Уул уурхайн компаний үнэ цэнийг тодорхойлох нь

/Таван толгой ХК-ны жишээн дээр/

Илтгэгч: НББ-IV С1 5010004 Б.Мөнхтуяа

Эрдэм шинжилгээний ажлын удирдагч: /М. Батхуяг, Магистр/

Судалгааны ажлын агуулга

1. Судалгааны зорилго, зорилт

2. Онолын хэсэг

3. Таван Толгой ХК-ний өнөөгийн байдал

4. Судалгааны хэсэг

5. Дүгнэлт

Судалгааны зорилго:

Таван Толгой ХК-ны жишээгээр Уул уурхайн компаний үнэлгээг тодорхойлж, зах зээлийн үнэтэй харьцуулах явдал юм.

Судалгааны зорилт: Таван Толгой ХК-ны санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ хийж

тухайн байгууллагын санхүүгийн байдал, үйл ажиллагааны үр дүнд дүгнэлт өгөх

Компаний зах зээлийн үнийг бизнес үнэлгээний тохиромжит аргыг ашиглаж, компаний үнэ цэнийг тодорхойлж, хувьцааны үнэтэй харьцуулах

Онолын хэсэг /санхүүгийн шинжилгээ/

Санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ нь санхүүгийн менежментийн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг нь бөгөөд удирдлагын шийдвэр гаргаж хэрэгжүүлэх гүйцэтгэлийг үнэлж дүгнэхэд хэрэглэдэг. Энэ шинжилгээгээр тухайн компаний өнгөрсөн хугацаанд болон өнөөгийн санхүүгийн нөхцөл байдал ямар түвшинд явж байгааг, цаашид ямар асуудалд анхаарлаа хандуулах шаардлагатай болохыг илрүүлнэ.

Онолын хэсэг /үнэлгээ/Компаний үнэ цэнийг түүний ирээдүйн орлого тодорхойлдог. Гэвч ирээдүйн орлогыг нарийн таамаглахад амаргүй байдаг. Өгөөж, эрсдлийн талаас авч үзвэл компаний шинж чанар олон янз, эзэмшигчдийн зорилго, хүлээлт өөр өөр. Ямар ч нөхцөлд дурын компанийг үнэлэхэд нэг томъёогоор тооцоолохгүй. Ийм л учраас компаний ирээдүйн орлого, үнэ цэнийг үнэлэхэд олон янзын арга, хандлага хэрэглэнэ. Ерөнхийдөө бизнесийн үнэлгээний гурван хандлага байна. Үүнд:

Хөрөнгийн хандлага

Орлогын хандлага

Зах зээлийн хандлага

Онолын хэсэг /үнэлгээ/

Үнэлгээний аргуудыг авч үзэхдээ холбогдон тодорхой зарчимуудыг авч үзэх шаардлагатай. Үүнд:

Үнэлгээний зардалд суурилсан зарчим

Үнэлгээний орлогын зарчим

Үнэлгээний зах зээлийн зарчим

Өрийн харьцаа нь нийт эх үүсвэрийн хэдэн хувийг зээлээр санхүүжүүлж байгааг илэрхийлнэ. Уул уурхайн дундаж үзүүлэлтээр Таван толгой хувьцаат компани нийт хөрөнгө доторх зээлийн санхүүжилтийн хэмжээ 2011 онд 94% 2012 онд 81% 2013 онд 91% тус тус зээлсэн байна. Хүү төлөх чадварын харьцаа нь хүүний төлбөрийг төлөх чадварыг илэрхийлэх бөгөөд энэ харьцаа өндөр байвал компанийн төлбөрийн чадвар сайн байна гэж үздэг. Таван толгой ХК-ний хувьд 2012, 2013 онуудад хүү төлөх чадвар сул гарсан нь тухайн жил компани үр дүн муутай ажилласныг илтгэж байна. 2011 онд хүү төлөх чадвар сайн гарсан нь өмнөх жилүүдэд мөнгөн хөрөнгөөрөө богино хугацаат өр төлбөрөө барагдуулах чадамж өндөр байсныг илтгэнэ.

