Meunarodno krivino pravo

I - Pojam meunarodnog krivinog prava

-Pojam sistema prava: jedna logika neprotivrjeno(skladno) ureena cjelina pravnih normi (ine ga pravne ustanove(institucije) i pravne grane -Pojam pravnog poretka. Sastoji se od normativnog elementa(pravnih normi) i faktikog elementa(stvarno ljudsko ponaanje) -Podjela pravnih sistema: unutranje(pravni sistem odreene drave) i meunarodni pravni sistem (sistem meunarodnog prava). -Podjela unutar meunarodnog sistema na grane: meunarodno krivino pravo, meunarodno javno pravo,meunarodno privatno pravo

-Pojam meunarodnog krivinog prava- skup propisa meunarodne zajednice drava ili ugovora izmeu pojedinih drava, kojima se radi zatite meunarodnih odnosa(meunarodnog mira i bezbjednosti) odreuju meunarodna krivina djela i sankcije prema njihovim uiniocima. Neke teorije u ovaj pojam ubrajaju i skup propisa o pruanju meunarodne pravne pomoi u pogledu primjene krivinih sankcija prema uiniocima krivinih djela. Treba rei da je supranacionalno krivino pravo tek u nastajanju i da se meunarodno krivino pravo pravno upotpunjuje kroz unutranje pravne sisteme, ime se uspostavlja jedna nova veza izmeu drava.

Znaajna je i definicija prema kojoj meunarodno krivino pravo obuhvata kako meunarodnopravne aspekte krivinog prava, tako i krivinopravne aspekte meunarodnog javnog prava. Osim toga, ona obuhvata i supranacionalno krivino pravo koje je tek u nastajanju. Meunarodno krivino pravo obuhvata i pitanja prostornog vaenja nacionalnih krivinih zakona, rjeavanja sukoba izmeu nacionalnih zakona, meunarodne pravne pomoi, ekstradicije, priznanja stranih sudskih odluka u krivinim predmetima.

-Odnos meunarodnog krivinog prava prema meunarodnom javnom pravu: -dodirne take (me. javno p. proima me. kriv. pravo duhom internacionalizma jer se ublaava suverenitet drava ,a dolazi do izraaja koncepcija meunarodnog poivezivanja. Odnos proimanja i dopunjavanja jer meunarodno krivino pravo nita ne oduzima od meunarodnog javnog prava, nego samo detaljnije razrauje pojedine njegove norme u domenu krivinog prava i njegovih instiucija. -sutinske razlike su u tumaenju odnosno primjeni naela zakonitosti,kao i da se meunarodno krivino pravo ne moe direktno primjenjivati , nego samo ako unutranje pravo neko drutveno opasno ponaanje nije predvidjelo kao krivino djelo. Prema Kasezeu, meunarodno krivino pravo je grana meunarodnog javnog prava

-Odnos meunarodnog krivinog i meunarodnog privatnog prava: zajedniki je elemenat inostranosti, a razlika je to je meunarodno privatno pravo u grupi privatnih prava, a meunarodno krivino u gupi javnih prava.Razlika je i to su norme krivinog po svojoj prirodi obavezne( ius cogens) a u meunarodnom privatnom postoji autonomija volje.Trea razlika je da je u meunarodnom privatnom pravu primaran izbor zakona koji regulie na jedinstven nain odreeni privatnopravni odnos u iroj zajednici , a u meunarodnom krivinom pravu je vano da neko krivino djelo bude inkrim inisano u svim dravama ili bar u veini drava, kako ne bi eventualni uinilac migracijom iz jedne u drugu dravu izmakao gonjenju

-Podjela meunarodnog krivinog prava na: pravila materijalnog meunarodnog krivinog prava i pravila meunarodnog krivinoprocesnog prava -Materijalno meunarodno krivino pravo prethodi meunarodnom krivinoprocesnom pravu, ali je i ono zavisno od krivinoprocesnog iz prostog razloga to se postojanje ili nepostojanje meunarodnog krivinog djela pred nadlenim meunarodnim sudskim organom moe raspraviti samo u unaprijed propisanom postupku, koji sadri sve procesne garancije zakonitog i pravinog suenja.

-Razlika je to opti dio meunarodnog materijalnog

krivinog prava nije ni izdaleka razvijen kao to je unutranje krivino pravo (primjer lana 129. enevske konvencije o postupanju sa ratnim zarobljenicima iz 1949. godine. Ova konvencija ne propisuje ni jednu krivinu sankciju za njene prekrioce, ve to preputa zakonodavnim organima zemalja koje su strane u toj konvenciji.To praktino znai da domai sud koji u krivinom postupku protiv nekog lica utvrdi teku povredu konvencije, ne moe ga kazniti neposredno primjenjujui ovu konvenciju, ve samo na osnovu domaeg propisa ukoliko postoji propisano to krivino djelo.I Konvencija UN protiv korupcije, i Konvencija o kibernetikom kriminalu preputaju domaem zakonodavcu da blie uredi i zakonsko obiljeje krivinog djela.Prema tome, meunarodno materijalno krivino pravo nuno naslanja na unutranje krivino zakonodavstvo drava, pa se u tom smislu moe govoriti o njegovoj nerazvijenosti.

-Pojam meunarodnog materijalnog krivinog prava obuhvata materijalnopravna pravila sadrana u meunarodnim optim pravnim aktima, te u nacionalnim krivinim zakonodavstvima, kojima su ureena osnovna naela i instituti opteg dijela krivinog prava na meunarodnom nivou, kao i obiljeja pojedinih meunarodnih krivinih djela. Pojam meunarodni se ne mora odnositi samo na izvor prava nego moe i objekat, odnosno elemenat inostranosti kod krivinopravnih predmeta. -Prema tome, sadraj meunarodnog krivinog prava ine odgovarajue norme meunarodnog javnog prava, regionalnog meunarodnog javnog prava,kompleks normi nacionalnog krivinog prava postuliran meunarodnim konvencijama, kompleks procesnopravnih normi(pruanje pravne pomoi) i dejstvo stranih sudskih odluka

-Meunarodno pravo je pravo kordinacije, a unutranje je pravo subordinacije -Meunarodno materijalno krivino pravo kao nauka ima za predmet naunu obradu krivinopravnih pojmova i instituta, njihovu sistematizaciju i izlaganje o tom pravu ne kakvo ono u sutini jeste ( de lege lata), ve i kakvo bi trebalo da bude (de lege ferenda), a radi uspjenije borbe na meunarodnom planu sa raznim oblicima kriminaliteta. -Specifinost pravila meunarodnog materijalnog krivinog prava jeste to su ona bila razbacana u pravnim aktima ad hoc meunarodnih krivinih tribunala, sve do donoenja Rimskog statuta ICC , jer ovaj statut sadri odredbe o najvanijim institutima ove grane prava

III- RAZVOJ MEUNARODNO MATERIJALNOG KRIVINOG PRAVA -Prva prepreka u razvoju ovog prava je uenje o suverenosti drava kojom je sutina suverenosti bila odreena negativno, kao nezavisnost dravne vlasti od bilo kog drugog(u donoenju zakona, propisivanju krivinih djela). Meutim, na kongresu u Beu 1815. godine se to promjenilo, jer su se uesnice Bekog kongresa obavezale da e zabraniti trgovinu robljem i piratstvo na otvorenom moru, te su se obavezale da e krivino goniti uinioce ovakvih krivinih djela, i to svaka prema svom unutranjem pravu. Prvi pisani izvor meunarodnog krivinog prava je Pariska deklaracija o pomorskom pravu iz 1856.godine(ratno pravo),poslije krimskog rata u kome je Rusija pretrpjela poraz u ratu sa Turskom i njenim saveznicama, a koja je sadrala pravila o blokadi i zapljeni na moru.

Zatim je donesena enevska konvencija o zatiti ranjenika(1864.god), poslije francusko-austrijskog rata i bitke kod Solferina u sjevernoj Italiji(1859.godine), kada je na ratitu ostalo oko 40.000 ranjenih i mrtvih. Petrogradska deklaracija o zabrani upotrebe sredstava koja uveavaju patnje ljudi(1868) i Briselska deklaracija(1874) o pravima i obiajima rata. Temelji meunarodnog krivinog prava su postavljeni kroz kodifikaciju Nirnbekih principa i definisanje novih krivinih djela.

Statuti Nirnbekog tribunala i Tribunala u TokijuNa Moskovskoj konferenciji 1943. god., Vlade SAD-a, Velike Britanije,SSSR-a i Kine donijele su odluku da e ratni zloinci ija djela nisu vezana za odreeno geografsko podruje biti kanjeni zajednikom odlukom saveznikih vlada.

Na konferenciji u Londonu potpisan je sporazum o ustanovljenju Meunarodnog vojnog tribunala i kanjavanju glavnih ratnih zloinaca evropskih osovinskih sila. Ovom sporazumu pridodat je Statut Meunarodnog vojnog suda, koji je od vanosti jer je njime po prvi put na meunarodnom planu dolo do propisivanja odreenih krivinih djela. Prilikom iznalaenja pravnog osnova za suenje nacistikim voama, autori Statuta Nirnbekog tribunala poli su od Hakih i enevskih konvencija, BrijanKelogovog pakta i Versajskog ugovora, te dvostranih ugovora Njemake sa Holandijom, Danskom, Luksemburgom, SSSR-om o mirnom rjeavanju sporova i nenapadanju. Od posebne je vanosti lan 6 Statuta jer su njime bile bile propisane tri kategorije krivinih djela:

Zloin protiv mira. Ovi zloini su svojim obiljejem

obuhvatali radnje planiranja, pripremanja, zapoinjanja ili voenja agresivnog rata kojim se kre meunarodni ugovori, sporazumi ili jemstva, odnosno uee u zajednikom planu ili zavjeri radi izvrenja nekog djela.

Ratni zloini. Krenje zakona i obiaja rata, koje

ukljuuje: ubistvo, zlostavljanje, deportaciju civilnog stanovnitva, razaranje gradova

Zloini protiv ovjenosti. Ubistvo, istrebljenje,porobljavanje, deportacija i druge radnje protiv civilnog stanovnitva, prije ili u toku rata, odnosno progon na politikoj, rasnoj ili vjerskoj osnovi

Statut Nirnbekog tribunala je prvi meunarodni dokument koji je objedinio sve tada poznate oblike meunarodnih krivinih djela protiv humanosti i meunarodnog prava. Statut je predvidio dvije nove kategorije meunarodnih delikata-zloin protiv mira i zloin protiv ovjenosti. Statut ne pominje izriito genocid, ali ga deskriptivno postavlja unutar jedne ire pravne kategorije- zloin protiv ovjenosti. Kasnija definicija genocida usvojena u Konvenciji o spreavanju i kanjavanju zloina genocida iz 1948.godine preuzela je odredbe Statuta Nirnbekog tribunala o zloinu protiv ovjenosti. U tom smislu, zloin protiv ovjenosti je idejni okvir genocida.

Kod zloina protiv ovjenosti uspostavlja se princip supremacije meunarodnog prava u odnosu na nacionalna zakonodavstva. U dijelu paragrafa take c) lana 6 Statuta odreeno je da se nadlenost Tribunala propisuje za bilo koje zloine iz nadlenosti suda... bez obzira da li se time vre ili ne vre povrede zakona one zemlje gdje su zloini izvreni. Ovaj princip e biti ugraen u pojam genocida i predstavljae jednu od njegovih najvanijih karakteristika.

U lanu 7. Statuta propisano je da slubeni poloaj optuenog lica, bez obzira da li se radi o efu drave ili vladinom slubeniku, ne oslobaa od odgovornosti niti se moe uzeti kao olakavajua okolnost.

lan 8. Statuta:injenica da je optueni neko od krivinih djela iz nadlenosti Tribunala uinio na osnovu naredbe svog nadreenog, optueno lice ne oslobaa od odgovornosti, ali se moe uzeti kao olakavajua okolnost prilikom odmjeravanja kazne ako Tribunal utvrdi da interesi pravinosti to zahtijevaju. Suenje glavnim ratnim zloincima poelo je u Berlinu, a nastavilo se u Nirnbergu, gdje je oktobra 1946. izreena i objavljena presuda, koja je sadravala 12 smrtnih kazni, tri kazne doivotnog zatvora, tri vremenske zatvorske kazne i tri osloboenja od optube. Pored toga, odreene njemake organizacije(pravna licakolektiviteti) proglaeni su za zloinake: SS(elitne njemake partijsko-vojne jedinice, zatitni odredi), SD(sluba bezbjednosti), Gestapo(tajna dravna policija) i vodei organ NSDAP(nacional-socijalistika njemaka radnika partija). Ovim je promovisan i poseban oblik krivine odgovornosti pravnih lica,tj. organizacija.

Po ugledu na ovaj, osnovan je i Meunarodni vojni tribunal za Daleki istok, sa sjeditem u Tokiju. Za razliku od Nirnberkog tribunala koji je osnovan ugovorom izmeu Saveznikih sila, Tribunal u Tokiju osnovan je 1946.godine proklamacijom vrhovnog komandanta saveznikih snaga za Daleki istok amerikog generala Daglasa MekArtura, prema nacrtu amerikog pravnika Kinana, koji je potom postavljen za glavnog tuioca pred tim sudom. Ovaj tribunal se najvie bavio ratnim zloinima koji su, i inae, saveznike najvie pogaali, a to su ratni zloini protiv ratnih zarobljenika,koje su Japanci iroko praktikovali.

