Эртний Энэтхэг, Хятадын

түүхэнд холбогдох эх сурвалж,

судалгааБоловсруулсан Б. Онон

22 муж, 5 автономит район 4 төвийн захиргаанд байдаг хотууд, засаг

захиргааны Гонконг, Макао и асаг захиргааны тусгай газар нутагтай.

ЖУНГО

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/3f/OracleShell.JPG

1928 онд Аньяны ойролцоох Шан –Иний нийслэлийг малтаж эхэлжээ.

Зягувэнь

Зягувэнь- МЭӨ XIV—XIзууны үе буюу Шангийн үед холбогдох мэргийн ясан дээрх бичээс. хятадын хамгийн Эртний бичиг үсгийн дурсгал. Анх мэргийн бичгийг 1899 онд хятадын эрдэмтэн Лю Те-юнь, Ван И-жун Аньян (Хэнань муж) хотын орчмоос олжээ.

Мэргийн бичгийн бүтэц : он цаг, мэргэлүүлэгчийн нэр, асуулт, хариулт, гүйцэтгэх тухай тэмдэглэл. Янз бүрийн яст мэлхийн хуяг, ясан дээрх ханз үсгийн тоо нийтдээ 2500 тэмдэгт байна. Оряин үеийн ханзтай 800нийцнэ. Үлдсэн нь зөвхөн Шангийн үед хамааралтай бөгөөд тайлж уншаагүй байна.

Инь-ийн бичиг

Инь –ий тэмдгүүд тэднийг орчин үеийн хятадын ханз үсгээс ялгах 3 онцлогтой байсан.

Нэгдүгээрт, энгийн тэмдэг бүр бүрэлдхүүн хэсэгт хуваагддагүй ямар нэгэн эд зүйлсийн контур дүрслэл байдаг.

Хоѐрдугаарт нэг тэмдэгтийг олон янзаар бичдэг.

Гуравдугаарт, тэмдэгтүүд нь нэг мөрөнд бичигддэггүй.

Кандзи-Японы кандзи (漢字) хэмээх нэр томьёо нь үгчилбэл,

«Хан (династийн) үсэг»

Ханз

Иероглифүүд байнга, тасралтгүй өөрчлөгдөх тул тэдний тоог яг нарийвчилан тогтоох боломжгүй, өдөр тутам хэрэглэгдэх иероглифийн тоо хэдэн мянгад хүрнэ.

БНХАУ-д хөдөө орон нутагт1500, хотод эсвэл хөдөөгийн ажилчин албан хаагчид 2000 ханз үсэг мэддэг бол бичиг үсэгт тайлагдсан гэж үздэг.

3000 ханз мэддэг бол сонин болон мэргэжлийн бус сэтгүүл унших боломжтой.

Нэг боть болон хоѐр хэлний толь бичигт гол төлөв 6000-8000 ханз үсэг байдаг.

1994 онд хэвлэгдсэн ханз үсгийн толь бичигт 87019 ханз үсэг оржээ.

Анх Хан улсын үед ханз үсгийн тоог анх гаргасан байдаг. Энэ ажлыг удирдан зохион байгуулсан Хан династын Сюй Шэн (許慎, Xu Shen; ХТ. 58 — 147 он)-ий бүтээлд 9353 ханз үсгийн тоолжээ. Японд XXI зууны үед хэвлэсэн хамгийн олон тоотой ханз үсгийн толь бичиг нь 150 000 үсгийн багтаажээ.

Чумиз

Яншаогийн сав суулга . МЭӨ III мянган

1921 онд шведийн эрдэмтэн И.Г.Андерсон Шар мөрний

дунд урсгалаар неолитийн соѐлын ул мөрийг илрүүлэн,

Яншао хэмээн нэрлэжээ.

