกณฑการประเมนหรอไม จงควรมการปรบปรงการน าเสนอผลการประเมนใหมการเปรยบเทยบกบเกณฑการประเมนเพอตดสนคณภาพ/คณคาของโครงการ ซงจะน าไปสการตดสนใจของผบรหารโครงการเกยวกบอนาคตของโครงการตอไป 5. แนวทางการน าผลการประเมนไปใช

ผบรหารสถานศกษาและผรบผดชอบโครงการควรใชผลการประเมนครงนประกอบการตดสนใจเกยวกบการด าเนนโครงการดงน

1. ใชขอมลการประเมนกระบวนการของโครงการ ส าหรบกจกรรมทผานเกณฑการประเมนและสงผลตอความส าเรจของการด าเนนโครงการ ในการรกษามาตรฐานการด าเนนกจกรรมของโครงการในการด าเนนโครงการในระยะตอไป โดยอาจปรบเพมหรอขยายกจกรรมการสงเสรมและพฒนานกเรยนใหมากขน

2. ใชขอมลผลการประเมนผลสมฤทธของโครงการประกอบการตดสนใจด าเนนโครงการในปตอไป โดยยกระดบโครงการดงกลาวใหเปนงานประจ าหรอเปนกจกรรมทตองปฏบตเปนประจ าตามหลกธรรมพนฐานหรอวถพทธ

3. ใชขอมลผลการประเมนโครงการ ประชาสมพนธใหกบบคลากรของโรงเรยนและผปกครองเพอใหรบร ยนดกบความส าเรจในการด าเนนโครงการในระยะเรมตนและเพอจดประกายความคดและพลงความรวมมอ และการสนบสนนในการด าเนนโครงการดงกลาวนในระยะตอไปหรอโครงการพฒนานกเรยนในลกษณะอนๆ

4. สถานศกษาใชขอมลผลการประเมนโครงการน รายงานผลการด าเนนโครงการโรงเรยนวถพทธใหตนสงกดไดทราบถงผลการด าเนนโครงการตามนโยบายและหนวยงานตนสงกดจะไดใชเปนฐานขอมลในการสงเคราะหผลการด าเนนโครงการดงกลาวนในภาพรวมระดบกรม กระทรวงหรอระดบประเทศตอไป

หลงจากศกษาเนอหาสาระตอนท 7.4 แลว โปรดปฏบตกจกรรม 7.4 ในแนวการศกษาหนวยท 7 ตอนท 7.4

95

บรรณานกรม

กลา ทองขาว. (2555). “การประเมนความเปนไปไดของนโยบาย แผนงานและโครงการ.” ใน ประมวลสาระชดวชาการประเมนนโยบาย แผนงานและโครงการ. หนวยท 12 .นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. ชตรตน วชรจรสกล. (2538). รายงานการประเมนโครงการผใหค าปรกษาใกลตว. โรงเรยนรตนราษฎร

บ ารง อ าเภอบานโปง จงหวดราชบร. เชดศกด โฆวาสนธ. (2541). การประเมนโครงการ : แนวคด และหลกการ. กรงเทพฯ : ส านกทดสอบ

ทางการศกษาและจตวทยา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ด ารง วฒนา. (ม.ป.ป.). คมอการจดท าแผนยทธศาสตรส าหรบหนวยงานภาครฐ. คณะรฐศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. เทยนฉาย กระนนท. (2537). “การวางแผนและการจดท าโครงการของรฐ.”ใน สมหวง พธยานวฒน. บรรณาธการ. รวมบทความทางการประเมนโครงการ. พมพครงท 4. หนา 1-23 กรงเทพฯ : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. นศา ชโต นงราม เศรษฐพานช และนตยา ภสสรศร. (2544). “การประเมนโครงการ.” ใน ประมวล

สาระชดวชาการวจยการบรหารการศกษา. หนวยท 14. นนทบร: มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

บญชวย ความด. (2551). รายงานการประเมนโครงการโรงเรยนวถพทธโรงเรยนวดสขกร. ผลงานการเรยนการสอนรายวชาการประเมนโครงการ หลกสตรครศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการบรหารการศกษา มหาวทยาลยราชภฏบานสมเดจเจาพระยา.

ปกรณ ปรยากร. (2548). การบรหารโครงการ: แนวคดและแนวทางในการสรางความส าเรจ. พมพครงท 7. กรงเทพฯ : ส านกพมพเสมาธรรม.

