- 0 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

- 1 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อารมภกถา-พทธโฆสปปตต

คมภรพระวสทธมรรคน บณฑตทงปวงพงรวาพระคนถรจนาจารย ผมนามปรากฏวา พระพทธโฆษาจารย ซงไดจตปฏสมภทาญาณรแตกฉานชานาญในพระไตรปฎก ผมปญญาวสารทะแกลวกลา ไดรจนาตกแตงไว เพอใหประโยชนแกพระพทธศาสนา

จะกลาวความอบตบงเกดขนแหงพระพทธโฆษาจารย เลอกคดขอความตามนทานประวตทมมาในคมภรพทธโฆสปปตต แลคมภรญาโณทยปกรณแตโดยสงเขป

มความวา พระผเปนเจาพระพทธโฆษาจารยพระองคน แตปเรชาตปางกอนไดบงเกดเปนเทพบตร มนามวาโฆสเทวบตร เสวยทพยสมบตอยในดาวดงสเทวโลก

ครนเมอพระพทธศาสนากาลลวงได ๒๓๖ พรรษา นบตงแตสมเดจพระผมพระภาค เสดจดบขนธปรนพพาน พระมหนทเถรเจาผเปนองคพระอรหนตผวเศษ ไดออกไปประดษฐานพระปรยตธรรมศาสนาไวในลงกาทวป ครนลวงกาลนานมาในภายหลงกลบตรในชมพทวปน จะเรยนรพระปรยตธรรมไดโดยยากในกาลใดในกาลนน จงมมหาเถระองคหนง เปนพระมหาขณาสพ มนามวาพระธรรมโฆษาจารย อกนามหนงเรยกวา พระเรวตมหาวเถระเปนผมฤทธ คดจะบารงพระปรยตศาสนาของสมเดจพระบรมศาสดาใหถาวรรงเรอง จงเขาสฌานสมาบต สาแดงฤทธขนไปปรากฏอยเฉพาะพระพกตรสมเดจทาวสกกะเทวราช ในดาวดงสพภพ ขอใหอาราธนาโฆสเทวบตร ผมสมภารบารมไดสรางสมอบรมมาในสานก พระพทธเจาแตปางกอนหลายพระองคเปนผมไตรเหตกปฏสนธปญญาอนแกกลา ใหจตลงมาบงเกดในมนษย ชวยบารง พระปรยตศาสนา ของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาใหถาวรรงเรองสบไป

ครนในโฆสเทวบตร รบอาราธนาสมเดจทาวเทวามนทรเทวราชแลวกจตลงมาเกดในครรภนางเกสนพราหมณ ผเปนภรรยาเกสพราหมปโรหตาจารย ผรชานาญในไตรเพท อยในบานโฆสคามเปนทใกลตนพระมหาโพธในพระนคร อนเปนแวนแควนแผนดนมชฌมประเทศ ในชมพทวป

ขณะเมอทารกนนบงเกด เสยงคนในบานตลอดถงทาสกรรมกรเปนตน กลาวคามงคลแกกนและกน ดงแซซองกกกองไป มารดาบดาแลญาตญงใหนามแกทารกนนวา โฆสกมาร เพราะเหตเสยงกลาวมงคลกถาอนดงกกกองนน

ครนโฆสกมารมวยวฒนาการอายได ๗ ขวบ กมสตปญญาสามารถเฉลยวฉลาดยงนก ไดเลาเรยนรคมภรไตรเพทแตกฉานแตภายในอาย ๗ ขวบ

ฝายพราหมณปโรหตบดาโฆสกมาร เปนพระมหาราชครผสงสอนไตรเวททางคศาสตร แดสมเดจบรมกษตรยในพระนครนน แลไดพาบตรเขาไปในพระราชวงดวยเปนนตย

ในเวลาวนหนง พราหมณปโรหต บอกสอนไตรเพทแดพระมหากษตรยถงบทคมภรคณฐ ในไตรเพทบทหนง กมความสงสยคดอรรถาธบายไมออกได จงทลลาพาบตรกลบมาบาน คดตรกตรองอยเนอง ๆ กยงไมลงเหนอรรถาธบายนนได

ฝายโฆสกมารรวา บดาคดอรรถาธบายแหงบทไตรเพทนนตดตน จงเขยนขออธบายแหงบทคณฐในเตรเพทลงไวในใบลาน ครนบดาออกมาไดเหนอกษร กเขาใจในอรรถาธบายนน แลวรวาบตรของตนมปรชาเชยวชาญเลยวฉลาดยงนก มาเขยนอรรถาธบายแหงขอสงสยนนไวให กชนชมดใจหาทสดมได จงพาบตรเขาไปเฝาพระมหากษตรยกราบทลประพฤตเหตนน

- 2 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

สมเดจบรมขตตยราชกทรงพระโสมนส ชอบพระราชหฤทยยงนก จงสวมกอดเจาโฆสกมารใหนงขนนงเหนอพระเพลา จมพตศรเกลา แลมพระราชดารสวา แตนไปเจาจงเปนบตรบญธรรมของเรา แลตรสสรรเสรญปญญาโฆสกมารเปนอนมาก

ครนโฆสกมาร มวยวฒนาการเจรญขน ไดมาบรรพชาในสานกพระธรรมโฆษาจารย ผเปนพระอปชฌายาจารย ไดเลาเรยนพระธรรมวนยไตรปฎก (เอามาเรเนว) ในประมาณเดอนเดยวเทานนกไดสาเรจรพระสตร พระวนย พระอภธรรม ทงสามปฎก ครนไดอปสมบทบวรเปนภกษภาพในพระพทธศาสนาแลว กมปญญาวสารทะแกลวกลา ไดสาเรจจตปฏสมภทาญาณ รแตกฉานชานาญในบาลแลอรรถกถา แลนรต บทวคคหะแลปฏภาณ การกลาวโตตอบโดยคลองแคลว พรอมองคแหงปฏสมภทาญาณทงส มากตตคณสรรเสรญปญญา เลองลอกกกองแผไปในสกลชมพทวป จงมนามปรากฏวา พระพทธโฆสภกษ และพระพทธโฆษาจารยเปรยบปานดจดงสมเดจพระพทธองค ยงทรงทรมานมพระชนมอย ซงมพระกตตศพท แลพระกตตคณแผฟงเฟองไปในพนมหดล หาทสดมได

ครนอยมาถงเวลาสมควร พระมหาเถระผเปนพระอปชฌายจงมเถรศาสนสงสอนพระพทธโฆษาจารย ใหไปแปลพระพทธวจนะปรยตธรรมไตรปฎกในลงกาทวป ออกจากสหฬภาษากลบขนมาสมคธภาษามายงชมพทวป เพอประโยชนแกพระพทธศาสนาใหถาวรสบไป

ฝายพระพทธโฆษาจารย รบอปชฌายศาสน จงขอผลดเวลาไปทรมานบดาซงยงเปนมจฉาทฏฐอย ใหกลบเปนสมมาทฏฐนบถอเลอมใสในพระรตนตรย จนไดสาเรจพระโสดาปตตผลแลวพระผมพระเปนเจากกลบมานมสการลาพระอปชฌาย ลงสสาเภากบดวยพวกพาณชสาเภากแลนออกไปสมหาสมทร ในขณะนน ดวยเดชะวสทธมรรคศลาทคณ แลอานาจบญเจตนาของพระพทธโฆษจารย ซงตงจตจะแปลพระปรยตธรรม ชวยบารงพระพทธศาสนาใหถาวรสบไปนน เปนบญกรยาวตถมหากศล บงเกดเปนทฏฐธรรมเวทนย ผลจงมเทวราชานภาพของทาวสกกะเทวราช แลพรหมานภาพของพระพรหมผมมหทธฤทธ มาชวยพทกษรกษาสาเภาพระพทธโฆษาจารยใหแลนไปในมหาสมทรโดยสวสด ไมมภยอนตราย

เมอสาเภาพระพทธโฆษาจารยแลนไปได ๓ วน ไดพบสาเภาพระพทธทตตเถระองคหนง ซงแลนออกจากทาลงกาทวปาในมหาสมทร พระเถระทง ๒ ไดออกมาปฏสนถารไตถามถงกจตอกน ครนพระพทธทตตะทราบวา พระพทธโฆษาจารยจะออกไปแปลพระปรยตธรรมในลงกาทวป ดงนน กยนดเลอมใสยงนก จงแจงวาทานไดแปลพระปรยตธรรมไว ๓ คมภร คอบาลชนาลงกา ๑ บาลทนตธาต ๑ บาลพทธวงศ ๑ แตยงหาไดรจนาคมภรอรรถกถา แลคมภรฎกกาไม จงอาราธนาพระพทธโฆษาจารยใหชวยตกแตงคมภรอรรถกถา แลคมภรฎกาสาหรบบาล ๓ คมภรนน เพอใหเปนประโยชนแกพระพทธศาสนาสบไป แลวพระพทธทตตเถระ จงถวายผลสมอเปนยาฉนแกโรค ๑ เหลกจารมดาม ๑ ศลาลบเหลกจาร ๑ แกพระพทธโฆษาจารย สงของทง ๓ สงน สมเดจทาวสชมบดเทวราชไดถวายแกพระผเปนเจามาแตกอน ในคมภรญาโณทยปกรณกลาววา สมเดจทาวสกกะเทวราชกไดถวายผลหรตก คอสมอไทยฉนเปนยาแกโรคกบเลขณ กบเหลกจาร แกพระพทธโฆษาจารยดจเดยวกน ในวนทพระผเปนเจาลงสทาสาเภา ออกมาจากชมพทวปนน

ครนแลวสาเภาพระพทธทตตเถระ กแลนเขามาสชมพทวปน สาเภาพระพทธโฆษาจารย กแลนออกไปถงทาทจอดในลงกาทวป

ครนไดเวลาสมควร พระพทธโฆษาจารย จงไปสสานกสมเดจพระสงฆราชาธบดผมนามวาพระสงฆบาล ผเปนจอมสงฆในลงกาทวปซงสถตในมหาวหาร นงอยเบองหลงศษยผมาเรยนพระปรยตธรรมในเวลานน สมเดจพระสงฆราช บอกพระอภธรรมแลพระวนยแกศษยสงฆ ถงบทคณฐพระอภธรรมกไมไดเขาใจความอธบาย จงสงสงฆศษยทงหลายใหกลบไปกเขาสหองคดตรกตรองอรรถาธบายในบทคณฐพระอภธรรมนนอย

ฝายพระพทธโฆษาจารยรวา สมเดจพระสงฆราชไมทราบอรรถาธบายในบทคณฐพระ

- 3 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อภธรรม จงเขยนความอธบายแลอรรถกถาลงไวในแผนกระดานใกลอาศรมสมเดจพระสงฆราช แลวกกลบมาสทอย

ครนสมเดจพระสงฆราชออกมาจากหองไดเหนอกษร กเขาใจความอธบายในบทคณฐพระอภธรรมนน โดยแจงชด จงใชคนปฏบตไปถามอาราธนาพระพทธโฆษาจารยมาไตถาม ครนไดทราบความวาพระพทธโฆษาจารย เปนผบอกกลาวสงสอนพระไตรปฎก พระพทธโฆษาจารยไมรบ จงแจงกจแหงตนอนพระอปชฌายสงมาใหแปลพระปรยตธรรมออกจากสหฬสภาษา ขนสมคธภาษา

ฝายสมเดจพระสงฆราชกมความยนดยงนก รบคาวา สาธดแลวจงอาราธนาพระพทธโฆษาจารย ใหรจนาตกแตงคมภรพระวสทธมรรคซงเปนยอดธรรมสงสอนของสมเดจพระผมพระภาค ใหดคมภรหนงเพอเหนปญญาสามารถกอน

ฝายพระพทธโฆษาจารย รบคาอาราธนาสมเดจพระสงฆราช แลวจงรจนาตกลงแตงคมภรพระวสทธมรรคซงเปนยอดธรรมสงสอนของสมเดจพระผมพระภาค ใหดคมภรหนงเพอเหนปญญาสามารถกอน

ฝายพระพทธโฆษาจารย รบคาอาราธนาสมเดจพระสงฆราช แลวจงรจนาตกลงแตงคมภรพระวสทธมรรคปกรณ ตงคาถาพระพทธฎกาวา (สเล ปตฏาย นโร สปโญ)เปนอาท ลงเปนหลกสตร จงรจนาตกแตงอรรถกถาไดโดยรวดเรวยงนก ครนสาเรจจบพระคมภรแลวกตงไว จงจาวดหลบไป พระคมภรนนกหายไป ดวยสกกะเทวราชานภาพ

ครนพระผเปนเจาตนขนไมเหนคมภรของตน กจารคมภรพระวสทธมรรคขนอก เปนคมภรคารบสองโดยรวดเรวยงนก ดวยแสงสวางแหงประทป ครนสาเรจแลวกวางคมภรนนไว และจาวดหลบไปอก พระคมภรนนกหายไปดวยเทวราชานภาพแหงทาวสกกะเทวราชอกเลา

ครนพระผเปนเจาตนขนไมเหนคมภรเปนคารบสองนนแลว กรบดวนจารคมภรพระวสทธมรรคขนอก เปนคมภรคารบสาม ดวยแสงประทปอนสวาง ครนจารเสรจแลว จงผกคมภรพระวสทธมรรคคารบสามนนไวกบจวร

พอเวลารงเชา พระผเปนเจาตนขน เหนในพระคมภรพระวสทธมรรคทงสองคมภร ทพระผเปนเจาไดรจนาและจารซงหายไปนนอนทาวสกกะเทวราชนามาคนใหตงไวในทดงเกา พระผเปนเจากมความโสมนสชนชม

ตามพระคมภรญาโณทยปกรณกลาววา ซงสกกะเทวราชานภาพบนดาลใหเปนไปทงน เพอใหเกดบญกรยาว ตถแกมหาชน เพอไดถวายใบลานใหม ใหพระผเปนเจาจารพระวสทธมรรคเปนประโยชนแกพระพทธศาสนาไดหลายคมภร

แตบณฑตทงปวงอนมานวา “ซงสกกะเทวราชานภาพใหเหตเปนไปทงน เพอแสดงความสามารถแหงปญญาวสารทะ แลวรยะอตสาหะของพระผเปนเจาใหปรากฏแกชนชาวลงกาทวปทวไป”

ครนแลว พระผเปนเจาจงนาพระวสทธมรรคทงสามพระคมภรนนไปแจงเหตตอสมเดจพระสงฆราช ๆ กมความพศวง จงใหชมนมสงฆผรชานาญในพระปรยตธรรม ชวยตรวจสอนทานพระวสทธมรรคทงสามคมภร ศพทอนมนบาตแลอปสรรคเปนตน อนพระผเปนเจาไดรจนาตกแตงแลจารในบทใด ๆ กเสมอสมานกน เปนอนดในบทนน ๆ ตงอยเหม อนดงพระผเปนเจาไดตกแตงแลจารไวแตแรกสนทงสามคมภร

แลคมภรพระวสทธมรรคนม ๒๓ ปรจเฉท

- 4 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ปรจเฉทเปนปฐมนน ชอศลนเทศ แสดงดวยศลมประเภทตาง ๆ

ปรจเฉทเปนคารบ ๒ ชอธงดงคนเทศ แสดงดวยธดงควตร ๑๓ ประการ

ปรจเฉทเปนคารบ ๓ ชอกมมฏฐานคหณนเทศ แสดงดวยวธเลาเรยนพระสมถกรรมฐาน๔๐ ประการ

ปรจเฉทเปนคารบ ๔ ชอปถวกสณนเทศ แสดงดวยปถวกสณเปนตนท ๑

ปรจเฉทเปนคารบ ๕ ชอวาอวเสสกสณนเทศ แสดงดวยกสณทเหลอลง ๙ ประการ รวมกบปถวกสณเปน ๑๐ ประการ

ปรจเฉทเปนคารบ ๖ ชออศภนเทศ แสดงดวยอศภ ๙ ประการ

ปรจเฉทเปนคารบ ๗ ชอฉานสสตนเทศ แสดงดวยอนสสต ๖ คอ พทธานสสต ธมมานสสต สงฆานสสต สลานสสต จาคานสสต เทวตานสสต

ปรจเฉทเปนคารบ ๘ ชอเสสานสสตนเทศ แสดงดวยอนสสต ๔ ทเหลอลงคอ มรณานสสต กายคตาสต อานาปานสต อปมานสสต รวมกบอนสสต ๖ จงเปนอนสสต ๑๐ ประการ

ปรจเฉทเปนคารบ ๙ ชอพรหมวหารนเทศ แสดงดวยพรหมวหารทง ๔ คอเมตตา กรณา มทตา อเบกขา

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๐ ชออรปนเทศ แสดงดวยอรปสมาบต ๔ คอ อากาสานญจายตนะวญญาณญจายตนะ อากญจญญายตนะ เนวสญญายตนะสมาบต

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๑ ชอสมาธนเทศ แสดงดวยสมาธกบทงปฏกลสญญาธาตววตถานนเทศ

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๒ ชออทธวธนเทศ แสดงดวยฤทธวธตาง ๆ

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๓ ชออภญญานเทศ แสดงดวยอภญญา ๕ มทพพโสต ทพพจกษและเจโตปรยญาณ คอรวารจตแหงผอนเปนตน

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๔ ชอขนธนเทศ แสดงดวยปญจขนธ และวเศษนามแหงขนธตาง ๆ

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๕ ชออายตนธาตนเทศ แสดงดวยอายตนะ ๒๑ และธาต ๑๘

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๖ ชออนทรยสจจนเทศ แสดงดวยอนทรย ๒๒ และอรยสจ ๔

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๗ ชอภมนเทศ แสดงดวยธรรม ๖ คอขนธอายตนะ ธาต อนทรย อรยสจ ปฏจจสมปบาท อนเปนภมภาพพนแหงวปสสนากมมฏฐาน

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๘ ชอวสทธนเทศ แสดงดวยความบรสทธแหงทฏฐคอความเหน

ปรจเฉทเปนคารบ ๑๙ ชอกงขาวตรณวสทธนเทศ แสดงดวยความบรสทธทลวงขามความกงขาสงสยเสยได

- 5 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ปรจเฉทเปนคารบ ๒๐ ชอมคคามคญาณทสสนวสทธนเทศ แสดงดวยความบรสทธในการเหนอรยมรรคดวยญาณปญญาวา สงนเปนอรยมรรคสงนมใชอรยมรรค

ปรจเฉทเปนคารบ ๒๑ ชอปฏปทาญาณทสสนวสทธนเทศแสดงดวยความบรสทธในการเหนดวยปญญาวา มรรคควรปฏบตสบตอขนไป

ปรจเฉทเปนคารบ ๒๒ ชอญาณทสสนนเทศ แสดงดวยความบรสทธในการเหนอรยสจและนพพาน ดวยปญญาอนรเหนจรงแจงชด

ปรจเฉทเปนคารบ ๒๓ ชอภาวนานสงสนเทศ แสดงดวยอานสงสผลแหงการภาวนาในพระวปสนากมมฏฐาน รวมเปน ๒๓ ปรจเฉทบรบรณ

สมเดจพระสงฆราชาธบด ไดเหนคมภรพระวสทธมรรค มบทอนสมาเสมอกนเปนอนด ไมมวปลาสคลาดเคลอนแตอยางหนงอยางใด ดงนนแลว กบงเกดโสมนสยงนก จงอนญาตใ หพระพทธโฆษาจารยแปลพระปรยตธรรมจากสหฬภาษาขนสมคธภาษา และอนญาตใหเสนาสนะทอยในโลหปราสาทชนเปนปฐม เพอใหพระผเปนเจาทากจปรวรรตพระปรยตไดโดยสะดวกด ในคมภรญาโณทยปกรณกลาววา สมเดจบรมกษตรยผทรงพระนามวาพระเจามหานามขตตยราชผครอบครองในลงกาทวป ไดเสดจมาดวยราชบรพาร ตรสปวารณาถวายภกขาหาร บณฑบาตแกพระผเปนเจา พระพทธโฆษาจารย จนตลอดเสรจการปรวรรตพระปรยตธรรม

แตนน พระพทธโฆษาจารยกตงปณธานวรยะอตสาหะแปลพระปรยตธรรมพทธวจนะ จากสหฬภาษาขนสมคธภาษา พรอมทงบาลและอรรถกถาฎกา และอนฎกา สนไตรมาสกสาเรจการปรวรรต

แตในคมภรญาโณทยปกรณกลาววา สนสมพตสรหนงจงสาเรจ

ฝายสมเดจพระสงฆราชผเปนจอมสงฆ กใหอนโมทนาชนชมกลาวคาถาสรรเสรญคณของพระพทธโฆษาจารยเจาเปนอเนกปรยาย

ครนการปรวรรตพระปรยตธรรมสาเรจแลว พระผเปนเจาพระพทธโฆษาจารย กนมสการลาสมเดจพระสงฆราชาธบด และพระสงฆเถรานเถระลงสสาเภากบดวยพาณช กลบเขามาสชมพทวป นมสการแจงเหตแกพระอปชฌายใหทราบสนทกประการ

เรองนทานประวตแหงพระพทธโฆษาจารย มพสดารในคมภรพทธโฆสปปตต และคมภรญาโณทยปกรณ และในทอนอกตาง ๆ ซงเลอกคดมากลาวในอารมภกถานแตโดยยอ พอประดบสตปญญา และความศรทธาเลอมใสของสาธชนเพยงเทาน

อนง คมภรพระวสทธมรรคน แปลวาเปนพระคมภรแสดงทางของธรรมอนบรสทธ คอพระอมตมหานพพาน ตงแตพระพทธโฆษาจารยไดรจนาตกแตงขน กเปนประโยชนอยางยงแกพระพทธศาสนาทงในการเลาเรยนพระปรยตธรรม และการแสดงพระธรรมเทศนาเปนทปลกศรทธาพทธศาสนกชนทงคฤหสถและบรรพชต ใหตงจตบาเพญรกษาศลบรสทธ และเลาเรยนพระสมถกมมฏฐาน และพระวปสสนากมมฏฐาน แผไพศาลรงเรองไปทงชมพทวปและลงกาทวปหาทสดมไดสบ ๆ มาจากปรตยบนกาลน

คมภรพระวสทธมรรคน พระพทธโฆษาจารยเจาผรจนาตกแตงพระคมภร ไดนาพระคาถาพระพทธฎกาซงมคาวา

“สเล ปตฏาย นโร สปโญ จตต ปญเจ ภาวย อาตาป นปโก ภกข โส อม

- 6 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

วชฏเย ชฏนต” ดงน

อนพระธรรมสงคาหกาจารย ผเปนพระอรหนตผวเศษทงหลายผรวบรวมรอยกรองพระไตรปฎก ตงแตกระทาสงคายนามาในปฐมสงคตกาล ไดยกขนตงไวในชฏาสตรท ๓ ตตยวรรคซงเปนวรรคคารบ ๓ หมวดเทวดาสงยตต ในคมภรสงยตตนกายสคาถวรรคฝายพระสตตนตปฎกมาตงลงเปนหลกสตร ในเบองตนคมภรพระวสทธมรรคขนตนนแลว สงวรรณนาอรรถกถาพระวสทธมรรคตามนยแหงคาถาพระพทธฎกานโดยพสดาร

แตพระผเปนเจาไมไดประพนธปณามคาถา นมสการพระรตนตรยขนใหมไวในตนคมภรเหมอนอยางคมภรอน ๆ พระผเปนเจานาบาลปณามเ ดมวา “นโม ตสส ฯลฯ” ดงนมาตงไวในพระคมภรบาลปณามเดมน สาหรบนมสการพระรตนตรย ใชเรมตนในสถานตาง ๆ ซงเปนธรรมเนยมสบมาในพระพทธศาสนาแตสมยพทธกาลชานาน

ขอน นกปราชญในภายหลงอนมานเหนวาพระพทธโฆษาจารยเจาไมนพนธปณามคาถาขนใหมไวในตนคมภรน เพราะพระผเปนเจาเปนอตธมมคร ผเคารพยงนกตอพระสทธรรมของสมเดจพระผมพระภาค หวงในคาถาพระพทธฎกา ทองคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาวาดวยศลสมาธปญญา เปนอรรถสารบรบรณในพระคาถาบทเดยวเทาน เชดชปรากฏอยในเบองตนพระคมภรไมใหมสานวนคาถาของตนอยเบองตนปกคลมสานวนคาถาพระพทธฎกาไปดงนน

และพระผเปนเจาเหนสมควรยงนก ทจะแสดงคานมสการพระรตนตรยดวยพระบาลปณามเดมวา “นโม ตสส” เปนตน ไวในเบองตนคมภรพระวสทธมรรคน

แตนอกนน พระผเปนเจาไดนพนธคาถาแกไขขอธรรมตาง ๆ เปนอรรถกถา ตามนยแหงพระพทธฎกา ในคมภรพระวสทธมรรคทงสองบนนมอเนกประการ

และในคมภรอน ๆ นน พระผเปนเจาไดนพนธปณามคาถาไวตนคมภรกมเปนอเนกวธาน มคมภรพระปฐมสมนตปาสาทกาอรรถกถาพระวนย ฝายพระวนยปฎก และคมภรพระธรรมปทฏฐกถา ในขททกนกาย ฝายพระสตตนตปฎกเปนตน

เพราะฉะนน ฉบบบาลคมภรพระวสทธมรรคซงสบ ๆ กนมาในประเทศสยามจงมแตบาลปณามเดมวา “นโม ฯลฯ” อยเบองตนพระคมภรโดยมาก ไมพบฉบบทมปณามคาถาในทแหงหนงแหงใดเลยบณฑตควรพจารณาในเหตน

ในบาลปณามเดมวา “นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมา สมพทธสส” นน ประกอบบทแปลตามโบราณจารยวา “โย ภควา” สมเดจพระผมพระภาคพระองคใด “อปปนโน โลเก” บงเกดขนแลวในโลก “นโม” ขาพระองคขอนอบนอมถวายนมสการ “อตถ” ขอจงม “ตสส ภควโต” แตองคพระผทรงพระภาคพระองคนนผบรบรณ ดวยพระบารมธรรม และทรงจาแนกแลว คอพระสทธรรมใหแกเวไนยสตว “อรหโต” พระองคเปนผไกลจากกเลส สมควรจะรบซงเคร องสกการบชาพเศษของเทพามนษยทงปวง “สมมา สมพทธสส” ตรสรดวยพระองคเอง โดยอาการอนชอบ มไดวปรตเนอความดงน

อนง คมภรพระวสทธมรรคบางฉบบ บรพาจารยเตมบาลสงเขปปณามวา “นมตถ รตนตตยสส” ซงแปลวา “นโม อตถ” ขอความนอบนอมนมสการ ของพระองคจงม “รตนตตยสส” แกประชมสามแหงพระรตนะ ดงน

สเล ปตฏาย นโร สปโญ จตต ปญเจ ภาวย อาตาป นปโก ภกข โส อม วชฏเย ชฏนต อตหท วตต

- 7 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในศลนเทศ ในคมภรพระวสทธมรรคปกรณ อนพระพทธโฆษาจารยเจาจารกรจนาไว เพอเปนประโยชนจะยงสาธชนใหมตรณปตปราโมทย

มเนอความในศลนเทศ ปรทเฉทเปนปฐมนนวา “สเล ปตฏาย นโร สปโญ” องคสมเดจพระผทรงพระภาค คอพระบารมธรรมทรงพระมหากรณาตรสเทศนาไววา นรชนใดประกอบดวยปญญาเปนไตรเหต มเพยรยงกเลสใหมปญญาอนแกกลาเหนภยในสงสารวฏ “โส อม วชฏเย ชฏ”นรชนนนอาจจะสางเสยซงชฏ คอตณหา

มคาปจฉาวา “กสมา ปเนต วตต” เหตดงฤๅ องคสมเดจพระผมพระภาค จงตรสพระสทธรรมเทศนาพระคาถาน มคาอาจารยวสชนาวา “ควนต กร สาวตถย วหรนต” ดงไดสดบมาในเพลาราตรหนงถงทตยยาม เทวบตรองคหนงมไดปรากฏโดยนามและโคตร เขาสสานกองคสมเดจพระผทรงพระภาคอนเสดจอยในพระเชตวนาราม มนครสาวตถเปนทโคจรคาม ทลถามอรรถปญหาเพอจะถอนเสยซงวกจฉาความสงสยของตน ดวยคานพนธคาถาวา “อนโตชฎา. พาหชฏา ชฏายชฏตา ปชา” ดงขาพระองคจะขอทลถาม “ภนเต ภควา” ขาแตพระองคผทรงพระภาค ตณหาม ๒ ประการ คอตณหาอนชฏอยในภายใน และตณหาอนชฏอยภายนอก สตวทงหลายทเกดมาในโลกน ยอมมจตอนตณหาชฏามอปมาดงขายแหงนายพราน ครอบงาปกคลมหมหอไว

มอรรถสงวรรณนาพระคาถาทเทพยดาทลถามปญหานนวา คากลาววาชฏานน เปนชอของตณหา มอปมาดงขาย แทจรง ตณหานนไดนามชอวา “ชฏา” เพราะเหตวาตณหานนยอมบงเกดแลวบงเกดเลา โดยประเภททจะประพฤตเปนไปในเบองตาและเบองบน ยดหนวงเอาอารมณมรปารมณเปนอาท ดวยอรรถวาตณหานนรอยกรองไว เกยวประสานไว ดจดงวาแขนงแหงกงไมทงหลายมสมทมพ มไมไผเปนประธาน

อนง ตณหานนชอวาชฏในภายใน และชฏในภายนอก เพราะเหตวาตณหานนบงเกดขนในบรขารของตน และบรขารของบคคลผอนบงเกดขนในอายตนะภายในและอายตนะภายนอก สตวทงหลายในโลกน ยอมมจตสนดานอนตณหาภายในและตณหาภายนอกบงเกดขนเนอง ๆ ดงนแลว กกระทาใหฟนเฟอเหลอทจะสางได

มคาอปมาวา “ยถา นาม เวฬชฏทห เวฬอาทโย” ตนไมในแผนปฐพมตนไมไผเปนอาทเมอวฒนาเจรญขนมาแลวเปนแขนงหนามของตนทเจรญขนมานน พาใหรกเลยวปกคลมหมหอซงลาตนไวมใหสละสลวยได อนนแลมอปมาฉนใด กมอปไมยเหมอนดวยหมสตวทเกดมา ตณหาทเปนผชกนาใหมาเกดเปนกายกยอมกระทาใหฟนเฝอเหลอทจะสางยงจตสนดานใหซาน ไปในรปแลเสยงแลกลนแลรสแลโผฏฐพพะสมผสถกตองดงน “ต ต โคตม ปจฉาม” เพราะเหตการณนน ขาแตพระองคผทรงพระนามวาโคตมะ ขาพระองคจะขอถามวา “โก อม วชฏเย ชฏ” บคคลดงฤๅจะสามารถอาจเพอจะสางเสยไดซงชฏ คอตณหาอนหมหอครอบงาเกยวประสานจตสนดานแหงสตวไว ใหประพฤตเปนไปดงน

เมอเทพยดาทลถามอรรถปญหาดงน “สพพธมเมส อปปฏหตณาณจาโร” องคสมเดจพระผทรงพระภาคพระผมพระญาณหาสงจะกาจดมได พระญาณของพระองคนน ยอมสญจรจารกไปในไทยธรรมทงปวง มธรรมอนเปนไปในอดตกาลเปนอาท “เทวาน อตเทโว” พระพทธองคเปนวสทธเทวดาอนเลศลวงเสยซงเทพยดาทงปวงและเปนวสทธสกกะเทวราชอนลวงเสยซงสกกะเทวราชในโลกธาตทงปวง “พรหมาน อตพรหมา” เปนวสทธมหาพรหมอนลวงเสยซงพรหมทงปวง พระองคแกลวกลาในจตเวสารชญาณทงส แลทรงซงพลญาณมประการสบ แลมพระญาณหาสงจะกนมได มาพรอมดวยพระจกข กลาวคอปญญาสามารถอาจเหนประจกษดวยอาการทงปวง เมอพระองคจะตรสวสชนาอรรถปญหานจงกลาวพระคาถาวา “สเล ปตฏาย นโร สปญ” เปนอาทโดยนยทกลาวมาแลวในหนหลง “อมสสาทาน คาถาย” ในกาลบดนขาพระองคผมนามชอวา พทธโฆษาจารยจะยงอรรถแหงพระคาถาทองคสมเดจพระบรมศาสดาผทรงแสวงหาศลขนธาทคณ ตรสวสชนาจาแนกศล แลสมาธปญญา เปนอาท อนมไดวปรตใหพสดาร จกกลาวพระคมภรชอวาพระวสทธมรรค มคา

- 8 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ตดสนหมดจดดไมมเศษ เพราะเหตวาพระคมภรพระวสทธมรรคนมไดเจอดวยลทธอนมในนกายอน ๆซงอาศยในเทศนาแหงพระมหาเถระทงหลายอนอยในมหาวหาร

คมภรพระวสทธมรรคน สามารถอาจจะกระทาปราโมทยกลาวคอตรณปตอนออน ใหบงเกดมแกพระภกษทงหลายอนไดบรรพชาในพระพทธศาสนา อนสตวโลกทงหลายไดดวยยาก พระผเปนเจายงมไดรจกหนทางพระนพพานวา หนทางน เปนหนทางตรง เปนหนทางมไดผด เปนหนทางอนเกษม สงเคราะหเขาในศลขนธคอกองแหงศล สมาธขนธ กองแหงสมาธ ปญญาขนธ กองแหงปญญา เมอยงไมรจกหนทาง ถงวาจะปรารถนาพระนพพานกด จะพยายามกระทาเพยรกด กมไดสาเรจแกพระนพพาน

“สาธโว” ดกรสาธสปบรษทงหลาย ทานทงปวงปรารถนาวสทธกลาวคอพระนพพานจงเงยโสตสดบพระคมภรพระวสทธมรรคแตสานกแหงเรา ผจะกลาวอรรถสงวรรณนา

พระพทธโฆษาจารยเจานพนธพระบาล แปลเปนภาษาสยามไดเนอความดงน จงดาเนนอรรถสงวรรณนาในบทคอวสทธนนวา “สพพมลวรหต อจจนตปรสทธ” พระนพพานเวนจากมลทนทงปวงบรสทธโดยแทบณฑตพงรดงน หนทางพระนพพานนน ชอวาวสทธ อบายทจะตรสรนนชอวามรรค

ขาพระพทธเจา จกกลาวซงพระคมภรชอวาวสทธมรรคนนมอรรถคอแปลวา ขาพระองคจะกลาวซงอบายทจะตรสรพระนพพาน “โส ปรนาย วสทธมคโค” อนงพระวสทธมรรคคออบายทจะกระทาพระนพพานนนใหแจง ในพระสตรบางแหง องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาแสดงวปสสนาลวน มไดเจอดวยสมถะ

“ยถาห ภควา” พระผทรงพระภาค ตรสเทศนาไวเปนดงฤๅ พระผมพระภาคตรสเทศนาไวดวยพระบาทพระคาถาวา “สพเพ สงขารา นจจาต, ยทา ปญาย ปสสต” ดกรภกษทงหลาย ในกาลใดภกษในพระพทธศาสนาน พจารณาเหนดวยปญญาวา ธรรมอนยตในภม ๓ คอ กามาวจรภม รปาวจรภม อรปาวจรภม ทง ๓ นเปนอนจจงมไดเทยง ในกาลนนคอกาลอนมในภายหลง ตงแตบงเกดขนแหงญาณทงหลาย มอทยพพยญาณ คอปญญาอนพจารณาเหนซงความดบเปนอาท พระภกษนนกจะเหนอยหนายในกองทกข คอปญจกขนธ อนเวยนตายเวยนเกดอยในภพทง ๓ น กามาวจรภพเปนอาท “เอส มคโค วสทธยา” ดกรภกษทงหลายธรรมกลาวคอนพพานญาณปญญาทเหนอยหนายในกองทกข กลาวคอปญจกขนธน ชอวาเปนอบายทจะใหตรสรพระนพพาน

“กตถจ ฌานปญาวเสน” อนงวสทธมรรค คออบายทจะใหตรสรพระปรนพพานนน ในพระสตรบางแหง องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไวดวยสามารถแหงฌานแลปญญา

“ยถาห ภควา” พระผทรงพระภาคตรสเทศนาไวเปนดงฤๅ สมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไววา “นตถ ฌาน อปญสส, นตถ ปญา อฌายโน” ดกรภกษท งหลาย ฌานไมมแ กภกษอนหาปญญามได ปญญาไมมแกภกษอนหาฌานมได ฌานแลปญญาทง ๒ นมแกภกษรปใดภกษรปนนกจะตงอยในทใกลพระนพพานโดยแท

อนงพระวสทธมรรคน ในพระสตรบางแหง องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาดวยสมมากมมนตะเปนอาท

“ยถาห ภควา” พระผมพระภาคตรสเทศนาไวเปนดงฤๅ พระผทรงพระภาคตรสเทศนาไววา “กมม วชชา จ ธมโม จ สล ชวตมตตม” ดกรภกษทงหลาย สตวทงปวงยอมจะบรสทธดวยกรรม คอมรรคเจตนา ๑ ดวยวชชาคอสมมาทฏฐ ๑ ดวยศลคอสมมาวาจา สมมากมมนตะ ๑ ดวยอดมชวตคอสมมาอาชวะ ๑ ดวยธมมะ คอสมมาสงกปปะ สมมาวายามะ สมมาสต สมมาสมาธ ๑ ดงน

- 9 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

บางแหงวาดวยธรรม ๔ ประการ คอ สมมากมมนตะ ๑ สมมาทฏฐ ๑ สมมาวาจา ๑สมมาอาชวะ ๑

“น โคตเตน ธเนน วา” สตวทงหลายจะบรสทธดวยโคตรแลบรสทธดวยทรพยกหาไม

“กตถจ สลาทวเสน” อนงพระวสทธมรรคน ในพระสตรบางแ หงองคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาแสดงดวยศลเปนอาท

“ยถาห ภควา” องคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไวเปนดงฤๅ องคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไววา “สพพทา สลสมปนโน ปญวา สสมาหโต” พระภกษในพระศาสนาน ถงพรอมดวยจตปารสทธศลมาแลวเนอง ๆ ดวยปญญาอนเปนโลกยะแลปญญาอนเปนโลกตตระ มจตอนตงมนดวยสมาธอนประกอบดวยประการเสมอ ดวยปญญาอนเปนโลกยะแลเปนโลกตตระ กระทาความเพยรเพอวาจะสละอกศลธรรม จะยงกศลธรรมใหบงเกดในตน มไดเออเฟออาลยในกายแลชวต “โอฆ ตรต ทตตร” พระภกษนนสามารถอาจจะเขาโอฆะทง ๔ มกามโอฆะเปนประธานอนสามญสตวทงปวงมอาจจะขามได

“กตถจ สตปฏานาทวเสน” พระวสทธมรรคน ในพระสตรบางแหง องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสพระสทธรรมเทศนาดวยโพธปกขยธรรม มพระสตปฏฐานทง ๔ เปนอาท

“ยถาห ภควา” พระผทรงพระภาคตรสเทศนาไว เปนดงฤๅ พระผทรงพระภาคตรสเทศนาไววา “เอกายโน ภกขเว อย มคโค” ดกรภกษทงหลาย มรรคมรรคาน เปนหนทางอนบคคลผเดยวพงสญจรยอมประพฤตเปนไปเพอจะยงสตวทงหลายใหบรสทธ แลจะยงสตวทงหลายใหลวงเสยซงทกขแลโทมนส ใหตรสรพระนพพานกระทาพระปรนพพานใหแจง หนทางซงบคคลผเดยวพงสญจรนนคอ พระสตปฏฐานทง ๔ แลพระสมมปปธาน ๔ เปนอาท

อนง ในปญหาพยากรณทองคสมเดจพระบรมศาสดาทรงพยากรณกลาวแก แกเทพยดาอนลงมาทลถามปญหาน พระพทธองคทรงแสดงศลเปนอาท

อรรถสงวรรณนาโดยสงเขป ในคาถาเทพยดาถามปญหา กยตการแตเพยงเทาน

ในกาลน พระพทธโฆษาจารยเจาจะสงวรรณนาอรรถพระคาถาทองคสมเดจพระบรมศาสดาตรสวสชนา จงดาเนนเนอความวา “สเล ปตฏาย นโร สปโญ” สตวโลกทมปญญา อนมาพรอมดวยปฏสนธ อนเปนไตรเหต อนบงเกดแกกศลธรรม ปฏบตบาเพญศลกระทาใหศลของตนบรบรณมใหดางพรอย จงไดชอวาตงอยในศล

เมอตงอยในศลแลว กอตสาหะกระทาความเพยร ทจะยงกเลสทงหลายใหรอนจาเดมแตตน แลใหรอนไปโดยภาคทงปวง

อนงสตวผนนมปญญาอนแกกลาชอวา เนปกปญญา ในบทคอเนปกปญญาน คอองคสมเดจพระศาสดาตรสเทศนา ประสงคเอาปญญา อนประกอบดวยวธจะรกษาพระกรรมฐาน แทจรงในปญหาพยากรณนพระพทธองคประสงคเอาปญญา ๓ ประการ

ปญญาทหนงนน ประสงคเอาปญญาทมาพรอมดวยปฏสนทธอนเปนไตรเหต

ปญญาทสองนน ประสงคเอาวปสสนาปญญา อนพจารณาเหนพระไตรลกษณ

ปญญาทสามนน ประสงคเอาปรหารกปญญา อนกาหนดกจทงปวงมกจทจะเลาเรยนพระกรรมฐานทงสอง คอพระสมถกรรมฐานและพระวปสสนากรรมฐาน

- 10 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

สตวนนไดนามชอวา ภกษ เพราะเหตวาเหนภยในสงสารวฏประกอบดวยโยนโสมนสการเจรญพระสมาธ คอเลาเรยนกสณบรกรรม แลเจรญวปสสนาใหเหนวา ปญจวธขนธทง ๕ เปนอนจจงเปนทกขงเปนอนตตา “โส อม วชฏเย ชฏ” สตวทไดนามชอวาภกษนนยอมประกอบดวยธรรม ๖ ประการ คอ ศล ๑ สมาธ ๑ ปญญาทง ๓ มสหชาตปญญาอนเปนไตรเหตเปนอาท แลความเพยรยงกเลสใหรอน ๑ เปน ๖ ประกอบดวยกนดงน พงถางชฏคอตณหาน

มคาอปมาวา บรษอนประกอบดวยกาลง ยนอยเหนอพนปฐพยกขนซงศาสตราอนตนลบอานไวเปนอนด พงถางเสยซงพมไมไผอนใหญอนชฏไปดวยหนามหนา “เสยยถาป นาม” ชอวามอปมาฉนใด กมอปไมยเหมอนหนงสตวคอภกษในพระพทธศาสนายนอยเหนอปฐพ กลาวคอศลยกขนซงศาสตรา กลาวคอวปสสนาอนตนลบอานแลวเปนอนด เหนอศลากลาวคอความเพยรพงดดเสยแหงตน

อนงพระภกษจะถางเสยไดซงชฏคอตณหา กถางเสยไดในขณะแหงตนไดพระอรหตตมรรค ในขณะทไดสาเรจแกพระอรหตตผลแลว พระภกษนนกไดชอถางชฏคอตณหาสาเรจแลว เปนอคคทกขไณยบคคล ควรจะพงรบทานอนเลศแหงสตวอนอยในมนษยโลก กบดวยสตวอนอยในเทวโลกเหตการณดงนน องคสมเดจพระผทรงพระภาค จงโปรดประทานพระสทธรรมเทศนาแกเทพยดานนดวยบาทพระคาถามคากลาววา “สเล ปตฏาย นโร สปโญ” เปนอาท เอว กมดวยประการฉะน

“ตตราย ยาย ปญาย สปญโญต วตโต ตตรายสส กรณย นตถ ปรมกมมานภาเวเนว หสส สา สทธา”

“อาตาป นปโกต เอตถ วตตวรยวเสน ปน เตน สาตจจ การนา ปญาวเสน จ สมปชานการน หตวา สเล ปตฏาย จตตปญาวเสน วตตา สมถวปสสนา ภาเวตพพาต”

“อม ตตร ภควา สลสมาธปญามเขน วสทธมคค ทสเสต”

พระสทธรรมเทศนาสบลาดบวาระพระบาลมา มเนอความวาองคสมเดจพระศาสดา ตรสเทศนาในพระคาถาวา “สปโญ” พระโยคาวจร ภกษประกอบดวยปญญาอนใด กจทพระโยคาวจรภกษจะพงกระทาในปญญานนบมไดม เหตดงฤๅ เหตวา ปญญานนยอมสาเรจแ กพระโยคาวจรภกษน ดวยอานภาพแหงกศลกรรม ทพระโยคาวจรภกษสนนจจยาการกอสรางมาแลวแตปรมภพปางกอน

ในบทคอ “อาตาป นปโก” องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาดวยสามารถ ศล สมาธ ปญญา หวงจะใหพระโยคาวจรเจามความอตสาหะกระทาเนอง ๆ กระทาใหมากดวยวรยะพยายาม แลกระทาตนใหรรอบคอบดวยปญญา แลวพงเจรญสมถะแลวปสสนา

ในพระคาถาน องคพระผมพระภาค ตรสเทศนาชอวาพระวสทธมรรค คอหนทางพระปรนพพาน ดวยศล สมาธ แลปญญาเปนประธาน

“เอตตา ห ตสโส สกขา” แทจรง สกขาทง ๓ คออธศล สกขา อธจตตสกขา อตปญญาสกขา องคสมเดจพระผทรงพระภาคทรงแสดงดวยเทศนามประมาณเทาน

อนง “ตวธกลยาณสาสน” คาสงสอนทจะใหปฏบต แลคาสงสอนทจะใหตรสรธรรมวเศษ มคณอนบณฑตพงนบ ๓ ประการ คอมคณอนบณฑตนบในตน แลทามกลางแลทสด แลอปนสยแหงไตรวชชา แลการทจะเวนจากลามกทง ๒ คอกามสขลลกานโยคกระทาความเพยรใหตดอยในกามสขอตตกลมถานโยคกระทาความเพยรใหตนไดความลาบาก

แลการทพงเสพซงมชฌมปฏบตอนเปนทามกลาง องคสมเดจพระบรมศาสดา กทรงแสดง

- 11 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ดวยเทศนามประมาณเทาน

อนง “อปายาทสมตกกมนปาโย” อบายทจะลวงเสยซงเตภมกวฏมบงเกดในจตราบายเปนอาท แลสละกเลสดวยอาการทง ๓ มวขมภนปหานเปนประธาน

แลธรรมอนเปนขาศกแกวตก แลวจารเปนอาท แลการทจะชาระเสยซงสงกเลสทง ๓ แลจะประพฤตปฏบตใหเปนอปนสยแกมรรค แลผลมพระโสดาปตตมรรคเปนตน องคสมเดจพระบรมศาสดากทรงแสดงดวยเทศนามประมาณเทาน

มคาปจฉาถามวา ธรรมทงหลายมสกขาทง ๓ เปนอาทนน องคสมเดจพระบรมศาสดาทรงแสดงดวยเทศนามประมาณเทาน คอทรงแสดงดวยพระคาถา มคากลาววา “สเล ปตฏาย นโร สป โญ” เปนอาทฉะน ดวยประการดงฤๅ

มคาวสชนาวา องคพระบรมศาสดาตรสเทศนาพระวสทธมรรคหนทางพระนพพานดวยศลนน คอพระองคทรงแสดงดวยอธศลสกขา

พระบรมศาสดา ตรสเทศนาพระวสทธมรรคหนทางพระนพพานดวยสมาธนน คอพระพทธองคทรงแสดงดวยอธจตตสกขา

พระบรมศาสดาตรสเทศนาพระวสทธมรรค หนทางพระ นพพานดวยปญญานน คอพระพทธองคทรงแสดงดวยอธปญญาสกขา

แทจรง “สาสนสส อาทกลยาณตา” ศาสโนวาทคาสงสอนแหงพระบรมศาสดา ไพเราะในเบองตนนน องคพระผทรงพระภาคทรงแสดงศล ศลนนชอวาเปนเบองตนพระศาสนา เพราะเหตวาพระผทรงพระภาคตรสเทศนาเปฯปจฉาวา “โก จาท กสลาน ธมมาน” ดกรภกษทงหลาย ธรรมดงฤๅ เปนเบองตนแหงธรรมทงหลายอนเปนกศล

แลทรงวสชนาวา “สลจ วสทธ” ดกรภกษทงหลาย ศลทบคคลรกษาไวใหบรสทธนนนนแล เปนเบองตนแหงกศลธรมคาสงสอนแหงเรา

อนงศลนนชอวาเปนเบองตนพระศาสนา เพราะเหตวาพระผทรงพระภาค ตรสเทศนาไวโดยนยเปนอาทวา

“สพพปาปสส อกรณ” ภกษในศาสนาน อยาพงกระทากรรมอนลามกดวยตน แลอยาพงยงบคคลอนใหกระทากรรมอนลามกดวยวาจา

แทจรงศลนนชอวากลยาณะ แปลวามคณอนปราชญพงนบเพราะเหตวา ศลนนจะนามาซงคณ มคณคอมไดเดอดรอนกนแหนงเปนอาท

“สมาธนา มชเฌ กลยาณตา” อนงพระศาสนาคอคาสงสอนของพระบรมศาสดามคณอนนกปราชญพงนบในทามกลางนน องคพระผทรงพระภาค ทรงแสดงดวยสมาธ

แทจรงสมาธนน เปนคาสงสอนแหงองคพระบรมศาสดาอนเปนทามกลาง เพราะเหตวาพระพทธองคตรสเทศนาไว โดยนยเปนอาทวา ดกรภกษทงหลาย พระภกษในพระศาสนาน พงยงกศลธรรมใหสาเรจ

แทจรงสมาธนน ชอวามคณอนนกปราชญพงนบ เพราะเหตวาสมาธนนจะนามาซงคณมอทธฤทธเปนอาท

- 12 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง “ปรโยสานกลยาณตา” พระศาสนาคาสงสอนของพระบรมศาสดา มคณอนนกปราชญพงนบในทสดนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาดวยปญญา

แทจรงปญญานน ชอวาเปนทสดพระพทธศาสนา เพราะเหตวา พระผทรงพระภาคตรสเทศนาไววา “สจตตปรโยทปน” ดกรภกษทงหลาย พระภกษในศาสนาน พงยงจตใหผองใสชาระใจใหบรสทธตดเสยซงกเลสโดยอาการทงปวงดวยปญญา

“เอต พทธานสาสน” พระภกษในศาสนา ปฏบตดงนชอวาตงอยในโอวาท รกษาพระศาสนาคาสงสอนแหงองคสมเดจพระสรรเพชญพทธเจา ปญญานเปนทสดแหงพระศาสนา

แทจรงปญญานน ชอวามคณอนปราชญจะพงนบ เพราะเหตวาจะนามาซงตาทคณมใหหวนไหว ในอฏฐารมณคอลาภแลอนฏฐารมณคอ หาลาภไมไดเปนอาท เพราะเหตนน องคสมเด๗พระผทรงพระภาค จงโปรดประทานพระสทธรรมเทศนาไววา

“เสโล ยถา เอกฆโน, วาเตน น สมรต” ดกรภกษทงหลาย ภเขาอนแลวดวยศลาแทงเดยว ยอมมไดหวนไหวดวยกาลง “ยถา” อนนมอปมาฉนใด กมอปไมยเหมอนพระอรยเจา อนดาเนนดวยญาณคต กลาวคอปญญาอนเปนปรโยสานทสดพระพทธศาสนา ยอมมจตมไดหวนไหวในโลก ๘ประการ มนนทาแลสรรเสรญเปนอาท

“ตถา สเลน เตว ชชตาย” อนงธรรมเปนอปนสย ทจะใหพระภกษไดสาเรจแกไตรวชชา มทพพจกษญาณเปนประธานองคพระบรมศาสดากตรสเทศนาแสดงดวยศล

แทจรง พระโยคาวจรภกษจะบรรลถงวชชาทง ๓ กอาศยทรกษาศลของตนไวใหบรบรณ

“ น ตโต ปร” พระภกษนนกไมอาจสามารถจะบรรลถงธรรมอนอนยงกวานน คอพระอภญญาทง ๖ ประการ

ธรรมอนเปนอปนสยทจะใหพระโยคาวจรภกษ บรรลถงฉฬภญญาทง ๖ นน องคพระบรมศาสดาตรสเทศนาดวยพระสมาธ

แทจรงพระโยคาวจรภกษในพระศาสนา จะบรรลถงอภญญาทง ๖ กอาศยแกสมาธมบรบรณอยในสนดานแหงตน

“น ตโต ปร” พระภกษนนกอาจจะบรรลถงธรรมอนอน อนยงกวานน คอพระปฏสมภทาญาณ

“ปญาย ปฏสมภทาย เภทสสส” ธรรมอนเปนอปนสยทจะใหพระโยคาวจรภกษแตกฉานในปฏสมภทานน องคสมเดจพระมหากรณาตรสแสดงดวยปญญา

แทจรง พระภกษจะบรรลถงพระปฏสมภทาญาณทง ๔ กอาศยแกปญญาบรบรณอยในจตสนดาน มไดบรรลถงดวยเหตอนอน

อนง “สเล กามสขลลกานโยคสงขาตสส” การทจะละเสยเวนเสยซงธรรมอนลามก กลาวคอประกอบเนอง ๆ ดวยสามารถยนดในกามสข องคพระบรมศาสดาตรสเทศนาดวยศล

การทเวนเสยซงธรรมอนลามก กลาวคอประกอบเนอง ๆ ทจะยงตนใหไดความลาบากนน องคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาแสดงดวยสมาธ

- 13 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

การทจะเวนสองเสพมชฌมปฏบ ต เปนสวนอนมในทามกลางองคสมเดจพระบรมศาสดา ตรสเทศนาแสดงดวยปญญา

“สเลน อปายสมตกกมนปาโย” อนงอบายทจะลวงเสยซงจตราบายทง ๔ มนรกเปนอาท องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาแสดงดวยศล กรยาทลวงเสยซงกามธาต คอมไดบงเกดในกามาวจรภพ องคพระบรมศาสดาตรสเทศนาแสดงดวยสมาธ

“สพพภวสมตกกมนปาโย” อบายทลวงเสยซงภพทงปวง องคสมเดจพระบรมศาสดาแสดงดวยปญญา

อนงกรยาทจะละกเลสดวยสามารถตทงคปหาน คอการทจะละเสยซงองคแหงอกศลนน ๆ ดวยองคแหงกศลนน ๆ คอบญกรยาวตถเหมอนหนงกาจดซงมด ดวยแสงแหงประทป องคสมเดจพระบมศาสดาตรสเทศนาดวยศล

กรยาจะสละละกเลสดวยวกขมภนปหาน ขมขธรรมทงปวงมนวรณธรรมเปนอาท องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาแสดงดวยสมาธ

กรยาทจะสละละกเลส ดวยสามารถสมจเฉทปหาน ละกเลสแลวกเลสไมกลบมา องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาแสดงดวยปญญาอนเกดกบดวยพระอรยมรรค

“ตถา สเลน กเลสาน” อนงธรรมอนเปนขาศกแกการทจะลวงเสยซงกเลส องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาแสดงดวยศล

ธรรมอนเปนขาศกแกกลา ทจะลวงเสยซงกเลส องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาแสดงดวยสมาธ

“อนสยปฏปกโข” ธรรมอนเปนปฏปกษแกอนสยมตณหานสยเปนอาท องคพระผทรงพระภาคตรสแสดงดวยปญญา

อนงกรยาทจะชาระเสยซงธรรมอนเศราหมองคอทจรต องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสแสดงเทศนาดวยศล

การทจะสละละสงกเลสคอทฏฐ ๖๒ ประการ องคสมเดจพระบรมศาสดาจารยตรสเทศนาแสดงดวยปญญา

“สเลน โสตาปนนสกทาคามภาวสส” อนงเหตทจะใหไดเปนพระโสดาบนบคคล และเปนพระสกทาคามบคคลนน องคสมเดจพระผมพระภาคตรสเทศนาแสดงดวยศล

เหตทจะใหไดเปนพระอนาคามอรยบคคลนน องคสมเดจพระผมพระภาคตรสเทศนาแสดงดวยสมาธ

เหตทจะใหพระอรหตตเปนองคพระอรหนตนน องคสมเดจพระผทรงสวสดภาคตรสเทศนาแสดงดวยปญญา

“เอว เอตตาวตา ตสโส สกขา” พระคณทละสาม ๆ ถงเกาครง คอสกขาทง ๓ คออธศลสกขา ๑ อธจตตสกขา ๑ อธปญญาสกขา ๑ เปนสกขาทง ๓ ประการนบเปน ๑

“ตวธกลยาณสาสน” คอคาสงสอนของพระบรมศาสดา มไพเราะ ๓ ประการดงกลาวแลว

- 14 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

๑

คอ ธรรมอนเปนอปนสยแกพระคณทง ๓ มไตรวชชาคณเปนอาท ๑

กรยาทจะเวนจากธรรมทง ๒ แลเสพมชฌมปฏบต ๑ เขากนเปน ๓ ประการ ๑

คออบายทลวงจตรา บายภมเปนอาท ๑ สละกเลสดวยอาการ ๓ ประการ ๑

คอธรรมอนเปนขาศกทจะลวงกเลสเปนอาท ๑ จะชาระสงกเลสทง ๓ ประการ ๑ เหตทจะใหไดเปนพระโสดาบนเปนอาท ๑

นบพระคณทละ ๓ ๆ ถง ๕ ครงน แลประมาณ ๓ แหงพระคณอนอน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาแสดงดวยศลแลสมาธแลปญญา มประมาณเทาน

