1

สมชชาสขภาพ: ปรชญา แนวคดและจตวญญาณ1

โกมาตร จงเสถยรทรพย สานกวจยสงคมและสขภาพ

สานกนโยบายและยทธศาสตร กระทรวงสาธารณสข

ความนา-คานา-ลานา

หากเปรยบ “สมชชาสขภาพ” ประหนงสายธารใหญทไหลลดเลาะไปในภมทศนอนสลบซบซอนของสยามประเทศ สายธารแหงการมสวนรวมของประชาชนในการสรางสงคมแหงสขภาวะน บางครงไหลเชยวแรงเปยมพลง บางครงชะลอลงไหลเออยชา บางครงพงตรงไปขางหนาราวกบวาจะเรงใหถงจดหมาย แตหลายครงกลบตองไหลเลาะออมขนเขาใหญทปรากฏขนขวางหนา เสนทางการไหลของสายธารใหญน จะเปนไปไดตามอาเภอนาใจกหาไม ภมประเทศสองฟากฝง ทงภเขา เนนดนและหนผาตางมสวนกาหนดสายธารสายนใหไหลเรวชาหรอวาวกวน กระนนกด สงหนงทชดเจนของสายธารแหงการมสวนรวมสายนกคอ มนไมเคยหยดนง มนไหลและไหลอยางไมหยดหยอนราวกบจะรวา หากแมนมนหยดนงลงเมอใด สายธารนาใสสะอาดทเคยซมซาบหลอเลยงสรรพสงอยกจะกลายสภาพเปนลาธารทตนเขน กลายเปนแหลงหมกหมมของซากสตวซากพชทจะสงกลนเนาเหมนออกมาในทสด

บทความนหากจะเปรยบไปกไมตางจากแผนทของสายธารทเรยกวา “สมชชาสขภาพ” เปนแผนททถกเขยนขนดวยหวงวามนจะชวยใหเหนถงเสนทางและการเปลยนแปลงทเกดขน โดยเฉพาะภมทศนตางๆ ทมสวนชนากาหนดความเปนไปเปนมาของสายธารสายน และแมจะเปนดงทรกนอยแลววา ภมทศนทงหลายยอมวจตรพสดารกวาทปรากฏในแผนท แตประโยชนของแผนทกอยตรงทมนชวยยอผนแผนดนทกวางใหญใหเปนขนาดเลกพอทจะเหนภาพรวมของทงหมดได ทงมนยงเลอกแสดงเฉพาะตาแหนงของหมดหมายสาคญๆ ทพงใชสงเกตในการเดนทาง เพราะหากไมเหนภาพใหญและไมไดสงเกตเหนหมดหมายสาคญเหลานแลว การเดนทางกงายทจะพลดหลงและอาจไมสามารถไปถงจดหมายปลายทางทตองการได

“3 ไม” ในบทนาเสนอน

“สมชชาสขภาพ” เปนปรากฏการณทางสงคมทสมพนธเชอมโยงทงกบมตทางเศรษฐกจการเมอง สงคมวฒนธรรมและประวตศาสตร บทความนตองการวเคราะหทาความเขาใจ “สมชชาสขภาพ” ในฐานะปฏบตการเพอสรางสรรคประชาธปไตยแบบมสวนรวม เพอใหขอบเขตและจดยนของการนาเสนอมความชดเจน จาเปนตองทาความเขาใจในเบองตนถงสงทไมไดเปนเจตนาของบทความนวา ประการทหนง บทความนไมใชการทบทวนประวตศาสตรของ “สมชชาสขภาพ” จงมไดมงสบสาวขอมลรายละเอยดเกยวกบววฒนาการและการเปลยนแปลงตางๆ ทเกดขนกบสมชชาสขภาพอยางครบถวนบรบรณ แตจะกลาวถงเฉพาะในประเดนประวตศาสตรทสะทอนใหเหน “ปรชญา แนวคดและและจตวญญาณ” ของสมชชาเปนสาคญ1

1 เอกสารประกอบการปาฐกถาเปดการประชมวชชาการ ๑ ทศวรรษสมชชาสขภาพ จดโดยสานกงานคณะกรรมการสขภาพ

แหงชาต ทโรงแรมเชยงใหม แกรนดวว จงหวดเชยงใหม วนท 7-8 กรกฎาคม 2554

2

ประการท 2 บทความไมใชบทสรรเสรญทมงเชดชคณความดของสมชชาสขภาพ แมวาสมชชาสขภาพจะเปนนวตกรรมทมคณปการตอการพฒนาระบบสขภาพไทย แตบทความนเลอกนาเสนอจากจดยนของการวพากษ ในความหมายทไมคดวาสงททาอย หรอทเปนอยนนนาพงพอใจทสดแลว โดยถอขอคดทมหาตมะ คานธเคยกลาวไววา “Healthy discontent is the prelude to progress” มมมองและจดยนเชนนมความจาเปน โดยเฉพาะอยางยงในบรบททรปแบบ “สมชชาสขภาพ” เรมมกฎเกณฑและวถปฏบตทเปนระเบยบแบบแผนอยางยง โดยทธรรมชาตของวถปฏบตเชงสถาบน (Institutional practices) มแนวโนมทจะผลตซาสงทเคยกระทาตอๆ กนมา บอยครงเมอแบบแผนการปฏบตถกผดซาและสบทอดจนเปนธรรมเนยมปฏบต สาระสาคญของวถปฏบตนนกอาจถกละเลยไป การวพากษอยางสรางสรรคอาจชวยเผยใหเหนถงขอจากดหรออคต (Bias) ทแฝงเรนอยในระบบและชวยใหเกดการทบทวนอยางรเทาทนได

ประการท 3 บทความนไมใชการนาเสนอคาตอบสาเรจรป วธคดแบบปรนยทตองการคาตอบสาเรจรป นนมขอจากดเพราะทางออกสาเรจรปมกมลกษณะทตายตวและแขงทอเกนกวาทจะขบเคลอนเลอนไหลไปกบบรบททางสงคมการเมองปจจบนทเปนพลวตรอยางยงได

บทความนจงมงทเปาหมายสาคญ 4 ประการคอ (1) การสรางความเขาใจตอความหมายของ “สมชชาสขภาพ” ดวยการสบคนเรองราวของสมชชาในจารตและปรชญาทางการเมองตางๆ (2) คนหาและวเคราะหประเดนปญหาทสาคญของกระบวนการสมชชาสขภาพ (3) นาเสนอรปแบบการมสวนรวมทางการเมองทจะชวยเสรมใหกระบวนการสมชชาสขภาพมความเขมแขง และ (4) นาเสนอแนวทางเพอการสรางสรรคสมชชาสขภาพใหมความหมายและขบเคลอนไปขางหนาอยางมทศทางทชดเจน

วาดวยความหมาย

ในหนงสอเลมสาคญชอ The way we think: Conceptual blending and the mind's hidden complexities ทเขยนโดย Gilles Fauconnier และ Mark Turner (Fauconnier and Turner 2002: 6) ผเขยนไดแจกแจงวธคดทมนษยใชในการใหความหมายตอสงตางๆ ทมนษยรบรออกเปน 3 องคประกอบ คอ 3 I ไดแก (1) Identity (2) Integration และ (3) Imagination นกเขยนทงสองอธบายวา Identity คอการรจกจดจาไวไดวาสงทเรารบรนนคออะไร แตการรจกเพยงแความนคออะไรนนยงไมเพยงพอทจะเขาใจวาสงนนมความหมายอยางไร เราจะตองสามารถเชอมโยงวามนเปนสวนหนงของ “อะไร” อยางอนอกบาง สงทเรารบรนนจงจะมความหมายขนมา เพราะสงตางๆ มความหมายขนมาไดกดวยวามนเปนสวนหนงของบางสงทใหญกวา หากจะพดตามภาษาทฤษฎเชงระบบ (Systems thinking) กตองบอกวา “ความหมายของสวนยอยเกดจากการเปนสวนหนงของระบบ” เพราะระบบเปนบรบททอธบายการดารงอยของสงหนงๆ นนเอง

ในทางมานษยวทยา มตวอยางคลาสกทแสดงวา “ความหมาย” ของสงตางๆ ยอมขนกบบรบทแวดลอม คลฟฟอรต เกยรซ (Clifford Geertz) ไดยกตวอยางการขยบตาของเดกสองคนวาอาจมความหมายตางกน เดกคนหนงอาจมอาการกลามเนอหางตากระตก อกคนอาจกาลงหลวตาใหเพอน หรอกาลงหลวตาตอบ หรอกาลงซอมขยบตาเพอไปหลวตาสงสญญาณอะไรบางอยางใหเพอน หรออาจกาลงลอเลยนเพอนอก

3

คนทมอาการกลามเนอหางตากระตกกได (Geertz 1973) หากพจารณาตามแนวคดของ Fauconnier และ Turner การทเราสงเกตเหนไดวามการขยบของหนงตาถอวาเปนการรบร (Identity) แตถาจะเขาใจวาเดกกาลงทาอะไรกนแน เราจะตองรวาทแกขยบตาอยนน มนเปนสวนหนงของเรองอนๆ ทเกดขนไปดวยกนอะไรบาง คอตองสามารถคดเชอมโยงหรอบรณาการสงทเหนเขากบบรบทแวดลอม (Integration) นนเอง และหากเรามจนตนาการ (Imagination) ผสมเขาไปอกกอาจสรางสรรคความหมายทางวฒนธรรมของการหลวตาใหงอกงามขนไดอก เชน เปนสภาษตทวา “เขาเมองตาหลว ตองหลวตาตาม” เปนตน

บทความชนนเปนการพยายามทาความเขาใจสงทเรยกวา “สมชชาสขภาพ” โดยการเชอมโยงไปสบรบทตางๆ ทจะชวยใหเราแสวงหาและสรางความหมายของมน พรอมๆ ไปกบการสราง “จนตนาการ” ทจะทาใหสมชชาสขภาพมความหมายและคณคาใหมๆ ทจะขบเคลอน “การเมองสาธารณะ” ใหเลอนไหลไปกบบรบททางสงคมการเมองใหมๆ ทมพลวตอยางยงในปจจบนได

นยาม “สมชชา”

ในราง พ.ร.บ. สขภาพแหงชาต พ.ศ. .... ทมการยกรางขนในป พ.ศ. 2544 ไดใหความหมายวา “สมชชาสขภาพ” หมายถง “กระบวนการจดประชมทใหทกฝายไดรวมแลกเปลยนเรยนรอยางใชปญญา และสมานฉนท โดยมการจดการอยางเปนระบบและมสวนรวมเพอนาไปสการมสขภาวะ” และเมอมการประกาศใชเปน พ.ร.บ.สขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ความหมายของ “สมชชาสขภาพ” ถกกาหนดไวในมาตรา 3 และมาตรา 40-45 วาหมายถง “กระบวนการทใหประชาชนและหนวยงานรฐทเกยวของไดรวมแลกเปลยนองคความรและเรยนรอยางสมานฉนท เพอนาไปสการเสนอแนะนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ หรอความมสขภาพของประชาชน โดยจดใหมการประชมอยางเปนระบบและอยางมสวนรวม” (สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต 2550)

แมความหมายอยางตรงไปตรงมา (Denotative meaning) ในทางกฎหมายจะระบไวเปนลายลกษณอกษรอยางชดเจน แตหากจะเขาใจวา “สมชชาสขภาพ” มนยยะแหงความหมาย (Connotative meaning) กวางออกไปอยางไรบาง เราอาจจาเปนตองยอนกลบไปหาบรบททางประวตศาสตรของ “สมชชาสขภาพ” ซงกคอ การปฏรประบบสขภาพทเรมตนขนในชวงป พ.ศ. 2542 นนเอง

ความเคลอนไหวในการปฏรประบบสขภาพเกดขนจากการตะหนกถงขอจากดของกระบวนทศนของระบบสขภาพเดมอยางนอย 2 ประการคอ (Komatra Chuengsatiansup 2551)

(1) ขอจากดของวธคดเกยวกบสขภาพจากทศนะทางการแพทยทถอวาสขภาพดคอการมรางกายทปราศจากโรคหรอภาวะผดปกตทางชววทยา ทศนะดงกลาวทาใหเกดระบบสขภาพแบบตงรบทเนนการ “ซอมสขภาพ” มากกวา ”สรางสขภาพ” การปรบกระบวนทศนสการ “สรางนาซอม” และการขยายกรอบนยามของสขภาพใหเชอมโยงไปทงมตทางกาย ใจ สงคม และปญญา จงเปนภารกจสาคญ โดยมเปาหมายเชงยทธศาสตรประการแรกของการปฏรประบบสขภาพคอ การขยายกรอบนยามสขภาพไปสการม “สขภาวะ”

4

(2) ขอจากดของกลไกนโยบายทเปนทางการ (Official policy process) ระบบนโยบายสขภาพแบบเดมนนผกขาดบทบาทหนาทในดานการพฒนานโยบายไวแตเฉพาะในองคกรทเปนทางการ เชน หนวยราชการตางๆ เทานน ประชาชนและภาคประชาสงคมไมมบทบาทและไมสามารถเขารวมกาหนดนโยบายตางๆ ของภาครฐได เปาหมายเชงยทธศาสตรประการทสองของการปฏรประบบสขภาพจงมงทการสรางกลไกการกาหนดนโยบายทประชาชนสามารถมสวนรวมได

การเกดขนของ “สมชชาสขภาพ” จงทาหนาทเปนเวททเปดโอกาสใหภาคสวนตางๆ ไดมาอภปรายถกแถลงถงปญหาสงคมเพอการกาหนดนโยบายสขภาพ (Deliberative function of health system governance) ในขณะเดยวกนกทาหนาทเปนเวทเพอการเรยนรกระบวนทศนใหมรวมกนของภาคสวนตางๆ ผานประเดนทางสงคม เศรษฐกจ การเมองทเชอมโยงกบสขภาพ เปนการเปดพนทเพอการมสวนรวมโดยตรงของภาคประชาชนในการกาหนดนโยบายสาธารณะ (Participatory Public Policy Process) อนเปนรปธรรมสาคญของความพยายามทจะกาวพนกระบวนทศนทางการแพทยทคบแคบและกาวขามขอจากดของ

ประชาธปไตยแบบตวแทน (Representative democracy) (โกมาตร จงเสถยรทรพย 2548: 161-162)

สมชชากบประชาธปไตย

รปแบบการมสวนรวมทางการเมองในระบอบประชาธปไตยนนเปลยนแปลงไปตามปรชญาทางการเมองและบรบททางสงคมทแตกตางกนไปในแตละยคสมย แตสาระสาคญหรอ “อดมคตประชาธปไตย” (Democratic ideal) (Machan 2002) กคอการมสวนรวมในการบรหารบานเมองและการมสทธมเสยงทจะแสดงออกซงความคดเหนและความตองการของตน “สมชชา” ถอไดวาเปนรปแบบการมสวนรวมสาคญในวถทางประชาธปไตยทปรากฏในจารตทางความคดและปรชญาทางการเมองทหลากหลายจากอดตจนถงปจจบน