ЛУНШАНЬ

цзюэ

ДИН

Äîìãèéí 3 ýðõ áàðèãч, 5 ýçýí õààä

Ñÿ Ìݪ XXI-XVI çóóí

Øàí-Èíü Ìݪ XVI-XI çóóí

Æîó

Áàðóóí Æîó

Ìݪ 1122-Ìݪ 770 îí

Ìݪ XI-VIII çóóí

Äîðíîä Æîó ×óíüöþ

770-481 îí

Ìݪ VIII-III çóóíÆàíüãî

480-256 îí

Öèí Ìݪ 221-207 îí

Õàí Áàðóóí Ìݪ 202-25

Ìݪ 202-ÌÝ 220Âàí Ìàí ÌÝ 9-23 îí

Äîðíîä ÌÝ 25-220 îí

Ãóðâàí óëñûí ¿å Âýé

ÌÝ 220-280 îíÓ

Øó

ÝÐÒÍÈÉ ÕßÒÀÄÛÍ Ò¯¯ÕÈÉÍ ¯ÅЧËÝË

Ìݪ III ìÿíãàíààñ ÌÝ III çóóí

Сыма Цянь(МЭӨ 145-90 он)

―Түүхэн тэмдэглэл‖ нь нэн эрт үеэс МЭӨ

I зуун хүртэлх үеийн улс орны түүхийг харуулсанСыма Цян ―амьдралыг тодорхойлон бичиглэх‖ – хэмээх түүхэн үйл явдлыг бичиглэх шинэ зарчмыг ашигласан.

“Түүхэн тэмдэглэл” 5 хэсэгтэй.

―Үндсэн тэмдэглэл‖ нь янз бүрийн угсааныхны эрх баригчдын чухал үйл явдлын тухай өгүүлсэн,

―Үе залгамжилсан гэр бүлийн түүх‖ – үе залгамжилсан томоохон сурвалжтны намтар,

―Амьдралыг тодорхойлон бичиглэх нь‖ – түүхэн бие хүмүүсийн намтар юм.

Сыма Цяны зохиолд мөн нийгмийн амьдралын зарим тал, соѐл, шинжлэх ухаанд зориулсан ―Ишлэл‖

он тооллын асуудлыг тусгасан ―Хүснэгт― хэмээх зохиолууд

Бан Гу

Сыма Цяны түүх бичлэгийн аргыг ―Хан улсын түүх‖ –ийг зохиогч Бан – Гу (32-92 он) ашигласан.

Гэхдээ Бан –Гу-гийнзохиол зөвхөн Ханхэмээх нэг л хаант улс, түүний дотор БаруунХангийн (МЭӨ 206 он) түүхийн зохиол юм. БанГу ийм маягаар ―хаантулсын түүх‖ хэмээххятадын түүх бичлэгийншинэ төрлийг үндэслэгчболжээ.

Ийм зохиолын дотор МЭ V зууны үеэр бичсэн, I -III зууны үйл явдлыгтусгасан ―Хангийн хожуудинастын түүх‖ зүй ѐсоорорно.

Шизин

―

Шизин

Шизин‖ бол эртнийХятадын яруунайргийн үнэт эрдэнэс

юм. Энэ дурсгалд 4 бүлэг бүхий 305 яруунайргийн бүтээл

багтжээ (―Хаант улсын ѐс заншил‖, ―Бага магтаал‖, ―Их магтаал‖, ―Сүлд‖).

―Шизин‖-ий нэгдүгээрбүлэгт орсон ардынуянгын дуу чин, үнэнсэтгэлийн өнгө төрхтэйбайдаг.

Хоѐр, гуравдугаарбүлэгт орсонбүтээлүүдийн хэв маягөөр юм. Энэ нь ихэнхдээхааны алба, цэргийн аяндайн, найр, өргөл зэрэгсэдвээр бичсэнзохиогчийн шүлгүүдбайна.

Дөрөвдүгээр бүлэгт өвөгдээдэс, ихэсийндурсгалд зориулсансүмийн ѐслолын сүлддуулал багтжээ.