อนงพระวสทธมรรคน องคสมเดจพระผมพระภาคตรสเทศนาแสดงศล แลสมาธ แลปญญาเปนประธาน อนสงเคราะหเอาพระคณเปนอนมากดงน ไดชอวาพระพทธองคทรงแสดงโดยยอยงนกไมสามารถอาจใหเปนอปการแกกลบตรทงหลาย อนเปนวปจจตญบคคลแลไนยบคคล อนชอบในพระธรรมเทศนามไดยอยงนกแล มไดพสดารยงนก

ในการนขาพระองคผมนามชอวา พทธโฆษาจารยจะปรารภศลประกอบคาปจฉาถามอรรถปญหา เพอจะแสดงคมภรวสทธมรรคนใหพสดารโดยนยจะแสดงดงน

ในปญหาปจฉกนยนน มวาระพระบาลรจนาไวถามวา “ก สล” วตถสงดงฤๅ เรยกวา ศล คาเรยกวา ศลนนดวยอรรถดงฤๅ

ธรรมดงฤๅเปนลกษณะเปนกจเปนผล เปนอาสนนเหตแหงศลนน

ศลมธรรมดงฤๅเปนอานสงส ศลมกประการ

ธรรมดงฤๅเปนธรรมอนเศราหมองของศลนน มธรรมดงฤๅเปนธรรมบรสทธของศล

เมอพระพทธโฆษาจารย กลาวปญหาปจฉกนยดงนแลว จงกลาวคาวสชนาในปญหานน โดยพระวาระพระบาลตงบทปจฉาขนไวทละบท ๆ แลวกกลาวคาวสชนาไปทละขอ ๆ ในปจฉาถามวาสงดงฤๅชอวาศลนน

มคาวสชนาวา ธรรมทงหลายมเจตนาเปนอาทของบคคล ทละเวนจากบาปธรรมมปาณาตบาตเปนตน และยงวตตปฏบต มอปชฌายวตรเปนประธานใหบรบรณ

มคากลาวรบวาจรง วสชนาอยางน พระธรรมเสนาบดสารบตรกลาวไวคมภรพระปฏสมภทามรรควา “ก สลนต” ในบทปจฉาสถามวา วตถสงดงฤาชอวาศลนน

อาจารยวสชนาวา เจตนาชอวาศล เจตสกชอวาศล สงขารชอวาศล มไดกระทาใหลวงสกขาบท ชอวาศล

อรรถาธบายวา เจตนาของบคคลทเวนจากบาปธรรม มปาณาตบาตเปนตน และปฏบตยงอปชฌายวตรเปนประธานใหบรบรณดงน ชอวาเจตนาศล

วรตแหงบคคลอนเวนจากบาปธรรม มปาณาตบาตเปนอาท ชอวาเจตสกศล

- 15 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

นยหนงกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ ของบคคลทจะละเสยซงบาปธรรมมปาณาตบาตเปนอาท ชอวาเจตนาศล

ธรรม ๓ ประการ คออนภชฌาไมโลภ คออพยาบาทไมพยาบาทคอสมมาทฏฐ ทองคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไวโดยนบเปฯอาทวา “อภชฌ ปหาย” พระภกษในพระพทธศาสนาละอภชฌาเสยแลว มจตปราศจากอภชฌา อยเปนสขในอรยาบถทง ๔ ธรรม ๓ ประการนชอวา เจตสกศล เอวงกมดวยประการดงน

“สวโร สลนต เอตถ ปจวเธน สวโร เวทตพโพ ปาฏโมกข สวโร สตสวโรญาณสวโร ขนตสวโร วรยสวโรต ตต ถ อมนา ปาฏโมกขสวเรน อเปโต โหต สมเปโตต อยปาฏโมกขสวโรต รกขต จกขนทรเย สวร อาปชชตต อย สต สวโร ยาน โสตาน โสกสม อชตาต ภควา สต เตส นวารณ โสตาน สวรพรม ปญาเยเตป ถยเรต อย ญาณสวโร”

แปลเนอความวา วนจฉ ยในบทคอ “สวโร สล” สงวรชอวาศลน พระพทธโฆษาจารยเจานพนธพระบาลวา “ปจวเธน สวโร เวทตพโพ” นกปราชญพงร สงวรม ๔ ประการ คอ ปาฏโมกขสงวร ๑ สตสงวร ๑ ญาณสงวร ๑ ขนตสงวร ๑ วรยสงวร ๑ เปนสงวร ๕ ประการดวยกนดงน

สงวรทองคสมเดจพระบรมศาสดา ตรสเทศนาโดยนยเปนอาทวา “อมนา ปาฏโมกขสวเรน” พระภกษในพระศาสนาน ประกอบแลวแลประกอบแลวดวยด ดวยพระปาฏโมกขสงวรชอวาปาฏโมกขสงวรเปนปฐมท ๑

สงวรท ๒ นน องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาไวโดยนยเปนอาท วา “รกขต จกขนทรย” ภกษในพระศาสนายอมรกษาซงจกขนทรย ถงซงสงวรในจกขนทรย สงวรดงนชอวา สตสงวรเปนคารบ ๒

ญาณสงวรเปนคารบ ๓ นน พระผทรงพระภาคตรสเทศนาโดยนยเปนอาทวา อชต ดกรภกษชอวาอชต “ยาน โสตาน” กระแสแหงตณหา แลกระแสแหงทฏฐ แลกระแสแหงอวชชา แลกระแสแหงกเลสอนเหลอลงจากทจรตอนใด แลมกรยาทจะหามเสยไดซงกระแสแหงธรรมทงปวง กอาศยสตอนประกอบดวยเอกปปาทาทประการ เสมอดวยสมถะแลวปสสนาญาณ พระตถาคตกลาวซงสงวรคอกรยาทพระโยคาวจรภกษจะหามเสย ซงกระแสแหงธรรมทงปวงนนดวยอรยมรรคญาณ สงวรดงน ชอวาญาณสงวรเปนคารบ ๓

ใชแตเทานน กรยาอาการทพระภกษจะเสพปจจยนน กถงซงประชมลงในญาณสงวรน

ขนตสงวรเปนคารบ ๔ นน กมาแลวแตพระบาลมนยเปนอาทวา “โย ปนาย ขโม โหต”พระภกษในพระศาสนายอมจะอดกลนซงเยนรอน สงวรนชอวาขนตสงวรเปนคารบ ๔

วรยสงวรเปนคารบ ๕ กมาแลวแตวาระพระบาลมนยเปนอาทวา “โยจาย อปปนน กามวตกก” พระภกษในพระศาสนาน มไดยงกามวตกอนบงเกดขนในอารมณนน ๆ ในแรมอยในจตแ หงตน สงวรนชอวาวรยสงวรเปนคารบ ๕

อาชวปารสทธศลนนเลา กถงซงประชมลงในสงวรศลน

สงวรม ๕ ประการกด วรตคอเจตนาทจะเวนจากสมปตตวตถของกลบ ตรทงหลาย ทมความขลาดแตบาปกด ธรรมทงปวงกด สงวร ๕ ประการเปนอาทน บณฑตพงรเรยกวาสงวรศล

ในบทคอ “อวตกกโม สล” นนมอรรถสงวรรณนาวา การทมไดลวงซงศลทตนสมาทาน อนยตในกายแลยตในวาจา ชอวาอวตกกมศล

- 16 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

วสชนาปญหาในบทปจฉาถามวา วตถสงดงฤๅ ชอวาศลกยตเพยงน

แตนจะไดวนจฉยในบทปจฉาอนเศษสบตอไปวา “เกนตเถน สล” วตถทเรยกวาศลนน ดวยอรรถดงฤๅ

อาจารยวสชนาวา อรรถทเรยกวาศลนนดวยอรรถวา สลนะ สงทตงไวเปนอนด มตงไวซงกายสจรตเปนอาท เรยกวา สจนะ เปนอรรถแหงศล

มอรรถาธบายวา บคคลทยงกศลธรรมกายกรรมเปนตน มใหเรยรายดวยสามารถประมวลไวเปนอนดนน ชอวาสลนะ

“อธาณ วา” อนงการทบคคลทรงไว ชอวาสลนะ มอรรถาธบายวา สภาวะทบคคลทรงไวสามารถอาจยงกลศลธรรมทงหลายใหตงอยในตนชอวาสลนะ เปนอรรถแหงศล

แทจรงอาจารยทงหลายทรลกษณะแหงศพท ยอมอนญาตอรรถทง ๒ ทกลาวมาแลว ใหเปนอรรถในบทคอ สล

อนงอาจารยทงหลายอน ยอมสงวรรณนาอรรถในบท สล นโดยนยเปนอาทวา “สรตโถ สตตโถ สตลตโถ สววตโถ” ศลนนมอรรถคอแปลวาอดม ศลนนมอรรถคอแปลวาเปนทตง แปลวาระงบเสยซงกระวนกระวาย แลมอรรถคอแปลวา อนปราชญพงเสพ

ในกาลบดน จะวนจฉยในปญหากรรม ทพระพทธโฆษาจารยเจาตงปจฉาถามวา สงดงฤๅ เปนลกษณะ เปนกจ เปนผล เปนอาสนนเหตแหงศล

วสชนา “สลน ลกขณนตสมภนนสสาป อเนกธา” กรยาท ตงไว แลสภาวะททรงไว ชอวาเปนลกษณะแหงศล อนมประเภทตาง ๆ โดยประการเปนอนมาก เหมอนดวยจกษวญญาณจะพงเหนเปนลกษณะทกาหนดของรปายตนะ อนมประเภทตาง ๆ โดยประการเปนอนมาก

มคาอปมาวา กรยาทจะเปนไปกบดวยจกษวญญาณ จะพงเหนกเปนลกษณะทกาหนดของรปายตนะ อนมประเภทตาง ๆ โดยประการเปนอนมาก คอรปมวรรณอนเขยวบาง คอรปมวรรณอนเหลองบาง เปนอาทดงน เพราะเหตวาไมลวงเสยซงสภาวะ ทจะเปนไปกบดวยการทจกษวญญาณ จะพงเหน เปนลกษณะทกาหนดของรปายตนะมสเขยวเปนอา ท “ยถา” อนนแลมอปมาฉนใด กมอปไมยเหมอนดวยกรยาทแสดงสภาวะแหงศลมประเภทตาง ๆ มเจตนาศลเปนประธาน

อรรถคอสลนะอนใด ทเราจะกลาววาเปนททรงไวซงกศลธรรมทง ๓ คอกายกรรม แลวจกรรม แลมโนกรรม แลกลาวไววาเปนทตงไวซงกศลธรรมทงหลาย อรรถคอศลนน ชอวาเปนลกษณะทกาหนดแหงศล เพราะเหตวาไมลวงเสยไดซงสภาวะแหงศลอนมประเภทตาง ๆ มเจตนาศลเปนตน เปนททรงไวซงกศลธรรมทง ๓ มกายกรรมเปนประธาน แลเปนทตงไวซงธรรมอนเปนกศล

อนง ศลมลกษณะทจะทรงไว ตงไวซงกรรมอนเปนกศล แลธรรมอนเปนกศลดงนแลว ศลนนกกาจดเสยซงสภาวะไมมศล ศลนนกปราศจากโทษ จะประกอบดวยคณ อาจารยจงกลาววาชอวารสดวยอรรถวาเปนกจแลถงพรอม เพราะเหตการณดงน น นกปราชญพงรวาศลนนมการทจะกาจดเสยซงภาวะทศลเปนกจ แลโทษหามไดเปนกจ

ศลนนมสภาวะสะอาดดวยกายแลวาจาแลจตเปนผล การทกลวแตบาป ละอายแตบาปนกปราชญทงหลายกลาวคาเรยกชอวาอาสนนเหตแหงศล

แทจรง ในเมอหรโอตตปปะ ละอายแตบาปกลวแตบาปมอยแลว ศลกบงเกดม ศลกตงอย

- 17 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

เมอหรโอตตปปะ ละอายแตบาปกลวแตบาป ไมมแลว ศลกมไดบงเกด ศลกมได ตงอย

เพราะเหตการณดงนน ศลจงมหรโอตปปะ เปนอาสนนเ หต

ลกษณะแลกจ แลผล แลอาสนนเหตแหงศล บณฑตพงรดวยพระบาลมแตประมาณเทาน

ในบทปจฉาถามวา “ก อานสส” ศลนนมสงดงฤๅเปนอานสงส

อาจารยวสชนาวา ศลนนมกรยาทจะไดซงคณเปนอนมากมมไดเดอดรอนกนแหนงเปนอา ทเปนอานสงส

สมดวยพระบาลทองคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนา แกพระอานนทเถรเจาวา“อวปปฏสารตถาน โข ปนานนท” ดกรภกษชอวาอานนท ศลทงหลายนเปนธรรมอนมไดมโทษ มความระลกถงกรรมแหงตนทรกษาศล เปนธรรมอนนกปราชญ ไมพงตเตยนไดเปนประโยชนและมไดเดอดรอนกนแหนง เปนอานสงส

ใชแตเทานน องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสพระสทธรรมเทศนาอนอนอกเลาวา “ปจเม คหปตโย อานสส” ดกรคฤหบดทงหลาย อานสงส ๕ ประการน มแกบคคลอนมศล ยงศลทตนรกษาใหบรบรณ อานสงส ๕ ประการนนเปนดงฤๅ

ดกรคฤหบดทงหลาย บคคลในโลกน มศล รกษาศลบรบรณบคคลนนยอมจะไดกองสมบตเปนอนมาก บงเกดข นแ กตน เพราะตนมไดประมาท อานสงสน เปนอานสงสปฐมท ๑

ดกรคฤหบดทงหลาย บคคลในโลกน รกษาศล ย งศลใหบรบรณกตตศพทกตตคณอนสนทรภาพไพบลยของกลบตรนนยอมจะฟงเฟองไปในทศานทศทงปวง อานสงสนเปนอานสงสท ๒

ดกรคฤหบดทงหลาย บคคลในโลกน มศล แลยงมศลใหบรบรณนน จะไปสทามกลางบรษท คอขตตยบรษท คอพราหมณบรษท คอคฤหบดบรษท แลสมณบรษท กลบตรผนนกยอมองอาจแกลวกลา เหตวากลบตรนนปราศจากโทษ มไดประกอบดวยโทษมควรทบคคลจะพงตเตยนตน จะไดเปนชนนงกมหนา เกอเขนหามได อานสงสนเปนอานสงสท ๘

ดกรคฤหบดทงหลาย บคคลในโลกน มศล แลบรสทธดวยศลนนยอมประกอบดวยควา มเลอมใน มไดหลงลมสต อานสงสนเปนอานสงสท ๔

ดกรคฤหบดทงหลาย บคคลในโลกน มศล แลบรบรณดวยศล ครนทาลายกาย กลาวคออปาทนนกรปเบองหนาแตมรณะ จะไดไปบงเกดในมนษยสคต แลสวรรคสงคเทวโลก อานสงสนเปนอานสงสท ๓ ของบคคลทมศลบรบรณดวยศล

ใชแตเทานน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาอกอยางหนงเลาวา “อากงเขยย เจ ภกขเว ภกข” ดกรภกษทงหลายถาแลวาภกษในพระศาสนานน ปรารภวาในตนเปนผทรกแกสมณพรหมจรรยทงปวง และจะยงตนใหเปนทเลอมใส เปนทเคารพ เปนทสรรเสรญแหงพระสหพรหมจรรยทงหลาย ภกษนนพยายามกระทาตนใหตงอยในศล รกษาศลใหบรบรณ

อานสงสศลนน องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาไวในเบองตนนน คอจะใหเปนทรกเปนทเจรญใจ เปนทเคารพ เปนทสรรเสรญแหงสหพรหมจรรย โดยนยเปนอาทดงน

ไปในอปรภาค อานสงสศลนจะใหกลบตรในพระศาสนา ไดสาเรจแกพระอรยมรรคและพระอรยผล จะยงตนใหสาเรจแกอาสวกขยะญาณเปนทสด

- 18 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ศลนมอานสงสคณเปนอนมากม มไดเดอดรอนกนแหนงเปนอาท ดงน

นยหนงทตงแหงตน กลบตรทงหลายในพระศาสนาน ถาเวนจากศลแลวกมไดม เม อกลบตรมศลบรสทธในพระศาสนา บคคลดงฤๅจะสามารถอาจเพอจะแสดงอานสงสศลแหงกลบตรนนได

มหานท นาในแมนาใหญทง ๕ คอ คงคา ยมนา อจรวด มหมหาสรภ กมอาจสามารถจะชาระราคามลทนแหงสตวทงหลายในโลกนใหบรสทธได “ย เว สลช มล” อทกธารามหานท กลาวคอบรสทธ ศลสงวรนแล สามารถอาจชาระราคามลทนโทษ อนหมนหมองดองอยในจตสนดานแหงสตวทงหลายในโลกใหบรสทธได

"น ต สชลชา วาตา” อนงลมแลฝนระคนกน บนดาลตกลงมายงแผนพสธาใหชมไปดวยธาราวาร ยงคณานกรสรรพสตวโลกทงปวงนใหเยนทรวงดวงหฤทย ระงบเสยไดซงกระวนกระวายในภายนอกกไมอาจระงบดบกระวนกระวาย กลาวคอราคาทกเลสในกายในไดดจดงวาสงวรศลแหงกลบตรในพระพทธศาสนา

“นจาป หรจนทน” อนงแกนจนทนมพรรณอนแดงแลสตตรตนะ มแกวมกดาหารเปนอาท แลรศมจนทรพมานอนออน อนอทยขนมาในปาจนโลกธาต สรรพสงทงปวงมสมผสอนเยนนกอาจระงบกระวนกระวาย กลาวคอ ทจรตได “ย สเมตท อรย” ศลอนใดทพระโยคาวจรเจารกษาด เปนศลอนบรสทธ ศลนนแลเยนโดยแทสามารถอาจระงบกระวนกระวาย กลาวคอทจรตได

“สลคนธสโม คนโธ กโต ภวสสต” อนงกลนอนใดอาจฟงซานไปตามลม และจะฟงไปในททวนลม กลนอนนนจะเสมอดวยกลนศล จกมแตทดงฤๅ

อนง “สคคาโรหณโสปาณ” สงอนจะเปนบนไดใหสตวขนไปสสวรรค แลจะเปนประตเขาไปสมหานคร คอพระอมตมหานพพานเสมอดวยศลนนมไดม

“โสภนเตว น ราชาโน” อนงบรมขตตยเจาทงหลาย มพระวรกายประดบดวยอลงการวภษต อนแลวดวยแกวมกดาหารรสสรรพรตนาภรณทงปวง กไมงามเหมอนพระยตโยคาวจรภกษ อนทรงศลวภษตอาภรณ กลาวคอศลอนบรสทธ

“อตตานวาทาท ภย” อนงพระภกษในพระพทธศาสนาท ทรงศลบรสทธนนจะกาจดเสยซงภย คอตนกจมไดตเตยนซงตน บคคลผอนกจะมไดตเตยนพระภกษนน พระภกษนนกยอมยงความสรรเสรญปตโสมนสใหบงเกดมแกตน

บณฑตพงรเถดวา อานสงสแหงศลน มคณสามารถจะฆาเสยซงหมแหงอกศลกรรม อนประกอบไปดวยโทษมทจรตเปนมลโดยนยวสชนามา ดงน เอว กมดวยประการดงน

“อทาน ย วตต กตวธเจต สเลนต, ตตรท วสชชน, สพพเมว ตาว ทท สล อตตโน สลลกขเณน เอกวธ. จารตต วาร ตตวเสนทวธ. ตถา อภสมาจารกอาทพรหมจรยกวเสน วรตอวรตวเสน กาลปรยนตาอาปาณโกฏกวเสน สปรยนตา ปรยนตวเสน โลกยโลกตตรวเสน จ ตวธ หนมชฌมปณตวเสน ฯลฯ ปารสทธสลนต”

มเนอความวา “อทาน ย วตต” ปญหากรรมอนใด ทเรากลาวไวแลววา ศลมประมาณเทาดงฤๅ เราจะวสชนาในปญหากรรมนน ณ กาลบดน

ศลทงปวงนนมประการเดยว คอศลนะ มอรรถวาทรงไวตงไว

- 19 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ศลทงปวงนนมประเภท ๒ ประการ คอจารตศล ศลทกลบตรในพระพทธศาสนาประพฤต ๑ คอวารตศล สกขาบททพระพทธเจาทรงหาม ๑ เปน ๒ ประการน

ภกษทจะกระทาอภสมาจารกวตร มถอเอาบาตรแลจวรเปนอาท ๑ คออาทพรหมจรยกศล ศลทพระภกษประพฤตเปนเบองตนแหงมรรคพรหมจรรย ๑ เปน ๒ ประการดงน

แลศล ๒ ประการ คอวรตศล ศลทเวนจากบาปธรรม ๑ คอ อวรตศล ๑ เปน ๒ ประการน

แลศล ๒ ประการ คอนสสตศล อาศยตณหาและทฏฐ ๑ คอ อนสสตศล มไดอาศยตณหาแลทฏฐ เปนศลอาศยพระนพพาน ๑ เปน ๒ ประการดงน

แลกาลปรยนตศล รกษาศลกาหนดกาล ๑ คออาปาณโมฏกศล รกษาศลมชวตเปนทสด ๑ เปน ๒ ประการดงน

แลสปรยนตศล ศลมทสด ๑ คออปรยนตศล ศลไมมทสด ๑ เปน ๒ ประการดงน

แลศลม ๒ ประการ คอโลกยศล ๑ คอโลกตตรศล ๑ เปน ๒ ประการดงน

“ตวธ สล” อนงศลม ๓ ประการ คอหนศล อยางตา ๑ คอ มชฌมศล อยางกลาง ๑ คอปณตศล อยางยงอยางอดม ๑ เปน ๓ ประการดงน

ใชแตเทานน ศลม ๓ ประการ คออตตาธปตศล มตนเปนใหญ ๑ คอโลกาธปตศล มโลกเปนใหญ ๑ คอธมมาธปตศล มธรรมเปนใหญ ๑ เปน ๓ ประการดงน

แลศลม ๓ ประการ คอปรามฏฐศล อนตณหาธธรรมถอเอา ๑ คอ อปรามฏฐศล อนธรรมทงหลาย มตณหาเปนอาท มไดถอเอา ๑ คอปฏปสสทธศลคอ ศลอนเปนทระงบดบกเลส ๑ เปน ๓ ประการดงน

แลศลม ๓ ประการ คอเสขศลของพระเสขบขบคคล ๑ คออเสขศลของพระอเสขบคคล ๑คอเนวเสขานาเสขศล ศลขอปถชน ๑ เปน ๓ ประการดงน

อนงศลม ๔ ประการ คอหายนภาคยศล เปนสวนจะใหเสอม ๑ คอฐตภาคยศล เปนสวนทจะใหตงมน ๑ คอเวเสสภาคยศล เปนสวนทจะใหวเศษ ๑ คอนพเพธภาคยศล เปนสวนทจะใหเหนอยหนายชาแรกออกจากกเลส ๑ เปน ๔ ประการดงน

ใชแตเทานน ศลมประเภท ๔ ประการ คอศลพระภกษ ๑ พระภกษณ ๑ ศลอนปสมบน ๑ ศลคฤหสถ ๑ เปน ๔ ประการดงน

แลศลม ๔ ประการ คอปกตศล ๑ อาจารศล ๑ ธรรมดาศล ๑ บพพเหตกศล ศลทเคยรกษามาแลวแตกาลกอน ๑ เปน ๔ ประการดงน

แลศลม ๔ ประการคอปกฏโมกขสงวรศล ๑ คออนทรยสงวรศล ๑ คออาชวปารสทธศล ๑ คอปจจยสนนสสตศล ๑ เปน ๔ ประการ

“ปญจวธ สล อนงศลม ๕ ประการ โดยประเภทแหงศลทงหลาย มปรยนตปารสทธศลเปนประธาน อนพระธรรมเทสนาบดสารบตรกลาวไวในปกรณชอวาปฏสมภทาวา ปจสลานประยนต ปารสทธสล ฯลฯ”

- 20 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ดกรอาวโสทงหลาย ศลม ๕ ประการ คอปรยนตปารสทธศล ๑ คออปรยนตปารสทธศล ๑ คอปรปณณปารสทธศล ศลทพระภกษกระทาใหเตมโดยสวนทงปวง ๑ คออปรามฏฐปารสทธศล ศลทพระภกษรกษาอนตณหาทธรรมไดถอเอา ๑ คอปฏปสสทธปารสทธศลอนเปนทระงบดบราคาทกเลส ๑ เปน ๕ ประการดงน

ใชแตเทานน ศลยงมอก ๕ ประการ คอปหานศล อนจะสละซงบาปธรรม ๑ คอเวรมณศล และเวนจากบาปธรรม ๑ คอ เจตนาศล ๑ รกษาดวยเจตนา ๑ คอสงวรศล รกษาดวยสงวร ๑ คออวตกกมศล รกษามไดใหลวงสกขาบท ๑ เปน ๕ ประการดงน

อรรถสงวรรณนาในสวนแหงศลมประการอยางเดยวนน บณฑตพงรโดยนยวสชนามาแลวแตหนหลง

“ทวธโกฏฐาเส” จะวนจฉยตดสนในศลมประเภท ๒ ประการ คอ จารตศล แลวารตศลนน มเนอความวา “ย ภควา อท กตตพพ” พระภกษรกษาสกขาบท ทองคสมเดจพระผทรงพระภาคบญญตไววา พระภกษพงกระทาอภสมาจารกวตร ดงนช อวา จารตศล

“ย อท น กตตพพ” กรยาทพระภกษมไดกระทาใหลวงสกขาบททพระองคพระบรมศาสดาตรสหามวากรรมอนเปนทจรตน ภกษทงหลายอยาพงกระทา ดงนชอวาวารตศล

มอรรถวคหะวา พระภกษทงหลายประพฤตกระทาใหบรบรณในศลทงปวง ชอวา จารตศล

มอรรถาธบายวา สกขาบททภกษจะพงใหสาเรจดวยศรทธาแลความเพยร ชอวา จารตศล

พระภกษรกษาสกขาบททพระพทธองคทรงหาม ชอวา วารตศล

มอรรถาธบายวา สกขาบททพระภกษจะพงใหสาเรจดวยศรทธาแลสตชอวา วารตศล

ศลม ๒ ประการ คอจารตศล แลวารตศล บณฑตพงรดงน

มคาตดสนในทกกะท ๒ นนวา ศลม ๒ ประการ คออภสมาจารกศล แลอาทพรหมจรยกศล

มอรรถาสงวรรณนาในบทคออภสมาจารนนวา การทภกษประพฤตอดม ชอวา อภสมาจารกศล

นยหนง ศลทองคสมเดจพระผมพระภาค เฉพาะมรรคแลผล เปนประธานแลว แลบญญตไว ชอวาอภสมาจารกศล ๆ น เปนชอแหงศลอนเหลอลงจากศลมอาชวะเปนคารบ ๘

แลอา ทพรหมจรยกศลนน มอรรถวา ศลอนใดเปนเบองตนแหงมรรคพรหมจรรย ศลอนนนชอวา อาทพรหมจรยกศล

อาทพรหมจรยกศลน เปนชอแหงศลมอาชวะเปนคารบ ๘ ศลนเปนตนแหงมรรคพรหมจรรย เพราะเหตวาศลนน พระภกษจะพงชาระในสวนแหงขอปฏบตอนเปนเบองตน

เพราะเหตการณนน องคพระผ ทรงพระภาคจงตรสเทศนาวา “ปพเพว โข ปนสส กายกมม” ดกรภกษทงหลาย กายกรรมของพระภกษนยอมจะบรสทธในเบองตน วจกรรมแลอาชวะการทจะเลยงชวตพระภกษน กยอมจะบรสทธในเบองตน

อนงสกขาบททงหลาย ทพระองคตรสเรยกวา ขททานขททกสกขาบท นอยแลนอยตาม

- 21 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ลงมา สกขาบททงปวงนกไดนามชอวา อภสมาจารกศล

โลกศลอนเศษชอวา อา ทพรหมจรยกศล

อนงศลอนนบเขาในวภงคทง ๒ คอภกขวภงค แลภกขนวภงค ชอวา อาทพรหมจรยกศล

ศลนบเขาในขนวรรค ชอวา อภสมาจารกศล

“ตสสา สมปตตยา” เมอสมาจารกศลนน พระภกษกระทาใหบรบรณแลว อาทพรหมจรยกศลกสาเรจมไดวกล

“เตเนวาห” เพราะเหตการณนน องคพระผทรงพระภาค จงตรสเทศนาวา “ภกขเว” ดกอนภกษทงหลาย “โส อภสมาจารก” พระภกษนนมไดยงขออภสมาจารกศลใหสมบรณกอนแลว แลจะยงอาทพรหมจรยกศลใหบรบรณ ไดดวยเหตอนใด เหตอนน จะเปนทตงแหงผลหามได

ศลม ๒ ประการ คออภสมาจารกศลแลอาทพรหมจรยกศลดงน

มคาวนจฉยตดสน ในทกกะเปนคารบสามนนวา ศลม ๒ ประการ คอวรตศล แลอวรตศล

วรตศลนน คอกรยาทจะเวนจากบาปธรรมทงหลายมปาณาตบาตเปนตน

อวรตศลนน คอศลอนเศษมเจตนาศลเปนตนเปนอาท เปน ๒ ประการดงน

ในจตตถะทกกะท ๔ นน มคาวนจฉยวา ศลม ๒ ประการคอ นสสตศล แลอนสสตศล

นสสตศลนน มอรรถวา นสสยนนม ๒ ประการ คอตณหานสสยแลทฏฐนสสย

ตณหานสสยนน ไดแกศลทบคคลรกษา ดวยความปรารถนาสมาบตในภพวา เราจะบงเกดเปนเทวดา แลจะเปนเทวบตร เทวธดาองคใดองคหนงดวยศลน ศลนนชอวา ตณหานสสตศล

ศลอนใดทบคคลรกษาไวดวยคดเหนวา เราจะบรสทธดวยศลนศลนน ชอวา ทฏฐนสสตศล

“ยมปน โลกตตร” อนงศลอนใดเปนโลกตตรศล แลเปนโลกยศลทบคคลรกษา หมายวาจะไดเปนเหตทจะไดโลกกตตรสมมบตคอ มรรค ๔ ผล ๔ ศลนนชอวา อนสสตศล

ศลม ๒ ประการ คอนสสตศล แลอนสสตศลดงน

มคาวนจฉยตดสน ในทกกะเปนคารบ ๕ นนวา ศลม ๒ ประการ คอกาลปรยนตศล ไดแกศลทบคคลกระทากาลปรจเฉทกาหนดกาลแลว แลสมาทาน ๑

อปาณโกฏกศล ไดแกศลทบคคลสมาทานตราบเทาสนชวตแลว แลรกษาไปสนชวต ๑ เปน ๒ ประการดงน

วนจฉยในทกกะเปนคารบ ๖ นนวา ศลม ๒ ประการ คอสปรยนตศล ไดแกศลอนฉบหาย ดวยลาภแลยศ แลญาต แลอวยวะแลชวต ๑ คอ อปรยนตศล ไดแกศลอนมไดฉบหาย ดวยลาภแลยศ แลญาต แลอวยวะแลชวต ๑ เปน ๒ ประการดงน

สมดวยพระธรรมเสนาบดสารบตรกลาวไววา ในปฏสมภทาวา “กตมนต สล สปรยนต”

- 22 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

คอชอวาสปรยนตะนน คอ ศลฉบหายดวยลาภ แลฉบหายดวยยศ และฉบหายดวยญาต และอวยะ แลชวต

“กตมนต สล ลาภปรยนต” ศลฉบหายดวยลาภนนเปนดงฤๅ

ดกรอาวโสทงหลาย ในโลกน ประพฤตลวงสกขาบททตนสมาทานเพราะเหตลาภ เพราะปจจยคอลาภ เพราะการณคอลาภศลนนชอวา ลาภปรยนตศล

สปรยนตศล อนจากลาภรปรยนตศล มยศปรยนตศลเปนอาท อาจารยพงใหพสดาร โดยอบายทกลาวแลวน

เมอพระธรรมเสนาบด จะวสชนาในอปรยนตศลตอไปนน จงกลาววา นลาภอปรยนตศลนนเปนดงฤๅ

ดกรอาวโสทงหลาย บคคลจาพวกหนง ในพระพทธศาสนานมไดยงจตใหบงเกดขนในการทจะลวงสกขาบท เพราะเหตลาภแลยศแลญาต และอวยวะ และชวต ศลนชอวา อปรยนตศล ๑ เปน ๒ ประการดงน

วนจฉยในทกกะ เปนคารบ ๗ นนวา ศลม ๒ ประการ คอโลกยศล แลโลกตตรศล

ศลทประกอบดวยอาสวะมตณหาสวะเปนอาท ของอยในสนดาน ชอวาโลกยศล

ศลทปราศจากอาสวะชอวาโลกตตรศล

แทจรงโลกยศลนน ยอมจะนามาซงสมบตอนวเศษในภพ กบประการหนง โลกยศลน จะเปนสมภารเหต ทจะรอตนออกจากภพ

“ยถาห ภควา” องคสมเดจพระผทรงพระภาค ตรสพระสทธรรมเทศนาไวเปนดงฤๅ

องคพระผทรงภาคตรสเทศนาไววา “วนโย สวรตถาย” กรรยาทจะเลาเรยนพระวนยปรยตน ยอมจะประพฤตเปนไปเพอประโยชนจะใหสงวร

การทสงวรนน จะประพฤตเปนไปเพอประโยชนจะมไดระลกถงกรรมแหงตนควรทนกปราชญจะพงตเตยน

การทจะไมระลกถงกรรมแหงตน ทบณฑตจะพงตเตยนนนยอมจะประพฤตเปนไปเพอประโยชนจะใหไดความปราโมทย คอตรณปตอนออน

การทไดรบความปราโมทยนน ยอมจะประพฤตเปนไปเพอประโยชนจะใหไดพระนพพาน อนธรรมทงหลายมตณหาเปนอาท มไดเขจาไปถอเอาได

“เอตทตถกถา” การทจะกลาวถงพระวนย แลการทจะพจารณาซงอรรถแหงพระวนย แลการทจะปฏบตสบ ๆ ตามเหตทกลาวมา แลจะเงยลงซงโสตประสาทสดบฟงซงธรรม กยอมมอนปาทานปรนพพานเปนทประสงค “ยทท วโมกโข” วโมกขคอกรยาทจะพนโดยวเศษของจตทอปาทานทงหลายมไดเขาไปใกลถอเอาซงธรรม

อนงวโมกขนน กมอปาทานปรนพพานเปนประโยชน

- 23 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนงโลกตตรศลน ยอมจะนาซงกรยาทจะรอตนออกจากภพ แลจะเปนภมคอจะเปนทเขาไปอาศยแหงปจจเวกขณญาณ

บณฑตพงรวา ศลม ๒ ประการ คอโลกยศล ๑ โลกตตรศล ๑ เปน ๒ ประการดงวสชนามาน เอว กมดวยประการฉะน

“ตกเกส ปมตกเก หเนน ฉนเทน จตเตน วรเยน วม สายวา ปวตตต หน มชฌเมห ฉนทาทห ปวตตต มชฌม ปณเตห ปณต ยสกามยตาย วา สนาทนน หน ปญผลกามตาย มชฌม กตตพเพเมวทนต อรยภาวนสสาย สมาทนน ปณต อหมสม สลสมปนโน อเม ปนเญ ภกข ทสสลา ปาปธมมาต เอว อตตก สนปรวมภนาทห อปกลฏ วา อนปกลฏ โลกยสล มชฌม โลกตตร ปณตนต"

วาระนจะไดวสชนา ลาต กกะทงหลาย ในตกกะประมาณ ๓ แหง ศลเปนปฐม มเนอความวา ศลม ๓ ประการ คอหนศล ๑ มชฌมศล ๑ ปณตศล ๑ เปน ๓ ประการดงน

หนศลเปนปฐมนนวา “หเนน ฉนเทน จตเตน” ศลทบคคลใหประพฤตเปนไป ดวยฉนทะปรารถนาทจะรกษา แลจต แลความเ พยร แลปญญาอนตาชา ศลนนชอวาหนศล ๑

“มชฌเมห ฉนทาทห” ศลทบคคลใหเปนไปดวยฉนทะแลจต แลวรยะความเพยร แลปญญาอนเปนทามกลาง ชอวามชฌมศล ๑

“ปณเตห ปวตตต” ศลทบคคลใหเปนไปดวยฉนทะ แลจต แลวรยะความเพยร แลปญญาอนอดม ชอวาปณตศล ๑ เปน ๓ ประการดงน

นยหนง “ยสกามยตาย สมาทนน” ศลทบคคลสมาทาน ดวยมความปรารถนาจะมยศชอวา หนศล

ศลทบคคลสมาทาน ดวยความปรารถนาจะใหเปนบญ ชอวามชฌมศล

ศลทบ คคลสมาทาน อาศยจะใหตนเปนบคคลละบาปประเสรฐ โดยวเศษวาของสงนควรทจะพงกระทา ชอวาปณตศล

อนง ศลทบคคลรกษาเศราหมอง หมายวาจะยกแลขมขบคคลผอน ดวยความปรวตกวา อาตมาจะเปนบคคลประกอบดวยศลพรหมจรรยอน ๆ นนเปนบคคลไมมศล มแตธรรมอนลามก ชอวาหนศล

โลกยศลทบคคลรกษา มไดกระทาใหมวหมองดวยอตตกงสนะ ยกยอตน ขมขบคคลผอน ชอวา มชฌมศล

ศลทเปนโลกตตระนน ชอวา ปณตศล

ศลทบคคลรกษา เพอประโยชนจะไดสมบตในภพ เปนไปดวยสามารถแหงตณหา ชอวาหนศล

ศลทบคคลรกษา เพอประโยชนจะเปนสาวก และเปนพระปจเจกโพธชอวา มชฌมศล

ศลทบคคลรกษา เพอประโยชนจะยงสตวโลกใหพนจากสงสารวฏชอวา ปณกศล ศลม ๓ ประการดงน

- 24 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

วนจฉยในศล ๓ ประการในตกกะท ๒ นนวา ศลทบคคลรกษาแรารถนาจะละเสยซงกรรมอนมไดสมควรแกตน มตนเปนอธบด เคารพในตน ศลนนชอวา อตตาธปไตย ๑

ศลทบคคลรกษา มความปรารถนาจะหลกหนความครหาของสตวโลกตนกเปนคนเคารพในโลก รกษาดวยความคารวะในโลกดงน ชอวา โลกาธปไตยศล ๑

ศลทบคคลรกษา เพอประโยชนจะบชาซงพระธรรมเปนใหญเคารพในธรรม มศรทธาและปญญาเปนประธาน การรกษาดวยความเคารพในพระธรรมดงน ชอวาธรรมาธปไตยศล ๑ เปน ๓ ประการดงน

ในตกกะท ๓ มเนอความวา ศลอนใดทเรากลาวแลว ชอวานสสตศลในทกกะ ในตกกะน ชอวาปรามฏฐศล ๑

เพราะเหนวาศลนน อนตณหาแลทฏฐถอเอาดวยสามารถจะใหวบตฉบหาย

ศลท ๒ ชอวา อปรามฏฐศล คอศลทปถชนรกษาใหเปนสมภารเหตแกทจะไดมรรค แลศลของพระเสขรยบคคล ๗ จาพวก อนประกอบดวยเอกปปาทาทประการ เกดกบดบพรอมดวยมรรคชอวาอปรามฏฐศลท ๒

ศลท ๓ ชอวา ปฏปสสทธศล ศลนเปนของพระเสขบคคลแลพระอเสขบคคล เกดกบดบพรอมดวยผล ศลม ๓ ประการดงน

ในตกกะเปนคารบ ๔ นน “ย อาปตต อาปชชนเตน” ศลทพระภกษ รกษาไวมใหตองอาบต แลพระภกษตองอาบตแลว แลเทศนาบตเสย ศลนนชอวาวสทธศลท ๑

ศลท ๒ นนชอวา อวสทธศล คอศลของพระภกษทตองอาบตแลว แลมไดออกจากอาบต ดวยเทศนาเปนอาท ศลนนชอวา อวสทธศล

“วตถมห วา อาปตตยา วา” ศลพระภกษทมความสงสยในวตถ แลอาบต แลอชฌาจารย ประพฤตลวงสกขาบท ชอวา เวมตกศลท ๓

ในเวมตศลนน มเนอความวา พระภกษมความสงสยวาศลของตนไมบรสทธ กพงชาระเสยใหบรสทธ อยาประพฤตลวงในความสงสย พงบรรเทาเสยซงความสงสย ความผาสกแหงพระภกษนนจะพงบงเกดม ศลม ๓ ประการ มวสทธศลเปนประธานดงกลาวมาน

วนจฉยในศล ๓ ประการในตกกะท ๕ นนวา “จตห อรยมคเคห” ศลอนประกอบดวยเอกปปาทาทประการ เกดในขณะเดยวกน ดบในขณะเดยวกน กบดวยพระอรยมรรคทง ๔ มพระโสดาปตตมรรคเปนอาท แลวเกดดบกบพรอมดวยสามญผลทง ๓ คอพระโสดาปตตผล พระสกทาคามผลพระอนาคามผล ศลนชอวาเสขศลท ๑

“อรหตตผลสมปยตต” ศลอนประกอบดวยเอกกปาทาทประการ เกดกบดบพรอมเสมอดวยพระอรหตตผล ชอวา อเสขศลท ๒

ศลอนเศษจากเสขศลแลอเสขศลทง ๒ นน คอโลกยศลทงปวง ชอวา เนวเสขานาเสขศลท ๓ รวมเขาดวยกนเปนศล ๔ ประการดงน

“ปฏสมภทายมปน” อนงพระธรรมเสนาบด กลาวไ วในปฏสมภทาวา ปกตของสตวทงหลายนน ๆ ในโลก ชอวาศล

- 25 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ปกตของสตวนน คอคาวา “อย สขสโล” บคคลผนนมสขเปนปกต บคคลผน มเฉพาะเปนปกต บคคลผนมตกแตงประดบประดากายเปนปกต เพราะเหตการณดงนน ศลจงมประเภท ๓ ประการ คอกศลศล ๑ อกศล ๑ อพยากตศล ๑ เปน ๓ ประการดงน

ในอรรถอนน องคสมเดจพระบรมศาสดามไดประสงคเอาอกศลศล เพราะเหตวาอกศลศลนน ไมสมดวยอาการทง ๔ มลกษณะของศลเปนอาท จงมไดนบเขาในศลนเทศน นกปราชญพงรวาศลม ๓ ประการดงกลาวมาแลว

“จตกเกส ปมจตกเก” จะวนจฉยในปฐมจตกกะ คอจะวาดวยศลม ๔ ประการเปนปฐมหนงกอน มเนอความวา พระภกษรปใดศาสนา เสพซงบคลทงหลายทไมมศล ไมเสพบคลทงหลายทมศล ไมเหนโทสทต วกระทาใหลวงวตถทจะยงตนใหตองอาบตเปนคนไมร มากไปดวยความดารผด ไมรกษาอนทรย “เอวรปสส สล” ศลของพระภกษจาพวกน ชอหายนภาคยศล เปนสวนท จะใหเสอมสญ เปนศลท ๑

อนงพระภกษรปใดในพระศาสนาน มศลบรบรณแลว กกระทาความเพยรเรยนพระกรรมฐานสบตอขนไป เพอประโยชน จะใหไดสมาธศลแหงพระภกษนน ชอวา วเลสภาคยศล เปนสวนจะใหวเศษเปนศลท ๓

“จตตโถ สลมตเตน” อนงพระภกษรปใดในพระศาสนานไมยนดอยดวยศลสงเดยว มอตสาหะเจรญเรยนพระวปสสนา ศลพระภกษนนชอวา นพเพทภาคยศล เปนสวนทจะเหนอยหนายเปนศลท ๔ ศลม ๔ ประการดวยกนดงน

วนจฉยในศล ๔ ประการท ๒ นนวา “ภกข อารพภ ปญตตสกขาปทาน” สกขาบทอนใดทองคพระผทรงพระภาคปรารภพระภกษทงหลายแลว แลบญญตไว สกขาบทนน พระภกษพงรกษาเปนอสาธารณบญญตเฉพาะใหพระภกษรกษา ศลนนชอวาพระภกษศลท ๑

สกขาบทอนใด ทพระองคผทรงพระภาค ปรารภพระภกษณแลว แลตงไวเปนสกขา ควรพระภกษณจะพงรกษา ศลนนชอวาภกษณศลท ๒

อนง “สามเณสามเณรน” ศลของสามเณรแลสามเณรม ๑๐ ประการ ศลนชอวา อนปสมบนศล เปนศลท ๓

“อปาสกอปาสกาน” ศล ๕ ประการทอบาสกอบาสกา มอตสาหะจะรกษาใหยงขนไป ศล ๘ ประการกยอมจะประพฤตเปนไปแกอบาสก อบาสกาทงหลายนน ดวยสามารถเปนองคอโบสถ อบาสกศลม ๔ ประการดวยกนดงน

ศล ๔ ประการท ๓ นนวา “อตตรกรกาน มนสสาน” การทมไดประพฤตลวงสกขาบททง ๕ แหงมนษยทงหลาย อนอยในอตตรกรทวปชอวาปกตศลท ๑

อนง มนษยทงหลายมพราหมณเปนประธาน ไมดมกนซงสราเปนอาท มนษยทงหลายอยในชนบทบางแหงไมเบยดเบยนสตวเปนอาท แลลทธอนตงไวซงปวงมใหกระทาบาปตามจารต บรพบรษคอมารดา บดาในตระกลนน อนเปนตนบงเกดแหงตน แลตนประพฤตมาแลว ศลนชอวาอาจารศลท ๒

“เอว วตต โพธสตตมาสสล” อนง ศลของมารดาพระโพธสตว ทองคสมเดจพระผทรงพระภาคโปรดประทานเทศนาไววา ดกรอานนทในกาลใด พระโพธสตวลงสครรภแหงมารดา ในกาลนนจตของมารดาพระบรมโพธสตว จะประกอบดวยความยนด ในกามโกฏฐาสสวนแหงกามคณ บงเกดขนในบรษทงหลายหามได ศลแหงพระพทธมารดาดงกลาวมาน ชอวาธรรมดาศลท ๓

- 26 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง ศลแหงสตวทงหลายทเปนสตวอนบรสทธ มพระมหากสสปะเปนประธาน แลศลของพระโพธสตวอนบาเพญศลบารมในชาตนน ๆ ชอวาบพพเหตศลท ๔ ศลม ๔ ประการดงน

ศลม ๔ ประการในท ๔ นนวา “เอววตต สลมท” ศลอนใดทองคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาไววา พระภกษในพระศาสนานสงวรในพระปาฏโมกขสงวรศล ถงพรอมดวยอาจาระแลโคจรประพฤตอยเปนนจ เหนภยในโทษทงหลายมอณเปนประมาณ สมาทานแลว แลศกษาในสกขาบททงปวง ศลนชอวา ปาฏโมกขสงวรศลท ๑

อนง ศลอนใดทองคสมเดจพระผ ทรงพระภาคตรสเทศนาไววา พระภกษในพระศาสนาน เหนซงรปดวยจกษกถอเอาซงนมต แลถอเอาโดยอนพยญชนะวา เกศงามเปนอาท อกศลธรรมทงหลาย อนลามก คอ โลภแลโทมนสพงตดตามพระภกษนน เพราะเหตไมสารวมจกษอนทรยแลวแลยบยงอย พระภกษทตงอยในพระปาฏโมกขสงวรศล กยอมปฏบตเพอจะรกษาจกษอนทรย ถงซงสงวรในจกษอนทรย พระภกษนนไดฟงเสยงดวยโสต แลไดสดดมซงกลนดวยฆานะ แลไดลมเสยซงรสดวยชวหา ไดสมผสถกตองซงโผฏฐพพะดวยกาย แลรธรรมารมณดวยจต กมไดถอเอาซงนมตแลมไดถอเอาโดยอนพยญชนะวา เสยงนไพเราะเปนอาทแลวแลยบยงอย พระภกษนนกยอมปฏบต เพอจะสงวรโสตอนทรยเปนประธาน รกษาโสตอนทรยเปนอาท ศลนชอวาอนทรยสงวรศลท ๒

“ปญตตาน ฉนน สกขาปทาน” อนง พระภกษในพระศาสนานจะประพฤตลวงสกขาบททง ๖ประการ ทองคพระผมพระภาคบญญตไว เพราะเหตจะเลยงชวตนน คอการทาอาการกลาวใหทายกพศวงดวยกหนวตถ เหตทตนโกหก ๓ ประการ มเจรจากระซบในทใกลเปน อาทแลกลาวยกยองตนตอทายกใหทายกถวายวตถปจจยอนหนง แลกระทานมตกรรมแลกลาวปดใหทายกถวายของดวยคาดา แลปรารถนาจะนามาซงลาภดวยลาภเปนอาทดงน เมอพระภกษเวนจากมจฉาชวะเลยงชวตผดดวยประเภทแหงกรรมอนลามกดงน ศลของพระภกษนนกบรสทธชอวา อาชวปารสทธศลท ๓

“จตปจจยปรโภโค” อนงพระภกษบรโภคจตปจจยทง ๔ บรสทธ ดวยกรยาทพจารณาทองคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไวโดยนยเปนอา ทวา “ปฏสงขา โยนโส จวร ปฏเสวาม” ใหพระภกษกระทามนสการวา อาตมาจะพจารณาดวยปญญาเสยกอนแลวจงจะนงหมจวรปจจยเปนอาท ศลของพระภกษนนกบรสทธ ชอวาปจจยสนนสสตศลท ๔

จาเดมแตน ขาพระองคผมนามชอวาพทธโฆษาจารย จะกลาววนจฉยตดสนกบจะสงวรรณนาไปตามลาดบบท ในพระจตปารสทธศลทง ๔ มพระปาฏโมกขสงวรศลเปนประธานวา “อทาน อมสม” “สาสเน” บคคลบวชดวยศรทธาเลอมใสในพระศาสนาน มนามชอวาภกษ เพราะเหตวาเหนภยในสงสารวฏ นยหนงชอวา ภกษ เพราะเหตทรงไวซงผาอนทาลาย ทรงไวซงพระปาฏโมกข คอสกขาบทศล

ในบทคอปาฏโมกขนน แปลวาสกขาบทศลยอมจะรกไวซงพระภกษผรกษาศล อนนบเขาในพระวนย จะใหพระภกษนนพนจากทกขทงหลายมอบายทกขเปนอาท เพราะการณนนเองสมเดจพระบรมศาสดาจงเรยกสกขาบทศลนน ชอวาปาฏโมกข

แลสงวโรนน แปลวาภกษกนไวปดไว ซงกายทวาร แลวจทวาร บทคอสงวโรนนเปนชอของสงทไมลวงดวยกาย ไมลวงดวยวาจา สงวรนนกคอพระปาฏโมกข จงไดชอวาพระปาฏโมกขสงวร

พระภกษในพระศาสนา ประกอบดวยปาฏโมกขสงวรศลแลว ใหประกอบดวยอาจาระแลโคจรดวย เพราะเหตการณนน พระธรรมสงคาหกเถระเจาทงหลาย จงกลาวอรรถสงวรรณนาวา “อตถ อาจาโร อตถ อนาจาโร” อาจารกม อนาจารกม

อนาจารนนเปนดงฤๅ อนาจารนนคอพระภกษประพฤตอนาจารใชการทจะประพฤต กระทา

- 27 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ใหลวงสกขาบทดวยกาย กระทาใหลวงสกขาบทดวยวาจา กระทาใหลวงสกขาบททงกายทงวาจา ดงนชออนาจาร สภาวะหาศลสงวรมไดทงปวง ชอวาอนาจาร

“อเธกจโจ เวฬทาเนน วา” พระภกษจาพวกหนง ในพระศาสนานยอมเลยงชวตดวยใหไมไผ ใหใบไม ใหดอกไม ใหผลไม ใหเครองอบ ใหไมสฟน และตงตนไวในทอนตา แลวยกยอทายกปรารถนาจะใหรก และกลาวถอยคาเสมอดวยแกงถว และอมทารกแหงสกลดวยสะเอว และเปนคนใชไปดวยกาลงแขง และเลยงชวตดวยมจฉาชพอยางใดอยางหนง ทพระพทธเจากลาวตเตยนหามมใหกระทา ดงนชอวาอนาจาร

“ตตถ กตโม อาจาโร” อาจาระนนเปนดงฤๅ

อาจารนน คอพระภกษรกษาสกขาบท มไดประพฤตใหลวงสกขาบทดวยกาย ไมลวงสกขาบทดวยวาจา ไมลวงสกขาบทดวยกาย และวาจาดงนชออาจาระ

การทวาพระภกษสารวมศลไวมใหลวงสกขาบททงปวง ชอวาสงวร

“อเธกจโจ น เวฬทาเนน วา” พระภกษจาพวกหนงในพระศาสนาน ไมเลยงชวตดวยใหไมไผ ใหใบไม ใหดอกไม ใหผลไม ใหเครองอบ ใหไมสฟน ไมเลยงชวตดวยตงตนในทอนตาแลว และไ มยกยอทายกจะใหรก และไมกลาวถอยคาเสมอดวยแกงถว และไมอมทารกดวยสะเอว และไมเปนคนใชไปดวยกาลงแขง ไมเลยงชวตดวยมจฉาชวะอยางใดอยางหนง ทพระพทธเจาทรงตเตยนหามมใหกระทาอยางนชอวาอาจาระ

อนง ในบทคอ โคจร นน มอรรถกถาสงวรรณนาวา “อตถ โคจโร อตถ อโคจโร” โคจรกม อโคจรกม

“ตตถ กตโม อโคจโร” อโคจรนนเปนดงฤๅ

“อเธกจโจ ภกข” ภกษจาพวกหนงในพระพทธศาสนาน สกลหญงแพศยาเปนทไปสมาหา ดวยสามารถมตรสนถวะ และมหญงหมาย หญงสาวใหญ ละบณฑกะ และภกษณ และโรงสราเปนทโคจรเปนภกษอนระคนกบดวยพระยาและมหาอามาตยแหงพระยาและตตถย และสาวกแหงตตถย ดวยสงสคคะระคนดวยกายและวาจา อนมไดประพฤตเปนไปตาสกขาบททง ๓ มอธศลสกขาเปนอาท

อนง สกลอนใดมไดศรทธาเลอมใสในพระศาสนา ดาและบรภาษพระภกษสงฆ ไมปรารถนาจะใหเปนประโยชน เปนคณปรารถนาแตจะใหมความสบายแกพระภกษสงฆ ปรารถนาจะไมใหเกษมจากโยคะแกพระภกษ พระภกษณอบาสกอบาสกา พระภกษนนกเขาไปสมาหาสองเสพสกลทงหลายนน

พระภกษโคจรเทยวไปดงน ชอวาอโคจร เอว กมดวยประการดงน

“ตตถ กตโม โคจโร อเธกจโจ น เสวยโคจโร โหต ฯลฯ น ปานาคารโคจโร โหตอสสฏโ วหรต ราชห ฯลฯ ตตถยสาวเกห อนนโลมเกน สสคเคน ยาน วาปน ตาน กลาน สทธาปสนนาน โอปานภตาน กาสาปปโชตาน อวาตปฏวาตาน อตถกามาน ฯลฯ โยคกเขมกามาน ภกขน ภกขนน อปาสกาน อปาสกาน ตถารปาน กลาน เสวต ภชต ปยรปาสต อย วจจตโคจโรต”

วาระน จะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในโคจร สบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล มเนอความในโคจรนน พระพทธโฆษาจารยเจากลาวคาปจฉาวา “ตตถ กตโม โคจโร” ถาธรรมทง ๒ ประการคอ โคจร และอโคจรนน โคจรนนเปนดงฤๅ

- 28 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“อเธกจโจ น เสวยโคจโร” พระภกษบางจาพวกในพระพทธศาสนาน มไดมสกลหญงแพศยาเปนทโคจร มไดมหญงหมายเปนทโคจร มไดมสกลหญงสาวใหญและสกลหญงกมาร และบณฑกะและพระภกษณ และโรงเปนทดมกนสราเปนทโคจร “อสสฏโฐ วหรต ราชห” ไมระคนกบพระยามหาอามาตยของพระยา ไมระคนกบดวยตตถย และสาวกของตตถย ไมระคนดวยกายและวาจาอนเปนขาศกแกสกขาทง ๓ มอธศลสกขาเปนอาท

“ยาน วาปน กลาน” อนง สกลทงหลายใด ไมศรทธา ไมเลอมใส ยอมดาปรภาสนาการพระภกษและพระภกษณ อบาสก อบาสกา และปรารถนาจะไมใหประโยชน จะไมใหเปนคณ จะไมใหสบายจะไมใหเกษมจากกามาทโยคแกพระภกษ และพระภกษณ อบาสก อบาสกา พระภกษกบมไดเสพ มไดเขาไปสมหาสกลทงหลายนน “ยาน วาปน ตาน กลาน” อนง สกลทงหลายนนมไดมศรทธาเลอมใส ปรากฏดจดงวาสระโบกขรณอนมบวทบคคลขดไวในทประชมใหญทงส และสกลนนรงเรองเปนอนหนงอนเดยว ดวยรศมกาสาวพตรผานงผาหมแหงพระภกษและพระภกษณ และฟงตลบไปดวยลมสรระ พระภกษและพระภกษณ อนเปนอสแสวงหาสลกขนธาทคณและกศลทงหลายปรารถนาจะใหเปนประโยชน ปรารถนาจะใหอยเปนผาสก จะใหเกษมจากโยคะแกภกษและพระภกษณ อบาสก อบาสกา พระภกษกเสวนะคบคาเขาไปสหาสกลทงหลายนน พระภกษประพฤตเปนดงน ชอวาโคจร

พระภกษในพระศาสนาน ประกอบและประกอบด ถงพรอมมาพรอมดวยอาจารและโคจรดงน จงไดชอวาอาจารโคจรสมปนโน