Vanost ovih ad hoc sudova, a posebno Nirnberkog tribunala, se nalaze u injenici da njegov statut, kao i kasnija tvz. Nirnberka presuda, sadre niz naela koji su Rezolucijom broj 95(1) od 11.12.1946.godine potvreni od strane Generalne skuptine UN-a kao OPTEVAEA NAELA MEUNARODNOG PRAVA.

To su sljedea naela: (1) svako lice koje uini djelo koje predstavlja krivino djelo po meunarodnom pravu, odgovorno je za njega i za to djelo se kanjava; (2) injenica da nacionalno zakonodavstvo ne propisuje kaznu za djelo koje predstavlja krivino djelo po meunarodnom pravu, ne oslobaa njegovog uinioca odgovornosti po meunarodnom pravu; (3) injenica da je neko lice uinilo djelo koje predstavlja krivino djelo po meunarodnom pravu, djelujui kao ef drave ili kao odgovorno lice vlade, ne oslobaa ga od odgovornosti po meunarodnom pravu (4) injenica da je neko lice djelovalo po nareenju njegove vlade ili pretpostavljenog ne oslobaa to lice od odgovornosti, pod uslovom da je u stvarnosti imalo mogunosti izbora.

(5) svako lice optueno za krivino djelo po meunarodnom pravu ima pravo na pravino suenje. (6) sljedea krivina djela su kanjiva po meunarodnom pravu: a) zloin protiv mira b) ratni zloini i c) zloini protiv ovjenosti. (7) sauesnitvo u izvrenju zloina protiv mira, ratnih zloina ili zloina protiv ovjenosti takoe predstavlja krivino djelo po meunarodnom pravu. Ova naela su naknadno formulisana od strane Komisije UN-a za meunarodno pravo, a zatim prihvaena od Generalne skuptine UN-a 1950.godine.

Statut Meunarodnog krivinog tribunala za bivu Jugoslaviju(ICTY) Savjet bezbjednosti UN-a Rezolucijom broj 808 od 22.2.1993.godine osnovao ovaj sud, a zatim usvojio i Statut ICTY. Statut propisuje etiri vrste krivinih djela: teka krenja enevskih konvencija iz 1949.godine krenja zakona i obiaja rata genocid zloin protiv ovjenosti. U lanu 6 Statuta sadrane su odredbe o linoj krivinoj odgovornosti, prema kojima ovaj tribunal ima nadlenost nad fizikim licima(pojedincima) kao uiniocima navedenih krivinih djela, dok pred Tribunalom ne mogu krivino odgovarati pravna lica(drave i druge organizacije).

lan 7 Statuta sadri odredbe o individualnoj krivinoj odgovornosti: lice koje je planiralo, podsticalo, naredilo, uinilo ili na drugi nain pomoglo ili podstrekavalo na planiranje, pripremu ili izvrenje nekog od navedenih krivinih djela, lino je odgovorno za krivino djelo; slubeni poloaj optuenog lica, bilo da je ef drave ili vlade ili odgovorno lice u vladi, ne oslobaa to lice od krivine odgovornosti niti se moe uzeti kao olakavajua okolnost kod odmjeravanja kazne; injenica da je neko od navedenih krivinih djela uinjeno od strane potinjenog ne oslobaa od odgovornosti njegovog pretpostavljenog ako je on(pretpostavljeni) znao ili imao razloga da zna da e potinjeni uiniti krivino djelo ili da ga je uinio, a pretpostavljeni je propustio da preduzme neophodne i razumne mjere da sprijei takvo djelo ili da kazni njegovog uinoca. (KOMANDNA ODGOVORNOST), uspostavlja mogunost odgovornosti za nehat imao razloga da zna

injenica da je optueno lice neko od navedenih krivinih djela uinilo na osnovu naredbe vlade ili svog pretpostavljenog, ne oslobaa to lice od krivine odgovornosti, ali se ova injenica moe uzeti u obzir kao olakavajua okolnost pri kanjavanju ako ICTY utvrdi da to zahtijevaju interesi pravinosti. Statut Meunarodnog krivinog tribunala za Ruandu Ovaj tribunal je osnovan Rezolucijom br.955 Savjeta bezbjednosti UN-a od 8.11.1994.godine. Osnivanju tribunala prethodio je izvjetaj Komisije UN-a za ljudska prava u kom je utvreno da je za tri mjeseca tokom 1994.godine u Ruandi izvren genocid u kom je ubijeno izmeu 500.000 i milion ljudi, veinom civila iz plemena Tutsi. Smjeten u tanzanijskom gradu Arua, ovaj tribunal ima nadlenost za sljedea krivina djela(ratione materiae):

genocid zloin protiv ovjenosti i krenje lana 3 o zatiti rtava rata, zajednikog za sve etiri enevske konvencije iz 1949.god., kao i dodatnog Protokola II iz 1977.god. Ova nadlenost ograniena je teritorijalno(ratione loci) na teritoriju Ruande, kao i vremenski(ratione temporis) na sva navedena krivina djela uinjena u periodu od 1.1 do 31.12.1994.godine. Statut je individualnu i komadnu odgovornost definisao na isti nain kao i Statut ICTY.

Razlike izmeu ICTY i ICTR:Ratione temporis(ICTY-ratione temporis od 1.1.1991.god. pa do dana koji utvrdi Savjet bezbjednosti po uspostavljanju mira).

Ratione materie- ICTY ima nadlenost za djela uinjena u meunarodnom ili unutranjem oruanom sukobu, dok je nadlenost ICTR ograniena samo na unutranji oruani sukob. Zbog obe razlike, krivina djela iz nadlenosti ICTR, vezana za ratne zloine, i jesu odreena tako da u svom obiljeju obuhvataju samo krenja pomenutog lana 3 o zatiti rtava rata, zajednikog za sve etiri enevske konvencije, kao i dodatnog Protokola II uz te Konvencije.lan 3. zajedniki za sve 4 enevske konvencije, odnosi se na pravila kojih se drave lanice tih konvencija moraju pridravati u sluajevima oruanog sukoba koji nema meunarodni karakter, a koji izbiju na njihovoj teritoriji. U tim sluajevima, ovim lanom propisane su obaveze kojih se drave lanice moraju pridravati prema odreenim licima(licima koja ne uestvuju neposredno u neprijateljstvima, pod kojima se podrazumijevaju i pripadnici oruanih snaga koji su poloili oruje,bolesnici,ranjenici, zarobljenici).

Statut Specijalnog suda za Sijera LeoneOd marta 1991. godine Sijera Leone je bio rtva graanskog rata koga je karakterisalo masovno nasilje,a koji je okonan mirovnim sporazumom 1999.godine Sporazum izmeu Ujedinjenih nacija i vlade Sijera Leonea o osnivanju Specijalnog suda za Sijera Leone potpisan je 16. januara 2002. godine u Fritaunu Specijalni sud je trei ad hoc meunarodni krivini sud, poslije ICTY i ICTR, a prvi u kojem e jedni pored drugih zasjedati meunarodne (UN) i domae sudije. Za razliku od ICTY, odnosno ICTR koji sude pojedincima samo za krivina djela po meunarodnom pravu, Specijalni sud za Sijera Leone, prema pomenutom sporazumu, ima nadlenost da sudi pojedincima kako za krivina djela po meunarodnom pravu tako i za krivina djela iz domaeg prava.

Specijalni sud ima uporednu nadlenost sa domaim sijeraleonskim sudovima, ali e moi u svako doba da zvanino zatrai od domaeg suda da mu ustupi nadlenost, pa e tako imati prednost nad domaim sudovima (lan 8 Statuta), potujui naelo ne bis in idem (lan 9 Statuta). Specijalni sud je nadlean za gonjenje lica koja snose najveu odgovornost za ozbiljne povrede meunarodnog humanitarnog prava i sijeraleonskog prava poinjene na teritoriji Sijera Leonea od 30. novembra 1996. godine (lan 1 Sporazuma i lan 1 stav 1 Statuta). Ova injenica, dakle, predstavlja razlog zbog kojeg se, prema Statutu ovog suda, sva krivina djela iz njegove nadlenosti mogu podijeliti u dvije grupe:

Prvu grupu ine krivina djela po meunarodnom pravu, u koju spadaju zloini protiv ovjenosti (lan 2 Statuta), povrede zajednikog lana 3 enevskih konvencija i Dopunskog protokola II (lan 3 Statuta), te druge teke povrede meunarodnog humanitarnog prava (lan 4 Statuta). Bie krivinog djela zloini protiv ovjenosti formulisano je tako da postoji ako su u okviru rasprostranjenog ili

sistematskog napada na ma koje civilno stanovnitvo

uinjene neke od sljedeih radnji: ubistvo; istrebljenje; porobljavanje; deportacija; zatvaranje; muenje; silovanje, seksualno ropstvo, prisilna prostitucija, prisilna trudnoa i svaki drugi oblik seksualnog nasilja; progon na politikoj, rasnoj, etnikoj ili vjerskoj osnovi i druga neovjena djela.

Bie krivinog djela iz lana 3 Statuta ovog specijalnog suda u osnovi je odreeno na nain na koji je to uinjeno i u sluaju lana 4 Statuta ICTR. Obiljeje krivinog djela drugih tekih povreda meunarodnog humanitarnog prava glasi: Specijalni sud je ovlaen da goni lica koja su uinila teke povrede meunarodnog humanitarnog prava: (a) namjerno usmjeravanje napada na civilno stanovnitvo kao takvo ili na pojedinane civile koji ne uestvuju neposredno u neprijateljstvima; (b) namjerno usmjeravanje napada na osoblje, postrojenja, materijal, jedinice ili vozila ukljuene u humanitarnu pomo ili misiju odravanja mira u skladu sa Poveljom Ujedinjenih nacija sve dok imaju pravo na zatitu koja se prua civilima ili civilnim objektima prema meunarodnom pravu oruanog sukoba; (c) regrutovanje ili ukljuivanje djece mlae od 15 godina u oruane snage ili grupe i njihovu aktivnu upotrebu u neprijateljstvima.

Drugu grupu krivinih djela iz nadlenosti ovog tribunala ine krivina djela prema pravu Sijera Leonea, koja su navedena u lanu 5 Statuta Specijalnog suda. To su: (a) krivina djela koja se odnose na zloupotrebu djevojica, u skladu sa domaim Zakonom o spreavanju okrutnosti prema djeci. Ovo krivino djelo obuhvata sljedee oblike izvrenja: zloupotrebu djevojice mlae od 13 godina; zloupotrebu djevojice izmeu 13 i 14 godina; te otmicu djevojice iz nemoralnih pobuda; (b) krivina djela koja se odnose na obijesno unitavanje imovine, u skladu sa domaim Zakonom o zlonamjernoj teti. U ovu grupu spadaju sljedee radnje izvrenja: paljenje stambenih zgrada kua u kojima ima ljudi; paljenje javnih zgrada, te paljenje drugih zgrada.

Osim po navedenim odredbama krivinomaterijalnog karaktera, Statut Specijalnog suda za Sijera Leone je od vanosti za meunarodno materijalno krivino pravo i zbog odredbi o njegovoj nadlenosti nad maloljetnicima. Naime, zbog injenice da je, kako smo rekli, veliki broj djece sistematski bio regrutovan i obuavan za vrenje okrutnih djela u toku graanskog rata, koja djela su ova maloljetna lica zatim i inila, postavilo se pitanje njihove krivine odgovornosti.

Ovo pitanje rijeeno je lanom 7 Statuta Specijalnog suda za Sijera Leone tako to je najprije iskljuena nadlenost ovog tribunala za ona lica koja su u vrijeme kada su uinila neko od krivinih djela iz nadlenosti tribunala bila mlaa od 15 godina. Za lica izmeu 15 i 18 godina tribunalu je stavljeno u obavezu da prema njima postupa sa dostojanstvom, vodei rauna o njihovim godinama i potrebi da se pomogne njihovoj rehabilitaciji, socijalnoj reintegraciji i preuzimanju konstruktivne uloge u drutvu, u skladu sa meunarodnim standardima ljudskih prava. Prema ovoj kategoriji lica, ako utvrdi njihovu krivinu odgovornost, tribunal ne moe izrei zatvorsku kaznu, ve neku od sljedeih mjera: nalog o uputstvima i nadzoru nad brigom; nalog o radu za zajednicu; savjetodavne usluge; hraniteljstvo; popravne, obrazovne i programe strune obuke; odobrene kole, te programe razoruavanja, demobilizacije i reintegracije ili programe slubi za zatitu djece

Statut Meunarodnog krivinog suda(ICC)Aktivnosti na osnivanju ovog suda oivljene su osamdesetih godina prolog vijeka, kada su latinoamerike drave, predvoene Trinidadom i Tobagom, uputile prijedlog u tom pravcu Generalnoj skuptini Ujedinjenih nacija. U osnivanju ovog suda te zemlje su, kako se istie, vidjele posljednje sredstvo za gonjenje meunarodnih krijumara droge. Tokom 1994. Komisija Ujedinjenih nacija za meunarodno pravo, zamoljena za to od strane Generalne skuptine, izradila je nacrt Statuta ovog suda koji e, nakon nekoliko razmatranja i izmjena, biti usvojen etiri godine kasnije. Do toga je dolo na Diplomatskoj konferenciji Ujedinjenih nacija o osnivanju ICC, odranoj u Rimu jula 1998. godine. Do 11. aprila 2002. godine Statut je ratifikovalo 60 drava, a stupio je na snagu 1. jula 2002. godine. Do 14.novembra 2005.god. 100 drava su postale lanice Rimskog statuta.