Үйл ажиллагааны ахиуц ашиг нь үйл ажиллагааны зардлуудыг төлсний дараагаар үлдэ буй борлуулалтын орлогын хэмжээг харуулна. Ахиуц ашгийн харьцаа 2011 онд 54% нь компаниий борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг өндөр байгааг харуулж байна. Нэгж хувьцаанд ноогдох цэвэр ашгийн хэмжээ 2012 онд 168.6-с 371.9 болж өссөн байна. Б.Бүжинлхам, 2012 Санхүүгийн удирдлага хуудас 159

Санхүүгийн тогтвортой байдал

Санхүүгийн тогтвортой байдлын үзүүлэлт Өр болон өөрийн хөрөнгийн харьцаа

ӨТ/ЭӨ 0.19

0.05

0.52

0.18

0.24

<1-1.5

Өөрийн хөрөнгөөр санхүүжилт хийх чадвар

(ЭӨ-ЭБХ)/ЭХ

0.83

0.95

0.62

0.83

0.81

0.1 , 0.5

Санхүүгийн хамаарлын коеффициент

ЭӨ/НХ 0.84

0.95

0.66

0.84

0.82

0.4-1.6

Санхүүжилтын коеффициент

ЭӨ/ӨТ 5.27

18.84

1.91

5.44

7.86

1.5

Санхүүгийн тогтвортой байдлын коэффициент

(ЭӨ+УХӨТ)/НХ

0.84

0.95

0.66

0.84

0.82

0.6

Дүгнэлт Санхүүгийн тогтвортой байдал нь юуны өмнө тухайн

байгууллагын санхүүгийн нөөцийн бүтэц бүрэлдэхүүн, өөрийн ба гадны капиталын оролцоог тодорхойлно. Санхүүгийн тогтвортой байдлын үзүүлэлтүүдээр тус хувьцаат компаний өөрийн хөрөнгийн 1 төгрөг тутамд өр төлбөр хэрхэн өөрчлөгдөхийг харуулна. 2011, 2012, 2013 ийн тооцоолсон үзүүлэлтээс харахад нийт хөрөнгө, өөрийн хөрөнгө хоёр нь зохистой харьцаатай байна. Мөн нийт хөрөнгийн 80-с илүү хувийг тогтвортой эх үүсвэрээр санхүүжүүлж байгаа нь санхүүгийн хувьд тогтвортой гэдгийг илэрхийллээ. Таван толгой ХК нь өөрийн хөрөнгөөр санхүүжилт хийх чадвартай гэсэн дүгнэлтэнд хүрч байна.

Таван толгой ХК-ний Дампуурлын онош 2011-2013

Дампуурлын онош

Томъёо 2010 2011 2012 2013 Дундаж

Альтманы индекс

Z=1.2Х1+1.4Х2+3.3Х3+0.6Х4+0.99Х5 6.96

7.73

4.07

6.52

6.32

Х1 АЦК/НХ 0.78

0.89

0.56

0.78

0.75

Х2 ХурА/НХ 0.84

0.94

0.65

0.84

0.82

Х3 ТӨА/НХ 0.86

0.92

0.17

0.73

0.67

Х4 ЭӨ/Нийт эх үүсвэр 0.84

0.95

0.66

0.84

0.82

Х5 ЦБ/НХ 1.44

1.68

1.53

1.44

1.52

SWOT шинжилгээДавуу тал Сул тал

Үйлдвэрийн үйл ажиллагаа тогтворжсон, туршлагатай

Зах зээлд танигдсан томоохон үйлдвэр Үндсэн хөрөнгө болон тоног төхөөрөмж сайн Үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийг шинэчлэл үе