อนง อาจาระและโคจรในปาฏโมกขสงวรศลน นกปราชญพงรโดยนยอนเราจะแสดงดงน

“ทวโธ ห อนาจาโร” แทจรงอนาจารม ๒ ประเภท คออนาจารประกอบในกาย ๑ คออนาจารประกอบในวาจา ๑ เปน ๒ ประการ ดงน

อนาจารอนยตในกายนนเปนดงฤๅ

“อเธกจโจ สงฆคโตป”พระภกษจาพวกหนง ในพระพทธศาสนาน อยในทประชมสงฆ ไมเคารพแกสงฆ ยนเสยดสพระภกษทงหลายทเปนพระเถระดวยสรระ และจวร นงเสยดสพระภกษทเปนพระเถระดวยสรระและจวร ยนในเบ องหนานงในเบองหนาพระภกษทเปนพระเถระนงอยในอาสนะอนสง คลมศรษะ ยนเจรจา ไกวแขน เจรจา พระภกษทงหลายเปนพระเถระ มไดขนสรองเทา เดนเทาเปลาตนกขนสรองเทาเดน พระภกษทเปนเถระจงกรมในทจงกรมตา ตนกจงกรมในทจงกรมอนสง พระภกษเถระจงกรมในแผนดน ตนกจงกรมในทจงกรมยนแทรกนงแทรกพระภกษทงหลายทเปนเถระในทคบแคบ หามพระภกษบวชใหมดวยทนงมไดบอกกลาวพระภกษเปนเถระเสยใหรกอน ใสฟนเขาในกองไฟในโรงไฟ มไดบอกพระภกษเปนเถระกอน เปดประตโรงไฟพระทบกระทงพระภกษเปนเถระแลวลงสทานาลวงลงไปในเบองหนาพระเถระอาบนา กระทบกระทงพระเถระ อาบนาในเบองหนาพระภกษอนเปนเถระ เมอขนจากนามกระทบกระทงพระภกษเปนเถระขนในเบองหนา “อนตร”รปวสนโตป” เมอจะเขาไปสโคจรคาม กครดครอเสยดสพระภกษทเปนเถระเดนไปในหนทาง แทรกไปโดยตาง ๆ แลวกเดนลวงขนไปในเบองหนาพระภกษทงหลายอนเปนเถระ

อนง หองทงหลายในเรอนสกลเปนหองอนลบ เปนหองอนกาบง หญงสกลกมารกาแหงสกลนงอยในหอง พระภกษทประพฤตอนาจารกเขาในหองนนโดยเรวโดยพลน ปรามาสเขาไปลบคลาศรษะลกเลกเดกทารก พระภกษประพฤตอนาจารดงนชอวาประพฤตอนาจารดวยกาย

“ตตถ กตโม วาจสโก” พระภกษพระพฤตอนาจารดวยวาจานนเปนดงฤๅ

พระภกษจาพวกหนงในพระศาสนาน ตนตงอยในทประชมสงฆ ไ มกระทาเคารพสงฆ มไดบอกกลาวพระภกษเปนเถระกอน กกลาวพระธรรมวสชนาอรรถปญหา แสดงพระปาฏโมกข ยนเจรจา

- 29 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ไกวแขนเจรจา

อนง “อนตรฆร ปวฎโป” พระภกษนนเขาไปสโคจรคาม แลวกกลาววาจาแกหญง และหญงกมารวา ดกอนหญงชอน โคตรน ขาวยาคมอยหรอ ขาวสวย และขาทนยะ และโภชนยะ ของเคยว ของบรโภคมอยหรอ เราจกกนหรอจกกดกนหรอจะบรโภค ทานจะใหแกเราหรอ

“อย วจจต วาจสโก อนาจาโร” พระภกษประพฤตดงน ชอวาอนาจารอนประกอบในวาจา เปนอนาจาร ๒ ประการดงน

พระภกษประพฤตอนาจารนน บณฑตพงรดวยสามารถแหงพระบาล อนเปนปฏปกษแกคาทกลาวมาน

อนง พระภกษในพระศาสนาน ประกอบดวยยาเยงมาพรอม ถงพรอมดวยหรและโอตตปปะ“สนวตโถ สปารโต” นงผาเปนปรมณฑลงาม หมผาเปนปรมณฑลงาม จะยางกาวเขาไปและกาวถอยออกไป และจะเดนไปเบองหนา และจะแลไปขางโนนขางน และจะคแขนเขาและจะเหยยดแขนออก กยอมจะนามาซงความเลอมใส มจกษทอดลงไปในเบองตา ถงพรอมดวยอรยาบถ รกษาอนทรยสารวมทวาร รประมาณในโภชนะประกอบเนอง ๆ ในชาครยธรรม ตนอยในกศลสนกาลเปนนจพรอมดวยสตสมปชญญะ มความปรารถนานอย ยนดดวยปจจยแหงตน ไมระคนดวยคฤหสถและบรรพชต กระทาเคารพในอภสมาจารกวตร มากไปดวยเคารพคารวะในบคคลจะเคารรพพระภกษประพฤตดงน ชอวาประพฤตอาจาระ

วาดวยอนาจาร บณฑตพงรดงนกอน

แตนจะวาดวยโคจรตอไป

โคจรนนม ๓ ประการ คออปนสยโคจร ๑ อารกขโคจร ๑ อปนพนธโคจร ๑ เปน ๓ ประการ ดงน

“ตตถ กตโม อปนสสยโคจโร” ลาโคจรทง ๓ นน อปนสยโคจรนนเปนดงฤๅ

วสชนาวา พระภกษอาศยกลยาณมตร ซงประกอบดวยคณ คอ ไดเลาเรยนและทรงไวซงกถาวตถ ๑๐ ประการ กยอมจะไดฟงนวงคสตถศาสนา อนประกอบดวยองค ๙ มสตตะและเคยยะเปนอาท จะไดสงสมไวซงสตร ลวงขามซงความสงสย กระทาปญญาใหเหนตรงยงจตใหเลอมใสในพระรตนตรย ศกษาตามภกษทเปนกลยาณมตรตน กเจรญดวยศรทธาและศลและสดบและบรจาคและปญญา พระภกษประพฤตโคจรดงน ชอวา อปนสยโคจรท ๑

“กตโม อคคกขโคจโร” อารกขโจรท ๒ นนเปนดงฤๅ

อารกขโคจรนนวา พระภกษในพระศาสนานเขาไปในโคจรคามเดนไปตาสกลกมจกษทอดลงในเบองตา เลงแลดไปชวแอกหนงเปนประมาณ สารวมเปนอนด “น หตถ โอโลเกนโต” ไมแลดชาง ไ มแลดมา ไมแลดรถ ไ มแลดพลเดนเทา ไมแลดสตร ไมแลดบรษ ไมแลดในเบองบน ไมแลดในเบองตา ไมแลดสระใหญ และทสระนอย พระภกษประพฤตดงนชอวาอารกขโคจรท ๒

อปนพนธโคจรนน เปนดงฤๅ

อปนพนธโคจรนนวา พระภกษในพระศาสนาน ผกจตไวในพระสตปฏฐานทง ๔ ใหสมดวยวาระพระบาลทองคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาวา “โก จ ภกขเว ภกขโน โคจโร” ดกรภกษทงหลาย ธรรมดงฤๅ ในสตปฏฐานทง ๔ ช อวาโคจร คอเปนอารมณแหงพระภกษเปนอารมณ

- 30 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ของพระสมมาสมพทธเจาผเปนพระบดา

พระสตปฏฐานทง ๔ มกายานปสสนาสตปฏฐานเปนอาทน ชอวาเปนโคจรแหงพระภกษ พระภกษประพฤตดงนชอวาอปนพนธโคจรท ๒

พระภกษประกอบแลว และประกอบดวยด ดวยอาจาระนกดดวยโคจรนกด ชอวาอาจารโคจรสมปนโน

ในบทคอ “อนมตเตส วชเชส ภยทสเสว” นนวา พระภกษถงพรอมดวยโคจรและอาจาระแลว กเหนภยในโทษมประประมาณนอย คอตนไมแกลงแลวและตองอาบต และบงเกดแหงอกสศลจต ในธรรมอนชอเสขยะ เปนอาท สกขาบทอนใดทตนจะพงศกษา กสมาทานสกขาบทนน ศกษาสาเหนยกในสกขาบททตนสมาทาน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาพระปาฏโมกขสงวรศลดวยปคลาธษฐาน มบคคลคอพระภกษเปนทตง

ในบทคอปาฏโมกขสงวรสงวโต มประมาณเทาน

อนง บทพระบาลวา “อาจารโคจรสมปนโน” แปลวาภกษถงพรอมดวยวาจาและโคจรเปนตนนน องคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาปฏบตทงปวงทพระภกษยงศลใหสมบรณ บณฑตพงรดงน

“ยมปเนต ตทนนตร” ในลาดบพระปาฏโมกขสงวรศลนองคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาอนทรยสงวรศล โดยพระบาล คากลาววา “โส จกขนา รปทสวา” เปนอาท ดงน

วนจฉยในอนทรยสงวรนนวา พระภกษทตงอยแลวในพระปาฏโมกขสงวรศลนน เหนซงรปดวยจกษวญญาณ อนสามารถจะเหนรปเรยกชอวา จกข ดวยเหตกลาวคอจกขประสาท

อนง โบราณจารยทงหลายกลาววา “จกข รป น ปสสต” จกษไ มเหนรป เพราะเหตจกษนนใชจต “จตตป ปป น ปสสต” อนง จตกมไดเหนรป เพราะเหตวาใชจกษ เมออารมณกระทบจกษทวารแลว บคคลกเหนรปดวยรปดวยจตตวญญาณอาศยจกขประสาท

การทจะกลาวซงสมภารเหต คอจะเหนรปจกขวญญาณนนมอปมาเหมอนนายพรานยงเนอดวยธน ตองประกอบกนทง ๓ อยางเหตการณนนนน พระอาจารยเจาจงสวรรณนาอรรถวา พระภกษเหนรปดวยจกษวญญาณแนแลว ก มไดถอเอาซงนมต วาเปนสตรบรษ และมไดถอเอาซงนมตบงเกดเปนเหตแ กกเลสวาเกศางามโลมางามเปนอาท เพราะภกษนนกกาหนดไววาเหนเปนประมาณ แลมไดถอเอาโดยอนพยญชนะ คอกระทาใหปรากฏแกกเลสทงหลายไ มถอเอาซงอาการ มมอแลเทาแลยมแยมแลกลาวเลงแลไปแตขาง ๆ น เปนอาท สวนอนใดมเกศาแลโลมาเปนอาทมในสรระ กถอเอาโกฏฐาสนนวาเปนปฏกลเหมอนพระมหาตสสเถระเจาอนอยในเจตยบรรพตวหาร

ดงไดสดบมา หญงสะใภแหงสกลอนหนง ทะเลาะกนกบสาม แลวตกแตงสรรกาย งามดจดงเทวกญญา ออกจากเมองอนราธแตเพลาเชาจะไปเรอนญาตค ไดเหนมหาตสสเถรเจา อนออกเจตยบรรพตวหารจะเขาไปบณฑบาตในอนราธนคร ณ ทามกลางมรรค มจตอนวปลาสหวเราะดง พระมหาตสสเถรเจาจงแลดวยนสการกระทาไวในใจวา เสยงนเปนเสยงดงฤๅ จงแลเหนกระดกคอฟนของหญงนน พระผเปนเจากไดอสภสญญาในอฏฐคอฟนของหญงนนบรรลถงพระอรหตต เพราะเหตการณนน พระธรรมสงคาหกเถระทงหลาย จงนพนธพระคาถาวา “ตสสา ทนตฏ ก ทสวา ปพพสญ อนสสร” แปลเนอความวา พระมหาเถรเจาเหนอฏฐ คอฟนของหญงนน กระลกถงบพพสญญายนอยในประเทศทนนบรรลถงพระอรหนต

“สามโกป โข มนสโส” ฝายบรษสามของหญงตดตาภรรยาไปพบพระมหาเถรเจา ถามวา

- 31 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

พระผเปนเจาเดนมา ไดเหนหญงคนหนงเดนไปทางนบางหรอวาหามได

พระมหาเถรเจาจงบอกวา รปไมรวาหญงวาชายเดนไปทางนเหนแตรางกระดกเดนไปในหนทางอนใหญ

ในบทคอ “ญตวาธกรณเมน” นนมอรรถวา พระภกษไมสารวมจกษอนทรย ไมปดจกษทวยารดวยใบบานคอสตแลวแลดอยบาปธรรมทงหลาย มอภชฌาเปนอาท กตดตามพระภกษนน เพราะเหตไมสารวมอนทรย พระภกษรดงนแลวเรงปฏบตปดจกษอนทรยไวดวยใบบานคอสต “เอวปฏปชชนโต” เมอพระภกษปฏบตดงนองคสมเดจพระผทรงพระภาคกตรสวา พระภกษนนรกษาจกขนทรยถงซงสงวรในจกขนทรยไว การทไดสงวรแลมไดสงวร มไดมในจกขนทรยโดยแท สตตงมนแลหลงลมสตจะอาศยจกขประสาทแลวแลบงเกดขนนนกหามได

นยหนง อารมณคอรปมาสโยคประเทศคลองจกขในกาลใด กาลนนภวงจตกบงเกดขนสองขณะแลวกดบไป กรยามโนธาตกยงอาวชชนะกจคพจารณาใหสาเรจ บงเกดขนแลวกดบไปในลาดบนนจกขวญญาณกยงทสสนกจ คอกระทาใหเหนใหสาเรจบงเกดขนแลวกดบไป

ในลาดบนน วปากมโนธาตกยงสมปฏจฉนนกจ คอการทารบรองไวใหสาเรจบงเกดขนแลวกดบไป

ในลาดบนน วปากเหตกมโนวญญาณธาต ยงสนตรณกจคอกระทาใหลวงเสยซงความสงสย ใหสาเรจบงเกดขนแลวกดบไป

ในลาดบนน กรยาเหตมโนวญญาณธาต กยงโผฏฐพพนกจคอ กระทาใหกาหนดไวได ใหสาเรจบงเกดขนแลวกดบไป

ในลาดบนน ชวนจตกเสวยอารมณ สารวมแลไมไดสารวมกมไดมในภวงคทงปวง และมไดมในสมยแหงวถจต อาวชชนจตเปนอาทต

เมอขณะชวนจตเสวยอารมณนน ถาวาทศลคอหาศลมไดแลมสตอนหลง แลอญาณคออวชชาและขนตคอไมอดใจ แลสภาวะเกยจครานบงเกดมในจตสนดานแลว องคสมเดจพระผทรงพระภาคกตรสพระสทธรรมเทศนาวา พระภกษนนไมสารวมในจกขนทรย

มคาปจฉาถามวา “กสมา การณา” เหตดงฤๅ องคสมเดจพระผทรงพระภาค จงตรสเรยกพระภกษนนวา ไมสงวรในจกขนทรย

มคาอาจารยวสชนาวา “ตสม สต ทวารมป อคตต” ในเมอเหตทงปวง มสภาวทศลเปนอาท บงเกดแกพระภกษนนแลวภกษนนกมไดรกษาทวาร มไดรกษาภวงค มไดรกษาวถจตทงหลายมอาวชชนวถจตเปนอาท เหตใดเหตดงนน องคพระผทรงพระภาคจงตรสเรยกพระภกษนนชอวา ไมสงวรในจกขนทรย

มอปมาเปรยบเทยบในอธการนวา “นคเร จตส อสวเตส” ประตเมองทง ๔ ประต ผรกษาทวารหาไดปดไม มนษยทงหลายทอยในพระนครตางคนตางรกษาแตบานเรอนของตน ปดประตเรอนปดประตซมปดประตหองไวใหดโดยแท ในเมอประการฉะนนแลมหองเรอนอนเปนทอยของมนษยทงปวงทปดนน กเหมอนมไดปดมไดรกษา แทจรงโจรทงหลายเขาไปโดยประตเมองทง ๔ ทมไดปดปรารถนาจะกระทากจอนใด กกระทากจอนนนไดดงความปรารถนา “เสยยถา” อนนแลมอปมาฉนใดกมอปไมยเหมอนทศลกรรมเปนอาทบงเกดขนแลวภกษนนกตงอยในอสงวร เมออสงวรมแลวกไดชอวา ไมรกษาทวาร ไมรกษาภวงค ไมรกษาวถจตทงปวงมอาวชชวถจตเปนประธาน กมอปไมยเหมอนดงนน

- 32 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนงในเมอธรรมทงหลายมศลเปนตน มบรบรณบงเกดพรอมอยแลว พระภกษนนกไดชอวารกษาทวารรกษาภวงค รกษาวถจตทงปวง มอาชชนวถเปนอาท มคาอปมาวา ประตนครทง ๔ ประตปดไวดแลว แทจรงเมอประตเมองปดแลว โจรทงหลายกไมมอโกาสทจะเขาไปประทษรายได “ยถา” อนนแลมอปมาฉนใดกมอปไมยเหมอนธรรมทงหลาย คอศล แลสต แลปญญา แลขนตแลความเพยรบงเกดในชวนวถจตแลวทวารแลภวงคแลวถจตทงหลาย มอาวชชวถจตเปนอาทกไดชอวารกษาไวแลว เหตใดเหตดงนน ครนธรรมทงปวงมทศลธรรมเปนอาทบงเกดในขณะชวนะแลว องคสมเดจพระผทรงพระภาคกตรสเรยกชอวาสงวรในจกขนทรย สงวรในโสตนทรย แลฆานนทรยเปนอาทนน อนมในบทบาลมคากลาววา “โสเตน สทท สตวา” เปนประธาน กมนยดจเดยวกน ดงวสชนาในจกขนทรยสงวรน

บณฑตพงรวา อนทรยสงวรศล มเวนจากอนถอเอาซงนมตอนเปนทตดตามซงกเลสเปนอาทเปนลกษณะทกาหนดของอนทรยสงวรศล ดงรบพระราชทานถวายวสชนามาดงน เอวกมดวยประการดงน

อทาน อนทรยวรสลานนตร วตเต อาชวปารสทธสเล อาชวเหต ปญตตาน ฉนน สกขาปทานนต ยาต ตาน อาชวเหต อาชวการณา ปาปจโฉ อจฉาปกโต อสนต อนภต อตต รมนสสมม อลลปต อาปตต ปาราชกสส อาชวเหต อาชวการณา สจรตต สมาปชชต อาปา ตต สงฆาทเสสสส อาชวเหต อาชวการณา โย เต วหาเร โส ภกข อรหาต ภณต ปฏวชา นนตสส อาปตต ถลลจจยสส”

ในการน จะวนจฉยตดสนในอาชวปารสทธศล ทองคสมเดจพระผทรงพระภาค ทรงแสดงในลาดบอนทรยสงวรศล มกระแสเนอความวาสกขาบททง ๖ ประการ ทองคพระผทรงพระภาค บญญตไมเปนปฐมนนวา พระภกษองคใดในพระศาสนานมความปรารถนาลามก อนอจฉาครอบงากลาวอวดอตตรมนสสธรรม คอธรรมอนเปนของแหงพระอรยเจามไดมในตนวามในตน มไดมบงเกดในตนวาบงเกดมในตน เพราะเหตทจะเลยงชวต เพราะการณคอจะเลยงชวตกองอาบตชอปาราชก กมแกพระภกษนน

อนงพระภกษใด ถงซงภาวะสญจรเทยวไป ชกหญงใหแกบรษชกบรษใหแกหญงจะเปนสามภรรยากน เพราะเหตจะเล ยงชวตแหงตนกองอาบตชอวาสงฆาทเสส กมแกภกษนน

“โย เต วหาเร วสต ” อนงพระภกษใดกลาวถอยคาแกอบาสกเจาอาวาสวา พระภกษองคใดอยในวหารของทาน พระภกษองคนนเปนพระอรหนต กลาวคาดงน เปนเหตจะเลยงชวต เมออบาสกรวาพระภกษลวงดงนนแนแลว กองอาบตชอวาถลลจจย กมแกพระภกษนน

อนงพระภกษรปใด ตนมไดเปนไข ขอโภชนะอนประณตแตสกล เพอประโยชนแกตนจะบรโภค เพราะเหตแกอาชวะเลยงชวตกองอาบตชอวาปาจตตยะ กมแกพระภกษนน

อนงพระภกษองคใด ตนมไดเปนไข ขอโภชนาะอนประณต เพอประโยชนแกตนแลวบรโภค เพราะเหตแกอาชวะเลยงชวตกองอาบตชอวาปาฏเทสนยะ กมแกพระภกษนน

อนงพระภกษใดมไดเปนไขขอดวยตน และยงบคคลใหขอสปะโอนทะ เพอประโยชนแกตนบรโภคเพราะเหตอาชวะเลยงชวต กองอาบตชอวาทกกฏ กมแกพระภกษนน

สกขาบทท ๖ องคสมเดจพระผทรงพระภาคบญญตอยางน

บณฑตพงรวา วาระพระบาลทเรากลาวตอไป ในบทคอกหนะ เปนอาท ของพระภกษทประพฤตลวงสกขาบททง ๖ นนวา

- 33 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“ตตถ กตมา กหนา” ลาบททงหลายมกหนะเปนตนนน บทคอกหนะเปนดงฤๅ

“ลาภสกการสโลกสนตนสสตสส” พระภกษในพระศาสนานมความปรารถนาลามก อนอจฉาครอบงา อาศยแกลาภสกการะ แลกตตศพทตงไวแลตงไวดวยด และกระทาหนาสยววาตนกระทาเพยรอนยง และกระทาใหทายกพศวงดวยอาการดงกลาว

“ตตถ กตมา ลปนา” บทคอลปนาเปนดงฤๅ

มคาบรหารวา พระภกษในพระศาสนาน ปรารถนาลามก มจตสนดานอนอจฉาครอบงาอาศยแกลาภสกการ แลกตตศพท กลาวคาของตนขนกอน แลยงทายกใหกลาวถนอมกลาวคากระทาในเบองบน กลาวคาโอบออม กลาวเกยวพนในเบองบน กลาวเกยวพนโดยภาคทงปวง ยกยอเสยกอนแลวจงกลาวโดยภาคทงปวง กลาวใหรกเนอง ๆ ทาอาการประพฤตตวตากลาวถอยคาเหมอนแกงถว แลภกด แลอารอารอบดงน ชอวาลปนา

“กตมา เนมตตกตา” สภาวะทภกษกระทาซงนมตนนเปนดงฤๅ

พระภกษในพระศาสนาน ปรารถนาลามก อนอจฉาครอบงา อาศยแกลาภสกการ แลกตตศพทกระทาซงนมตทจะยงทายกใหถวายจตปจจยและกระทาโอกาสกลาวถวอยคาดวยจตปจจยแลกลาวคากระซบ แลกลาวคาเปรยบปรายดงน ชอวา เนมตตกตา

“กตมา วปเปสกตา” สภาวะทพระภกษกลาวถอยคา ชอวานปเปสกตานนเปนดงฤๅ

พระภกษในพระศานนาน มความปรารถนาลามก อนอจฉาครอบงา อาศยแกลาภแลสกการแลกตตศพท กลาวคาดา กลาวคาครอบงา กลาวคาตเตยนบคคลผอน เพอใหทายากถวายจตปจจย แลกลาวคายกยอแลยอโดยรอบคอบ แลกลาวคาเยยแลเยยโดยรอบคอบ แลกลาวถอยคานาเสยซงคณ แลกลาวถอยคาเหมอนไดกนเนอกนหนงทายกดงน ชอวานปเปสกตา

“กตมา ลาเภน ลาภ นชคสนตา” พระภกษปรารถนาลามกดวยลาภนนเปนดงฤๅ

พระภกษในพระศาสนาน มความปรารถนาลามก อนอจฉาครอบงา อาศยแกลาภแลสกการแลกตตศพท ไดอามสแตเรอนนนาไปใหในเรอนโนนนาไปใหในเรอนน เทยวแลกเปลยนอามสดวยอามส แสวงหาอามสดวยอามสดงน ชอวา “ลาเภน ลาภ นชคสนตา” วาระพระบาลองคสมเดจพระบรมศาสนาตรสเทศนาไวดงน มเนอความวนจฉยในกหนนเทศดงนกอน

ในบทคอ “ลาภสการส โลกสนนสสตสส” นนวา พระภกษในพระพทธศาสนาน ปรารถนาลาภ ๑ ปรารถนาสกการ ๑ ปรารถนากตตศพท ๑ แลมปรารถนาลามก คอแสดงซงคณมไดมในวามคณในตน ความปรารถนาจะใครไดจตปจจยมาครอบงาจตสนดานแหงตน จงไดทากลอบายโกหกดงน

ในคมภรมหานเทศนนวา “ตวธ กหนวตถ” เหตจะใหไดโกหกนนม ๓ ประการ คอพระภกษจะเสพปจจย ๑ คอพระภกษกลาวคาในทใกล ๑ คอปรารถนาจะตงไวซงอรยาบถ ๑ เพราะเหตการณดงนน พระอาจารยเจาจงปรารภวาระพระบาลมคากลาววา “ปจจย ปฏเสธนสงขาเตน” เปนอาทฉะน เพอจะแสดงซงกหนวตถทง ๓ ประ การนน มความวนจฉยวา พระภกษโกหกนน คฤหบดนมนตใหรบจตปจจยทง ๔ มจวรปจจยเปนอาท ตนกปรารถนาจะใครไดจตปจจยทง ๔ นนกหามเสยไมรบ เพราะปรารถนาอนลามก ครนรวาคฤหบดศรทธาตงอยในตนแลว เมอภายหลงคฤหบดมความปรวตกวา “อโห อยโย อปปจโฉ” ดงเราสรรเสรญพระผเปนเจามความปรารถนานอย ไมปรารถนาเพอจะรบจตปจจยอนใดอนหนง พระผเปนเจาปฏบตมกนอยดงนเราทงหลายไดปฏบตทาน เราเกดมาเปนมนษยชาตน ชอวาไดชา ตมนษยกด ถาแลวาพระผเปนเจาจะพงรบจตปจจยอนใดอนหนง บญ

- 34 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ลาภกจะพงมแกเราคฤหบดปรวตกดงนแลว กนาปจจยทงหลาย มจวรปจจยเปนตนภกษนนกกระทาใหแจงวาตนปรารถนาจะอนเคราะหคฤหบด จงรบจตปจจยของคฤหบด จาเดมแตนนมา พระภกษกกลาววาจาใหคฤหบดพศวงเปนเหตทจะใหคฤหบดนอมนาจตปจจยใสใหเตมเลมเกวยนเขาไปใหแกตน พระภกษปรารถนาลามกปฏบตดงน บณฑตพงรวากหนวตถแปลวาเหตทจะโกหก กลาวคอจะเสพซงจตปจจย

อนง พระธรรมเสนาบด กลาวไวในคมภรมหานเทศนนวา “กตม ปจจยปฏเสวนสงขาต กหนวตถ” ดกรอาวโสทงหลาย เหตทพระภกษโกหกกลาวคอปรารถนาจะเสพซงปจจยเปนดงฤๅ

พระผเปนเจากลาวคาปจฉาแลว จงกลาวคาวสชนาวา “อธคหปตกา ภก ข นมนเตนต” คฤหบดทงหลายในคาเปนเหตสงสอนแหงพระบรมครน ยอมนมนตพระภกษดวยจวรปจจย แลบณฑบาตแลเสนาสนะแลคลานปจจยบรขาร พระภกษทปรารถนาลามกอนความอจฉาครอบงา ตนกมประโยชนดวยจวรเปนปจจยเปนอาท กหามเสยไมรบจวรไมรบบณฑบาตแลเสนาสนะแลคลานปจจยเภสชบรขาร เพราะเหตปรารถนาจะใครไดใหมาก พระภกษนนจงกลาวคาตอบแกคฤหบดวา “กสมณสส สหคเฆน จวเรน” สมณะจะมประโยชนดงฤๅดวยจวรอนถงซงคาเปนอนมาก พระสมณะจะบรโภคนงหมจวรอนใด คอผาทตนแสวงหาไดในสสานะประเทศปาชา แลทตนแสวงไดทกองหยากเยอ แลผาอนตกอยท ตลาด เปนผาอนหาชายมได มากระทาเปนผาสงฆาฏบรโภคทรงไว ผานนสมควรแกสมณะจะนงหมจะบรโภค

“ก สมณสส สหคเฆน ปณฑปาเตน” อนหนงพระสมณะจะมประโยชนสดงฤๅ ดวยบณฑบาตอนถงซงคาเปนอนมาก พระสมณะจะสาเรจเลยงชวตดวยคาแหงโภชนะ ทตนแสวงหาดวยบณฑบาตอนใดบณฑบาตนนสมควรแกพระสมณะ

ก สมณสส สหคเฆน เสนาสเนน” พระสมณะจะมประโยชนดงฤๅ ดวยเสนาสนะอนถงซงคาเปนอนมาก พระสมณะอยรกขมลเปนวตร และอยอพโภกาสเปนวตร ดวยปฏบตอนใด ปฏบตอนนนสมควรแกพระสมณะ

อนง พระสมณะจะมประโยชนดงฤๅ ดวยคลานปจจยเภสชบรขารอนถงซงคาเปนอนมากพระสมณะจะพงกระทาโอสถดวยมตรเลาแลชนแหงผลเสมอ ดวยปฏบ ตอนใด ปฏบตดงนสมควรแกสมณะภกษกลาวแกคฤหบด ดงนแล ว กบรโภคนงหมจวรอนเศราหมอง บรโภคบณฑบาตอนเศราหมองอยในเสนาสนะอนเศราหมอง เสพเภสชอนเปนปจจยแกความไขอนเปนบรขาร แหงชวตอนเศราหมอง เพราะเหตปรารถนาจะใหไดจวรแลบณฑบาต แลเสนาสนะ แลคลานปจจยเภสชบรขารใหไดมาก ๆ “ตเมน คหปตกา” คฤหบดทงหลายร วาพระภกษปฏบตดงนกยนดเลอมใสวา พระะสมณนมความปรารถนานอยถอสนโดษยนดในสงดมไดสคคะระคนดวยคฤหสถแลบรรพชต ปรารภความเพยรกลาวคาชาระกเลสแกบคคลทงหลายอน แลวกนมนตพระภกษนนดวยปจจยทง ๔ มจวรปจจยเปนอาท พระภกษนนจงกลาววา กลบตรมศรทธายอมจะไดเสวยซงบญมาก เพราะเหตมหนาเฉพาะตอวตถทงสาม กลบตรมศรทธาจะไดเสวยบญเปนอนมากกเพราะเหตมหนาเฉพาะตอไทยธรรม กลบตรมศรทธายอมจะไดเสวยซงบญเปนอนมากกเพราะเหตมหนาเฉพาะตอไทยธรรม กลบตรมศรทธายอมจะไดเสวยซงบญเปนอนมากกเพราะเหตมไทยธรรมตงอยในทเฉพาะหนาศรทธาของทานกม แลวไทยธรรมคอวตถททานจะพงใหมอยแลวตวของรปกเปนปฏคคาหก ผจะถอเอากมอยแลว ถาแลวารปจะไมรบ ทานกจะไมไดสวนบญ

“น มยห อมนา อตโถ” รปจะมประโยชนจะมปจจยนกหามไดรปรบครงนกอาศยเพราะอนเคราะหแกทานผมศรทธา พระภกษโกหกกลาวดงนแลวกถอเอาจวรเปนอนมาก ถอเอาซงบณฑบาตแลเสนาสนะและคลาน ปจจยเภสชบรขารเปนอนมาก เพราะเหตตนมความปรารถนาอนลามกอยากจะใครไดมาก

อนง อาการทพระภกษกลาวสยวหนา แลกลาวใหทายกพศวงกลาวโกหกดงน ชอวากหน

- 35 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

วตถ กลาวคอจะเสพซงปจจย

อนง พระภกษปรารถนาลามก กลาวคาใหทายกพศวงดวยประการนน ๆ ดวยวาจาแสดงวาตนไดอตตรมนสสธรรม คอมรรคแลผลเปนของแหงพระอรยบคคล กไดชอวากหนวตถ เหมอนวาระพระบาลวา

“กตม สามนตชปปนสงขาต กหนวตถ” องคสมเดจพระมหากรณาตรสเทศนาเปนกเถตกามยตาปจฉาวากหนวตถ กลาวคอพระภกษกระซบเจรจาในทใกลนนเปนดงฤๅ

จงทรงวสชนาวา “อเธกจโจ ปาปจฉาปกโต” พระภกษจาพวกหนงในพระศาสนาน มอจฉาลามก อนอจฉาครอบงาปรารถนาจะกลาวคาสรรเสรญตนใหชนทงปวงรวาตนไดธรรมวเศษ หรออตรมนสสธรรม ยอมกลาวถอยคาอนอาศยธรรมเปนของพระอรยบคคล “โย เอวรป จวร ธาเรต” พระสมณะองคใดทรงจวรอยางนพระสมณะองคนนมศกดานภาพมาก พระสมณะองคใดทรงบาตรอยางน ทรงภาชนะอนบคคลกระทาใหแลวโดยโลหะอยางน ทรงธรรมกรกผากรองนา ลกกญแจ ทรงกายพนธน ทรงรองเทาอยางน ๆ พระสมณองคนนมศกดานภาพมาก

อนง พระภกษนนกลาววา พระอปชฌายของพระสมณะองคใดปฏบตอยางน พระสมณะนมศกดามาก พระภกษมพระอปชฌายเสมอกนกบพระสมณะองคใด พระสมณะองคนนมศกดามาก พระภกษเปนมตรอนเปนทามกลาง และเปนมตรอนเหนกองของพระสมณะองคใด พระสมณะองคนนมศกดามาก “โย เอวรเป วหาเร วสต” พระสมณะใดอยในวหารมดงนเปนรป คอปราสาทยาว และปราสาทสเหลยม แลปราสาทมสณฐานอนกลม ดจดวงพระจนทรในวนเพญแลอยในคหา แลทเรนแลกฎแลเรอนยอด แลหอรบ แลปอม แลศาลาอนยาวแลอปฏฐานศาลาแลมณฑป แลรกขมล พระสมณะนนมศกดามาก

นยหนง พระภกษมคารมดจธลอนบคคลพงเกลยด มหนาสยวยงนกทกทายยงนก คนทงหลายอนกลาวคาสรรเสรญดวยปากแหงตนเปนประมาณ พระภกษนยอมจะกลาวคาใหชนสาคญตนวาไดโลกตตรคณ อนลกอนกาลงอนไพบลย ควรจะปกปดไววาพระสมณะนไดผลสมาบตอนละเอยดดงน ๆ อาการทพระภกษสยวหนากลาวคากระซบในทใกล เอวกมดวยประการฉะน

“ปาปจฉสเสว ปน สดต สมภาวนาธปปายา เตน อรยาปเถน วมหาปน อร ยาปถสงขาต กหนวตถ อเธกจโจ ปาปจโฉ อจฉาปกโต สมภาวนาธปปาโย เอว ม ชโน สมภาเวสสตต คมน สฌเปต ปณธาย คจฉต ปณธาย ตฏ ต ปณธาย นสทต ปณธาย เสยย กปเปต สมาหโต วย คจฉต สมาหโต วย ตฏต เสยย นสทต เสยย กปเปต อาปาถกฌาย จ โหต”

พระบาลมเนอความวา “ปปปจฉสเสว ปน สโต” พระภกษมความปรารถนาลามกอนอจฉาครอบงา ยอมกระทาใหผอนพศวงดวยอรยาบถทตนกระทาปรารถนาจะยงบคคลผ อนใหสรรเสรญดงนบณฑตพงรชอวา กหนวตถ อาศยซงอรยาบถเหมอนดวยวาระพระบาลทองคสมเดจพระผมพระภาคตรสเทศนาเปนคาปจฉาวา “กตม อรยาปถสงขาต กหนวตถ” เหตทพระภกษโกหก กลาวคอตงไวซงอรยาบถนนเปนดงฤๅ

จงทรงวสชนาวา พระภกษจาพวกหนงในพระศาสนาน มความปรารถนาลามกอนอจฉาครอบงา ปรารถนาจะใหชนทงปวงสรรเสรญจงวตกวา มหาชนจกสรรเสรญเรากเพราะเหตอยางน จงตงไวซงอรยาบถคอจะเดนไปนนกเดนไปดจดงวามธรรมวเศษตรสรแลว อนงเมอเดนไปกตงจตไววาชนทงหลายจงรวาเราเปนพระอรหนต เมอจะยนกตงจตไวเหมอนดงน เมอจะนงจะนอนกตงจตไวเหมอนดงนน อนงเมอจะเดนจะยนจะนงจะนอน กระทาอาการดจดงวามจตอนตงมนไวในอรยาบถดจเขาสสมาธในทปรากฏมหาชนทงปวงกรยาทจะตงไวซงอรยาบถทง ๔ ดวยเออเฟอ แลอาการทตงไวซงอรยาบถทง ๔ แลดดแปลงอรยาบถทง ๔ ใหนามาซงความเลอมใส แลกระทาสยวหนา ดวยจะแสดงซงสภาวะแหงตนตงไวยงซงความเพยร แลมปกตสยวหนา แลสภาวะสยวหนา แลกระทาให

- 36 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

พศวง แลยงโกหกใหประพฤตเปนไป แลสภาวะโหกดงน ช อวากหนวตถ กลาวคอ ตงไวซงอรยาบถ

วนจฉยในลปานานเทศ คอแสดงอาการทพระภกษมความปรารถนาลามก จะวากลาวแกคฤหบด “อาลปนาต วหาร อาคเต” จะสงวรรณนาอรรถในบทคออาลปนานนกอน

มเนอความวา ภกษปรารถนาธรรมอนลามก เหนมนษยทงหลายออกมายงวหารกทกทายกอนวา “โภนโต” ดกรอบาสกผเจรญทานทงปวงพากนออกมาสอาราม เพอประโยชนสงอนใด ทานจะมานมนตพระภกษทงหลายหรอ “ยท เอว คจฉถ” ถาทานจะนมนตจะพระภกษแลวจงไปกอนเถดเราจงจะพาพระภกษทงหลายเขาไปในบานเมอภายหลง พระภกษกลาวคาดงน ชอวา อลปนา แปลวาทกทายกอน

นยหนงพระภกษนอมนาเขาไปถงตนกลาววา “อห ตสส ราชา มย ปสนโน” มนามปรากฏชอวา พระตสสเถร บรมกษตรยเลอมใสในเรา มหาอามาตยชอนนเลอมใสในเรา พระภกษกลาวถอยคาดงน กไดชอวา อาลปนา

ในบทคอ “ลปนา” ไมมอาศพทอยในเบองตนนน มเนอความนษยทงหลายออกไปยงอารามถามวา “ตสโส นามโก” พระภกษดงฤๅชอวาตสสะ พระภกษนนกกลาวคาตอบวา อาตมานแลชอตสสะบรมกษตรยเจาพระนครนเลอมใสในเรา ใชแตเทานน มหาอามาตยผใหญมนามชอนน ชอนกเลอมใสในเรา ดงนชอวาอาลปนา

ในบทคอ “อลลปนา” นน มคาศพทตงอยในเบองตนนนมอรรถสงวรรณนา แปลในเนอความ “คหปตกาน อกกณเน” พระภกษกลววาคฤหบดทงหลายจะมความกระสน ใหโอกาสกลาวถอยคาเอาเนอเอาใจคฤหบดดงน ชอวา สลลปนา

ในบทคอ “อลลปนา” แปลวากลาวยกยอนน คอพระภกษกลาววา “มหากฏมพโก มหานาวโก” ทานผนเปนกฏพผใหญ ทานผนเปนนายสาเภาผใหญ ทานผนเปนทานบดผใหญ พระภกษกลาวคายกยอดงน ชอวา อลลปนา

ในบทคอ “สมลลปนา” แปลวาภกษกระทายกยอโดยสวนทงปวงชอวา สมลลปนา

ในบทคอ “อนนหนา” นนวา พระภกษกลาวเกยวพนดกรอบาสกทงหลาย แตปางกอนถงเทศกาลนแลว อบาสกเคยถวายทานใหญไทยธรรมตาง ๆ มาในกาลบดน เหตไฉนจงไมกระทาทานเหมอนอยางนนเลา กลาวเกยวพนไปกวาอบาสกทงหลายจะกลาวตอบ วาขาแตพระผเปนเจาขาพเจาทงปวงจะใหอย แตทวายงหาโอกาสมได

“อถวา อจฉหตถ ทสวา” นยหนงพระภกษเหนอบาสกถอออยเดนมาถามวา ดกรอบาสก ออยนทานนามาแตดงฤๅ อบาสกกกลาวคาตอบวา ออยนขาพเจานามาแตไรออย ดกรอบาสก ออยในไรออยนนหวานอยหรอ ขาแตพระผเปนเจา ออยนกนเขาไปดจงจะรวาหวานหรอไมหวาน ดกรอบาสก พระภกษจะกลาววา ทานทงหลายจงใหแกภกษนนไมควร พระภกษกลาวเกยวพนเบองตนดงน ชอวาอนนหนา พระภกษกลาวยกยอแลว ๆ เลา ๆ โดยภาคทงปวงชอวา สมนนหาน

ในบท “อกกาปนา” นนวา พระภกษยกยอตนแลวแสดงวา “เอต กล ม เอว ชานาต”ตระกลนรจกเราผเดยว ถาแลวาไทยธรรมบงเกดขนในตระกลนกจะถวายแกเรา มอรรถรปวา ภกษยกยอตว ชอวา อกกาปนา บณฑตพงกลาวนทานอบาสกา ชอวา เตลกณฑรกา สาธกเขาในบทคออกกาปนา น

พระภกษกลาวยกยอตนแล ว ยกยอตนเลา โดยสวนทงปวง ชอวา สมกกาปนา

- 37 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ในบทคอ “อนปปยภาณตา” นนวา ภกษไมแลดการทจะประกอบดวยประโยชน มรปอนเปนไปตามสตยสมควรแกคาสตยแลสมควรแกธรรมทตนประพฤต กลาวถอยคาทจะทายารกใครตนแลว ๆ เลา ๆ ชอวา อนปปยภาณตา

พระภกษประพฤตตนตงตนไวในเบองตา แลวแลประพฤตเปนไปชอวา ปาตกามยตา

พระภกษกลาววาจาเหมอนดวยแกงถว ชอวา มคคสปปนา มคาอปมาวา เมอบคคลแกงถวนน ประเทศขางหนงไมสก ประเทศขางหนงสก ดบบางสกบาง อนนแลมอปมาฉนใด กมอปไมยเหมอนวาจาทภกษกลาวนนจรงบาง เทจบาง เทจระคนกบจรง จรงระคนกบเทจ สภาวะทภกษกลาวถอยคาเหมอนแกงถวนน ชอวา มคคสปปตา

สภาวะทภกษบาเรอนน ชอวา ปารภฏยตา

ทจรงพระภกษรปหนงอมทารกตระกลดวยสะเอว แลทรงทารกแหงตระกลไวดวยบา การทภกษอมทารกแหงตระกลนน ชอวา ปารภฏยตา

สภาวะทพระภกษอมทารกนน ชอวา ปารภฏยตา

วนจฉยในเนมตตกตานเทศนนวา “ยกจ กายวจกมม” พระภกษกระทาดวยกายแลวาจา อนประกอบดวยประโยชน ทจะยงชนทงหลายอน ๆ ใหปจจยแกตน ชอวา นมต

อนง พระภกษเหนชนทงหลายถอเอาซงขาทนยะทงหลายแลวแลเดนไป ตนกกระทานมตโดยนยเปนอาทวา ทานทงหลายไดขาทนยะของกนมาหรอดงน ชอวา นมตกรรม

พระภกษกลาวถอยคาอนประกอบดวยปจจย ชอวา โอภาส

อนงพระภกษเหนทารกเลยงโค ถามทารกเลยงโคนนวา “ก อเม วจฉา” ลกโคทงปวงนเปนลกโคนมหรอ ๆ วาเปนลกโ คเปรยง

ทารกเลยงโคกกลาวตอบวา “ภนเต” ขาแตพระ ผเปนเจาผเจรญ ลกโคทงหลายนเปนลกโคนม พระภกษจงกลาววา “นขรโควจฉา” ลกโคทงปวงนมใชลกโคนม ถาแลวาลกโคเหลานเปนลกโคนมแลว พระภกษทงหลายกจะไดนมโค พระภกษกลาวคาโดยนยเปนอาทดงน แลวเดกเลยงโคทงหลายนนกไปบอกบดามารดา ยงมารดาแลบดาให ๆ นานมโคแกภกษกลาวถอยคาดงน ชอวาโอภาสกรณกระทาโอภาส

อนง พระภกษกลาวกระทาใหใกลกลาวกระซบ ชอวา สามนตชปปนา

เรองราวพระภกษอนเขาไปสตระกล บณฑตพงกลาวในบท คอ สามนตชปปนา น

“กร” ดงไดสดบมา พระภกษรปหนง เขาไปสตระกลแลวปรารถนาจะบรโภค จงเขาไปนงอยในเรอน อบาสกาเจาของเรอนเหนภกษนนแลวปรารถนาจะไมใหไทยธรรม จงกลาวถอยคาวาขาวสารไมมกระทาอาการ ดจดงวาจะไปเทยวแสวงหาขาวสารแลวกไปสเรอนทคนเคยพระภกษนนกเขาไปในหองเลงแลดทขางนนขางน จงเหนออยทอบาสกาพงไวทแงมประต ดไปอกกเหนนาออยทอบาสกใสไวในภาชนะเหนปลาตาแบอยในตะกรา เหนขาวสารอยในกระออม เหนเปรยงในหมอพระภกษกออกมานงอยอบาสกากรองวาหาขาวสารไมไดแลวกกลบมา พระภกษจงวา ดกรอบาสกา“อชช ภกขา น สมปชชสสต” รปเหนเหตเสยกอนแลววา วนนมภกขาหารจะไมสาเรจแกอาตมาอบาสกาจงถามวาพระผเปนเจาเหนเหตเปนดงฤๅ พระภกษจงกลาวคาในทใกลอบาสกาวา อาตมาเหนอสรพษเหมอนลาออยทอบาสกาพงไวทแงมประต “ต ปหรสสาม” อาตมากคดวาจะประหาร

- 38 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อสรพษจงจบเอากอนศลาเหมอนหนงนาออยทอบาสกาใสไวในภาชนะ อสรพษกทาพงพานเหมอนปลาตาแบทอบาสกาใสไวในตะกรา เหมอนอสรพษดดเอากอนศลานน อาตมากเหนฟนอสรพษเหมอนขาวสารทอบาสกาใสไวในกระออมในขณะนนอสรพษโกรธกพนพษออกจากปาก เขฬะทเจอดวยพษกไหลออกจากปากอสรพษ อาตมาแลเหนเหมอนเปรยงทอบาสกาใสไวในหมอ อบาสกาเจาของเรอนไดฟงดงนนกคดวาเราไมอาจลวงพระสมณะทมศรษะอนโกน จงเอาออยออกมาถวายแลวกหงโภชนะนาเขาไปถวายกบปลาตาแบปง

บณฑตพงรวา กรยาทพระภกษกระซบกลาวในทใกลดงน ชอวาสามนตชปปนา

ในบทปรกถานน มอรรถสงวรรณนาวา พระภกษไดวตถมอโทนะ เปนอาทแล ว กเจรจาใหแลกเปลยนดวยวตถอน ๆ ทตนปรารถนา ชอวาปรกถา กลาวโอบออมไปโดยภาคทงปวง

วนจฉยใน นปเปสกตานเทศนนวา พระภกษดากลบเอาของดวยอกโกสวตถ ๑๐ ประการ ชอวา อกโกสนา

พระภกษกลาวครอบงา ชอวา อมภนา

พระภกษกลาวยกโทษโดยนยเปนอาท “อสทโธ อปปสนโน” คฤหบดนไมมศรทธา ไมมความเลอมใส ชอวา ครหนา

พระภกษกลาวยกยอดวยวาจาวา ทานอยากลาวคาอยางน ๆ แตตระกลนชอวา อกเขปนา

พระภกษกลาวคายกยอ กระทาใหะเปนไปกบวตถ กระทาใหเปนไปกบดวยเหตโดยภาคทงปวง ชอวา สมกเขปนา

นยหนงพระภกษเหนคฤหบดไมใหแลว กกลาวยกยอวา “อโห ทานปต” ดงเราสรรเสรญ คฤหบดนเปนผใหญในทานดงน ชอวา อกเขปนา

พระภกษเหนวาคฤหบดไมใหแล ว กกลาวคายกยอใหยงขนไปวา “อโห มหาทานปต” ดงเราสรรเสรญ ทานคฤหบดนเปนมหาทานบดเปนใหญในมหาทาน ชอวา สมกเขปนา

พระภกษกลาวคาเยยยใหคฤหบดวา ชวตของทานนหาประโยชนมได ทานนเปนคนบรโภคพชกนบญหนหลงดงน ชอวาขปปนา

พระภกษกลาวคาเยยยงขนไปกวานนวา ชนทงหลายกลาววาทานผนเปนทายกเพอเหตดงฤา ทานผนยอมกลาวแตคาวา ไมมแกพระภกษทงหลายสนกาลเปนนจดงน ชอวา สงขปปนา

อนง พระภกษยงโทษคอมไดเปนทายกใหถงแกคฤหบด ชอวา ปาปนา

พระภกษยงโทษคอมไดเปนทายกใหถงแกคฤหบด โดยภาคทงปวงชอวา สมปาปนา

พระภกษออกจากเรอนนไปสเรอนโนน ออกจากบานนไปสบานโนนออกจากชนบทนไปสชนบทโนน เทยวกลาวโทษไปทกแหงวาคฤหบดนทาบญใหทานแกเรา เพราะเหตกลวเราจะตเตยนกลววาเราจะไมสรรเสรญ ดงน ชอวา อวณณหารกา

อนง พระภกษกลาวคาไพเราะในทตอหนา กลาวโทษในทลบหลงชอวา ปรปฏฐมงสกตา

แทจรงวาจานนเปนวาจาของบคคล ไมอาจจะแลดในทเฉพาะหนาปรากฏดจดงวา จะกด

- 39 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

กนซงเนอหนงแหงชนทงหลาย อนตงอยในทลบหลงเพราะเหตการณนน องคพระผทรงพระภาคจงตรสวา ปรปฏฐมงสกตา

วาจาทงปวงทกลาวมา มครหนาวาจาตเตยนเปนอา ท ยอมเชดเสยซงคณแหงบคคลผอน เหมอนซกไมไผทบคคลเชดเสย ครดเสยซงนามนอนแปดเปอนในสรระ

นยหนง วาจาชอวา “นปเปตกตา” น ยอมกระทาซงคณทงหลายแหงบคคลอน ใหเปนจณแลวแลแสวงหาลาภ มอปมาเหมอนบคคลกาจดเสยซงคนธชาตแลว แลแสวงหาคนธชาต เหตใดเหตดงนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคจงตรสวา นปเปสกตา ดงน วนจฉยในบทคอ “ลาเภน ลาภ นชคสนตา” นเทศนนวากรยาทภกษแสวงหา ชอวา “นชคสนตา” พระภกษไดภกขาในเรอนนนาไปใหในเรอนโนน เทยวแลกเปลยนไปกวาจะไดวตถทชอบใจตนในอธการน พระอาจารยนานทานพระภกษซงไดภกขาในเรอนเดมแลว แลนาไปใหแกทารกทงหลายในเรอนนน ๆ ครนไดขรยาคของชอบใจแลวกไป มาสาธกเขาในบทคอ “ลาเกน ลาภ นชคสนตา” น

ในบทคอ “เอวมาทนจ ปาปธมมาน” นน พระพทธโฆษาจารยเจากลาววา บณฑตพงรวา กรยาทสมณะแลพราหมณจะถอเอาซงธรรมอนลามกนน สมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไวในพรหมชาลสตรโดยนยเปนอาทวา “โภนโต สมณพราหมณา” ดกรทานผเจรญทงหลาย สมณะแลพราหมณจาพวกหนงบรโภคโภชนาหารอนบคคลมศรทธาคอเชอซงกรรมแลผลแหงกรรมแลวแลพงใหแกสมณะแลพราหมณะทงหลายนน เลยงชวตเปนมจฉาชพ คอวชาทเลยงชวตดวยตรจฉานวชชา

“เสยยถท” สมณะแลพราหมณะเลยงชวตดวยตรจฉานวชานนเปนอยางไร

มคาวสชนาวา สมณแลพราหมณะเลยงชวตดวยตรจฉานวชานนคอวชาทวาชวแลดแหงอวยวะนอยใหญทงหลาย แลวชานนอนหนงกอบดวยอนบงเกดขนแหงเหตทงหลาย มอกกาบาตแลไฟไหมในทศแลแผนดนไหว เปนอาท แลวชาสบนศาสตรทายสบนแลวชาทายลกษณะหญงแลบรษ แลวชาหนกดผา แลวชาวธบชาเพลง แลวชาวธบงหวนควนตาง ๆ กนดงน มจฉาชพนนพระภกษในพระศาสนาน ยอมใหประพฤตเปนไปดวยสามารถทตนลวงสกขาบททง ๖ ประการ ทกลาวมาแลวในหนหลง แลประพฤตเปนไปดวยสามารถแหงธรรมอนลามกทงหลาย แลโกหกแลกระทาผดซงน มต แลกาจดเสยซงคณแหงบคคลผอนแลว แลแสวงหาลาภดวยลาภเปนอาท “ตสมา สพพปปการา มจฉาชวา” เมอภกษเวนจากมจฉาชวะมประการดงกลาวแลวทงปวงนน อาชวปารสทธศลของพระภกษนนกบรสทธ

มบทวคคหะในอาชวปารสทธศลนนวา “เอต อาคมม ชวต ต อาชโว”

พระภกษทงหลายอาศยซงสภาวะอนใดแลวแลมชวตอยสภาวะนน ชอวา อาชวะ สภาวะนนคอดงฤๅ

สภาวะนนคอความเพยรทจะแสวงหาปจจยทง ๔ สภาวะบรสทธนนชอวา “ปารสทธ”บรสทธแหงอาชวะ จงไดนามชอวา อาชวปารสทธศล เอว กมดวยประการดงน

“ยมปเนต ตทนนตร ปจจยสนนสสตสล วตต ตตถ ปฏสงขาโยนโสต อปาเยน ปเถน ปฏสงขาย ญตวา ปจจเวกขตวาต อตโถ เอตถ จ สตสส ปฏฆาฏายาต อาทนา นเยน วตต ปจจเวกขณเมวโยนโส ปฏสงขาต เวทตพพ ตตถ จวรนต อนตรวาสกาทส ยกจ ปฏเสวตตปรภชต นวาเสต วา ปารปต วา ยาวเทวาต ปโยชนาวธปรจเฉทนยมวจน เอตตกเมว ห โยคโน จวรปฏเสวเน ปโยชน ยทท สตสส ปฏฆาฏยาต อาท”

วาระนจะไดวสชนาในปจจยสนนสสตศล สบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล มเนอความวาปจจยสนนสสตศลอนใด อนเรากลาวแลวในลาดบแหงอาชวปารสทธศล เราจะวนจฉยตดสนไปใน

- 40 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ปจจยสนนสสตศลนน พระพทธโฆษาจารยเจาดาเนนวาระพระบาลดงน แลวจงสงวรรณนาในบทคอ“ปฏสงขา โยนโส” อนเปนเบองตนแหงปจจยสนนสสตศลนกอนวา พระภกษรดวยอบายปญญาปจจเรกขณะวธทองคสมเดจพระผมพระภาคตรสเทศนาไว โดยนยเปนอาท “สตสส ปฏฆาฏาย” น บณฑตพงรชอวา “โยยโสปฏสงขา” แปลวาภกษรดวยอบายปญญา เหนดวยปญญาแลว แลบรโภคนงหมจวรมผาอนตรวาสกเปนอาท

ในบทคอ “ยาวเทว” นน องคสมเดจพระผทรงพระภาคกลาวกาหนดอนประพฤตเปนไปดวยสามารถ จะกาหนดแดนประโยชนแทจรง “ย อท ปโยชน” ประโยชนอนใดทพระองคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไวเปนอาทวา พระภกษนงหมจวรอนจะบาบดเสยซงเยนแลรอน ประโยชนนนกเปนประโยชนของพระภกษ มประมาณเทาน “น อโต ภยโย” ประโยชนอนอนจะยงกวาประโยชนอนนกมไดม

ในบทคอ “สตสส” นนวา พระภกษบรโภคนงหมจวร เพอจะบาบดเสยซงหนาว อนบงเกดขนดวยสามารถธาตภายในกาเรบแลบงเกดขน ดวยสามารถแปรปรวนแหงฤดอนมภายนอก ความอาพาธทปวยไขมไดบงเกดขนในสรระฉนใดกจะบรรเทาเสยอาพาธปวยไขฉนนน

เม อสรระของภกษนน อนอาพาธหากรนทายายอยแลวพระภกษผมจตกาเรบ ไมอาจตงสตไวซงความเพยรใหประพฤตเปนไปดวยอบายปญญาได เพราะเหตการณนน พระภกษจงบรโภคนงหมจวรเพอบาบดเสยซงหนาว องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสอนญาตไวดงน

“เอส นโย สพพตถ” นยหนงบณฑตพงรในประโยชนอนเศษมจะบาบดเสยซงรอนเปนอาท

แตนจะวนจฉยตดสนในประโยชนทงหลาย มประโยชนคอจะบาบดเสยซงรอนเปนอาท มเนอความวา พระภกษทจะนงหมจวรเพอจะบาบดเสยซงรอนอนบงเกดแตกองแหงอคค มรอนบงเกดแตไฟไหมปาเปนประธาน

อนง พระภกษจะพงเสพคอนงหมจวรนน เพอจะบาบดเสยซงแมลงวนเหลอบ แลยง แลลม แลแดด แลทฆชาตนอยแลใหญเปนอนมาก