ประชม รอดประเสรฐ. (2535). การบรหารโครงการ. พมพครงท 2 . กรงเทพฯ : เนตกลการพมพ. ----------------. (2547). นโยบายและการวางแผน : หลกการและทฤษฎ. พมพครงท 8. กรงเทพฯ : เนตกลการพมพ. พชต ฤทธจรญ. (2555). เทคนคการประเมนโครงการ. กรงเทพฯ : เฮาส ออฟ เคอรมสท. ไพศาล หวงพานช. (2533). “หลกและวธการประเมนโครงการ.” วารสารวดผลการศกษา. 11

(มกราคม): 31-33. มยร อนมานราชธน. (2551). การบรหารโครงการ. พมพครงท 6. กรงเทพฯ: ดมายเบส. เยาวด รางชยกล วบลยศร. (2542). การประเมนโครงการ : แนวคดและแนวปฏบต. กรงเทพฯ:

ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. รตนะ บวสนธ. (2540). การประเมนผลโครงการ : การวจยเชงประเมน. กรงเทพฯ: ตนออ แกรมม. ราชบณฑตยสถาน (2550). ทศทางและอาณาบรเวณการประเมน. พมพครงท 2. กรงเทพฯ :

96

ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย. ---------------. (2546). พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2542. กรงเทพฯ: นานมบกส. ศรชย กาญจนวาส. (2552). ทฤษฎการประเมน. พมพครงท 7. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหง

จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ส.วาสนา ประวาลพฤกษ. (2544). หลกการและเทคนคการประเมนทางการศกษา. กรงเทพฯ: เดอะ มาสเตอร กรปแมเนจเมนท. สมคด พรมจย. (2550). เทคนคการประเมนโครงการ. พมพครงท 5. นนทบร: จตพร ดไซน. ------------. (2555). “การประเมนการด าเนนงานตามนโยบาย แผนงานและโครงการ.” ใน ประมวล

สาระชดวชาการประเมนนโยบาย แผนงานและโครงการ. หนวยท 13. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

สมหวง พธยานวฒน. (2549). “ความรพนฐานส าหรบการประเมนโครงการทางการศกษา” ในสมหวง พธยานวฒน บรรณาธการ รวมบทความทางการประเมนโครงการ. หนา 101-121 พมพครงท 3. กรงเทพฯ : ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

-------------. (2553). วธวทยาการประเมน : ศาสตรแหงคณคา. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ส าราญ มแจง. (2544). การประเมนโครงการทางการศกษา. กรงเทพฯ : นชนแอดเวอรไทซงกรฟ สพกตร พบลย และกานดา นาคะเวช. (2544). “การประเมนความกาวหนาในการด าเนนโครงการ.”

ใน ประมวลสาระชดวชาการประเมนและการจดการโครงการประเมน. หนวยท 8 .นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

สพกตร พบลย. (2555). “การประเมนความตองการจ าเปนเพอก าหนดนโยบาย แผนงานและโครงการ” ใน ประมวลสาระชดวชาการประเมนนโยบาย แผนงานและโครงการ. หนวยท 11. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

สภมาส องศโชต. (2555). “รปแบบการประเมนนโยบาย แผนงาน และโครงการ.” ใน ประมวลสาระชดวชาการประเมนนโยบาย แผนงาน และโครงการ. หนวยท 5. นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

สวมล ตรกานนท. (2543). การประเมนโครงการ : แนวทางสการปฏบต. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : ส านกพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สวมล วองวาณช. (2544). “การประเมนความตองการจ าเปน.” ในประมวลสาระชดวชาการประเมน และการจดการโครงการประเมน. หนวยท 10 นนทบร : มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช Ebel, R.L. And Frisbie, D.A. (1986). Essentials of educational measurement. 4th ed..

New Jersey: Prentice–Hall. Fitzpatrick, J.L., Sanders, J.R. and Worthen, B.R. (2004). Program evaluation,

alternative approaches and practical guidelines. New York: Longman.

97

Kirkpatrick, D.L. (1998). Evaluating training programs: the four levels. 2nd.ed. San Francisco: Berrett-Koehler.

Krejcie, R.V. and Morgan, D.W. (1970). “Determining Sample Size for Research Activities.” Educational and psychological measurement. 30 (3): 607-610.

Mehrens and Lehmann. (1978). Measurement and evaluation in education and psychology. 2nd ed.. New York: Holt, Rinehart and Winoton. Popham, W. J. (1975). Educational evaluation. New Jersey: Prentice-Hall. Posavac, J.E., and Carey, R.G. (1980). Program evaluation: Methods and case studies.

New Jersey: Prentice-Hall. Rossi, P.H. Lipsey, M.K. and Freeman, H.E. (2004). Evaluation: a systematic approach.

7th ed.. Newbery Park, CA: Sage. Stufflebeam, D.L. and Shinkfield, A.J. (1990). Systematic evaluation. Boston: Kluwer–

Nijhoff. ---------------. (2007). Evaluation theory, models, and applications. San Francisco:

Jossey-Bass. Worthen B.R. and Sanders, J.R. (1973). Educational evaluation: Theory and practice.

CA: Wadsworth. ---------------. (1987). Educational evaluation: alternative approaches and practical

guidelines. New York: Pitman. Yamane, Taro. (1973). Statistics: an introductory analysis. 3rd ed.. New York: Harper &

Row.