“สมชชา” เปนคาไทยทถกใชในความหมายของคาภาษาองกฤษหลายคา เชน คาวา Assembly, Congress, และ Council ทงถกใชเรยกองคกรและรปแบบการมสวนรวมทางการเมองทแตกตางกน ตงแตองคกรระดบโลก เชน สมชชาใหญสหประชาชาต (General Assembly of United Nations) และสมชชาอนามยโลก (World Health Assembly) ไปจนถงสมชชาชมชน (Neighborhood Assembly) ทงในโลกคอมมวนสม อยางเชน สมชชาใหญพรรคคอมมวนสมจน (National Congress of the Communist Party of China) ไปจนถงองคกรศาสนา เชน มหาสมชชาวาตกน (Vatican Council) โดยมความหมายโดยรวมทหมายถงการรวมตวกนเพอการแลกเปลยนความคดเหน ถกแถลงชแจงเหตผล (Deliberation) เพอตดสนใจหรอกระทาการบางอยางรวมกน (Collective decision-making and action)2

สทธในการรวมตวกนเพอการแลกเปลยนความคดเหนหรอการถกแถลงชแจงเหตผล (Deliberation) เพอตดสนใจหรอกระทาการบางอยางรวมกนนถอวาเปนสาระสาคญประการหนงของปรชญาการเมองของระบอบประชาธปไตย ทถอวาอานาจอธปไตยเปนของประชาชนและประชาชนยอมมสทธมเสยงในการรวมกาหนดทศบานทางเมองได ซงแตกตางออกไปจากการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย (Monarchy)

5

คณาธปไตย (Oligarchy) อภชนาธปไตยหรออมาตยธปไตย (Aristocracy) หรอธนาธปไตย (Plutocracy) ซงลวนแตเปนการปกครองดวยอภสทธชนคนกลมนอยทอาศยอานาจไมวาจะเปนอานาจในทางจารตประเพณ อานาจจากการใชกาลง อานาจจากตาแหนงหนาททางราชการ หรออานาจเงนเปนใหญ โดยไมเคารพตอความคดเหนของประชาชน

“สมชชา” ในปรชญาการเมอง

เพอสรางความเขาใจตอความหมายของ “สมชชาสขภาพ” บทความนจะเรมดวยการทบทวนแนวคดและวถปฏบตเกยวกบรปแบบการแสดงออกทางการเมองในทสาธารณะในจารตทางการเมองในอดต รวมทงทบทวนพฒนาการของแนวคดประชาธปไตยในระยะหลงทกระแสความคดเรองประชาธปไตยทเนนการถกแถลงและไตรตรองรวมกนดวยปญญา (Deliberative democracy) กาลงไดรบความสนใจ จากนนจะเปนการอภปรายประเดนปญหาสาคญของสมชชาสขภาพพรอมทงเสนอตวอยางทางเลอกอนๆ ทอาจผสมผสานในกระบวนการสมชชา ตอนทายของบทความจะนาเสนอแนวคดและทศทางสาหรบสมชชาสขภาพในอนาคต

1. จารตประชาธปไตยในตะวนตก

รปแบบการปกครองทเรยกกนวาประชาธปไตยนน อาจกลาวไดวามตนแบบมาจากการปกครองของนคร-รฐเอเธนส ในกรก คาวาประชาธปไตยในภาษาองกฤษ (Democracy) กมรากศพทมาจากคาวา δηµοκρατια ซงรวมเอาคาวา dêmos (δῆµος, หมายถงประชาชน) กบคาวา krátos (κράτος, ซงหมายถง “อานาจ”) ระบบประชาธปไตยแบบเอเธนส (Athenian democracy) นมรปแบบทซบซอน มการจดสรรบทบาทอานาจหนาทในการปกครองอยางระบบ3 และทสาคญคอ เปนระบบทเรยกวา “ประชาธปไตยโดยตรง” (Direct democracy) คอประชาชนเขารวมในการตดสนใจทางการเมองในการประชมสมชชา (The Assembly) ดวยตนเองโดยไมมการเลอกตวแทน (Raaflaub 2001)

อยางไรกตาม ประชาธปไตยโดยตรงนกมไดหมายความวาประชากรทกคนในกรงเอเธนสและเขตการปกครองทเรยกวา เอตกคา (Attica) ซงมประชากรอยราว 250,000-300,000 คนจะมสวนรวมทงหมด โดยความเปนจรงแลว ผมสทธเขารวมในสมชชาคอพลเมองตามกฎหมายของเอเธนสนนเปนเพยงสวนนอย (ราว 30,000 คนเทานน) ประชากรสวนใหญประกอบดวยคนตางดาว (Resident foreigner หรอทเรยกวา medics) และประชากรทาสจานวนมาก นอกจากนนผหญง เดก และผทยงไมผานการเปนทหาร (ซงหมายความรวมถงผพการ) ลวนแตเปนผไมมสทธ สวนผชายนนจะตองบรรลนตภาวะ4และผานการฝกทหารแลวจงจะมสทธเขารวมในสมชชาเพอกาหนดนโยบายและการบรหารงานของนครรฐได

สงทนาทงของประชาธปไตยในนครรฐเอเธนสกคอการทพลเมองเอเธนสจานวนมากเขารวมในการประชมสมชชา ซงทาหนาทเปนทงฝายบรหาร เชนออกกฤษฎกา การใหสทธพลเมองแกคนตางดาว รวมทงการประกาศสงคราม การแตงตงผบรหารนครรฐ ฝายนตบญญต เชน การออกกฎหมายตางๆ และฝายตลาการ เชน การพจารณาคดทางการเมอง5 โดยทกระบวนการสมชชาแหงนครรฐเอเธนสนนเชอเชญใหพลเมองเปนผ

6

รเรมนาเสนอประเดนปญหาหรอความตองการ พลเมองผรเรม (หรอ Citizen-initiator) นถอเปนหวใจของระบบประชาธปไตยเพราะเปนผลกขนยนตอหนาสมชชาและเสนอสงทตองการใหสมชชาพจารณาตดสน

แมวาประชาธปไตยในเอเธนสจะเปนระบบทพลเมองมสทธมเสยงในการปกครองมากทสด แตกมไดเปนระบบทสมบรณแบบ กรณการตดสนประหารชวตโสเครตสดวยขอหา “ประพฤตฉอฉลตอเยาวชนและเชอในพระเจาทแปลกประหลาด” เปนตวอยางทสะทอนจดออนของการตดสนใจดวยประชาธปไตยแบบเสยงขางมาก (Majoritarianism) ในขณะทการกดกนผหญงและทาสจากการมสทธเสยงกเปนประเดนทไดรบการวพากษวจารณ โดยเฉพาะเรองทาสนน มการกลาววา ประชาธปไตยแบบเอเธนสนนเปนไปไดเพราะการมทาส พลเมองเอเธนสทมทาสสก 2-3 คนกเพยงพอทจะทาใหเขามเวลาวางพอทจะเขารวมในกจกรรมทางการเมองได อยางไรกตาม ในนครรฐอนๆ ของกรกทมทาสเปนจานวนมากกไมพบวามการพฒนาระบบการเมองทเปนประชาธปไตยเชนเดยวกบทนครรฐเอเธนสแตอยางใด (Wikipedia 2011)

มการตงขอสงเกตวารปแบบการปกครองของนครรฐอาจไมเกยวของกบการมทาส หากแตเปนผลโดยตรงจากโครงสรางอานาจทางการทหาร ในบทความของ David Graeber ไดอางถงงานเขยนเรอง Politics ของอรสโตเตลทไดเสนอไววา รปแบบการปกครองของนครรฐกรกแตละแหงทแตกตางกนนนเปนผลลพธมาจากโครงสรางอานาจของกองทพเปนสาคญ หากนครรฐมกองทพเปนทหารมา นครรฐนนกจะปกครองแบบอภชนาธปไตย เพราะจะมกแตอภชน (Aristocrat) เทานนทครอบครองเปนเจาของมาซงมราคาแพงได และ

หากกองทพเปนหนวยทหารราบตดอาวธหนก นครรฐนนจะปกครองแบบคณาธปไตย (Oligarchy) ทงนเพราะมคนเพยงกลมเดยวทสามารถมอาวธหนกและไดรบการฝกฝน หากอานาจของนครรฐตงอยบนกองทพเรอหรอกองทหารราบตดอาวธเบา เรากคาดหมายไดวานครรฐนนจะปกครองดวยระบอบประชาธปไตย ทงนเพราะประชาชนคนไหนกสามารถพายเรอหรอใชสลงยงได กลาวอกอยางหนงคอ หากคน ๆ หนงมอาวธ เรากตองรบฟงความคดเหนของเขา6 (Graeber 2004, สานวนการแปลของ ภควด วระภาสพงษ)

กลาวอกนยยะหนง นครรฐทปกครองแบบประชาธปไตยจะเปนนครรฐทรปแบบกองกาลงทางทหารมโครงสรางอานาจทไมเหลอมลาหรอมความเทาเทยมกน อยางไรกด ยงมคาถามในเชงเหตและผลทสาคญวา ประชาธปไตยเปนปจจยนาไปสความเทาเทยมกน หรอเปนผลลพธของโครงสรางอานาจทเทาเทยมกนกนแน ในนครรฐเอเธนสเอง ผมฐานะทางเศรษฐกจสงคมและชนชนนากตอตานแนวคดประชาธปไตยโดยตรง เพราะไมเชอวาพลเมองทดอยการศกษาควรจะมสทธในการตดสนใจในเรองของสวนรวม มการปฏวตเกดขนหลายครง แตละครงลวนมจดมงหมายเพอจากดสมาชกของสมชชาใหนอยลงและใหมคณสมบตทเปนผถอครองทรพยสนมากขน ประชาธปไตยแบบมสวนรวมโดยตรงในเอเธนสปรบตวและดารงอยไดหลายรอยป แตกลมสลายไปเมอกรกตกอยภายใตการปกครองของโรมน ซงใชระบบตวแทนคอการเลอกตงวฒสภา

ปรชญาการเมองตะวนตกมววฒนาการมาเปนประชาธปไตยแบบตวแทนมากขนตามลาดบ และแมวารปแบบประชาธปไตยโดยตรงตามแบบเอเธนสจะไมเคยมการนามาปฏบตไดอกในระดบประเทศ แตตวอยาง

7

ของนครรฐเอเธนสกแสดงใหเราเหนถงประชาธปไตยแบบมสวนรวมโดยไมผานตวแทนทเปนไปไดในขอบเขตพนทและขนาดประชากรทไมใหญเกนไปนก รวมทงไมมความเหลอมลาหรอขอจากดมากนกทจะเปนอปสรรคตอการมสวนรวมไดอยางเทาเทยมกนของประชาชน ทสาคญ หลกฐานตางๆ ทางประวตศาสตรแสดงใหเหนวา ประชาธปไตยแบบเอเธนสนนเปนสวนหนงของวถชวตและเปนความรสกนกคดของผคนแหงนครรฐน7

2. ประชาธรรม รฐธรรมและพทธธรรม

อมาตยา เซน ภายหลงจากทไดรบทราบและเขารวม “สมชชาสขภาพแหงชาต” ทประเทศไทย ไดกลาวไวในปาฐกถาของทาน เกยวกบกระบวนการทเกดขนในระบบสงคมตางๆ ในการหาขอยตเกยวกบความขดแยงทางความคดของผคนในสงคมวา...

การประชมเปดทวไปทเกาแกทสดหลายครงจดขนเพอหาขอยตเกยวกบความขดแยงทางความคด ในประเดนสงคมและศาสนา เกดในอนเดยในรปของ “ประชมสงคายนา” แบบพทธ ซงใหคนทมองตางมมไดมารวมตวกนเพอถกเถยงหาขอยต ตงแตหกรอยปกอนครสตศกราช...

พระเจาอโศกทรงเปนเจาภาพจดประชมสงคายนาทใหญทสด สามรอยปกอนครสตศกราช ในเมองปตนะ (สมยนนชอเมองปาฏลบตร) ซงเปนเมองหลวงแหงราชอาณาจกรอนเดยของพระองค พระเจาอโศกทรงพยายามเขยนและเผยแพรกฎเกณฑซงเปนกฏทเกาแกทสดในโลกชดหนงเกยวกบการอภปรายสาธารณะ (เทยบเคยงไดกบรปแบบแรกๆ ของ “กฏแหงระเบยบของโรเบรต” สมยศตวรรษท 19) อกตวอยางหนงจากประวตศาสตรคอ ในญปนยคตนศตวรรษท 7 เจาชายโชโตก ซงเปนผสาเรจราชการแทนพระมารดา คอพระนางเจาซยโกะ ไดจดพมพ “รฐธรรมนญสบเจดมาตรา” ในป ค.ศ. 604 รฐธรรมนญฉบบนยนยนหกรอยปกอน แมกนา คารตา จะถกลงนามในป 1215 วา “การตดสนใจในประเดนสาคญๆ ไมควรทาโดยบคคลผหนงผใดโดยลาพง แตควรอภปรายกนหลายคน”... รฐธรรมนญสบเจดมาตรายนยนตอไปวา “เราไมพงขนเคองใจเมอคนอนแตกตางจากเรา เนองจากมนษยทงมวลมหวใจ และหวใจแตละดวงยอมเอนเอยงเปนสวนตว สงทถกสาหรบพวกเขาอาจเปนสงทผดสาหรบพวกเรา และสงทถกสาหรบพวกเราอาจเปนสงทผดสาหรบพวกเขา” (อมาตยา เซน 2553, สานวนแปลของสฤน)

ในหนงสอชอ รฐธรรมในอดต วระ สมบรณไดวเคราะหเนอความในพระสตรของพทธศาสนาหลายบทเพอศกษาแนวคดเกยวกบการปกครองและทศนะเกยวกบรฐ (วระ สมบรณ 2532) ในอคคญญสตร มการกลาวถงกาเนดโลก กาเนดมนษยและประวตศาสตรสงคมและการเมองอยางละเอยด แมพระสตรนดเหมอนจะมเจตนาเพอหกลางเหตผลทพวกพราหมณอางสทธและอานาจของตนเหนอวรรณะอนโดยแจกแจงใหเหนถงทมาของระเบยบกฎเกณฑทางสงคมอนดาเนนตอเนองมาตงแตครงทจกรวาลยงไมมทงกาละและเทศะ สตวทงหลายกไมมเพศ จนกระทงเกด “รสปฏว” ทมรสอรอย เมอมคนเอานวชอนมาลองชมกตดใจในรส จากนนกเรมปนกนเปนคา ดวยงวนดนทกนเปนอาหาร สตวเหลานนกเรมเปลยนแปลงไป มรางกายแขงกลาขนทกท

8

ผวพรรณกแตกตางกน และเรมมการบญญตวาผวพรรณงามหรอไมงาม ดหรอเลว จงมการดหมนกนดวยการ “ปรารภผวพรรณเปนปจจย” (วระ สมบรณ 2532: 27)