ในบทคอ “ฑสา” นนแปลวา แมลงเหลอบ บางอาจารยกลาววา แมลงวนสขาวนนชอวา ฑสา

“มกสา” ศพทนนแปลวายง

ลมทงหลายอนประพฤตเปนไปกบดวยธล แลลมอนหาธลบมไดเปนอาท ชอวา วาตา

รอนรศมวมานสรยเทวบตรนนชอวา อาตปะ

สตวทงหลายมชาตสรสะอนยาวมงเปนตน อนสญจรเลอยไปในปฐพ ชอวา สรสปปะ

สมผสถกตองแหงสตวทงหลาย มแมลงเหลอบเปนอาทนนม ๒ ประการคอ ทฏฐสมผสถกตองดวยจกษเหนประการหนง คอผฏฐสมผสถกตองดวยตวสตวประการหนง

"โสป จวร ปารปตวา นสนโน” เมอภกษนงหมจวร คลมจวรแลวแลนงอย สมผสแหงแมลงเหลอบเปนอาท กมไดเบยดเบยนพระภกษนน เพราะเหตการณนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคจงตรสอนญาตใหพระภกษนงหมจวร เพอจะปองกนเสยซงสมผสทงหลายในทเหนปานดงนน

- 41 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

พระบาลกลาวซาวา “ยาว” ใหมเลา เพอจะแสดงซงปรจเฉท กาหนดแดนแหงประโยชนอนเทยง

แทจรงกรยาทพระภกษจะปกปดไวซงทคบแคบ ควรทจะพงละอายนน เปนประโยชนอนแท ประโยชนอนอนนอกจากประโยชนนมจะบาบดเสยซงหนาวเปนอาทนน กเปนประโยชนแตละครง

ในบทคอ “หรโกปน” น แปลวา ทคบแคบนน ๆ “ยสม ยสม ห องเค ววรยมาเน”แทจรงเมอองคาพยพใด ๆ พระภกษมไดเปดปดไวแลว ความทละอายกตงอย อวยวะนน ๆ องคสมเดจพระศาสดาจงตรสเรยกชอวา หรโกปนะ ยงความละอายใหกาเรบ จงทรงอนญาตไวใหพระภกษบรโภคนงหมจวร เพอจะปกปดเสยซงกรยาทจะยงความละอายใหกาเรบ เพราะเหตดงนจงตรสเทศนาวา “หรโกปน ปฏจฉาทนตถ" ดงน บางบาลวา “หรโกปนปฏจฉาทนตท” วสชนามาในปฏสงขา โยนโส จวร ตงขณกปจจเวกขณ เปนตน กยตแตเพยงเทาน

ในบทคอ “ตขณกปจจเวกขณ” เปนคารบสองนน พระพทธองคทรงอนญาตไวใหพระภกษ พจารณาบณฑบาตดวยปญญาและบรโภคซงวตถสงของอนใดอนหนง ทพระภกษจะพงกลนกนชอวาบณฑบาต

แทจรง อาหารทงปวงนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเรยกชอวา บณฑบาต เพราะเหตวาอาหารตกลงแลวในบาตรดวยภกขาจารวตรของพระภกษ

นยหนง ประชมพรอมแหงภกษาหาร พระภกษไดในเรอนนน ๆ ชอวาบณฑบาต

ในบทคอ “เนว ทวาย” นน อรรถกถาสงวรรณนาวา พระภกษบรโภคอาหารทงปวงเพอประโยชนจะคะนองเลนดจชนทงหลาย มทารกแหงมนษยอนในบานเปนอาทกหามได

มอรรถรปวา “กฬานมตต” พระภกษจะบรโภคบณฑบาตมกจทจะเลนเปนนมตกหามได

ในบทคอ “น มทาย” นนวา พระภกษจะบรโภคบณฑบาตเพอมวเมา เหมอนหนงคนมวยแลคนปลาเปนอาทกหามได

มอรรถวา พระภกษจะบรโภคบณฑบาต เพราะเหตมวเมาอนบงเกดขนอาศยแกกาลง และเพราะเหตมวเมาอนเปนของแหงบรษกหามไดในบทคอ “น มณฑนาย” นน พระภกษจะบรโภคบณฑบาต เพอประโยชนจะแตงตนใหงามดจดงวาสาวสนมของบรมกษตรย และนางนครโสเภณเปนอาทกหามได

มอรรถรปวา พระภกษจะบรโภคบณฑบาต เพราะเหตวาจะยงอวยวะนอยใหญอนบกพรองใหเตมกหามได

ในบทคอ “น วภสนาย” นนวา พระภกษจะบรโภคบณฑบาตเพอประดบกาย ดจคนฟอนคนราเปนอาทกหามได

มอรรถรปวา พระภกษจะบรโภคบณฑบาต เพราะเหตวาจะใหฉววรรณะบรสทธผองใสกหามได

“เอตถ จะเนว ทวาย” อนงในบทคอ “เนว ทวาย” ทแปลไดความวา พระภกษจะบรโภคบณฑบาตเพอประโยชนจะคะนองเลนหามได องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาเพอประโยชนจะใหพระภกษสละเสยซงอปนสยแหงโมหะมไดหลงเลน

- 42 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ในบทคอ “น มทาย” นนมอรรถวา พระภกษจะพงบรโภคบณฑบาตเพอประโยชนจะมวเมากหามไดนน พระสรรเพชญพทธเจาตรสเทศนาเพอจะใหพระภกษละเสยซงเหตมกาลงแหงโทษมไดประทษรายดวยความโกรธ

ในบทคอ “น มณฑนาย น วภสนาย” มอรรถวา พระภกษไมพงบรโภคบณฑบาตเพอจะแตงตนใหงาม และจะยงทพรองแหงสรระใหเตมกหามไดนน องคสมเดจพระสพพญบรมศาสดาตรสเทศนา เพอจะใหพระภกษละเสยซงเหตมกาลงแหงราคะ คอจะใหหนายจากราคะ

อกอยางหนง ในบทคอ “เนว ทวาย น มทาย” มอรรถดงกลาวแลว องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาเพอจะหามซงสงโยชนมกามสงโยชนเปนอาท มไดบงเกดแกตนของพระภกษ

ในบทคอ “น มณฑนาย น วภสนาย” มอรรถดงกลาวแลว พระผทรงพระภาคตรสเทศนา เพอจะหามซงกรยาทจะบงเกดขนแหงสงโยชนแกตน แหงพระภกษและบคคลผอน อกประการหนงบททง ๔ ม “เนว ทวาย” เปนอาทน องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาเพอจะใหละเสย ซงปฏบตดวยหาอบายปญญามได และจะใหละเสยซงการทกระทาความเพยรอนตดเนองอยในกามสข

อนง พระภกษบรโภคบณฑบาตนนเพอจะยงรปกาย กลาวคอ มหาภตรปทง ๔ คอ ปฐว อาโป เตโช วาโย ใหประพฤตเปนไปอยาใหขาด

นยหนง พระภกษบรโภคบณฑบาตนน เพอตงอยสนกาลนานตราบเทากาหนดอายขย มคาอปมาวา

“ชณณฆรสามโก” บรษเจาของเรอนทคราคราเกาลงแลวกยอมจะอปถมภบารงซอมแปลงททรดทาลาย “ยถา” อนนแลมอปมาฉนใด กมอปไมยเหมอนพระภกษบรโภคบณฑบาตเพอจะยงกาย กลาวคอมหาภตรปทง ๔ ใหตงอยสนกาลนานตราบเทาอายขยฉนนน

“อกขพภชนมว” อนง มคาวา บรษเจาของเกวยน เมอขบเกวยนไปนนยอมจะเทนามนออกทางเพลา เพอประโยชนจะใหจกรเกวยนนนประพฤตเปนไปโดยสะดวก “ยถา” อนนแลมอปมาฉนใดกยงมอปไมยเหมอนพระภกษบรโภคบณฑบาต เพอจะยงรปกายใหตงอยและจะใหประพฤตเปนไปสนกลาลปรจเฉทกาหนดอายขยฉนนน

“น ทวมทมณฑนวภสนตถ” พระภกษจะบรโภคบณฑบาต เพอจะคะนองเลนมวเมาและจะตกแตงตนใหงาม และจะยงทแหงสระระใหเตมกหามได

นยหนง บทคอ “ ต” นน เปนชอแหงชวตอนทรยเหตใดเหตหนง ดงนนบณฑตพงรอรรถรป เนอความในบทคอ “อมสส กายสส ตยา ยาปนาย” นวา พระภกษในพระพทธศาสนาน บรโภคบณฑบาต เพอจะยงชวตอนทรยแหงกายของพระภกษนใหประพฤตเปนไป

ในบทคอ “วหสปรตยา” นนวา พระภกษเสพซงอาหารบณฑบาต เพอจะระงบเสยซงความอยาก ความอยากนนชอวา วหงสา เพราะเหตแหงความอยากนนเปนทเบยดเบยน และเปนทเสยดแทงกายแหงพระภกษ พระภกษบรโภคบณฑบาตนน มอปมาดจยาพอกแผลแหงบคคลอนมบาดแผดแผลในสรรกาย และจะปองกนเสยซงรอนและเยนเปนอาท ในกาลเมอรอนและเยนครอบงาเปนอาท กระทาอนตรายกายแหงพระภกษน

ในบทคอ “พรหมจรยานคคหาย” นน มอรรถสงวรรณนาวาพระภกษบรโภคอาหารบณฑบาตนน เพอจะยงศาสนพรหมจรรย คอประพฤตซงธรรมอนประเสรฐตามศาสโนวาท คาสงแหงองคสมเดจพระบรมศาสดาทงสน และจะยงมรรคพรหมจรรยคอประพฤตซงธรรมอนประเสรฐเปนอบายทจะใหไดธรรมวเศษคออรหตตมรรคและพระอรหตตผล และพระนพพานใหสาเรจ

- 43 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

แทจรง พระภกษอาศยซงกาลงกายอนบงเกดม เพราะเหตบรโภคซงอาหารบณฑบาต จงสามารถอาจปฏบตเพอจะรอออกซงตนจากภพกนดารขามสงสารสาครได เ มอลาดบความเพยรประกอบเนอง ๆ ซงสกขาบท ๓ มอธสลสกขาเปนประธาน จงบรโภคอาหารบณฑบาตทอปมาดจดงวาสามและภรรยาทงสอง ปรารถนาจะรอตนใหพนจากหนทางกนดารตองบรโภคเนอบตรทตายลงเปนอาหาร ไมฉะนนอปาดจดงวาบรษปรารถนาจะขามแมนาตองแสวงหาซงพวงและแพ ไมฉนนนมอปมาดจดงพวกพาณชคดคาขายขามสมทรกตองแสวงหาสาเภา พระภกษบรโภคบณฑบาตนนพงมนสการกาหนดวา อาตมาจะบาบดเสยซงเวทนาอนมในกอน และจะยงเวทนาอนใหมมใหบงเกดขนได

มอรรถสงวรรณนาในบทคอ “อต ปราณจ เวทน ปฏหขาม” นวา พระภกษบรโภคบณฑบาตดวยวตกวา “อมนา ปณฑปาตปฏเสวเนน” อาตมาจะบาบดเสยซงเวทนา คอความอยากมในกอนดวยกรยาทจะเสพอาหารบณฑบาตน

ในบทคอ “น วจ เวทน น อปปาเทสสาม” นน มเนอความวา พระภกษบรโภคบณฑบาตดวยมนสการกระแสจต อาตมาจะยงเวทนาอนใหมมบรโภคพนประมาณ เปนเหตปจจยใหไดพนเวทนาเหมอนอาหารหตถกพราหมณ และอลงสาฏกพราหมณ และตดถวฏฏกพราหมณ และกากมากพราหมณ และภตตวมกพราหมณคนใดคนหนง ไมใหบงเกดม จะบรโภคบณฑบาตนน เหมอนหนงคนไขบรโภคบาบดไข

มเนอความในอปรนยวา พระภกษบรโภคบณฑบาตดวยดารจตคดวา เวทนาใดในกาลบดน ทองคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเรยกชอวาปราณเวทา เพราะเหตวาเวทนานนอาศยบรโภคโภชนะพนประมาณอนมไดเปนทสบาย บงเกดขนดวยสามารถปจจย คอกรรมในกาลกอน เมออาตมาบรโภคบณฑบาตควรแกประมาณอนเปนทสบาย ยงเหตยงปจจยแหงปรเวทนานน ใหพนาศฉบหายเสยแลวกจะบาบดเสยไดซงปรานเวทนา

อนง เวทนาใดทอาตมากระทามาแลวในกาลอนเปนปจจบนนน เวทนานนชอวา นวเวทนา แปลวาเวทนาใหม เพราะเหตเวทนานนจะบงเกดในอนาคตกาล เหตอาศยกรรมปจจย คอมไดพจารณาแลว และบรโภคปจจย ไมใหบงเกดขนได ดวยสามารถทเราพจารณาแลว และบรโภคซงปจจย กจกยงเวทนาอนใหมนนไมใหบงเกดขน

อรรถในบททง ๒ ม “อต ปราณ” เปนอาท บณฑตพงรโดยนยดงแสดงมาแลวน

“ยตตปรโภคสงคโห” บณฑตพงรวากรยาทจะถอเอาโดยสงเขป ซงบรโภคบณฑบาตปจจยอนควร และจะสละเสยซงอตตกลมถานโยค ประกอบเนอง ๆ ใหลาบากตน และมไดเสยซงสขในกายอนบงเกดเปนปจจยแกฌาน องคสมเดจพระบรมศาสดาจารยทรงแสดงไวดวยพระบาลมประมาณเทาน

ในบทคอ “ยาตรา จ เม ภวสสต” นนวา พระภกษบรโภคบณฑบาต ดวยปรวตกวา กรยาทจะยงอตตภาพนอนประพฤตเนองดวยปจจยใหประพฤตเปนไปสนกาลชานาน เพราะเหตหา มไดแหงอนตราย คอโรคทตดซงชวตอนทรย และจะหกเสยซงอรยาบถ ๔ จดมไดมแกอาตมากเพราะบรโภคซงบณฑบาตอนควรแกประมาณ

พระภกษบรโภคบณฑบาตนน มอปมาดจดงวาบคคลมโรคอยสนกาลเปนนจ ตองบรโภคยา มยานนเปนปจจยไดบาบดโรค

ในบทคอ “อนวชชตา จ ผาสวหาโร” นนวา พระภกษบรโภคบณฑบาตดวยปรวตกวา สภาวะจะหาโทษมได จกไดมแกอาตมา เพราะเหตเวนจากกรยาทแสวงหาจตปจจยดวยมจฉาชพ อนองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาตรสตเตยน และเวนจากกรยาทจะรบ ไมรประมาณแหงไทยธรรมของทายกและประมาณตน และเวนจากบรโภคซงปจจยอนมควร

- 44 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง กรยาทจะอยสบาย จกมแกอาตมา กเพราะเหตบรโภคพอประมาณ

นยหนง โทษทงหลายม มไดยนดในเสนาสนะอนสงด และมไดยนดในกศลธรรมอนเทยง และนอนหลบซบเซางวงงนและครานกาย อนบณฑตทงหลายพงตเตยน จงบงเกดมแกอาตมา กเพราะเหตบรโภคบณฑบาตพนประมาณอนมไดเปนทสบาย สภาวะทจะหาโทษมไดมกจกมแกอาตมา กเ พราะเหตปราศจากโทษทกลาวแลวนน

อนง กรยาทจะอยสบายกจะบงเกดมแกอาตมา กเพราะเหตกาลงกายบงเกดแกอาตมา เหตบรโภคโภชนะควรแกประมาณอนเปนทสบาย

นยหนง เมออาตมาบรโภคบณฑบาตควรแกประโยชน ยงอทรประเทศใหพรองอย สภาวะทหาโทษมไดกบงเกดมแกอาตมา เพราะเหตละเสยซงสขทเราจะพงไดดวยกรยาอนนอน และสขทเรานอนกลบขางทง ๒ และส ขอนบงเกดขนดวยอนประพฤตซงถนมทธะ คองวงเหงาหาวนอน

อนง เมอเราบรโภคหยอนประมาณอาหารลงมา ๔ - ๕ คา อาการอยสบายกจกบงเกดมแกเรา เพราะเหตปฏบตสมควรแกอรยาบถทง ๔

“วตตมป เจต” สมดวยพระบาลทองคพระผ ทรงพระภาคตรสเทศนาไววา “จตตาโร ปจ อาโรเป อภตวา อทก ปเว” พระภกษบรโภคอาหารบณฑบาต ยงอก ๔ – ๕ คาจะพอประโยชน กอยาพงบรโภค พงดมกนอทกง เมอพระภกษมจตอนประพฤตเปนไปในพระกมมฏฐานปฏบตดงนแลวกควรทจะอยเปนผาสกได “ปโยชนปรคคโห” กรยาทจะกาหนดซงประโยชน และปฏบตเปนมชฌมปฏบตทง ๒ ประการ บณฑตพงรวา องคสมเดจพระผทรงพระภาคทรงแสดงแลวดวยบททง ๓ ม“ยาตรา จเม ภวสสสต” เปนอา ท เอว กมดวยประการฉะน

“เสนาสนนต สยนจ ยตถ ห เสต วหาเร วา อฑ ฒโยคาทมห วา ต ต เสน ยตถ อาสต นสทต ต ต อาสน ต เอกโตกตวา เสนาสนนต วจจต อตปรสสยวโนทนปฏสลลานารามตถนต ปรสหนตเถน อตเยว อตปรสสโย อตปรสสยว โนทนตถญจ ปฏสลลานารามตถณจ โย สรราพาธจตตวกเขปกโร อสปปาโย อตเสนาสนปฏเสวเนน วโนเทตพโพ โหต ตสส วโนทนตถ”

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนา ในปจจยสนนสสตศล สงวรรณนาในบทคอ“ปฏสงขา โยนโส เสนาสน” เปนอาทสบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล มเนอความวา พระภกษเสพซงเสนาสนะนนดวยมนสการกาหนดจตวา

“ปฏสงขา โยนโส” อาตมาพจารณาแลวดวยอบายปญญา จะบรโภคเสนาสนะ

มอรรถสงวรรณนาในบทคอ “เสนาสน” นนวา “สยนจ อาสนจ” ทอนเปนทนอนแลทอนเปนทนง ชอวาเสนาสนะ

แทจรงพระภกษนอนอยในทใด ๆ คอวหารกด แลนอนอยในทมปราสาทมสวนหนง อนบคคลประกอบแลวเปนอาทกด ทนน ๆ ชอวาทนอน

“ยตถ ยตถ อาสต นสทต” พระภกษนงอยในทใด ทนนชอวาทนง “ต เอกโต กตวา”องคพระผทรงพระภาคกระทาซงศพททงสองคอ “สยน แล อาสน” ในทอนเดยวกน จงตรสเทศนาวา เสนาสนง ดงน

ในบทคอ “อตปรสสยวโนทนปฏสลลานารามตถ” นนมอรรถวาพระภกษกาหนดจตคดวา อาตมาจะเสพเสนาสนะนน เพอจะครอบงาเสยซงอนตรายคอฤด แลจะเสพซงเสนาสนะนน เพอจะ

- 45 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ยนดในกรยาทจะหลกออกจากอารมณตาง ๆ แลว เรนอยดวยสามารถแหงพระกรรมฐาน ฤดอนใดมไดเปนทสบาย กระทาใหสรรกายไดความอาพาธเจบไข แลกระทาใหจตกาเรบตาง ๆ พระภกษกจะพงบรรเทาเสยได ดวยการจะเสพซงเสนาสนะ เพอวาจะบรรเทาเสยซงฤดอนมไดเปนทสบาย จะกระทาอนตรายตาง ๆ อยางนน

มอรรถรปวา พระภกษเสพเสนาสนะเพอจะอยผเดยวใหเปนสข อนงกรยาทจะบรรเทาเสยซงอนตรายคอฤด องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาแลวดวยบท มคากลาววา “สตสส ปฏฆาฏาย” คอวาเพอจะบาบดเสยซงความหนาวในจวรปจจยโดยแท ถงประการฉะนนกด ในบทเสนาสนะปจจยน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาดวยคาอปมาดวยจวรปจจยวา “หรโกปนปฏจฉาทนตถ” พระภกษจะปกปดไวไดซงอวยวะทจะยงความละอายใหกาเรบ กเพราะเหตเสพซงจวรปจจย ตองน งหมไวใหเปนประโยชนอนเทยง ประโยชนอน ๆ กมแตละครงแตละท “ยถา” อนนแลมอปมาฉนใดกมอปไมยเหมอนพระภกษจะอยในเสนาสนะกเปนประโยชนอนเทยง คอจะบรรเทาเสยซงอนตราย ประโยชนอน ๆ นน กมแตละครงแตละท บณฑตพงรดวยประการดงน

มเนอความในอปรนยวา “อย วตตปปกาโร อต” ฤดทมประการอนองคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาแลวน ชอวาอตแทจรง

“ปรยสสโย ปน ทวโธ” อนงอนตรายม ๒ ประการคอ ปรากฏปรสสย แปลวาอนตรายอนปรากฏประการ ๑ ปฏจฉ นนปรสสยคออนตรายอนกาบงปกปดอยประการ ๑ อนตรายอนปรากฏคออนตรายจะบงเกดมแตเนอรายมไกรสรราชสห และเสอโครงเปนอาท

อนตรายอนกาบงปกปดอยนน มอนตรายคอราคะ แลอนตรายคอโทสะเปนประธาน ยอมกระทาใหไดความเดอดรอน ดวยแรงราครสฤด แลกระทารายใหนาใจขงโกรธ ประทษทารณเรารอนปกปดปวนอยในสนดาน

อนตรายทง ๒ ประการ มไดกระทาอนตรายใหไดความอาพาธ อนยตในกายแหงพระภกษอนอยในเสนาสนะอนใด แลมไดกระทาอนตรายใหไดความอาพาธอนยตในจต เพราะเหตเหนซงรปารมณ อนมไดเปนทสบายเปนอาทแกพระภกษอนอยในเสนาสนะอนใด พระภกษรวาเสนาสนะนนปองกนเสยซงอนตรายไดดงนแลว กบรโภคเสนาสนะนนปฏบตไปตามพระบาล ทองคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาไว วา “ปฏสงขา โยนโส เสนาสน” พระภกษพจารณาดวยอบายปญญาแลว แลเสพเสนาสนะเพอประโยชนจะบรรเทาเสยซงอนตรายคอฤด บณฑตพงรดวยประการดงน

มคาวนจฉยตดสนในบทคอ “คลานปจจยเภชชปรกขาร”นนวาวตถชอวาปจจย เพราะเหตวาเปนขาศกแกโรค

มอรรถสงวรรณนาวา วตถชอวาปจจยนน เพราะเหตยงโรคใหระงบ คากลาววาปจจยน เปนชอแหงความสบาย วตถอนใดเปนการแหงบคคลอนมวชา คาไทยเรากลาววาหมอ เพราะเหตวตถนนอนหมอจะพงตกแตง เหตใดเหตดงนน วตถอนนนจงมนามชอวา เภสชชะ วตถทเปนกรรมแหงหมอคอปจจยอนเปนขาศกแกโรค ชอวา คลานปจจยเภสชชะ

มอรรถรปวา การแหงหมออนเปนทสบาย แกภกษอนเปนไขนน มนามนแลนาองนาออยเปนอา ท

อนงเครองแวดลอมอนมาแลวในพระบาล มคากลาววา “นคร สปรกขตต” เมอนายชางสรางพระนครนนยอมกระทากาแพงแวดลอมพระนครนนถง ๗ ชนเปนอา ท องคสมเดจพระบรมศาสดา กยอมตรสเทศนาเรยกวา ปรกขาโร

อนงเครองประดบอนมาในพระบาล มคากลาววา “รโถ เสตปรกขาโร” รถคอพระอรยมรรค

- 46 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

มปรขารเครองประดบ คอศลอนบรสทธ มฌานเปนเพลา มความเพยรเปนจกรเปนอาทดงน สมเดจพระผทรงพระภาค กยอมตรสเทศนนาเรยกชอวา ปรกขาโร

ใชแตเทานนสมภาระอนมาแลวในพระบาลวา “เยเกจ ชวตปรกขารา” ปรขารเครองสมภาระอนจะยงชวตใหประพฤตเปนไปอนใดอนหน ง บรรพชตพงแสวงหาเปนอาท องคสมเดจพระผทรงพระภาคกตรสเทศนาเรยกวา ปรกขาโร

ในบทคอ “เภสชชปรกขร” องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาประสงคเอาปรขารศพทน ใหแปลวาสมภาระ ใหแปลวาบรวารเครองแวดลอมจงจะควรในอธการน

แทจรง วตถอนเปนการแหงหมอ อนเปนทสบายของพระภกษอนเปนไขขน ชอวาสมภาระบาง ชอวาบรวารบางนน เพราะเหตวาวตถทเปนการแหงหมอ เปนทสบายของภกษไขน เปนเครองแวดลอมของชวต แลชอวาสมภาระนน เพราะเหตวตถทเปนการของหมอน ไมใหชองไมใหโอกาสทจะยงอาพาธกระทาใหพนาศแกชวตบงเกดขนได ยอมปกครองรกษาชวต จะประพฤตเปนไปสนกาลชานานฉนใด กเปนเหตเปนปจจยทจะยงชวตใหประพฤตเปนไปสนกาลชานานฉนนน

เพราะเหตการณนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคจงตรสเทศนาวา ปรกขาโร ดงน

มอรรถวคคหะวา วตถทเปนการแหงหมอเปนทสบายของภกษเปนไข เปนเครองแวดลอมของชวต วตถนนชอวา คลานปจจยเภสชบรขาร

มอรรถรปวา เครองของชวตมนามนแลนาผงแลนาออยเปนอาท ทหมออนญาตตกแตงไวใหเปนทสบาย ของชนอนเปนไข ชอวาคลานปจจยเภสชบรขาร

บณฑตพงรวา พระภกษพจารณาดวยอบายปญญา แลวแลเสพซงคลานปจจยเภสชบรขาร อนมนยดงกลาวมาแลวน เพอบรรเทาเสยซงความเวทนาทงหลาย มโรคเรอน แลเปนฝ แลเปนตอมเปนอาท อนบงเกดขนเพราะเหตกาเรบแหงธาต และจะใหปราศจากทกขเปนประมาณ

มอรรถาธบายวา ทกขมโรคเปนเหตใหไดเวทนา เสวยผลแหงอกศลกรรมทงปวง พระภกษจะละเสยไดตราบใด พระภกษนนกบรโภคคลานปจจยเภสชบรขารไปตราบนน

“เอวมท สงเขปโต” ศลอนนมกรยาทพระภกษพจารณาดวยอบายปญญา แลวบรโภคซงปจจย เปนลกษณะทกาหนดบณฑตพงรชอวาปจจยสนนสสตศลโดยสงเขปดงวสชนามาฉะน

ในบทคอ “ปจจยสนนสสตสล” นมอรรถแหงพระบาลวาแทจรง “จวราทโย” วตถสงของทง ๔ มจวรเปนตน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเรยกชอวา ปจจย เพราะเหตวาพระภกษทงหลายอาศยซงวตถทง ๔ สงนน แลวบรโภคจงไดประพฤตเปนอย เหตใด เหตดงนนวตถทง ๔ จงมนามช อวาปจจย จวรกชอวาปจจย บณฑบาตแลเสนาสนะ แลคลานปจจยเภสชบรขาร กมนามบญญตชอวา ปจจย

“เต ปจจเย สทนสสต” ศลอนใดอาศยซงปจจยทง ๔ มจวรปจจยเปนอาท ศลนนชอวา ปจจยสนนสสตศล

ลาศลทง ๔ ประการน อนวาพระปาฏโมกขสงวรศลนนพระภกษทงหลายพงใหสาเรจดวยศรทธา

แทจรง พระปาฏโมกขสงวรศลนน “สทธสาธโน” มศรทธาเปนเหตทจะใหสาเรจ เพราะเหตวาสกขาบททองคพระผทรงพระภาคทรงบญญตไวนน ลวงเสยซงวสยแหงสาวก พระสาวก

- 47 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

บญญตมได เมอกลบตรบวชในพระพทธศาสนา มศรทธาเชอฟงพระพทธวจนะคาของพระผมพระภาคเจา พงปฏบตตามพระพทธบญญตกระทาใหบรบรณ

เนอความทพระธรรมเสนาบดสารบตรทลอาราธนา ขอใหพระพทธองคทรงบญญตสกขาบท พระบรมศาสดาตรสหาม ขอความอนนมพสดารอยในพระวนยปฎก อาจารยพงสาธกยกมากลาวในอธการคอวนย อนเปนทกลาวซงสกขาบทบญญตลวงเสยซงวสยแหงพระสาวกน

เพราะเหตการณนน อนวาพระปาฏโมกขสงวรศลน พระภกษมศรทธาสมาทานสกขาบททพระพทธองคทรงบญญตไว ดวยประการใดอยาใหเหลอแลว อยากระทาความอาลยในชวต พงมจตจานงปลงรกเรงปฏบตกระทาใหบรบรณ

“วตต เหต” คาทกลาวมานกจรงเหมอนพระบาล ทพระองคผทรงพระภาคตรสเทศนาไวเปนคาอปมาวา “กกว อณฑ จามรว พาลธ” นางนกกระตอยตวดรกษาฟอง ทรายจามรรกษาขนมารดาบดารกษาบตรของตนเปนบตรผเดยว บรษมจกษขางเดยว ขางหนงบอดเสยแลว กรกใครหวงใยดวงจกษแหงตน สตว ๔ จาพวกน ปฏบตฉนใด พระภกษในพระพทธศาสนาน เรงปฏบตรกษาศลแหงตนโดยเคารพคารวะ จงรกภกดตอสกขาบทบญญตใหจงได มอปไมยเหมอนสตว ๔ จาพวกนน

“อปรมป วตต” ใชแตเทานน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไวเปนอปมาวา“มหาสมทโท ถตธมโม” มหาสมทรเปนถตธรรมตงอยเปนปกต ไมไหลลวงซงฝงได “ยถา” อนนแลมอปมาฉนใด สกขาบททเราบญญตแกสาวกทงหลาย สาวกแหงเรากไมประพฤตลวงสกขาบท เพราะเหตชวตแหงตน “เอวเมวโข ตถาเอว” อนนกมอปไมยเหมอนดงนน

“โจเรห พนธเถราน” วตถนทานแหงพระเถระทงหลายทโจรผกไวในอรญราวปา บณฑตพงรในอรรถ คอพระสาวกมไดลวงสกขาบทบญญตเพราะเหตชวตน

“กร” ดงไดสดบมา โจรทงหลายอยในดงใกลหนทางอนใหญ จบพระเถระนนใหนอนอยในปา พระมหาเถระนอนอยดวยประการนน เจรญพระวปสสนาเจดทวาราตร บรรลถงพระอนาคามผลกระทากาลกรยาตายในสถานทนน ไดไปบงเกดในพรหมโลก

“อปรป เถร พนธตวา” ใชแตเทานน โจรทงหลายในตามพปณณทวป ผกพระมหาเถรเจาองคหนงไวดวยปตลดาเถาวลยเนาใหนอนอยในปา เมอไฟปามาถงพระผเปนเจากมไดตดปตลดาเจรญพระวปสสนาไดสาเรจพระอรหตตเปนองคพระอรหนต ชอสมสสแลวกปรนพพาน พระฑฆภาณกอภยเถรเจาไปในสถานทนนกบดวยพระภกษหารอย ไดเหนแลวกเผาสรระใหไหมไดพระธาต จงใหชนทงหลายกระทาพระเจดย บรรจพระธาตไวในพระเจดย เพราะเหตการณนน กลบตรผบวชในพระศาสนาประกอบดวยศรทธาอน ๆ นนเมอจะชาระพระปาฏโมกขสงวรศล กพงละเสยซงชวต อยาพงทาลายศลสงวรทองคพระบรมโลกนาถบญญตไวโดยแทจรง

อนงพระภกษในพระศาสนาน ยงพระปาฏโมกขสงวรศลใหบรบรณดวยศรทธาฉนใด กพงยงอนทรยสงวรศลใหบรบรณดวยสตฉนนน

อนทรยสงวรศลนสาเรจดวยสต เพราะเหตอนทรยทงหลายมจกษอนทรยเปนอาทนนพระภกษตงไวยงรกษาไวใหดดวยสตแลวบาปธรรมทงหลายมอภชฌา เปนประธานกมอาจตดตามครอบงาไดเหตใดเหตดงนน พระภกษพงมจตคดคานงถงพระอาทตตปรยายสตรทองคสมเดจพระผ ทรงพระภาคตรสเทศนาไวโดยนยเปนอาทวา “ภกขเว” ดกอนภกษทงหลาย จกษอนทรยทบคคลแทงเขาดวยซเหลกอนไฟไหมแลวลกรงเรองจาเดมแตตน แลมเปลวไฟรงเรองไปโดยรอบคอบ กประเสรฐกวาอนพยญชนะ

- 48 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“โส นมตตคาโห” การทพระภกษถอเอาซงนมตโดยอนพยญชนะวา เกศางามเปนอาทในรปทงหลาย อนพระภกษจะพงเหนนนมไดประเสรฐโดยแท

เมอพระภกษ อนสสร คานงถงพระธรรมเทศนาพระอา ทตตปรยายสตรดงนแลว หามเสยซงนมตโดยอนพยญชนะ อนบาปธรรมทงหลาย มอภชฌาเปนตน จะพงตดตามครอบงาเปนของขวนแหงวญญาณ อนประพฤตเปนไปดวยทวารทงหลายมจกษทวารเปนอาท ในอารมณเปนประธาน ดวยสตอนไดหลงลมแลว แลพงชาระอนทรยสงวรศลนนใหบรสทธ เอว กมดวยประการดงน

เอว อสมปาทเตห เอตสม ปาฏโมกขสลป อนทธนย โหต อจรฏฐตก อส วหตสาขาปรวารมว สสส หญเต จาย กเลสโจเรห ววฏทวาโร วย คาโม ปรสสหารภ จตตจสส ราโค สมต วชฌต ทจฉนน อคาร วฏ วย วต ตมปเจต

รเปส สทเทส อโถ รเสสคนเธส ผสเสส จ น รกขตนทรยเอเต ห ทวารา ววฏา อรกขตา

หนนต คามว ปรสส หารโนยถา อคาร ทจฉนน วฏฐ สมตวชฌตเอว อภาวต จตต ราโค สมตวชฌตต

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในจตปารสทธศลสบ อนสนธตามกระแสวาระพระบารม มเนอความวา “เอว อสมปาทเตห” แทจรงในเมออนทรยสงวรศล อนพระภกษมไดกระทาใหบรบรณแลวพระปาฏโมกขสงวรศลนนกไมควรแกกาล ไมตงอยสนกาลชานาน มอปมาดจดงขาวกลา อนชาวนามไดลอมรว

ไมฉะนน โจรทงหลายกลาวคอราคาทกเลส กจะเบยดเบยนพระภกษมอปมาดจดงวาประตบานอนบคคลมไดปด โจรทงหลายกเขาไปฉกลกสรรพพสดขาวของเงนทองทงปวง “จตตจสส ราโค” ใชแตเทานน ราคาทกเลสกจะรนทายายจตสนดานแหลงพระภกษนมอปมาดจดงวาหยาดนาฝนอนรวลงมาสเรอนอนบคคลมงหาง

“วตตมป เจต” นยหนง องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไววา “รเปส สทเทส อโถ” อนงโยคาวจรภกษไมรกษาอนทรยใหปราศจากการทจะถอเอาซงนมตเปนอาท ในรปแลเสยงแลกลน แลรส แลโผฏฐพพะสมผสถกตอง ไมรกษาทวารทงหลายมจกษทวารเปนอาท เปนทวารไมสงวร โจรทงหลายคอราคาทกเลสกจะเบยดเบยนจตสนดานแหงพระภกษนน มอปมาดงวาโจรทงหลายอนเบยดเบยนชาวบาน

อนง หยาดนาฝนยอมรวลงมาสเรอนอนบคคลมงมไดด “ยถา” อนนแลมอปมาฉนใด กมอปไมยเหมอนหนงราคะ ยอมรบทาจตสนดานแหงบคคลอนเวนแลวจากโลกตตรภาวนา “สมปาทเต ปน ตสม” ในเมออนทรยสงวรศลนน อนพระภกษกระทาใหบรบรณแลว พระปาฏโมกขสงวรศลควรแกกาลนาน และจะตงแวดลอมไวเปนด กเลสโจรทงหลายกมไดเบยดเบยนพระภกษนมอปมาดจดงบานมทวารอนบคคลปดดแลว โจรทงหลายกมไดเบยดเบยนได

“น จสส จตต ราโค” อนงราคะกมไดรนทายายจตแหงพระภกษน มอปมาดจดงวาหยาดนาฝนอนมไดตกลงมาสเรอนอนบคคลมงดได

“วต ตมป เจต” นยหนง องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาไววา พระภกษรกษาอนทรย ใหเวนจากกรยาทจะถอเอาโดยนมตเปนอาท ในรปเสยงแลกลนแลรส แลโผฏฐพพะสมผสถกตอง ปดทวารมจกษทวารเปนอาทไว โจรทงหลายคอกเลสกมไดเบยดเบยนจตสนดานของพระภกษ มอปมาดจดงวาโจรทงหลายไมเบยดเบยนได ซงบคคลทงหลายอนปดประตแลวแลอยใน

- 49 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

บาน “ยถา อคาร ทจฉนน” เมลดฝนไมรวลงมาสเรอนอนบคคลมงแลวกด “ยถา” อนนแลมอปมาฉนใด “เอว อภาวต จตต” ราคะอนมไดรนทายายจตพระภกษอนเจรญโลกตตรภาวนาฉนนน

พระคาถาทง ๒ ทองคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนานเปนพระธรรมเทศนาอนอกฤษฏ “จตต นาเมต ลหปรวตต” ธรรมดาจตนยอมกลบกลายประพฤตไปเปนพลน เพราะเหตนนภกษบรรเทาเสยซงราคะอนบงเกดในจต ดวยกระทาไวในใจซงอสภกมมฏฐานภาวนาแลว แลยงอนทรยสงวรใหบรบรณเหมอนพระวงคลเถรเจา อนบรรพชาสนกาลมไดนาน

“กร” ดงไดสดบมา พระวงคสเถระน เมอพระผเปนเจาบวชใหม เทยวไปบณฑบาตไดทศนาการเหนหญงคนหนง ราคะกบงเกดขนในจตพระผเปนเจาจงกลาวแกพระอานนทเถรเจาวา“กามราเคน ทยหา ม” กามราคะเผาอนจตแหงขาใหไดความรอน เพราะแรงราคะเขารนทาดงขาพระองคขออาราธนาทานอนบงเกดในโคตมวงศ ทานจงกลาวอบายทจะยงราคะใหดบ เพออนเคราะหแกขาพระองคในกาลบดน

พระอานนทเถรเจาจงกลาววา ดกรอาวโส จตของทานไดความเดอดรอนเพราะเหตมสาคญวปรต ทานจงเวนเสยซงนมตเปนเหตทจะยงราคะใหบงเกดคอสาคญวางาม ดวยสามารถมไดกระทาไวในใจ จงเจรญจตแหงตนใหมอารมณเปนหนง ใหตงมนดวยอสภภาวนาสาคญวาไมงาม จงเหนซงสงขารธรรมทงหลายคอนามแลรป อนประพฤตเปนไปโดยฝายอน คอจะนามาซงทกขแลมใชของแหงตน “นพพาเปห มหา ราค” จงยงกองแหงกามราคะอนใหญใหดบ อยาใหราคะกระทาจตแหงทานใหรอนเนอง ๆ

“เถโร ราค วโนเทตวา” พระวงคสเถรเจากยงราคะนนใหดบแลวกเทยวไปเพอบณฑบาต

นยหนง “อนทรยสวรปรปรเกน” พระภกษในพทธศาสนาจะยงอนทรยสงวรใหบรบรณพงปฏบตดจดงวาพระจตตคตตเถรเจาอนอยในถาชอวากรณฑกะ และพงปฏบตใหเหมอนพระมหามตตเถรเจาอนอยในโจรกมหาวหาร

“กร” ดงไดสดบ “จตตกมม มโนรมม” จตคอนายชางเขยนเขาเขยนเร องราวพระพทธเจาทง ๗ พระองคออกทรงบรรพชาอนเปนทจะยงจตใหยนดมในถาอนใหญชอวา กรณฑกะพระภกษทงหลายเทยวจารกไปในเสนาสนะ ไดเหนจตรกรรมในถาทอยพระจตตคตตเถรเจา จงมากลาวคาสรรเสรญในสานกพระผเปนเจาวา “มโนรม ภนเต” ขาแตพระผเปนเจา จตรกรรมในถาอนนควรจะเปนทยนดแหงจต พระจตตคตตเถรเจาจงกลาววา ดกอนอาวโสทงหลาย แตเราอยในถาอนนมามากกวาหกสบวสสาแลว เรามไดรวาจตกรรมมหรอวาไมมในถา เราพงรในเพลาวนน เพราะเหตอาศยทานทงหลายอนมจกษ แทจรงพระจตตคตตเถรเจาอยในถาสนกาลนานถงเทาน พระผเปนเจาไมเคยจะเงยหนาลมตาขนแลในเบองบนถาเลย อนงตนกากะทงใหญมอยแทบประตนา พระผเปนเจากมไดเงยพกตร แลขนไปในเบองบนตนกากะทง ครนถงปตนกากะทงนนมดอกเกสรดอกกากะทงนนโรยรวงมายงพนแผนดนภายใตใกลปากถา พระมหาเถรเจาจงรวาตนกากะทงนมดอก “ราชา ตสส คณสมปตต สตวา” บรมกษตรยทรงทราบวา พระหาเถรเจาบรบรณดวยคณดงน มความปรารถนาจะถวายนมสการ สงขาวสารไปอาราธนาเขามาสมหาคามถงสามครง พระมหาเถรเจากมไดมา พระองคจงยงราชบรษ ใหผกถนแหงหญงทงหลายทมบตรอนออนอย ในมหาคามดวยผาผกถนนนตตราประทบมใหแกดวยพระโองการตรสวา พระมหาเถรเจายงไมมาตราบใด ทารกทงหลายอยาไดดมนานมตราบนนพระหาเถรเจากมาสมหาคาม เพอจะอนเคราะหแกทารกทงหลาย บรมกษตรยไดทรงฟงวา พระจตตคตตเถรเจามาแลว จงตรสสงราชบรษทงหลายวา ดกรนายทานจงเรงออกไปอาราธนาพระผเปนเจาเขามาเราจะรกษาศล ตรสดงนแลว ราชบรษกไปนมนตพระมหาเถรเจาเขาไปในพระราชฐาน แลวทรงนมสการองคาสดวยขาทนยะโภชนยะ แลวตรสวาขาแตพระผเปนเจา เพลาวนนขาพระอาวไมมโอกาสตอวนพรงนจงจะสมาทานศล ทรงถอเอาบาตรแหงพระมหาเถรเจาตามไปสงถงวารพระราชวง พระมหาเถรเจากมไดกระทาเปนแผนกแยกออกวาบรมกษตรยแลราชเทวกลาววา“มหาราช” ดกรมหาราช มหาบพตรจงอยเปนสขเถด แตพระมหาเถรเจาประพฤตดงน จนลวงไปเจด

- 50 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

วนแลว พระภกษทงหลายจงถามวา ขาแตพระผเปนเจา เมอบรมกษตรยถวายนมสการพระผเปนเจากลาววา มหาราชอยเปนสขเถด เมอราชเทวถวายนมสการพระผเปนเจากลาววา ดกรมหาราช ทานจงอยเปนสขเถด เหตดงฤๅพระผเปนเจาจงกลาวเหมอนกนไปดงน พระมหาเถรจงกลาวตอบคาวา เรามไดกาหนดวา บคคลนเปนกษตรย บคคลนเปนราชเทว “สตตา หาตกกเม” ในเมอ ๗ วนลวงไปแลว บรมกษตรยทรงคดวาพระผเปนเจามาอยในมหาคามนมความลาบาก ทรงอนญาตแลว พระผเปนเจากไปสถาอนใหญชอวา กรณฑกะ ในเพลาราตรกขนสทจงกรม “นาครกเขอธวฏา เทวตา”เทพยดาทสงอย ณ ตนกากะทง มมอถอประทปดามสองแสงเพลงถวายยนอยในทใกลจงกรม ในกาลนน พระกรรมฐานของพระผเปนเจาบรสทธยงนกปรากกฏแกพระผทเปนเจา พระมหาเถรเจากมจตยนดวา วนนพระกรรมฐานปรากฏแกเรายงนก ในเพลาลาดบมชฌมยาม พระผเปนกยงภเขาทงปวงใหสะเทอนสะทานหวนไหว ไดบรรลถงพระอรหนต

เหตการณนน กลบตรพทธชโนรสองคอนในพระพทธศาสนานมความปรารถนาซงประโยชน อยามจกษอนเหลอกลาน ดจวานรในอรญราวปา แลเนอในอรญประเทศอยาตนตระหนกตกใจ จงทอดทงจกษทงหลายไปในเบองตา “ยคมตตทสโส” เลงแลไปแตชวแอกหนง อยาพงถงซงอานาจแหงจต ดจพรานปาอนลนลาน

ในวตถนทานพระมหามตตเถรเจาวา “วสคณฑโรโค” โรคฝอนมพษ บงเกดขนแกอบาสกามารดาของพระมหามตตเถรเจา

อนธดาของอบาสกาน กบวชเปนภกษณ มหาอบาสกาจงวาแกพระภกษณนนวา ทานจงไปสสานกแหงพระผเปนเจาผเปนพบอกวามารดาไมสบาย ใหพระผเปนเจาหายามารกษา พระภกษณนนกไปบอกแกพระมหามตตเถรเจา ๆ จงกลาววา อาตมาไมรจกทจะประมาณมาซงเภสชมรากไม เปนอาท แลวแลจะไดปรงตมสงไปใหแกอบาสกา อนงเราจะบอกใหแกทาน ทานจงไปเถด ไปกลาววา“อห ยโต ปพพชโต” เราบวชแลวกาลใด จาเดมแตกาลนนมา เรามไดทาลายอนทรยสงวรศล แลวแลเลงดซงวสภาครปารมณ คอรปแหงหญงดวยจตอนสหรคตถงพรอมดวยโลภ ดวยความสตยอนนมารดาแหงขาจะผาสกเถด เมอทานกลาวคาดงนแลวจงเอามอปรามาสลบคลาสรรกายแหงอบาสกา“สา คนตวา ตมตถ อาโรเจตวา” พระภกษณนนกลบไปบอกประพฤตเหตนนแกมารดา แลวกกระทาเหมอนคาพระมหามตตเถรเจาสงโรคคอฝพษแหงอบาสกากฝอไป ดจดงวาฟองนาอนตรธานหายในขณะนนแทจรง อบาสกากลกขนทนท เปลงวจเภทดวยจตอนชนชมวา “สเจ สมมาสมพทโธ” ถาแลวาองคพระสมมาสมพทธเจายงทรงพระชนมอย ดงฤๅจะไมพงปรามาสศรษะพระภกษเหนปานดจดงวาบตรแหงเรา ดวยพระหตถอนวจตรอนเลขามขออนตรงตงอยแลวดวยอาการดจดงวาขาย อนบคคลขงไวในชองหนาตาง

เหตการณนน กลบตรอนถอตนวาบงเกดในสกลแหงบคคลอนเปนอาจารยแหงสกลทงหลาย บรรพชาในพระศาสนาแลว พงตงอยในอนทรยสงวรศลอนประเสรฐ ดจดงวาพระมหา ม ตตเถรเจาน

อนง มคาอปมาวา “อนทรยสวโร” อนทรยสงวรศลนนพระภกษพงกระทาใหบรบรณดวยสตอยางไร อาชวปรารสทธศลนน พระภกษพงกระทาใหบรบรณดวยความเพยรเหมอนอยางนน

แทจรง อาชวปารสทธศลนนสาเรจดวยความเพยร เพราะเหตวาความเพยรทพระภกษปรารภดวยอาการอนดนน กจะสละเสยซงมจฉาชวะ เพราะเหตดงนน พระภกษไมปรารถนาจะเสพซงปจจยอนไมบรสทธดจดงอสรพษ พงละเสยซงอเนสนะแสวงหามไดควรแลว ยงอาชวปารสทธศลใหบรบรณ ดวยกจทจะแสวงหาดวยอาจาระอนชอบธรรม มบณฑบาตจารกวตร คอเทยวไปบณฑบาตเปนอาทดวยความเพยรแหงตน ปจจยทงหลายบงเกดขนแตสานกแหงสงฆ และคณะแกพระภกษอนมไดรกษาธดงค ปจจยนนกไดชอวาบงเกดขนดวยบรสทธ อนงปจจยทงหลายบงเกดขนแตสานกแหงคฤหสถ อนเลอมใสดวยคณทงหลายของพระภกษน มธรรมเทศนาคณเปนอาท ปจจยนนกไดชอวาบงเกดขนดวยบรสทธ อนงปจจยทงหลายบงเกดดวยสมมาเอสนา คอภกษแสวงโดยชอบมเทยวไป

- 51 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

บณฑบาตเปนอาท ชอวาบงเอญดวยบรสทธยงนก เมอพระภกษรกษาธงดงคอย ปจจยทงหลายเกดดวยวตร มอนเทยวไปบณฑบาตเปนอาท แลบงเกดขนแตสานกแหงคฤหสถทงหลายอนเลอมใสในธดงค คณของพระภกษนโดยอนโลมตากาหนดซงธดงคนน ปจจยอนนนกชอวาบงเกดขนดวยบรสทธ อนงเภสชคอสมอดองดวยมตรโคบด แลจตมธรสทง ๔ บงเกดแกพระภกษอนเปนไข เพอจะระงบเสยซงพยาธอนหนง พระภกษนนคดวาสพรหมจรรยทงหลายอนจะไดบรโภค จตมธรสตนกบรโภค แตชนสมอธดงคสมาทานของพระภกษนน กสมควรแกพระภกษนน กไดชอวารกษาไวซงวงศแหงพระอรยเจาอนอดม

อนง เมอพระภกษชาระอาชวปารสทธศล ธรรมทง ๔ ประการคอ นมต ๑ โอภาส ๑ ปรกถา ๑ วญญต ๑ อนพระภกษจะใหประพฤตเปนไปในจวร แลบณฑบาตนนมไดควร

อนง พระภกษมไดรกษาซงธดงค นมตแลโอภาสแลปรกถาทง ๓ น อนพระภกษนนใหประพฤตเปนไปในเสนาสนะนนควร

จะสงวรรณนาในนมตนนกอน มเนอความวา พระภกษกระทากจทงหลาย มบรกรรมภาคพนเพอประโยชนแกเสนาสนะ คอทนอนทนงคฤหสถทงหลายถาวา “ก ภนเต กรยต” ขาแตพระผเปนเจาผเจรญ พระผเปนเจากระทากจดงฤๅ บคคลงดงฤๅ ยงพระผเปนเจาใหกระทากจการน

พระภกษกกลาวคาตอบวา “น โกจ การาเปต” ใครทไหนจะใหรปกระทา รปกระทาเอง กรรมคอพระภกษกระทาดงน ชอวานมตกรรม

อนง พระภกษกระทานมตอยางอน เหมอนมตกรรมนชอวา น มตกรรม

โอกาสท ๒ นน มเนอความอนพระภกษถามวา ดกรอบาสกทงหลาย ทานทงหลายนอยในทดงฤๅ

อบาสกกกลาวคาตอบวา “ปาสาเท ภนเต” ขาแตพระผเปนเจา ผเจรญ ขาพระองคทงปวงน อยในปราสาท

พระภกษถามวา ดกรอบาสกทงหลาย ปราสาทใหมควรแกพระภกษแลฤๅ ดงนชอวา โอภาส

ภกษกลาวคาอนใดอนอนเหมอนอยางน คาอนนกชอวาโอภาสกรรม เอว กมดวยประการดงน

"ปรกถา นาม ภกขสงฆสส เสนาสน สมพาธนต วจน ยา วาปนญาป เอวรปาปรยายกถา เกสชเช สพพ วฏฏต ตถา อปปนน ปน เภสชช โรเค วปสนเต ปรภชต น วฏฏต ตตถ วนยธรา ภควตา ทวาร ทนน ตสมา วฏฏตต วาทนต สตตนตกา ปน กจาป อาปตโต ปโหต อาชว ปน โกเปต ตสมา น วฏฏต อจเจว วทนต โย ปน ภควตา อนญาตาป นมตโตภาสปรกถา วญตต อกโรนโต อปปจฉตาทคเณเยว นสสาย ชวตกขเยป ปจจปฏฐเต อญเตรโวภาสาทห อปปนน ปจจเย ปฏเสวต"

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในจตปารสทธศล สบอนสนธตามกระแสงวาระพระบาล มเนอความวา พระภกษกลาววา “เสนาสน สมพาธ” เสนาสนะทอยแหงพระภกษสงฆคบแคบนกดงน ชอวาปรกถา

อนง คาทพระภกษกลาวอยางอน ๆ เหมอนอยางน กชอวาปรยายกถา “เภสชเช สพพมป วฏฏต” นมตแลโอภาส แลปรกถาทงปวงน พระภกษใหประพฤตเปนไปในเภสชกควร

- 52 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง เภสชบงเกดขนแกพระภกษ อนกระทานมตแลโอภาส แลปรกถา เมอโรคระงบแลว พระภกษจะบรโภคเภสชนนไมควรในเภสชนน พระมหาเถระผทรงวนยกลวา “ภควตา ทวาร ทนน” องคพระผทรงพระภาคประทานชองไวใหอย เพราะเหตการณนน พระภกษบรโภคเภสช ทเกดขนดวยนมตกรรมเปนอาท ในกาลเมอไขหายแลวกควร

พระมหาเถระทงหลาย อนทรงไวซงพระสตรกลาววา

“อาปตต น โหต” อาบตไมมโดยแท ถงกระนนกด พระภกษบรโภคเภสชอนบงเกดขนดวยประการนน ชอวายงอาชวปารสทธศลใหกาเรบ เหตใดเหตนน พระภกษจะบรโภคเภสชอนนนในกาลหาโรคมไดกไมควร

อนง พระภกษรปใด ไมกระทานมต แลโอภาส แลปรกถา แลวญญตทพระพทธองคทรงอนญาตอาศยคณทงหลาย มอปปจตาคณคอมความปรารถนานอยเปนอาท ถงวาชวตจะสนไปกเสพแตปจจยทงหลายอนบงเกดขน ดวยอนเวนจากโอภาสเปนอาท

“เอส ปรมสลเลขวตต” พระภกษนน องคสมเดจพระผทรงพระภาค ตรสเทศนาสรรเสรญวาประพฤตสลเลขพงกระทาใหนอยแหงกเลสจตอนอดม “เสยยถาป เถโร สารปตโต” เหมอนพระธรรมเสนาบดสารบตรเถรเจา

กร ดงไดสดบมา ในสมยหนง พระธรรมเสนาบดสารบตรเจรญวเวกอยในอรญราวปาแหงหนง กบดวยพระมหาโมคคลลานะเถรเจาวนหนงอาพาธลมในอทรประเทศ บงเกดแกพระผเปนเจาใหไดความทกขเวทนาอนยง ครนถงเพลาสายณห พระมหาโมคคลลานะเถรเจาผมอายไปสทอปฏฐากเหนพระผเปนเจานอนอยทราบวาอาพาธจงถามวา “ปพเพวเต อาวโส” ขาแตทานผมอายแตกาลปางกอน ความไมสบายนเคยบงเกดแกทานแลหรอ

จงมเถรวาทบอกประพฤตเหตแกพระมหาโมคคลลานะวา ขาแตอาวโส โมคคลลานะ ในกาลเมออาตมาเปนคฤหสถอยนน โรคลมอยางนบงเกดมแลว อบาสกาผเปนมารดาเคยใหขาวขรปายาสอนมไดเจอกบนาประกอบดวยสปปแลนาผ ง แลนาตาลกรวดแกอาตมาครนบรโภคแลวโรคลมนกระงบหายไดรบความผาสก พระมหาโมคคลลานะผมอายจงกลาววา ขาแตอาวโสเหตอนนจงยกไวถาแลวาบญของขาพระองค และบญของพระผเปนเจาม วนพรงนกจะไดขรปายาสโดยแท เมอพระมหาเถรเจาทงสองกลาวถอยคาดวยกนดงน เทพยดาสงสอยในตนไมใกลทสดทจงกรม ไดฟงแลวคดวา ในวนพรงน เราจกยงขรปายาสใหบงเกดแกพระผเปนเจารกขเทพยดากไปสสกลกลบตร ผปฏบตพระมหาเถรเจาเขาสงอยในสรระบตรแหงผใหญในสกล ยงความลาบากใหบงเกดขนในกาลนน ญาตทงหลายแหงกลบตรน ประชมกนพรอมเพอวาจะเยยวยารกษากน เทพยดาจงกลาววา ถาทานทงหลายจะตกแตงขาวปายาสอยางน ไปถวายแกพระผเปนเจาในเพลารงเชา เรากจะปลอยปละละเลยเสยซงบตรแหงทาน มนษยทงหลายในสกลนนจงกลาววาถงทานไมบอกแกเรา ขาพเจาทงปวงกคงจะถวายภกขาหาร แกพระผเปนเจาทงสองนนสนกาลเปนนตย กลาวดงนแลวในวนเปนคารบ ๒ กตกแตงขาวปายาสไว คอยจะถวายใสบาตรพระผเปนเจาเพลาเชา พระมหาโมคคลลานะเถรเจากไปยงสานกแหงพระธรรมเสนาบด มเถรวาทวา ขาแตผอาวโส ทานจงอยในสถานทน ตราบเทาถงเพลาทขาพระองคจะกลบมา พระมหาโมคคลลานะเถรเจากลาวคาสงพระธรรมเสนาบดเถรเจาดงนแลว กเขาไปสโคจรคามนษยทงหลายในสกลนน กกระทาตอนรบโดยเคารพ รบเอาบาตรอาราธนาใหนงเหนออาสนะ ใสขาวปายาสในบาตร แลวกองคาสถวายแกพระผเปนเจา พระมหาโมคคลลานะเถรเจา รบขาวปายาสแลวกกระทาอาการทจะกลบไป มนษยทงหลายเหลานนจงกลาววา ขาแตพระผเปนเจา พระผเปนเจาจงกระทาภตตกจเสยกอนเถด เมอกลบไปขาพระองคจะถวายขรปายาสอนอนแกพระผเปนเจา กลาวดงนยงพระมหาโมคคลลานเถรเจาใหบรโภค จงใสขาวปายาสอนลงใหเตมบาตรถวายพระผเปนเจา พระมหาโมคคลลานะไดขรปายาสกลบมาถงแลวจงเถรวาทวา ขาแตอาวโสสารบตร ขออาราธนาบรโภคขรปายาส จงนอมบาตรเขาสทใกล “เถโรป ต ทสวา” พระสารบตรเถรเจาไดเหนขาวปายาสนน จงคดวาขาวปายาสน เปนทยงจตใหเจรญยงนก “กถนโข โส อปปนโน” ดง