Statut ICC ima viestruko znaenje za razvoj meunarodnog materijalnog krivinog prava, zbog ega predstavlja svojevrsnu krunu u tom procesu. Posebno je vano to se po prvi put na jednom mjestu u meunarodnopravnom dokumentu mogu nai odredbe opteg i posebnog dijela materijalnog krivinog prava. ICC je, prema lanu 5 Rimskog statuta, nadlean za najtea krivina djela koja izazivaju zabrinutost itave meunarodne zajednice. Radi se o sljedeim krivinim djelima: zloin genocida; zloini protiv ovjenosti - ratni zloini - zloin agresije.

Zloin genocida propisan je u lanu 6 Statuta i pod njim se podrazumijeva svako od navedenih djela, ako je uinjeno u namjeri potpunog ili djeliminog unitenja nacionalne, etnike, rasne ili vjerske grupe kao takve. Ta djela, pod uslovom postojanja navedene namjere, su: ubistvo lanova grupe; teka povreda tjelesne ili duevne cjelovitosti pripadnika grupe; namjerno podvrgavanje grupe ivotnim uslovima koji treba da dovedu do njenog potpunog ili djeliminog unitenja; mjere upravljene na spreavanje raanja u okviru grupe; prinudno premjetanje djece iz jedne grupe u drugu. Zloini protiv ovjenosti propisani su u lanu 7 Statuta. Konstrukcija ovog krivinog djela je dosta sloena, jer se za njegovo postojanje zahtijeva da je neko od djela iz inae veoma irokog spiska uinjeno kao dio rasprostranjenog ili sistematskog napada uperenog protiv bilo kog civilnog stanovnitva, uz znanje njegovog uinioca o tom napadu.

Nadlenost suda ratione personae odnosi se samo na fizika lica koja su u vrijeme izvrenja krivinog djela koje im se stavlja na teret imala 18 i vie godina. Dakle, Statut ne predvia mogunost suenja maloljetnim uiniocima krivinih djela iz nadlenosti Suda. Krivina odgovornost fizikog lica, prema Statutu, postoji ako uini krivino djelo iz nadlenosti Suda na jedan od sljedeih naina: kao pojedinac, zajedno sa drugim ili preko drugog lica (posredno izvrilatvo), bez obzira da li to drugo lice snosi krivinu odgovornost. Dakle, Statut ne vee krivinu odgovornost uinioca za krivinu odgovornost nekog drugog lica, pomou kojeg je ili sa kojim je uinilac ostvario radnju izvrenja nekog od krivinih djela iz nadlenosti Suda; ako naredi, vrbuje ili navodi na izvrenje krivinog djela. Pri tome, da bi postojala krivina odgovornost, djelo mora biti uinjeno ili barem pokuano;

- ako pomae, podrava ili na drugi nain doprinosi izvrenju krivinog djela ili pokuaju njegovog izvrenja kako bi olakao njegovo izvrenje, ukljuujui obezbjeenje sredstava za njegovo izvrenje; ako doprinosi na bilo koji drugi nain da grupa lica koja djeluje sa zajednikim ciljem, izvri ili pokua da izvri krivino djelo. Pri tome, ovaj doprinos mora biti namjeran (dakle, iskljuuje se nehatni oblik doprinosa); ako u sluaju zloina genocida neposredno i javno podstie druge da izvre taj zloin; ako pokua da izvri neko od krivinih djela iz nadlenosti Suda preduzimanjem radnje koja predstavlja znatan korak ka izvrenju zloina, ali ne doe do izvrenja krivinog djela zbog okolnosti nezavisnih od namjera tog lica. Statut, s tim u vezi, propisuje osloboenje od kazne za lice koje, nakon to ju je zapoelo, prekine radnju izvrenja krivinog djela ili ako na drugi nain sprijei dovrenje tog djela, pod uslovom da se dobrovoljno i potpuno odreklo krivine svrhe.

Slubeno svojstvo efa drave ili vlade, lana vlade ili skuptine, izabranog predstavnika ili vladinog slubenika nipoto ne izuzima lice iz krivine odgovornosti u skladu sa Statutom, niti, samo po sebi, moe biti osnov za ublaavanje kazne. U vezi sa vinou Statut (u lanu 30) naelno propisuje da je za krivinu odgovornost optuenog lica potrebno da su elementi bia svakog od krivinih djela iz nadlenosti ICC ostvareni sa namjerom i znanjem. Dakle, neophodan je ne samo umiljaj ve i namjera, pod kojom se u krivinom materijalnom pravu podrazumijeva predstava uinioca krivinog djela o odreenom cilju koji moe postii izvrenjem krivinog djela i koja na njega djeluje kao motiv za izvrenje djela.

Ako za primjer uzmemo zloin genocida, razumljivo je da se, s obzirom na bie ovog zloina, htijenje njegovog uinioca, kada ubija lanove zatiene grupe, ne iscrpljuje samo na toj posljedici (lienju ivota tih lica), ve on za konaan cilj (svoju namjeru) ima potpuno ili djelimino unitenje zatiene grupe kao takve. Znanje, kao konstitutivni element iz navedene odredbe lana 30 Statuta, takoe predstavlja odreenu predstavu uinioca ali ne o cilju, kao kod namjere, ve o odreenim okolnostima koje su od znaaja za postojanje krivinog djela. Znanje, pak, prema istom lanu Statuta, podrazumijeva svijest da postoje okolnosti ili da e pri uobiajenom toku stvari doi do posljedice. Dakle, statut ovaj pojam ne vezuje samo za okolnosti od znaaja za postojanje krivinog djela, ve i za njegove posljedice.

Od naelnog stava da je za krivinu odgovornost optuenog lica potreban umiljaj, uz postojanje namjere i znanja, Statut, meutim, predvia izuzetke. To je uinjeno uoptenom formulacijom da se navedena pravila primjenjuju ako nije drukije predvieno. Time je ostavljena mogunost za postojanje krivine odgovornosti i po osnovu nehata to, kako smo vidjeli, kao mogunost postoji u sluaju krivine odgovornosti vojnih komandanata i drugih pretpostavljenih lica. Meutim, Statut pojam nehata ne pominje niti ga blie ureuje. U vezi sa uraunljivou, Statut, kao i u sluaju domaeg krivinog zakonodavstva, odreuje je na negativan nain, propisujui kada e se smatrati da uinilac nekog od krivinih djela iz nadlenosti ICC nije uraunljiv. U ovom sluaju to, prema lanu 31 Statuta, predstavlja osnov za iskljuenje krivine odgovornosti Osnovi: duevna bolest, nesposobnost za rasuivanje,opijenost(osim actiones liberae in causa), nuna odbrana, krajnja nuda,stvarna zabluda

Najzad, Statut Meunarodnog krivinog suda je od znaaja za razvoj meunarodnog materijalnog krivinog prava i po krivinim sankcijama koje propisuje. Prema lanu 77 Statuta, uiniocu nekog od krivinih djela iz svoje nadlenosti ICC moe izrei sljedee krivine sankcije: zatvor u odreenom trajanju koje ne moe biti due od 30 godina; - doivotni zatvor. Ovu kaznu ICC moe izrei kada to opravdavaju izuzetna teina krivinog djela i line okolnosti optuenog; novanu kaznu; trajno oduzimanje prihoda, imovine i dobara koji su neposredno ili posredno nastali izvrenjem krivinog djela. Izricanjem ove krivine sankcije ne dira se u prava treih lica, pod uslovom da su ta lica u odnosu na oduzete stvari postupala bona fide.

IV - IZVORI MEUNARODNOG MATERIJALNOG KRIVINOG PRAVA

U vezi sa ovom vrstom izvora meunarodnog materijalnog krivinog prava u teoriji se najprije polazi od Statuta Meunarodnog suda pravde. Prema lanu 38 stav 1 tog statuta, ovaj sud, ija je dunost da svoje odluke u sporovima koji su iznijeti pred njega donosi saglasno meunarodnom pravu, primjenjuje: (a) meunarodne konvencije, bilo opte, bilo posebne, koje predstavljaju pravila izriito priznata od strane drava u sporu; (b) meunarodni obiaj, kao dokaz opte prakse koja je prihvaena kao pravo; (c) opta pravna naela koja priznaju prosvijeeni narodi; (d) u granicama odredbe lana 59, sudske odluke i uenja najpozvanijih strunjaka meunarodnog javnog prava razliitih naroda, kao pomono sredstvo za utvrivanje pravnih pravila.

Ugovori, obiaji i opta pravna naela predstavljaju glavne izvore, a sudska praksa i doktrina - dopunske izvore meunarodnog javnog prava Jedan od glavnih izvora meunarodnog krivinog prava svakako je Rimski statut ICC. U ovom nabrajanju, koje predstavlja svojevrsnu hijerarhiju izvora, na prvom mjestu su meunarodni ugovori. Oni, posebno danas, predstavljaju najvaniji izvor meunarodnog prava, a posebno meunarodnog materijalnog krivinog prava. Specifinost ovih ugovora ogleda se u injenici da su im potpisnici meunarodnopravni subjekti (drave i meunarodne organizacije), a zavisno od toga ko je uestvovao u njihovom zakljuivanju mogu se razlikovati: (1)

univerzalni meunarodni ugovori kada su donijeti u

okviru i pod okriljem Organizacije Ujedinjenih nacija i (2) regionalni meunarodni ugovori kada su donijeti od strane regionalnih organizacija (npr. Savjeta Evrope, kakva je EKLJP iz 1950. godine

Meunarodni ugovori najvaniji i osnovni izvor meunarodnog materijalnog krivinog prava, to je i razumljivo budui da se odreena ponaanja mogu odrediti kao meunarodna krivina djela samo na osnovu saglasnosti drava. Za postojanje meunarodnog obiaja zahtijeva da je rije o optoj praksi i da je ona prihvaena kao pravo(postojanje pravne svijesti kod subjekata meunarodnog prava o obaveznosti takvog njihovog ponaanja). Iskljuivo u onim oblastima gdje nije rije o tome da se ustanovljavaju krivina djela i krivine sankcije, obiajno pravo i opti pravni principi mogu imati znaaj dopunskog izvora meunarodnog krivinog prava. Prema tome, meunarodni obiaj zasigurno moe imati samo ogranienu primjenu u meunarodnom krivinom pravu.

Sljedei izvor prava, kojeg predstavljaju opta pravna naela koja priznaju prosvijeeni narodi. Jo manje se putem njih moe inkriminisati odreeno ponaanje kao krivino djelo i propisati kazna. Ona mogu biti od pomoi i kao pomoni izvor kada se, u nedostatku neke jasne odredbe u meunarodnim ugovorima ili meunarodnim obiajnim pravilima, mogu koristiti radi tumaenja nejasnih odredbi. Rije je o nekoliko takvih naela: naelo prema kojem se ljudska i graanska prava i slobode mogu ograniavati samo zakonom, a ne i podzakonskim aktom. To dalje znai da se krivina djela i kazne za njih mogu propisivati samo zakonom naelo zakonitosti

Svako lice moe se oglasiti krivim i kazniti samo za svoje djelo koje je, u vrijeme kada je uinjeno, predstavljalo krivino djelo prema domaem ili meunarodnom pravu. Dakle, djelo mora biti unaprijed odreeno kao krivino djelo. Primjena analogije u krivinom pravu nije dozvoljena, a nejasne zakonske odredbe trebaju se tumaiti u korist optuenog (in dubio pro reo) Ako je nakon uinjenog krivinog djela zakon izmijenjen jednom ili vie puta, primjenjuje se zakon koji je najblai za optuenog (lex mitius);

U meunarodnom pravu jo uvijek nije izraena striktna zabrana primjene prava ex post facto; u najmanju ruku, izgleda da ona nije opte pravno naelo koje univerzalno prihvataju sve drave zabrana retroaktivne primjene zakona

Kaseze citira o tome i stav Nirnberkog tribunala, prema kojem je: maksima nullum crimen sine lege...`opte naelo pravde` koje dozvoljava kanjavanje za dela koja nisu bila zabranjena u vrijeme njihovog injenja, ako bi bilo `nepravedno` da se `dozvoli da ostanu nekanjena`. Drugim rijeima, naelo zakonitosti je u praksi meunarodnih krivinih tribunala znalo biti odbaeno pozivanjem na opte naelo pravde. Najzad, u vezi sa sudskom praksom i doktrinom kao izvorima prava treba imati u vidu sljedee. Ovo su izvori koji se navode u Statutu Meunarodnog suda pravde, koji nije imao niti ima krivinopravnu nadlenost . Meunarodni sud pravde, pa tako i citirana odredba njegovog statuta, od vanosti je prilikom rjeavanja sporova izmeu drava, jer je taj sud organ u iju nadlenost spada rjeavanje sporova izmeu drava i davanje savjetodavnih miljenja o pravnim pitanjima.