шаттай хийж байгаа

Çàð ñóðòàë÷èëãàà áàãà õèéäýã Àæèëëàãñàä îëîíòîé, í¿ñýð àïïàðàòòàé ¿ð

àøèãã¿é çàðäàë èõ ãàðãàäàã Ìýðãýøèõýä öàã õóãàöàà èõ çàðöóóëäàã Õîëáîëòûí äîãîëäîëòîé БНХАУ с өөр олон улсруу нүүрсээ импортлох

боломж сул

Боломж Аюул Олон улсын уул уурхайн зах зээлд эзлэх хувь

хэмжээг нэмэгдүүлэх Технологийн шинэчлэл хийж борлуулалтын

орлогыг нэмэгдүүлэх

Зах зээл дээрх нүүрсний үнийн хэлбэлзэл Àâëàãûí õýìæýý èõýñ÷ ãàäíûí íºëººãººð õÿìàð÷

áîëçîøã¿é. Õóóëü ýðõ ç¿é, òàòâàðûí áîäëîãî áèçíåñò

ñºð㺺ð íºëººëºõ ìàãàäëàëòàé. Зàõ çýýë äýõ ºðñºë人í õýò øèð¿¿ñ÷, àøãèéí

ò¿âøèí óëàì áàãàñíà.

Цэвэр активын үнэлгээгээр Таван Толгой ХК нь 94 тэрбум 888 сая 090 мянга 200 төгрөгөөр үнэлэгдэж байна.

Хөрөнгө - өр төлбөр =Цэвэр хөрөнгийн дүн

99,661,496.80 109,675,627.90 44,128,859.30 94,888,090.20

Багануур ХК –ний 2013 оны Зах зээлийн хандлагын үнэлгээ /сая.төг/ Зах зээлийн хандлагад суурилсан бизнесийн үнэлгээ нь 89 тэрбум 79 сая 2000 мянган төгрөгөөр үнэлэгдэж байна

Нийт борлуулалт

Цэвэр актив, нийт

борлуулалтын харьцаа

Үнэлгээ Татвар төлсний дараах

ашиг/алдагдал/

Цэвэр ТДА-ийн харьцаа

Үнэлгээ

128,589,453.6

1.0322 132,730,033.3

-9,173,944.6 -9.71 89,079,002.06

Орлогын хандлагад суурилсан үнэлгээний аргыг ашиглах нь

Хорогдуулгын хүүгийн тооцоо

Цэвэр мөнгөн урсгалыг хорогдуулах хувийг тодорхойлохдоо нийлбэрийн аргыг хэрэглэсэн болно. Энэхүү хорогдуулгын хувь нь тухайн компанид хувь нь тухайн компанид хувь хөрөнгө эзэишихээр хөрөнгө оруулалт хийхийн тулд хөрөнгө оруулагчдаас шаардах мөнгөн урсгалаас олохоор төлөвлөж буй өгөөжийг илэрхийлнэ.

К1 –ийг тооцохдоо олон улсын жишгийн дагуу засгийн газрын бондын хүүг үндэслэсэн

Чингис бондын 1 тэрбум долларын 10 жилийн хугацаатай, нэг жилийн хүү нь 5.125 % байв.

К2-ийг сонгохдоо улсын дотоод эрсдэлийн хувь буюу 2010-2014 оны инфляцийн түвшингийн геометр дунджийг үндэс болгон дараах байдлаар сонгон авлаа.

Монгол улсын Инфляцийн түвшин (2010-2014)

К3- Салбарын дотоод эрсдэлийн хувийг тооцохдоо өрсөлдөөний идэвхжилт, нөлөөллийг харгалзан албан ёсны байгууллагын тооцооллын жишгээр 5% гэж авсан болно.

К4- компаний дотоод эрсдлийн хувь тооцохдоо

Хорогдуулсан мөнгөн урсгалын аргаар бизнесийн өртгийг тооцсон тухай үнэ ихтэй сэлбэг хэрэгсэл шаардлагатай болж байгааг харгалзан 1 хувиар авав

R=. К1 +К2 +К3 +К4=5.125 %+11.78%+5%+1%=22.92013 онд гадаад зах зээлийн орчин хэдий тааламжгүй байсан ч “Эрдэнэс- Таван толгой” ХК нь 2013 онд 5.3 сая тонн нүүрс олборлосон нь 2012 онтой харьцуулахад үйлдвэрлэлийн хэмжээ хоёр дахин өссөн үзүүлэлт юм.