- 53 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

เราราพงขาวปายาสนนบงเกดขน เพราะพระผเปนเจาบอกแกพระมหาโมคคลลานะ จงมเถรวาทวา ขาแตพระมหาโมคคลลานะ ทานจงนาเอาขาวปายาสนออกไป บณฑบาตนไมควรทเราจะบรโภค

พระมหาโมคคลลานะกมไดคดวา พระสารบตรไมบรโภคบณฑบาต บาตรอนพระภกษเหนปานดงเรานนามาถวาย กจบเอาขอบบาตรไปเททงเสยในทสดขางหนง ดวยคา ๆ เดยว อาพาธลมแหงสารบตรเถรเจากอนตรธานหายไป พรอมดวยกาลทขาวปายาสตกจากบาตรลงไปตงอยเหนอปฐพ

จาเดมแตนนมา ลมอาพาธอยางนนกมไดกลบมาบงเกดมแกพระผเปนเจาประมาณเขานานถง ๔๕ ปเปนกาหนด

ในกาลเมออาพาธอนตรธานหายไปนน พระธรรมเสนาบดจงกลาวแกพระมหาโมคคลลานะวา ขาแตอาวโส ขาวปายาสบงเกดขน เพราะเหตอาศยวจวญญต ถงวาไสใหญในสรกายแหงเราออกมาแลวแลเรยงรายอยเหนอแผนดน กไมควรทเราจะบรโภคขรปายาสน พระผเปนเจากลาวคาดงนแลวกเปลงขนซงอทานกถาวา “วจ วญตตวปผารา อปปนน มธปายาส” เปนอาท อรรถาธบายในอทานคาถาวา ขาแตอาวโสโมคคลลานะ ถาแลขาพเจาจะพงบรโภคมธปายาสอนบงเกดขน เพราะเหตขาพเจาเปลงออกซงวาจาอนประกอบดวยอามส อาชวปารสทธศลของเรานน องคพระผเปนเจาทรงพระภาคกพงตเตยน

อนง ไสใหญในอทรประเทศของเราน จะออกจากกายแหงเราแลว แลเรยรายอยภายนอก เรากจะสละเสยซงชวตแหง ทเราจะทาลายอาชวปารสทธศลแหงเรานนหามได “อาราเธม สก จตต” เราจะยงจตแหงเราใหยนดทจะเวนเสย ซงอเนสนะแสวงหามไดควร นห “พทธปฏกฏ ” เรากมไดกระทาอเนสนะทพระพทธเจาทรงตเตยน

ใชแตเทานนวตถนทานแหงอมพขาทกมหาตสสะเถระ อนบรโภคอมพปานอยในวหารชอวาจรคมพกะ อาจารยพงนามาแสดงในประพฤตสลเลขอนอดม ในอาชวปารสทธศลน

เพราะเหตการณนน พระยตโยคาพจรภกษผบวชดวยศรทธาประกอบดวยวจารณปญญาอยาพงใหบงเกดซงจตอนจะประพฤตเปนไปในอเนนะคอแสวงหามไดควร พงชาระอาชวปารสทธศลดวยประการทงปวงดงน

“ยถา จ วรเยน อาชวปารสทธ” อนงอาชวปารสทธศลนน พระภกษจะพงใหบรบรณดวยความเพยรฉนใด ปจจยสนนสสตศลน พระภกษกพงกระทาใหบรบรณดวยปญญาเหมอนฉนนน

แทจรงปจจยสนนสสตศลนนสาเรจดวยปญญา เพราะเหตวาพระภกษประกอบดวยปญญาจงจะสามารถอาจเหนซงโทษแลอานสงสในปจจยทงหลาย เหตใดเหตดงนน พระโยคาพจรภกษพงสละเสยซงความกาหนดในปจจย พจารณาปจจยทงหลายอนบงเกดขนโดยธรรมโดยชอบด วยปญญาโดยวธกลาวแลวในหนหลง จะยงปจจยสนนสสตศลนนใหบรบรณ

กรยาทพระภกษจะทาปจจเวกขณะ คอพจารณาในปจจยสนนสสตศลม ๒ ประการ

คอพจารณาในกาลเมอไดปจจยทงหลายประการ ๑ คอพจารณาในกาลเมอบรโภคปจจยทงหลายประการ ๑ เปนปจจเวกขณะวธ ๒ ประการดวยกนดงน

แทจรงพระภกษบรโภคปจจยทงหลาย มจวรปจจยเปนอาททตนพจารณาดวยธาตปจจเวกขณะ และปฏกลปจจเวกขณะ แลวแลตงไวในกาลเมอไดกหาโทษมได แลบรโภคในกาลอนยงขนไปกวากาลทตนไดนน กหาโทษมได

- 54 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง ปจจยบรโภคแหงพระภกษอนพจารณาดวยปญญา ในวธอนเรากลาวแลวในกาลเมอบรโภคนนกหาโทษมได

วนจฉยตดสนใหหายสนเทหในปจจเวกขณะ คอพระภกษพจารณาในกาลเมอบรโภคบณฑตพงรโดยนยอนเราจะกลาวดงน

ดงเราจะกลาวโดยพสดาร “จตตาโร ปรโภคา” บรโภคม ๔ ประการคอ ไถยบรโภคต ๑ อณบรโภค ๑ ทายชชบรโภค ๑ สามบรโภค ๑ เปน ๔ ประการดวยกนดงน

ไถยบรโภคปฐมนนมเนอความวา "ตตถ สงฆมชเฌป นสทตวา" พระภกษทศลอยในทามกลางสงฆแลวแลบรโภค ชอวาไถยบรโภค บรโภคดวยภาวะแหงตนเปนโจร

อณบรโภคเปนคารบสองนนวา พระภกษมศลมไดพจารณาแลวบรโภค ชอวาอณบรโภค เพราะเหตการณนน ภกษพงพจารณาจวรในกาลเมอบรโภคนงหมทก ๆ ครง พระภกษพงพจารณาบณฑบาตทกคารบบรโภค

เมอพระภกษไมอาจพจารณาดวยประการดงนน กพจารณาจวรแลบณฑบาตนน ในปโรภตตกาล แตเชาจนเทยง แลปจฉาภตตกาล แตเทยงจนถงเพลาเยน แลปรมยาม แลมชฌมยาม แลปจฉมยาม

ถาแลวาพระภกษไมพจารณาแลวแลบรโภค แลมไดพจารณาในปเรพตตกาลเปนอาท ยงอรณใหขนมา พระภกษนนกตงอยในทแหงอณบรโภค

อนง พระภกษพงพจารณาเสนาสนะ ในกาลเมอเขาไปสทนอนแลทนงทก ๆ ครง

“สตปจจยตา วฏฏต” พระภกษมสตระลกอยทจะพงพจารณาใหเปนเหตปจจย ในกาลทจะรบแลกาลทจะบรโภคเภสชจงจะควรเมอพระภกษพจารณาในกาลทง ๒ ดงนมแลว เมอพระภกษกระทาซงสตพจารณาในกาลเมอรบ เมอบรโภคไมกระทาปจจเวกขณะสตอาบตกมแกพระภกษนน

เ มอพระภกษพจารณาในกาลทง ๒ ดงนมแลว เมอพระภกษกระทาซงสตพจารณาในกาลเมอรบ เมอบรโภคไมกระทาปจจเวกขณสตอาบตกมแกพระภกษนน

อนง เมอพระภกษรบมไดกระทาปจจเวกขณะสต เ มอจะบรโภคไดกระทาปจจเวกขณสตแลว อาบตกไดมแกพระภกษนน

แทจรง “สทธ” แปลวาบรสทธ ๆ ม ๔ ประการคอ เทศนาสทธ ๑ สงวรสทธ ๑ ปรเยฏฐสทธ ๑ ปจจเวกขณสทธ ๑ เปนสทธ ๔ ประการดวยกนดงน

“ตตถ เทสนาสทธ นาม” แทจรงพระปาฏโมกขสงวรศลชอวา เทศนาสทธ นบเขาในสทธทง ๔ ประการนน องคสมเดจพระผทรงพระภาค ตรสพระสทธรรมเทศนาเรยกชอวา เทศนาสทธ เพราะเหตเพราะปาฏโมกขสงวรศลนน บรสทธดวยกรยาทพระภกษแสดงซงอาบต

อนทรยสงวรศลน องคสมเดจพระผทรงพระภาค ตรสเทศนาเรยกชอวาสงวรสทธศล เพราะเหตวาอนทรยสงวรศลนน บรสทธดวยสงวรคอพระภกษอธษฐานจตวา “น ปเนว กรสสาม”อาตมาจะไมกระทากรรมเหมอนทกระทามาแลวใหมเลา

อาชวปารสทธศลท ๓ ชอวาปรเยฏฐสทธ

- 55 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

แทจรงอาชวปารสทธศลนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนารองเรยกชอวาปรเยฏฐสทธ เพราะเหตวาอาชวปารสทธศลนนบรสทธดวยกรยาทพระภกษละเสยซงแสวงหาไมควรแลวแลยงปจจยทงหลายใหบงเกดขนโดยธรรมโดยชอบ ปจจยสนนสสตศลท ๔ นนชอวาปจจเวกขณสทธ

แทจรงปจจยสนนสสตศลนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนารองเรยกชอวาปจจเวกขณสทธ เพราะเหตวาปจจยสนนสสตนนบรสทธดวยวธทพระภกษพจารณา โดยประการอนเรากลาวแลว

เพราะเหตการณนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาวา “ปฏคคหเณ ปน สต อกตวา” ดงวสชนามาในหนหลง

ในทายชชบรโภคท ๔ นน มเนอความวา การทจะบรโภคซงปจจยทง ๔ แหงพระเสขอรยบคคล ๗ จาพวกนน ชอวาทายชชบรโภคคอบรโภคปจจยอนองคพระสมมาสมพทธเจาประทานให“เต ห ภควโต ปตตา”

แทจรงพระเสขอรยบคคล ๗ จาพวกนน เปนบตรแหงองคสมเดจพระผทรงพระภาค เพราะเหตการณนน พระเสขอรยบคคลจงควรเพอถอเอาซงปจจยอนเปนของแหงบดา จงบรโภคไดซงปจจยทงหลายนน

มคาปจฉาถามวา “ก ปน เต ภควโต” พระเสขรยบคคลทงหลายนนบรโภคซงปจจยทงหลาย อนเปนของพระผทรงพระภาคหรอวาบรโภคปจจยอนเปนของแหงคฤหสถ

อาจารยวสชนาวา “ดหห ทนนาป ภควตา” ปจจยทงหลายนนคฤหสถถวาย กไดชอวาเปนของแหงพระผทรงพระภาค เหตวาปจจยทงหลายนนพระผมพระภาคทรงอนญาต เหตใดเหตดงนนนกปราชญพงรวา พระเสขภกษทงหลายบรโภคซงปจจยทง ๔ อนเปนของแหงพระผทรงพระภาค

อาจารยพงนามาซงธรรมทายาทสตร สาธกเขาในอรรถ คอกลาววาปจจยทงหลายเปนของแหงพระผทรงพระภาคน

อนง “ขณาสวาน ปรโภโค” พระภกษทงหลายมอาสวะอนสนแลว บรโภคปจจยกไดชอวาสามบรโภค

แทจรงพระอเสขอรยบคคลทงหลายจาพวกน ชอวาเปนเจาของปจจยเพราะเหตพระอเสขอรยเจาทงหลายจาพวกนน ลวงเสยซงภาวะเปนทาสแหงตณหา แลวแลบรโภคซงจตปจจย

“อเมส ปรโภเคส” ลาบรโภคทงหลาย ๔ น อนวาบรโภคทง ๒ ประการ คอสามบรโภคแลทายชชบรโภค ควรแกพระอรยบคคลแลปถชนทงหลาย

อณบรโภค ไมควรแกพระอรยบคคลแลปถชนทงปวง การทจะกลาวในไถยบรโภคมไดม คอไมควรกลาวแลว

อนง กรยาทพจารณาแลวแลบรโภคอนใด แหงพระภกษทมศลบรโภคนนชอวาบรโภคมไดเปนหนบาง สงเคราะหเขาในทายชชบรโภคบาง เพราะเหตวาพจารณาแลวแลบรโภคนน เปนขาศกแกอณบรโภค

แทจรงพระภกษทมศลนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคกทรงตรสเรยกชอวา เสขะ เพราะ

- 56 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

เหตวาพระภกษทมศลนนประกอบพรอมเพยงดวยอธศลสกขาน

อนง บรโภคทง ๔ ประการนน สามบรโภคสงเดยว เลศกวาบรโภคทงปวง เหตใดเหตดงน“ต ปตถยมาเนน ภกขนา” เมอพระภกษปรารถนาสามบรโภคนน ใหพจารณาดวยปจจเวกขณวธมประการอนเรากลาวแลว จงบรโภคจตปจจย ปจจยสนนสสตศลแหงพระภกษนนจงบรบรณ เอว กมดวยประการฉะน

“เอว กโรนโต ห กจจการ โหต วตตมป เจต ปณฑ วหาร สยนาสนจ อาปญจ สงฆาฏรชปาหน

สตวาน ธมม สคเตน เทสต สงขาย เสเว วรปญสาวโก ตสมา ห ปณเฑ สยนาสเส จ

อเป จ สงฆาฏรชปวาหเน เอเตส ธมเมส อนปปลตโต ภกข ยถา โปกขเร วารวนท

กาเลน ลทธา ปรโต อนคคหา ขชเชส โกเชส จ สายเนส จ

มตต โส ชญา สตต อปฏฐโต วณสส อาเลปนรหเน ยถา

กนตาเร ปตตมสจ อกขสสพภญชน ยถา- เอว อาหร อาหาร ยาปนาย อมจฉโตต”

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในจตปารสทธศล อนมในศลนเทศ ในพระวสทธมรรคปกรณ สบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล “เอว กโรนโต ห กจจการ” แทจรงเมอพระภกษกระทาดงกลาวแลวนกไดชอวา “กจจการ” คอจะยงสามบรโภคใหสาเรจสมดงวาระพระบาลอนพระธรรมสงคาหกเถรเจาทงหลายกลาวไววา “ปณฑ วหาร สยนาสนจ” พระภกษอนเปนเสขบคคลแลเปนปถชน เปนสาวกแหงองคพระผทรงพระภาค ผทรงปญญาอนอดม ไดสดบพระธรรมเทศนาอนพระสคตทรงแสดงแลวกพจารณาซงกอนอามสแลวหาร แลเสนาสนะมเตยงเปนอาท แลอทกงคอนาอนจะชาระผาสงฆาฏ อนแปดเปอนดวยธล มมลทนคอฝนเปนอาท ดวยปญญาแลว แลเสพซงจตปจจยทง ๔ เหตใดเหตดงนน พระภกษอนเปนพระอรยสาวก อยามจตระคนขางอยในธรรมทงหลาย คอกอนอามสแลทอนเปนทนอนแลทอนเปนทนงแลนาอนจะชาระธลอนแปดเปอนซงผาสงฆาฏ หยาดนามไดตดอยในใบบวฉนใด พงปฏบตพงประพฤตเปนไปในธรรมทงหลาย มกอนอามสเปนอาท เหมอนกนฉนนน

“กาเลน ลทธา ปรโต อนคคหา” พระภกษนนไดซงวตถมขาทนยะเปนตน ในสานกแหงบคคลผอนคอทายก ดวยความอนเคราะหวาตนมศล ในเวลาบณฑบาต กมสตอนตงมน รประมาณในวตถคอขาทนยะ โภชนยะอนตนจะพงเคยวแลจะพงบรโภค แลจะลมเลยแลจะดมกนสนกาลทงปวง มอปไมยดงวาบรษมโรค คอบาดแผลในสรระตองพอกยายงเนอใหงอกขน

“กนตาเร ปตตมสจ” ไมฉะนน มอปมาวา สามกบภรรยาอมบาตรไปในหนทางกนดาร เสบยงอาหารสนแลวกกนเนอบตรเปนอาหาร จงขามเสนกนดารได “ยถา” อนนแลมอปมาฉนใดกด

อนง นายสารถจะขบรถไป กตองเอานามนทาเพลารถเสยกอนจงจะขบไปได “ยถา” อนนแลอปมาฉนใดกด พระภกษในพระศาสนานมไดสยบซบอยดวยตณหา คอความปรารถนาในสบกลนกนซงอาหาร เพ อจะยงสรระใหประพฤตเปนไป “เอว ตถา” อนนกมอปไมยเหมอนคาอปมาทง ๒ นน

อาจารยพงกลาวนทานแหงพระสงฆรกขตสามเณร อนเปนหลานแหงพระสงฆรกขตเถรเจา

- 57 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

สาธกเขาในวธทพระภกษกระทาปจจยสนนสสตนบรบรณ

“โส ห สมมา ปจจเวกขตวา” แทจรงพระสงฆรกขตสามเณรนน พจารณาดวยอาการอนดแลวจงบรโภค เหตใดเหตดงนนพระสามเณรจงกลาวพระคาถาวา “อปชฌาโย ม ภชมาน สาลรก สนพพต” เมอเราจะบรโภคขาวสก อนบคคลหงดวยขาวสารสาลอนเยนแลว พระอปชฌายะทานวาแกเราวา ดกรเจาสามเณร ทานมไดสารวมบรโภคอยายงชวหาแหงทานใหไหม “อชฌายสส วโจ สตวา” เราไดฟงวาจาพระอปชฌายะกลาวดงน ไดความสงเวชขนมาในกาลนน “เอกาสเน นสทตวา” เรากนงอยเหนออาสนะอนเดยว เจรญพระวปสสนาบรรลถงพระอรหนต เรากมความปรารถนาบรบรณ “จนโท ปณณรโส ยถา” ดจดงวาดวงจนทรในวนเพญสบหาคา ตนของเรานนกมอาสวะอนสนไปภพใหมกมไดมแกเรา

เพราะเหตการณนน พระภกษ รปอนปรารถนาจะยงวฏฏทกขให สนไป พงพจารณาดวยอบายปญญาแลวจงบรโภคจตปจจย

บณฑตพงรวาศลม ๕ ประการ มพระปฏโมกขสงวรศลเปนประธาน โดยนยดงแสดงมาแลวน

แตนจะวนจฉยในปฐมปญจกะแหงศล ๕ ประการ

เนอความอนน บณฑตพงรดวยสามารถแหงศลทงหลาย มอนปสมปนนศล คอศลแหงพระสามเณรเปนอาท

“ว ตต เหต ปฏสมภทาย” สมดวยพระธรรมเสนาบดสารบตรเถรเจากลาวไวในคมภรปฏสมภทาวา “กตม ปรยนตปารสทธสล” ปรยนตปารสทธศลนนเปนดงฤๅ

ดกรอาวโสทงหลาย ศลอนใดเปนศลแหงอนปสมบน ศลแหงพระสามเณรอนทมกาหนด ศลนนชอวาปรยนตปารส ทธศลท ๑

“กตม อปรยนตปารสทธสล” อปรยนตปารสทธศลเปนดงฤๅ

ดกรอาวโสทงหลาย ศลอนใดเปนศลแหงอปสมบนคอพระภกษมสกขาบทจะกาหนดมไดศลนชอวาอปรยนตปารสทธศลท ๒

“กตม ปรามฏฐปารสทธสล” ปรปณเณหารสทธศลนนเปนดงฤๅ

ดกรอาวโสทงหลาย ศลอนใดเปนศลแหงปถชนทงหลาย มคณอนนกปราชญจะพงนบถอ ยอมประกอบในกศลธรรม แลกระทาใหบรบรณในวปสสนาธรรมเปนโลกยะ อนเพงเอาซงโคตรภญาณแลวแลตงอย มเสขยธรรมคอพระโสดามรรคนนเปนแดนมไดอาลยในกายแลชวต มจตอนบรจาคชนมชพแหงตน ศลนชอวาปรสทธศลท ๓

“กตม อปารามฏฐปรสทธสล” อปรามฏฐปารสทธศลนนเปนดงฤๅ

ดกรอาวโส ศลอนใดแหงพระเสขบคคลทงหลาย ๗ จาพวก ศลนชอวา อปรามฏฐปารสทธศลท ๔

“กตม ปฏปสสทธปารสทธสล” ปฏปสสทธปารสทธศลนน เปนดงฤๅ

ดกรอาวโสทงหลาย ศลอนใดแหงพระขณาสวะเจา อนเปนสาวกของพระตถาคตแลเปน

- 58 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ของแหงพระปจเจกพทธเจา แลพระสมมาสมพทธเจาอนมาสพระภม เปนองคพระอรหนตอนประเสรฐศลนชอวาปฏปสสทธศลท ๕

แทจรง ศลแหงอนปสมบนทงหลาย บณฑตพงรชอวา ปรยนตปารสทธศล เพราะเหตวามทกาหนด ดวยสามารถอาจนบได

อนง ศลแหงอปสมบนบคคลทงหลาย คอพระภกษนน เปนไปกบดวยทสดบาง หาทสดมไดบาง เปนไปกบดวยทสดนนดวยสามารถแหงอาจารยนบวาสงวรวนย ศลแหงพระภกษนนนบได ๙ พน ๑๘๐ โกฏ ๕๐ แสนเศษ ๓๖ สงวรวนยทงปวง กลาวคอสกขาบท โดยนยมาดงกลาวแลวน โดยเปยยาลเปนประธาน อนองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงแสดงไวในพระวนยปฎก

แลสงวรวนย กลาวคอสกขาบทหาทสดมไดนน บณฑตอาศยซงสมาทานบมไดเหลอแลมทสดบมไดปรากฏ สมดวยสามารถแหงลาภแลยศ แลญาตแลอวยวะแลชวต แลวแลพงรชอวาอปรยนตปารสทธศล

ดจดงวาศลแหงพระอมพขาทกมหาดสสเถรเจา อนอยในจรคมพกวหาร “ตถา ตททมนา สจจ” คาทกลาวมานนกสามดวยคาน

“โส มหาตสสเถโร” พระมหาดสสเถรเจานน บมไดละเสยซงอนสสตระลกเนอง ๆ ซงคาแหงองคสมเดจพระบรมโลกนารถผเปนองคอรยสปบรษ ทรงประทานพระสทธรรมเทศนาไววา

“ธน จเช องควรสส เหต” บคคลพงละเสยซงทรพย เพราะเหตจะรกษาซงอวยวะอนประเสรฐ

“องค จเช ชวต รกขมาโน” เมอบคคลจะรกษาไวซงชวตกพงสละเสยซงอวยวะ

“องค ธน ชวตจาป สพพ นโร ธมมมนสสรนโต” เมอบคคลระลกเนอง ๆ ซงพระสทธรรม เปนคาแหงองคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาสงสอน กพงสละเสยซงวตถสงของทง ๓ ประการ คอทรพยแลอวยวะนอยใหญแลชวต อยาไดคดอาลยในวตถสงของทง ๓ ประการน

ในเมอความสงสยในชวตบงเกดม เพราะเหตกระวนกระวายในความอยาก “สกขปท อวตกกม” พระผเปนเจากมไดลวงสกขาบทตงอยเหนอหลงแหงอบาสก บรรลถงพระอรหนต เพราะเหตอาศยซงอปรยนตปารสทธศล

เหตใดเหตดงนน พระคนถรจนาจารยจงนพนธพระคาถาไววา

“น ปตา น ป เต มาตา ฯ ญาต น ป พนธวา” เปนอาท

แปลเนอความวาพระอมพขาทกมหาดสสเถรเจานน ตงอยเหนอหลงอบาสกยงสงเวชใหบงเกดขนดวยความปรวตกวา อบาสกนมไดเปนมารดาบดาของทาน แลจะเปนญาตของทานกหามได ใชแตเทานน อบาสกนจะเปนเผาพนธแหงทานกหามได อบาสกนกระทาซงกจคอยงทานใหนงอยเหนอบาแลวแลพาไป กเพราะเหตอาศยแกทานเปนบรรพชตอนมศล

“สมมสตวาน โยนโส” พระมหาเถรเจาบงเกดธรรมสงเวชดงน แลวพจารณาพระกรรมฐานดวยวปสสนาปญญา ตงอยเหนอหลงแหงอบาสกนน บรรลถงพระอรหนต

“ปถชชนกลยาณกาน สล” ศลแหงพระภกษทงหลายทเปนปถชน มคณอนบณฑตพงนบปราศจากมลทนแลว กเปนปทฏฐานทตงแหงพระอรหตต ดวยประมาณแหงจตตบาทคอดารจตคด

- 59 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

วาอาตมาจะยกตนออกจากวฏฏทกข จะประพฤตเปนไปดงน กเพราะวาภกษนนมศลอนบรสทธยงนกดจดงวาแกวมณอนนายชางชาระแลวเปนอนด มฉะนนดจดงวาทองอนชางทองกระทาบรกรรมแลวเปนอนด จาเดมแตอปสมบทแลวมา เพราะเหตการณนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคจงตรสเรยกศลแหงพระภกษอนเปนกลยาณปถชนชอวาปรปณณปารสทธศล ดจดงวาศลแหงพระมหาสงฆรกขตเถรเจาแลพระภาคเนยยสงฆรกขตเถรเจา

“กร” ดงไดสดบมา เมอพระมหาสงฆรกขตเถรเจามวสสาลวงได ๖๐ วสสาแลว พระผเปนเจานอนอยเหนอเตยงอนเปนทกระทามรณกาลกรยา พระภกษทงหลายไถถามกรยาทพระผเปนเจาไดสาเรจมรรคแลผล พระมหาเถรเจาจงบอกวาโลกตตธรรมแหงเรานนมไดม

ในกาลนน พระภกษหนมผเปนอปฏฐากปฏบต พระมหาเถรเจาจงกลาววา “ภนเต” ขาแตพระผเปนเจาผเจรญ มนษยทงหลายอยในท ๑๒ โยชน โดยรอบคอบพระอาราม มาประชมพรอมกนเพราะเหตกตตศพทกลาวกนวาพระผเปนเจาจะปรนพพาน “ตมหาก ปถชชนกาลกรยาย” เมอพระผเปนเจากระทากาลกรยาอนเปนของแหงปถชนคนทงหลายทมาประชมกนนกมความวปฏสารเดอดรอนกนแหนงเปนอนมาก

จงมเถรวาทกลาววา ดกรอาวโส เรามความปรารถนาจะทศนาการเหนองคพระผทรงพระภาค ผทรงพระนามวาอรยเมตไตย เราจงมไดตงไวซงพระวปสสนา ถากระนนดกรอาวโส ทานจงยงเราใหนงจงกระทาซงโอกาสแหงเรา

พระภกษหนมนนกยงพระมหาเถรเจาใหนง ตงสรรวายไดแลวกลกออกไปภายนอก

พระมหาเถรเจากบรรลถงพระอรหตต พรอมกบดวยการทพระภกษหนมลกออกไปภายนอกนน พระผเปนเจากใหสาคญสญญาดวยอนดดนว

พระภกษสงฆกประชมพรอมกน เขาไปกลาวแกพระผเปนเจาวา “ภนเต” ขาแตทานผเปนอรยสปบรษ พระผเปนเจายงโลกตตรธรรมอนขามขนจากโรค ใหบงเกดไดในกาลเมอจะกระทามรณกาลนพระผเปนเจากระทาไดดวยยาก

จงมเถรวาทวา ดกรวาวโสทงหลาย กรยาทเรายงโลกตตรธรรมใหบงเกดในกาลครงน เราจะกระทาดวยยากหามได “อปจ โว ทกกร” อนงเราจะบอกการทกระทาไดดวยยากใหทานทงหลายฟง ดกรอาวโสทงหลายเราระลกไมไดซงการทเราไมรแลวแลกระทาดวยหาสตมได จาเดมแตบรรพชาแลว

อนง พระภาคเนยยสงฆรกขตเถรเจาผเปนหลานแหงพระมหาสงฆรกขตเถรเจาน เมอพระผเปนเจามวสสา ๕๐ กบรรลพระอรหตตเปนองคพระอรหตตเหมอนกนดงน

“อปปสสโตป เจ โตต” นยหนงพระภกษในพระพทธศาสนาน ถาแลไดสดบฟงพระพทธวจนะคอพระไตรปฎกนนนอย แลมไดตงอยดวยอาการอนด ในพระจตปารสทธศล ชนทงหลายกนนทาพระภกษนนโดยสวนทงสอง คอมไดมศลประการหนง คอมไดสดบฟงพระพทธวจนะประการหนง

“อปปสสโตป เจ โหต” อนงพระภกษในพระศาสนาน ถาแลวาไดสดบฟงพระพทธวจนะนอย แตทวาตงอยดวยอาการอนดในพระจตปารสทธศล ชนทงหลายกสรรเสรญพระภกษนนโดยสวนแหงศล การทสดบพระพทธวจนะจะใหนามาซงบรบรณแกตน และใหบรบรณแกบคคลทงหลายอน กมไดสาเรจแกพระภกษนน

“พหสสโตป เจ โตต” อนงถาแลวาพระภกษเปนพหสต ไดสดบพระพทธวจนะคอ

- 60 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

พระไตรปฎกทงหลายมาก แตทวามไดตงมนอยในศล “สลโต น ครหนต” ชนทงหลายกตเตยนพระภกษนนโดยสวนแหงศลวา พระภกษนนไมมศล แตกจสดบฟงพระพทธวจนะนน กบรบรณแกพระภกษนน

“พหสสโตป เจ โหต” อนงถาแลวาพระภกษเปนพหสตไดสดบพทธวจนะมาก ตงอยในพระจตปารสทธศล ชนทงหลายกสรรเสรญพระภกษนนโดยสวนทงหลาย คอเปนภกษมศลนนสวนหนง คอเปนพหสตนนสวนหนง

“โก ต นนทตมรหต” บคคลดงฤๅจะสมควรเพอจะนนทาพระภกษนน อนเปนพหสตทรงไวซงธรรม ประกอบดวยปญญา เปนสาวกแหงพระสมมาสมพทธเจา ดจดงวาทอนทองชมพ เทพยดาแลมนษยยอมสรรเสรญพระภกษนน

“พรหมนาป ปสสโต” ถงทาวมหาพรหมกยอมสรรเสรญพระภกษนน เอว กมดวยประการดงน

“เสขาน ปน สล ทฏรวเส อปรามฎตตา ปถชชนาน วาปน ภาวเสน อปรามฎตตาสล อปรามฎปารสทธต เวทตพพ กฏมพปตตตสสตเถรสส สล วย” โส ห อายสมา ตถารป สล นสสาย อรหตเต ปตฏา ตกาโม เวรเก อาห “อ โภ ปาทาน กนทตวา สญมสสาม โว อห อฏยาม หรายาม สราค มรณ อหนต เอวาห จนตยตวาน สมมสตวาน โยนโส สมปตเต อรณคคมห อรหตตมป ปาปณนต

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนา ในปฐมปญจะกะแหงศลมประการหา สบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล มเนอความวา

“เสขาน ปน สล” ดงกลาวฝกฝายอนอน ศลแหงพระเสขะอรยบคคลทงหลายนน บณฑตพงรวาชอวา อปรามฏฐปารสทธศล เพราะเหตวาศลของพระอรยบคคลนน อานาจแหงทฏฐไมถอเอาได

อนงศลแหงปถชนทงหลายทมคณอนบณฑตพงนบ นกปราชญพงรชอวา อปรามฏฐปารสทธศล เพราะเหตวาศล ของปถชนจาพวกนน อนอานาจแหงภวตณหามไดถอเอาได ดจดงวาศลแหงพระดสสเถรเจาอนเปนบตรแหงกฎมพ

แทจรง พระดสสเถรเจาผมอายนน ปรารถนาจะอาศยอปรามฏฐปารสทธศล อนอานาจแหงภวตณหาไมถอเอาแลวแลจะตงอยในพระอรหตต จงมวาจาแกโจรทงหลายทภรรยาแหงพชายของพระผเปนเจาสงไป เพอจะใหฆาพระผเปนเจาวา “อโก ปาทาน ภนทตวา” เราจกทาลายเทาทงสองของเราเสยใหเปนสาคญแกทานทงหลาย แลวพระผเปนเจาจงคดวาเราเกลยดชงเหนอยหนายความมรณะของเราอนประพฤตเปนไปกบดวยราคะ คดดงนแลวกพจารณาพระกรรมฐานดวยอบายปญญาครนเพลาอรณขนมาแลวพระผเปฯเจากบรรลถงพระอรหนต

“อญตโรป มหาเถโร” ใชแตเทานน พระมหาเถรเจาองคหนง มไดปรากฏโดยนามและโคตร พระผเปนเจาเปนไขหนกไมอาจบรโภคอาหารดวยมอแหงตน จนอยในมตรแลกรสของตนกลงเกลอกไปมาดวยความเวทนาเปนกาลง

พระภกษรปหนงไดเหนดงนนจงกลาววา “อโห ทกขา ชวต สงขารา” โอหนอ สงขารอนบณฑตกลาววาชวตนยอมจะนามาซงทกข

- 61 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

พระมหาเถรเจาจงกลาวกบพระภกษหนมนนวา ดกรอาวโส เมอจะกระทากาลกรยาตายลงในกาลบดน เรากจะไดสมบตในสวรรคความสงสยในมรณะนไมมแกเรา

อนง เราจะทาลายศลของเรานแลวแลจะไปไดสมบตนน กเหมอนเราละเสยซงอธศลสกขา แลวไดสภาวะแหงเราเปนคฤหสถ

พระผเปนเจากลาวดงนแลวจงดารวา “สเลเนว สทธ มรสสาม” เราจะกระทากาลกรยาตายกนดวยศล กนอนอยดวยประการนนพจารณาซงเวทนา อนบงเกดขนเพราะเหตโรคบรรลถงพระอรหนตแลวกกลาวพระอรหนตแกพระภกษสงฆ ดวยพระคาถาทงหลายวา

“ผฏสส เม อญตเรน พยาธนา โรเคน พาฬห ทกขตตสส รปปโต ปรสสสต”เปนอาทดงน

อรรถาธบายในบาทพระคาถาวา “อต เกฬวร” กเฬวระรางกายแหงเราน พยาธอนใดอนหนงถกตองแลว กกระทาสรระใหถงซงวกาลดวยโรคอนยง ไดรบความเดอดรอนเสวยทกขเวทนาเหยวแหงไปโดยเรวโดยพลน มอปไมยดจดงวาดอกไมมดอกซกเปนอาทอนบคลวางไวในทมแสงแหงพระอาทตยอนรอน “ยตถปปมตตา อธมจจตาปชา” สตวทงหลายมจตประมาทปราศจากสตมากไปดวยความกาหนดในกายอนเปอยเนาอนใด ยงศลเปนอาท อนเปนหนทางทจะยงตนใหไปบงเกดในสวรรคใหวบตฉบหาย

ดงเราตเตยน กายเราเปอยเนาน มไดเปนทยงจตใหเจรญเปนทพงเกลยด คนพาลสรรเสรญวาเปนทชอบใจเปนทรก อนงกายนไมสะอาดคนพาลกวาวาสะอาด กายนเตมไปดวยอสจตาง ๆ คนพาลไมคดเหนวาจะนามาซงทกข ยอมสรรเสรญวาดวางามตามวสยโลกอนน กายอนเนานมกลนอนชว เปนอสจประกอบดวยพยาธกรรมกระทาใหไดความคบแคน

“อรหนตาทน สล” อนนศลแหงพระอรหนตอรยบคคลทงหลาย มองคพระสมมาสมพทธเจาเปนอรหนตเปนประธาน บณฑตพงร ชอวาปฏปสสทธปารสทธศล เพราะเหตบรสทธดวยกรยาทระงบกระวนกระวายมราคะเปนอาท

ศลม ๕ ประการ มปรยนตปารสทธศลเปนตน ดงพระราชทานวสชนามาน

แตนจะวนจฉยในศลม ๕ ประการเปนคารบ ๒ บณฑตพงรโดยนยแหงคาอนเราจะกลาวดงน

“ปาณาตปาตาทน อตโถ” อรรถแหงศล ๕ ประการมปาณาตบาตเปนตน นกปราชญพงรดวยประเภทแหงเจตนาเหตสละเปนอาทสมดวยพระบาล ทพระธรรมเสนาบดสารบตรกลาวไวในปฏสมภทาวา ดกรอาวโสทงหลาย ศลม ๕ ประการ

คอกรยาทจะเสยสละซงปาณาตบาต กชอวาศลประการ ๑

คอเจตนาเปนทจะเวนจากปาณาตบาต กชอวาศลประการ ๑

คอเจตนาอนเปนขาศกแกปาณาตบาต กชอศลประการ ๑

คอสงวรปดไวซงชองอนเปนทเขาไปแหงปาณาตบาต กชอวาศลประการ ๑

คอกรยาทไมกระทาใหลวง คอไปยงสตวอนมปาณะใหตกพลนกชอวา ศลประการ ๑

- 62 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ศลนนอนประพฤตเปนไปในปาณาตบาต ม ๕ ประการดวยกนดงน

ในอทนนาทาน และกาเสมจฉาจาร แลมสาวาท แลเปสญวาท แลผรสวาท แลสมผปปลาปวาท และอภชฌา แลพยาบาท แลมจฉาทฏฐ กรรมบถ ๙ ประการน กจดเปนศลสงละหา ๆ คอปหานศลแลเวรมณศลแลเจตนาศล แลสงวโรศล แลอวตกกโมศลเหมอนหนงปฐมกรรมบถคอ ปาณาตบาตนน

การทจะสละเสยแลเวนเสย แลเจตนาคอกรยาทจะคดและสงวรปดไวซงชอง แลมไดกระทาใหลวงซงความปรารถนาในกามดวยเนกขมมะ คอ ไมโลภ ซงพยาบาทดวยไ มมพยาบาท ซงถนมทธะคองวงเหงาหาวนอนดวยอาโลกสญญา คอยงสวางอนปรากฏดวยมนสการกระทาใหแจงใหบงเกดม ซงอทธจจะฟงซานดวยสมาธซงวกจฉาสงสยวนจฉยโดยแทซงธรรม มกรรมอนเปนกศลเปนตน ซงอวชชาดวยปญญา ซงไมยนดดวยปราโมทย

แลการทจะละเสยและเวนเสยแลปดไวซงชอง แลมไดกระทาใหลวงนวรณธรรมทงหลายดวยปฐมฌาน ซงวตกแลวจารทงหลายดวยทตยฌานซงปตดวยตตยฌาน ซงสขแลทกขดวยจตตถฌาน ซงรปสญญาคอสาคญวารป แลปฏฆสญญาสาคญวาครดครอ แลนานตตสญญาสาคญวาตาง ๆ ดวยอากาสานญจยตนสมาบต ซงอากาสานญจายตนสญญาดวยวญญาณญจายตนสมาบต ซงอากญจญญายตนสญญาดวยเนวสญญานาสญญายตนสมาบตกจดเปนศลสงละหา ๆ ดจเดยวกน

อนง การทจะละเสยและเวนเสย และเจตนา แลสงขารและไมกระทาใหลวงซงนจจสญญา คอสาคญวาเทยงดวยอนจจานปสสนา คอเหนเนอง ๆ วาไมเทยง ซงสขสญญาคอสาคญวาเปนสขดวยทกขานปสสนา คอเหนเนอง ๆ วานามาซงทกข ซงอตตสญญาสาคญวาตนดวยอนตตาทปสสนาเหนเนอง ๆ วาไมใชตน ซงความยนดคอตณหาอนเปนไปกบดวยปต ดวยนพพทานปสสนาเหนเนอง ๆ ดวยอาการอนเหนอยหนายในสงขารธรรมทงหลาย ซงราคะดวยวราคานปสสนา คอเหนเนอง ๆ ดวยอาการอนไปปราศจากความยนด ซงสมทยคอตณหานโรธานปสสนาคอเหนเนอง ๆ ซงนโรธคอความดบแหงตณหา ซงจะสละเสยไดดวยมญจตกามยตานปสสนาคอเหนเนอง ๆ ซงภาวะปรารถนาเพอจะสละเสย ซงถอเอาดวยสามารถวาเทยงเปนอาท ดวยปฏนสสคคานปสสนา คอเหนเนอง ๆ ซงสละตอบ คอสละคนซงฆนสญญาสาคญวาเปนแทงดวยขยานปสสนาคอเหนเนอง ๆ วาสนไป ซงอายหนะคอตกแตงไวดวยวยานปสสนา คอเหนเนอง ๆ วาประลยไป ซงธวสญญาสาคญวาเทยงดวยปรณามานปสสนา คอเหนเนอง ๆ วามไดตงมนแหงสงขารธรรมทงหลาย ซงราคาทนมตดวยอนมตตานปสสนา เหนเนอง ๆ วาใชนมตซงปณธมราคาปณธเปนตนดวยอปปณหตานปสสนา เหนเนอง ๆ วาไมทรงอย ซงอภนเวส ความถอมนดวยสญญตานปสสนา เหนเนอง ๆ วาสญวาเปลาซงวปลาสคออนถอเอาวามสารในธรรมทงหลาย อนหาแกนสารมได ดวยอนเหนซงธรรมดวยปญญาอนเทยง คอพจารณาเหนธรรมอนยตตในภม ๓ คอกามาวจรภม แลรปาวจรภม แลอรปาวจรภม ดวยสามารถเปนอนจจงไมเทยง เปนทกขงนามาซงทกข เปนอนตตาไมใชตน

แลละเสยเวนเสยแลมเจตนาแลมสงวรแลไมลวง ซงถอเอาดวยความหลงวาโลกน อสสรเทวราชตกแตงเปนอาท ดวยยถาภตญาณทสสนะ เหนเนอง ๆ ซงพระไตรลกษณ อนถงซงภาวะเปนธรรมอนตงมน ซงอนถอเอาซงภาวะเปนทพง แลเปนทเรนในสงขารธรรมทงหลาย ดวยอาทนวานปสสนาเหนเนอง ๆ ซงโทษ

ซงมไดสละเสยซงสงขารทงหลาย ดวยปฏสงขารานปสสนาคอเหนเนอง ๆ ซงสละเสยซงสงขารธรรมทงหลาย ซงอนถอเอาซงสงโยคคอจะประกอบไวดวยด ดวยววฏฏานปสสนาเหนเนอง ๆ ซงววฏ คอปราศจากทอนเปนทวนคอสงขาร แลสละเสยเวนเสยแลเจตนาแลสงวรแลไมใหหลงซงกเลสทงหลาย อนเปนเอกฏฐานบงเกดกบดวยทฏฐดวยพระโสดาปตตมรรคซงกเลสท งหลายอนหยาบดวยพระสกทาคามมรรค ซงกเลสทงหลายอนเบาบางบงเกดแลวดวยพระอนาคามผลมรรค แลละเสยแลเวนเสยแลเจตนาและสงวรแลมไดกาวลวงแหงกเลสทงปวง ดวยพระอรหตตมรรคกจดเปนศลสงละหา ๆ ดจเดยวกนดงน

- 63 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“เอวรปาน สลาน” ศลทงหลายทพรรณนามาน ยอมจะประพฤตเปนไป คอจะมใหเดอดรอนกนแหนงแหงจต

แลจะประพฤตเปนไปเพอจะใหไดดรณปต คอปตอนออน

แลจะประพฤตเปนไปเพอจะใหไดพลวปต คอปตอนกลามกาลง

แลจะประพฤตเปนไปเ พอจะใหไดปสสทธ ระงบกาย แลวาจา

แลจะประพฤตเปนไปเพอจะใหไดโสมนส

แลจะประพฤตเปนไปเพอจะใหไดเสพซงสมาธ

แลจะประพฤตเปนไปเพอจะยงสมาธนนใหเจรญ แลจะกระทาใหมากซงสมาธ

และจะกระทาประดบซงพระสมาธนน และเปนไปเพอจะเปนสมภาระแหงพระสมาธ

แลจะยงธรรมวเศษมมตและวรยะเปนอาท อนบงเกดเปนบรวารแหงสมาธใหถงพรอม

แลจะยงสมาธใหบรบรณ แลจะใหเหนอยหนายเตภมกธรรม และใหประพฤตเปนไปเพอวราคะ คอปราศจากยนด

และจะเปนไปเพอนโรธแลเขาไปใกลระงบ แลตรสรยงแลตรสรดวย และจะประพฤตเปนไปเพอจะใหไดสาเรจแกพระนพพานอนหาปจจยมได

ในบทคอ “ปหาน” แปลวาสละชอวาหานศลท ๑ นน มอรรถสงวรรณนาวา “โกจ ธมโม นาม นตถ” ธรรมอนใดอนหนงเวนจากมาตรวา คออนจะยงบาปทงหลายมปาณาตบาตเปนตน มประการอนเรากลาวแลวไมใหบงเกดขนนน จะไดชอวาปหานะหาบมได

อนง กรยาทจะสละเสยซงอกศลธรรมนน ๆ มสละปาณาตบาตเปนตน ชอวาอปธารณะ ดวยอรรถวา คอสภาวะทสละบาปธรรมนนเปนทตงแหงกศลกรรมนน ๆ แลชอวาสมาทาน เพราะเหตวาไมกระทาใหเรยราย

เหตใดเหตดงนน การทสละละอกศลธรรมน พระธรรมเสนาบตสารบตรจงมเถรวาทเรยกชอวาศล ดวยอรรถคอสภาวะบาปธรรมนนชอวาสลนา กลาวคอเปนทตง แลมไดกระทาใหเรยราย

ศลทง ๔ คอเวรมณศลแลเจตนาศล แลสงวโรศลแลอวตกกโมศลนน พระธรรมเสนาบดสารบตร กกลาวสหายเอาซงสภาวะ คอประพฤตเปนไปแหงจตทจะเวนจากอกศลกรรม มปาณาตบาตเปนตนนน ๆ

แลจะประพฤตเปนไปแหงจต ทจะปกปดไมใหชองแกอกศลมปาณาตบาตเปนตนนน ๆ

แลจะประพฤตเปนไปแหงจต ดวยสามารถแหงเจตนาอนประกอบดวยเอกปปาทปหาน เกดกบดบพรอมดวยเวรมณแลสงวรทง ๒ นน

แลจะประพฤตเปนไปแหงจตทจะไมลวง แหงบคคลอนมไดลวงซงอกศลธรรม มปาณาตบาตเปนตนนน ๆ

- 64 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง อรรถคอศลนะแหงศลทงหลายมเวรมณศลเปนตน ขาพระองคมนามชอวาพทธโฆษาจารยแสดงแลวในหนหลง

“เอว ปญจวธ สล” ศลม ๕ ประการ โดยประเภทมปหานศลเปนประธาน ดงวสชนามาดงน

กรยาทวสชนาซงอรรถปญหาทถามวา “ก สล” ธรรมดงฤๅชอวา ศล

แลถามวาธรรมชอวาศลนนดวยอรรถเปนดงฤๅ

แลธรรมดงฤๅ ชอวาลกษณะแลเปนกจแลเปนผลแลเปนอาสนนเหตแหงศล

แลถามวา ศลนมธรรมดงฤๅเปนอานสงส

แลถามวาศลนมประการเทาดงฤๅ

กตงอยแลวดวยอาการอนสาเรจ โดยลาดบแหงพระบาลมประมาณเทาน

“ย ปน วตต” อนหนงปญหากรรมคาปจฉาอนใด ทกลาวไววา “โก จสส สงกเลโส”ธรรมดงฤๅชอวาสงกเลส คอเศราหมองแหงศลแลธรรมดงฤๅชอ บรสทธแหงศล

เราจะวสชนากลาวแกในปญาหากรรมทถามนน

สภาวะมศลขาดเปนอาท ชอวาสงกเลสคอเศราหมองแหงศล

สภาวะมศลไมขาดเปนอาท ชอวาบรสทธแหงศล

สภาวะธรรมทจะกระทาใหมศลขาดเปนอาทนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาประสงคเอาดวยการทจะทาลายมลาภแลมยศเปนอา ท เปนเหตทจะใหทาลายดวยเมถนสงโยค ๗ ประการ

“ตถา ห” คาทกลาวดงนนจรง “ยสส สกขาปท ภนน” สกขาบทแหงพระภกษใดทาลายในเบองตนกด ในทสดกด ในอาบตขนธทง ๗ “ตสส สล ปรยเนต” ศลแหงพระภกษนนกชอวาขาดดจดงผาสาฎกอนขาดโดยภาคทงหลาย

อนง ศลแหงพระภกษรปใดทาลายในทามกลาง ศลแหงพระภกษนน ชอวาเปนชองดจดงผาสาฎกอนทะลเปนชองอยในทามกลาง

ศลแหงพระภกษใดทาลายทงสองทงสามสถานโดยลาดบ ศลแหงพระภกษนน กเปนศลอนดางพรอย ดจดงโคมสดาแลสแดงเปนอาท เปนสอนใดอนหนงดวยวรรณอนเปนวสภาค มสวนแหงสมไดเสมอกนคอดาบางแดงบาง อนตงขนในหลงแลทอง

“ยสส อนตรนตรา ภนนาน” ศลทงหลายแหงพระภกษใดทาลายในระหวางแลระหวางศลแหงพระภกษนน ชอวาพรอมดจดงวาโคมสรระอนเปนของดางดวยสอนเปนวสภาคมสวนมไดเสมอกน

“เอว ตาว ลาภทเหตเกน” สภาวะแหงศลมศลอนขาดเปนตน ดวยทาลายเพราะเหตลาภเปนอาท บณฑตพงรวามดวยประการดงนกอนเอว กมดวยประการดงน

- 65 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“กถ เอว สตตวธเมถนสโยควเสน วตต ห ภควตา อธ พราหม เอกจโจ สมโณวา พราหมโณ วา สมมา พรหมจาร ปฏชานมโน น เหวโข มาตคาเมน สทธ ทวยสมาปตตสมาปชชต อปจโข มาตคามสส อจฉาน ปรมททน นหาปน สมพาหน สาทยต โส ตทสสาเทต ต นกาเมต เตน จ วตต อาปชชต อทป โข พราหมณ พรหมจรยสส ขณฑมป ฉททมปสพลมป กมมาสมป อย วจจต พราหมณ อปรสทธ พรหมจรย จรต สยตโต เมถนสโยเคน น ปรมจจต ชาตยา ชรายมรเณน ฯลฯ”

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในเมถนสงโยค ๗ ประการ อนมในศลนเทศน สบอนสนธตามกระแสวาระพระบาลมเนอความเปนปจฉาถามวา

“กถ เกน ปกาเรน” สภาวะมศลขาดเปนตนนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนา ประสงคเอาดวยเมถนสงโยค ๗ ประการนน ดวยประการดงฤๅ

มคาอาจารยวสชนาวาสภาวะมศลขาดเปนตน ทองคพระบรมศาสดาตรสเทศนาประสงคเอาดวยเหตแหงเมถ นสงโยค ๗ ประการนน นกปราชญพงรโดยนยทเราจะแสดงน

๑. “วตต ห ภควตา” แทจรงองคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนากบมหาพราหมณทมาทลถามซงความปฏบตแหงสมณะแลพราหมณในโลกนวา “อธ พราหมณ เอกจโจ” ดกรพราหมณ สมณะ แลพราหมณจาพวกหนงในโลกนปฏญาณตนวา เปนบคคลประพฤตพรหมจรรยดวยอาการอนด “น เหวโข มาตคาเมน สทธ” สมณะแลพราหมณนน ไมยนดอยเปนคสองแลสองกบดวยมาตคามแตทวายนดซงอนอบสรระแลนวดนน แลยงตนใหอาบแลลบคลาแหงมาตคาม แลยงดยงนกและปรารถนาซงอนอบสรระเปนอาทแหงมาตคาม “อทาปโข พราหมณ” ดกรพราหมณความยนดยงนกแล แลความปรารถนาซงวตถมอนอบซงสรระ เปนอาทแหงมาตคามนชอวาขาดชอวาเปนชอง ชอวาดางชอวาพรอมแหงพรหมจรรยของสมณะแลพราหมณนน “อย วจจต พราหมณ” ดกรพราหมณสมณะ และพราหมณจาพวกนบคคลทมปญญาดาเนนดวยญาณคตเหมอนตถาคตอยางนรองเรยกสมณะแลพราหมณจาพวกนประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ประกอบดวยเมถนสงโยค ไมพนจากชาตทกข ชราทกข มรณทกข ไมพนจากทกขธรรมทงปวง

๒. “ปน จ ปร” เหตอนอนมใหมเลา “อเธกจโจ สมโณ วา พราหมโณ วา” ดกรพราหมณ สมณะแลพราหมณในโลกน ประพฤตพรหมจรรยดวยอาการอนด มไดมคอยกบจาตคาม ใชแตเทานนไมยนดซงอนอบสรระแหงมาตคาม

อนงโสด สมณะแลพราหมณนนหวเราะใหญดวยสามารถแหงกเลสเลนดวยสามารถกายสงสคคะระคนกายแอบองกบดวยมาตคาม แลยนดซงแยมหวดวยสามารถแหงกเลสเปนอา ท กบดวยมาตคาม “อยวจจต พราหหมณ” ดกรพราหมณ สมณะแลพราหมณจาพวกน ตถาคตกลาววาเปนสมณะแลพราหมณประพฤตพรหมจรรย มไดบรสทธประกอบดวยเมถน สงโยค มไดพนจากชา ตทกขแลชราทกข แลมรณทกข แลมพนจากทกขธรรมทงปวง

๓. “ปน จปร” เหตอนอนยงมใหมเลา ดกรพราหมณ “อเธกจโจสมโณ วา พราหมโณ วา” สมณะแลพราหมณจาพวกหนงในโลกน ไมถงพรอมเปนคอยกบดวยมาตคาม ไมยนดซงอนอบสรระแหงมาตคาม ไมหวเราะดงดวยอานาจแหงกเลส ไมเลนดวยสามารถกายสงสคคะระคนกบดวยกาย ไมหยอกเอนดวยมาตคามดวยประการทงปวง

อนง สมณะแลพราหมณนน เขาไปใกลมาตคามดวยจกษแหงตน แลยนดทจะยงแหงตนใหตอบตอมาตคาม

“อย วจจต พราหมณ” ดกรพราหมณ สมณะแลพราหมณจาพวกน ตถาคตกลาววาเปนสมณะแลพราหมณ ประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ประกอบดวยเมถนสงโยค ไมพนจากชาตทกขแล

- 66 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ชราทกขแลมรณทกข ไมพนจากทกขธรรมทงปวง

๔. “ปน จ ปร” เหตอนอนมใหมเลา ดกรพราหมณ “อเธกจโจสมโณ วา พราหมโณ วา” สมณะแลพราหมณจาพวกหนงไมเขาไปใกลแลวแลดยงนกซงมาตคามดวยสามารถแหงราคะ ไมแลดมาตคามดวยตาแหงตน

“อปจโข มาตคามสส” อนหนงสมณะแลพราหมณนน ฟงซงเสยงแหงมาตคาม ยนดทจะสดบฟงซงเสยงแหงหญงอนหวเราะแลกลาวถอยคาแลมาขบแลรองอยในภายนอกฝาแลอยในภายนอกกาแพง ดกรพราหมณสมณะแลพราหมณยนดดงนแลว กชอวาขาดชอวาทะลชอวาดางชอวาพรอยแหงพรหมจรรยสมณะแลพราหมณจาพวกน ตถาคตกลาววาเปนสมณะแลพราหมณประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ประกอบดวยเมถนสงโยคไมพนจากชาตทกขแลชราทกข ไมพนจากทกขธรรมทงปวง

๕. “ปน จ ปร” อนวาเหตอนอนมใหมเลา ดกรพราหมณ “อเธกจโจ สมโณ วา พราหมโณ วา” สมณะแลพราหมณจาพวกหนงในโลกน ไมถงซงเปนคนคอยเปนสองดวยมาตคาม ไมยนดซงอนอบแหงสรระอนเปนอาทดวยมาตคาม ไมหวเราะใหญดวยสามารถแหงกเลส ไมเลนดวยสามารถแหงกายสงสคคะระคนกบดวยมาตคาม ไมเพงดจกษแหงมาตคามดวยจกษแหงตน ไมฟงเสยงแหงมาตคามอนหวเราะเปนอาทในภายนอกฝาในภายนอกกาแพง ไมระลกเนอง ๆ ซงอนหวเราะอนกล าวอนเลนกบดวยมาตคาม

๖. “อปจโข ปสสต”” อนงสมณะและพราหมณนน เหนซงคฤหบดและบตรแหงคฤหบดอนอมไปดวยปญญากามคณ อนพรอมเพรยงดวยปญจกามคณ อนบคคลทงหลายบาเรอดวยปญจกามคณ ยนดซงกรยาทคฤหบดและบตรของคฤหบด อนอมไปดวยปญจวธกามคณนน พรหมจรรยของสมณะแลพราหมณจาพวกนกขาดทะล กดางพรอยไป “อยวจจต พราหมณ” ดกรพราหมณ สมณะและพราหมณจาพวกนตถาคตรองเรยกวา เปนสมณะและพราหมณประพฤตพรหมจรรยไมบรสทธ ประกอบดวยเมถนสงโยคไมพนจากชาตชราและมรณะ ไมพนจากทกขธรรมทงปวง