Dakle, Meunarodni sud pravde nema nadlenost za suenje pojedincima za uinjena meunarodna krivina djela, zbog ega navedeni izvori vrijede u meunarodnom pravnom poretku suverenih drava i drugih subjekata meunarodnog prava. No, ova pravila o izvorima meunarodnog prava su od vanosti jer ih, u osnovi, sadri i Rimski statut ICC u lanu 21. To to je njihova drava eventualno postala lanica neke meunarodne konvencije na osnovu koje je preuzela obavezu da odreeno ponaanje propie kao krivino djelo, ne daje za pravo domaem sudiji da neposredno na osnovu te konvencije presudi odreeni krivini sluaj. Iako se, dakle, radi o krivinom djelu po meunarodnom pravu ono e to postati i sa stanovita unutranjeg dravnog prava tek kada se unese u domae krivino zakonodavstvo.

Tek tada, i na osnovu domaeg krivinog zakonodavstva, domai sud e, ako utvrdi postojanje krivinog djela i krivinu odgovornost odreenog lica, moi to lice oglasiti krivim. Razlog za ovo lei u injenici to konvencije koje odreuju krivina djela za njih nikada ne propisuju raspon kazni. Kada domai zakonodavac postupi na navedeni nain, time stvara mogunost za domae sudove da primjenjuju meunarodne konvencije i u onom njihovom dijelu koji ima blanketni karakter. Da bismo ovo objasnili vratiemo se na ve pomenuto krivino djelo ratnog zloina protiv ratnih zarobljenika iz lana 175 KZBiH. Zakonsko obiljeje ovog krivinog djela glasi: Ko krei pravila meunarodnog prava, prema ratnim zarobljenicima naredi ili uini koje od ovih djela:

a) lienje drugih lica ivota (ubistva), namjerna nanoenja

licima snanog tjelesnog ili duevnog bola ili patnje (muenja), neovjeno postupanje, bioloke, medicinske ili druge naune eksperimente, uzimanje tkiva ili organa radi transplantacije; b) nanoenje velikih patnji ili ozljeda tijela ili povreda zdravlja; c) prisiljavanje na slubu u neprijateljskim oruanim snagama ili liavanje prava na pravino i nepristrasno suenje, kaznie se kaznom zatvora najmanje deset godina ili kaznom dugotrajnog zatvora. Iz ovog obiljeja najprije vidimo da zakon odmah na poetku upuuje na krenje pravila meunarodnog prava, to znai da se u svakom konkretnom sluaju, da bi postojalo ovo krivino djelo, mora utvrditi koja odredba i koje meunarodne konvencije su bile prekrene od strane uinioca.

Kod pojedinih naina izvrenja ovog krivinog djela vidi se da se ono moe uiniti i tako to se ratni zarobljenik lii prava na pravino i nepristrasno suenje. Meutim, zakon kod ovog krivinog djela ne odreuje kada e se smatrati da je ratni zarobljenik bio lien ovog prava, pa se odgovarajue odredbe o tome moraju potraiti upravo u enevskoj konvenciji o postupanju s ratnim zarobljenicima. lanom 106 ove konvencije, radi obezbjeenja pravinog suenja, propisano je da svaki ratni zarobljenik ima pravo, pod istim uslovima kao i pripadnici oruanih snaga sile koja dri zarobljenike, da protiv svake presude koja se njega tie uloi albu radi ukidanja ili preinaenja presude ili ponovnog suenja. Stoga bi predstavljalo krenje pravila meunarodnog prava, u smislu navedenog krivinog djela, ako bi neki vojni starjeina visokog ranga naredio da se ratni zarobljenik pod njegovom kontrolom sprijei u ostvarivanju ovog svog prava.

Stoga, izvori meunarodnog materijalnog krivinog prava imaju dvostruki znaaj za unutranje krivino zakonodavstvo drava. Oni su, najprije, meunarodnopravni osnov za odgovarajuu inkriminaciju u tom zakonodavstvu, a zatim i kao blanketni propis kod pojedinih krivinih djela propisanih tim zakonodavstvom. Ovo su, dakle, pravila o kojima domai sudovi, kada je rije o izvorima meunarodnog materijalnog krivinog prava, prethodno moraju voditi rauna. ICTY je u sluaju Kupreki i drugi u vezi sa pitanjem izvora prava koje primjenjuje, istakao da se moe osloniti i na nacionalno pravo kako bi popunio eventualne praznine u Statutu ICTY, odnosno u meunarodnom obiajnom pravu.

Nain na koji, prema stavu ICTY, treba koristiti nacionalno pravo kao izvor, izraen je u presudi pretresnog vijea protiv optuenog Ante Furundije: Kad god neki pojam iz krivinog prava nije definisan meunarodnim krivinim pravilima, opravdano se osloniti na nacionalno zakonodavstvo, pri emu trebaju biti ispunjeni sljedei uslovi: (i) osim ako je u meunarodnom pravilu drukije navedeno, ne valja se pozivati samo na jedan nacionalnopravni sistem, npr. samo na common law ili samo na zemlje civil-law sistema. Naprotiv, meunarodni sudovi moraju crpiti iz optih pojmova i pravnih instituta koji su zajedniki svim velikim pravnim sistemima svijeta.

To pretpostavlja proces identifikacije zajednikih sadralaca u tim pravnim sistemima, kako bi se utvrdilo koji su im temeljni pojmovi zajedniki; (ii) budui da `meunarodna suenja pokazuju brojne odlike po kojima se razlikuju od nacionalnih krivinih postupaka`, kod korienja pojmova iz nacionalnog prava mora se uzeti u obzir specifinost meunarodnih krivinih postupaka. Na taj nain se prenebregava mehaniko presaivanje ili transpozicija iz nacionalnog prava u meunarodne krivine postupke, kao i iskrivljenje jedinstvenih karakteristika tih postupaka koje prate takvo presaivanje. Ovakva shvatanja, u sutini, vae i kada je rije o ICTR.

U vezi sa pitanjem izvora prava koje primjenjuju ovi tribunali je i stav ICTY izraen u presudi optuenom Duku Tadiu. Naime, u paragrafu 282. te presude albeno vijee ovog tribunala je, u vezi sa tumaenjem lana 5 Statuta ICTY, koji se odnosi na krivino djelo zloina protiv ovjenosti, istaklo da je Uprkos injenici da je sa pravne take gledita Statut ICTY instrument koji se znatno razlikuje od meunarodnog ugovora, prilikom njegovog tumaenja, a to znai i prilikom tumaenja pomenutog lana 5 dozvoljeno voditi se principom koji je Meunarodni sud pravde primijenio na tumaenje ugovora. U sluaju jasnih odredbi u meunarodnim pravnim izvorima, one imaju doslovno tumaiti, dok se u sluaju sumnje u njihov sadraj takve odredbe imaju tumaiti u saglasnosti sa meunarodnim obiajnim pravom.

Zbog toga se istie da se i u sluaju tumaenja statuta ova dva tribunala trebaju primijeniti ista pravila koja vae i u meunarodnom obiajnom pravu, a to su pravila kodifikovana u l. 31 i 32 Beke konvencije o meunarodnom ugovornom pravu iz 1969. godine. Odmah treba istai kako to ne znai da se krivina djela mogu stvarati putem obiaja, ve da se pravila meunarodnog obiajnog prava o tumaenju ugovora, koja su kodifikovana u pomenutoj konvenciji, trebaju primijeniti prilikom tumaenja nejasnih odredbi u statutima ova dva tribunala (pa i odredbi koje se tiu bia krivinih djela iz nadlenosti tih tribunala).

Statut ICC ima dosta precizne odredbe o pravu koje ovaj sud primjenjuje sadrane u lanu 21 Rimskog statuta koji glasi: 1. Sud primjenjuje: (a) prvo, Statut, Elemente krivinih djela i svoj Pravilnik o postupku i dokazivanju; (b) drugo, kada je to primjereno, odgovarajue meunarodne ugovore i naela i pravila meunarodnog prava, ukljuujui utvrena meunarodnopravna naela oruanog sukoba; (c) ukoliko to nije u stanju, opta pravna naela koja Sud izvodi iz domaih pravnih sistema u svijetu ukljuujui, kada je to primjereno, domae zakone drava koje bi u normalnim okolnostima bile nadlene za to krivino djelo pod uslovom da ta naela nisu nesaglasna sa ovim statutom i meunarodnim pravom i meunarodno priznatim normama i standardima. 2. Sud moe da primjenjuje naela i pravna pravila onako kako su protumaena u njegovim ranijim odlukama.

3. Primjena i tumaenje prava saglasno ovom lanu moraju biti u skladu sa meunarodno priznatim ljudskim pravima i ne smiju praviti negativne razlike po osnovima kao to su rod, uzrast, rasa, boja, jezik, vjera ili uvjerenje, politiko ili drugo miljenje, nacionalno, etniko ili drutveno porijeklo, bogatstvo, roenje ili drugi status. Statut upuuje na primjenu Elemenata krivinih djela koje, kako smo rekli, usvaja dvotreinska veina u Skuptini drava lanica ovog statuta. Na drugom mjestu u ovoj hijerarhiji izvora su meunarodni ugovori i naela i pravila meunarodnog prava. ,ugovori koji imaju krivinopravni znaaj : Konvencija Ujedinjenih nacija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima i dr. Statut upuuje na primjenu i utvrenih meunarodnopravnih naela oruanog sukoba, koja su sadrana u enevskim konvencijama iz 1949, kao i u Dopunskim protokolima iz 1977. godine.

Tek ako nije u stanju da u nekom od navedenih izvora prava pronae odgovor na odreeno pitanje koje mu se postavlja u konkretnom sluaju, Statut dozvoljava ICC da posegne za optim pravnim naelima iz domaih pravnih sistema u svijetu. Pri tome, ICC se moe, kada je to primjereno u konkretnom sluaju, pozvati na opta pravna naela one drave koja bi u normalnim okolnostima bila nadlena za krivino djelo. . S tim u vezi, moraju se imati u vidu odredbe lana 17 Statuta. Naime, ovaj sud, raspravljajui o prihvatljivosti predmeta, u pravilu e odluiti da je predmet neprihvatljiv ako odreeno lice za djelo iz nadlenosti ICC ve goni drava lanica. Meutim, ICC nee donijeti takvu odluku ako drava nije spremna ili stvarno sposobna da sprovede gonjenje.

Kada e se, pak, smatrati da je drava nespremna za krivino gonjenje odreenog lica predstavlja faktiko pitanje, ali emo za potrebe ovog rada uzeti da je ta nespremnost utvrena, da postoji usljed rata i ratnih razaranja zbog kojih pravosudni sistem ne funkcionie. Pretpostaviemo da je rije o nekoj od drava sa teritorije bive Jugoslavije, ijim krivinim zakonodavstvima je zajedniko opte naelo prema kojem i maloljetna lica odreene starosne dobi mogu biti odgovorna za krivino djelo. Ako bi takvo lice (mlai ili stariji maloljetnik) i uinilo neko od krivinih djela iz nadlenosti ICC, taj sud mu ne bi mogao suditi, jer se ne bi mogao pozivati na pravo da primjenjuje pomenuto opte pravno naelo krivinog zakonodavstva neke od navedenih drava koje bi u normalnim okolnostima bile nadlene za to krivino djelo. Razlog je to je pomenuto naelo u suprotnosti sa lanom 26 Statuta ICC, prema kojem ICC nije nadlean za lica koja su bila mlaa od 18 godina u vrijeme izvrenja krivinog djela.

Statut dozvoljava ICC da primjenjuje ranije svoje odluke u onim njihovim dijelovima u kojima su sadrana tumaenja vezana za primjenu naela i pravnih pravila. Vanost ove odredbe je u tome to ograniava ICC na njegovu sudsku praksu, ali i zbog toga to Statut, kada odreuje mogunost primjene ovog izvora, to ne ini na imperativan nain. Naime, Statut kae da se tumaenja sadrana u ranijim odlukama ovog suda mogu primijeniti. Da li e do njihove primjene i zaista doi to, kako smo ve rekli, treba da zavisi od snage argumentacije sadrane u ranijim odlukama ICC.