Кун-Цзы

МЭӨ 551-479 он

Конфуций (1922 оны зураг гэж үздэг)

Кунзийн сургаал

Күнзийн хүнлэг энэрэнгүй ѐс (жэнь), үнэнч байдал (чжун), ахмад хүнийгхүндэтгэх ѐс (ся), хүмүүсийн хоорондоххарилцааны хэмхэмжээг дагаж мөрдөхѐс (ли) нь нийт хүнтөрөлхтний үнэт цэнэтзүйл юм.

Хувийн сайн сайханбайдалд эрмэлзэлгүй(―энгийн борог хоолоорхооллон, зөвхөн ус ууж, гараа дэрлэн унтах – энэл жинхэнэ баярбаясгалан ), бодитбайдлыг танин мэдэх үйлявцын гайхамшгийг олжхаран (―суралцахсурснаа байнга давтахнь баяр баясгалан бишгэж үү)

Сүлд

Албан ёсны нэршил

Энэтхэгийн албан ѐсны нэр эртний персийн хинду гэсэн үгнээс гаралтай. Энэ үг нь эртний санскритын синдху(санскр. ) —Индмөрний түүхэн нэр . Эртний грекүүд энэтхэгчүүдийг инд (грекээр. Ινδοί) —«Индийн хүмүүс».хэмээн нэрлэж байжээ. Энэтхэгийн үндсэн хууль нь

Энэтхэгийн хоѐрдахь нэр Бхарат (хинди

)- ыг хүлээн зөвшөөрдөг. Энэ нэр нь «Махабхарат»-д түүх нь дурдагдаг эртний Энэтхэгийн хааны санскритнэрнээс үүсэлтэй. Гуравдахь нэр нь Хиндустан нь Моголын эзэнт гүрний үеэс хэрэглэж ирсэн ч албан ѐсоор хүлээн зөвшөөрөгддөггүй.

Александр Каннингем

XIX зууны үед Александр Каннингем анх арийн өмнөх иргэншил оршин тогтнож байсан тухай мэдээлжээ. Индийн иргэншил оршин тогтнож байсныг 1921-22онд Жон Маршалтэргүүтэй экспедици олж илрүүлэн эцэслэн тогтоосон.

Александр Каннингем (англ.Sir Alexander Cunningham; 1814оны 1-р сарын 23-нд Лондонд төрсөн. —1893 оны 11-р сарын 28-нд нас барсан) — Английн Дорно судлаач, энэтхэг судлаач-индолог.

Мохенджо-Дарогийн үлдэгдлийг археологичид малтсан нь .

Индийн хөндийн бичиг үсэг

Индийн хөндийн бичиг үсэг

Газар нутаг:Хойд Энэтхэг, Пакистан

Үе:~МЭӨ 3100—2400 он.

Статус:Тайлж уншсан, маргаантай

Чиглэл:Зүүнээс баруун, баруунаас зүүн, бусад

Тэмдэгт:ойролцоогоор 400-500

Гарал :Эртний Хараппын идеограмм бичиг үсэг

Индийн хөндийн бичиг үсэг – Индийн хөндийн малталтын үеэр олсон үет бичиг үсэг. Протодравидуудын хэлэнд ашиглаж байсан гэж үздэг. Ю. В. Кнорозовын (

розов ( 1922 —1999) сургуулийнхны тайлж уншсанаар ―цэвэр гийгүүлэгч авиа‖ бүхий цагаан толгойг идеограммтай хослуулсан бичиг гэж үздэг.

Индийн иргэншил нь ХТӨ

XVIII—XVII зууны үед мөхсөн. Энэ үед дравид хүн ам зүүн-өмнө зүг нүүдэллэн, хөгжлийн өндөр түвшин уналтанд орсон. Энэ нь байгалийн нөхцөл муудсанаас үүдсэн гэж үздэг. Ригведад дурдсанаар дравидуудад арийчүүдийн довтолгоо сүүлчийн цохилтыг өгсөн бололтой.