Компанийн 2011-2013 оны борлуулалт болон олборлолтын хэмжээ (мян.тонн)-г доорх хүснэгтээр харуулав.

Үзүүлэлт Хэмжих нэгж 2011он 2012он 2013он

Нүүрс олборлолт Мян.тн 898.7 2,504.1 5,300.7

Үзүүлэлт Хэмжих нэгж 2011он 2012он 2013он

Нүүрс борлуулалт Мян.тн 280.8 2,386.0 2,016.61

Борлуулах үнэ Мян.тн - 43,041.42 80,207.35

Нүүрсний үнэ болон Борлуулалтын харилцан хамаарлыг судлахын тулд регрессийн шинжилгээ хийлээ

SUMMARY OUTPUT

Regression StatisticsMultiple R 1R Square 1Adjusted R Square 65535Standard Error 0Observations 2

ANOVAdf SS MS F Significance F

Regression 1 68224.48605 68224.49 #NUM! #NUM!Residual 0 0 65535Total 1 68224.48605

CoefficientsStandard Error t Stat P-value Lower 95% Upper 95% Lower 95.0% Upper 95.0%Intercept 2813.79 0 65535 #NUM! 2813.79 2813.78606 2813.8 2813.78606X Variable 1 0.00993 0 65535 #NUM! -0.0099 -0.00993894 -0.01 -0.00993894

y=2813.7+0.0099 X x=(y+2813.7)/0.0099y Борлуулалт

x ҮНЭ

Үзүүлэлт

2010ЦБ-д эзлэх

хувь2011

ЦБ-д эзлэх хувь

2012ЦБ-д эзлэх хувь

2013ЦБ-д эзлэх хувь

Дундаж 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Олборлосон нүүрс (мян.тн)

898.70 2,504.10 5,300.70

Борлуулсан нүүрс (мян.тн)

280.80 2,386.00 2,016.61 2814.6 3642.4 3,658.99 3,675.90 3,693.14 3,710.73 3,728.67

Борлуулах үнэ (мян. Тн)

- 43,041.42 80,207.35 жилд 2 % иар нэмэгдэн 81,811.50 83,447.73 85,116.69 86,819.02 88,555.40 90,326.51 92,133.04

Борлуулалтын орлого (цэвэр)

170,468,790.9 100.0% 194,004,545.7 100% 102,696,823.9 100% 161,746,953.3 100% 100% 230,266,324.8 303,951,856.8 311,441,508.9 319,137,942.9 327,047,596.7 335,177,130.2 343,533,433.1

Борлуулалтын өртөг 62,965,033.1 36.9% 88,055,670.8 45% 88,257,805.8 86% 78,786,683.6 49% 54% 124,905,002.6 164,874,770.5 168,937,435.8 173,112,267.3 176,605,702.2 180,995,650.3 185,508,053.9

Тогтмол зардал(15%) 9,444,755.0 13,208,350.6 13,238,670.9 11,818,002.5 18,735,750.4 24,731,215.6 25,340,615.4 25,966,840.1 26,490,855.3 27,149,347.5 27,826,208.1

Хувьсах Зардал(85%) 53,520,278.1 74,847,320.2 75,019,134.9 66,968,681.1 106,169,252.2 140,143,554.9 143,596,820.4 147,145,427.2 150,114,846.9 153,846,302.8 157,681,845.8

Нийт ашиг ( алдагдал) 107,503,757.8 63.1% 105,948,874.9 55% 14,439,018.1 14% 82,960,269.7 51% 46% 105,361,322.3 139,077,086.3 142,504,073.1 146,025,675.6 150,441,894.5 154,181,479.9 158,025,379.2