4.2. Nacionalni izvoriOva vrsta izvora meunarodnog materijalnog krivinog prava sadrana je u unutranjem (nacionalnom) zakonodavstvu. Svakako najvaniji izvor jesu nacionalni krivini zakoni, u kojima su sadrane odredbe o osnovnim institutima materijalnog krivinog prava i pojedinim krivinim djelima. Kod nas ove izvore, ine etiri krivina zakona (KZBiH, Krivini zakon Republike Srpske, Krivini zakon Federacije BiH i Krivini zakon Brko distrikta). KZBiH u kom su propisana krivina djela od znaaja za meunarodno materijalno krivino pravo. U tom zakonu ova grupa krivinih djela propisana je u Glavi XVII, koja nosi naziv Krivina djela protiv ovjenosti i vrijednosti zatienih meunarodnim pravom (l. 171203). Sva ona, barem za potrebe ovog rada, mogu svrstati u tri grupe:

Prvu grupu ine sljedea krivina djela: genocid (lan

171) i zloini protiv ovjenosti (lan 172). zajedniko ovim krivinim djelima, jeste to to se ine prema odreenim, zakonom predvienim grupama ljudi, sa odreenom namjerom (u sluaju genocida), odnosno kao dio irokog ili sistematinog napada (zloini protiv ovjenosti). Zatiena skupina ljudi u sluaju krivinog djela genocida jeste nacionalna, etnika, rasna ili vjerska grupa, a kod krivinog djela zloina protiv ovjenosti to je civilno stanovnitvo. Ovu grupu krivinih djela, kao ni sljedeu, ne sadre entitetska krivina zakonodavstva i Krivini zakon Brko Distrikta.

U drugu grupu spadaju ona krivina djela koja su u vezi sa ratom, odnosno oruanim sukobom. To su sljedea krivina djela: ratni zloin protiv civilnog stanovnitva (lan 173); ratni zloin protiv ranjenika i bolesnika (lan 174): ratni zloin protiv ratnih zarobljenika (lan 175); organizovanje grupe ljudi i podstrekavanje na izvrenje krivinih djela genocida, zloina protiv ovjenosti i ratnih zloina (lan 176); protivpravno ubijanje i ranjavanje neprijatelja (lan 177); protivpravno oduzimanje stvari od ubijenih i ranjenih na bojitu (lan 178); povreda zakona ili obiaja rata (lan 179); povreda parlamentara (lan 181); neopravdano odlaganje povratka ratnih zarobljenika (lan 182); unitavanje kulturnih, istorijskih i religijskih spomenika (lan 183) i zloupotreba meunarodnih znakova (lan 184).

KZBiH, u vezi sa ove dvije grupe krivinih djela, u lanu 180 propisuje pravila o individualnoj i komandnoj krivinoj odgovornosti za krivina djela genocida, zloina protiv ovjenosti, kao i navedena krivina djela iz l. 173, 174, 175, 177, 178 i 179 tog zakona. Entitetska krivina zakonodavstva i Krivini zakon Brko Distrikta ne sadre odredbe o komandnoj odgovornosti. Najzad, treu (najbrojniju) grupu krivinih djela ine ona koja se, po svom zakonskom obiljeju, ne mogu svrstati u neku od navedenih grupa, a imaju svoj osnov u meunarodnom pravu (meunarodnim ugovorima) na osnovu kojih su i propisani u domaem krivinom zakonodavstvu. Radi se o sljedeim krivinim djelima:

zasnivanje ropskog odnosa i prevoz lica u ropskom

odnosu (lan 185). Osnov za propisivanje ovog krivinog djela nalazi se u Dopunskoj konvenciji o ukidanju ropstva, trgovine robljem i ustanova i praksi slinih ropstvu, koja je usvojena 1956, a stupila na snagu 30. aprila 1957. godine; trgovina ljudima (lan 186). Meunarodnopravni osnov za ovu inkriminaciju je Konvencija Ujedinjenih nacija protiv transnacionalnog organizovanog kriminala, kao i Protokol za spreavanje, zaustavljanje i kanjavanje trgovine ljudima, kojim je dopunjena ova konvencija; meunarodno vrbovanje radi prostitucije (lan 187). U vezi sa ovim krivinim djelom treba spomenuti Konvenciju Ujedinjenih nacija o zabrani trgovine ljudima i iskoriavanja prostitucije drugih. Konvenciju je usvojila Generalna skuptina Ujedinjenih nacija 1949, a stupila je na snagu 25. jula 1951. godine;

krijumarenje lica (lan 189). Meunarodnopravni osnov ove inkriminacije je Konvencija Ujedinjenih nacija protiv transnacionalnog organizovanog kriminala, kao i Protokol protiv krijumarenja migranata kopnenim, morskim i vazdunim putem, kojim je izvrena dopuna navedene konvencije; muenje i drugi oblici surovog, neovjenog i poniavajueg postupanja (lan 190). Osnov ove inkriminacije nalazi se u Konvenciji Ujedinjenih nacija protiv torture i drugih surovih, neljudskih ili poniavajuih kazni i postupaka; uzimanje talaca (lan 191). Obaveza propisivanja ovog krivinog djela sadrana je u Meunarodnoj konvenciji Ujedinjenih nacija protiv uzimanja talaca, koja je usvojena od strane Generalne skuptine Ujedinjenih nacija 1979. godine;

neovlaeno pribavljanje i raspolaganje nuklearnim materijalom (lan 194). Ovo krivino djelo propisano je na osnovu Konvencije o fizikoj zatiti nuklearnog materijala (iz 1980. godine); piratstvo (lan 196). Iako je ovo krivino djelo u meunarodnom pravu nastalo obiajnim putem, obaveza njegovog propisivanja odreena je i dvjema konvencijama Ujedinjenih nacija (Konvencija o otvorenom moru iz 1958. Konvencija o pravu mora iz 1982. godine); otmica vazduhoplova ili broda (lan 197). Osnov ove inkriminacije sadran je u tri konvencije (Konvencija o krivinim djelima i nekim drugim aktima izvrenim u vazduhoplovima iz 1963. tzv. Tokijska konvencija, Konvencija o suzbijanju nezakonite otmice vazduhoplova iz 1970. tzv. Haka konvencija i Konvencija o suzbijanju nezakonitih akata uperenih protiv sigurnosti civilnog vazduhoplovstva iz 1971. tzv. Montrealska konvencija);

terorizam (lan 201). Iako ne obavezuje na ovu inkriminaciju, Evropska konvencija o suzbijanju terorizma iz 1978. godine vri snaan uticaj na nacionalne zakonodavce u Evropi da radnje odreene tom konvencijom propiu kao krivino djelo terorizma; finansiranje teroristikih aktivnosti (lan 202). Osnov ove inkriminacije nalazi se u Meunarodnoj konvenciji Ujedinjenih nacija o suzbijanju finansiranja terorizma (iz 1999. godine); neizvravanje naredbi i presuda Meunarodnog krivinog suda (lan 203). Ovo krivino djelo moe se uiniti samo u odnosu na naredbe i presude ICTY, to proizilazi iz lana 1 stav (31) KZBiH. Naime, tom zakonskom odredbom, sadranom u pomenutom lanu kojim se odreuju znaenja pojedinih izraza upotrijebljenih u zakonu, propisano je da navedeni izraz podrazumijeva Meunarodni krivini sud za podruje bive Jugoslavije;

neovlaeni promet hemikalijama (lan 193b). Ovo krivino djelo u vezi je sa Konvencijom o zabrani razvijanja, proizvodnje, gomilanja i korienja hemijskog oruja i njegovom unitavanju; Od svih navedenih krivinih djela u entitetskim krivinim zakonima i Krivinom zakonu Brko Distrikta sadrana su samo tri: uzimanje talaca, terorizam i finansiranje teroristikih djelatnosti.

V-Prostorno vaenje krivinog prava

U pozitivnom zakonodavstvu BiH postoji pet naela pomou kojih se ureuje njegovo prostorno vaenje. To su: teritorijalno naelo; naelo personaliteta, u okviru kojeg se razlikuju aktivni i pasivni personalitet; realno ili zatitno naelo; univerzalno naelo; naelo ustupanja krivinog gonjenja stranoj dravi. Strogo govorei, ovim posljednjim naelom ne ureuje se prostorno vaenje krivinog zakonodavstva BiH (tj. drave koja ustupa krivino gonjenje), ve mogunost ustupanja krivinog gonjenja odreenih lica stranoj dravi u sluaju kada su ta lica uinila krivino djelo na teritoriji BiH. Primjenom ovog naela omoguuje se primjena krivinog prava, ne BiH, ve strane drave. U sluaju ostala etiri naela uvijek se primjenjuje krivino pravo BiH.

5.1.Teritorijalno naelo

Ovo naelo je osnovno pri odreivanju prostorne vanosti nacionalnog krivinog zakonodavstva. Iskazuje se i latinskim izrazom lex loci delicti commissi. Njegova sadrina svodi se na to da se krivino zakonodavstvo drave primjenjuje na svakoga ko na njenoj teritoriji uini krivino djelo propisano tim zakonodavstvom. Od ovakve sadrine teritorijalnog naela postoje izuzeci, koji se odnose na lica koja uivaju imunitet od krivinog gonjenja (naroito efovi stranih drava, diplomatski predstavnici), te na objekte koji su nepovredivi (npr. zgrade stranih ambasada). ta obuhvata ta teritorija? Ovaj pojam obuhvata kopneno podruje drave, sve rijeke i jezera unutar granica tog podruja, pomorske teritorijalne vode, kao i vazduni prostor iznad suvozemnog i vodenog dijela dravne teritorije.

Teritorijalno naelo predvieno je i u KZBiH, u lanu 11. Ovaj lan glasi: (1) Krivino zakonodavstvo BiH se primjenjuje prema svakom ko uini krivino djelo na teritoriji BiH. (2) Krivino zakonodavstvo BiH se primjenjuje prema svakom ko uini krivino djelo na domaem plovilu, bez obzira gdje se plovilo nalazilo u vrijeme izvrenja krivinog djela. (3) Krivino zakonodavstvo BiH se primjenjuje prema svakom ko uini krivino djelo u domaem civilnom vazduhoplovu dok je u letu ili u domaem vojnom vazduhoplovu, bez obzira gdje se vazduhoplov nalazio u vrijeme izvrenja krivinog djela.

5.2. Naelo personaliteta Naelo personaliteta, kako mu i njegov naziv govori, tie se vaenja nacionalnog krivinog zakonodavstva prema licima (fizikim ili pravnim) i ima dva oblika, zavisno od toga da li je rije o domaim ili stranim dravljanima. U prvom sluaju rije je o aktivnom, a u drugom o pasivnom personalitetu. 5.2.1. Naelo aktivnog personaliteta Ovo naelo je odraz personalnog suvereniteta drave. U ovom sluaju suverenitet drave se, dakle, ne ispoljava kroz odnos izmeu nje i njene teritorije, ve kroz njen odnos prema svojim dravljanima u sluaju kada njeni dravljani uine krivino djelo u inostranstvu.

Ovo naelo izvodi se iz suvereniteta drave prema njenim dravljanima, zbog ega se dravi priznaje pravo da svoje dravljane poziva na krivinu odgovornost i u sluaju kada su krivino djelo uinili u inostranstvu. Zatim se istie da loe ponaanje njenih dravljana, koje bi ostalo nekanjeno od strane te drave, teti njenom ugledu u inostranstvu. Ovo naelo se posmatra i kao izraz solidarnosti izmeu drava, u smislu da se time doprinosi ostvarenju pravnog poretka strane drave. Naime, ako ne bi postojalo ovo naelo dravljanin bi, povratkom u svoju zemlju, izbjegao od krivine odgovornosti to bi, u krajnjem, onemoguilo primjenu pravnog poretka drave u kojoj je uinio krivino djelo. KZBiH. Naime, u tom zakonu naelo aktivnog personaliteta je propisano u lanu 12 stav (2) i glasi: Krivino zakonodavstvo BiH primjenjuje se prema dravljaninu BiH koji izvan teritorije BiH uini bilo koje drugo krivino djelo osim onih koja su obuhvaena odredbom stava 1 ovog lana.

5.2.2. Naelo pasivnog personaliteta Uzimajui ga kao rtvu krivinog djela koje je stranac prema njemu uinio u inostranstvu, svom dravljaninu prua pravnu zatitu time to unaprijed odreuje da se njeno krivino zakonodavstvo primjenjuje prema strancu koji izvan njene teritorije uini krivino djelo prema njenom dravljaninu. Kod ovog naela, dakle, domai dravljanin je trpio odreenu radnju na sebi (bio je pasivan), pa se zbog toga ovdje radi o pasivnom personalitetu, za razliku od prethodnog sluaja kod kojeg je domai dravljanin bio aktivan u preduzimanju neke radnje u inostranstvu koja predstavlja krivino djelo. Krivino zakonodavstvo BiH primjenjuje se prema strancu koji izvan teritorije BiH prema BiH ili njenom dravljaninu uini bilo koje krivino djelo koje nije obuhvaeno odredbama stava 1 ovog lana

5.3. Realno ili zatitno naelo

pomou njega drave propisuju primjenu svog krivinog zakonodavstva prema licima koja su u inostranstvu uinila krivino djelo upereno protiv njenih vitalnih interesa. Za razliku od interesa drave koji se tite naelom pasivnog personaliteta (interesi od kojih, rekli bismo, ne zavisi njen opstanak kao drave), u sluaju realnog naela drava njime titi svoje najvanije interese, tj. interese bez ije pune zatite bi bio doveden u pitanje sam njen opstanak. Realno ili zatitno naelo propisano je u lanu 12 stav 1 ta. a), b) i d) KZBiH na sljedei nain: (1) Krivino zakonodavstvo BiH primjenjuje se prema svakome ko izvan njene teritorije uini: a) bilo koje krivino djelo protiv integriteta BiH iz glave XVI (Krivina djela protiv integriteta BiH) ovog zakona

b) krivino djelo falsifikovanja novca ili falsifikovanja hartija od vrijednosti BiH, krivino djelo falsifikovanja znakova za vrijednost ili falsifikovanja znakova za obiljeavanje robe, mjera i tegova izdatih na osnovu propisa institucija BiH iz l. 205208 ovog zakona; d) krivino djelo protiv slubenog ili odgovornog lica u institucijama BiH u vezi s njegovom slubom. drava primjenom ovog naela titi svoje vitalne interese (taka a)), svoj finansijski i ekonomski sistem (taka b)), odnosno rad slubenih ili odgovornih lica u njenim institucijama (taka c)).