๗. “ปน จ ปร” อนวาเหตอนอนมใหมเลา ดกรพราหมณ “อเธกจโจ สมโณ วา พราหมโณ วา” สมณะและพราหมณจาพวกหนงในโลกน ไมยนดไมปรารถนา ไมถงซงความยนดดงกลาวแลวในหนหลง ไมดคฤหบดและบตรคฤหบด อนอมไปดวยกามคณเปนอาทอนบคคลบาเรออย “อปจโข อญธรเทวนกาย”อนง สมณและพราหมณนนปรารถนาจะเปนเทพยดาองคใดองคหนง จงประพฤตพรหมจรรยดวยความปรวตกวาเราจะเปนเทพยดาและเทวดาองคใดองคหนงดวยศลอนนดวยวตรอนน ประพฤตซงธรรมอนบคคลมอาจประพฤตไดน ดวยพรหมจรรยประพฤตธรรมอนประเสรฐน “โส ตทสสาเทต” สมณะและพราหมณนนกยนดและปรารถนาซงการอนจะเปนเทพยดานน และถงซงความยนดดวยกรยาทจะเปนเทพยดานน “อทป พราหมณ พราหมจรยสส” ดกรพราหมณสมณะและพราหมณประพฤตพรหมจรรย ดวยปรวตกวาจะเปนเทพยดาดงน ชอวาขาดชอวาทะลทาลายชอวาดางพรอยแหงพรหมจรรย

บณฑตพงรวา สภาวะมขาดเปนอาทแหงพรหมจรรย องคสมเดจพระสรรเพชญพทธเจาตรสเทศนา ประสงคเอาดวยประเภทมลาภเปนตน เปนเหตปจจย และเมถนสงโยค ๗ ประการ ดงร บพระราชทานถวายวสชนา มาดงน

“อขณฑทภาโว ปน” อนง สภาวะทมไดขาดเปนอาทแหงพรหมจรรยนน องคสมเดจพระ ผทรงพระภาคตรสเทศนาประสงคเอาดวยมไดทาลายสกขาบททงหลายทงปวง และการกระทาซงเยยวยาสกขาบทททาลายแลวจะกระทาคนไดดวยเทศนาแสดงซงอาบตเปนอาท และสภาวะหามไดแหงเมถนสงโยค ๗ ประการ และมไดบงเกดขนแหงธรรมทงหลายอนลามกอนอนมความโกรธและผกเวรและลบหลคณทาน และถอเอาเปนคและอสสาอดกลน มไดซงสมบตแหงบคคลผอน และมจฉรยะซอนไวแหงตน และมารยาปดไวซงโทษแหงตน และสาไถยแสดงซงคณแหงตนมได และถมภะมจต

- 67 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

กระดาง และสารมภะกลาวใหยงกวาเหต และมานะและอตมานะ และมวเมาแและประมาทเปนอาทและทรงสงเคราะหดวยอนบงเกดขนแหงคณทงหลาย มอปปจฉตาคณ ปรารถนานอยไมมากนก และสนตฏฐคณ คอยนดดวยปจจยแหงตน และสลเลขคณ กระทาใหเบาบางจากกเลส เปนตน

“ยาน ห สลาน” แทจรง ศลทงหลายใด มไดทาลายดวยประโยชนลาภและยศเปนอาท และทาลายดวยโทษ คอประมาทแตทวาเยยวยาไดเปนศลอนธรรมทงหลายเปนบาป คอประกอบดวยเมถน และโกรธและผกเวรเปนตนไมจากดได “ตาน สพพโส อขณฑาต” ศลทงหลายนน องคพระตถาคตกเรยกวาไมขาด ไมทะลทาลาย ไมดางไมพรอย

“ตาน จ สลาน” อนง ศลทงหลายนน ชอวาเปนไป เพราะเหตกระทาไมใหเปนทาสแหงตณหา เหตศลทงหลายอาศยววฏฏสมบตคอจะใหสาเรจแกพระนพพาน และชอวาวญปสฏฐาเพราะเหตอนพระอรยบคคลทงหลายมพระพทธเจาเปนประธานตรสสรรเสรญ และชอวาอปรามฏฏศลเพราะเหตอนตณหาและทฏฐทงหลายมไดถอเอาศลทงหลายนนยอมจะยงอปจารสมาธและอปปนาสมาธใหประพฤตเปนไป เหตการณดงนนจงไดชอวายงสมาธใหประพฤตเปนไป เหตใดเหตดงนนสภาวะคอมไดขาดมไดทาลาย มไดดาง มไดพรอย แหงศลทงหลายนน ชอวาบรสทธบณฑตพงรดงน

อนง กรยาทบรสทธแหงศลสาเรจดวยอาการ ๒ ประการ คอเหนโทษทวบตจากศลประการ ๑ คอเหนซงอานสงสแหงบรบรณดวยศลประการ ๑ เปน ๒ ประการดวยกน

โทษแหงวบตจากศลนน นกปราชญพงรโดยนยแหงพระสตรทองคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไว โดยนยเปนอาทวา “ปจเม ภกขเว อาทนวา” ดกรภกษทงหลาย โทษแหงวบตจากศลแหงบคคลอนทศลม ๕ ประการ

นยหนง “ทสสโล ปคคโล” บคคลท ไมมศลนน ไมเปนทรกแหงเทวดาและมนษยทงหลาย เพราเหตวาตนเปนบคคลไมมศล และเปนทเกลยดชงแหงสพรหมจารทงปวง และถงซงความท กขเพราะเหตชนทงหลายตเตยนตนวาเปนบคคลไมมศล และจะบงเกดวปฏสารเดอดรอนกนแหนง ในกาลเมอชนทงหลายสรรเสรญซงบคคลอนมศล

“ตาย จ ปน ทสสลตาย” อนง บคคลทไมมศลนน เปนชนมผวสรระอนชว ดจดงวาผาสากฎกอนบคคลทอดวยปาน เพราะเหตไมมศล

อนง บคคลทงหลายใดถงซงทษฐานนคต ดเยยงดอยางปฏบตตามบคคลทไมมศลนนทกขสมผสถกตองอนจะนามาซงทกข กจะบงเกดมแกบคคลทงหลายนน เพราะเหตจะนามาซงอบายทกขสนกาลชานาน

อนง บคคลทไมมศลนน ถอเอาซงไทยธรรมวตถทบคคลพงใหแกทายกทงหลายใด ไทยธรรมนนกมคานอย เพราะเหตไมกระทาใหมผลมากแกทายกทงหลายนน

บคคลทไมมศลนน บณฑตชาตไมอาจชาระใหบรสทธได มอปมาดจขมคถอนสงสมอยสนปเปนอนมาก

“อภโต ปรพาหโร” อนง บคคลทศลนน เสอมจากคณสมบตทงสอง คอสมบตอนเปนของแหงสมณะ และสมบตอนเปนของแหงคฤหสถมอปมาดจดงวาถานฟน

ใชแตเทานน “ภกขภาว ปฏชานนโตป” บคคลทไมมศลปฏญาณตนวาเปนภกษ กมไดเปนภกษแทจรง มอปมาดจดงวาลาอนตดตามซงฝงแหงโค

“สตตพพโต” สะดงอยสนกาลเปนนจ ดจดงวาบรษมบคคลทงปวงเปนเวร

- 68 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“อสวาสรโห” ไมควรแกสงวาสแหงสพรหมจรรย ดจดงวากเฬวระ แหงมนษยอนตายแลว

ถงวาพระภกษเปนบคคลอนทศลนน จะประกอบดวยคณมสดบพระพทธวจนะเปนตน กไมสมควรทจะกระทาสกการะบชาแหงพระภกษทงหลายอนเปนสพรหมจรรย ดจดงวาสสานประเทศปาชาไมเปนของควรจะบชาแหงพราหมณ

“อภพโพ วเสสาคเม” ไมควรในการตรสรธรรมวเศษเหมอนคนตาบอดไมควรในการแลเหนรป

“นราโส สทธมเม” ไมมความปรารถนาในปปตฏตธรรมและปฏเวธธรรม ดจดงวากมารอนเกดในตระกลจณฑาล อนมไดมความปรารถนาในราชสมบต

อนง บคคลเปนภกษอนทศลนนสาคญวาเปนสข คอจะไดซงสวนแหงความทกข อนองคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาในอคคขนธปรยายสตร

“ห” ดงจะกลาวโดยพสดาร “ภควา” องคสมเดจพระผทรงพระภาค ผมพระพทธญาณอนประจกษแจงผลแหงกรรมดวยอาการทงปวง “อตกก ทกฏข เทเสนโต” เมอพระองคทรงแสดงซงความทกขอนเดอดรอนยงนก อาจจะยงใหรอนในหฤทยใหบงเกดแลว และใหรากโลหตอนรอนประพฤตเปนไปแกภกษทงหลายอนมไดมศล มจตอนของอยในความยนดวา มสขมบรโภคปญจกามคณ และเปนทไหวทนบถอแหงชนทงหลายเปนอาท จงตรสถามพระภกษทงปวงวา “ภกขเว” ดกรภกษทงหลาย “ปสสถ โน ตมเห” ดงเราจะขอถามทานทงปวงแลเหนกองเพลงอนใหญน อนไฟไหมร งเรองโดยรอบคอบมประชมเปลวอนบงเกดแลวแลหรอ

พระภกษทงหลายกรบพระพทธบรรหารวา “เอว ภนเต” ขาแตพระองคผทรงพระภาคผเจรญ ขาพระองคทงปวงไดเหนแลว จงตรสวา “ต ก มญถ” ดกรภกษทงหลาย ทานทงปวงจะสาคญคาทเราจะกลาวในกาลบดนนน เปนดงฤๅ

ดกรพระภกษทงหลาย บคคลจะเคลาคลงสวมกอดแลว และนงทบและนอนทบกองอคคอนใหญน อนเพลงไหมรงเรองโดยรอบ มประชมเปลวอนบงเกดแลว ดวยเวทนาอนใดกด อนหนงบคคลเคลาคลงสวมกอดนางขตตยกญญา และนางพราหมณกญญา และนางคฤหบดกญญา แลวนงใกลนอนใกล ดวยเวทนาอนใดกด เวทนาทงสองนขอไหนจะประเสรฐกวากน

พระภกษทงหลายจงกราบทลวา “ภนเต” ขาแตพระผทรงพระภาคผเจรญ บคคลทเคลาคลงสวมกอดแลว ดวยเวทนาอนใด เวทนาอนนนไมประเสรฐ

จงตรสวา “ภกขเว” ดกรภกษทงหลาย ตถาคตจะบอกแกทานทงหลาย ตถาคตจะยงทานทงหลายใหรอยางนวา “ย อม มหนต” บคคลผใดสวมกอดซงกองเพลงอนไฟไหมรงเรองโดยรอบ มประชมเปลวบงเกดแลว ดวยเวทนาอนใด เวทนาแหงบคคลนนประเสรฐกวาภกษไมมศล มสภาวะลามก มมารยาทอนนารงเกยจชอวามไดสะอาด เพราะมกายกรรมเปนตนไมบรสทธ มกรรมอนปกปด เหตกรรมนนพงละอายยงตนใหรตนไมเปนสมณะ ปฏญญาณตนวาเปนสมณะ ตนมไดประพฤตธรรมอนประเสรฐ ปฏญญาณตนวาประพฤตธรรมอนประเสรฐอนกรรมเบยดเบยนเขาไปภายในจต เพราะเหตวบตจากศล มจตอนชมไปดวยโทษทงหลายมหยากเยอ คอราคาทกเลสบงเกดแลว

“ต กสส เหต” เหตทตถาคตบอกแกทานทงหลายนน จะประพฤตเปนไปเพอเหตดงฤๅ ดกรภกษทงหลาย บคคลทกอดกองเพลงจะถงซงความตาย และจะถงซงเวทนาแทบบรรดาตายเพราะเหตกองเพลงนน กไมพงไปบงเกดในอบาย และทคคต และอสรกาย และนรกเบองหนาแตทาลายกาย เพราะเหตกองเพลงอนใหญไหมซงตนนน

- 69 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ดกรภกษทงหลาย ภกษไมมศล มธรรมอนลามก มมรรยาทอนระลกดวยรงเกยจ ชอวามไดสะอาด เพราะเหตมกายกรรมเปนตนไมบรสทธ มกรรมอนปกปด เพราะเหตกรรมนนควรจะพงละอายตนไมเปนสมณะปฏญญาณตนวาเปนสมณะ ตนไมประพฤตธรรมอนประเสรฐ มกรรมอนเปอยเนาเขาไปในภายใน เพราะวาวบตจากศล มจตอนชมไปดวยโทษ มหยากเยอคอราคาทกเลสอนบงเกดแลว“ขตตยกญ วา พราหมณกญญวา” เคลาคลงสวมกอดนางขตตยกญญา และนางพราหมณกญญา และนางคฤหบดกญญา แลวและนงใกลและนอนใกล อกศลกรรมของภกษนนกจะประพฤตเปนไปใหนามาซงสงทมไดเปนประโยชน และจะนามาซงทกขสนกาลชานานเบองหนาแตทาลายกายภกษนนจะไปบงเกดในอบายและคตอนชวคออสรกายและนรก เอว กมดวยประการดงน

“เอว อคคขนโธปมาย อตถปฏพทธปจกามคณปรโภคป ปจจย ทกข ทสเสตวา เอเตเนว อปาเยน ต ก มญถ ภกขเว กตม นโข วร ย พลวา ปรโส ทฬหาย วาลรชชยา อโภ ชงฆา เวเตวา “ เสยย สา ฉว ฉนเทยย ฉว เฉตวา จมม ฉนเทยย จมม เฉตวา มส ฉนเทยย มส เฉตวา นหาร ฉนเทยย นหาร เฉตวา อฏ ฉนเทยย อฏ เฉตวา อฏ มช อาหจจ ตฏเยย ย วา ขตตยมหาสาลาน วา พราหมณมหาสาลาน วา คหปต มหาสาลาน วา อภวาทต สาทเยยยาต ฯลฯ”

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในศลนเทศ อนมในคมภรพระวสทธมรรคปกรณ สบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล มเนอความวา “ภควา” องคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาแสดงซงทกข มบรโภคซงกามคณทง ๕ อนเนองในหญงเปนเหตปจจย ดวยอคคขนธรปมาเทยบดวยกองเพลงดงนแลว จงตรสพระธรรมเทศนาตอไปวา “ต ก มญถ ภกขเว” ดกรภกษทงหลาย ทานทงปวงจะสาคญคาทเราจะกลาวในกาลบดนนนเปนดงฤๅ

“ย พลวา ปรโส” บรษทมกาลงพงผกพนซงแขงทงสองของบคคลดวยเชอกอนบคคลฟนดวยขนทรายอนมนมไดขาด แลวพงสไปดวยสามารถทจะใหเชอกนนตดเขาไปในภายใน “สา ฉว ฉนเทยย” เชอกนนกพงตดเอาผวหนงแหงทานทงปวง เมอเชอกนนตดเอาผวหนงแลว กจะพงตดเอาซงหนง เมอตดเอาหนงแลว กจะตองพงตดเอาซงเนอ เมอตดเอาซงเนอแลว กจะพงตดเอาซงเอน เมอตดเอาซงเอนแลว กจะพงตดเอาซงอฏฐ เมอตดเอาอฐแลว กจะพงตดเอาซงเยอกระดกแหงบคคลผนน ใหบคคลผนนไดความทกขเวทนา

อนงดกรภกษทงหลาย ภกษไมมศลธรรมอนลามก ฯลฯ มหยากเยอคอโทษอนบงเกดแลวจะพงยนดซงกรยาทไหวนบเคารพรกใครแหงขตตยมหาศาล แลพราหมณมหาศาล และคฤหบดมหาศาลทงหลายดวยเวทนาอนใด ดงเราจะขอถาม ดกรภกษทงหลายเวทนาแหงบคคลทงสองจาพวกน ใครจะประเสรฐกวากน

นยหนง “ภกขเว” ดกรภกษทงหลาย “ต ก มณญถ” ทานทงปวงจะสาคญคาทเราจะกลาวในกาลบดนนนเปนดงฤๅ

“ย พลวา ปรโส” บรษมกาลงพงประหารในทามกลางอกดวยหอกอนแหลมคม อนโซมแลวดวยนามน ดวยเวทนาอนใด

อนง พระภกษศลมสภาวะลามก ฯลฯ มไดเปนสมณะปฏญาณตนวาเปนสมณะ ไมประพฤตพรหมจรรยปฏภาณตนวาประพฤตพรหมจรรย ฯลฯ พงยนดซงอญชลกรรมยกขนซงกระพมหตถนมสการ ของขตตยมหาศาลแลพรหมณมหาศาล แลคฤหบดมหาศาลดวยเวทนาอนใด ดงเราจะขอถาม ดกรภกษทงหลาย เวทนาทงสองประการนขางไหนจะประเสรฐกวากน

นยหนง “ภกขเว” ดกรภกษทงหลาย “ต ก มญถ” ทานทงหลายจะสาคญทเราจะกลาวในกาลบดนนนเปนดงฤๅ

- 70 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“ย พลวา ปรโส” บรษอนมกาลงจะพงนาบซงกายดวยพดเหลกอนไฟไหมแลว อนลกรงเรอง มประชมเปลวอนบงเกดแลว

อนง พระภกษไมมศล มสภาวะลามก ฯลฯ ตนมไดเปนสมณะปฏญาณตนวาเปนสมณะ ตนไมประพฤตพรหมจรรย ปฏญาณตนวาประพฤตพรหมจรรย พงบรโภคนงหมจวร อนขตตยมหาศาลแลพรหมณมหาศาล มลคฤหบดมหาศาลทงหลาย เชอซงกรรมแลผลแลว แลใหดวยเวทนาอนใด เวทนาทงสองประการนขางไหนจะประเสรฐกวากน

นยหนง “ต ก มญถ ภกขเว” ดกรภกษทงหลาย ทานทงหลายจะสาคญคาทเราตถาคตจะกลาวในกาลบดนนนเปนดงฤๅ

“ย พลวา ปรโส” บรษผนนมกาลงมกาลงเปดออกซงปากแหงบคคลดวยขอเหลก อนไฟไหมแลวรอนจาเดมแตตน รงเรองโดยภาคทงปวงมประชมเปลวอนบงเกดขนในปากแหงบคคลผนนกอนเหลกแดงนน กจะพงเผาเอาฝปาก และเผาเอาซงลน เผาซงคอ เผาเอาซงทอง เผาเอาซงไสใหญแลไสนอยแลวกพงไหลออกไป โดยเบองตาดวยเวทนาอนใด

อนง พระภกษไมมศลพงบรโภคซงบณฑบาต อนขตตยมหาศาลแลพราหมณมหาศาล แลคฤหบดมหาศาลทงหลาย เชอซงกรรมแลผลแลว แลพงใหดวยเวทนาอนใด เวทนาทงสองน ขางไหนจะประเสรฐกวากน ฯลฯ

นยหนง “ต ก มญถ ภกขเว” ดกรภกษทงหลาย ทานทงปวงจะสาคญคาทเราจะกลาวในกาลบดนนนเปนดงฤๅ

“ย พลวา ปรโส” บรษมกาลงจะจบเอาศรษะแหงบคคลแลวกจบเอาบา กดศรษะใหลงนอนทบแลนงทบเตยงอนแลวดวยเหลกตงอนแลวดวยเหลกอนรอน อนไฟไหมจาเดมแตตนรงเรองโดยรอบคอบมประชมเปลวอนบงเกดแลวพรอมดวยเวทนาอนใด

อนง พระภกษไมมศล มธรรมอนลามก พงบรโภคซงเตยงและตงอนขตตยมหาศาล แลพราหมณมหาศาล และคฤหบดมหาศาลพงใหดวยศรทธาดวยเวทนาอนใด ดงเราจะขอถาม เวทนาทงสองนใครจะประเสรฐกวากน ฯลฯ

นยหนง “ต ก มญถ ภกขเว” ดกรภกษทงหลาย ทานทงปวงจะสาคญคาทเราจะกลาวในกาลบดนนนเปนดงฤๅ

“ย พลวา ปรโส” บรษผมกาลงจะกระทาบคคลอนหาศลมไดใหมเทาในเบองบนใหมศรษะในเบองตา พงซดไปในโลหกมภอนรอนอนไฟลไหมจาเดมแตตน แลรงเรองโดยรอบคอบ มประชมเปลวเพลงอนลกลามพรอม “โส ตตถ เผณเทหก” บคคลททศลนนกไหมอยในโลหกมภ มฟองอนตงขนสนวาระเปนอนมาก ในกาลบางทกไปในเบองบนในกาลบางทกไปในเบองตา บางทกไปโดยขวางดวยเวทนาอนใด

อนง พระภกษทไมมศลอยในวหาร อนขตตยมหาศาล แลพราหมณมหาศาล แลคฤหบดมหาศาลทงหลาย เชอซงกรรมแลผลแลว แลพงใหดวยเวทนาอนใด เวทนาทงสองน ใครจะประเสรฐกวากน

พระภกษทงหลายรบพระพทธบรรหาร แลวจงกราบทลวาเวทนาทพระภกษทศล ยนดในอภวาทนกรรมไหวดวยเออเฟอแลว แลยนดในอภวาทอญชลกรรมเปนอาท แหงขตตยมหาศาล แลพราหมณมหาศาล แลคฤหบดมหาศาลนนประเสรฐ

- 71 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

องคสมเดจพระผทรงมพระภาค กตรสพระสทธรรมเทศนา โทษแหงพระภกษทศล ผยนดในอภวาทนกรรมเปนอาท แหงขตตยมหาศาล แลพราหมณมหาศาล แลคฤหบดมหาศาล แลวแลไปบงเกดในจตราบายเบองหนาแตจตจต โดยวสชนาแลวในหนหลง

“อต ภควา ทกข ทสเสต” องคสมเดจพระผทรงสวสดภาพทรงแสดงทกข มกรยาทพระภกษทศลยนดในอภวาทนกรรม แลอญชลกรรมแลรบซงจวรแลรบซงบณฑบาต แลบรโภคซงเตยงแลตง แลวหารเปนเหตเปนปจจยดวยวาลรชชปมา เปรยบดวยเชอกอนบคคล ฟนดวยขนทรายแลหอกอนคม แลแผนเหลก แลกอนเหลก แลเตยงเหลก แลตงเหลก แลโลหกมภ เหตใดเหตดงนน เมองอคสมเดจพระบรมศาสดาผทเคารพของสตวโลก ตเตยนซงพระภกษมศลอนวบต จงตรสพระสทธรรมเทศนาวา “ภกขเว” ดกรภกษทงหลาย “อวชชหโต กามสข” เมอภกษมไดสละเสยซงกามสข มผลอนเปนทเดอดรอนจะใหถงซงทกขอนยงกวาทกขทจะสวมกอดเคลาคลงกองอคค ตนกจะเปนภกษมศลอนทาลายไมเปนสมณะ ความสขจะมแกภกษนนแตทดงฤๅ

นยหนง “อภวาทนสาทเยน” พระภกษมศลอนวบต มความยนดในอภวาทนกรรม ไหวดวยเออเฟอแหงบคคลทงหลายอนเปนมหาศาล มขตตยมหาศาลเปนประธาน เปนสวนทจะนามาซงความทกข อนยงกวาทกขทบคคลจะเชอดจะตดผวหนงและมงสะ กระทงถงเยอกระดก ดวยเชอกอนฟนดวยขนทราย ความสขดงฤๅจะมแกพระภกษนน

อนง พระภกษไมมศลยนดในอญชลกรรม ประนมนวนอมนมสการ การแหงขตตยมหาศาล แลพราหมณมหาศาล แลคฤหบดมหาศาลอนมศรทธาเปนเหตทจะนามาซงทกข อนยงกวาทกขทบคคลจะประหารดวยหอกความสขจะมแกพระภกษนนแตทดงฤๅ

อนงพระภกษมศลอนวบตรปใด จะพงเสวยซงสมผสนงหมผาแผนเหลก อนรงเรองอยในนรกสนกาลชานาน พระภกษนนจะมประโยชนดงฤๅ ดวยความสขคอจะนงหมจวร อนมหาศาลบคคลทงหลายถวายดวยศรทธา

อนงพระภกษอนมศลวบตรปใด จะพงกลนกนซงกอนเหลกอนรอนอนไฟไหมลกรงเรอง มเปลวประชมบงเกดแลวในนรกสนกาลชานาน เพราะเหตบรโภคซงบณฑบาต อนขตตยมหาศาล และพราหมณมหาศาล และคฤหบดมหาศาล เชอซงกรรมแลผลแลวแลใหบณฑบาตนนมรสอรอยเปนทปรารถนา กมอปมาเหมอนยาพษอนกนตาย จะเปนประโยชนดงฤๅแกพระภกษอนหาศลมไดนน

อนงเตยงแลตงทงหลาย อนแลวดวยเหลกอนรงเรองเปนทนามาซงทกข จะเบยดเบยนพระภกษรปใดอนหาศลมได อนบงเกดในนรกสนกาลชานนาน พระภกษหาศลมไดนน จะบรโภคซงเตยงแลตง อนตนสมมตสาคญวาเปนสข คอจะนามาซงอบายทกขเพอประโยชนดงฤๅ

“ชลเตส นวสตพพ” อนงพระภกษรปใดหาศลมไดจะพงอยในทามกลางหมอเหลกอนรงเรอง ความยนดในอาสนะทนงแลทนอนในวหารอนมหาศาลบคคลจะพ งใหดวยศรทธา จะพงมแกพระภกษนนเพอประโยชนดงฤๅ

อนนองคสมเดจพระศาสดา ทรงตเตยนพระภกษมศลอนวบตนนวา เปนพระภกษมมรรยาทอนตนพงระลกดวยรงเกยจ เพราะเหตวา กายกรรมเปนอาทไมบรสทธ ดจหยากเยออนบคคลจะพงทงเสยชมไปดวยราคาทกเลส มสภาวะลามกเปอยเนาอยภายในชวตแหงภกษมศลอนวบตปราศจากปญญา ตนมไดเปนสมณะทรงไวซงเพศแหงชนอนเปนสมณะ กาจดเสยซงตนดวยความฉบหายแหงศล ชอวาขดเสยซงตน กนเสยซงตนเพราะเหตขดเสยซงมล คอกศล “สลวนโต สนโต” พระภกษทงหลายในพระศาสนาน ทมศลทรงศลอนบรสทธระงบราคาทกเลสแลว กยอมจะเวนเสยสละซงภกษทศล ดจดงวาภกษทงหลายมความปรารถนาจะประดบกาย ยอมเวนเสยซงคถแลซากศพ “ก ชวต ตสส” ชวตแหงภกษมศลอนวบตนนจะเปนประโยชนดงฤๅ

- 72 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“สพพภเยห อมตโต” พระภกษทศลนนมไดพนจากภยทงปวง มภยคอตนกจะพงตเตยนตนเปนอาท พนจากสขคอกรรมพเศษมพระโสดามรรคเปนประธาน มทวารคอชองมรรคาทจะครรไปไปสสวรรคอนทศลธรรมปดเสยแลว มแตจะบายหนาขนสมรรคทจะไปสอบาย

“กรณาย วตถภโต” เปนบคคลควรจะกรณาแหงชนทงหลายอนประกอบดวยกรณาบคคลดงฤๅจะเสมอดวยภกษทหาศลมไดไมมแลว

นกปราชญผเจรญดวยญาณคตพงรวา องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสพระสทธรรมเทศนา แสดงโทษแหงภกษมศลอนวบตดวยประ การเปนอนมาก โดยนยเปนอาททแสดงมาแลวน

อนง บณฑตพงรวา องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาแสดงอานสงสศลของพระภกษททรงศล โดยคาอนวปรตจากคาอนกลาวแลว

อนงพระพทธโฆษาจารยเจาผเปนพทธกตญ รพระบรมพทธาธบายนพนธพระคาถามไววา “ตสส ปาสาทก โหต ปตตจวระารณ” เปนอาท อรรถาธบายในบาทพระคาถานนวา ศลแหงพระภกษรปใดปราศจากมลทน อาการทจะทรงไวซงบาตรแลจวรขจองพระภกษนนกเปนทจะนามาซงความเลอมใส

อนง ศลแหงพระภกษรปใดบรสทธไมมมลทน บรรพชาของพระภกษนน กเปนบรรพชาอนประกอบดวยผล

อนงภยทจะเบยดเบยนตนเปนตนนน กมหยงลงสหฤทยแหงพระภกษมศลอนบรสทธ ดจดงดวงพระอาทตยไมยงอนธการใหหยงลงไดในโลกธาต

พระภกษมศลอนบรสทธอยแลว กจะงามในศาสนาพรหมจรรย ดจดงวาปรมณฑลจนทรทพยวมาน อนไพโรจนรงเรองอยในคดนาลยประเทศอากาศ

ใชแตเทานน “กายคนโธป ปาโมชช” กลนกายแหงพระภกษอนมศลอนบรสทธ กฟงไปในททวนลมแลทตามลม ยงปราโมทยคอตรณปตใหบงเกดแกเทวดามนษยทงหลาย “สลคนเธ กถาวกา” จะปวยกลาวไปไยถงกลนศล เมอพระภกษทรงศลบรสทธแลว กลนศลของพระภกษนน กจคงจะครอบงาเสยซงกล นแหงคนธชาตทงปวง มกล นจนทนแลกลนกฤษณาเปนอาท ฟงไปในทศานทศมไดขดของหาสงจะเคยงคมได

“อปปกาป กตา การา” ถงวาไทยธรรมนนจะนอย ทายกมศรทธากระทาสกการะบชาแกพระภกษอนทรงศลกมผลมาก เพราะเหตการณนน พระภกษทมศล ชอวาเปนภาชนะรบรองเครองสกการบชา “สลวนต น พาเธนต” อนงอาสวะทง ๔ มกามาสวะเปนอาท อนยตในทฏฐธรรมคออตตภาพชาตน กมไดเบยดเบยนพระภกษผมศล พระภกษผทรงศลนน ยอมจะขดเสยซงรากเงาแหงทกขทงหลายในปรโลก สมบตอนใดมในมนษยโลกแลเทวโลกเมอพระภกษผมศลปรารถนาแลว จะไดสมบตนนดวยยากหามได

อนง จตของพระภกษทมศลนนยอมจะนอมไปสนพพานสมบต อนเปนทระงบดบราคาทกเลสโดยแท

แทจรงศลคณนเปนมลแหงสมบตทงปวง “อเนกาการโวการ” บณฑตพงแสดงซงอานสงสศล อนเจอดวยอาการเปนอนมากดงน

เมอบณฑตชาตแสดงซงอานสงสศล ดวยประการดงนแลวกมจตสะดงจากศลวบต นอมไปสศลสมบต คอจะยงตนใหถงพรอมดวยศล เหตใดเหตดงนน นกปราชญผดาเนนดวยญาณคตเหน

- 73 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

โทษแหงวบตจากศล และเหนอานสงสทบรบรณดวยศล ดงเรากลาวแลวน กพงชาระศลใหบรสทธในพระพทธศาสนา

ขาพระองคมนามชอวาพทธโฆษาจารย แสดงซงศลอนมในคมภรพระวสทธมรรค อนองคสมเดจพระผทรงสวสดภาคตรสเทศนาดวยศลสมาธปญญาเปนประธาน ในพระคาถาทมคากลาววา“สเลปตฏาย นโร สปญโญ” เปนอาท โดยลาดบพระบาลมประมาณเทาน

“อต สาธชนปามชชตถาย” ปฐมปรจเฉทชอวาศลนเทศ ในคมภรพระวสทธมรรค อนขาพระองคแตงไวเพอประโยชนจะยงสาธชนใหปราโมทย โดยสงเขปกลาวไวแตเพยงน เอว กมดวยประการดงน

ธดงคนเทศ

“อทาน เยห อปปจฉตานสนตฎ ตาทห คเณห วตตปปการสส สลสส โวทาน โหต เต คเณ สมปาเทต ยสมา สมาทนนสเลน โยคนา ธตงคสมาทาน กาตพพ เอว หสส อปจฉตาสนตฎ ตา สลเลขตาปวเวกาปจจยวรยารมภสภรตาท คณสถลวกขาลตมาล สล เจว สปรสทธ ภวสสต วตตาน จ ปมปชชสสนตต อต อนวชชสลพพตตคณปรสทธสพพสาจาโร โปราเณ อรยวสตตเย ปตฎาย จตตถสสภาวนารามตาสงขาตสส อรยวสสส อธคมารโห ภวสสต”

วาระน จะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในเตรสธดงนเทศปรจเฉท ๒ อนมในคมภรพระสทธมรรค สบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล

พระพทธโฆษาจารยรจนาไววา “โยคนา ธตงคสมาทาน” พระโยคาวาจรภกษผประพฤตความเพยร เมอมศลอนถอเอาดแลว พงกระทาธดงคสมาทาน ถอเอาซงธดงสบขนไปในกาลบดน

กรยาทบรสทธแหงศลอนเรากลาวแลว จะอบตบงเกดมดวยคณทงหลายใด มอปปจฉตาคณ คอมปรารถนานอย แลสนตฎฐตาคณ คอยนดในปจยแหงตนเปนอาท แลจะยงคณทงหลายนนใหบรบรณ เพราะเหตสมาทานธดงค

แทจรงเมอพระโยคาวจรลางเสยซงมลทนแหงศลดวยนา กลาวคออปปจฉตาคณ คอปรารถนานอย แลสตฏฐตาคณ ยนดในปจจยแหงตน แลสลเลขตาคณ กระทาใหนอมแหงกเลสทงหลาย แลยนดในปวเวกแลปจจยคณ กเลสทงหลายมไดสงสมอยเพราะเหตปฏบตฉนใด กปฏบตฉนนน

แลววรยารมภตาคณ ยงความเพยรใหประพฤตเปนไปเนอง ๆ แลสภรตาคณ คอเปนบคคลพงเลยงงาย เพราะมไดปรารถนามากเปนอาทศล แหงพระภกษนนกจะบรสทธด อนงวตตปฏบตกจะบรบรณ

พระโยคาวจรภกษมสมาจารทงปวง อนบรสทธดวยศลคณแลวตตคณ อนปราศจากโทษดงนแลว กจะตงอยในทประชม ๓ แหงอรยวงศ คอสนโดษในจวรแลบณฑบาต แลเสนาสนะ แลสมควรทจะไดซงอรยวงศเปนคารบ ๔ กลาวคอภาวะยนดในภาวนา “ตสมา ธตงคกถ อารพภสสาม” เพราะเหตการณดงน ขาพระองคผมนามชอวา พทธโฆษาจารยจกปรารภซงธงดงกถาสบตอไป

- 74 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“ภควา ห เตรส ธตงคาตาน” แทจรงธงค ๑๓ ประการน สมเดจพระผทรงสวสดภาค ทรงอนญาตแดพระภกษทงหลาย มอามสในโลกอนละเสยแลว มไดอาลยในกายแลชวต มความปรารถนาเพอจะยนดในอนโลมปฏบตคอเจรญวปสสนา

“เสยยถท” ธดงค ๑๓ ประการนน คอสงดงฤๅ

ธดงค ๑๓ ประการนน คอปงสกลกงคธดงค ๑ เตจวรกงธดงค ๑ ปณฑปาตกงคธดงค ๑ สปทานจารกงคธดงค ๑ เอกาสนกงคธดงค ๑ ปตตปณฑกงคธดงค ๑ ขลปจฉาภตตกงคธดงค ๑ อารญญกงคธดงค ๑ รกขมลกงคธดงค ๑ อพโภกาสกงคธดงค ๑ โสสานกงคธดงค ๑ ยถาสนถตกงคธดงค ๑ เนสชชกงคธดงค ๑ ผสมเขาดวยกน เปนธดงค ๑๓ ประการดวยกนดงน

แตนจะวนจฉยในธดงค ๑๓ ประการโดยอรรถวคหะ ๑ โดยอรรถมลกษณะเปนตน ๑ โดยสมาทานวธาน ๑ โดยประเภทคอจาแนก ๑ โดยเภทะคอทาลายหรอพนาศ ๑ โดยอานสงสแหงธดงคนน ๆ ๑ โดยประมาณ ๓ ตามกาหนดดวยธดงค ๑ โดยจาแนกชอธดงคเปนตน ๑ โดยสงเขปแลพสดาร ๑

เปนบทวนจฉย ๙ ประการ บณฑตพงรดวยประการดงน

๑. จะวนจฉยโดยอรรถวคคหะในบท ปงสกลกงคธดงคเปนปฐมนนกอน

มเนอความวา จวรอนใดเปนประดจดงวาฟงไปดวยฝน ดวยอรรถคอสภาวะแหงจวรนนอยในทสง เพราะเหตวาผานนตงอยบนฝนทงหลายในทใดทหนง มตรอกแลสสานประเทศปาชาแลกองหยากเยอเปนอาท เหตใดเหตดงนน จวรนนจงไดชอวา ปงสกล

นยหนงวา จวรอนใดถงซงสภาวะเปนของอนบคลพงเกลยดดจดงวาฝน จวรนนชอวาปงสกล

กรยาทพระภกษทรงไวซงผาบงสกล อนไดซงอรรถวคคหะถอเอาตางซงเนอความดงน ชอวาปงสกล

กรยาททรงไวซงผาปงสกลเปนปกตแหงภกษน พระภกษนนชอปงสกลกะ แปลวามทรงไวซงปงสกลจวรเปนปกต

เหตแหงภกษมทรงไวซงปงสกลจวรเปนปกตนนชอวาปงสกลกงคะ

การณศพทน องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาเรยกชอวาองคเหตใดพระภกษมทรงไวซงปงสกลจวรเปนปกต ยอมจะมดวยสมาทานอนใด คากลาววาปงสกลกะน กระน บณฑตพงร วาเปนชอแหงสมาทานเจตนานน

๒. ในบทคอ เตจวรกงคธดงค เปนคารบ ๒ นน มอรรถวคคหะวา “ตจวร” ผา ๓ ผน คอผาสงฆาฏ แลผาอตราสงค แลผาชออนตรวาสก เปนปกตแหงพระภกษน เหตดงนนพระภกษนจงมนามชอวา เตจวรกะ โดยนยกลาวมาแลวในปงสกลธดงค

องค คอเหต ไดแกสมาทานเจตนาของพระภกษในททรงไวซงไตรจวร มผาสงฆาฏเปนตน ชอวา เตจวรกงคะ

๓. ในปาฑปาตกงคธดงคท ๓ นนมอรรถวคคหะวา กรยาทตกแหงกอนอามสทงหลายกลาวคอภกขะ ชอวา บณฑบาต

- 75 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

มอรรถรป อาจารยกลาววากอนอามสทบคลผ อนใหตกลงอยในบาตรแหงพระภกษ ชอวาบณฑบาต

พระภกษรปใดแสวงหาบณฑบาต เขาไปสสกลนน ๆ เทยวแสวงหาหวงบณฑบาต ภกษรปนนชอวาปณฑปาตโก

นยหนง กรยาทตนแหงกอนอามส เปนวตตปฏบตของพระภกษน ภกษนน ชอวา ปณฑปาต

“ปณฑปาต เอว ปณฑปาตโก” กรยาทภกษเทยวไปเพอกอนอามสชอวา ปณฑปาตโกเหตคอสมาทานเจตนาของพระภกษอนเทยวไปเพอกอนอามส ชอวา ปณฑปาตกงคะ

๔. ในสปทานจารกงคธดงคเปนคารบ ๔ นน มบทวคคหะวาทานศพท แปลวา ขาดแปลวามไดประพฤตเปนไปมระหวาง กรยาทพระภกษเวนจากประพฤตเปนไป ไมมระหวางนนชอวาอปทาน อธบายวาไมขาด

ประพฤตอยางใด เปนไปกบดวยไมขาด ประพฤตอยางนนชอวา สปทาน

มอรรถรปวา ภกษเทยวไปไมใหขาด ไมเวนเรอน ไมลวงลาดบเรอน ชอวา สปทาน

กรยาทเทยวไปไมลวงลาดบเรอน เปนปกตของพระภกษนเพราะเหตดงนน พระภกษรปนนชอวา สปทานจาร “สปทานจาร เอว สปทานจารโก” พระภกษเทยวกบดวยมไดขาด คอเทยวไปโดยลาดบเรอนชอวา สปทานจารกะ

องค คอเจตนาทจะถอเอาดวยดของพระภกษทจะเทยวไปกบดวยมไดขาดตามลาดบเรอนชอวา สปาทานจารกงคะ

๕. ในเอกาสนกงคธดงคเปนคารบ ๕ มอรรควคคหะวากรยาทปบรโภคในอาสนะทนงอนเดยว ชอวา เอกาสนะ

บรโภคในอาสนะอนเดยวนนเปนปกตของพระภกษน พระภกษนนชอวาเอกาสนกะ

“ตสมา องค เอกาสนกงค องคคอสมาทานของพระภกษบรโภคในอาสนะอนเดยวนน ชอวา เอกาสนกงคะ

๖. ในปตตปณฑกงคธดงคเปนคารบ ๖ นน มอรรถวคคหะวากอนอามสในบาตรอนเดยวแท ชอวา ปตตปณฑก เพราะเหตธดงคนสมาทาน สมาทานวธหามภาชนะเปนคารบ ๒

กรยาทถอเอากอนอามสในบาตร การทาสาคญวากอนอามสในบาตร ในกาลเมอจะถอเอากอนอามสในบาตร เปนปกตของพระภกษน เหตดงนน พระภกษนนไดชอวา ปตตปณฑกะ

องค คอสมาทานเจตนาแหงพระภกษ มอนถอเอากอนอามสในบาตรกระทาสาคญวากอนอามสในบาตรเปนปกตนน ชอวา ปตตะปณฑกงคะ

๗. ในขล ปจฉาภตตกงคธดงคเปนคารบ ๗ นนวา ขลศพทเปนนบาตประพฤตเปนไปในอรรถคอแปลวา ปฏเสธ

มบทวเคราะหวา พระภกษกระทาซงหามโภชนะแลวแลตงอยได ซงภตรในภายหลง ชอวา

- 76 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ปจฉาภอตง

โภชนะของภกษอนหามขาวแลวแลไดภตรในภายหลงนนชอวาปจฉาภตะโภชนะ

ภตรอนภกษหามขาวแลวแลไดในภายหลง กระทาสาคญวาปจฉาภตรในโภชนะปจฉาภตรนนเปนปกตของพระภกษ เหตดงนนพระภกษนนชอวาปจฉาภตกะ แปลวาพระภกษหามขาวแลวซงภตรในภายหลงเปนปกต

“น ปจฉาภตตโก ขลปจฉาภตตโก” ภตรทพระภกษหามขาวแลวแลไดในภายหลงกระทาสาคญวาปจฉาภตรในโภชนะปจฉาภตรนนเปนปกตของพระภกษนหามได พระภกษนนชอวาขลปจฉาภตตกะ

คากลาววา ขลปจฉาภตตโก นเปนชอแหงบรโภคอนยง อนกาลงแหงสมาทานหามแลว

อนง มคาพระอรรถกถาจารยเจากลาวไวในอรรถกถาวา “ขลต เอโก สกโณ” นกจาพวกหนง ชอวาขล ถอเอาแลวซงผลไมดวยปาก เมอผลไมนนตกเสยแลว นกนนกมไดจกกดกนซงผลไมอน ๆ “ตาทโส อย” พระภกษทมขลปจฉาภตตกงคธดงค เปนปกตนกเหมอนหนงนกนน จงไดนามชอวา ขลปจฉาภตตโก

องค ซงสมาทานเจตนาของพระภกษทหามขาวแลวไดซงภตรในภายหลง กระทาสาคญวาภตรในภายหลงเปนปกตของตนหามไดนนชอวา ขลปจฉาภตตกงคะ

๘. ในอารญญกกงคธดงคเปนคารบ ๘ นน “อญเญ นวาโส อารญ” กรยาทนอนอยในประเทศอนบคคลไมยนดชอวา อารญญง

การทอยในอรญราวปาเปนปกตของพระภกษน เหตดงนนพระภกษจงไดชอวา อารญญโก

องค คอสมาทานเจตนาของพระภกษอนอยในประเทศไมพงยนดเปนปกตนน ชอวา อารญญกงคะ

๙. ในรกขมลกงคธดงคเปนคารบ ๙ นน มบทวคคหะวา “รกขมเล นวาโส” กรยาทอยในภายใตตนไมนนชอวา รกขมล

การทอยในภายใตตนไมนน เปนปกตของพระภกษนน เหตดงนนพระภกษนนจงไดชอวา รกขมลกะ

องค คอสมาทานเจตนาของพระภกษ มอนอยในภายใตตนไมเปนปกตนนชอวา รกขมลกงคะ

๑๐. ในอพโภกาสกงคธดงคเปนคารบ ๑๐ แลโสสานกงคธดงคเปนคารบ ๑๑ กมนยดจเดยวกนกบดวยอารญญกกงคธดงค แลรกขมลกงคธดงคฉนนน

๑๒. ในยถาสนถตกงคธดงคเปนคารบ ๑๒ นน มบทวคหะวา “ยเถว สนถต” เสนาสนะใด ๆ อนพระภกษเปนผปเสนาสนะใหถงแกพระภกษ เสนาสนะนนชอวา ยถาสนถตง

ยถาสนถตกงคธดงคนเปนชอแหงเสนาสนะ ทพระภกษเปนผตกแตงเสนาสนะแสดงขนกอนวา เสนาสนะนถงแกทาน

- 77 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

กรยาทอยในเสนาสนะ อนพระภกษเปนผตกแตงจดแจงเสนาสนะแสดงขนกอนวาเสนาสนะนถงแกทาน เปนปกตของพระภกษนนเหตดงน พระภกษนนจงชอวา ยถาสนถตนะ

องคคอสมาทานเจตนาของพระภกษมอนอยในเสนาสนะ อนพระภกษเปนผตกแตงเสนาสนะแสดงขนกอนวา เสนาสนะถงแกทาน เปนปกตนนชอวา ยถาสนถตกงคะ

๑๓. ในสชชกงคธดงคเปนคารบ ๑๓ นน มบทวคคหะวา “สยน ปฏกขปตวา” กรยาทพระภกษหามซงอรยาบท คอนอนแลวแลอยดวยอรยาบถคอนงนน เปนปกตแหงพระภกษนน เหตดงนนพระภกษนนจงไดชอวา เนสชชกะ

องคคอสมาทานเจตนาของพระภกษ ทจะหามซงอรยาบถนอนแลวอยดวยอรยาบถนงเปนปกตนน ชอวา เนสชชกงคะ

อนง ธดงคทงปวงน ชอวาเปนองคแหงพระภกษ ชอวาธตะเพราะเหตวาภกษนน มกเลสอนกาจดเสยแลวดวยวธสมาทานนน ๆ

นยหนง ปญญามคาเรยกวาธตะอนไดแลว เพราะเหตวาปญญานนชาระเสยแลวซงกเลสเปนองคแหงธดงคทงหลาย มปงสกลกงคธดงคเปนอาท เหตดงนน ปงสกลกงคะเปนประธานนน จงมนามชอวา ธตงคาตาน

นยหนง ปงสกลกงคะเปนอาทนน ชอวา ธตะ เพราะเหตกาจดเสยซงขาศก แลชอวาองค เพราะเหตปฏบตดวยอาการอนด ในธรรมทงหลายมศลเปนประธาน เหตดงนน จงไดนามชอวา ธดงค

วนจฉยโดยอรรถวคหะในธดงค ๑๓ ประการ บณฑตพงรดวยประการดงนกอน

แตนจะวนจฉยโดยลกษณะเปนอาทในธดงค ๑๓ ประการ บณฑตพงรโดยนยเราจะกลาวตอไปน

แทจรง ธดงค ๑๓ ประการทงน มเจตนาอนประพฤตเปนไปดวยสามารถสมาทานเปนลกษณะ

สมดวยพระอรรถกถาจารยกลาวไวในอรรถกถาวา “โย สมาทยต โส ปคคโล” แปลเนอความวาการกบคคล คอพระภกษผจะปฏบตพระองคใด สมาทานถอเอาดวยด พระภกษผจะปฏบตนนจะถอเอาดวยด ดวยธรรมทงหลายใด ธรรมทงหลายนน คอจตแลเจตสก

เจตนาทประพฤตเปนไปดวย สามารถแหงสมาทานเจตนาอนใด สมาทานเจตนานน ชอวา ธดงค

วจประโยค คอประกอบซงวาจาหามเสยซงวตถทงหลาย มจวรอนคฤหบดถวายเปนอาทนน ชอวา วตถ

แทจรง ธดงค ๑๓ ประการทงปวงน มกาจดเสยซงโลภอนยงคอโลภในรปในเสยงเปนอาทอนประพฤตเปนไปดวยสามารถแหงตณหาเปนกจ

มสภาวะมไดโลเลเปนผล มปรารถนาอนนอยเปนอาทเปนธรรมแหงพระอรยบคคล เปนอาสนการณ

วนจฉยโดยวตถทงหลาย มลกษณะเปนตน ในธดงค ๑๓ ประการ บณฑตพงรโดยนยดง

- 78 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

แสดงมาแลวน

แตนจะวนจฉยในบททง ๕ ม “สมาทานวทานโต” เปนอาท

มเนอความวาธดงคทงปวงน เมอองคสมเดจพระผทรงพระภาคยงทรงพระชนมอยพระภกษทงหลายพงสมาทานในสานกแหงพระองค

เมอองคพระผทรงพระภาคเสดจดบขนธปรนพพานแลว พระภกษทงหลายพงสมาทานในสานกแหงพระมหาสาวก

เมอพระมหาสาวกทงหลายมไดมแลว พระภกษทงหลายพงสมาทานในสานกแหงพระขณาสพ

เมอพระขณาสพเจามไดมแลว พงสมาทานในสานกพระอนาคาม แลพระสกทาคาม แลพระโสดาบน แลพระมหาเถระททรงพระไตรปฎกแลปฎก ๒ แลทรงไวซงพระปฎก ๑ แลพระสงคตกเถระ แลพระอรรถกถาจารย เมอพระอรรถกถาจารยไมมแลว พงสมาทานในสานกพระเถระองคใดองคหนงผทรงซงธดงค เมอพระเถระผทรงซงคณคอธดงคไมมแลวพระภกษทงหลายพงไปกวาดลานพระเจดยแลวนงยองแลว แลกลาวพระบาลสมาทาน ดจกลาวพระบาลสมาทานในสานกองคสมมาพระสมพทธเจาแลวพงสมาทาน อนง จะสมาทานดวยตนเองนนกควร

อาจารยพงกลาวนทานแหงพระเถระอนเปนพแหงพระเถระสองพนอง อนอยในเจตยบรรพตวหาร อนมความปรารถนานอยในธดงคสาธกเขาในอธการน

กรยาทกลาวทวไป บณฑตพงรดงนกอน เอว กมดวยประการดงน

“อทาน เอเกกสส สมาทานวธานปปเภทเภทานสเส วณณ นสสาม ปสกลทงค ตาว คยปตทานจวร ปฏก ขปาม ปสกลกงค สมาทยามต อเมส ทวส วจเนส อญตเรน สมาทน โหต อท ตาเวตถ สมาทาน เอว สมาทนน ธตงเคน ปนเตน โสสานก อาปฎก รถยโจฬ สงการโจฬ โสตถย นหานโจฬ ตตฉโจฬ คตปจจาคต อคคทฑ ฒ โคขายต อปจกาขยต อนทรกขายตา อนตจฉนน ทสาจฉนน ธชาหต ถปจวร สมณจวร อาภเสรกก อทธมย ปนถก วาตาหฏ เทวทตตย สามททยนต

วาระน จะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในเตรสธดงคนเทศปรเฉท ๒ ในปกรณ ชอวา วสทธมรรค สบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล มเนอความวา “อทาน เอเกกสส วณณยสสาม” ในกาลบดนขาพระองคผ มนามชอวาพทธโฆษาจารย จกสงวรรณนาสมาทานแลวธานแลประเภทแลเภทะแลอานสงส แหงธดงคสงหนง

“ปสกลกงค ตาว” จะกลาวดวยวธสมาทานปงสกลกงคธดงคกอนวธจะสมาทานปงสกลกงคธงดงคนน พระโยคาวจรภกษผประพฤตซงความเพยร พงสมาทานดวยพระบาลทงสองอยาง

คอพระบาลวา “คหปตทานจวร ปฏกขปาม” อยาง ๑

คอพระบาลวา “ปสกลกงค สมาทยาม” อยาง ๑

พระบาลทงสองอยางนน จะสมาทานอยางใดอยางหนงกได ชอวาสมาทานแลว

สมาทานบทตนวา “คหปตทานจวร ปฏกขปาม” นน แปลเนอความวา ขาพระองคจะหามเสยบดน ซงจวรอนคฤหบดถวาย

- 79 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

จะสมาทานบทปลายวา “ปสกลกงค สมาททยาม” แปลวา ขาพระองคจะสมาทานถอเอาบดน ซงปงสกลกงคธดงค

กรยาทสมาทานในปงสกงลกงคธดงค บณฑตพงรดงนกอน

“เอว สมาทนน ธตงเคน ปน” อนงพระโยคาวจรภกษสมาทานดงนแลว พงถอเอาซงจวรอนใดอนหนง คอจวรชอวาโสสานก แลจวรชอวาอาปณกง ชอวารถยโจฬง ชอวาสงการโจฬง โสตถยงนหาน โจฬง ตตกโจฬง คตปจจาคตง อคคทฑฒง โคขายตง อปจกาขายตง อนทรกขายตง อนตจฉนนง ทสาจฉนนง ธชาหตง ถปจวรง สมณจวรง อาภเสกกง อทธมยง ปนถถง วาตาหฏง แลชอวาเทวทตตยง แลวจรชอวาสมททยง เขากนเปนจวร ๒๓ อยาง ฉกผาเสยแลวละเสยซงทอนทพพลภาพ ซกซงทอน มกกระทา ใหเปนจวรนาเสยซงจวรทคฤหสถถวายอนมในกอน จงบรโภคนงหม

มอรรถสงวรรณนาในบท คอโสสานกงเปนปฐมนนวา “สสาเน ฉฑฑต” ผาอนใดทบคคลทงเสยแลว ในสสานประเทศปาชา ผาอนนนชอวา โสสานกจวรท ๑

ผาอนใดทตกอยในทประตรานตลาด ผานนชอวา อาปณกจวรเปนคารบ ๒

ผาอนใดทบคคลทงหลายมประโยชนดวยบญ ทงลงมาโดยชองหนาตางใหตกอยในตรอกสถล ผานนชอวา รถยโจฬะ เปนคารบ ๓

ทอนผาทบคคลทงเสยแลวในกองหยากเยอ ชอวา สงการโจฬะจวร เปนคารบ ๔

ผาทบคคลเชคคพภมลทนแลวแลทงเสย ชอวา โสตถยจวรเปนคารบ ๕

“กร” ดงไดสดบมา “ตสสามจจมาตา” มารดาแหงอามาตย ชอวาดสสะ เชคคพภมลทนดวยผาคาควรแสนตาลง ยงหญงทาสใหนาไปทงไวในทางทจะไปสตาลเวฬวหาร ดวยมนสการกระทาไวในใจวา “ปสกลกา คณหสสนต” พระภกษทงหลายทมบงสกลจวรเปนปกตนน จะไดถอเอา พระภกษทงหลายกถอเอาผานน เพอประโยชนแกจวรอนคราครา

“ย ภตเวชเชห” ชนทงหลายทหมอภตปศาจ ใหอาบนากบดวยศรษะ ทงผาอาบนาอนใดเสยดวยอาโภคคดวา ผานเปนกาลกณแลวกไป ผานนชอวา นหานโจฬจวร เปนคารบท ๖

ผาทอนเกาทบคคลทงไวในทานา ผานน ชอวาตดถโจฬจวร เปนคารบท ๗

มนษยทงหลายไปสสสานประเทศ กลบมาอาบนาแลวทงผาชบอาบอนใดไว ผานนชอวา คตปจจาคตจวร เปนคารบท ๘

ผาอนใดมประเภทบางแหงอนไฟไหม ผานนชอวา อคคทฑฒจวร เปนคารบท ๙

แทจรงผาทไฟไหมนน มนษยทงหลายกยอมทงเสย

ผาทงหลายทโคเคยวแลปลวกกด แลหนกด แลขาดในทสด แลผาชายขาด ผาทง ๙ ประการน มนษยทงหลายยอมจะทงเสย

แลผาชอวา ธชาหตจวรเปนคารบ ๑๕ นน อรรถสงวรรณนาวา “นาว อภรยหตตา” มนษยทงหลายเมอจะขนสสาเภา ยอมผกธงปกไวททา แลวจงขนสสาเภา เมอลวงทศนาวสยแหงมนษยทงหลายนนแลวพระภกษทงหลายมบงสกลเปนวตรจะถอเอาผานนกควร

- 80 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง ผาอนใดทเสนาของพระราชาทงสองผเปนธงแลวแลตงไวในยทธภม ในการเมอเสนาทงสองฝายไปแลว พระภกษมปงสกลเปนปกต จะถอเอาผานนกควร ผานนชอวา ธชาหฏจวรเปนคารบ ๑๕

ผาทมนษยทงหลายโอบพนจอมปลอม แลวแลกระทาพลกรรม ผานนชอวา ถปจวร เปนคารบ ๑๖

ผาอนใดเปนของแหงพระภกษ ผานนชอวา สมณจวร เปนคารบ ๑๗

ผาอนใดทบคคลทงไวในทอภเษกแหงบรมขตตยราช ผาอนนนชอวา อาภเสกกจวร เปนคารบ ๑๘

จวรแหงเอหภกษ ชอวา อทธมยจวร เปนคารบ ๑๙

ผาอนใดตกอยในระหวางหนทาง ผานนชอวา ปกถกจวร เปนคารบ ๒๐

อนง ผาอนใดตนอยแลเพราะเหตลมสต แหงมนษยทงหลายอนเปนเจาของ ผาอนนนใหพระภกษรกษาอยหนอยหนงแลวจงถอเอาผาอนนนชอวา ปนถกจวร เปนคารบ ๒๐ ดจเดยวกน