เมองวนดนหรอรสปฐวหมดไปกเกดเครอดนขนเปนอาหารของสตวเหลานน เมอเครอดนหมดไปกเกดขาวสาลทมกลนหอม มเมลดเปนขาวสาร ไมมเปลอก เกบกนไปเทาไรในตอนเชากจะมเมลดสกงอกขนแทนทในตอนเยน ครนมสตวสวนหนงเกดโลภไปเกบขาวสาลมาสะสมกมผทาตามอยาง ขาวสาลทเคยอดมสมบรณกเปลยนไป ไมมเมลดสกงอกขนมาแทน เมอสตวเหลานนมาจบกลมปรบทกขกนกเกดความคดทจะแบงขาวสาลและปกปนเขตแดน ทรพยสนเอกชนจงเรมเกดขน แตกมบคคลบางกลมเกดความโลภเทยวไปเกบเอาขาวสาลของคนอน จงมาตกลงกนวา “พวกเราจกสมมตสตวผหนงใหเปนผวากลาวผทควรวากลาวไดโดยชอบ ใหเปนผตเตยนผทควรตเตยนไดโดยชอบ ใหเปนผขบไลผทควรขบไลไดโดยชอบ สวนพวกเราจกแบงสวนขาวสาลใหแกผนน” (วระ สมบรณ 2532: 33) ดวยเหตนเอง ชนชนปกครองจงเกดขน

เปนทนาสงเกตวา “กาเนดรฐ” ตามคตของพทธศาสนาดงกลาวมความคลายคลงกบแนวคดสญญาประชาคม (Social contract theory) ในปรชญาการเมองตะวนตก คอเปน “มหาชนสมมต” นนเอง และเมอไดรบการสมมตขนมาแลว ผปกครองกจาเปนตองมหลกปฏบตซง “จกกวตตสตร” ไดอธบายขอปฏบตของผปกครองเพอความสงบสขของสงคมดวยการคมครองชนกลมตางๆ อยางเสมอกน ดแลไมใหเกดการอธรรม สงเคราะหผทไมมทรพย และหมนปรกษาผรทตงมนในคณธรรมวาอะไรคอกศล อะไรคออกศล ซงหากผปกครองละเลยกจะนามาซงความเสอม ดงเชน พระราชาองคหนงทปกครองตามมตของพระองคเอง ไมปฏบตตามธรรมโดยนยแหงจกรวรรดวตร

บรรดาประชาราษฎรกลมตางๆ นบแตคณะอามาตย ขาราชบรพาร นายกองชาง นายกองมา ไปจนถงคนรกษาประต และ “คนเลยงชพดวยปญญา” กชมนมกนเรยกรองใหพระราชาประพฤตจกรวรรดวตร โดยเสนอดวยวา พระราชาสามารถตรสถามประชาชนไดวา จกรวรรดวตรนนมอะไรบาง (วระ สมบรณ 2532: 45-46)

แมวาพระสตรจะไมไดกลาวถงหลกประชาธปไตยอยางทเรารจกกนในสงคมสมยใหม แตขอความในพระสตรกแสดงใหเหนวา “สทธในการรวมตวกน” (Right to assembly) และการชมนมเรยกรองกเปนชองทางหนงทจะทาใหเกดการเปลยนแปลงในการปกครองได

รปแบบการปกครองของแควนตางๆ ในอนเดยกอาจคลายกบการปกครองของนครรฐตางๆ ในกรก คอมระบบการปกครองทแตกตางหลากหลาย บางกปกครองแบบราชอาณาจกรมพระเจาแผนดนปกครอง เชน แควนมคธทมพระเจาพมพสารปกครอง บางกมกลม “เจา” สกลตางๆ รวมกนปกครอง บางกปกครองกนโดย “ไมมพระเจาแผนดน กลาวคอ ไมมใครมสทธขาด แตจะตองประชมปรกษากนในหมผปกครองหลายๆ คน” (วระ สมบรณ 2532: 57-58) เชน แควนสกกะ แควนวชช และแควนมลละ ซงสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรสทรงเรยกการปกครองแบบนวา “สามคคธรรม”

9

หลก อปรหานยธรรม 7 ประการเปนหลกธรรมทพระพทธเจาบอกเลาแกเจาลจฉวซงปกครองแควนวชชวาหากชาววชชปฏบตไดก “พงหวงความเจรญไดแนนอน ไมพงหวงความเสอมเลย” หลกอปรหานยธรรมประการแรกคอ การหมนประชมกนสมาเสมอและพรอมเพรยงกนประชมปรกษาและกระทากจตางๆ ทควรทา วระตงขอสงเกตวา การทพระพทธเจาทรงใชคาวา “ชาววชช” โดยตลอด ไมไดระบเพยงเจาลจฉว นยอมแสดงวาระบบสามคคธรรมของแควนวชชนนเปนวถปฏบตของผคนทมสวนรวมในการปกครอง โดยทเจาลจฉวคงจะเปนเสมอนอภชน (Aristocrat) ทมอทธพลในดานตางๆ มากกวาสามญชน ในแงน เราอาจสรปไดวา แควนวชชเปนสาธารณรฐทมการปกครองในลกษณะ “ประชาธปไตย” ในรปแบบหนง

ธรรมเกยวกบการปกครองทพระพทธเจาไดทรงแสดง ทงอคคญญสตร ทแสดงถงประวตศาสตรสงคมการเมองและกาเนดรฐ จกกวตตสตร ทแสดงวตรปฏบตของผปกครอง และสามคคธรรม ทแสดงถงธรรมของการอยรวมกนตามหลก“อปรหานยธรรม” นชใหเหนวา การตดสนแบบงายๆ วาปญหาสงคมเกดขนจากคนเหนแกตว และทางออกกคอการสงเสรมใหผคนมศลธรรมนนอาจเปนคาตอบทไมเพยงพอ เพราะนอกเหนอจากธรรมของปจเจกบคคลแลว พระสตรตางๆ เหลานยงไดแสดงใหเหนถง “รฐธรรม” และ “ประชาธรรม” ทผปกครองและสาธารณชนจะตองม คอนอกเหนอจากธรรมะในระดบปจเจกบคคลแลว ยงตองมการจดระเบยบสงคมใหถกตองอกดวย ซงหากเปรยบเทยบกบชมชนสงฆกคอ นอกเหนอจากไตรสกขา หรออรยมรรคแลวยงตองมวนยแหงสงฆะเพอจดระเบยบสงคมในการอยรวมกนอกดวย ซง “ภกขสตร” ทพระพทธเจาตรสเทศนาแกพระภกษกมเนอหาคลายคลงกบหลกอปรหานยธรรมนนเอง

การทชมชนสงฆใชหลก “สามคคธรรม” และ “อปรหานยธรรม” น วระ สมบรณเหนวาไมใชเรองแปลก “เพราะเปนททราบกนดวา พระพทธเจาไมไดทรงมอบใหผใดเปนใหญและใหถอมตของสงฆเปนหลกในการตดสนวนจฉยสงตางๆ” หากเราพจารณาวากฏระเบยบในชมชนสงฆ ซงถอไดวาเปนชมชนอดมคตทพระพทธเจาสรางขนใหเปนแบบอยางน เนนทรปแบบการอยรวมกนดวยการประชมปรกษาหารอกนมากกวาการใชอานาจ กอาจกลาวไดวา หลก “สามคคธรรม” อนเปนรากฐานของระบบสงคมการเมองของชมชนสงฆนกคอหลกการของการอยรวมกนในอดมคต

แมถอยคาและศพทแสงจะแตกตางไปจากทใชในปรชญาการเมองสมยใหม แตเราคงปฏเสธไมไดวา หวใจของการอยรวมกนในชมชนสงฆหรอหลกการอนเปนรากฐานของสงคมอดมคตทเรยกวา “สงฆะ” นนใหถอเอามตของคณะสงฆเปนหลกในการตดสนวนจฉยสงตางๆ และกาหนดใหพระสงฆตองหมนประชมกนอยางสมาเสมอ พรอมเพรยงกนในการประชมและในการกระทากจตางๆ เชนเดยวกบทปรากฏในอปรหานยธรรม หลกการเหลานคลายคลงกบระบบการปกครองทใชความเหนสวนรวมในการตดสนใจและเนนการประชมปรกษาหารอกน ซงกคอหลกการสาคญของประชาธปไตยแบบมสวนรวมนนเอง

3. สญญาประชาคม ประชาสงคม และพนทสาธารณะ

ปรชญาการเมองตะวนตกมจดเปลยนสาคญคอการแยกจากกนของอาณาจกรและศาสนจกร เมออานาจแหงราชอาณาจกรถกแยกขาดจากศาสนจกร ความชอบธรรมจากอานาจเทวสทธ (Divine right) ของ

10

กษตรยกหมดไป นกคดเชน Thomas Hobb และ John Locke อธบายความชอบธรรมใหมโดยอางทมาของอานาจรฐวาเกดจากการยนยอมพรอมใจกนของผคนในสงคมทจะจดระเบยบความเปนอยรวมกนดวยการมอบอานาจใหกบผนาใหทาหนาทแทนตนในนามของสวนรวม ซงเรยกวา ทฤษฎสญญาประชาคม (Social Contract Theory) ทฤษฎนตอมาไดกลายเปนรากฐานของการปฏวตประชาธปไตยในยโรปและเปนจดเรมตนสาคญของประชาธปไตยแบบตวแทน

ชวงปลายศตวรรษท18 จวบจนถงชวงตนครสตศตวรรษท 19 การมสวนรวมของประชาชนในทางการเมองขยายตวมากขนพรอมๆ กบการเตบโตขององคกรภาคประชาสงคม (Saligman 1992: 15-18) การคาและพานชยกรรมระหวางประเทศทเจรญกาวหนาไดกอใหเกดกลมพอคาวานชยทมงคงขน สถานทสาธารณะกลายเปนทพบปะชมนมกนของชนชนกลางใหมทมาจบกลมพดคยเรองราวเกยวกบสงคมและความเปนอยของพวกเขา ใน “ปรมณฑลสาธารณะ” หรอ Public sphere นเองทประชาสงคม (Civil society) ไดกอตวขนในยโรปตะวนตก (Habermas 1989) การกาเนดขนของพนทสาธารณะและชนชนกลางทมความตนตวทางการเมองนนไดเปลยนแปลงความสมพนธระหวางรฐและปจเจกชน พลเมองมสทธทจะใชความคดอสระของตนวพากษหรอแสดงความคดเหนตอกจการสาธารณะและทวงถามหรอทาทายอานาจรฐได

งานศกษาการกอกาเนดของ “ปรมณฑลสาธารณะ” ของฮาเบอรมาส (Habermas 1989) นเปนความพยายามทจะทาความเขาใจการใชเหตผลของสาธารณะ หรอ Public use of reason ซงฮาเบอรมาสถอวาเปนจดกาเนดของระบอบประชาธปไตยในยโรป เพราะการเกดขนของพนทสาธารณะไดเปดโอกาสใหสามญชนนาเอาปญหาทางการเมองมาอภปรายถกแถลงกนและหาทางออกทเปนทยอมรบรวมกนแทนทจะยอมรบอานาจของชนชนปกครองอยางเชองๆ อนนาไปสการเปลยนแปลงครงสาคญในประวตศาสตรยโรป อยางไรกตาม ฮาเบอรมาสเหนวาในปลายครสตศตวรรษท 19 วกฤตเศรษฐกจทเกดขนทวโลกไดทาใหรฐขยายบทบาทเขาแทรกแซงเศรษฐกจ และขยายกลไกระบบราชการเขาครอบคลมทกมตของชวตทางสงคมของพลเมอง จนทาใหพนทสาธารณะหดหายและขาดความเปนอสระ

กระแสความสนใจในแนวคดเรองประชาสงคมในชวงสบกวาปทผานมาเกดจากการเปลยนแปลงทางการเมองในยโรปตะวนออก ยโรปตะวนออกในยคสงครามเยนนนมระบอบการเมองทรวมศนยแบบเผดจการ ระบอบดงกลาวถกทาทายโดยการรวมตวกนของพลเมองเปนกลมขนาดเลก ทเคลอนไหวตอสเพอฟนฟชวตและสทธทางการเมองของตน กลมเลก ๆ เหลาน ซงกระจดกระจายและดารงอยอยางอสระ ไดกอตวขนกลายเปนเครอขายทมความเชอมโยงกนจนกลายเปนภาคประชาสงคมทเขมแขง กระบวนการเคลอนไหวในภาคประชาสงคมดงกลาวมบทบาทสาคญในการปลดปลอยยโรปตะวนออกและเปลยนแปลงไปสระบอบทเปนประชาธปไตยมากขน สวนในโลกเสรนยมนน การเกดขนขององคกรประชาสงคมตางๆ ไดทาใหบทบาทขององคกรนอกภาครฐเดนชดขนอยางตอเนอง แนวคดประชาสงคมนปฏเสธการผกขาดความชอบธรรมของระบอบประชาธปไตยแบบตวแทน โดยเนนใหประชาชนหรอพลเมองมการรวมตวกน (Civic assembly) เพอมบทบาททางการเมองโดยตรง ไมใชเฉพาะในชวงลงคะแนนเสยงเลอกตงเทานน

11

ฮาเบอรมาสเชอวาพนทอสระสาธารณะทผคนมารวมตวกน พดคยทาความเขาใจและถกเถยงเพอหาขอยตตางๆ นเปนรากฐานของการเมองทดงาม (Habermas 1990) ทวางอยบนรากฐานทเชอในศกยภาพในการการใชเหตใชผลของมนษย การรจกใชเหตใชผลของมนษยน เ กดขนจาก “ปฏบตการสอสาร” (Communicative action) อนเปนกระบวนการถกแถลงทสามารถทาทายขออางและความชอบธรรมทดารงอยอยางไมเคยถกตงคาถามได อยางไรกตามการสอสารดงกลาวจะเกดขนไดอยางสมบรณ (Ideal speech act) จะตองมเงอนไขสาคญคอการปลอดพนจากการถกบงคบขเขญดวยกาลงอานาจ ความประสงครวมกนในการแสวงหาความเขาใจระหวางกน และพลงของการสรางขอถกเถยงทด (Dryzek 2000; Habermas 1975) แมจะมขอโตแยงวาภาวะอดมคตของทางการสอสารนนจะไมมอยจรง แตการสอสารกไมจาเปนตองสมบรณแบบ แนวคดเรอง communicative action ของฮาเบอรมาสไดทาใหเหนถงความเปนไปไดทมนษยจะสอสารกนดวยความเคารพในเหตผลทแตกตาง เพราะหากชวตทางการเมองเรมตนจากการไมเชอวามนษยมศกยภาพทจะใชเหตผลและมวจารณญาณแลว ประชาธปไตยกเปนแคความฝนลมๆ แลงๆ เทานน