5.4. Naelo univerzalnosti

U osnovi ovog naela je pravilo o postojanju odreenih krivinih djela koja predstavljaju najtee meunarodne zloine, prema ijim uiniocima cijela meunarodna zajednica ima interes da budu kanjeni. Drugi primjer pruaju sve etiri enevske konvencije, od kojih emo ovdje spomenuti odredbu lana 49 stav 1 prve enevske konvencije. (1) Krivino zakonodavstvo BiH primjenjuje se prema svakome ko izvan njene teritorije uini: c) krivino djelo koje je BiH obavezna kanjavati prema propisima meunarodnog prava, meunarodnih ili meudravnih ugovora.

Pored toga, ovo naelo propisano je i u stavu 4 istog lana KZBiH, prema kojem se njeno krivino zakonodavstvo primjenjuje prema svakom ko izvan njene teritorije prema stranoj dravi ili prema strancu uini krivino djelo za koje se po tom zakonodavstvu moe izrei kazna zatvora od pet godina ili tea kazna.5.5. Naelo ustupanja krivinog gonjenja stranoj dravi

Primjenom ovog naela omoguuje se prenos nadlenosti krivinog gonjenja nekog lica sa jedne drave na drugu. U ovom sluaju se, ako su ispunjeni zakonom propisani uslovi, omoguuje da uiniocu krivinog djela bude sueno ne u dravi na ijoj teritoriji je uinio to djelo, ve u nekoj drugoj dravi (najee u dravi iji je dravljanin ili u kojoj ima prebivalite), to znai da e tada prema njemu biti primijenjeno krivino zakonodavstvo te drave (lex fori). Jedan od uslova za primjenu ovog naela je da se strana drava ne protivi preuzimanju krivinog gonjenja.

Naelo ustupanja krivinog gonjenja kod nas nije propisano KZBiH, ve njenim ZKPBiH. Odredbe o tome sadrane su u lanu 412 ZKPBiH. Prema tom lanu, zahtijeva se ispunjenje nekoliko uslova za primjenu ovog naela. Najprije se mora raditi o situaciji u kojoj je stranac uinio krivino djelo na teritoriji BiH. Zatim je neophodno da se strana drava, na ijoj teritoriji stranac ima prebivalite, tome ne protivi, ali i u tom sluaju ustupanje nee biti dozvoljeno ako bi stranac mogao biti izloen nepravednom postupku, nehumanom i poniavajuem postupanju ili kanjavanju. Odluivanje o ovim pitanjima zahtijeva prethodno upoznavanje tuioca, odnosno sudije za prethodno sasluanje, sa odgovarajuim odredbama krivinog zakonodavstva (procesnog i materijalnog) strane drave, s obzirom na to da odluku o ustupanju donosi tuilac BiH prije podizanja optunice, a nakon toga pa do dostavljanja predmeta sudiji, odnosno vijeu radi zakazivanja glavnog pretresa odluku o ustupanju donosi sudija za prethodno sasluanje Suda BiH. Iz ovoga se moe zakljuiti da je ustupanje dozvoljeno samo do trenutka dok predmet nije dostavljen sudiji pojedincu, odnosno sudeem vijeu (predsjedniku tog vijea) u rad radi zakazivanja glavnog pretresa.

Primjena ovog naela dolazi u obzir za sva krivina djela iz nadlenosti Suda BiH za koja se, prema KZBiH, moe izrei kazna zatvora do deset godina. No, i u tom sluaju ne moe se primijenti ovaj lan zakona ako je oteeno lice dravljanin BiH koji se protivi ustupanju krivinog gonjenja, ali ako je dato obezbjeenje za ostvarivanje njegovog imovinskopravnog zahtjeva moe doi do ustupanja i pored protivljenja oteenog.

II Opti instituti meunarodnog materijalnog krivinog prava

I Opti pojam meunarodnog krivinog djela

Sadraj pojma me.kriv.djela obuhvata ne samo krivina djela propisana meunarodnim pravom, ve i ona krivina djela sadrana u nacionalnom krivinom zakonodavstvu koja svoj pravni temelj imaju u meunarodnim optim pravnim aktima. Prema normativnom stanovitu sutina meunarodnog krivinog djela ispoljavala bi se u povredi pravne norme, zbog ega se to djelo smatra iskljuivo pravnim pojmom. Suprotno ovom stanovitu, realistiko shvatanje meunarodnog krivinog djela ukazuje na znaaj radnje i posljedice koja je nastala usljed te radnje

U konstrukciju meunarodnog krivinog djela ulaze sljedei elementi: djelo (ponaanje) ovjeka u koje, u stvari, spadaju radnja, njena posljedica i uzrona veza koja postoji izmeu njih; vinost uinioca; protivpravnost djela; odreenost djela u zakonu; drutvena opasnost djela. Ovi elementi mogu se dalje razliito grupisati. Tako se, najprije, moe izvriti njihovo grupisanje na objektivne i subjektivne elemente. Objektivne elemente u ovom pojmu ine djelo, protivpravnost djela, njegova odreenost u zakonu i drutvena opasnost, dok je vinost elemenat subjektivne prirode. Unutar objektivnih elemenata moe se vriti dalje grupisanje na elemente formalnog i materijalnog karaktera. Formalni elementi su djelo, protivpravnost i odreenost djela u zakonu, dok je drutvena opasnost djela njegov materijalni elemenat.

Ovako odreeni opti pojam meunarodnog krivinog djela, kako vidimo, u sebi sadri sve elemente koje sadri i opti pojam krivinog djela u unutranjem pravu drava, a razlika izmeu njih ogleda se u injenici to meunarodno krivino djelo u sebi sadri elemenat inostranosti, a on postoji: ako je stranac izvrio krivino djelo u odreenoj dravi, ako je u odreenoj dravi krivino djelo izvrio domai dravljanin na tetu stranca ili stranog dobra, ako bilo koje lice izvri krivino djelo na tetu strane drave, ako je krivino djelo izvreno na teritoriji vie drava,ako je krivino djelo izvreno na teritoriji koja je izvan suvereniteta bilo koje drave, ako se radi o krivinom djelu za koje se vodi krivini postupak u inostranstvu, ako jedna drava prua drugoj dravi odreenu meunarodnopravnu pomo, ako se radi o krivinom djelu koje je predvieno odredbama meunarodnog prava, ako je predviena nadlenost meunarodnih sudskih organa u rjeavanju sudskih predmeta i postupcima u vezi sa njima, ako se radi o krivinom predmetu na kome treba posredno ili neposredno primijeniti strano krivino pravo.

II OSNOVE ELEMENATA OPTEG POJMA MEUNARODNOG KRIVINOG DJELA

2.1. Djelo (ponaanje) ovjeka Djelo ovjeka svojim sadrajem obuhvata: ljudsku radnju, posljedicu koja je usljed te radnje nastala, kao i uzronu vezu izmeu radnje i posljedice. Pojam radnje obuhvata ne samo tjelesni pokret ovjeka, kao spoljna manifestacija njegovog ponaanja, ve i njegov psihiki odnos prema toj radnji. Zbog toga se radnja, u njenom krivinopravnom znaenju, moe odrediti kao djelatnost ovjeka koju on preduzima sa svijeu i odreenim psihikim odnosom kako prema njoj, tako i prema posljedici koja usljed te radnje nastupa.

Radnja izvrenja meunarodnog krivinog djela najee se preduzima nekim tjelesnim pokretom (npr. lienjem ivota nekog lica ili vie njih u sluaju zloina protiv ovjenosti), ali se ona moe preduzeti i verbalno (npr. u sluaju pozivanja na izvrenje zloina genocida, zloina protiv ovjenosti, ratnog zloina protiv civilnog stanovnitva, ratnog zloina protiv ranjenika i bolesnika ili ratnog zloina protiv ratnih zarobljenika, to je kao krivino djelo propisano u lanu 176 stav 4 KZBiH). Pored toga, radnja meunarodnog krivinog djela moe se sastojati i u neinjenju. Primjer za to prua nam lan 180 stav 2 KZBiH u sluaju komandne odgovornosti.

Tim lanom je propisana krivina odgovornost nadreenog lica za sluaj kada je njemu podreeno lice uinilo, na primjer, zloin genocida, ako je nadreeno lice znalo ili moglo znati da se to njemu podreeno lice sprema uiniti takav zloin ili ga je ve uinio, a nadreeni je propustio da preduzme odgovarajue mjere da se zloin sprijei, odnosno da njegov uinilac bude kanjen. Sama obaveza na injenje moe nastati na osnovu zakona(krivinog ili nekog drugog), profesionalne dunosti, radnog odnosa i dr. Radnja meunarodnog krivinog djela ne ispoljava se samo kroz preduzimanje radnje njegovog izvrenja, ve i kroz podstrekavanje, pomaganje ili organizovanje zloinakog udruenja. Kao primjer za ovaj posljednji sluaj ponovo emo uzeti ve pomenuti lan 176 KZBiH. Stavom 1 tog lana kao radnja ovog krivinog djela odreeno je organizovanje grupe ljudi radi izvrenja nekog od meunarodnih krivinih djela odreenih tom zakonskom odredbom.

U vezi sa radnjom izvrenja kod odreenih meunarodnih krivinih djela, trai se da budu izvrena na odreeni nain (npr. krenjem pravila meunarodnog prava, kakav je sluaj kod ratnog zloina protiv ratnih zarobljenika), odnosno prema odreenim licima i grupama (prema ranjenicima, bolesnicima, brodolomnicima ili sanitetskom ili vjerskom osoblju u sluaju ratnog zloina protiv ranjenika i bolesnika ili prema nacionalnoj ili vjerskoj grupi u sluaju zloina genocida). Neka meunarodna krivina djela mogu se izvriti samo dok postoje odreene okolnosti ili stanje (kao u sluaju zloina protiv ovjenosti koji se moe uiniti u okolnostima irokog ili sistematinog napada usmjerenog protiv civilnog stanovnitva).

Odreena meunarodna krivina djela mogu se uiniti samo u odreeno vrijeme (kao, na primjer, ratni zloin protiv civilnog stanovnitva iz lana 173 KZBiH, s obzirom na to da se ovo krivino djelo moe uiniti samo za vrijeme rata, oruanog sukoba ili okupacije). Za postojanje krivine odgovornosti odreenog lica kod nekih meunarodnih krivinih djela dovoljno je da je, uz ispunjenje ostalih uslova, radnja izvrenja preduzeta i samo jednom. Takav primjer prua nam lan 7 Rimskog statuta ICC. U stavu 1 taka (a) tog lana propisano je da ubistvo (a to moe biti i jedno ubistvo koje je, na primjer, izvreno jednom radnjom jednim hicem ispaljenim iz vatrenog oruja) predstavlja zloin protiv ovjenosti, uz uslov da je ova radnja izvrena kao dio rasprostranjenog ili sistematskog napada protiv bilo kog stanovnitva, uz znanje uinioca za taj napad.

Drugi elemenat kojeg svojim sadrajem obuhvata pojam djelo ovjeka jeste posljedica. Ona se moe odrediti kao proizvedena promjena ili stanje u spoljnjem svijetu. Istina, posljedica koja nastupi usljed krivinog djela moe se odnositi i na unutranji svijet ovjeka (njegovu psihu), kao u sluaju zloina genocida koji se ini nanoenjem tekih duevnih povreda pripadnicima grupe ljudi zatiene ovim krivinim djelom. Posljedica odreena biem nekog meunarodnog krivinog djela moe i da ne nastupi u konkretnom sluaju, zbog ega se u tom sluaju moe raditi o pokuaju krivinog djela, a ne o svrenom krivinom djelu. U sluaju veine krivinih djela posljedica je unijeta u zakonsko bie krivinog djela, ali to ne mora biti niti je sluaj sa svim krivinim djelima. Ova injenica predstavlja osnov za podjelu krivinih djela na materijalna (posljedica unijeta u zakonsko bie) i formalna (bez posljedice u zakonskom biu).