ผาอนใดลมประหารแลวพาไปตกลงในทไกล ผานนชอวา วาตาหฎา เปนคารบ ๒๑

อนง ผานนเจาของไมเหนแลว ภกษจะถอเอากควร

ผาอนใดเปนผาอนเทวดาให เหมอนกนกบผาอนนางเทวธดาถวายแกพระอนรทธ ผานนชอวา เทวทตตยะ เปนคารบ ๒๒

ผาอนใดคลนซดไปบนบกผานนชอวา สามททยจวรเปนคารบ ๒๓

อนง ผาอนใดททายกถวายวา “สงฆสส เทม” ขาพระองคถวายแกพระสงฆ แลผาทภกษทงหลายเทยวไปเพอภกขะแลวแลไดผาอนนนไมเปนปงสกลจวร

วนจฉยในภกขทตตยจวรนนวา “ย วส สคเคนคา เหตวา ทยยต” จวรอนใดทพระภกษทงหลาย ยงพระภกษมปงสกลธดงคเปนปกตใหถอเอาตามวสสาอายแลวแลให

ใชแตเทานน จวรทพระภกษแลคฤหสถทงหลายใหดวยวาจาวาพระภ กษทงหลายอยในเสนาสนะน จงบรโภคนงหมจวรน “นต ปสกล” จวรทงสองสถานนนไมเปนปงสกลจวร

ถาพระภกษคฤหสถทงหลายไมถวายเอง จงจะเปนปงสกลจวร

อนง จวรอนใดททายกทงหลายตงไวในทใกลเท าของพระภกษ พระภกษนนกถวายตงไวในมอของปงสกลกภกษ จวรนน ชอวา บรสทธ แตฝายอนหนง

จวรอนใด ทายกถวายตงไวในหตถแหงพระภกษนน ๆ กเอาไปตงไวในทใกลเทาของปงสกลลกภกษ จวรนนกบรสทธอกฝายหนง

จวรอนใด ทายกตงไวในทใกลเทาแหงพระภกษ ๆ กเอาไปถวายแกปงสกลกเหมอนอยางนน จวรนนชอวาบรสทธทงสองฝาย

- 81 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

จวรอนใด ทพระภกษไดเพราะเหตทายกตงไวในมอ พระภกษนนกถวายตงไวในมอแหงปงสกลกภกษ จวรนนชอวาไมเปนจวรอนอกฤษฏ

พระภกษทปงสกลเปนปกต รซงเภทะคอกรยาแตกทาลายแหงปงสกลจวรดงนแลว พงบรโภคนงหมจวร

“อเมตถ วธาน” วธในปงสกลกธดงคน บณฑตพงรโดยนยแหงคาอนเราจะกลาวมาแลวน

“อยมปน ปเภโท” อนงประเภทแหงปงสกลกภกษ บณฑตพงรโดยนยแหงคาอนเราจะกลาวดงน

“ตโย ปสกลกา” พระภกษทมปงสกลเปนปกตนม ๓ จาพวกคอ ปงสกลกภกษเปนอกฤษฏ ปฏบตเปนอยางสงจาพวกหนง

คอปงสกลกภกษเปนมชฌม ปฏบตเปนอยางทามกลางจาพวกหนง

คอปงสกลกภกษเปนมท ปฏบตเปนอยางตาจาพวกหนง เปน ๓ จาพวกดวยกนดงน

พระปงสกลกภกษทถอเอาผาโสสานกจวร ทบคคลทงเสยแลวในสสานประเทศอยางเดยวชอวาปฏบตเปนอกฤษฏเปนปฐมทหนง

พระปงสกลกภกษทถอเอาผาปงสกล ทบคคลตงไววาบรรพชตจะไดถอเอาผาอนน ชอวาปฏบตเปนมชฌมทสอง

พระปงสกลกภกษ ทถอเอาผาทายกตงไวในทใกลแหงเทาแลวแลถวาย ชอวาปฏบตเปนมททสาม

พระปงสกลกภกษทง ๓ จาพวกน เมอยนดจวรทคฤหสถทงหลายใหธดงคกทาลายในขณะทตนยนด ดวยฉนทะแหงตน

อธบายวา พระภกษไมชอบใจททรงไวแกตน แลบรโภคนงหมดวยตน แตวาไมหามทคฤหสถทงหลายถวายเพอจะรกษาไว ซงความเลอมใสของคฤหสถ ยนดวาจะไดถวายแกพระภกษทงหลายอน ดจดงวาธดงคเภทแหงพระภกษทงหลาย มพระอานนทเถรเจาเปนอาท แลทาลายในขณะแหงตนยนดดวยอภวาสนขนต อธบายวาปงสกลกงคภกษนน ยนดดวยปรารถนาวาจะบรโภค

“อยเมตถ เภโท” วาดวยธดงคทาลายในปงสกลกธดงค บณฑตพงรโดยนยดงกลาวมาน

อนง อานสงสปงสกลกธดงค บณฑตพงรโดยนยจะกลาวดงตอไปน

“ปสกลจวร นสสาย ปพพชชา” บงสกภกษ ชอวาสภาวะปฏบตสมควรแกนสยเปนอานสงส เพราะเหตวา องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไววา บรรพชานอาศยปงสกลจวร

อนง ปงสกลกภกษนจะไดอานสงส คอจะยงตนใหตงอยในอรยวงศเปนปฐม

ตนจะไมมทกขทจะรกษาจวร แลจะไมประพฤตเนองดวยบคคลผอน แลมไดกลวแตโจรไพร แลปราศจากบรโภคตณหา ปรารถนาจะนงหมจวรทงปวงและจะทรงไวซงบรขารสมควรแกสมณะบงสกลจวรนนมคานอย เปนจวรอนไดดวยงาย จะบรโภคนงหมกปราศจากโทษ องคสมเดจพระผ ทรงพระภาคตรสสรรเสรญไวดงน

- 82 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง “ปาสาทกตา” ปงสกลกภกษนน จะนามาซงความเลอมใสแกชนทงหลายอน เพราะเหตวาภกษททรงปงสกลจวรนนเปนทเลอมใสของสตวโลกทเปนลขปมาณ แลจะยงผลแหงคณทงหลายมอปปจฉตาคณ คอภาวะมกนอยเปนตนใหสาเรจ

“สมมาปฏปตตยา อนพรหน” อนงพระภกษททรงผาปงสกลนนจะยงสมมาปฏบตใหเจรญ แลจะยงชนอนมในภายหลงใหถงซงทฏฐานคตดเยยงอยางปฏบต

พระพทธโฆษาจารยเจา นพนธคาถาสรรเสรญพระภกษททรงบงสกลจวรไววา “มารเสนวฆาฏาย ปสกลธโร ยต” แปลเนอความวา “ยต” อนวาพระโยคาวจรภกษ ทรงบงสกลจวรเพอวาจะกาจดเสยซงมารแลเสนามาร งานในพระพทธศาสนาปรากฏดจดงวาบรมขตตยราชผกสอดทรงไวซงเกราะ อนพจตรดวยสตตรตนะกาญจนมย งามในยทธภมทรบระงบเสยซงขาศก

อนง “ย โลกครนา โก ต” องคสมเดจพระสพพญผเปนพระบรมครแหงสตวโลก พระองคทรงสละเสยซงวรวตถา พระภษาอนประเสรฐมโกสยพตรเปนอาท ทรมานพระองคทรงปงสกลจวรนนเลา เหตอนใดพระโยคาวจรภกษดงฤๅ จะไมทรงปงสกลจวรนนเลาเหตใดเหตดงนนพระภกษทระลกถงคาปฏญาณแหงตนทรบคาวาบรรพชาอาศยปงสกลจวรเปนอาทแลว กพงยนดดวยปงสกลจวรอนประพฤตเปนไปตามความเพยรแหงตน

สงวรรณนามาในสมาทานแลวธาน แลประเภทแลเภทะแลอานสงส ในบงสกลลกงคธดงคน บณฑตพงรดวยประการดงนกอน

ในลาดบนนขาพระองคผมนามวา พทธโฆษาจารย จกแสดงเตจวรกงคธดงคเปนคารบ ๒

เตจวรกงคธดงคน พระภกษยอมสมาทานถอเอาดวยพระบาลทงสองคอสมาทานวา“จตตถจวร ปฏกขปาม” แปลวาขาพระองคจะหามเสยซงจวรเปนคารบ ๔

แลสมาทานวา “เตจวรกงค สมาทยาม” แปลวาขาพระองคจะสมาทานถอเอา ซงจวรกงคธดงค

พระภกษจะสมาทานดวยพระบาลอนใดอนหนง กไดชอวาเปนอนสมาทานแลว

“เตน ปน เตยวรเกน” อนงภกษทมไตรจวรผาสามผนเปนปกตนน มจวรอนคราครา ไดผาเพอประโยชนจะทาจวรแลวยงไมสามารถอาจเพอจะกระทาได เพราะเหตไมมความสบาย แลไมไดซงวจารณกรรมกระทาจดแจง แลสงของอนใดอนหนงมเขมเปนตน ยงมไดสาเรจตามใดกพงเกบไวตราบนน โทษจะบงเกดขนเหตเกบผาไวนนมไดม

อนง จาเดมแตยอมแลวนน พระภกษจะเกบไวไมควร เม อพระภกษเกบไว กระทาสนนธสงสม พระภกษนนชอวาธดงคโจร

วธานแหงเตจวรกธดงค บณฑตพงรดงน

อนง วนจฉยโดยประเภทแหงเตจวรกงคธดงคนนวา “อยป ตวโธโหต” พระภกษทมไตรจวรเปนปกตม ๓ ประการ คออกฤษฏ แลมชฌมะ แลมทกะ

ในกาลเมอพระภกษอนเปนอกฤษฏ จะยอมไตรจวรนน พงยอมผาชอวาอนตรวาสกกอน

เ มอจะยอมผาอนตรวาสกนน นงผาชอวาอตราสงคแลวยอมผา ชอวาอนตรวาสก

- 83 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

เมอจะยอมผาอตราสงคนน นงผาชอวาอนตรวาสกแลว พงยอมผาช อวาอตราสงค

เม อจะยอมผาสงฆาฏ “ต ปรปตวา” หมผาชอวาอตราสงคนนแลว พงยอมผาสงฆาฏ อนงอกฤษฏภกษนน จะนงผาสงฆาฏไมควร

วตรอนนเปนวตตปฏบตของอกฤษฏภกษ อนอยในเสนาสนะใกลบาน

อนง อกฤษฏภกษทอยในอรญเสนาสนะ จะซกจะยอมซงผาทงสอง คออนตรวาสก แลผาอตราสงค ในกาลอนเดยวกนกควร

พระอกฤษฏภกษทอยปายอมผานน เหนบคคลผหนงเดนมาแลว แลอาจะเพอจะฉดครามาซงผายอมฝาด กระทาในเบองบนไดฉนใด พระภกษนนกพงนงอยในทใกลจวรฉนนน

อนง พระภกษมไตรจวรเปนปกต อนเปนมชฌมปฏบตอยางกลางนน จะยอมไตรจวรในโรงเปนทยอมนน ยอมมผาฝากสาหรบพระภกษบรโภคนงหม ในขณะจะยอมจวร มชฌมภกษนนจะนงหมซงผานนแลว แลกระทาซงรชชนกรรมกควร

มทกภกษปฏบตอยางตาจะนงจะหมจวรทงหลาย แหงพระภกษอนเปนสภาพ แลวแลกระทาซงรชชนกรรมกควร

อนง เครองลาดอนเปนของสงฆ แลเปนของแหงบคคลอนอนบคคลกระทาใหแลวดวยผายอมฝาด ตงไวดวยความสามารถเปนเครองลาดในอาสนะนน กควรแกมทกภกษนน

พระมทกภกษจะยงชนใหรกษา แลวแลนาไปซงเครองลาดนนเพอประโยชนแกตนไมควร

อนง มทกภกษจะนงหมจวร แหงพระภกษทงหลายอนเปสภาคเนอง ๆ นน กมไดควร

อนง ผายอมฝาดกระทาเปนองสะผนหนง เพมขนไปเปนคารบ ๔ ผน กควรแกพระภกษอนมไตรจวรเปนปกต

ผาองสะนน ถาจะวาโดยกวางคบหนงเปนประมาณ ถาจะวาโดยยาว ๓ ศอกเปนประมาณนนแลควร

อนง ธดงคแหงพระภกษทง ๓ มอกฤษฏภกษเปนอาท ยอมทาลายในขณะทตนยนดจวรเปนคารบ ๔

เภทะ คอกรยาทาลายในเตจวรกธดงค บณฑตพงรดงกลาวมาน เอว กมดวยประการดงน

“อย ปน อานสโส เตจวรโก ภกข สนตฏโ โหต กายปรหารเกน จวเรน เตนสส ปกขโนวยสมาทาเยว คมน อปปสมารมภตา วตถสนนธปรวชชน สลลหกวตตตา อตเรกจวโลลปปหาน กปปเย มตตการตา สลเลขวตต ตา อปปจฉตาทน ผลนปผตตต เอวมาทาทโย คณา สมปชชนตต อตเรกวตถตณห ปหาย สนนธววชชโต ธโร สนโต สสขรส ตจวรธโร ภวตโยค ตสมา สปตตจรโณ ปกขว สจวโรธ โยควโร สขมนวจรตกาโม ตจวรนยเม รต กยราต”

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในธดงคนเทศ ในคมภรพระวสทธมรรค สงวรรณนาในอานสงสเตจวรกภกษททรงไตรจวรสบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล

- 84 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

มเนอความวา “อย ปน อานสโส” อนงอานสงสแหงพระภกษมไตรจวรเปนปกตนน บณฑตพงรโดยนยแหงพระบาล อนขาพระองคผชอวาพทธโฆษาจารย จะแสดงดงน

“เตจวรโก ภกข” พระภกษทมไตรจวรเปนปกตนน จะไดซงอานสงส คอสนโดษยนดในปจจยแหงตน คอจวรอนรกษากายไมใหมอนตราย คอลมแลแดดเปนอาท แลจะถอเอาไตรจวรไปดวยตนไดดจนกอนมปกบนไปในอากาศ แลจะมกจนอย เพราะเหตหามไดแหงกจทงหลาย มกจทจะนาไปซงอตเรกจวรเปนอาท แลจะเวนจากสนนธสงสมซงผา แลจะประพฤตเบากายแลจะละเสย ซงโลภในอตเรกจวร และจะกระทาซงประมาณในปจจยอนควร แลประพฤตสลเลขากระทาใหจตเบาจากกเลสแลยงผลแหงคณทงหลายมอปปจฉตาคณคอมความปรารถนานอยเปนตน ใหสาเรจคณอานสงสแหงเตจวรกธดงค มคากลาวมาแลวในหนหลงดงนเปนตน ยอมจะสาเรจแ กพระโยคาวจรภกษผมไตรจวรเปนปกต

ใชแตเทานน พระพทธโฆษาจารยเจารจนาพระบาลสรรเสรญอานสงสเตจวรธ ดงคไววา“อตเรกวตถตณห ปหาย” พระโยคาวจรภกษอนดาเนนดวยญาณคตละเสยซงตณหากลาวคอความปรารถนาอตเรกจวร เวนแลวจากสนนธสงสมผา รซงรสแหงความสขอนบงเกดแตสนโดษ จงทรงไตรจวรบรโภคผานงหมแตสามผนเทานน เหตดงนน พระภกษในพระศาสนาน ปรารถนาจะเปนโยคาวจรอนประเสรฐ มจวร ๓ ผนไปกบดวยกาย ปรารถนาเพอจะเทยวไปตามความสขสบาย ดจดงปกษาชาตทงหลาย อนเทยวไปกบดวยปกแหงตนพงกระทาซงความยนดในกรยาทกาหนดซงจวรรกษาเตจวรกธดงค

สงวรรณนามาในสมาทาน แลวธาน แลประเภท แลเภทะแลอานสงสในเตจวรกธดงค กยตเพยงเทาน

แตนจะสงวรรณนาในปณฑปาตกงคธดงคสบตอไปมเนอความวา

พระภกษละสมาทานปณฑปาตกงคธดงคนน ยอมสมาทานดวยพระบาลทงสองวา“อตเรกลาภ ปฏกขปาม” ซงแปลวาขาพระองคจะหามเสยซงอดเรกลาภ แลสมาทานวา “ปณฑปาตกงค สมาทยาม” ซงแปลวาขาพระองคจะสมาทาน ถอเอาซงปณฑปาตกงคธดงค สมาทานดวยพระบาลทงสองน แตอนใดอนหนง กไดชอวาสมาทานแลว

อนง พระภกษทบณฑบาตเปนปกตนน อยาพงยนดดวยภตรทง ๑๔ ประการ

คอสงฆภตร ไดแกภตรททายกพงถวายแกพระสงฆทงสน ๑

คออทเทสภตร ไดแกภตรททายกเฉพาะพระภกษสองสามรปแลวจะพงถวาย ๑

คอนมตนภตร ไดแกภตรอนทายกนมนตพระภกษทงปวงกดพระภกษสองสามรปกด เพอจะบรโภคในวนพรงนแลวแลพงถวาย ๑

คอสลากภตร ไดแกภตรอนบคคลเขยนชอแหงทายกทงหลายแลว แลพงใหดวยสามารถแหงสลากทงหลาย ทพระภ กษถอเอาแลว ๑

คอปกขกภตร ไดแกภตรอนทายกพงใหในวนหนงในปกอนหนง ๑

คออโปสถกภตร.....อนทายกพงใหในวนอโบสถ ๑

คอปาฏปทกภตร.....อนทายกพงใหในวนคาหนง ๑

- 85 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

คออาคนตกภตร......อนทายกพงใหแกพระภกษทงหลายมอาคนตกภกษเปนตน ๑

คอคมกภตร.....อนทายกพงใหแกพระภกษอนจะไป ๑

คอคลานภตร....อนทายกพงใหแกภกษไข ๑

คอคลานปฏฐากภตร......อนทายกพงใหแก พระภกษ อนอปฏฐากซงภกษไข ๑

คอวหารภตร.....อนทายกเฉพาะซงวหารแลวแลพงให ๑

คอธรภทร.........อนทายกตงไวในเรอนอนใกลแลวแลพงถวาย ๑

คอวารภตร........อนทายกทงหลาย มทายกอยในบานเปนอาท พงถวายโดยวาระ ๑

รวมเปนภตร ๑๕ ประการดวยกน

หามมใหพระภกษมบณฑบาตเปนปกตยนดดวยภตรทง ๑๔ อยาง ดงพรรณนามาน

อนง ถาแลวาทายกผจะถวายภกขาหาร ไมกลาวโดยนยมคาวา “สงฆภตต คนหถ” พระผเปนเจาจงถอเอาสงฆภตรเปนอาท กลาวถอยคาวา “อมหาก เคเห สงโฆ” สงฆจะถอเอาภกขาหารในเรอนแหงขาพเจา พระผเปนเจาจงถอซงภกขจะ ทายกกลาวดงนแลวกถวายซงภตรทงหลายพระภกษมบณฑบาตเปนธดงควตร จะยนดภตรทงปวงนนกควร เพราะเหตวาทายกกลาวถอยคาอนเปนปรยายในภกขะ

อนงสลากอนปราศจากอามส อนบงเกดแตสานกสงฆ แลภตรอนทายกทงหลายหงในวหาร เพอประโยชนแกสงฆนน กควรแทจรง เพราะเหตวาภตรนน ชอวาภกขะอนทายกนา ไปแลวดวยเออเฟอ

วธานแหงปณฑปาตกธดงค บณฑตพงรดงกลาวมาแลว

อนง จะวาโดยประเภทแหงพระภกษทมบณฑบาต เปนปกตนนมประเภท ๓ ประการ คออกฤษฏ แลมชฌมะ แลมทกะ

ปณฑปาตกภกษอนเปนอกฤษฏนน ยอมไมถอเอาซงภกขะอนทายกนามาแตเบองหนาแลนามาแตเบองหลง

อนงอกฤษฏภกษนน ยนอยในทเฉพาะหนาประตเรอน เมอชนทงหลายมารบเอาบาตรแลวกใหบาตร

อนงอกฤษฏภกษนน ยอมถอเอาซงภกขะอนทายกนาบาตรมา

อนงอกฤษฏภกษนน ยอมถอเอาซงภกขะอนทายกนาบาตรมาจากเรอนแลวแลให ในประเทศอนเปนทกลบมาจากโคจรคาม เพอประโยชนแกบรโภค

อนงทายกทงหลายกลาววา พระผเปนเจาจงอยาเทยวไปเพอบณฑบาตเลย ขาพเจาทงหลายจะนาภกขะมาถวายในวหาร พระภกษนนรบคานงอยแลว ในวนนนจะถอเอาภกขะไมได

ปณฑปาตกภกษเปนมชฌมะ รบคาทายกทงหลายกลาวอยางนนนงอยแลว ในวนนน

- 86 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ถอเอาภกขะได

อนงมชฌมภกษไมรบภกขะเพอประโยชนจะบรโภคในวนพรงน

มทกภกษรบภกขะในวนพรงนกได จะรบภกขะในวนเปนคารบ ๓ กได

“เต อโคป เสร วหารสข น ลภนต” มชฌมภกษ แลทมกภกษทงสองนน ไมไดสขทจะอยตามอาเภอใจ คอประพฤตเนองดวยบคคลผอน

“อกฏเว ลภต” อกฤษฏภกษจาพวกเดยวไดความสข คอจะอยมไดเนองดวยบคคลผอน

“กร” ดงไดสดบมา พระธรรมกถกเถระเจาแสดงธรรมเทศนาอนประกอบดวยอรยวงสสตร ในบานอนหนง

พระอกฤษฏภกษจงกลาวแกพระมชฌมภกษ และพระมทกภกษทงสอง “อาวโส” ดกรทานทงหลายผมอาย เรามาพากนไปเพอจะฟงพระธรรมเทศนา

ในพระมชฌมภกษและพระมทกภกษทงสองนน พระมชฌมภกษรปหนงตอบวา “ภนเต”ขาแตทานผเจรญ ขาพระองคน มนษยผหนงใหนงอย

พระมทกภกษกลาวคาตอบวา ขาพระองคนรบภกษาแตมนษยผหนงเพอวาจะบรโภคในวนพรงน

พระภกษทงสองรปนน เสอมจากธรรมสวนะ ไมไดไปฟงธรรมพระอกฤษฏภกษนน เพลาเชากไปเทยวเพอบณฑบาต แลวกไปฟงธรรม, เทศนา ไดเสวยซงธรรมรส คอรสแหงปราโมทยเปนอาท อนประกอบดวยธรรม

อนง ธดงคแหงพระภกษทง ๓ จาพวกน ยอมทาลายในขณะเมอตนยนดในอตเรกลาภ มสงฆภตรเปนอาท

“อยเมตถ เภโท” การทาลายในปณฑปาตกธดงค บณฑตพงรดงกลาวมาน

อนง อานสงสในปณฑปาตกธดงคน บณฑตพงรโดยนยแหงคาอนเราจะกลาวดงน

พระภกษมปณฑปาตกธดงคเปนปกตนน ประกอบดวยอานสงส คอ สภาวะปฏบตสมควรแกนสย เพราะเหตพระบาลองคสมเดจพระมหากรณาตรสเทศนาไววา “ปณฑยาโลปโภชน นสสาย ปพพชชา” เปนอาทดงน

แลจะมอานสงส คอจะตงอยในอรยวงศเปนคารบ ๒

แลจะมอานสงส คอมไดประพฤตเนองดวยบคคลผอน

แลจะมอานสงส คอมปจจยนอย และมปจจยดวยงาย ปจจยทงหลายนนกหาโทษมได มปจจยอนพระผทรงพระภาคสรรเสรญดงน

แลจะยายเสยซงความเกยจคราน คอจะถงซงความเพยร คอจะเทยวไปตามลาดบเรอน แลจะเลยงชวตบรสทธ

- 87 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

แลจะยงเสขยปฏบตใหบรบรณ คอสภาวะจะไดเดนดวยกายอนปกปดด มระหวางไมม แลไมเลยงบคคลผอน และจะกระทาอนเคราะหแกบคคลผอน

แลจะละเสยซงมานะ แลจะหามเสยซงความปรารถนาอยากในรส

แลจะไมตองอาบตดวยคณโภชนสกขาบท แลปรมปรโภชนสกขาบท แลจารตตสกขาบททงหลาย เพราะเหตไมรบนมนต แลประพฤตเปนไปตามแหงคณทงหลาย มอปปจฉาคณ คอสภาวะมปรารถนานอยเปนอาท

แลจะยงสมมาปฏบตใหเจรญ อนเคราะหแกชนอนมในภายหลง

พระพทธโฆษาจารยเจา พรรรณนาอานสงสพระภกษทมบณฑบาตเปนปกตดงนแลว จงนพนธพระคาถาสรรเสรญในอวสานทสดไว “ปณฑยาโลปสนตฏโ อปรายตตชวโก” แปลเนอความในพระคาถาวา พระภกษมบณฑบาตเปนปกต ยอมสนโดษยนดในอนกลนกนซงอาหารอนประมวล แลเลยงชวตไมเนองดวยผอน มโลภในอาหารอนละเสยแลว อาจไปไมใหขดของในทศทงส แลบรรเทาความเกยจคราน “อาชวสส วสชฌต” อาชวปารสทธศลของพระโยคาวจรภกษนกบรสทธเหตใดเหตดงนน พระภกษในพระพทธศาสนาน มปญญาอนงามกอยาพงดหมนภกขาจารการทจะไปเทยวเพอภกขา “เทวาปหยนตตตาทโน” เทพยดาแลมนษยทงหลายยอมปรารถนาจะเหนแลจะไหวเปนอา ท ซงพระภกษมบณฑบาตเปนปกตอนเลยงซงตน ไมเลยงซงบคคลอน ปราศจากวการเหนปานดงนนเหมอนภกษน

อนงพระโยคาวจรภกษ จะไดอาศยแกลาภแลยศแลคาสรรเสรญแหงสตวโลกหามได

สงวรรณนามาในสมาทาน แลวธานแลประเภท แลทาลาย แลอานสงสในปณฑปาตกงคธดงค กยตลงแตเพยงน

แตนจะไดสงวรรณนาในสปทานจารกธดงคตอไป

มเนอความวา พระภกษจะสมาทานสปทานจารกธดงคนน พงสมาทานดวยพระบาลทงสอง

คอสมาทานดวยพระบาล “โลลปปจาร ปฏกขปาม” แปลวาขาพระองคจะหามเสยซงอนเปนไปแหงโลเล

แลพงสมาทานดวยพระบาลวา “สปาทานจารกงค สมาทยาม” แปลวา ขาพระองคจะถอเอาดวยดซงอนประพฤตเปนไปดวยมไดขาดอยางนเปนอนสมาทานเหมอนกน

อนง พระภกษทมสมาทานจารกเปนปกตนน “คามทวาเร ตวา” ยนอย แทนประตบานแลว พงกาหนดทจะหาอนตรายมได “ยสลา รจฉาย วา คาเม วา” อนตรายจะมในตรอกอนใด แลจะมในบานอนใด กพงละเสยซงตรอกอนนน แลบานอนนน พงเทยวไปในตรอกอนอนแลบานอนอน

เมอไมไดวตถอนหนงในประตบานแลตรอกแลบาน กระทาสาคญวา ไมมบานแลว กพงไปในบานอน

เมอไดวตถในบานใด จะละเสยซงบานนนแลวไปกไมควร

อนง พระภกษทมสปทานจารกเปนปกตน พงเขาไปสโคจรคามในเพลาเชาโดยพเศษ เมอประพฤตดงนแลว กสามารถอาจละเสยซงอนมไดสบายแลวแลจะไปในทอนอน

- 88 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง ถาวามนษยทงหลาย ทาบญทาทานในวหารของพระภกษสมาทานจารกนกด หรอมาพบในทามกลางมรรคากด เขาถอเอาบาตรแลว แลถวายบณฑบาตอยางนกควร

อนง กควรพระภกษสปาทานจารกนเดนไปในบานนน จะไมไดภกขากด จะไดนอยกดในบานนน กพงเทยวไปโดยลาดบบาน

“อทมสส วธาน” วธานแหงสปทานจารกธดงคบณฑตพงรดงน

อนง จะวาโดยประเภทแหงภกษสปาทานจารกธดงคนมประเภท ๓ ประการ คอ อกฤษฏ แลมชฌมะ แลมทกะ

อกฤษฏภกษนนไมรบซงภกขาอนทายก นามาแตเบองหนา แหงตนอนเดนไปในสถล แลไมรบซงภกขาอนทายกนามาแตเบองหลงแหงตนอนเดนไปในสถล แลไมรบซงภกขาอนทายกนามาในทกลบมาจากโคจรคามเพอประโยชนจะบรโภคแลวกถวาย

อนงอกฤษฏภกษนน ยอมสละซงบาตรแทบประตเรอนแหงบคคลผอน

แทจรงในสปทานจารกธดงคน พระภกษรปใดปฏบตไดเหมอนพระมหากสสปเถระเจานน ยอมจะปรากฏม

อนง พระสปทานจารกภกษ อนเปนมชฌมะนน ถอเอาซงภกขาอนทายกนามาแตเบองหนา แลนาแตเบองหลง จะถอเอาซงภกขาททายกนามาในทกลบมาจากโคจรคาม เพอจะบรโภคแลสละซงบาตรแทบประตเรอนแหงบคคลผอน

มชฌมภกษนน จะนงคอยถาภกขาไมไดควร ยอมอนโลมตามอกฤษฏปณฑปาตกภกษ

มทกภกษนน จะนงคอยถาในวนนนกควร

อนง เมอประพฤตเปนไปดวยสามารถแหงโลก มาตรวาบงเกดขนแกพระภกษทง ๓ น ธดงค กทาลาย

เภทะ กรยาทาลายสปทานจารกธดงค บณฑตพงรดงน

“อย ปนานสโส” อนงอานสงสพระภกษทสปทานจารกเปนปกตนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาสรรเสรญไววา “กเลสนจจนวกตา” สปทานจารกภกษนเปนภกษอนใหมอยสนกาลเปนนจในสกลทงหลาย แลเปนภกษมไดขดของในสกล แลมสภาวะเหมอนดวยดวงจนทร แลละเสยซงตระหนในตระกล แลมความอนเคราะหเสมอกนคอมไดเวนสกล แลสภาวะหามไดแหงโทษคอทเขาไปสสกล แลมไดยนดในอาหารคอมไดรบบณฑบาตแหงทายก แลประพฤตเปนไปตามแกคณทงหลาย มปรารถนานอยเปนประธานเพราะเหตการณนน พระพทธโฆษาจารยเจา จงนพนธคาถาไว“จนทปโม นจจนโว กเลส” แปลเนอความวา พระภกษทมสปทานจารกธดงคเปนปกตนน มจนทรพมานเปนอปมาใหมอยเปนนจในสกลทงหลายปราศจากมจฉรยะ อนเคาาะหเสมอในสกลทงปวง พนจากลามกโทษทเขาไปสสกล แลละเสยซงประพฤตเปนไปแหงโลก เหตใดเหตดงนน พระภกษในพระพทธศาสนาดาเนนดวยญาณคตปรารถนาจะเทยวไปตามอาเภอนาใจ พงทอดจกษลงไปในทตาเพงดซงทมชวแอกหนงเปนประมาณพงประพฤตสปทานจารกธ ดงค

สงวรรณนามาในสมาทานแลวธานแลประเภทแลเภทะ แลอานสงสในสปทานจารกธดงคกยตแตเพยงน เอว กมดวยประการดงน

- 89 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“เอกาสนกงคป นานาสนโภชน ปฏกขปาม เอกาสนกงค สมาทยามต อเมส อญตรวจเนน สมาทนน โหต เตน ปน เอกาสนเกน อาสนสาลาย นสทนเตน เถราสเน อนสทตวา อท มยห ปาปณสสตต ปฏรป อาสน สลลกเขตวา นสตตพพ สจสส วปปกเต โภชเน อาจรโย วา อปชฌาโย วา อาคจฉต อฏาย วตต กาต วฏฏต ตปฏกจฬาภยตเกโร อาห อาสน วา รกเขยย โภชน วา อย จ วปปกตโภชโน ตสมา วตต กโรต โภชน ปนมา ภชตต

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในเอกาสนกธดงค อนมในธดงคนเทศ ในปกรณชอวาวสทธมรรค สบอนสนธตามกระแสวาระพระบาลมเนอความวา

“เอกาสนกงคป” แมอนวาเอกาสนกงคธดงค องคพระภกษจะสมาทาน กพงสมาทานดวยพระบาลทง ๒ คอสมาทานวา “นานาสนโภชน ปฏกขปาม” แปลวาขาพระองคจะหามเสยซงบรโภคโภชนะในอาสนะตาง ๆ

แลสมาทานดวยพระบาลวา “เอกาสนกงค สมาทยาม” แปลวาขาพระองคจะสมาทานซงเอกาสนกกงคธดงคอนใดอนหนงกไดซงวาสมาทานแลว

อนง เอกาสนกภกษนน เมอนงอยในศาลาอนเปนทบรโภคนนอยานงในอาสนะพระมหาเถระ พงกาหนดอาสนะพอสมควรดวยมสการกระทาไวในใจวา อาสนะนจะถงแกเราแลวพงนงอย

อนง เมอเอกาสนกภกษนบรโภคยงคางอย พระเถระผเปนอาจารยแลเปนพระอปชฌายมาในอาสนศาลา กพงลกขนกระทาวตรจงจะควร

พระตปฎกจฬาภยเถระกลาววา อาสนะและโภชนะจะพงรกษา

มอรรถรปวาอาสนะจะพงรกษา พระภกษมอาสนะอนหนงเปนปกตอนจะบรโภคมไดใหธดงคจะทาลาย พระภกษบรโภคยงไมแลวตราบใดอยาพงลกขนจากอาสนะตราบนน

โภชนะจะพงรกษา พระภกษเมอจะบรโภคมไดใหธดงคทาลายภกษนน ยงไมปรารภเพอจะบรโภคตราบใด กพงลกขนไดตราบนน

“อย จ วปปกตโภชโน” แทจรงพระเอกาสนกภกษน ยงบรโภคคางอย เพราะเหตดงนน พระภกษจงกระทาวตรแกพระเถระอนเปนอาจารยเปนอาท จงอยาบรโภคโภชนะ

วธานแหงพระภกษมเอกาสนกธดงคเปนอาท บณฑตพงรดงกลาวมาน

อนง จะวาโดยประเภทเอกาสนกภกษนมประเภท ๓ ประการ คอ อกฤษฏ แลมชฌมะ แลมทกะ

เอกาสนกภกษอนเปนอกฤษฏนน ยงหตถใหหยอนลงในภาชนะอนใด อนนอยกด อนมากกด กมไดเพอจะถอเอาซงโภชนะอนอนจากโภชนะนน

ถาแลจะวามนษยทงหลายรวาพระมหาเถระของเราบรโภคนอยจะนามาซงวตถมสปปเปนตนเขาไปถวาย ภกษนนจะรบเพอเภสชจงจะควรถาจะรบเพออาหารแลวกไมควร

เอกาสนกภกษอนเปนมชฌมะนน ภตรในบาตรยงไมสนตราบใดกได เพอจะรบเอาซงวตถอนอนตราบนน

แทจรงมชฌมะภกษนน ชอวาโภชะเปนทสด

- 90 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

มทกภกษนน ไมลกจากอาสนะตราบใด กไดเพอจะบรโภคไปตราบนน

แทจรงมทกภกษนน ชอวามนาเปนทสด เพราะเหตวาไมถอเอานาชาระบาตรตราบใด กไดเพอจะบรโภคโภชนะตราบนน แลชอวามอาสนะเปนทสด เพราะเหตวาไมลกขนจากอาสนะตราบใดกไดเพอจะบรโภคตราบนน

ธดงคแหงภกษทงสามจาพวกน ยอมทาลายในขณะบรโภคโชนะในอาสนะตาง ๆ

“อยเมตถ เภโท” กรยาทาลายในเอกาสนกธดงค บณฑตพงรดงกลาวมาน

อนง อานสงสของพระภกษทมเอกาสนกธดงค เปนปกตนนวา “อปปาพาธตา” คอจะมอาพาธนอย แลจะใหปราศจากทกขอนบงเกดแกสรระ เพราะเหตบรโภคปจจยสนวาระเปนอนมาก แลจะประพฤตเบากาย แลจะมกาลงกาย แลจะอยสบาย แลจะหาอาบตมได เพราะปจจยคออนตรตโภชนะ แลจะบรรเทาเสยซงความปรารถนาในรส แลจะเปนไปตามคณทงหลาย มปรารถนานอยเปนอาท

พระพทธโฆษาจารยเจา นพนธพระบาลสรรเสรญเอกาสนกธดงควา “เอกาสนโภชเน รต น ยต โภชนปจจยา” โรคทงหลายมโภชนะเปนเหตปจจย มไดเบยดเบยนซงพระยตโยคาวจรภกษ ผยนดในเอกาสนกธดงค พระภกษนนปราศจากโลกในรสอาหารมไดยงโยคกรรม คอกระทาความเพยรแหงตนใหเสอม เหตใดเหตนนพระโยคาวจรมกมลจตอนบรสทธพงยงความยนดใหบงเกดในเอกาสนกธดงคเปนเหตทจะใหอยสบาย เปนทเขาไปใกล เสพซงความยนดในสลเลขอนบรสทธ

สงวรรณนาในสมาทานแลวธานแลประเภท แลเภทะ คอทาลาย แลอานสงสในเอกาสนกธดงค กยตแตเพยงน

อนง ปตตปณฑกธดงคนน เมอพระภกษจะสมาทาน ใหสมาทานดวยพระบาลทงสอง

คอ “ทตยภาชน ปฏกขปาม” แปลวา ขาพระองคจะหามเสยซงภาชนะเปนคารบ ๒

แลสมาทานดวยพระบาลวา “ปตตปฑณกงค สมาทยาม” แปลวา ขาพระองคจะสมาทานปตตปณฑกธดงค อนใดอนหนงกไดชอวาเปนสมาทานแลว

“เตน ปน ปตตบฑเกน” พระภกษทมปตตปณฑกธดงคเปนปกตนน พงตงใจไวซงขาวยาคในภาชนะ ในกาลเมอด มกนซงขาวยาคแลพยญชนะทตนไดแลว พงกดกนเคยวกนเสยกอน จงจะดมกนขาวยาค

อนง ถาแลพระภกษนน จะใสลงซงพยญชนะปนในขาวยาค เมอพยญชนะปนมจฉะอนบดเปนตน ลงไปแปดเปอนในขาวยาค ขาวยาคกเปนปฏกล พระภกษนนจะกระทาใหเปนปฏกลแลว แลบรโภคกควรเหตใดเหตดงนน คาทวาควรน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาหมายเอาซงพยญชนะเหนปานดงนน

“ย ปน มธสกกราทก” อนงวตถอนใดมนาผงแลนาตาลกรวดเปนอาท เปนของมไดเปนปฏกล พระภกษกพงใสวตถนนในขาวยาค

เมอพระภกษจะรบซงนาผงแลนาตาลกรวดนน พงรบควรแกประมาณ

พระภกษจะถอเอาผกดองแลมลมนดวยหตถ แลวแลจะกดกนกควร

- 91 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง ถาไมกระทาอยางนน พงใสในบาตร จะใสไปในทอนไมควร เพราะเหตหามภาชนะเปนคารบสอง

วธานในปตตปณฑกธดงค บณฑตพงรดงน

อนง ถาจะวาโดยประเภท พระภกษมปตตปณฑกธดงคเปนปกตน มประเภท ๓ ประการ คออกฤษฎ แลมชฌมะ แลมทกะ

พระอกฤษฎนน จะทงกากหยากเยอแหงวตถทตนจะพงเคยวกนนนไมควร เวนไวแตกาลทจะกดกนซงออย

อนง อกฤษฎภกษ จะทาลายซงกอนขาว แลปลาแลเนอแลขนมออกกดกนนนไมควร

พระมชฌมภกษ จะทาลายกอนขาวแลปลาแลเนอแลขนมออกดวยมอขางหนง แลวแลกดกนกควร

พระมชฌมภกษน ชอวาหตถาโยค แปลวามประกอบซงอาหารอนตนทาลายดวยมอ แลใสในมขประเทศเปนปกต

อนง มทกภกษนน อาจเพอจะใสเขาซงวตถอนใดในบาตร กควรเมอจะทาลายวตถทงปวงนน ดวยหตถกด ดวยทนตกด แลแลกดกน

อนง ธดงคของภกษ ๓ จาพวกน เมอจะทาลายกทาลายในขณะซงยนดทภาชนะเปนคารบสอง

การทาลายในปตตปณฑกธดงค บณฑตพงรดงน

อนงโสด อานสงสของพระภกษทมปตตปณฑกธดงคนเปนปกตเหนซงประมาณในประโยชนในอาหารอนสมเดจพระบรมศาสดาจารยทรงอนญาต แลปราศจากความกาหนดทจะนาไปซงภาชนะทงหลายมโอกาสเปนอาท แลปราศจากขวนขวายทจะถอเอาซงพยญชนะอนตงอยในภาชนะตาง ๆ แลประพฤตเปนไปตามแกคณทงหลายอปปจฉตาคณ คอมความปรารถนานอยเปนอาท

เพราะเหตการณนน พระพทธโฆษาจารยเจาจงนพนธคาถาสรรเสรญพระภกษทมปตตปณฑกธดงคเปนปกตวา “นานาภาชนวกเขป หตวา โอกขตตโลจโน” พระยตโยคาวจรภกษมปตตปณฑกธดงคเปนปกตนน ละเสยแลวซงกาเรบแหงภาชนะตาง ๆ มจกษอนทอดลงในเบองตากระทาสญญาควรแกประมาณ เมอเปนประดจดงวาจะขดเสยถอนเสยซงมลแหงรสตณหา หรอความปรารถนาในรส มวตรอนดมจตอนงาม ทรงไวซงสนตฏฐดจดงรปแหงตนแลวแลอาจเพอจะบรโภคอาหาร “โกอโญ ปตตปณฑโก” พระภกษองคอน ดงฤๅจะมไดปตตปณฑกธดงคเปนปกต บรโภคซงอาหารดงน

สงวรรณนามาในสมาทานแลวธาน แลประเภทแลเภทะ แลอานสงสในปตตปณฑกธดงค กยตแตเพยงน

ในขลปจฉาภตตกธดงคนน พระภกษพงสมาทานดวยพระบาลคอ “อนตรตตโภชน ปฏกขปาม” แปลวา ขาพระองคหามอนตรตตโภชนะ

แลพระบาลวา “ขลปจฉาภตตกงค สมาทยาม” แปลวา ขาพระองคสมาทานบดน ซงขลปจฉาภตตกธดงค แตอนใดอนหน งกได ชอวาสมาทานแลว

- 92 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“เตน ปน ขลปจฉาภตตเกน” อนงพระภกษทมขลปจฉาภตตกธดงค เปนปกตนน หามขาวแลวแลยงบคคลใหกระทาโภชภะใหเปนกบปยะใหมเลา แลวจะพงบรโภคนนไมควร

วธานแหงขลปจฉาภตตกธดงค บณฑตพงรดงน

อนง ถาจะวาโดยประเภทนน ขลปจฉาภตตกธดงคภกษนมประเภท ๓ ประการ คออกฤษฏแลมชฌมะแลมทกะ

กรยาทจะหามขาวในกอนอามสเปนปฐม มไดมแกอกฤษฏภกษเหตใดเหตดงนน อกฤษฏภกษหามขาวแลวดวยประการดงน อยาบรโภคกอนอามสเปนคารบสอง

อนง เมออกฤษฏภกษจะกลนกนกอนอามสเปนปฐมนน ยอมจะหามเสยซงกอนอามสอน เพราะเหตการณนน อกฤษฏภกษหามขาวแลวดวยประการดงน กลนกนกอนอามสเปนปฐมแลวกมไดบรโภคก อนอามสเปนคารบสอง

มชฌมภกษนนหามขาวแลว โภชนะอนใดตงอยแลวในบาตรกยอมจะบรโภคซงโภชนะนนอนตงอยแลวในบาตรแทจรง

มทกภกษนน ไมลกจากอาสนะตราบใด ยอมจะบรโภคไดตราบนน

อนง ธดงคแหงพระภกษ ๓ จาพวกน ยอมจะทาลายในขณะทตนหามขาวแลว แลจะยงชนใหกระทาเปนกปปยะแล วแลบรโภค

“อยเมตตถ เกโท” กรยาททาลายในขลปจฉาภตตกธดงคน บณฑตพงรดงน

“อย ปนานสโส” อนง อานสงสแหงขลปจฉาภตตกธดงคนนวา

“อนตรตตโภชนาปตตยา” พระภกษผประพฤตความเพยรในขลปจฉาภตตกธดงคน จะตงอยในทไกลจากอาบตอนบงเกดแกปจจย คอ บรโภคแลกดกนแลเคยวกนซงอาหาร มอนตรตตวนยกรรมอนตนมไดกระทาแลว แลภาวะหามไดทกระทาใหเตมทองแลจะปราศจากสนนธสงสมอามสไวเพอจะบรโภคใหมเลา ในตนทตนหามขามแลวแลสภาวะหามไดแหงแสวงหาใหมเลา แลจะประพฤตเปนไปตามแกคณทงหลาย มอปปจฉตาคณ คอปรารถนานอยเปนอาท พระโยคาวจรภกษอนดาเนนดวยญาณคต มขลปจฉาภตตกธดงคเปนปกตมไดถงซงความกาหนด ในการทจะแสวงหาไมกระทาสนนธสงสม ละเสยซงกรยาทกระทาอาการใหเตมทอง มขลปจฉาภตตกธดงคเปนปกต เหตใดเหตดงนน พระภกษในพระพทธศาสนาน มความปรารถนาเพอจะกาจดเสยซงความปรารถนาทงปวง มเสพซงขลปจฉาภตตกธดงค อนองคสมเดจพระสคตสรรเสรญ เปนทยงความเจรญแหงคณทงหลายมสนโดษยนดในปจจยเปนของแหงตนใหบงเกด

สงวรรณนาในสมาทานแลวธาน แลประเภทแลเภททาลายแลอานสงสในขลปจฉาภตตกธดงค กตงอยดวยอาการอนสาเรจดงน

ในอารญญกธดงคนน เมอพระภกษจะสมาทาน กพงสมาทานพระบาลทงสอง อยางใดอยางหนง

“คามนตเสนาสน ปฏกขปาม” แปลวา ขาพระองคจะหามเสยซงเสนาสนะใกลบาน

แลสมาทานวา “อารญกงค สมาทยาม” ขาพระองคจะถอเอาซงอารญญกธดงค มอยในประเทศอนบคคลไมพงยนดเปนปกต

- 93 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“เตน ปน อารญเกน” อนงอารญญกภกษนน ละเสยซงเสนาสนะอนใกลบาน แลวแลพงยงอรณใหตงขนในอรญประเทศบานอนเปนไปกบดวยอปจารบาน ชอวาคามนตเสนาสนะ

อนงโสด ประเทศอนใดอนหนง มกฎพนหนงกด มกฎมากกด มรวลอมกด ไมมรวลอมกด มมนษยอยกด ไมมมนษยกด ประเทศนนชอวา คาโม แปลวาบาน กาหนดทสดนนพวกพาณชยมาตงทบอยในประเทศทใดมากกวา ๔ เดอน ในประเทศนนชอวาบาน

ถาแลวาธรณทงสองแหงบานอนแวดลอมอย ดจดงวาธรณทงสองแหงเมองอนราธ มชฌมบรษทมกาลงยนอยเหนธรณอนมอยภายในทงกอนดนออกไปใหตกลงในทใด ประเทศทนนชอวาคามปจารแปลวาอปจารแหงบาน

พระเถระทงหลายอนทรงซงวนย กลาวลกษณะกาหนดเลฑฑบาตนนวา

“ตรณมนสสา อตตโน พล ทสเสนตา” มนษยทงหลายทเปนหนม เมอจะแสดงซงกาหนดแหงตน เหยยดออกซงแขนแลวแลทงไปซงกอนดนฉนใด ภายในแหงทอนเปนทตกแหงกอนดนอนตรณมนษยทงไปฉนนน ชอวาอปจารแหงบาน

อนง พระเถระทงหลายอนเลาเรยนพระสตรกลาววา “กากวา รณนยเมน ขตตสส”ภายในแหงทอนเปนทตกแหงกอนดน อนชนทงไปแลวโโยกาหนดทจะหามเสยซงกา ชอวาคามปจาร

ถาจะวาโดยบานมไดมรวลอมนน มาตคามยนอยแทบประตแหงเรอน อนมในทสดแหงเรอนทงปวง แลวแลสาดไปซงนาอนใดดวยภาชนะทอนเปนทตกแหงนานน ช อวาอปจารแหงเรอน

“เอโก เลทฑปาโต” กรยาทตกแหงกอนดนอนมชฌมบรษทงออกไปแตอปจารแหงเรอนนน โดยนยอนกลาวมาแลว ชอวาบานหนง

เลฑฑบาต คอตกแหงกอนดน ทมชฌมบรษทงไปเปนคารบสองนน ชอวาอปจารแหงบาน

อนง คากลาววา “สพพเมต อรญ” แปลวาประเทศทงปวงน ชอวาอรญราวปา พระอาจารยเวนไวซงบานแลอปจารแหงบานแลว แลกลาวโดยวนยปรยายนนกอน แลคากลาววาประเทศทงปวงออกไปภายนอกแหงธรณชอวาอรญราวปาอาจารยกลาวไวโดยอธธรรมปรยาย

อนง ในสตตนตปรยายน อาจารยซงลกษณะกาหนดวาทสด ๕๐๐ ชวธนชอวาอรญญกเสนาสนะ

มคาพระอรรถกถาจารยทงหลายกลาวไวในอรรกถา พระวนยวานกปราชญพงกาหนดจาเดมแตธรณแหงบานมรวลอม ดวยธนแหงอาจารยยนโกงไว ตราบเทาถงทลอมแหงวหาร ไมฉะนนบณฑตพงนบกาหนดจาเดมแตเลฑฑบาตเปนปฐมแหงบาน มไดมรวลอมตราบเทาถงทลอมแหงวหาร ดวยธนแหงอาจารยอนโกงแลวใหได ๕๐๐ ชวธนจงไดชอวา อรญญกเสนาสนะ

อนง ถาแลวาวหารไมมทลอมเสนาสนะ แลภตตศาลา แลทประชมสนกาลเปนนจ แลไมพระมหาโพธ แลพระเจดยอนใดกอนกวาสงทงปวง ผวแลวามในทใกลแตเสนาสนะ บณฑตพงกระทากาหนดซงเสนาสนะเปนอาทแลวนบได ๕๐๐ ชว ดวยธนของอาจารยทโกงไวแลว

อนง พระอรรถกถาจารย กลาวในอรรถกถามชฌมนกายวา “วหานสสป คามสเสว”นกปราชญพงนาออกซงทอปจารแหงวหารดจดงวาอปจารแหงบาน แลวแลพงนบในระหวางแหงเลฑบาตกลาวประมาณในอารญญกธดงค บณฑตพงรดงน เอว กมดวยประการดงน

- 94 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“สเจป อาสนเน คาโม โหต วหาเร เตห มนสสการ สทโถ สยยต ปพพตนทอาทห ปน อนตรตตตา น สกกา อช คนต โย ตสส ปกตมกโค โหต สเจป นาวาย สยจรตพโพเตน มคเคน ปจธนสตก คเหตพพ โย ปน อาสนนคามสส องคสมปาทนตถ ตโต ตโต มคค ปทหต อยป ธตงกโจโร โหต สเจ ปน อารยญกสส ภกขโน อปชฌาโย วา อาจรโย วา คลาโน โหต”

วาระนไดรบพระราชทานถวายวสชนา ในอารญญกธดงคสบอนสนธตามกระแสวาระพระบาล มเนอความวา “สเจป อาสนเน คาโม” ถาแลบานมอยในทใกล พระภกษทงหลายอยในวหารไดยนเสยงมนษย ชาวบานเจรจากน ชนทงหลายไมอาจเดนตรงไปไดเพราะเหตภเขาแลแมนาเปนอาทกนอย หนทางอนใดเปนหนทางอนปกตทจะไปบานนน บณฑตพงวดทวนออกไปใหได ๕๐๐ ชวธนโดยหนทางนน

อนงหนทางทจะไปบานนน บคคลจะเขาไปดวยนาวา บณฑตพงถอเอาใหได ๕๐๐ ชวธน โดยหนทางเรอนน

อนง อรญญกภกษรปใดปดหนทางทจะไปมาโดยอากาศนน ๆ เพอจะยงองคแหงบานอนตงอยในทใกลใหสาเรจ อารญญกภกษนชอวา ธดงคโคจร

อนง ถาแลวาพระเถระอนเปนพระอปชฌาย แลพระเถระอนเปนพระอาจารยของพระอารญญกภกษนนเปนไข อารญญกภกษนนไมไดทสบายจะรกษาไข กพงรบอปชฌายเปนอาทไปสเสนาสนะอนใกลบาน แลวพงกระทาอปฏฐาก

อนง อารญญกภกษ พงออกจากคามนตเสนาสนะในเพลาเชามดยงอรณใหตงขนในทอนประกอบดวยองคแหงอารญญกธดงค ถาแลวาอาพาธแหงพระอปชฌายแลอาจารย เจรญเจบปวยมากในเวลาทจะยงอรณใหตงขน อารญญกภกษนนพงกระทาซงกจของพระเถระอนเปนพระอปชฌายแลอาจารยนน ภกษนนกมธดงคมไดบรสทธ

“อทมสส วธาน” วธานแหงอารญญกธดงค บณฑตพงรดงน

อนง ถาวาโดยประเภทนน อารญญกภกษธดงคนมประเภท ๓ ประการ คออกฤษฏแลมชฌมะแลมทกะ เปนประเภท ๓ ประการดงน

พระอกฤษฏภกษนน พงยงอรณใหตงขนในอรญประเทศสนกาลทงปวง

มชฌมภกษไดเพอจะอยในคามนตะเสนาสนะ ในฤดฝน ๔ เดอน

มกทกภกษนน ไดเพอจะอยในคามนตเสนาสนะ ในเหมนตฤดหนาวดวย

อนง อารญญกภกษทง ๓ น ออกจากอรญประเทศมาฟงธรรมเทศนาในคามนตเสนาสนะในกาลควรแกอาจารยกาหนด ผววาอรณจะตงขนธดงคกมไดทาลาย

อนง ฟงธรรมเทศนา กลบไปไมทนถงธรณ อรณตงขนในมรรคาธดงคกมไดทาลาย

อนง พระธรรมกถกเถระผแสดงธรรมลกขนจากอาสนะแลว ถาแลวาอารญญกภกษนนคดวาอาตมาจะนอนเสยสกครหนจงจะไป เมอหลบอรณตงขน ธดงคแหงพระภกษนนกทาลาย

อนง พระภกษทง ๓ จาพวกน ยงอรณใหตงขนในคามนตเสนาโดยชอบใจตน ธดงคของพระภกษทงหลายนนกทาลาย

- 95 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“อยเมตถ เภโท” การทาลายในอารญญกธดงค บณฑตพงรดงน

อนง อานสงสแหงพระอารญญกธดงคนน องคสมเดจพระผทรงพระภาคตรสสรรเสรญไววา“อารญโก ภกข” พระภกษทมอารญญกธดงคเปนปกตนน กระทาอารญญสญญาไวในจต ควรทเพอจะไดสมาธทตนยงไมได แลควรเพอจะรกษาไวซงสมาธทตนไดแลว

“สตถาปสส อตตมโน” อนงพระบรมศาสดายอมมพระหฤทยช นชม แกพระภกษทมอรญญกธดงคเปนปกต องคสมเดจพระผทรงพระภาค “เตนห นาคตสส ภกขโน” ดกรพระภกษทงหลาย พระตถาคตมพระหฤทยชนชมแกพระนาคตภกษ เพราะเหตวานาคตภกษนนทรงธดงค คอมอยในอรญราวปาเปนปกต “อสปปายรปาทโย” รปแลเสยงแลกลนแลรสแลโผฏฐพพารมณทงปวง มอาจสามารถทจะยงจตแหงพระภกษอนอยในเสนาสนะอนสงดใหฟงซานได พระภกษทอยในอรญเสนาสนะนนปราศจากสะดงจตแลว ยอมจะละเสยซงอาลยในชวต ยนดซงรถแหงความสขอนบงเกดแตวเวก นยหนงสภาวะททรงไวซงธดงคมบงสกลธดงคเปนอาท กสมควรแกพระภกษททรงอารญญกธดงคน

เพราะเหตดงนน พระพทธโฆษาจารยเจาจงนพนธพระคาถาวา “ปววตโต อสสฏโ”พระยตโควาจรเจามอรญญกธดงคเปนปกตน ยอมยนดในทสงดมไดระคนดวยคฤหสถแลบรรพชต แลยนดในอารญญกเสนาสนะ ยงพระหฤทยแหงพระองคพระบรมโลกนาถใหยนดดวยกรยาทอยปาเปนปกต “เอโก อรเญ นวาส” ใชแตเทานนพระโยคาวจรเจาน เมออยในอรญประเทศ ยอมจะไดซงรสอนบงเกดแตความสข คอเปนองคพระอรหนตอนใด เทพยดาทงหลายมองคอมรนทราธราชเปนใหญเปนประธาน กมไดซงความสขนน “ปสกลจ เอ โสว” พระโยคาวจรเจานเมอทรงไวซงบงสกลธดงค เปรยบประดจดงวากษตรยอนทรงเกราะ ตงอยในแผนดนอนเปนทกระทาซงสงคราม กลาวคออยในอรญประเทศราวปา หตถซายขวาทรงซงอาวธจะยทนาการ กลาวคอทรงธดงคอนวเศษสามารถเพอจะผจญเสยซงมารอนเปนไปกบดวยพาหนะ ในกาลมไดนาน