Ерөнхий үйл ажиллагааны зардалын дүн

687,558.3 0.4% 1,904,799.3 1% 923,671.1 1% 543,776.1 0.3% 1% 1,508,688.3 3,039,518.6 3,114,415.1 3,191,379.4 3,270,476.0 3,351,771.3 3,435,334.3

Тогтмол Зардал(90%) 618,802.5 1,714,319.4 831,304.0 489,398.5 1,357,819.4 2,735,566.7 2,802,973.6 2,872,241.5 2,943,428.4 3,016,594.2 3,091,800.9

Хувьсах Зардал(10%) 68,755.8 190,479.9 92,367.1 54,377.6 150,868.8 303,951.9 311,441.5 319,137.9 327,047.6 335,177.1 343,533.4

Татвар төлөхийн өмнөх ашиг (алдагдал)

102,509,817.4 60.1% 104,044,075.6 54% 11,636,215.0 11% 82,416,493.6 51% 44% 101,345,042.0 133,738,817.0 137,034,263.9 140,420,694.9 143,900,942.6 147,477,937.3 151,154,710.6

Орлогын татварын зардал

25,984,116.2 15.2% 25,975,459.1 13% 2,753,711.2 3% 2,080,339.4 1% 8% 18,766,364.0 24,316,148.5 24,915,320.7 25,531,035.4 26,163,807.7 26,814,170.4 27,482,674.6

Татварын дараахь ашиг (алдагдал)

76,525,701.2 44.9% 78,068,616.5 40% 8,882,503.8 9% 80,336,154.2 50% 36% 82,578,678.0 109,422,668.4 112,118,943.2 114,889,659.4 117,737,134.8 120,663,766.9 123,672,035.9

Элэгдлийн зардал 752,613.4 36.4% 1,026,999.6 16% 1,196,052.1 -22% 929,620.2 15% 1,069,063.23 1,229,422.71 1,475,307.26 1,770,368.71 2,124,442.45 2,549,330.94 3,059,197.13

Хувьсах Зардал() 122,963.1 146,442.9 313,474.0 141,753.4 427,625.29 491,769.09 590,122.90 708,147.48 849,776.98 1,019,732.38 1,223,678.85

Тогтмол Зардал() 629,650.3 880,556.7 882,578.1 787,866.8 641,437.94 737,653.63 885,184.35 1,062,221.23 1,274,665.47 1,529,598.56 1,835,518.28

Ажлын капиталын өөрчлөлт

5,678,342.1 57% 10,014,131.1 -15% (65,546,768.6) 129% 50,759,230.9 30% 19,796,100.05 25,734,930.07 33,455,409.09 43,492,031.81 56,539,641.36 73,501,533.76 95,551,993.89

Хөрөнгө оруулалт 85,000.0 70.8% 663,873.2 -53% 313,474.0 45% 477,677.1 40% 668,747.9 936247.116 1310745.962 1835044.347 2569062.086 3596686.921 5035361.689

Мөнгөн гүйлгээ 131,547,328.2 102,775,093.3 135,450,774.1 145,738,913.6 158,317,015.6 173,832,156.5 193,117,944.7 217,247,865.2

Хорогдуулгын хүү % 22.90% 22.90% 22.90% 22.90% 22.90% 22.90% 22.90% 22.90% 22.90% 22.90%

Хорогдуулалтын коэффициент

0.8137 0.6621 0.5387 0.4383 0.3566 0.2902 0.2361 0.1921

Мөнгөн урсгалын өнөөгийн өртөг

107,036,068.51 68,043,103.53 72,966,891.11 63,880,454.32 56,463,550.03 50,445,080.65 45,599,433.83 41,738,847.64

Дикаунтчилсан мөнгөн гүйлгээ

399,137,361.10  Эцсийн жилийн үлдэх өртөг

107,036,068.51  

Байгууллагын үнэлгээ 506,173,429.61  

Үнэлгээний арга Үнэлгээ Ач холбогдол Тооцсон дүнИрээдүйн мөнгөн урсгалыг хорогдуулах арга