Primjer za ovu drugu vrstu krivinih djela moemo nai u lanu 176 stav 4 KZBiH: Ko poziva ili podstrekava na izvrenje krivinih djela iz l. 171-175 ovog zakona, kaznie se kaznom zatvora od jedne do deset godina. Iz ovakvog zakonskog obiljeja se vidi da zakonodavac u njega nije unio odredbu o tome koja posljedica mora nastupiti usljed izvrenja ovog krivinog djela. Ovakvo obiljeje ukazuje na to da ve samim pozivanjem ili podstrekavanjem na izvrenje navedenih krivinih djela, dolazi do ugroavanja zatienih dobara (ovjenosti i vrijednosti zatienih meunarodnim pravom), tj. do izazivanja opasnosti za ta dobra, s obzirom na to da u ovom sluaju, kako se istie, nije bitno je li pozivanje ili poticanje bilo uspjeno, odnosno da li je kod lica u odnosu na koje je preduzeta radnja pozivanja ili podsticanja stvorena odluka za izvrenje navedenih krivinih djela.

Posljedica meunarodnog krivinog djela moe se ispoljiti u dva vida: u povredi ili ugroavanju zatienog dobra. Ovi vidovi su osnov za podjelu na krivina djela povrede i krivina djela ugroavanja. Kod posljedice u vidu povrede dolazi do unitenja, oteenja ili injenja neupotrebljivim zatienog dobra. Kod krivinih djela ugroavanja, ugroavanje se moe ogledati u konkretnoj i apstraktnoj opasnosti. Kod konkretne opasnosti usljed radnje izvrenja nastupila je opasnost, tj. neko ili neto je zaista dovedeno u opasnost. Kod apstraktne opasnosti, smatra se da je opasnost mogla da nastupi radnjom izvrenja, ali u konkretnom sluaju ona nije nastupila. Postojanje konkretne opasnosti se u svakom konkretnom sluaju mora dokazati, dok apstraktna opasnost uvijek pretpostavlja, pa dokazivanje u suprotnom pravcu nije dozvoljeno.

Primjer za obje vrste meunarodnog krivinog djela ugroavanja prua nam lan 194 KZBiH. Tim lanom propisano je krivino djelo neovlaenog pribavljanja i raspolaganja nuklearnim materijalom, a meunarodnopravni osnov za ovu inkriminaciju nalazi se u Konvenciji o fizikoj zatiti nuklearnog materijala, otvorenoj za potpisivanje 3. marta 1980. godine. U stavu 1 pomenutog lana 194 kao radnje izvrenja ovog krivinog djela, izmeu ostalih, predviene su pribavljanje, posjedovanje, skladitenje i odlaganje nuklearnog materijala. Same ove radnje, dakle, predstavljaju oblik izvrenja navedenog krivinog djela, jer se polazi od toga da bi usljed njih mogla da nastupi opasnost za bezbjednost ljudi ili imovine. To znai da se kod ovog oblika radi o apstraktnoj opasnosti koja je zakonodavni motiv inkriminacije. Meutim, u stavu 2 istog lana propisan je takav oblik ovog krivinog djela kod kojeg se posljedica jedino moe ispoljiti u vidu konkretne opasnosti. To je uinjeno sljedeim rijeima: Ko krivinim djelom iz stava 1 ovog lana izazove opasnost za ivot ljudi ili opasnost veih razmjera za imovinu, kaznie se kaznom zatvora najmanje jednu godinu.

Najzad, da bi postojalo meunarodno krivino djelo, neophodno je da izmeu radnje i njene posljedice postoji uzrona veza. Posebno je znaajna kod krivinih djela neinjenja. S tim u vezi istie se kako proputanje odreene dunosti moe biti uzrok posljedice: a) ako je postojala dunost na otklanjanje posljedice; b) ako je bilo izvjesno ili bar veoma vjerovatno da bi posljedica preduzimanjem obavezne radnje bila otklonjena ili bi znatno kasnije nastupila ili bi u znatno manjoj mjeri nastupila i c) ako je uiniocu bilo mogue da preduzme obaveznu radnju kojom bi otklonio posljedicu

2.3. Protivpravnost djela

Rije o djelu (injenju ili neinjenju) koje je suprotno odreenoj pravnoj normi. Pravna norma moe nalagati odreeno ponaanje ili ga zabranjivati, to se moe govoriti o prohibitivnim normama (onim koje zabranjuju neko ponaanje), kao i o imperativnim normama (koje nareuju odreeno ponaanje). Specifinost odreivanja protivpravnosti u meunarodnom krivinom pravu je vezana za injenicu da se pojam pravnih propisa u ovom sluaju ne moe ograniiti samo na unutranji pravni sistem odreene drave, jer postoji i itav niz meunarodnih propisa kojim su utvrena meunarodna krivina djela. Protivpravnost kao elemenat ovog krivinog djela znai, prije svega, protivnost propisima meunarodnopravnog karaktera.

Od protivpravnosti kao elementa u optem pojmu meunarodnog krivinog djela potrebno je razlikovati protivpravnost kao posebno obiljeje nekog od tih krivinih djela. Primjer ovakvog krivinog djela prua nam lan 8 stav 2 taka (viii) Rimskog statuta ICC. Tom odredbom Statuta propisan je poseban oblik krivinog djela ratnog zloina koji se ini protivpravnom deportacijom ili preseljenjem ili protivpravnom internacijom. 2.4. Odreenost djela u zakonu Odreenost djela u zakonu treba razlikovati od njegove protivpravnosti. Ta razlika se ogleda u injenici to protivpravnost znai protivnost naredbi ili zabrani sadranoj u bilo kom pravnom propisu, dok je odreenost djela vezana samo za jednu vrstu tih propisa koji se oznaava rijeju zakon.

Rimski statut, koji je po nainu donoenja meunarodni ugovor, statuti ad hoc krivinih tribunala su u sutini akti sa zakonskom snagom za drave na koje se odnosi. Meunarodni ugovor, nakon to je odreena drava postala njegova lanica, postaje sastavni dio njenog pravnog poretka u kojem ima jau pravnu snagu od zakona. Primjer je lan II/2 Ustava BiH, po kome se EKLJP, kao i njeni protokoli, neposredno primjenjuju u BiH i imaju prioritet nad svakim drugim zakonom. Osim toga, Aneksom I na Ustav BiH odreen je znaajan broj meunarodnih ugovora koji se primjenjuju u BiH: Konvencija o spreavanju i kanjavanju zloina genocida, sve etiri enevske konvencije sa dopunskim protokolima, Meunarodni pakt o graanskim i politikim pravima, Meunarodna konvencija o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije, Konvencija protiv muenja i drugih svirepih,neljudskih ili poniavajuih postupaka i kazni itd.

Stoga bi se moglo rei kako se u sluaju ovakvih meunarodnih ugovora, iako nemaju taj naziv, radi o zakonima u materijalnom smislu pod kojima se u teoriji prava smatra samo onaj pravni akt koji sadri opte norme, dakle svaki opti akt, i to bez obzira na to kakva mu je forma. Osim toga, pravila o dejstvu meunarodnih ugovora u meunarodnom pravu daju meunarodnom ugovoru snagu zakona(npr. , prema lan 27 Beke konvencije o pravu ugovora iz 1969. god., drave se ne mogu pozivati na odredbe svog unutranjeg prava da bi opravdale neizvrenje ugovora ije su stranke i koji je za njih na snazi).

Propisi kojima se odreuje bie krivinog djela moraju tumaiti restriktivno (lan 22 stav 2 Rimskog statuta). Pored ova dva aspekta koja direktno proizilaze iz pravila nullum crimen sine lege, u Rimskom statutu (lan 22 stav 2) je sadrana i izriita zabrana primjena analogije, povezana i sa obavezom restriktivnog, odnosno uskog tumaenja svih propisa kojima se odreuje bie krivinog djela. Vai i princip in dubio pro reo, jer u sluaju sumnje u odnosu na znaenje odreenog propisa, on se tumai uvijek u korist osumnjienog (lan 22 stav 2 Rimskog statuta).2.5. Drutvena opasnost djela

Materijalni, objektivni elemenat u pojmu meunarodnog krivinog djela. Pri tome, drutvenu opasnost ovog djela treba shvatiti u irem smislu, tj. kao opasnost ne samo za drutvo unutar granica odreene drave, ve kao opasnost za meunarodnu zajednicu.

Elemenat drutvene opasnosti navode kao jedan od razloga svog donoenja. To se obino ini u preambulama ovih konvencija na nain da se izraava zabrinutost, potreba spreavanja odreenih ponaanja, kao i potreba zatite drutva od odreenih kriminalnih ponaanja. Preambula Konvencije Ujedinjenih nacija protiv korupcije pokazuje koliko je drutvena opasnost odreenog ponaanja (u ovom sluaju korupcije) bila razlog donoenja ove konvencije. Drave stranke ove konvencije, zabrinute zbog ozbiljnosti problema i prijetnji kojekorupcija predstavlja za stabilnost i sigurnost drutava, podrivajui institucije i vrijednosti demokratije, etike vrijednosti i pravdu, te ugroavajui odriv razvoj i vladavinu prava; (stav 1 Preambule), da su takoe zabrinute zbog sluajeva korupcije koji ukljuuju ogromne koliine imovine koja moe predstavljati znaajan dio resursa drava, a koji prijete politikoj stabilnosti i odrivom razvoju tih drava (stav 3 Preambule),

te da su uvjerene da korupcija nije vie lokalna stvar ve transnacionalna pojava koja pogaa sva drutva i privrede;. Najzad, Rimskim statutom ICC (lan 5) krivina djela iz nadlenosti tog suda su definisana kao djela koja izazivaju zabrinutost itave meunarodne zajednice, to jasno ukazuje na znaaj koji je dat elementu drutvene opasnosti u tim djelima, jer ona (ta opasnost) nuno dovodi do zabrinutosti drutva zbog takvih djela. Zatitni objekat meunarodnog krivinog prava je meunarodni mir i bezbjednosti. Osim njega, tite se i druge vrijednosti i dobra, npr. Konvencija o kibernetikom kriminalu titi normalno odvijanje kompjuterskog saobraaja unutar drava i izvan njih, na meunarodnom planu, npr. Neovlaeno oteivanje, brisanje, izmjena ili unitavanje kompjuterskih podataka drugih lica.

III BIE MEUNARODNOG KRIVINOG DJELA

Elementi o kojima smo do sada govorili predstavljaju elemente svojstvene svakom posebnom meunarodnom krivinom djelu. Oni su, dakle, opteg karaktera, pa ih zbog toga treba razlikovati od onih elemenata koji su svojstveni samo odreenom meunarodnom krivinom djelu. Na osnovu toga se razlikuje opti od posebnog pojma meunarodnog krivinog djela, za koji je (za taj poseban pojam) neraskidivo vezano bie ovog krivinog djela. Zakonsko bie je sadrano u dispoziciji meunarodnih krivinih djela,a pod njim se podrazumijeva skup posebnih elemenata odreenog krivinog djela. Od zakonskog bia krivinog djela treba razlikovati zakonski opis krivinog djela, u koji pored bia ulaze jo neki dodatni elementi, npr. Objektivni uslov inkriminacije(kod krivinog djela falsifikovanja novca to je poremeaj u privredi BiH).

Kao elementi se mogu pojaviti mjesto ili vrijeme izvrenja krivinog djela. Primjer u kom je mjesto izvrenja obiljeje djela, prua nam krivino djelo piratstva iz lana 196 KZBiH, jer se ono moe uiniti samo na mjestu koje se nalazi na otvorenom moru ili na teritoriji koja nije pod vlau nijedne drave. Kod nekih meunarodnih krivinih djela zahtijeva se odreena namjera. Tipian primjer takvog krivinog djela je zloin genocida, kojeg nema ako kod lica koje je optueno za taj zloin nije utvreno postojanje namjere da potpuno ili djelimino uniti nacionalnu, etniku, rasnu ili vjersku grupu ljudi. Za pojedina meunarodna krivina djela zahtijeva se postojanje znanja uinioca za odreene okolnosti koje moraju postojati u vrijeme izvrenja djela, a koje su elemenat osnovnog bia krivinog djela. Takav je sluaj sa zloinom protiv ovjenosti, kod kojeg uinilac u vrijeme izvrenja djela mora znati da tada postoji iroki ili sistematini napad usmjeren protiv civilnog stanovnitva.

Od ovakvih okolnosti neophodno je razlikovati tzv. kvalifikatorne i privilegovane okolnosti koje su dopunski elementi osnovnog bia meunarodnog krivinog djela. Kvalifikatorne okolnosti predstavljaju dopunska obiljeja bia krivinog djela kojim se odreuju njegovi tei oblici, dok se privilegovanim okolnostima odreuju njegovi laki oblici. Primjer za kvalifikatorne okolnosti prua nam krivino djelo meunarodnog vrbovanja radi prostitucije iz lana 187 KZBiH (u stavu 1 tog lana je sadrano osnovno bie ovog krivinog djela), a njegov tei oblik (stav 3 tog lana) postoji ako je uinjeno prema djetetu ili maloljetniku. Primjer privilegovanih okolnosti imamo u sluaju krivinog djela neovlaenog prometa orujem i vojnom opremom, te proizvodima dvojne upotrebe (lan 193 stav 1 KZBiH), kod kojeg laki oblik postoji ako je djelo uinjeno iz nehata.