РИГВЕДА –гийн бичмэл

Санскрит

Санскрит

Улс орон: Энэтхэг ба Өмнөд Азийн бусад орон

Нийт яригсад:49 736 — төрөлх хэл

194 433 — хоёр дахь

Статус:Шүтлэгийн хэл, сонгодог хэл

Ангилал

Категория:Евразийн хэл

Индоевроп бүл хэл

Индоиран салбар хэл

Индоарий салбар хэл

Бичиг үсэг:деванагари гэх мэт

В

Уильям Джонс 1746-1794 он

т, самскрит(деванагари,?, «искусно созданный язык») —Энэтхэгийн ээдрээтэй дүрэм бүхий уран зохиолын хэл. Хамгийн эртний дурсгал нь 3,5 жилийн настай. МЭӨ Iзууны үеэс Хойд Энэтхэгт тархсан. Санскрит хэлэнд олон төрлийн бичиг үсэг ашигласан. Одоо зөвхөн деванагари ашиглана (брахми: кхароштхи, кушаны бичиг, гупта, нагари, деванагари). Уильям Джонс 1786 онд Европт энэ бичгийн тухай мэдээлсэн. XIX зууны эхээр хэлний харьцуулсан судалгаанд томоохон алхам болсон байна.

èðãýíøèë Äýä ¿å Îí öàã Òîâч ¿éë ÿâäàë

1.

Èíäèéí ñî¸ë

èðãýíøèë

Ìݪ XXIII-XVIII çóóí Àíõíû õîòûí ¿¿ñýë. Ýðòíèé óëñóóä

á¿ðýëäýõ ¿éë ÿâö ýõýëñýí 70 ãàðóé

ýðòíèé õîòûí ñóóðèí îëäñîíîîñ Ìîõåíäæî

äàðî, Õàðàïïûí ñóóðèíãèéí ñóäàëãàà

ñàéí õèéãäæýý.

2.

Âåäèéí ¿å

Ýðòíèé

Âåäèéí

¿å

Ìݪ XIII-X çóóí Инд – европ хэлний арийчүүд

нүүдэллэн ирсэн. Õîéä Ýíýòõýãò

àðèчóóä øèëæèí ñóóðüøñàí ¿å

Õîæóó

Âåäèéí

¿å

Ìݪ IX-VII çóóí Óëñ òºð,íèéãìèéí ÿëãàðàë,àíõíû óëñ

¿¿ññýí ¿å. ßëàíãóÿà Ãàíãà ìºðíèé

õºíäèéä àíõíû óëñ ¿¿ññýí ¿å. Варна

үүссэн нь.

3.

Áóääûí ¿å

Ìݪ VI – III

çóóí

Áóääûí øàøèí ¿¿ñч õºãæñºí ¿å.Ýäèéí

çàñãèéí ýðчèìòýé õºãæèë,õîò òîìîîõîí

óëñ áîëîõ á¿õ Ýíýòõýãèéí Ìàóðüåâèéí

ýçýíò óëñ áàéãóóëàãäñàí ¿å.

4.Ñîíãîäîã

¿å.

Ìݪ II – МЭ V çóóí ªìíºä Àçèéí ñî¸ë ýäèéí çàñãèéí

öýöýãëýëòèéí ―ñîíãîäîã ¿å‖. Индуизм.

Кастын байгууллын үе.

ªìíºä Àçèéí ò¿¿õèéí ¿å÷ëýë

Санскрит

Хойд Энэтхэгт МЭӨ Iзууны үеэс дэлгэрчээ. Энэтхэгт санскрит хэлийг хүмүүнлэгийн шинжлэх ухаан ба шүтлэгт, харин ярианы хэлэнд явцуу хүрээнд ашиглана.

«Яджур-веда»

- да

«Атхарва-веда»