ปฏบตการสอสารจะเกดขนไดกตอเมอภาคสวนทเกยวของมเจตนาทจะแลกเปลยนกนดวยสอสารกน แทนทจะแลกเปลยนกนดวย “ตวกลางอน” ในขอเสนอนของฮาเบอรมาส เขามองโลกและชวตสาธารณะออกเปนสองสวนไดแก “ระบบ” (System) และ “ชวต” (Lifeworld) ซงแตละสวนม “ตวกลาง” (Media) ทใชในการแลกเปลยนเพอบรรลผลลพธทางสงคมแตกตางกน ตวกลางของระบบ (System media) ไดแก อานาจและเงน ซงใชในการแลกเปลยนเพอบรรลขอตกลงระหวางผทเกยวของ สวน Lifeworld media หรอตวกลางในการแลกเปลยนเพอการใชชวตรวมกนนนอาศย “การสอสาร” เปนตวกลางสาคญในการบรรลขอตกลงทดทสด

ขอสงเกตนอาจเหมาะสมกบสถานการณทางการเมองไทยทระบบการเมองทเปนทางการนนไมสนใจทจะเขามาเกยวของกบพลเมองในฐานะคนทคดไดและใชเหตผลเปน แตจะอาศย “ตวกลางของระบบ” เชน การเสนอนโยบายทจะใหผลประโยชน (เงนหรอสวสดการอยางอน) ผานนโยบายแบบประชานยมทลกลามไปทว หรออาศย “อานาจ” ทงในระบบและนอกระบบในการทาใหประชาชนสยบยอม (ไมวาจะเปนการสยบยอมแบบเชองๆ หรอสยบยอมเพราะหมดทางส) พนทสาหรบการถกแถลงเพอแสดงเหตผลกลายเปนพนทเพอจดแสดงหลกฐานยนยนความคดทตดสนใจไปแลวลวงหนา เปน “ระบบนโยบายปลายปด” ทไมเปดโอกาสใหความเปนไปไดใหมๆ ทแตกตางไปจากสงทคดไวเบดเสรจลวงหนาแลวเกดขนไดเลย

แนวคดเรอง Communicative action น หากพจารณาจากความเปนจรงของพนทสาธารณะและเวทการถกแถลงชแจงดวยเหตผล (Deliberation) กจะเหนไดวายงมคาถามหลายขอทตองพจารณาหาคาตอบ เชน ภาวะในอดมคตของการพดจากน (Ideal speech act) ทการถกแถลงกนดวยเหตผลจะไมถกขมขคกคามจากอานาจใดๆ เลยนนมอยจรงหรอ หรอแททจรงภาวะการไมถกขมขในพนทการพดคยบางประเภทนนเปนไปอยางสมพทธกบการขมขในพนทอนๆ ซงกเทากบวาเปนการสรางพนททมความเปนอดมคตมากขนแทนทจะตองเปนไปตามหลกเกณฑในทางอดมคตอยางสมบรณ แนวคดน เปนแนวคดแบบสมฤทธคตนยม

12

(Pragmatism) ซงถอเอาความเปนจรงในชนของการปฏบตการ (pragmatic) สาคญกวาทฤษฎหรอหลกการทเนนเงอนไขแบบอดมคต

ประเดนปญหาอกประการหนงกคอเรองของ “ภาษา” และความสามารถในการถกแถลงชแจงดวยเหตผล (Deliberation) และการสรางขอถกเถยง (Argumentation) ซงเปนทนทางวฒนธรรมทแตละชนชนทางสงคมมสะสมอยไมเทากน การเรยนรทจะถกแถลงไดอยางนาเชอถอจาเปนตองมทกษะทงในดานภาษาและการรจกกระบวนการขนตอน (Procedure and protocol) ซงมลกษณะเฉพาะทางชนชนททาใหเกดความไมเทาเทยมกนขนได ยงในพนททมความเปนทางการสง กระบวนการตางๆ กยงมระเบยบการมากขน บรรยากาศการแลกเปลยนกนกมกมเงอนไขในเรองเวลา ประธานกลายเปนผมอานาจเพราะมสทธทจะอนญาตใหใครอภปรายและสามารถควบคมใหการอภปรายเปนไปตามกาหนดเวลา ลาดบขนตอนตางๆ ทหากทาไมถกตองกอาจกลายเปน “ตวตลก” ในทประชมได รวมทงเอกสารตางๆ ทตองถกเตรยมขนมากอน ลวนแตเปนประเดนททาให Ideal speech act เปนไปตามอดมคตไดนอยลง ประเดนนมความสาคญทจะใชพจารณากระบวนการพดคยกนในสมชชาสขภาพวามสภาพทเหมาะสมกบการเรยนรและไตรตรองรวมกนหรอไม

4. การเมองหลงสมยใหมกบ Deliberative Democracy

กระบวนทศนกระแสหลกในชวงศตวรรษทผานมากาลงถกทาทายอยางหนกจากแนวคดหลงสมยใหม (Postmodernism) ทมงถอดรอรากฐานความคดของความทนสมย (Modernity) ปรชญาสมยใหมและแนวคดแบบทนสมยมรากฐานมาจากนกคดคนสาคญคอ Francis Bacon และ Rene Decartes เปนแนวคดทแยกกายและจตออกจากกน เนนความเปนเหตเปนผล ความมประสทธภาพ และความเปนระเบยบแบบแผน แนวคดดงกลาวกลายเปนทมาของการจดการแบบรวมศนย การยดความเหนของผเชยวชาญ รวมทงการเนนมตเชงปรมาณทตรวจวดได เชน อตราการเตบโตทางเศรษฐกจหรอตวชวดอนๆ แมวธคดดงกลาวจะไดสรางวทยาการใหมๆ ทกอใหเกดคณปการมากมาย แตความทนสมยกไดกอใหเกดปญหาความแปลกแยกขนในสงคมสมยใหม ทงในแงการจดการทรวมศนยทคนตวเลกตวนอยและคนชายขอบตางๆ ถกกดกนออก และในแงทความเปนเหตเปนผลแบบประจกษนยมนนแยกขาดออกจากประสบการณชวตและความสขทกขของผคนทยากจะวดออกเปนตวเลขเชงปรมาณได

ในมตทางการเมอง การหนกลบมาหาตวตนและความเปนมนษยทมรสกนกคดได ทาใหแนวคดหลงสมยใหมใหความสาคญกบการเมองททกคนสามารถมบทบาทได (Politics on a human-scale) เปนการเมองทปฏเสธการจาแนกแบงกลมแบบสาเรจรปทอตลกษณและตวตนของปจเจกถกกาหนดไวลวงหนา (Identity politics) โดยหนมาแสวงหาการนยามอตลกษณของตนเองผานความรสกนกคด ผสสะและประสบการณ (sensory experience) เรอนราง (body) และประวตศาสตรเฉพาะของตน (historicity) เพอทวงคนการมอย-เปนอยของตน การเมองหลงสมยใหมจงใหความสาคญกบความหลากหลายและการทาทายเลาะรอความคดกระแสหลกทผลกใสผคนทชายขอบใหไรอานาจตอรอง

13

แนวคดแบบหลงสมยใหมไดทาทายวธคดเกยวกบอานาจแบบเดมโดยไดชใหเหนถงปฏบตการของอานาจทปรากฏในหลายรปแบบ ทงอานาจของวาทกรรม อานาจแหงสญญะ และอานาจทแฝงตวอยในพนท ในเรอนราง ในภาษา และอานาจทแยกไมออกจากความรทแทรกซมอยในทกอณของการมชวตประจาวน แมแนวคดแบบหลงสมยใหมกไมไดมองอานาจวาเปนสงทเลวรายเสมอไป แตกเปนแนวคดทมความออนไหวและระแวดระวงเกยวกบอานาจของโครงความคดหลกทครอบงาสงคม สตเวน ไวท (Steven White) ไดประมวลลกษณะสาคญของการเมองหลงสมยใหมไว 4 ประการ (White 1991) คอ

• การปฏเสธ โครงความคดหลกทครอบงาและใหความหมายสาเรจรปตอการดารงอยและการเปลยนแปลงทควรจะเปน

• ความระแวงสงสยตอกระบวนการทเนนหลกการและเหตผลแบบครอบจกรวาล

• การใหความสาคญตออทธพลของเทคโนโลยขอมลขาวสารและการสอสารทมตอจตสานกของมนษย

• การตอตานขดขนอานาจทลนเกนผานกระบวนการเคลอนไหวทางสงคมแบบใหม (New Social Movement)

ประชาธปไตยแบบเลอกตงเปนตวอยางทชดเจนของแนวคดสมยใหมทคนชายขอบและเสยงของคนสวนนอยถกละเลยไดโดยงาย ทงรปแบบประชาธปไตยแบบ vote-centric ทเนนการเอาชนะกนดวยการนบคะแนนเสยงและ Expert-centric ทใหความสาคญกบความเหนของผเชยวชาญและปฏเสธการตความอยางมอสรภาพของปจเจกบคคล ในจดนเองทการเมองสมยใหมมความพองกบประชาธปไตยแบบ Deliberative democracy ทเนนการเมองในสเกลทเหมาะสมและการเปดพนททางการเมองเพอการแลกเปลยนพดคยและไตรตรองรวมกน8 โดยเฉพาะในบรบทหลงสงครามเยน (Post Cold War) ทขวอดมการณหลกทเคยกาหนดอตลกษณทางการเมองของผคนออกเปนฝายซายและฝายขวาลมสลายไป คขดแยงใหมๆ เกดขนพรอมกบอตลกษณใหมๆ ไมวาจะเปนอตลกษณทางชาตพนธ ทางเพศ หรออตลกษณทางการเมองอนๆ กตาม

Deliberative democracy ดจะเปนคาตอบทดสาหรบปญหาน เพราะการเกดขนของอตลกษณนนตองการพนทเพอการแสดงออกและตอรองกนอยางนอยกพอๆ กบพนทเพอการลงคะแนนเสยง ดงทแชมเบอรส (Chambers 2003: 308) ไดอธบายวา การเมองแบบเดมทเนนการลงคะแนนเสยงนนเหนประชาธปไตยเปนเวททความคดเหนและผลประโยชนทตายตวมาตอสกนเพอรวบรวมตวเลขการลงคะแนนเสยงทมากกวา ดวยการแบงพวกเขาพวกเราทชดเจน สวนใน Deliberative democracy นนอนญาตใหมการแสวงหาทางออกรวมกนผานความเขาใจขอแตกตางและการตอรองทคกรณมโอกาสชแจงและอธบาย (Talk-centric) ผานการถกแถลงและไตรตรองรวมกน (Deliberation) โดยถอวาการลงคะแนนเสยง (Voting) เปนเพยงวธการหนงของการหาขอยตเทานน

ในเชงนโยบายสาธารณะนน ชวง 2 ทศวรรษทผานมา ศาสตรวาดวยการพฒนานโยบายสาธารณะไดปรบเปลยนจากการเนนวธการแบบ Expert-centered policy มาเนนการมสวนรวมของภาคพลเมอง

14

(Fischer and J 1993) โดยเฉพาะการใชกระบวนการถกแถลงและไตรตรองรวมกน (Deliberation) ทพบเหนไดทงในดานนโยบายทเกยวกบนเวศวทยาและสงแวดลอม(Dryzek 1987) นโยบายดานสขภาพ (Maxwell, Jackson, Legowski, Rosell, and Yankelovich 2002; Parkinson 2003) ดานการศกษา (Winton 2010) และนโยบายดานเกษตร รวมทงเนนความคดเหนของประชาชนตอประเดนปญหาใหมๆ ทซบซอนเชน ชวจรยศาสตร พชตดตอพนธกรรม (PEALS 2003) หรอเรองความเปนธรรมในระบบการคาโลก โดยมรปแบบการจดการทหลากหลาย เชน ประชาเสวนา (Citizen dialogue, civic assembly, citizen conference) ลกขนพลเมอง (Citizen Jury) การสารวจความเหนกอนและหลงการอภปรายไตรตรอง (Deliberative polling) เปนตน

ในชวงหนงทศวรรษทผานมา “สมชชาสขภาพ” นบเปนเครองมอสาคญในฐานะ Deliberative forum ในการสรางการมสวนรวมในการกาหนดนโยบายสาธารณะของภาคพลเมอง ทงยงเปนกลไกในการระดมความรวมมอเพอสรางสงคมแหงสขภาวะ และเปนพนทในการกอบทบาทของภาคประชาสงคมทชวยสรางความสมดลระหวางอานาจรฐ ทน และอานาจทางสงคม แตสมชชาสขภาพทผานมากมการปรบเปลยนและมบทเรยนสาคญทตองทบทวน

ทบทวนเรองราว “สมชชาสขภาพ”

กอนการประกาศใช พ.ร.บ. สขภาพแหงชาตในป พ.ศ. 2550 ซงนามาสการจดประชมสมชชาสขภาพแหงชาตอยางเปนทางการครงแรกในป พ.ศ. 2551 นน มการจด “สมชชาสขภาพ” มากอนหนานนแลวรวม 7 ครง ตงแตป พ.ศ. 2544 ถง พ.ศ. 2550 โดยมการจด “การประชมสาธตสมชชาสขภาพแหงชาต” ขนกอนในป พ.ศ. 2543 เปนการทดลอง และหากจะนบยอนไปใหไกลกวานนอก กจะพบวายอนหลงไปในป พ.ศ. 2531 คอ 12 ปกอนเกดการประชมสาธตสมชชาสขภาพแหงชาต มการจดประชมระดบชาตทเรยกวา “สมชชาสาธารณสขแหงชาต” ขน เมอวนท 12-15 กนยายน 2531 ทโรงแรมแอมบาสซาเดอร กรงเทพฯ

การประชมสมชชาสาธารณสขแหงชาตในครงนน ถอวาเปนความกาวหนาทสาคญครงหนงในประวตศาสตรการพฒนานโยบายและแผนสาธารณสข เพราะเปนครงแรกทผบรหารระดบสงสดไมเฉพาะแตในกระทรวงสาธารณสข แตจากเกอบทกกระทรวงในประเทศมาประชมเพอนาเสนอและแลกเปลยนแนวทางการพฒนาสขภาพ จากเดมทสขภาพถกมองวาเปนเรองของกระทรวงสาธารณสข สมชชาสาธารณสขแหงชาตไดผลกดนใหทกกระทรวงในประเทศมาประชมเพอนาเสนอและแลกเปลยนแนวทางการพฒนาสาธารณสข พธเปดในการประชมวนแรกของสมชชาสาธารณสขแหงชาตมสมเดจพระเทพรตนราชสดาเสดจเปนองคประธาน คณพชย รตกล รองนายกรฐมนตรเปนผกลาวรายงานในนามของรฐบาลซงเปนผจดการประชม รฐมนตรจากกระทรวง ตาง ๆ เขารวมในพธเปดและตอมาไดขนแสดงขอความเหนตอการรวมกนพฒนาสขภาพ

ผรวมประชมกวา 1,000 คน มาจากหนวยงานตาง ๆ ทงในกระทรวงสาธารณสขและกระทรวงอน ๆ เชน อาจารยและนกวจยจากมหาวทยาลยและสถาบนวจยตาง ๆ ผบรหารระดบตาง ๆ ในระบบบรการสขภาพโดยทประชมมการอภปรายและนาเสนอผลงานวชาการในประเดนตาง ๆ เชน นโยบายสาธารณสขแหงชาต