IV OBJEKAT MEUNARODNOG KRIVINOG DJELA

Ovaj pojam obuhvata odreeno dobro ili interes koji se krivinopravnim normama eli zatititi. No, kada se posmatra iz ugla radnje izvrenja kojom se neko dobro ili interes povreuju ili ugroavaju, onda se moe govoriti o napadnom objektu. Imajui to u vidu, mogu se razlikovati dvije vrste objekata meunarodnog krivinog djela. U prvom sluaju radi se o zatitnom objektu (objektu zatite), dok je u drugom sluaju rije o napadnom objektu ili objektu radnje. Kod ove vrste krivinog djela objekat zatite su ovjenost i druge vrijednosti zatiene meunarodnim pravom. Pojam ovjenosti obuhvata dobra ili vrijednosti od opteg civilizacijskog interesa za cijelu meunarodnu zajednicu, za cijelo ovjeanstvo. U sreditu ovog pojma su ne samo ovjek i njegova prava i slobode, ve i njegovi kolektiviteti poput nacionalnih, etnikih, rasnih i vjerskih grupa kojima pojedinac pripada.

Druge vrijednosti zatiene meunarodnim pravom obuhvataju razne vrijednosti poput zdrave ivotne sredine ovjeka (u sluaju krivinog djela neovlaenog pribavljanja i raspolaganja nuklearnim materijalom), kulturni, istorijski ili religijski spomenici (u sluaju krivinog djela unitavanja takvih spomenika), bezbjednost pomorske ili vazdune plovidbe (u sluaju krivinog djela piratstva, odnosno krivinog djela ugroavanja bezbjednosti vazdune plovidbe) itd. Zatitni objekat moe biti opti i grupni. Opti zatitni objekat kod meunarodnih krivinih djela je ovjek i drutvo u cjelini, dok grupni zatitini objekat predstavlja objekat pojedine grupe krivinih djela (npr. grupe krivinih djela iz oblasti ratnog prava). Napadni objekat takoe moe biti razliit, zavisno od bia konkretnog meunarodnog krivinog djela. Tako je kod zloina genocida napadni objekat nacionalna, etnika, rasna i vjerska grupa, kod zloina protiv ovjenosti to je bilo koje civilno stanovnitvo, kod ratnih zloina su to ranjenici, bolesnici, zarobljenici, civilno stanovnitvo, sanitetsko i vjersko osoblje, parlamentari itd.

V SUBJEKAT MEUNARODNOG KRIVINOG DJELA

Ovim pojmom u teoriji krivinog prava obino se oznaavaju dvije vrste lica, i to aktivni i pasivni subjekt. Za aktivnog subjekta se istie da je to lice koje svojom radnjom prouzrokuje posljedicu krivinog djela, dok se pasivnim subjektom oznaava lice koje je povrijeeno ili ugroeno krivinim djelom. Istina, ovoj podjeli mogao bi se staviti prigovor, i to terminu aktivni subjekt, s obzirom na to da se krivino djelo moe uiniti i neinjenjem. U toj situaciji, dakle, uinilac nije bio aktivan, pa ga je zbog toga teko nazvati aktivnim subjektom krivinog djela. Aktivnim subjektom meunarodnog krivinog djela mogu se nazvati njegov izvrilac, saizvrilac i sauesnik (podstreka, odnosno pomaga).

Pravila i dosadanja praksa ad hoc meunarodnih krivinih tribunala, kao i Rimski statut ICC, u vezi sa tim pitanjem pokazuju da se kao aktivni subjekat ovog krivinog djela moe pojaviti samo lice koje ima 18 i vie godina. Istina, u sluaju Statuta Specijalnog suda za Sijera Leone vidjeli smo kako je propisana mogunost krivinog gonjenja maloljetnih uinilica krivinih djela iz nadlenosti tog suda. . Prema tom statutu, samo lica koja su, u vrijeme kada su uinila neko od krivinih djela iz nadlenosti ovog tribunala, bila mlaa od 15 godina ne mogu podlijegati krivinoj odgovornosti, dok licima izmeu 15 i 18 godina Tribunal, ako utvrdi njihovu krivinu odgovornost, ne moe izrei zatvorsku kaznu, ve neku od mjera koje su taksativno propisane Statutom.

Rimski statut ICC je, s tim u vezi, sasvim odreen kada u lanu 26 propisuje da ovaj sud nije nadlean za lica koja su bila mlaa od 18 godina u vrijeme navodnog izvrenja krivinog djela. U nacionalnim krivinim zakondavstvima maloljetna lica se mogu pojaviti kao aktivni subjekti meunarodnih krivinih djela propisanih u odgovarajuim zakonima tih drava. To je sluaj i sa KZBiH, prema kojem se maloljetna lica (mlai i stariji maloljetnici, lica od 14 do 18 godina) mogu pojaviti kao aktivni subjekti ovih krivinih djela. Ukoliko se u konkretnom predmetu utvrdi njihova krivina odgovornost, mogu im se izrei vaspitne mjere i mjere bezbjednosti, a starijem maloljetniku se izuzetno moe izrei i kazna maloljetnikog zatvora koja ne moe biti kraa od jedne ni dua od deset godina.

Naroito je vano pitanje da li se pravno lice moe pojaviti kao aktivni subjekt meunarodnog krivinog djela, a posebno da li to moe biti drava. U vezi s tim, treba podsjetiti na lan 10 Statuta Nirnberkog tribunala. Tim lanom bilo je predvieno da u sluaju kada je Tribunal za neku grupu ili organizaciju utvrdio da je kriminalna, nacionalne vlasti zemalja lanica tog statuta imale su pravo da krivino gone pojedince zbog lanstva u tim grupama, odnosno organizacijama. U praksi ovog tribunala rukovodni organi Nacionalsocijalistike partije (Gestapo, SS i SD) bili su oglaeni kao kriminalne organizacije. Meutim, injenica je da u praksi ostalih ad hoc tribunala nije bilo sluajeva da su pravna lica oglaavana krivim za neko meunarodno krivino djelo, a Rimski statut ICC je, s tim u vezi, sasvim jasan kada u lanu 25 stav 1 nadlenost tog suda ograniava samo na fizika lica.

KZBiH u Glavi XIV sadri odredbe o krivinoj odgovornosti pravnih lica, pri emu su od te odgovornosti, prema lanu 122 stav 1 zakona, izuzeti BiH, Federacija BiH, Republika Srpska, Brko Distrikt, kantoni, gradovi, optine i mjesne zajednice. Dakle, sva ostala pravna lica mogu biti uinioci svakog od krivinih djela propisanih tim zakonom. Naime, u lanu 124 tog zakona propisano je da je pravno lice odgovorno za krivino djelo koje je uinilac izvrio u ime, za raun ili u korist pravnog lica u jednom od sljedeih alternativno postavljenih uslova: a) kada smisao uinjenog krivinog djela proizlazi iz zakljuka, naloga ili odobrenja rukovodeih ili nadzornih organa pravnog lica; b) ili kada su rukovodei ili nadzorni organi pravnog lica uticali na uinioca ili mu omoguili da uini krivino djelo; c) ili kada pravno lice raspolae protivpravno ostvarenom imovinskom koristi ili koristi predmete nastale krivinim djelom; d) ili kada su rukovodei ili nadzorni organi pravnog lica propustili duni nadzor nad zakonitou rada radnika.

Kod nekih oblika ratnih zloina mislimo da se i pravno lice moe pojaviti kao aktivni subjekt. Tako je, na primjer, mogue da se pravno lice, na nain odreen u prethodno citiranoj taki c), pojavi kao aktivni subjekt krivinog djela ratnog zloina protiv ranjenika i bolesnika, i to onog njegovog oblika koji je propisan u lanu 174 stav 1 taka c) KZBiH, jer se bie tog oblika krivinog djela, izmeu ostalog, sastoji u vojnim potrebama neopravdanom prisvajanju u velikim razmjerama materijala, sredstava sanitetskog transporta i zaliha sanitetskih ustanova ili jedinica. U ovom sluaju pravno lice moe koristiti ovakve predmete nastale tim krivinim djelom, pa se tako moe pojaviti kao aktivni subjekt krivinog djela. Kod drugih meunarodnih krivinih djela (poput krijumarenja lica, uzimanja talaca, neovlaenog prometa orujem i vojnom opremom, te proizvodima dvojne upotrebe i dr.) pravno lice moe biti aktivni subjekt ovih krivinih djela na bilo koji od naina odreenih u lanu 124 KZBiH.

Meutim, navedeni primjeri, kako u statutima i praksi ad hoc meunarodnih krivinih tribunala i ICC, tako i oni propisani u krivinom zakonodavstvu BiH, pokazuju da se drava ne moe pojaviti kao aktivni subjekt meunarodnog krivinog djela. Pasivni subjekt meunarodnog krivinog djela mogu biti ne samo fiziko i pravno lice ije dobro ili interes su povrijeeni ovim krivinim djelom, ve i odreene grupe ljudi ija egzistencija se eli zatititi meunarodnim krivinopravnim normama. Tipini primjeri za ovo posljednje su krivina djela genocida i zloina protiv ovjenosti, kod kojih se kao zatiene grupe ljudi javljaju nacionalne, etnike, rasne i vjerske grupe (genocid), odnosno bilo koje civilno stanovnitvo (zloin genocida).

VI STADIJUMI OSTVARIVANJA MEUNARODNOG KRIVINOG DJELA

Nakon to neko lice donese odluku za izvrenje nekog krivinog djela, pa do njegovog ostvarenja, moe postojati nekoliko stadijuma. Oni mogu obuhvatati njegovo pripremanje, pokuaj i odustanak uinioca od izvrenja krivinog djela. 6.1. Pripremanje meunarodnog krivinog djela Pripremne radnje nisu sastavni dio same radnje izvrenja kao obiljeja bia krivinog djela koje se namjerava uiniti. Imajui u vidu opasnost i teinu ovih krivinih djela, nacionalni zakonodavci pridaju odgovarajui krivinopravi znaaj ovim radnjama.

KZBiH to ini na dva naina. Prvi od njih postoji u situaciji kada se pripremanje propisuje kao posebno krivino djelo, a drugi je kanjivo pripremanje odreenog krivinog djela. Primjer za propisivanje pripremanja (pripremnih radnji) kao posebnog krivinog djela prua nam ve pominjani lan 176 KZBiH kojim je inkriminisano samo organizovanje grupe ljudi radi izvrenja krivinih djela genocida, zloina protiv ovjenosti i ratnih zloina. Ovdje se radi o specifinom kanjavanju za pripremne radnje koje u ovom sluaju dobivaju karakter samostalnog kanjivog djela... Primjeri kanjivog pripremanja odreenog krivinog djela mogu se nai kod krivinih djela krijumarenja lica (lan 189 stav 5 KZBiH) ili kod krivinog djela neovlaenog prometa opojnim drogama (lan 195 stav 2 KZBiH).

Na meunarodnopravnom polju pitanje pripremnih radnji raspravljano je u okvirima zavjere i podstrekavanja. Tako se istie da se zavjera i podstrekavanje (se) kanjavaju kao `preliminarna` (neizvrena) krivina djela, samo onda kada su vezana za najtei zloin genocid. ICTR je u predmetu Musema (prvostepena presuda ) povodom ovog pitanja zauzeo sljedei stav:optueni ne moe osuditi i za genocid i za zavjeru da se genocid poini na osnovu istih radnji. Drugi primjer prua presuda ICTY u predmetu Kordi i erkez. U tom predmetu pretresno vijee je stalo na stanovite da optueni moe biti krivino odgovoran i za samo planiranje. Razloge za taj zakljuak nalo je u tome da planiranje predstavlja posebni oblik odgovornosti po lanu 7 (1) Statuta. Pretresno vijee je, ipak, izreklo dva upozorenja:

Prvo, lice za koje se utvrdi da je izvrilo zloin, nee se smatrati odgovornim i za planiranje istog tog zloina, drugo, optueni e biti smatran odgovornim za planiranje, podstrekavanje i nareenje da se izvri zloin samo ako je direktno ili indirektno namjeravao da se zloin izvri. Rimski statut ICC u lanu 25 stav 3, u ta. (c) i (d) propisuje sljedee: 3. U skladu sa ovim statutom lice je krivino odgovorno i podlijee kazni za krivino djelo iz nadlenosti Suda ako to lice: (c) pomae, podrava ili na drugi nain doprinosi njegovom izvrenju ili pokuaju njegovog izvrenja da bi olakao izvrenje tog krivinog djela, ukljuujui obezbjeenje sredstava za njegovo izvrenje;

(d) doprinosi na bilo koji drugi nain da grupa lica koja djeluje sa zajednikim ciljem, izvri ili pokua da izvri takvo krivino djelo. Takav doprinos je namjeran i: (i) uinjen s ciljem da se doprinese zloinakom djelovanju ili zloinakoj svrsi grupe kada takvo djelovanje ili svrha podrazumijeva izvrenje krivinog djela iz nadlenosti Suda ili (ii) uinjen sa znanjem o namjeri g