506,173,429.61 60% 303,704,057.77

Цэвэр активын арга

94,888,090.20 30% 28,466,427.06

Зах зээлийн жишиг компаниудын үржүүлэгчийн арга

89,079,002.07 10% 8,907,900.21

Бизнес үнэлгээ 100% 341,078,385.03

Хувьцааны үнэлгээгээрх болон МХБ-д арилжаалагдсан ханшийн харьцуулалт

2013.12.31 Байгууллагын үнэлгээ

Хувьцаа тоо Зөрүү дүн

Үнэлгээний дүн

341,078,385,030.0

52665200 6476.352222

Ханшийн мэдээ

365,953,640,000.0

52655200 6950

Зөрүү 24,875,254,970.0 52655200 473.6477782

ДҮГНЭЛТЭнэхүү судалгааны ажлыг Монгол улсын тодорхой нэг

тэр дундаа уул уурхайн компаний үнэ цэнийг тодорхойлж, зах зээлийн үнэтэй нь харьцуулах зорилго тавьж гүйцэтгэлээ. Судалгаан ажлын хүрээнд компаний үнэ цэнийг тодорхойлох бизнес үнэлгээний онол, арга зүйн асуудлуудыг судалж, түүнийг практикт авч ашиглан үр дүнг тооцооллоо. Санхүүгийн зах зээлд оролцогчид үнэлгээг бизнесийг худалдах, худалдан авах үед гардаг түгээмэл асуулт бол бизнесийн үнэлгээ байдаг. Бизнес үнэлгээний тодорхой зарчмууд нь үнэлгээний стандартаар үндсэндээ тодорхойлогддог. Аливаа компаний бизнесийн үнэ цэнийг хөрөнгийн, орлогын, зах зээлийн гэсэн 3 хандлагад тулгуурлан тодорхойлдог байна.

Судалгаандаа МХБ-д бүртгэлтэй Уул уурхайн салбарт үйл ажиллагаа эрхэлдэг Таван Толгой ХК-ийгсонгон авч судаллаа. Таван Толгой ХК-ний үнэ цэнийг тодорхойлохын тулд бизнес үнэлгээ хийхдээ хөрөнгийн хандлагад суурилсан арга орлогын хандлагад суурилсан ирээдүйн мөнгөн урсгалыг хорогдуулах арга, зах зээлийн хандлагад суурилсан жишиг компаний үржүүлэгчийн арга гэсэн үнэлгээний гурван хандлагын аргуудар шинжилсэн. Уг шинжилгээг хийхдээ МХБ-ээс Таван Толгой ХК болон Багануур ХК-ний сүүлийн 4 жилийн санхүүгийн тайлан Голомт Секюритизээс Коксжих нүүрсний төсөв 2013 он зэрэг судалгааг ашиглан MICROSOFT EXCEL программ дээр боловсрууллаа..

Шинжилгээний үр дүнд суурилан бизнес үнэлгээний дүнг тооцохдоо

Үнэлгээний орлогын хандлагын аргад 60% Хөрөнгийн хандлагын аргад 30% Зах зээлийн хандлагад 10% ач холбогдолтой гэж үзэн Таван

Толгой ХК-ний бизнес үнэлгээний нэгдсэн дүнг 2013 оны 12 сарын 31-ний байдлаар нийт үнэлгээ 341 тэрбум 78 сая 385 мянга 30 төгрөг гэж үнэлэсэн байна. Үнэлгээчид тухайн хөрөнгийн зах зээлийн үнээс 25% -иас их зөрүүтэй байвал тэр үнэлгээний үр дүнг үндэслэл багатай гэж үздэг. Миний судалгааны ажлын бизнес үнэлгээний дүнгээс нэгж хувьцааны үнийг тооцоход 6476.35 төгрөг байсан ба үүнийг Монголын Хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагдаж байсан компаний хувьцааны ханш 6950 байсан нь Таван Толгой ХК-ний нэгж хувьцааны үнэ 7,3%-иар өндөр арилжаалагдсан гэсэн дүгнэлтэд хүрлээ.