15

การพฒนากาลงคนดานสาธารณสข การมสวนรวมของประชาชน การประเมนเทคโนโลยทางการแพทย การจดสรรทรพยากรสาธารณสข และนโยบายการพฒนาเดกไทย การประชมไดรบการกลาวรายงานและชนชม เพราะเปนครงแรกทแนวคดการประสานระหวางสาขาและกระทรวงตาง ๆ ในการพฒนาสขภาพปรากฏเปนรปธรรม

ในป พ.ศ. 2543 หนงรอบนกษตรหลงสมชชาสาธารณสขแหงชาตครงแรก มการจดสมชชาดานสขภาพขนอกครง แตครงนใชชอวา “สมชชาสขภาพแหงชาต” การเปลยนแปลงของชอจากสมชชาสาธารณสขแหงชาต เปนสมชชาสขภาพแหงชาตนนเปนมากกวาความบงเอญ และแมวาผจดสมชชาทงสองครงจะเกยวโยงกนอยางใกลชด แตเหตการณทงสองททงชวงหางกนกวาทศวรรษน แตกตางกนอยางสนเชง ในสมชชาสขภาพแหงชาตนนผเขารวมการประชมไมไดเปนขาราชการระดบสงแตเปนพลเมองทมบทบาทในองคกรเอกชนและประชาคมสขภาพตาง ๆ ทงผปฏบตงานดานสขภาพในองคกรชมชนระดบรากหญา องคกรพฒนาเอกชน องคกรวชาชพ มลนธ องคกรสาธารณประโยชน และองคการภาคประชาสงคมอน ๆ จดเดนของสมชชาไมไดอยทการมารบฟงนโยบายหรอแนวคดจากผบรหารระดบสง แตอยทการนาเสนอความคดรเรมตาง ๆ ในทองถนทเกยวของกบการปฏรประบบสขภาพ

นบตงแตการประชมสาธตสมชชาสขภาพแหงชาตในงานตลาดนดสขภาพ ระหวางวนท 3-5 กนยายน พ.ศ. 2543 เปนตนมา สานกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาตหรอ สปรส. ไดรวมกบเครอขายประชาคมสขภาพตาง ๆ จดประชม “สมชชาสขภาพแหงชาต” ขนตอเนองกนมารวม 7 ครงกอนทจะมการประกาศใช พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 และมการจดสมชชาสขภาพแหงชาตอยางเปนทางการตาม พ.ร.บ. สขภาพแหงชาตขนครงแรกในป พ.ศ. 2551 ทาใหการประชมครงนนถกนบเปน “สมชชาสขภาพแหงชาตครงท 1” และมการจดตอเนองมาทกป โดยนอกจากสมชชาสขภาพในระดบชาตแลว พ.ร.บ. สขภาพแหงชาตยงไดระบใหมการจดสมชชาสขภาพเฉพาะพนทและสมชชาสขภาพเฉพาะประเดนควบคไปดวย

หลงการประกาศใชพระราชบญญตสขภาพแหงชาต รปแบบสมชชาสขภาพไดเกดการปรบเปลยนครงสาคญอกครงหนง คณะกรรมการสขภาพแหงชาตไดแตงตง คณะกรรมการจดสมชชาสขภาพแหงชาต (คจ.สช.) ขนโดยม น.พ. สวทย วบลผลประเสรฐ ซงเปนผทคนเคยและมความเขาใจเกยวกบการประชมสมชชาองคการอนามยโลกเปนอยางดเปนประธานกรรมการ สมชชาสขภาพแหงชาตครงนไดประยกตเอากระบวนการประชมของสมชชาองคการอนามยโลกมาใช แมวารปแบบและระเบยบการประชมจะคลายคลงกบสมชชาองคการอนามยโลก แตจดทแตกตางกนโดยสนเชงกคอระบบโครงสรางทงหมดของสมชชา ทงสถานภาพและศกยภาพของสานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาตและคณะกรรมการจดสมชชาสขภาพแหงชาตกแตกตางไปจากคณะกรรมการบรหารองคการอนามยโลก ทสาคญสมชชาองคการอนามยโลกเปนการประชมสมชชาของผแทนประเทศสมาชกทงหมด ในขณะทสมชชาสขภาพแหงชาตของประเทศไทยมผเขารวมทงทเปนตวแทนจากกลมเครอขายภมภาคจาก 76 จงหวด และจาก 3 ภาคสวนหลก คอ ภาครฐ ภาควชาการ และภาคประชาชน ซงมความลกลนเหลอมลากนทงในดานสถานะความเปนตวแทน (Represenation) ความพรอมรบผดชอบ (Accountability) และดานการไดรบมอบอานาจ (Authorization)

16

สมชชาสขภาพแหงชาตในรปแบบทเปนทางการนถกจดตอเนองมาตงแตป พ.ศ. 2551 โดยมการจดการอยางเปนระบบ มการจดกลมองคกรทจะเชญเขารวมกระบวนการสมชชาสขภาพฯ ในรปกลมเครอขาย (Constituency) และเปดใหองคกรภาคเครอขายตางๆ เสนอประเดนตอ คจ.สช. เพอคดเลอกและจดเปนระเบยบวาระของการประชมสมชชาฯ มการจดใหมการทางานทางวชาการเพอพฒนาขอเสนอรายประเดน สงกลบไปใหองคกรภาคตางๆ ใหความเหนเพมเตม แลวจดเปนระเบยบวาระการประชมสมชชาสขภาพแหงชาต กระบวนการประชม รวมทงเอกสารของระเบยบวาระโดยมทมวชาการเฉพาะประเดนเปนผจดเตรยมรางทหนงของเอกสารหลก (Main document จานวนไมเกน 6 หนา) และเอกสารรางมต (Draft resolution จานวนไมเกน 2 หนา) เพอใหภาคสมาชกสมชชาสขภาพทงหมดไดพจารณาและใหขอคดเหนทเปนลายลกษณอกษร จากนนทมวชาการเฉพาะประเดนจะทาการปรบปรงเปนรางทสองเพอจดสงใหภาคเครอขายอกครง พรอมทงนาเขาทพจารณาในทประชมสมชชาสขภาพแหงชาตเพอหาฉนทามตจากทประชมใหไดเปนเอกสารมตสมชชาสขภาพแหงชาต (Resolution) รายละเอยดกระบวนการประชมสมชชาสขภาพแหงชาตถกกาหนดไวอยางชดเจนในหลกเกณฑและวธการจดสมชชาสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2551 (สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต 2551)

ในทางปฏบต รปแบบการจดงานทเปนทางการ มระบบระเบยบ เอกสารการประชมทมรปแบบเฉพาะ สถานทจดประชม คออาคารสหประชาชาตทมการรกษาความปลอดภยอยางหนาแนน รวมทงการมบคคลสาคญระดบชาตและผแทนจากองคกรตางประเทศเขารวมประชม ไดทาใหสมชชาสขภาพแหงชาตมความขลง อลงการ และเพมความนาเชอถอใหกบการประชมเปนอยางมาก อยางไรกตาม รายงานการประเมนผลสมชชาสขภาพแหงชาตในรปแบบทประยกตมาจากการประชมสมชชาอนามยโลก 2 ครงแรกไดสะทอนถงจดออนสาคญๆ ทจาเปนตองพจารณาปรบปรง ไมวาจะเปนเรองรปแบบกระบวนประชม, ความสมดลเทาเทยมกนของภาคสวนตางๆ ในการคดเลอกประเดน กาหนดเนอหาและรปแบบสมชชา, ศกยภาพทางวชาการของภาคเครอขาย, ความเปนตวแทนของสมาชกสมชชา, ปญหาหนวยงานภาครฐไมมสวนรวมและไมใหความสาคญทงในการเขารวมประชมสมชชาและการผลกดนหรอนามตสมชชาไปสการปฏบต, รวมทงมขอเสนอแนะใหแสวงหารปแบบการประชมทจะเสรมเตมพลงชวตและพลงการเรยนรใหแกสมชชาสขภาพ

ในสวนของการจดสมชชาสขภาพเฉพาะพนทนนมการผสมผสานรปแบบและกระบวนการทเปนทางการและไมเปนทางการไดอยางยดหยน ภาคสวนตางๆ และภาคประชาชนมความรสกเปนเจาของและมสวนรวมไดมากกวาสมชชาระดบชาต พนทสามารถใชสมชชาสขภาพเปนเครองมอในการจดตง แลกเปลยนเรยนร แสวงหาความรวมมอ ประสานงาน และจดการกบปญหาในระดบพนทไดด หลายแหงไดรบความยอมรบและความรวมมอจากองคกรรฐในพนท สวนปญหาทพบเปนเรองกลไกการจดการทสวนใหญอาศยบคลากรสาธารณสขเปนหลก บคลากรเหลานมาทาหนาทประสานงานสมชชาดวยใจรก แตมกถกมองวางานสมชชาเปนงานนอกหนาท ซงทาใหมปญหากบเพอนรวมงานและผบรหาร นอกจากนนยงพบปญหาในพนทททางานในประเดนทออนไหวทางการเมอง ซงจาเปนตองอาศยศกยภาพทางวชาการทเขมแขงเพอผลกดนประเดนและขอเสนอของสมชชาใหเปนทยอมรบ

17

ในสวนของสมชชาสขภาพเฉพาะประเดนนนเปนชองทางทถกใชโดยองคกรตางๆ ทงในภาครฐ ภาควชาการ และภาคประชาชน มความคลองตวและความยดหยนสง ดาเนนกระบวนการไดหลากหลายรปแบบ สามารถระดมผมสวนไดเสยเขารวมในกระบวนการไดด มขอจากดในเรองเวลานอยกวาสมชชาสขภาพแหงชาตทาใหมโอกาสทจะอภปรายถกเถยงกนไดอยางกวางขวางและลกซง ซงทาใหมรปแบบทใกลเคยงกบการถกแถลงและไตรตรองรวมกน (Deliberation) มากทสด จงอาจเหมาะสาหรบใชรองรบประเดนทมลกษณะยดเยอ (แทนทจะนาเสนอในสมชชาสขภาพแหงชาตทมเวลาคอนขางจากด) สามารถปรบองคประกอบใหเหมาะสมและมความเปนตวแทนของผมสวนไดเสยไดงาย การทสมชชาเฉพาะประเดนเปนเรองทมนกวชาการใหความสนใจ ทาใหมตของสมชชามโอกาสผลกดนเปนนโยบายผานมตคณะรฐมนตรหรอชองทางอนๆ ไดด แมจะยงมปญหาการผลกดนไปสการปฏบตกตาม

บทวเคราะหการประเมนจดแขงจดออนของสมชชาสขภาพในระดบปฏบตนไดมการนาเสนอในรายงานและไดรบการพจารณาในการประชมตางๆ มาแลวทงสน หลายเรองเปนปญหาเชงระบบของการบรหารระดบชาตทจาเปนตองรอการคลคลายในระดบโครงสราง ในขณะทบางเรองเปนปญหาในทางปฏบตทกาลงอยระหวางการปรบเปลยน อยางไรกตาม ในการแกไขปญหาทงเชงระบบและปญหาในระดบปฏบตลวนแตจาเปนตองมวธคดทใชเปนรากฐานในการกาหนดวธทา ในตอนตอไปของบทวเคราะหนจะเปนการนาเสนอประเดนวธคดทสาคญ ซงจะชวยใหวธการแกปญหาเกยวกบขอจากดของสมชชาสขภาพนนวางอยบนรากฐานทเหนไดชดวา สมชชาสขภาพนนเปนปฏบตการทางสงคมทเปนสวนหนงของอดมคตประชาธปไตยแบบมสวนรวมอยางแทจรง

สมชชากบอดมคตประชาธปไตย: ประเดนปญหา

ประเดนปญหาของสมชชาสขภาพทจาเปนตองมการถกเถยงและทบทวนในระดบแนวคดมอยางนอย 3 ประเดนสาคญ คอ (1) ปญหาเรองความชอบธรรมของสมชชาซงมประเดนคาถามหลกอยทความเปนตวแทน หรอRepresentation (2) ปญหาเรองคณภาพของการมสวนรวม ซงเกยวโยงกบรปแบบสมชชาทจะทาใหเกดการอภปรายถกแถลงอยางเปนประชาธปไตยและตดสนใจดวยความพนจพเคราะหไตรตรอง เปนประเดนคาถามหลกของเรอง การถกแถลงและไตรตรองรวมกน หรอ Deliberation (3) ปญหาเรองการหาขอยตหรอขอตกลงรวมของสมชชาทกาหนดไววาเปนการสรางฉนทามต หรอ Consensus ปญหาทง 3 ประเดนเกยวของอยางใกลชดกบแนวคดและรปแบบประชาธปไตยทงสามแนวทาง คอ ประชาธปไตยแบบตวแทน (Representative democracy) ประชาธปไตยแบบมสวนรวมโดยตรง (Direct democracy) และประชาธปไตยแบบไตรตรองรวมกนดวยปญญา(Deliberative democracy)

สมชชาสขภาพ ความชอบธรรมกบความเปนตวแทน

สมชชาสขภาพเปนความพยายามทจะกาวพนขอจากดของประชาธปไตยแบบตวแทนทพลเมองมสทธเพยงการเขาคหาเลอกตงดวยการสรางพนททสามญชนมสทธมเสยงทจะออกความเหนและกาหนดนโยบายหรอทศทางการพฒนาได แตสมชชากมขอจากดทไมสามารถรองรบประชาชนทกคนทตองการออกเสยงแสดงความเหนได ในทางปฏบตจงอาศยการเลอกตวแทนจากกลมเครอขายตางๆ ประเดนเรองตวแทนจงยงกลบมา

18

เปนเรองทตองพจารณาอยางจรงจงเพราะเปนปญหาทเชอมโยงกบเรองความชอบธรรม (Legitimacy) อยางใกลชด (Parkinson 2003)

คาถามทวาอะไรคอความเปนตวแทนนเปนประเดนสาคญทงในทางทฤษฎและการปฏบตทางการเมอง ทงนเปนเพราะ“ความเปนตวแทน” อาจถกตความหรอจาแนกแยกแยะไดหลากหลายลกษณะดวยกน ซงเราอาจพจารณาไดทงในเชงปรมาณและเชงคณภาพ

ในเชงปรมาณ คาถามทวาจานวนเทาไรจงจะเหมาะสมกบความเปนตวแทนเปนประเดนทถกทาทายมาตงแตยคประชาธปไตยแบบเอเธนส ปฏวตสองครงทเกดขนในนครรฐเอเธนสเปนความพยายามทจะลดจานวนของสมาชกสมชชา การปฏวตทงสองครงจงเปนทรจกกนในนามของ การปฏวตสรอย ในป 411 กอนครสตกาล และปฏวตสามสบ ในป 404 กอนครสตกาล การลดจานวนตวแทนนกเพอจากดใหเหลอเฉพาะพวกทมคณสมบตเปนผถอครองทรพยสนเทานน แมจะปฏวตไดสาเรจแตการปกครองตอมากลมเหลวเพราะปญหาความฉอฉลของผปกครอง ปญหาวาดวยจานวนทเหมาะสมของตวแทน (หรอขนาดของสมชชา) นสมพนธโดยตรงกบความเปนตวแทน โดยเฉพาะในสงคมทมความหลากหลาย การมตวแทนจานวนมากยอมมโอกาสสะทอนจดยนและความเหนทหลากหลายของสงคมไดดกวาการจากดตวแทนไวไมกคน