เหตใดเหตดงนน พระภกษในพระพทธศาสนาผดาเนนดวยญาณคตพงกระทาความยนดในอรญวาส อยรกษาทรงไวซงอารญญกธดงคดงน

สงวรรณนามาในสมาทานแลวธานแลประเภทะ แลอา นสงสในอารญญกธดงค กตงอยแลวดวยอาการอนสาเรจดงกลาวมาน

ในรกขมลกธดงคนนเมอพระภกษจะสมาทาน กพงสมาทานดวยพระบาลทงสองคอ “ฉนน ปฏกขปาม” แปลวาขาพระองคจะหามเสยซงอาวาสทอย อนมงดวยวตถทงหลายมกระเบองเปนตน

แลพระบาลวา "รกขมลกงค สมาทยาม" ขาพระองคจะพงถอเอาซงรกขมลกธดงคอนใดอนหนง กชอวาสมาทานแลว

"เต ปน รกขมลเกน" อนงพระภกษทมรกขมลธดงคเปนปกต พงเวนเสยซงตนไมทงหลายน คอตนไมอนตงอยในแดนพระนครแหงบรมกษตรยทงสอง แลรกขเจดยทมนษยทงหลายสมมตกลาวกนวา เปนตนไมอนเทพยดาสงสถตอยแลตนไมมยางมไมรกฟาเปนอาท แลตนไมมผลแลตนไมมดอก แลตนไมอนคางคาวทงหลายเสพอาศยอย แลตนไมมโพรง สตวทงหลายมทฆชาตเปนอาท จะยงเบยดเบยนใหบงเกด แลตนไมอยในทามกลางวหาร เมอเวนตนไมดงกลาวมานแลวพงถอเอาตนไมทตงอยในทตงอยในทสดวหาร

วหารแหงรกขมลธดงค บณฑตพงรดงน

อนงถาจะวาโดยประเภท พระภกษทมรกขมลธดงคเปนปกตนนมประเภท ๓ ประการ คออกฤษฎแลมชฌมะแลมทกะ

- 96 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อกฤษฏภกษนนถอซงตนไมควรแกชอบใจแลว จะยงชนใหชาระนนไมได พงนาเสยซงใบไมอนตกลงแตตนไมนนดวยเทาแลแลพงอย

มชฌมภกษนน ไดเพอจะยงชนทงหลายอนมาถงสถานทนนใหชวยชาระภายใตตนไมทตนถอเอานน

พระมทกภกษนน ไดเพอจะเรยกมาซงชนทงหลายอนรกษาอารามแลสมณเทเทศทงหลายแลว แลใหชาระใหกระทาแผนดนใหเสมอใหโปรยลงซงทรายใหกระทากาแพงรอบตนไมใหประกอบประตแลวแลพงอย

อนงเมอวนฉลอง พระภกษรกขมลกธดงค นงอยภายใตตนไมนน พงไปนงอยในทอนเปนทอนกาบง

อนงธดงคแหงพระภกษรกขมลกทง ๓ จาพวกน ยอมจะทาลายในขณะเม อตนสาเรจซงกรยาทอยในทมงดวยหญาแลใบไม

องคตตรภาณกาจารยกลาววา ธดงคแหงพระภษ ๓ จาพวกนน ยอมจะทาลายในกาลคอตนรอยวาอรณจะขนมาแลว แลยงอรณใหตงขนในทมง

"อยเมตล เภโท" การททาลายในรกขมลกธดงค บณฑตพงรดงน

อนงอานสงสแหงรกขมลกธดงคน คอสภาวะปฏบตมรปอนเปนไปตามแกนสย เพราะเหตพระบาล องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาไววา “รกขมลเสนาสน นสสาย ปพพชชา” แปลวาบรรพชาอาศยซงทนอนแลทนง ณ ภายใตตนพฤกษา

อนงสภาวะทพระภกษทรงซงรกขมลกธดงคน เปนเหตเปนปจจยทจะใหพระผ ทรงพระภาคตรสสรรเสรญวา ปจจยจะบงเกดแกพระภกษนนอย ปจจยนนไดดวยงายไมมโทษ

ใชแตเทานน อนจจสญญายอมจะบงเกดแกพระโยคาวจรภกษนน เพราะเหตถงซงวกาลแหงตนไมเนอง ๆ แลปราศจากตระหนในเสนาสนะแลยนดในนวกรรมแลจะอยกบดวยรกขเทวดา แลจะประพฤตเปนไปตามแกคณทงหลาย มอปปจฉตาคณเปนประธาน

เหตใดเหตดงนน พระพทธโฆษาจารยเจาจงนพนธพระคาถาไว "พทธเสฏเนวณณโต”พระผมรกขมลกธดงคเปนปกตน องคพระสมมาสมพทธเจาสรรเสรญวา ปฏบตสมควรแกนสยพระภกษยนดในทสงดนน จะเสมอเหมอนดวยภกษอนทรงรกขมลธดงคนหามได พระภกษททรงธดงคอนน จะนาเสยซงตระหนในอาวาส ปวตต เตน สนโต ห” แทจรงพระภกษมวตรอนงาม อยในทสงดคอรกขมลอนเทพยดารกษา กจะไดทศนาการเหนตนไมมใบไมอนเขยวแลแดงอนหลนลงจากขวกจะละเสยซงอนจจสญญาสาคญวาเทยง เหตใดเหตดงนน พระภกษผประกอบดวยวจารณปญญายนดในวปสสนา อยาพงดหมนรกขมลเสนาสนะอนสงด อนเปนทรพยมรดกแหงพระองคสมมาสมพทธเจา

สงวรรณนามาในสมาทานแลวธาน แลประเภทแลทาลายแลอานสงสในรกขมลกธดงค กตงอยดวยอาการอนสาเรจแลวน

อนงอพโภกาสกธดงคนน พระภกษพงสมาทานดวยพระบาลทงสองคอ “ฉนนญจรกขมลลญจ ปฏกขปาม” แปลวาขาพระองคหามเสยบดนซงเสนาสนะอนมงแลรกขมล

แลสมาทานวา "อพโภกาสกงค สยาทยาม" แปลวาขาพระองคจกสมาทานถอเอาอพโภ

- 97 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

กาสกธดงคอนใดอนหนง กไดชอวาสมาทานแลว

"ตสส ปน อพโภกาสกสส" อนงพระภกษทมอพโภกาสกธดงคเปนปกตนน จะเขาไปสเรอนอนเปนทกระทาอโบสถเพอจะฟงธรรม และจะกระทาอโบสถกรรมกควร

ถาแลพระภกษนนเขาไปในเรอนเปนทกระทาอโบสถแลว ฝนกตกลงมา เมอฝนยงตกอยกอยาออกไปเลย เมอฝนหยดแลวจงออกไป พระภกษนนจะเขาไปสศาลาโรงภาชนะ แลจะเขาไปสโรงไฟเพอจะกระทาซงวตรกควร

แลจะเขาไปไตถาม พระภกษทงหลายผเปนเถระในโรงบรโภคดวยภตรากควร

อนงพระภกษนนมกจเ พอจะใหซงอเทศ แกพระภกษทงหลายอนแลจะเรยนซงอเทศดวยตน เขาสทมงดวยอฐเปนอาทกควร

และจะยงเตยงแลตงเปนอา ท อนบคคลเกบไวไมดในภายนอก ใหเขาไปอยในภายในดงนกควร

อนงถาแลวาพระภกษนนเดนไปในหนทาง ตนกถอเอาบรขารแหงพระเถระผใหญไวดวย เมอฝนตกลงมา พระภกษนนจะเขาไปในศาลาทตงอยในทามกลางมรรคากควร

ถาแลตนมไดถอเอาบรขารอนใดอนหนง จะไปโดยเรวมนสการวาอาตมาอยในศาลาดงนไมควร

อนงพระภกษนนไปโดยปกตแลว แลเขาไปสศาลาอยตราบเทาฝนหายจงควรไป

วธานแหงพระภกษมอพโภสกธดงคเปนปกตบณฑต พงรดงน

นยแหงรขมลกธดงค กเหมอนกนกบอพโอภกาสกธดงคน

อนง ถาจะวาไปโดยประเภทพระภกษมอพโภกาสกธดงคเปนปกต ๓ ประการ คอ อกฤษฏ แลมชฌมะแลมทกะ

อกฤษฏภกษจะอาศยตนไมแลภเขา แลเรอนแกวแลอยนนไมควรพงกระทากระทอมจวรในทแจงแทจรงแลวจะพงอย

มชฌมภกษนนจะอาศยตนไม ภเขา แลเร อน แลวแลอยกควรแตทวาอยาเขาไปภายใน

มทกภกษนน จะอาศยเงอมภเขามแดดอนมไดบงดวยผาเปนอาท แลมณฑปมงดวยกงไมแลผาอนคาดดวยผาขาว แลกระทอมอนชนทงหลายมชนรกษานาเปนอาททงเสยแลวกควร

อนง ธดงคแหงพระภกษทง ๓ จาพวกน ยอมทาลายในขณะทเขาไปสทมงแลรกขมลเปนอาทเพอประโยชนจะอย

พระองคตตรภาณกาจารยทงหลายกลาววา ธดงคแหงพระภกษทง ๓ จาพวกนนทาลายในกาลทตนรวาอรณจะขนมาแลว แลยงอรณใหขนมาในทมงดวยกระเบองเปนอาทเปนประมาณ

"อยเมตถ เภโท" กรยาททาลายในอพโภกาสกธดงค บณฑตพงรดงน

- 98 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง อานสงสอพโภกาสกธดงค องคสมเดจพระบรมศาสดาตรสเทศนาไววา “อาวาสปลโพธปจเฉโท” พระโยคาวจรภกษผทรงไวซงอพโพกาสกธดงคน จะตดเสยซงปลโพธกงวลในอาวาส แลบรรเทาเสยซงถนมทธะ และมปกตเทยวไปมไดขดของ ดจมฤคชาตอนไมอาศยในทอย พระภกษนนประพฤตเปนไปตามคาสรรเสรญดงน แลไมมความหวงแหนในอาวาส อาจจารกไปในทศทงสและจะประพฤตเปนไปตามแกคณทงหลาย มอปปจฉาตาทคณเปนประธาน

เพราะเหตการณนน พระพทธโฆษาจารยเจาพงนพนธพระคาถาไววา

"อนาคารยภาวสส อนรเป อทลลเภ" แปลเนอความวาพระภกษทอยในอพโภกาสทแจงนน สมควรแกภาวะแหงตนเปนบรรพชต เปนทอนร งเรองดวยประทปคอรศมพมานจนทรเทวบตร มเพดานดาดไปดวยแกวกลาวคอดวงดาวดาราในอากาศ เปนทอนบคคลกะพงไดดวยยาก พระภกษนนยอมมจตประพฤตดจดงวามฤคชาต เพราะเหตวาหาหวงแหนมไดในทอย “ถนมทธ วโนเทตวา”บรรเทาเสยแลว ซงถนและมทธะอาศยซงความยนดในภาวนา ไมชาไมนานกจสาเรจซงรสอนบงเกดแตบรเวกคอพระนพพาน เหตใดเหตดงนน พระภกษผประกอบดวยปรชาญาณพงยนดในอพโภกาสกธดงคน

สงวรรณนามาในสมาทานและ วธานและประเภท และทาลาย และอนสงสในอพโภกาสกธดงคกตงอยดวยอาการสาเรจดงพรรณนามาฉะน เอว กมดวยประการฉะน

“โสสานกงคป น นสาน ปฏกขปาม โสสานกงค สมาทยามต อเมส อญตรวจเนน สมาทนน โหต เตน ปน โสสานเกน ยมนสสคาม นเวเสนตา อม สสาสนต ววตถเปนต น ตตถวสตพพ น ห มตกสรเร อชฌาปเต ต สสาน นาม โหต ฌา ปตกาลโพ ปฏาย สเจป ทวาทสวสสาน ฉฑฑต สสานเมวตสม ปน วสนเตน จงกมมฎฑปานท การาเปตวา มรป ปญาเปตวา ปานย บรโภชนย อปฏฐาเปตวา ธมม วาเจนเตน น เวทตพพ”

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนา ในโสสานกธดงคสบอนสนธตามกระแสวาระพระบาลมเนอความวา “โสสานกงคป” เมอพระภกษจะสมาทานโสสานกธดงคนน ยอมสมาทานดวยพระบาลทงสองคอ สมาทานวา “น สสาน ปฏกขปาม” ขาพระองคจะหามเสยบดนซงประเทศอนใชปาชา

และบทสมาทานวา "โสสานกงค สมาทยาม" ขาพเจาจะถอเอาบดนโสสานกธดงค คอจะอยในประเทศอนเปนทนอนแหงสตยอนตรายเปนปกต

อนง เมอมนษยทงหลายจะตงบาน ยอมกาหนดซงทอนใดไวแลว "อม สสาน” ทอนนจะเปนทสสานประเทศปาชา โสสานกภกษอยาพงอยในทนน “มตกสรเร อชฌาปเต” เมอมนษยทงหลายยงมไดเผาสรระมนษยทตายแลว ประเทศทกาหนดไวนนจะไดชอวาสสานประเทศหามได“ฌาปตกาลโต ปฏาย” จาเดมแตการเผาสรระมนษยทงหลายอนตรายแลวทอนนนถงจะมไดเผามนษยทตาย ชนทงหลายทงไวถงสบป ทอนนนกชอวาสสานแทจรง

"ตสม ปน วสนเตน" อนงเมอโสสานกภกษอยในทนน จะยงชนทงหลายใหกระทาทจงกรมและมณฑปเปนอาท แลวและยงชนใชตงไวซงเตยงและตงและหมอนาฉนและหมอนาใชแลวและบอกซงธรรมนนไมควร

โสสานกธดงคน พระภกษจะพงรกษาดวยยาก เหตใดเหตดงนน ใหพระภกษบอกกลาว ซงพระสงฆเถระและบรษนายบานอนบรมกษตรยประกอบใหรกอน เพอจะปองกนอนตรายอนบงเกดขน จงอยในสสานประเทศอยาประมาณ

เมอจงกรมพงแลดประเทศทเผาดวยจกษกงหนงจงจงกรม

- 99 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง เมอพระภกษนนไปสสสานประเทศ ใหแวะลงจากทางใหญ พงเดนไปโดยทางอนผดจากทางเพอจะไมใหปราฏวาตนเปนโภสานกภกษ

และพงกาหนดอารมณ มจอมปลวกและตนไมและตอไมเปนตน ไวในเวลากลางวนแทจรงโสสานกภกษกาหนดไวดงนแลว ความสะดงตกใจกลวกจกไมมแกพระภกษนในเวลากลางคน

อนง เมอมนษยทงหลายรารองจะเทยวไปในราตร อยาใหภกษนนประหารดวยวตถสงใดสงหนง

อนง โสสานกภกษนน จะไมไปสสสานประเทศแตสกวนหนงกมไดควร

ยงคตตรภาณกาจารยทงหลายกลาววา "มชฌมยาม สสาเน เข เปตวา” โสสานกภกษนนอยในสสานประเทศสนมชฌมยามแลวกกลบไปในปจฉมยามกควร

อนง วตถอนบคคลพงกดเคยวและพงบรโภค มงา และแปง และภตตอนเจอดวยถวและมจฉะและมงสะและชวะ นามน และนาออยเปนอาท สงของตาง ๆ นเปนทชอบใจแกมนษย พระโสสานกภกษนนอยาพงเสพอยาพงเขาไปในเรอนสกล เพราะเหตวาพระภกษนนมสรระอบไปดวยควรในสสานประเทศ และอมนษยจะตดตามพระภกษนนเขาไป เพอจะยงภยและโรคเปนอาทใหประพฤตเปนไปแกมนษยทงหลายในสกลนน

"อทมสส วธาน" วธานแหงโสสานกธดงค บณฑตพงรดงน

"ปเภโต ปน อยป ตวโธ" อนง ถาจะวาโดยประเภทนน พระภกษทอยในสสานประเทศเปนปกตนม ๓ จาพวก คอ อกฏฐะ จาพวก ๑ มจฉมะจาพวก ๑ มทกะจาพวก ๑

"ธวทาห ธวกณป ธวโรทนาน" มนษยทงหลายเผาซากอสภสนกาลเปนนจ และมซากอสภมอยเปนนจ และรองไหอยเปนนจมอยในสสานประเทศอนใด พระภกษทรกษาโสสานกธดงคเปนอกฤกษฏพงอยในสสานประเทศอนนน

ลาลกษณะ ๓ ประการ มเผาอสภซากสรระสนกาลเปนนจเปนอาท ในเมอลกษณะอนหนงมอยในสสานประเทศอนใด พระภกษรกษาโสสานกธดงคเปนมชฌมมะควรจะอยในสสานประเทศอนนน

ทอนใดมาตรวาถงซงลกษณะ กาหนดเรยกวาสสานประเทศปาชา โดยนยดงกลาวมาแลว พระภกษโสสานกธดงค เปนมทกะอยางตาสมควรทจะอยในสถานทนน

"อเมส ปน ตณณ น สสานมห วาส" อนง ภกษ ๓ จาพวกนสาเรจซงอนมอยในทอนใชสสานประเทศปาชา โสสานกธดงคของพระภกษ ๓ จาพวกนนทาลาย

อาจารยผรจนาตกแตงพระคมภรองคตตร กลาววา “สสานอมตทวเส” ธดงคพระภกษ ๓ จาพวกน ทาลายในวนทตนมไดไปยงสสานประเทศปาชา เภทคอการทาลายในโสสามกธดงค บณฑตพงรดวยประการดงน

“อย ปนานสโส” อนงอานสงสแหงโสสานกธดงคน คอจะใหไดสตทระลกถงซงความตาย และจะใหอยดวยมไดประมาท แลจะใหอสภนมตในสรระวางามหามได และจะบรรเทาเสยซงกามราคะและจะใหเหนสภาวะของกายมไดสะอาด แลมกลนอนชวเปนอา ทอยเนอง ๆ และจะใหมากไปดวยความสงเวช และจะใหละเสยซงความมวเมาในสภาวะหาโรคมไดเปนประธาน และจะใหอดกลนไดซงความสะดงพ งกลว และจะเปนทเคารพของอมนษย และจะประพฤตเปนไปตามสมควรในคณ มอบปจฉตาปรารถนานอยมไดมกมากเปนอา ท แทจรงโทษคอประมาท ยอมมไดถกตองพระภกษ

- 100 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ผรกษาโสสานกธดงค อนหยงลงสหลบดวยอานภาพมรณานสสต ทตนไดในสสานประเทศ ใชแตเทานน จตของภกษทไดเหนอสภเปนตนมากนน จะมไดถงซงอานาจแหงความกาหนดในวตถกาม จตของพระภกษนนจะถงซงความสงเวชเปนอนมาก “นพตเมสมาโน โสสานกงค” พระภกษผแสวงหาพระนพพาน เรงกระทาซงความเพยรรกษาโสสานกธดงคดงน พระภกษทเปนบณฑตชาตมหทย นอยไปในพระนพพานพงเสวนะซองเสพเพราะเหตวา โสสานกธดงคนนามาซงคณเปนอนมาก มประการอนเรากลาวแลว

สงวรรณนามาในสมาทาน และวธาน และประเภท และทาลาย และอานสงสในโสสานกธดงคน กตงอยดวยอาการอนสาเรจ

ในยถาสนถตกงคธดงคท ๑๒ นน มวาจะพระบาลวา “อเมส อญตรวจเนน” พระภกษสมาทานยถาสนถตกงคธงดค ลาพระบาลทง ๒ คอ สมาทานดวยพระบาลวา “เสนาสนโลลปป ปฏกขปาม” แปลวา ขาพระองคจะหามเสยซงตณหา คอความปรารถนาในเสนาสนะและสมาทานดวยพระบาลวา “ยถาสนถตกงค สมาทยาม” แปลวาขาพระองคสมาทานบดนซงยถาสนถตกงคธดงค สมาทานดวยพระบาลอนใดอนหนงกชอวาสมาทานแลว

“เตน ปน ยถาสนถตเกน” อนง เสนาสนะอนใดทเสนาสนคาหาปกภกษ ยงภกษทรกษายถาสนถตกธดงค ใหถอเอาดวยวาจารวาเสนาสนะนถงแกทาน ภกษทรกษายถาสนถตกธดงคพงยนดเสนาสนะนน ภกษทรกษายถาสนถตกธดงคอยาใหภกษอนเขาไปอย

วธานแหงยถาสนถตกงคธดงคน บณฑตพงรดวยประการดงน

“ปเภทโต ปน อยป ตวโธ” อนงถาจะวาโดยประเภทภกษ ผรกษายถาสนถตกธดงคน มประเภท ๓ ประการ คอ อกฏฐภกษ ๑ มชฌมภกษ ๑ มทกภกษ ๑

อกฏฐภกษทรกษาเปนอกฤษฏ ไมไดเพอจะถามเสนาสนะทถงแก ตนวา เสนาสนะนมในทไกลแลฤๅ เสนาสนะนมในทใกลแลฤๅ เสนาสนะนอมษยและทฆชาตเปนอาทเบยดเบยนแลฤๅ เสนาสนะนรอนแลฤๅ เสนาสนะนเยนแลฤๅ

มชฌมภกษทปฏบตอยางกลางนน ไดเพอจะถามแตทวาไมไดเพอจะไปแลดดวยสามารถแหงความปรารถนา

มทกภกษทปฏบตอยางตานน ไดเพอจะไปแลด ถาแลวาไมชอบใจเสนาสนะนนกถอเอาเสนาสนะอน

“อเมส ปน ตณณป” อนง ถาจะวาโดยทาลายนน โลภในเสนาสนะนนมาตรวาเกดขนแกภกษ ๓ พวกน ธดงคของพระภกษ ๓ จาพวกนนกทาลาย

“อย ปนานสโส” อนง อานสงสยถาสกถตกธดงคน คอจะใหพระภ กษกระทาตามโอวาท ทองคสมเดจพระผทรงพระภาคกลาวสอนไววา “ย ลทธ เตน ตฏฐพพ” พระภกษผรกษายถาสนถตกธดงคในเสนาสนะอยางไรกพงยนดเสนาสนะนน แลพระภกษนนจะไดอานสงสคอแสวงหาซงประโยชนแกพรหมจรรยทงหลาย และจะละเสยซงกาหนดเสนาสนะวาชววาด และจะละเสยซงยนดและไมยนดในเสนาสนะ และจะปดเสยซงชองแหงตณหามกมาก และจะประพฤตเปนไปสมควรแกคณทงหลาย มอปปจฉาตาคณ เปนอาท

“ย ย กทธ สนตฏโฐ” พระพทธโฆษาจารยพงนพนธผกพระคาถาสรรเสรญไววา พระยตโยคาวจรเจาผรกษายถาสนถตกธดงคไดเสนาสนะอนใดกยนดดวยเสนาสนะอนนน และปราศจากว กปปกาหนดตามเสนาสนะวาชววาด นอนเปนสขเหนอทลาดอนเรยบดวยหญา พระโยคาวจรภกษนน

- 101 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

ไมยนดในเสนาสนะอนประเสรฐวเศษ “หน ลทธ น กปปต” เมอไดเสนาสนะอนชวกมไดโกรธ ยอมสงเคราหสพรหมจาร อนเปนพวกบวชใหมดวยเสนาสนะ “ตสมา อรยตาจณณ” เหตใดเหตดงนนพระภกษผประกอบดวยธมโมชปญญาทประกอบเนอง ๆ ซงสภาวะยนดในยถาสนถตกธดงคอนองคพระอรยเจาซองเสพ เปนทสรรเสรญแหงพระพทธเจาอนประเสรฐกวานกปราชญทงหลาย

สงวรรณนาในสมาทานและวธาน และประเภท และทาลาย และอานสงสในยถาสนถตกงคธดงคน กตงอยดวยอาการอนสาเรจ

ในเนสชชกงคธดงคเปนคารบ ๑๓ นน พระภกษจะสมาทานเนสชชกธดงคดวยพระบาล“เสยย ปฏกขปาม” แปลวาขาพระองคจะหามเสยซงอรยาบถนอน

และจะสมาทานดวยพระบาลวา “เนสชชกงค สมาทยาม” แปลวาขาพระองคจะสมาทานเนสชชกธดงคอยางนกไดชอวาสมาทานแลว “เตน ปน เนสชชเกน” อน งพระภกษผรกษาเนสชชกธดงคนน ราตรหนง ๓ ยาม คอปฐมยาม มชฌมยาม และปจฉมยาม พงลกขนจงกรมยามหนงแทจรงลาอรยาบททง ๔ อรยาบถคอนอนนมไดควรแกภกษทจะรกษาเนสชชกธดงค

วธานแหงเนสชชกธดงคน บณฑตพงรดวยประการดงน

“ปเภทโต ปน อยป ตวโธ” อนงถาจะวาโดยประเภทเนสชชกธดงคนมประเภท ๓ ประ การ คออกฤษฏ และมชฌมะ และมทกะ

อนง พนกพงและอาโยค อนบคคลกระทาดวยผาแผนนนมไดควรแกพระภกษผรกษาเนสชชกธดงคอนเปนอกฤษฏ

ของทง ๓ สง คอพนกพงและอาโยคผา วตถสงของอนใดอนหนง ควรแกภกษอนรกษาเนสชชกธดงคเปนมชฌมะทามกลาง

พนกและอาโยคผา แลแผนอาโยค และหมอน และเตยง อนประกอบดวยองค ๙ และองค ๗ กควรแกภกษอนรกษาเนสชชกธดงคอนเปนมทกะอยางตา

เตยงอนบคคลกระทาดวยพนกพงหลง และกระทากบดวยพนกพงขางทง ๒ นน ชอวาเตยงประกอบดวย ๗

“กร” ดงไดสดบมา มนษยทงหลายกระทาเตยงอยางนนถวายแกพระตปฎกจฬาภยเถระพระผเปนเจากระทาความเพยรไดพระอนาคามมรรคแลว ไดพระอรหตตเขาสพระปรนพพาน

อนง ธงดคของภกษ ๓ จาพวกน ยอมทาลายในกาลเมอถงซงสาเรจอรยบถนอน

การทจะทาลายในเนสชชกธดงควา “วนพนธสส อปจเฉทน” พระภกษรกษาธดงคน จะตดเสยซงอกศลอนผกไวซงจต ทองคพระผทรงพระภาคตรสเทศนาไววา “เมยยสข อนยตโต”พระภกษประกอบไวเนอง ๆ ซงความสขคอนอน แลลงไปในขาง ๆ น แลขาง ๆ โนน แลประกอบเนอง ๆ ซงมทธะ คอเงยบเหงางวงนอนแลวแลยบยงอย แลจะมอานสงสคอสภาวะจะใหภกษนนประกอบเนอง ๆ ซงกรรมฐานทงปวง แลจะใหมอรยาบถนามาซงความเลอมใส แลจะใหเปนไปตามความปรารถนาจะกระทาเพยร แลจะประกอบอยเนอง ๆ ซงสมมาปฏบต

“อาภชตวาน ปลลงก” พระยตโยคาวจรภกษคเขาแลวซงบลลงก นงตงกายไวใหตรง อาจสามารถจะยงหทยแหงมารใหไหว

- 102 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

“เสยยสขมทธขส หตวา” พระโยคาวจรเจาสละเสยซงนอนเปนสขแลงวงเหงาเปนสข มความเพยรอนปรารภแลว ยนดในอรยาบถนงงาม อยในทาทจะประพฤตตน ยอมจะไดปตสขอนปราศจากอามสเหตใดเหตดงนน พระภกษทมเพยรพงประกอบเนอง ๆ ซงเนสชชกธดงควตร

สงวรรณนามาในสมาทาน แลวธาน แลประเภท แลทาลาย แลอานสงสในเนสชชกธดงคนบณฑตพงรดวยประการดงน

ในกาลบดนจะสงวรรณนาดวยสามารถแหงพระคาถานคอ “กสลตกกโตเจว” จะวนจฉยตดสนโดยประมาณ ๑ แหงกศล แลจาแนกซงคณมธดงคคณเปนอาทโดยยอแลพสดาร บณฑตพงรโดยนยทเราแสดงมาน

มอรรถสงวรรณนาในบทคอ “กสลตกกโต” นนวา แทจรง “สพพาเนว ธตงคาน” ธดงคทงปวงน คอมประเภท ๑๓ ประการ บางทกเปนกศล บางทกเปนอพยากตธรรม ดวยสามารถแหงปถชนแลพระเสขอรยบคคล และพระขณาสวเจา

“นตถ ธตงค อกสล” ธดงคจะเปนอกศลนนมได

อนง อาจารยองคใดจะพงกลาววา ธดงคเปนอกศลม “ปาปจโฒ อจฉาปกโต” พระภกษมความปรารถนาลามก แลมอจฉาความปรารถนาครอบงายายยอมจะรกษาอารญญกธดงคมอยในปาเปนปกต

เมออาจารยกลาวคาอยางนแลว บณฑตพงกลาวคาตอบอาจารยนนวา เราทงหลายมไดกลาววา ภกษยอมจะอยในอรญราวปาดวยอกศลจตแทจรง การทอยในอรญราวปามพระภกษรปใด พระภกษรปนน กชอวา อรญญกภกษ แปลวาภกษมอยปาเปนปกต อนงพระภกษมปรารถนาลามกบางมปรารถนานอยเปนอปปจฉบคคลกจะพงม

อนง “อมาน ธตงคาน” ธดงคทง ๑๓ ประการนชอวาองคแหงพระภกษชอธตะ เพราะเหตวาภกษนนมกเลสอนกาจดเสยแลวดวยสามารถสมาทานถอเอาดวยดซงธดงค “กเลสธนนโตวา” นยหนงญาณคอปญญาไดคาเรยกวาธตะ เพราะเหตกาจดบาบดเสยซงกเลสเปนองคแหงธดงคทงหลายน เพราะเหตดงนนจงไดชอวาธดงค

มเนอความในอปรนยวา “ตาทส วจน” คาเหมอนคานนวาธรรมทงหลายชอธตะ เพราะเหตวากาจดเสยซงขาศก ชอวาเปนองคแหงปฏบต เพราะเหตดงน ธรรมทงหลายนนจงชอวาธตงคานคาอนนอาจารยกลาวแลวในวนจฉยอรรถแหงศพทในหนหลง

การทจะสมาทานน ชอวาเปนองคแหงพระภกษใด “น จ อกสเลน” พระภกษรปนนจะไดชอวาธตะ ดวยอกศลนนมไดมแทจรงอกศลนนมไ ดชาระธรรมอนลามกอนใดอนหนง การทจะสมาทานนนอาจารยพงรองเรยกวา “ธตงคาน” เพราะเหตอรรถวคคหะวา “เยส ต องค” กศลนนชอวาเปนองคแหงสมาทานทงหลายใด สมาทานทงหลายนนชอวา ธตงคาน

“นาป อกสล” อกศลไมชาระโลภทงปวงมโลภในจวรเปนอาทได กศลนนไดชอวาเปนองคแหงปฏบตหามได เหตใดเหตดงนนคาทอาจารยกลาววา “นตถ อกสล ธตงก” อกศลจะไดชอวาธดงคหามได คาอนนอาจารยกลาวดแลว

อนง ธดงคพนแลวจากประมาณ ๓ แหงกศล เปนอธบายแหงอาจารยทงหลายในธดงคกมไดม โดยอรรถแหงอาจารยทงหลายนนธรรมชาตชอวาธดงคมกบงเกดม เพราะเหตธรรมชาตนนจะชาระเสยกเลสอนมไดม

- 103 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง “วจนวโรโธ” ผดจากคากลาววา ภกษสมาทานซงคณทงหลายชอวาธดงค แลวแลประพฤตเปนไปกจะถงแกอาจารยทงหลายนน “ตสมา ต น คเหตพพ” เหตใดเหตดงนน คาทกลาววาอกศลชอวาธดงคนน นกปราชญอยาพงถอเอา การทสงวรรณนาซงบทโดยกศลตกกะ บณฑตพงรดงนกอน ในบทคอ “ธตาทน วภาคโต” นนมอรรถสงวรรณนาวา “ธโต เวทตพโพ” สภาวะชอวาธตะ บณฑตพงรในบทคอ “ธตาทน วภาคโต” บคคลชอวาธตวาท กลาวซงธตะ บณฑตพงรในบทคอ“ธตาทน วภาคโต” ธรรมทงหลายชอวาธตะ บณฑตพงรในบทตนนน ธดงคทงหลายบณฑตพงรในบทตนนน “กสส ธตงคเสวนา” การทจะเสพซงธดงค ชอวาเปนทสบายแกบคคลดงฤๅ บณฑตพงรในบทคอ “ธตาทน วภาคโต” นนในบทคอ “ธโต” นนมอรรถสงวรรณนาวา บคคลมกเลสอนกาจดเสยแลวกด ธรรมอนกาจดเสยซงกเลสกด ชอวา “ธโต” เปนตนนน “ธตวาโทป เอตถ ปน” อนงวนจฉยในบทคอ “ธตาวาโท” ทแปลวาบคคลกลาวธตะนนวา “อตถ ธโต น ธตวาโท” บ คคลมกเลสอนขจดแลวมไดกลาวซงการทขจดเสยซงกเลสมจาพวก ๑ “อตถ น ธวาโท” บคคลมไดขจดกเลส มไดกลาวซงการทขจดเสยซงกเลสมจาพวก ๑ “อตถ เนว ธโต น ธตาโท” บคคลมไดขจดกเลส มไดกลาวซงธรรมทจะขจดกเลสมจาพวก ๑ “อตถ ธโต เจว ธตวาโท” บคคลมไดขจดกเลสแลว กลาวซงธรรมอนขจดกเลสมจาพวก ๑ เปน ๔ จาพวกดวยกนดงน

บคคลผใดขจดเสยซงกเลสแหงตน ดวยธดงคคณมไดใหโอวาท แลอนศาสนสงสอนบคคลผอนดวยธดงค ดจดงพระพกกลเถรเจาบคคลผนชอวา “ธโต ธตวาโท” คอขจดกเลสดวยตนไมกลาวธรรมอนขจดเสยซงกเลส “ยถาห ตยท อายสมา พกกโล” เหตใดเหตนนอาจารยพงกลาววา “อตท อายสมา พกกโล” พระพกกลเถรเจาผมอาย “ธโต น ธตวาโท” ทานเปนผกาจดเสยซงกเลส แตไมกลาวธรรมอนขจดเสยซงกเลสแกบคคลอน

“โย ปน น ธตงเคน” อนงบคคลผใดไมรกษาซงธดงค มไดขจดเสยซงกเลสทงหลายแหงตน กลาวคาโอวาทสงสอนบคคลผอนดวยธดงค ดจดงวาพระอปนนทเถระ “อย น ธโต ธตวาโท” บคคลผนชอวา “น ธโต ธ ตวาโท” คอตนไมรกษาธดงคมแตจะกลาวธดงคใหบคคลอนรกษาอยางเดยว เหตใดเหตดงนน อาจารยกลาววา “ตยท อายสมา อปนนโท” พระอปนนทเถรเจาผมอายอนเปนบตรแหงศากยราชนนชอวา “น ธโต ธตวาโท”

“โย ปน อภยวปปนโน” อนงบคคลผใดวบตจากธรรมทงสองคอตนกมไดรกษาธดงค แลมไดกลาวโอวาทอนศาสนสงสอนบคคลผอนใหรกษาธดงค ดจดงพระเถระชอวาโลฬทาย “อย เนว ธโต นธตวาโท” บคคลนชอวา “เนว ธโต น ธตวาโท” แปลวาตนไมรกษาธดงค แลไมกลาวธดงคใหโอวาทสงสอนบคคลอน เหตใดเหตดงนน อาจารยจงกลาววา “ตยท อายสมา โลฬทาย” พระโลฬทายเถรเจาผมอายนนชอวา “เนว ธโต น ธตวาโท” แปลวาวบตจากธรรมทง ๒ ประการดงกลาวมาแลว

“โย ปน อภยสมปนโน” อนงบคคลผใดถงพรอมดวยธรรมทง ๒ ประการ คอตนกรกษาธดงคแลกลาวโดยโอวาทสงสอนบคคลผอนใหรกษาธดงคดวย ดงพระธรรมเสนาบดสารบตรเถรเจา“อย ธโต เจว ธตวาโท จ” บคคลนชอวาธตะธตวาท แปลวาตนกรกษาธดงคผกาจดกเลส ทงไดสงสอนผอนใหรกษาธดงคดวย เหตใดเหตดงนน อาจารยจงกลาววา “ตยท อายสมา สารปตโต” พระผเปนเจาสารบตร ทงไดชอวา ธโต ทงไดชอวา ธตวา โท ดวยประการดงน เอว กมดวยประการดงน

วาระนจะไดรบพระราชทานถวายวสชนาในสภาวธรรม ๕ ประการ อนเปนบรวารธดงคเจตนาในธดงคนเทศปรจเฉทท ๒ ในคมภรพระวสทธมรรคปกรณ สบอนสนธตามกระแสพระบาล มเนอความพระพทธโฆษาจารยผรจนาคมภรไดแสดงบทวภาควา “ธตาทน วภาคโต” ซงแปลวาโดยจาแนกแหงธรรมชอวาธ ตะ คอธดงคอนขจดกเลสเปนตน แลมบทวนจฉย ๕ บท ไขอรรถออกจากบท“วภาค ธตาทน วภาคโต” นคอบท “ธโต เวทตพโพ” วาธรรมเปนเหตขจดกเลส ชอวาธดงคบณฑตพงรเปนปฐมท ๑ แลบท “ธตวาโท เวทตพโพ” คอบคคลผกลาวธรรมอนขจดกเลสคอธดงค ชอวาธตวาท เปนคารบ ๒ ทง ๒ บทน ไดวนจฉยตามอรรถสงวรรณนามาในขางตนนนแลว แตยงอก ๓ บทคอบท “ธตธมมา เวทตพพา” เปนคารบ ๓ บทคอบท “ธ ตงคาน เวทตพพาน” เปนคารบ ๔

- 104 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

บท “กสส ธตงคเสวนา สปปายา” เปนคารบ ๕ นน ยงหาไดแสดงไม จะไดวนจฉยโดยลาดบบทสบไป

วนจฉยในบท “ธ ตธมมา เวทตพพา” เปนคารบ ๓ นน มอรรถสงวรรณนาวา “อเม ปจ ธมมา” สภาวธรรม ๕ ประการน อนเปนบรวารแหงธดงคเจตนา “อปปจฉตา” คอความมปรารถนามกนอย ๑ “สนตฏ ตา” คอความสนโดษยนดแตปจจยของตนทมอย ๑ “สลเลขตา” คอความสลเลขขดเกลากเลสใหเบาบาง ๑ “ปวเวกตา” คอความยนดในทปรเวกอนสงดเงยบ ๑ “อทมฏ ตา” คอความมญาณปญญา ๑ สภาวะทง ๕ ประการ ชอวาธตธรรมน คอธดงคอนเปนเหตขจดกเลส เพราะเหตบาล สมเดจพระผมพระภาคไดตรสเทศนาไววา “อปปจฉเยว นสสาย” ดงนเปนซงแปลวาสภาวะคอธดงคอนเปนเหตขจดกเลสนน เพราะอาศยความมปรารถนานอยแทจรง

มอรรถรปวา ในธตธรรม คอสาภวะแหงธดงคอนเปนเหตขจดกเลสอนปจฉตาคณ คอความปรารถนานอยในปจจย กบสนตฏฐตาคณ คอความมสนโดษยนดในปจจยของตนทม สภาวะ ๓ ประการน ไดแกโลโภ คอความไมโลภ

สลเลขตาคณ คอความสลเลขขดเกลากเลสใหเบาบาง กบปรเวณตาคณ คอยนดในปรเวกอนสงดเงยบ สภาวะทง ๒ น ยอมตกตามคอเปนไปในภายธรรมทง ๒ คอ อโลโภ อโมโห คอความไมโลภ และความไ มหลง

อทมฏฐตาคณ คอความถอวาสงนเปนประโยชน ไดแกญาณปญญา อนเปนเหตรแทจรง

มอรรถสงวรรณนาในบทอมฏฐตานนวา พระโยคาพจรยอมขจดโลภในปฏกเขปวตถคอสงของอนตองหาม ดวยอโลภะคอไมโลภหวงแหนแลขจดโมหะทปดบงโทษ ในปฏกเขปวตถเหลานนดวยอโมหะ คอไมหลง

ใชแตเทานน พระโยคาพจรนนขจดเสยไดซงกามสขลลกานโยค คอความเพยรอนประกอบตามความตดชมอยในกามสข อนประพฤตเปนไปดวยอโลภะ คอเสพอาศยซงปจจยทสมเดจพระพทธองคทรงอนญาตเปนประธาน แลขจดเสยซงอตตกลมถานโยคคอเพยรกระทาตนใหลาบาก อนประพฤตเปนไปดวยอโมหะ คอไมหลงมความสลเลขขดเกลากเลสใหเบาบางยงนก ในธดงคคณทงหลายเหตใดเหตดงนน สภาวธรรมทง ๕ ประการน บณฑตพงรวาเปนธตธรรมคอธดงคเปนเหตขจดกเลส วนจฉยในบท “ธตงคาน เวทตพพาน” เปนคารบ ๔ นน มอรรถสงวรรณนาวา “เตรส ธตงคาน เวทตพพาน” ธงดคทงหลายบณฑตพงรมชอดงน คอปงสกลกงดธดงค ๑ เตจวรกงคธดงค ๑ ปณฑปาตกงคธดงค ๑ สปทานจรกงคธดงค ๑ เอกาสนกงคธดงค ๑ ปตตปณฑกงคธดงค ๑ ขลปจฉาภตตกงคธดงค ๑ อารญญกกงคธดงค ๑ อพโภกาสกงคธดงค ๑ โสสานกงคธ ดงค ๑ ยถาสนตกงคธดงค ๑ เนสชชกงคธดงค ๒ รวมเปน ๑๓ ประการ

มอรรถรปวา อนงกลาวโดยเนอความ “ลกขณาทห วตตาเนว” ธ ดงคทง ๑๓ ประการนสมเดจพระผทรงพระภาคตรสเทศนาดวยเหตมลกษณะเปนตนแทจรง

วนจฉยในบท “กสส ธตงคเสวนา สปปายา” ซงเปนบทคารบ ๕ มคาปจฉาวา การเสพรกษาซงธดงคเปนทสบายของโยคาวจรผมจรตเปนดงฤๅ

มคาบรหารโดยอรรถวนจฉยวา การเสพรกษาซงธดงคนนเปนทสบายของโยคาวจรสองจาพวก คอผเปนราคจรต แลเปนโมหจรต

มคาปจฉาวา การเสพรกษาซงธดงคนนเปนทสบายของโยคาวจรผเปนราคจรต แลโมหจรตนน เพราะเหตอยางไร

- 105 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

มคาวสชนาวา “ธตงเสวนา ห” การเสพยารกษาซงธดงคเปนปฏบตยากยง ๑ เปนวหารธรรมอนสลเลขคอขดเกลากเลสใหเบาบางอยาง ๑

แทจรง ราคะคอความกาหนดในวตถกามกเลสกาม ของโยคาวจรผเปนราคจรตนน “ทกขาปฏปท นสสาย” ถาอาศยความปฏบตอนยากลาบากแลวกยอมสงบระงบ

โมหะ คอความหลงฟนเฟอน อนโยคาวจรผเปนโมหจรตไมมความประมาท “สลเลข นสสาย” ถาอาศยความสลเลขขดเกลากเลสใหเบาบางแลวยอมจะละเสยได

“ห ยสมา การณา” เพราะเหตใดเพราะเหตดงนน ในอรรถสงวรรณนาอนเปนบรพนยนจงกลาวการเสพรกษาซงธดงคเปนทสบายของโยคาวจรสองจาพวก คอผเปนราคจรต แลผเปนโมหจรตดงกลาวแลว

ในอปรนยนน “อารญกงค รกขมลกงค ปฏเสวนาวา” อกประการหนงลาธดงค ๑๓ ประการ การเสพรกษาในอรญญงกงคธดงค แลรกขมลกงคธดงคทงสองน เปนทสบายแกโยคาวจรผเปนโทสจรตบาง

มอรรถรปวา แทจรง เมอพระโยคาวจรผเปนโทสจรตมวหารธรรมอย ไมมวตถแลบคคลใดมากระทบครดครอ เพราะความเสพปฏบตซงธดงค “โทโสป วปสมต” แมวาโทโสความโกรธเคองประทษรายกยอมระงบ

สงวรรณนามาในบพวภาคคอ “ธตาทน วภาโต” บณฑต

วนจฉยในบท “สมาสพยาสโต” คอวาดวยธดงคโดยยอแลธดงคโดยพสดารตอไป

“อมาน ปน ธตงคาน สมาสโต ตณ สสงคาน ปจ อสมภนนงคานต อฏเว โหนต”

มอรรถสงวรรณนาวา “อมาน ปน ธตงคาน” ดงกลาววาโดยพเศษ ถาวาโดยยอธดงคเหลานจดเปนสสงคธดงค คอมองคเปนศรษะเปนประธาน แตสามธดงค ธดงคทเปนอภสมภนนงคธดงคคอมองคไมเจอกน ๕ ธดงค มเพยง ๘ เท านน

ลาธดงค ๘ นน ธดงคเหลานคอสปทานจารกงคธดงค ๑ เอกาสนกงคธดงค ๑ อพโภกาสกงคธดงค ๑ ทง ๓ นเปนองคศรษะประธานแหงธดงคทง ๑๓ ประการ

อธบายวา แทจรงโยคาวจร เมอรกษาสปทานจารกงคธดงคกชอวา จกรกษาปณฑปาตกงธดงคดวย

“เอกาสนกงค จ รกขโต” ใชแตเทานน โยคาวจรเมอรกษาเอกาสนกงคธดงคอย“ปตตปณฑกงคขลปจฉาภตตกงคานป สรกขนยานป” อนวาปตตปณฑกงคธดงคกด แลขลปจฉาภตตกงคธดงคกด ชอวาโยคาวจรนนพงรกษาดวยแลว

“อพโภกาสกงค รกขนตสส” เมอโยคาวจรรกษาอพโภกาสกงคธดงคอย “ก อตถ รกขมลกงค” รกขมลกงคธดงคยงมอยางไรเลา อธบายวาพระโยคาวจรรกษาอพโภกาสกงคธดงคแลวกชอวารกษารกขมลกงคธดงคดวย

“ยถาสนถตกงค จ รกขตพพ นาม” ใชแตเทานน ยถาสนถตกงคธดงคกชอวา อนพระโยคาวจรภกษนนพงรกษาดวยอยางเดยวกน

- 106 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อธบายวา โยคาวจรภกษเมอรกษาอพโภกาสกงคธดงคแลวทงสองดวยพรอมกน

“อมา น ตณ สสงคาน” จงสรปรวมความวา สสงคธดงคคงมองคเปนศรษะประธาน ๓ ธดงคเหลาน ดงทกลาวมาแลวกบอสมภนนงคธดงค คอมองคไมเจอกน คออารญญกงคธดงค ๑ ปงสกกลกงคธดงค ๑ เตจวรกงคธดงค ๑ เนสชชกงคธดงค ๑ โสสานกงคธดงค ๑ เปน ๕ ธดงคเหลาน จงรวมดวยกนเปนธดงค ๘ ประการดงน

“จตตาเรว โหนต” อนงพระพทธโฆษาจารยเจา แสดงลกษณะธดงคตามนยพระพทธฎกาม ๔ ประเภท อกใหมเลาวาธดงคทง ๑๓ ประการนน ถาจดเปนปฏสงยตต คอประกอบอาศยซงปจจย แลวรยะเปนปฏสงยตตธดงคแลว กมลกษณะเปน ๔ ประการ

“เทว จวรปฏสยตตาน” คอธดงคเปนปฏสงยตตดวยจวรปจจย ๒ “ปจ ปณฑปาตปฏสยตตาน” คอธดงคเปนปฏสงยตตดวยบณฑบาตปจจย ๕ “ปจ เสนาสนปฏสยตตาน”คอธดงคเปนปฏสงยตตเสนาสนะ ๕ “เอก วรยปฏสยตต” คอธดงคเปนปฏสงยตตดวยความเพยร ๑

เปนลกษณะประเภทแหงธดงคเปน ๔ ประการดงน มความอธบายวา ลาลกษณะแหงธดงคทง ๔ ประเภทนน เนสชชกงคธดงคเปนวรยปฏสงยตต คอประกอบพรอมจาเพาะดวยความเพยร

ธดงคอก ๑๒ ขางนอกน มลกษณะปรากฏใหเหนชดอยแทจรง ธดงคยงมอกเลาเรยกวานสสตธดงค พระพทธโฆษาจารยเจาจงแสดงบทในอรรถสงวรรณนาวา “สพพเนว นสสยวเสน เทววโหต” ธดงคอนมลกษณะเปน ๒ ดวยสามารถจดเปนนสย คออาศยเปนปจจยแลวรยะชอวานสสตธดงค

มความอธบายวา ธดงค ๑๒ อนอาศยซงปจจย คอจวรบณฑบาตเสนาสนะ เรยกวาปจจยนสสตธดงค

แลธดงค ๑ อนอาศยซงความเพยรเรยกวาวรยนสสตธดงค

องคธดงคมอก ๒ “เสวตพพาเสวตพพวเสน” ดวยสามารถธดงคอนโยคาวจรภกษพงเสพรกษาเรยกวา เสวตพพธดงค และธดงคอนโยคาวจรภกษไมพงเสพรกษาเรยกวา อเสวตพพธดงค

มอรรถสงวรรณนาวา แทจรงเมอพระโยคาวจรภกษรปใดเสพรกษาธดงคอย “กมมฏาน วฑฒต” กรรมฐานภาวนายอมเจรญขน “เตน เสวตพพาน” ธดงคทงหลายนน อนโยคาวจรภกษรปนนกควรเสพรกษา

ถาโยคาวจรภกษรปใด ผเสพรกษาธดงคอย กรรมฐานภาวนายอมเสอมถอยไป “เตน น เสวตพพาน” ธดงคทงหลายนน อนโยคาวจร ภกษรปนนไมควรเสพรกษา

อกประการหนง โยคาวจรภกษใด เมอเสพรกษาธดงคกด ไมเสพรกษาธดงคกด “วฑฒเว น หายต” กรรมฐานภาวนาของโยคาวจรภกษนนยอมเจรญไมเสอมถอย โยคาวจรภกษนนเมอมความอนเคราะหแกปจฉมาชนตาชน ผเกดมาในภายหลงกพงเสพรกษาธดงคทงหลายนนเถด

อนง โยคาวจรภกษใด รกษาธดงคอยกด มไดรกษาธดงคกด “น วฑฒเตว” กรรมฐานภาวนาของโยคาวจรภกษนนยอมไมเจรญแทจรง โยคาวจรภกษนนควรรกษาธดงคทงหลายนนเถด“อายต” เพอประโยชนแกวาสนาบารมเปนเหตอบรมสบตอไปในภพเบองหนา

“เอว เสวตพพาเสวตพพวเสน ทวธานป” ธดงคม ๒ ประการดวยสามารถเปนเสวตพพธดงคแลอเสวตพพธดงค ดงพรรณนามาฉะน

- 107 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อนง ธดงคทงหลายทงปวง ถากลาวดวยสามารถเจตนากมแตประการเดยวเทานน สมดวยคาพระอรรถกถาจารยกลาวในอรรถกถาทงหลายมดงนวา “เอกาเยว ห ธตงคสมาทานเจตนา” มความวาแทจรง เจตนาในการสมาทานซงธดงคเปนอยางเดยวเทานน

อาจารยบางจาพวกยอมกลาววา “ยา เจตนาธตงค” เจตนาเปนความดารจะสมาทานใด เจตนาคอความดารสมาทานนนนนแลชอวาธดงค คอเปนเหตอนขจดกเลส

แสดงลกษณะแหงธดงคโดยยอ มสสงคธดงค ๓ เปนตน กยตกาลเทาน

แตนจะสงวรรณนาลกษณะแหงธดงคโดยวตถารตอไป

“พยาสโต ปน” ประการหนง ถาจะกลาวโดยพสดาร ธดงคม ๔๒ ประการ คอธดงคแหงภกษ ๑๓ ธดงค แหงนางภกษณ ๘ ธดงคของสามเณร ๑๒ ธดงคของนางสกขมานา แลสามเณร ๗ ธดงคของอบาสก อบาสกา ๒ จงเปนธดงค ๔๒ ดงน

“สเจ ห อพโภกาเส อารญกงคสมปนนสสาน โหต” มสงวรรณนาวา แทจรง ถาสสานประเทศปาชาถงพรอมแกอารญญกงคธดงคมใดอพโภกาสอนเปนทกลางแจง พระภกษแมแตรปเดยวกอาจเพอจะเสพรกษาธดงคทงปวงไดคราวเดยวกน คออธบายวาเปนอนรกษาธดงคตลอดทวถงกนสนทง ๑๓ ธดงคแล

ดงจะกลาวโดยพเศษ ธดงคทง ๒ คออารญญกกงคธดงค ๑ ขลปจฉาภตตกงคธดงค ๑ สมเดจพระผทรงพระภาค กตรสหามแกนางภกษณดวยมสกขาบทไดทรงบญญตไว

ธดงคทง ๓ น คออพโภกาสกงคธดงค ๑ รกขมลกงคธดงค ๑ โสสานกงคธดงค ๑ “ทปปรหาราน” อนนางภกษณจะรกษาไดดวยยาก “ภกขนยา ห ทตยก วนาวสต น วฏฏต” เพราะเหตใดเพราะเหตวาอนนางภกษณ ถาเวนทตยกาภกษณ ทเปนเพอนสองแลวกไมควรจะอย

อกประการหนง “สมานจฉนทา ทตยกา ทลลภา” นางภกษณทตยกาทเปนเพอนสองซงมฉนทะความปรารถนาพอใจอนเสมอกนกเปนอนไดดวยยากในสถานเหนปานดงน

อนงถาหากนางภกษณนน จะพงไดทตยกาภกษณเปนเพอนสองทมความปรารถนาพอใจเสมอกนไซร “สสฏวหารโต น มจเจยย” กไมพงดนจากวหารโทษ คอความอยระคนกน

“เอว สต” ในเมอเหตขดของอยางนม นางภกษณจะพงรกษาธดงคไดเพอหวงแกประโยชนอยางใด “เสววสสา อตโถ สมปชเชยย” ประโยชนนนไมพงสาเรจแกนางภกษณนนแทจรง

เพราะเหตแหงนางภกษณ ไมพงอาจปฏบตรกษาธดงคไดดงทกลาวมาน “ปญจ หาเปตวา ภกขนน อฏเฐว โหนตต เวทตพพาน” ธดงคทงหลาย บณฑตพงรวา ลดเสย ๕ ธดงค แลวธดงคของนางภกษณยงมอย ๘ ธดงค

อธบายธดงคทง ๘ นน นางภกษณจะพงเลอกธดงคหนงธดงคใด ปฏบตรกษาได โดยควรแกจรต แลความสบาย แลความศรทธาเลอมใสของตน ตามพระพทธบญญตททรงอนญาตไว

ประการหนงลาธดงคเหลานน โดยควรแกคาทกลาวแลว ธดงคทงหลายอนเศษยกเตจวรกงคธดงคเสยม ๑๒ บณฑตพงรวาเปนธดงคของสามเณร แลธดงค ๗ เปนของสกขมานาแลสามเณร

อนงธดงคเหลาน คอเอกาสนกงคธดงค ๑ ปตตปณฑกงคธดงค ๖ เปนธดงคสมควรแก

- 108 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท

อบาสกอบาสกา ธดงคทง ๒ ดงน อนอบาสกแลอบาสกา อาจเพอจะปฏบตรกษาได เพราะเหตฉะนธดงคม ๔๒ โดยพสดารดงทกลาวมาดวยประการดงน

“อย สมาสพยาส โต วณณนา” แสดงดวยอรรถวรรณนาในบท “สมาสพยาสโต” คอยอแลพสดารแหงธดงค อนมประการตาง ๆ น กยตกาลแตเทาน

“สลสส โวทาน” ความบรสทธแหงศลมประการอนกลาวแลวดวยคณทงหลายใด มอปปจฉตาคณ แลสนตฏฐตาคณเปนตน “เตส สมปาทนตถ สมาทานตพพธตงคกถา กถตา”การกลาวซงธดงคอนพระโยคาวจรพงสมาทาน เพอจะใหถงพรอมแหงคณมอปปจฉตาคณ แลสนตฏฐตาคณเปนตนเหลานน อนขาพระองคผชอวาพทธโฆษาจารยกลาวแลวในคมภรพระวสทธมรร ทสมเดจพระผมพระภาคไดตรสเทศนาดวยศลแลสมาธปญญา เปนประธานในพระคาถานดวยคาวา“สเล ปตฏาย นโร สปโ” มประมาณเทาน

“ธตงคนทเทโส นาม ทตโย ปรจเฉโท” แสดงมาดวยปรจเฉทเปนคารบ ๒ ชอธดงคนเทส คแแสดงออกซงธดงคอนมประเภท ๑๓ ประการ แลลกษณะแหงธดงคทงยอแลพสดาร ในคมภรพระวสทธมรรค อนขาพระองคผมนามวาพทธโฆษาจารยไดรจนาตกแต งเพอใหเกดความปราโมทยคอตรณปตอนออนแกสาธชน ดวยประการดงน

รบพระราชทานถวายวสชนา ในสภาวธรรมอนเปนบรวารแหงธดงคเจตนาในบท ธตธมมา เวทตพพา” เปนตนจนตลอดจบธดงคนเทศปรจเฉทท ๒ กยตกาลเพยงเทาน

เอวกมดวยประการฉะน

- 109 -

หนงสอ พระวสทธมรรค เลม 1คดจาก http://www.larnbuddhism.com/visut/

พมพโดย แมพลอย โกกนท