ในแงน สมชชาสขภาพในระดบตางๆ มวธคดเกยวกบตวแทนทแตกตางกนและมขอจากดของการมขนาดสมชชาทแตกตางกนไปดวย ในระดบชาต จานวนผแทนแบงออกเปนกลมเครอขายพนท 76 จงหวด จานวน 76 กลม (กลมละ 7 คน) และจากกลมเครอขายทมใชผแทนจากพนท 3 ภาคสวนหลก 106 กลม คอ ภาคประชาสงคม ชมชนและเอกชน ภาควชาการ/วชาชพ ภาครฐ ทมาของจานวนสมาชกและวธคดเรองความเปนตวแทนในสมชชาชาตนยงมเรองทจะตองพจารณาไมนอย ทงในแงจานวนทเหมาะสมทจะเปนตวแทนความหลากหลายไดอยางพอเพยงและในแงทตองพจารณาวา “สมชชา” ทงองคคณะนเปนตวแทนของใคร (Stakeholder ผมสวนไดเสยและ/หรอ Shareholder ผมผลประโยชน) แมจะมความชดเจนตงแตตนวา สมชชาจะไมไดเนนเฉพาะองคกรภาครฐ แตจะรวมเอาสวนสาธารณะทไมใชรฐเขาไวดวย แตกยงมปญหาวาจะรวมเอาภาคสวนทเปนธรกจทแสวงหาผลประโยชนสวนตว (Private/Profit making คอนบ Shareholder รวมใน Stakeholder) หรอจะรวมเอาเฉพาะภาคสาธารณะประโยชนทไมแสวงหาผลประโยชนทางธรกจ

(Non-profit sector คอ Stakeholder ทไมใช Shareholder) ซงหมายรวมถงเอกชนทไมแสวงหาผลกาไร (Private/Non-profit) เปนสาคญ

ความเปนตวแทนขององคคณะทแตกตางกนทาใหระบบตวแทนแตกตางกนไปดวย ตวอยางทชดเจนในกรณนกคอ สมชชาใหญสหประชาชาต ซงถอวาเปนองคคณะทเปนตวแทนของรฐ-ชาต (Nation-state) โดยผแทนจากรฐชาตทเปนสมาชกทกประเทศมสทธในการออกเสยงเทาเทยมกนในการประชมสมชชาใหญ (ซงความเหนจากสมชชาใหญนอาจถกระงบดวยอานาจวโตของคณะมนตรความมนคง) ในระบบสมชชาขององคการสหประชาชาตตวแทนประเทศถอเปนหนงเสยงเทาเทยมกน แตกตางไปจากระบบของธนาคารโลกทเสยงของประเทศทมขนาดเศรษฐกจทใหญกวาและบรจาคเงนฝากใหกบธนาคารโลกมากกวาจะมสทธมเสยงมากกวาประเทศทมเศรษฐกจขนาดเลก อยางไรกตามระบบดงกลาวไดรบการปรบแกใหเทาเทยมกนมากขนใน

19

ป ค.ศ. 2010 เนองจากประเทศกาลงพฒนา (โดยเฉพาะสาธารณรฐประชาชนจน) เรมมบทบาทมากขน รวมทงการถอกาเนดขนของรฐขนาดเลกจานวนมาก ทหากพจารณาจากเกณฑเดมแลว จะไมสามารถมสทธมเสยงในระบบของธนาคารโลก อาจกลาวไดวา หลกการใดๆ ลวนแตมปญหาในลกษณะใดลกษณะหนงทงสน แตประเดนสาคญนาจะอยทการประเมนและปรบเปลยนระบบใหเหมาะสมกบสถานการณใหมๆ ทเกดขน

แมแตระบบขององคการสหประชาชาตทเนน One country one vote กอาจมปญหา เพราะ“ผแทน” แตละคนอาจเปนตวแทนของสงทแตกตางกน เชน “ผแทน” ของสาธารณรฐประชาชนจนถอเปนตวแทนของประชากรจนนบพนลาน สวนผแทนของสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวนนเปนตวแทนของประชากรลาวเพยง 5 ลานคน แนวคดเรอง Proportional representation (หรอตวแทนแบบสดสวน) จงถกใชเพอแกปญหาขอจากดของ Equal representation (หรอตวแทนฝายละเทาๆ กน) โดยเฉพาะในบรบททมความแตกตางระหวางกนมากๆ ทงในเชงปรมาณและคณภาพ นอกจากปญหาเรองขนาดและสดสวนแลว ความเปนตวแทนยงมขอพจารณาเรองระดบอกดวย ตวแทนระดบพนทในสมชชาสขภาพระดบชาตจะคดจากระดบจงหวด (จงหวดละ 6 คนรวม 456 คน) หรออาจคดจากระดบทใหญกวา เชนตวแทนระดบภมภาคหรอตวแทนระดบอาเภอ ซงกมจดแขงจดออนแตกตางกน

ในเชงคณภาพ ตวแทนอาจมความหมายหลายประการ เชน ความหมายของความคลายคลงกน เชนการเปนตวแทนไดเพราะมสถานภาพคลายคลงกน (ผปวย/แพทย ไพร/อามาตย) มความคดหรออดมการณทคลายกน (สงคมนยม ทนนยม เสรนยม เผดจการ ประชาธปไตย) มขดความสามารถทคลายคลงกน (ระดบการศกษา อาชพ) ซงจะมปญหาตามมากคอจะใหตวแทนมความคลายคลงกบฐานเสยง (Constituency) ในแงใด เชน เพศเหมอนกน เศรษฐฐานะใกลเคยงกน กลมชาตพนธเดยวกน หรอศาสนาเดยวกน ทางออกสาหรบเรองนดเหมอนจะตองใชการพจารณาเปนรายกรณไป ซงเปนไปไมไดสาหรบ “สมชชาสขภาพ” โดยเฉพาะในระดบชาต ในกรณทการเลอกแบบตวแทนทมคณสมบตคลายคลงกนมปญหาทางออกประการหนงกคอการใชวธจบสลากแบบสม (By lot หรอ lottery) เชน ในกรณประชาธปไตยแบบเอเธนส

นอกจาก “ตวแทน” ในความหมายของความคลายคลงแลว ยงมตวแทนในความหมายของผกระทาการแทนอกดวย ซงแนวคดเรองความคลายคลงหรอคณสมบตแบบเฉลยอาจใชไมไดเลย เชน ตวแทนนางสาวไทยทจะไปประกวดนางงามโลก ตวแทนนกเรยนไทยทจะไปแขงขนหนยนตรนานาชาต หรอผแทนไทยในเวทการคาโลก ซงหากใชคนทมคณสมบตเฉลย เชน สวยเฉลยของประเทศ ฉลาดเฉลยของนกเรยนไทย หรอรเรองขอตกลงการคาระหวางประเทศเฉลยเทาๆ กบคนไทยทวไป กอาจถอวาเปนตวแทนทไมเหมาะสมเลยกเปนได “ตวแทน” ในความหมายนจงหมายถง Agency คอการเปนผทาหนาททไดรบมอบหมายใหเปนทพอใจของผเลอกมากทสด

แนวคดเรองการทาหนาททไดรบมอบหมายน ทาใหเราสามารถแยกผแทนออกไดเปนอยางนอย 2 ลกษณะคอ ตวแทนผไดรบมอบหมาย (Delegate) และตวแทนผไดรบมอบอานาจ (Trustee) ตวแทนผไดรบมอบหมายอาจเปนเพยงผทมาปรากฏตวเพอเปนประจกษพยานในสงทเกดขน หรอมารวมแสดงความเหนในขอบเขตหรอบทบาททได ถกกากบไวแลว แตจะไมมอานาจเตมในฐานะตวแทนทจะตดสนใจอะไร

20

นอกเหนอจากทไดรบมอบหมายมาให สวนตวแทนผไดรบมอบอานาจสามารถตดสนใจในเรองตางๆ ไดโดยยดเอาความตองการหรอผลประโยชนของผทตนทาหนาทแทนเปนหลก (Catt 1999)

ในเวทสมชชานน แนวคดเรอง ตวแทนผไดรบมอบหมาย (Delegate) และตวแทนผไดรบมอบอานาจ (Trustee) ยงมความลกลนอยไมนอย ตวแทนภาครฐมกมาในฐานะผไดรบมอบหมายและไมกลาใหความเหนหรอแสดงความรบผดชอบเทาทควร ในขณะทตวแทนของภาคประชาชนซงมกจะแสดงบทบาทเปนผไดรบมอบอานาจกมปญหาเรองการเปนตวแทนความคดของประชาชนทวไป ในกรณของตวแทนผไดรบมอบหมายหรอ Delegate นนอาจไดรบคาสงหรอขอตกลงจากผเลอกตวแทนวาใหมทาทหรอใหตดสนใจอยางไร แตในกรณทเปนตวแทนของฐานเสยงทผเลอกตวแทนมความเหนหลากหลายและความเหนตางๆ กอาจขดแยงกน การมคาสงหรอขอตกลงกอาจเปนไปไดยาก

อยางไรกด ถงทสดแลว สมาชกแหงสมชชาจาเปนตองตระหนกวา ตนไมใชตวแทนของผทเลอกตนเขามา หรอเปนปากเปนเสยงใหกบฐานเสยง (Constituency) ของตนเทานน แตตองเปนเสยงของสวนรวม ดงทนกปรชญาการเมองคนสาคญขององกฤษ เอดมนด เบอรก (Edmund Burke) เคยกลาวไวเกยวกบการเปนผแทนทางการเมองวา

Parliament is not a congress of ambassadors from different and hostile interests;

which interests each must maintain, as an agent and advocate, against other agents

and advocates; but parliament is a deliberative assembly of one nation, with one

interest, that of the whole; where, not local purposes, not local prejudices, ought to

guide, but the general good, resulting from the general reason of the whole.

สมชชา ประชาธปไตยแบบไตรตรองและการถกแถลงชแจงดวยเหตผล

ในชวงหนงถงสองทศวรรษทผานมา แนวคดเรอง Deliberative democracy หรอประชาธปไตยแบบไตรตรองรวมกนดวยปญญานไดรบความสนใจและกลายเปนแนวทางสาหรบปฏบตการเพอสรางประชาธปไตย(Dryzek 2000; Elster 1998) นกคดและนกปฏบตการทางการเมองภาคประชาชนมความเหนวา Deliberative democracy ชวยใหผมสวนรวมไดกาวพนความคดและเหตผลแบบทตดยดกบความคดเหนเฉพาะตว (Bounded rationality) ได จอหน ไดรเซค (John Dryzek) นกคดและนกปฏบตการดานนเวศวทยาแสดงใหเหนวา การถกแถลงและการอภปรายกนใหกวางขวางชวยใหการตดสนใจเชงนโยบายทเกยวกบสงแวดลอมนนมเหตมผลและสามารถกาวพนผลประโยชนสวนตวไดมากกวารปแบบประชาธปไตยอนๆ รวมทงประชาธปไตยแบบเสรนยมดวย(Dryzek 1987)

ในบทความดงกลาว ไดรเซคไดอางถงการศกษาทไดรบการกลาวถงมากทใชทฤษฎเกม ซงเนนใหผทดลองแขงขนกน แตเมอใหโอกาสคแขงขนไดถกแถลงแสดงเหตผลของแตละฝาย ผลลพธในการตดสนใจปรากฏวาเกดความรวมมอกนมากกวาทจะเอาชนะกนดวยยทธวธทตนเองเปนฝายไดเปรยบ (Dryzek 1987:

21

211) กระบวนการถกแถลงมศกยภาพทจะนามาซงการเปลยนแปลงความคดใหเปดกวางขนได ในงานดานนเวศวทยาและสงแวดลอม การถกแถลงไดทาใหผเขารวมไดเรยนรคณคาทางนเวศวทยาและไดทบทวนและตรกตรองความคดและการกระทาของตนเองจนเกดการเปลยนแปลงอยางลกได แตการถกแถลงทจะใหไดผลดงกลาวนนจาเปนตองเกดขนในสงแวดลอมทโนมนาใหผเขารวมไดพจารณาทางเลอกใหมๆ ทไดเรยนรจากกระบวนการแลกเปลยนถกแถลงกน

มาตรา 40 ของพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ไดกาหนดใหการจดสมชชาสขภาพเปนไปโดยยดหลก (1) หลกการมสวนรวมของทกฝาย (2) หลกยดหยน เปดกวางและหลากหลาย (3) หลกเรยนรแลกเปลยนอยางบรณาการ (4) หลกดาเนนงานอยางเปนระบบ รวมทงไดกาหนดลกษณะทพงประสงคของสมชชาไว 6 ประการคอ (1) กลไกการจดเปนกลไกพหพาค (2) มการจดกระบวนการอยางเปนระบบ (3) ใชฐานความรผสมผสานเขากบฐานดานจตใจ (4) ทกฝายทเขารวมอยางเคยงบาเคยงไหลกน (5) มประเดนทชดเจน และ (6) มโอกาสผลกดนไปสการปฏบตทเปนรปธรรมในหลายชองทาง (สานกสมชชาสขภาพ 2553) ขอกาหนดดงกลาวคลายคลงกบหลกการและคณสมบตทพงประสงคของ Deliberation

แกรแฮม สมธ (Graham Smith) ซงสนใจเรองการเมองของสงแวดลอมไดยาสงทแนวคด Deliberation ในกระบวนการอภปรายและถกแถลงวาตองใหความสาคญกบ 1. จะตองมนใจวาทกคนมสทธมเสยงเทาเทยมกนโดยจะตองพจารณาวาความเสยเปรยบทางเศรษฐกจสงคมมผลตอการมสวนรวมอยางเทาเทยมกนหรอไม 2. การถกแถลงและไตรตรองรวมกนนถอเปนกลไกในการตอรองกบผลประโยชนของผมอานาจ ทงในการกาหนดประเดนการพดคย การจดระเบยบวาระ การนยามความหมายของประโยชนสาธารณะ และการแสวงหาฉนทามต 3. ตองมความละเอยดออนตอประเดนปญหา ทงในแงขอบเขต ขนาด และความสลบซบซอนของปญหา (Smith 2001)

การถกแถลงในประชาธปไตยแบบไตรตรองรวมกนนนแตกตางไปจากการเอาชนะคะคานกนดวยเหตผลตรงทผเขารวมการเสวนาแลกเปลยนนน แมจะมความคดเหนของตนเองไวระดบหนงแลว ยงจะตองเปดใจกวางเพยงพอและพรอมทจะเปลยนแปลงความเหนของตนเมอไดรบฟงขอมล ขอถกเถยง และแงคดใหมๆ จากคนอน จดนเองททาใหการถกแถลงลกษณะนมความโดดเดนและสามารถใชเปนกระบวนการเรยนรแบบกลมได การเกดขนของความคดใหมๆ ในบรบทของการแลกเปลยนในกลมนนเปนการใชสตปญญารวมหมและใหความสาคญกบอานาจการตดสนใจรวมกนของพลเมอง (Decisive power) มากกวาความเหนสาเรจรปของผเชยวชาญ (Recommending power) (Fishkin 1997)

นอกจากนน กระบวนการท McCoy & Scully เรยกวา Deliberative Dialogue (McCoy and Scully 2002) ซงเปนการผสมผสานระหวางสนทรยสนทนา (Dialogue ซงเนนการสอสารทสรางสรรค การไมพพากษาตดสน การหลกเลยงการพดแบบเหมารวม การเนนการฟง ความจรงใจ และความพยายามเขาใจคนอน) เขากบการถกแถลง (Deliberation ซงเนนความเหนตาง การวพากษ และการโตแยงดวยขอมลและ

22

เหตผล) จะชวยใหกระบวนการมสวนรวมของประชาสงคมและภาคพลเมองสรางสรรคประชาธปไตยทดทสดได McCoy & Scully ไดหลกการและลกษณะทพงประสงค 10 ประการของการสอสารลกษณะนไวอยางนาสนใจ

1. สงเสรมการพดคยและการสอสารหลากหลายรปแบบเพอใหมนใจวาทกฝายมโอกาสนาเสนอสงทตนตองการดวยวธการทตนถนด

2. ตองใหความสาคญตอการฟงอยางนอยพอๆ กบการพด ซงนอกจากจะเปนการแสดงความเคารพตอกนแลวยงชวยลดปญหาความขดแยงหรอความรนแรงได

3. เชอมโยงประสบการณชวตของผคนเขากบประเดนเชงนโยบาย การบอกเลาเรองราวสวนบคคลจะชวยกระตนความสนใจและเตมชวตชวาใหกบเรองนโยบายทมกถกนาเสนอเฉพาะดานทเปนหลกการและเหตผล

4. สรางความไววางใจและสรางรากฐานความสมพนธสาหรบการทางานตอเนอง ความไววางใจเปนทนทางสงคมทสาคญทสดในการทางานภาคประชาสงคมและเปนฐานสาคญของการสรางความสมพนธระยะยาวเพอการเปลยนแปลงสงคม แมจะมเรองทรวมมอกนทาแลวไมสาเรจ แตหากความสมพนธยงคงอย ความรวมมอใหมๆ กจะงอกงามจากความสมพนธทดนนตอไปอยางไมรจกจบ

5. สารวจมมมองและเรองราวเกยวกบประเดนทหารอกนใหกวางขวาง แทนทจะรบดวนอภปรายเฉพาะเจาะจงไปทประเดนเชงนโยบาย การสารวจใหกวางขวางถงแงมมใหมๆ และความเปนไปไดตางๆ อาจชวยใหไดกรอบการพดคยทดขนกวาเดมได

6. สงเสรมใหเกดการวเคราะหและขอโตแยงทเปนเหตเปนผล บอยครงทประเดนเชงนโยบายทอภปรายกนเปนเรองทไมพงปรารถนาซงเปนเรองทรบกวนอารมณ การตดสนใจโดยขาดการวเคราะหใหรอบดานและขาดการใชเหตผลอาจนามาซงผลเสยหรอความขดแยงมากขนได

7. ชวยสรางกระบวนการตดสนปญหาสาธารณะและพนฐานรวมกนในการปฏบตการแกไขปญหา เวทการเสวนาพลเมองไมใชแคการมาพดคยสนทนากน แตควรมการตดสนใจเกยวกบปญหาสาธารณะรวมกนและมชองทางทจะแกปญหานนๆ ในทางปฏบตดวย

8. เสรมบทบาทประชาชนในฐานะของ “ผกระทาการ” เพอหกลางกบความคดเหนทวไปทวาการเปลยนแปลงเปนเรองของคนอน

9. เชอมโยงไปสภาครฐ ภาคนโยบาย และการบรหารจดการ การผลกดนขอเสนอไปสการปฏบตตองการมากกวาการรายงานอยางเปนทางการ ความไววางใจและความสมพนธทดกบผบรหารและผมอานาจในการจดการมผลอยางยงตอการนาขอเสนอไปปฏบตใหไดผล

10. สรางกระบวนการทตอเนอง ไมใชแคเหตการณชวครงชวคราว เพอการเรยนร การสรางเครอขาย และการสรางความไววางใจตอกนในระยะยาว

23

หากพจารณาขอเสนอดงกลาวในบรบทของสมชชาสขภาพกจะเหนไดวา หลกการและลกษณะทพงประสงคเหลานปรากฏกระจายตวอยในกระบวนการสมชชา ซงมทงสมชชาระดบชาต สมชชาเฉพาะพนท และสมชชาเฉพาะประเดน โดยทงสามกระบวนการมจดแขงจดออนทแตกตางกนและมสวนชวยเสรมซงกนและกน สงทจะตองตระหนกในการพฒนาระยะยาวกคอการรกษาไวซงความหลากหลายและการเสรมสรางใหสมชชาแตละรปแบบมจดเดนอนเปนเอกลกษณของตนเอง

สมชชากบการสรางฉนทามต

นอกเหนอจากการเปนพนทในการถกแถลงเพอแสดงความคดเหนแลว หนาทสาคญอกประการหนงของสมชชาแบบตางๆ กคอการแสวงหาฉนทามตหรอความเหนรวม โดยเฉพาะในกรณทจาเปนตองหาทางออกสาหรบความขดแยงหรอขอพพาท มความเขาใจทผดพลาดทคดวาการมกฎระเบยบทชดเจนและการดาเนนการตามขนตอนอยางเครงครดจะทาใหขอตกลงทไดเปนทยอมรบหรออยางนอยกไมสามารถปฏเสธหรอทกทวงได ในความเปนจรง ระเบยบ กฎเกณฑ และขนตอนการปฏบตมสวนสาคญททาใหเกดภาวะแปลกแยกของคนบางกลม ทาใหคนบางกลมถกกดกนออกจากกระบวนการ หรอเพอหลกเลยงภาวะทถกบงคบดวยกฎเกณฑตางๆ บคคลบางกลมกอาจเลอกทจะไมเขาสกระบวนการหาทางออกรวมกน เพราะอยางนอยการไมเขารวมกทาใหคนกลมนไมตองยอมรบหรอสามารถปฏเสธพนธะผกพนตอมตอนเปนผลลพธไดโดยไมตองรวมรบผดชอบ

กฎ กตกาและมารยาท รวมทงขนตอนกระบวนการตางๆ กลายเปนสงจาเปนสาหรบการดาเนนการประชม ในสงคมตะวนตก หนงสอทชอวา Pocket Manual of Rules of Order for Deliberative Assemblies หรอทเปนทรจกกนในนามของ Robert’s Rules of Order เปนคมอทวางหลกการในการดาเนนการประชมทถกนาไปใชอยางกวางขวาง คมอนเขยนขนโดย Henry Martyn Robert ในป ค.ศ.1876 ประสบการณในการประชมในองคกรตางๆ ทมกไมมระเบยบกฎเกณฑหรอมหลกการทแตกตางกนทาใหเขาเขยนหนงสอเลมนขน ปจจบนหนงสอเลมนถกปรบปรงจนเปนฉบบปรบปรงแกไขครงท 10 และถกใชในองคกรรฐตางๆ ทงรฐสภาสหรฐอเมรกาไปจนถงองคกรเอกชนจานวนมาก

กฎ กตกาและมารยาททกาหนดไวใน Robert’s Rules of Order ถกใชเปนแนวทางทวไปสาหรบการประชมรฐสภา ซงมการกาหนด “ขอบงคบการประชมของสภา” เพอใหการประชมสามารถดาเนนไปอยางเปนระเบยบเรยบรอย จงมกมการกาหนดรายละเอยดการปฏบตตางๆ ไมวาจะเปนบทบาท อานาจหนาทของประธานทประชม การกาหนดสมยประชม การเรยกประชม การกาหนดระเบยบวาระ การเสนอญตต (อาท จานวนผเสนอญตต ประเภทของญตต วธการเกยวกบญตต) การอภปราย (อาท ผมสทธอภปรายกอน วธการดาเนนการ ขอหามหรอการประทวงในการอภปราย การใชสทธพาดพง การขอเสยงรบรองเพอสนบสนนใหเปดอภปราย การกาหนดระยะเวลาการอภปราย การสนสดการอภปราย การลงมต) วธการประชม อาท การนดประชม การจดระเบยบวาระการประชม การดาเนนการประชม รายงานการประชม

24

แมวาการมหลกเกณฑและกฎระเบยบจะชวยลดความโกลาหลของการประชม แตมนกไมไดเปนเชนนนเสมอไป ตวอยางเชน การประชมรฐสภาไตหวนทมกเกดเหตโกลาหลถงขนชกตอยกน หรอกรณรฐสภาไทยทมการใชขอบงคบการประชมของสภาเปนเครองมอในการบอนทาลายฝายตรงขามดวยการประทวง การขอใชสทธพาดพง หรอแมจะปฏบตตามกฎระเบยบแตกมการถวงเวลาดวยการนาเสนอทยดยาดเยนเยอ หรอพดหาเสยงกบชาวบานในพนท รวมทงการพยายามใหภาพของตนไดรบการถายทอดทางโทรทศนดวยการมาหาทนงใกลกบผอภปราย แมจะมระเบยบปฏบตอยางชดเจนเปนระบบ แตผลลพธกอาจเปนการประชมสภาท “ออนสาระ วฒภาวะแย ใชแตสานวนโวหาร พดเอามนเขาวา หาเรองประเทองปญญาไมคอยได แถมยงไรซงสนทรยภาพ” กเปนไปได

ยงไปกวานน กฎแหงระเบยบของโรเบรตนยงเนนการตดสนใจดวยเสยงสวนใหญ (Majority vote) เปนสาคญ การใชเสยงสวนใหญอาจเปนประโยชนในการตดสนใจบางเรองแตในหลายกรณแลวสงทสมชชาตองการบรรลคอ ฉนทามต หรอความเหนรวมทไมตองมเสยงสวนนอยรสกพายแพหรอจาใจยอมรบมตเสยงสวนมาก มความพยายามทจะสรางแนวทางและกระบวนการทแตกตางออกไปจากกฎแหงระเบยบของโรเบรตโดยมงไปทกระบวนการสรางฉนทามต (Consensus Building) (Susskind and Cruikshank 2006) ซงมแนวทางทแตกตางออกไปจากกฎแหงระเบยบของโรเบรตทไมเนนกฎเกณฑตายตวและใชกระบวนการไกลเกลยประนประนอมเพอหาทางออกททกฝายเหนชอบรวมกนได

ในเอกสารทชอวา A Short Guide to Consensus Building ซงมชอรองวา An Alternative to Robert’s Rules of Order for Groups, Organizations and Ad Hoc Assemblies that Want to Operate by Consensus (Public Dispute Program ND) มการเสนอทางเลอกสาหรบการตดสนใจทตองการความเหนชอบรวมกนมากกวาการลงมตดวยเสยงขางมากและเชอวาความเปนทางการและกฎระเบยบทตายตวนนทาใหการประชมลมเหลว เพราะมนกลายเปนวา “คนใน” ทรและอางกฎระเบยบไดดกวากมกจะเปนฝายไดเปรยบ ทสาคญ การลงมตดวยเสยงขางมากอาจมผลทาใหเสยงทนอยกวาเพยงหนงเสยงเปนฝายแพและไมพอใจกบผลลพธของการประชม ซงอาจมผลตอความรวมมอในเรองอนๆ ในระยะยาวระหวางสองฝายทลงมตขดแยงกนไปดวย

เอกสารดงกลาวไดเสนอความหมายของฉนทามตวา มนไมจาเปนตองเปนความคดททกคนเหนดวยเหมอนกนหมด (คอไมมใครไมเหนดวยเลยหรอ unanimity) แตหมายถงขอตกลงททกคนยอมรบได (Everyone agrees they can live with the final proposal) โดยทความตองการของทกฝายไดรบการตอบสนอง แมวา “ขอเรยกรอง” จะไมไดรบการตอบสนองกตาม (แนวคดการแยกระหวางความตองการหรอ interest กบขอเรยกรองหรอ Demand ออกจากกนโดยถอวาขอเรยกรองเปนรปธรรมของความตองการ และการตอบสนองความตองการอาจทาไดหลายแบบนเปนหลกคดสาคญสาหรบการเจรจาโดยสนตวธ ) นอกจากนน เอกสารดงกลาวยงไดนาเสนอแนวคดสาคญๆ ทใชออกแบบการประชมเพอใหบรรลฉนทามตได เชน Mediation, Facilitation, conflict assessment รวมทงเสนอแนวทางทเปนรปธรรมในการบรรลฉนทามต เชน การใช single text procedure, การจดบนทก (Recording) การสรางคณคา (creating and

25

claiming value) หรอการประชม (convening) เพอแสวงหาจดรวมและฉนทามตมากกวาทจะใชเสยงสวนใหญในการตดสนความเหนทแตกตางกน

รปแบบใหมๆ ของ Deliberative Assembly:

คณะลกขนพลเมอง Citizen’s Jury

กระบวนการทเรยกวา ลกขนพลเมองนเปนเครองมอทจะนาเสนอความคดเหนทผานการถกแถลงและไตรตรองอยางถถวยของภาคพลเมอง มจดเดนทงในแงท (1) มการใชขอมลทรอบดานในกระบวนการตดสนใจ (2) มการถกแถลงอภปรายเพอแลกเปลยนความเหนและใชความเปนเหตเปนผลในการโนมนาวกนและกนกอนการตดสนใจ และ (3) มความเปนตวแทนทเกดจากการสมเลอกคณะลกขนจากสาธารณะชน ลกขนพลเมองตางจากการทาโพลลตรงทมการปรกษาหารอ ถกแถลงชแจงขอมลและเหตผลกอนการตดสนใจ ในขณะเดยวกนกแตกตางจากการสมภาษณกลมแบบ Focus Group Interview ทกระบวนการลกขนพลเมองมการเลอกกลมผใหความเหนทมความเปนตวแทนมากกวา

กระบวนการลกขนพลเมองเรมตนจากการมประเดนทตองการความเหนของสาธารณชน คณะลกขนพลเมองซงมกประกอบดวยบคคล 18-24 คนทไดรบการคดเลอกจากการสมดวยวธจบสลากจากฐานประชากรทเกยวของมาทาหนาทเปนผพจารณาใหความเหนตอประเดนปญหา คณะลกขนจะมการประชมกนราว 4-5 วนเพอรบฟงขอมลจากทกฝายรวมทงความเหนจากผเชยวชาญ โดยมการถกแถลงแสดงความเหนระหวางคณะลกขนเปนระยะ ในวนสดทายของการรบฟงและถกแถลง สมาชกคณะลกขนพลเมองจะนาเสนอขอสรปความเหนตอผมอานาจตดสนใจ ตอสอมวลชน และตอสาธารณะชนดวยชองทางตางๆ รปแบบการนาเสนอความคดเหนดวยวธการแบบลกขนพลเมองนไดรบการพฒนาโดยศนยเจฟเฟอสน (The Jefferson Center) และมการนาไปใชอยางแพรหลายทงในสหรฐอเมรกา องกฤษ เยอรมน เดนมารก สเปญ ออสเตรเลย ในประเดนทหลากหลายโดยเฉพาะปญหาทมความสลบซบซอนไมวาจะเปนการปฏรประบบสาธารณสข การจดการงบประมาณ ปญหาสงแวดลอม หรอการปฏรปการศกษา (Wakeford 2002)

จดเดนทสาคญของกระบวนการลกขนพลเมองมอยหลายประการดวยกนคอ

• การไมมอคตในการคดเลอกตวแทน สมาชกของคณะลกขนจะไดรบการเลอกใหมสาหรบการพจารณาแตละประเดนปญหา โดยเลอกแบบจบสลากสมอยางเปนระบบจากฐานประชากร คณะลกขนจงเปนตวแทนของสาธารณะไดอยางไมมอคตในการเลอกสรร

• คณะลกขนจะไดรบขอมลทงจากผรเหน ผไดรบผลกระทบ ผมสวนไดสวนเสย รวมทงความเหนจากผเชยวชาญจากทกฝาย รวมทงสามารถซกถาม พดคยแลกเปลยนจนเปนทพงพอใจได

• มความเปนกลางเพราะคดเลอกมาอยางไมมอคต รวมทงมเวลาและโอกาสในการรบฟงความเหนจากทกฝาย

26

• มการถกเถยง อธบาย ซกถาม แลกเปลยนความเขาใจและความคดเหนเพอประมวลและประเมนความคดกอนการตดสนใจ จงเปนการตดสนใจทมคณภาพสง

องคประกอบของกระบวนการลกขนพลเมองนน นอกเหนอจากคณะลกขนแลว ยงตองม “คณะกรรมการทปรกษา” และ “ผรเหน” โดยคณะกรรมการทปรกษา หรอ Advisory Committee จะเปนผใหคาแนะนาเกยวกบกระบวนการอภปราย การกาหนดประเดนการพดคย รวมทงการคดเลอกผทจะมาใหขอมลและความเหน คณะกรรมการทปรกษาจะเปนตวกลางทคอยเฝาดไมใหเกดอคตในขนตอนตางๆ สวน “ผรเหน” หรอ Witness จะเปนผทไดรบการคดเลอกจากคณะลกขน (ผานการแนะนาและคาปรกษาของคณะกรรมการทปรกษา) ทจะมาใหขอมลหรอใหปากคาตอคณะลกขน โดยจะมทงผมสวนไดเสย ทงผ ทเหนชอบและเหนคาน รวมทงผเชยวชาญ นกวชาการ และตวแทนจากหนวยงานทเกยวของตางๆ

การคดเลอกคณะลกขนจะอาศยฐานขอมลจากการสารวจประชากรทมความสนใจในปญหาทเปนประเดนการปรกษาหารอ โดยเนนการเปนตวแทนของภาคสวนตางๆ ในสงคมอยางทวถง ผสนใจในกลมประเดนปญหาจะถกประมวลไวในระบบฐานขอมลและสมเลอกเพอเชญเขาเปนคณะลกขน เมอคณะลกขนไดรวมกบคณะกรรมการทปรกษากาหนดประเดนทชดเจนกจะมการเชญผรเหนมาใหปากคา มการซกถาม แลกเปลยนกบผรเหนทมาใหขอมลจนพอเพยงตอการตดสนใจแลว คณะลกขนพลเมองกทาการอภปรายถกแถลงเพอหาความเหนรวมกน กอนทจะนาเสนอขอสรปแกสาธารณชนและผทเกยวของ หลงจากจบสนกระบวนการลกขนพลเมองแลว คณะลกขนทกคนจะตองทาการประเมนและแสดงความเหนตอกระบวนการทเกดขน ความเหนดงกลาวจะถกแนบไวในเอกสารรายงานความเหนของคณะลกขนพลเมองเสมอ เพอใหสาธารณะชนมนใจวากระบวนการเปนไปอยางไมมอคต9

Testimony

ในบทความชอ Against Deliberation นกเขยน Lynn Sanders (Sanders 1997) ไดชใหเหนถงจดออนของกระบวนการถกแถลงชแจงดวยเหตผลหรอ Deliberation วามลกษณะโนมเอยงหรออคตตอรปแบบอนของการแสดงออกซงความเหน โดยเฉพาะอยางยงการแสดงออกของผหญงและชนกลมนอย ทงนเพราะการถกแถลงและการชแจงดวยเหตผลนนเปนรปแบบการแสดงออกทมลกษณะเฉพาะทางวฒนธรรมและชนชนทางสงคม การถกแถลงทเนนการโนมนาวกนดวยขอมล ความรและเหตผลนน เปนสงทผชาย ชนชนกลาง คนขาว และพวกมสถานะทางการศกษาทสงกวามความถนด จงมกจะผกขาดการแสดงความคดเหน เพราะมทกษะในการจบประเดน เลอกหลกฐานทนาเชอถอตามหลกวชาการ สามารถนาเสนอเหตผลเปนขนเปนตอนอยางนาเชอถอ รปแบบดงกลาวจงไมเพยงแตมอคตตอกลมคนทเสยเปรยบทางสงคมเชน ผหญง ชนกลมนอย หรอคนดา แตยงเปนกระบวนการทมงแสวงหาความเหนรวม (Common voice) ททาใหความเหนตาง (Critical voice) ถกกดกนออกไปอกดวย

27

หากสมชชามเปาหมายทจะไดยนและรบฟงเรองราวของคนทถกกดกนออกจากการมสทธมเสยงในเวทกระแสหลก กจาเปนตองเปดพนทใหกบรปแบบการนาเสนอทมาจากความรสกนกคดและประสบการณชวตของคนตวเลกตวนอย แทนทจะเนนการนาเสนอทยดหลกวชาการ เปนขนตอน มประเดน และเนนเหตผลแตเพยงอยางเดยว ควรเปดโอกาสใหผคนไดบอกกลาวเรองราวและคาใหการ (Testimony) ดวยเรองเลาในแบบทแตละคนถนด โดยไมจาเปนตองมรปแบบทเปนทางการอยางตายตวเสมอไป การฟงเรองราวของผคนทเกยวของจะชวยกระตนสมชชาใหมความละเอยดออนตอประสบการณความทกขยากทเกดขนกบคนทเราไมเคยไดรจกและยงมความเขาใจตอวถชวตของเขานอย10 เรองเลา (Narrative & Anecdote) เปนอกเครองมอสาคญในกระบวนการถกแถลงทางการเมอง (Perrin 2006b: 68-79) เรองเลาทาใหความหมายของสงทถกแถลงชดเจนขน ทงยงชวยใหผฟงสามารถเขาใจความรสกของผนาเสนอไดตรงและชดเจนขน

เปนทนาสงเกตวา การจดสมชชาสขภาพระดบชาตในชวงกอนหนาการประกาศใชพ.ร.บ. สขภาพแหงชาตในป พ.ศ. 2551 นน นอกจากรปแบบการจดสมชชาจะมความยดหยนแลว ท “ลานสมชชา” ยงมกจกรรมทางวฒนธรรมและการพบปะแลกเปลยนเรยนรอยางไมเปนทางการเกดขนควบคกนไปดวย แตเมอมการรบเอารปแบบสมชชาอนามยโลกมาเปนตนแบบสมชชาสขภาพแหงชาตและใชอาคารสหประชาชาตเปนสถานทจดการประชม รปแบบการประชมกมลกษณะมงใหไดมตสมชชา (Resolution-driven) จนทาใหสมชชามลกษณะทเปนทางการ เนนการตดสนใจดวยขอมลและเหตผล ขอเสนอในการนาเอาเรองราวและคาใหการในรปของเรองเลาหรอการแสดงออกทางวฒนธรรมอนๆ มาผสมผสาน (ไมใชมเฉพาะชวงพธเปดทเปน “การแสดง” เทานน) อาจเปนหนทางหนงทจะทาใหสมชชาสขภาพแหงชาตเปน “สมชชาทมชวต” มากขน ในขณะเดยวกน สมชชาเฉพาะพนทซงมแนวโนมทจะเลยนแบบกระบวนการสมชชาระดบชาตกอาจแสวงหาจดเดนทเปนเอกลกษณของตนเองดวยการผสมผสานการนาเสนอเนอหาผานเรองเลาหรอคาบอกกลาว (Witness account) ของผคนใหมากขน

Deliberative Polling

Deliberative Polling® เปนนวตกรรมทศาสตราจารยฟชกน (James Fishkin) แหง Center for Deliberative Democracy (CDD) ไดพฒนาขนโดยอาศยเครองมอทางสงคมศาสตรและสอสมยใหมเชนโทรทศนและการสารวจความเหน (Poll) เพอศกษาความคดเหนของประชาชนทเปลยนแปลงไปตอประเดนปญหาหลงจากทไดรบฟงและศกษาขอมล กระบวนการเรมจากการสารวจความคดเหนในกลมตวอยางเพอเปนขอมลตงตน จากนนสมาชกทถกสารวจขอมลจานวนหนงจะไดรบการสมคดเลอกแบบไมเจาะจงและเชญมาเขารวมการเสวนาเปนเวลา 1-2 วน ขอมลและความคดเหนจากทกฝายทเกยวของ ทถกจดเตรยมโดยทมทปรกษาทเปนกลางจะถกนาเสนอทงตอกลมผรวมสานเสวนาและเสนอตอสาธารณะ ผเขารวมจะซกถามและอภปรายกบผเชยวชาญทมความเหนแตกตางกนโดยมผดาเนนการสนทนาทไดรบการฝกมากอน หลงจากไดซกถาม อภปรายและถกเถยงกนแลวจะมการสารวจความเหนดวยคาถามชดเดมอกครง ผลลพธทไดแสดงใหเหนถงขอสรปทแตกตางกนหากสาธารณชนไดรบฟงและศกษาขอมลอยางเขาใจ (Fishkin nd)

28

การทา Deliberative Polling มการพฒนารปแบบการซกถามอภปรายทงดวยวธเขารวมโดยตรง (Face-to-Face) และการเขารวมผานเครอขายออนไลน (Online) ในป ค.ศ. 2005 รายการโทรทศนชอ By the People ซงถายทอดทางสถานโทรทศนสาธารณะ (National PBS) ในสหรฐอเมรกาไดทดลองทา Deliberative Polling ในเรองการศกษาและการสาธารณสขของประเทศพรอมกนทงในรปแบบเขารวมโดยตรงและแบบออนไลน (By the People nd) พลเมองกวา 1,000 คนเขารวมในการสารวจความคดเหนและเขาซกถาม อภปรายทาความเขาใจ ดวยการศกษาขอมลทเผยแพรทางเครอขายออนไลน โพสตขอคาถามและความเหนเพอแลกเปลยนกน เปนการทดลองทแสดงใหเหนวา Deliberative Polling สามารถทาในคนกลมใหญไดและสามารถขยายขอบเขตการมสวนรวมใหกวางขวางขนโดยการใชเครอขายอนเทอรเนต

Deliberative Polling ถกนาไปใชอยางกวางขวางทงในสหรฐอเมรกา สหราชอาณาจกร ออสเตรเลย และในสาธารณรฐประชาชนจน มจดเดนคอสามารถใชขอมลเชงสถตในการคดเลอกตวแทนได มการอภปรายซกถามทาใหสามารถสอบถามความเหนในประเดนนโยบายสาธารณะทซบซอนได และยงสามารถแสดงใหเหนถงความแตกตางของความคดเหนกอนและหลงการไดศกษาและรบฟงขอมล (Participation.net nd) ในบทสมภาษณทปรากฏในนตยสารไทม ฉบบเดอนกนยายน 2010 ศาสตราจารยฟชกนกลาวถงการทา Deliberative Polling วา

สาธารณชนนนมความชาญฉลาดอยางยงหากไดรบโอกาสในการตดสนใจ ถาประชาชนเหนวาเสยงและความเหนของเขาเปนสงทมความหมายตอการเปลยนแปลงแลว เขาจะทมเท จะตงใจอานเอกสาร จะถามผเชยวชาญดวยคาถามทฉลาดเฉลยว และเขาจะทาการตดสนใจในปญหาทยากๆ ไดเปนอยางด ยงถาเขาพบวาความเหนของผเชยวชาญนนขดแยงกน เขาจะถกบงคบใหคดและตดสนใจดวยตนเอง ราวรอยละ 70 พวกทเขารวมกระบวนการมความคดเหนทเปลยนแปลงไป (Klein 2010)11

Citizen Dialogue & Deliberation

ประชาเสวนา หรอ Citizen dialogue เปนกระบวนการทพลเมองจานวนหนงไดรบการคดเลอกเปนตวแทนเขารวมการเสวนาโดยมการใหขอมลอยางเพยงพอเพอการตดสนใจ โดยมการทาขอเสนอเปนทางเลอกไวจานวนหนง ตวแทนเหลานจะไดรบขอมลทเกยวกบทางเลอกตางๆ พรอมทงขอดขอเสย แลวจงมาแสดงความคดเหนรวมกนในเวททใช “การสานเสวนา” หรอ “พดคย” กนในลกษณะทพรอมทจะรบฟงซงกนและกน มการซกถามและอภปรายแลกเปลยนความเหนกนกอนทจะมการลงมตตามทางเลอกทไดเสนอไว การทา Citizen Dialogue นอาจทาเปนเวทหลายเวทพรอมๆ กนหรอทาหลายครงดวยกลมประชากรทแตกตางกน ซงจะชวยใหเหนความแตกตางระหวางความตองการของกลมตางๆ ได

ปจจบน มการเสนอแนวทางทตอยอดจาก Citizen Dialogue เรยกวา Citizen Dialogue and Deliberation ซงเปนกระบวนการสรางการมสวนรวมของพลเมองทมความหลากหลายและเปนขนตอนมากขน โดยผสมผสานการเสวนาระหวางสาธารณชนทวไปและกลมพลเมองทไดรบการคดเลอกมาศกษาขอมล รบฟงความเหน และถกเถยงอภปรายกน กระบวนการนมความนาสนใจตรงทมนไมไดมรปแบบใดรปเดยวเปน

29

หลก แตเปนการผสมผสานหลายรปแบบในระดบตางๆ เพอนาไปสการสรางวฒนธรรมทางการเมองใหมทอาศยการเสวนาและการสนทนากนเปนเครองมอสาหรบการเปลยนแปลงสงคมของพลเมอง

ทอม แอตล (Tom Attlee) ผผลกดนรปแบบการเสวนาและสนทนาดงกลาวเชอวา ประเดนปญหาทางสงคมนนมหลากหลายแงมมและหลายระดบ ผคนทเขาเกยวของกบปญหากแตกตางกนทงในแงของจานวนและในแงของความกระตอรอรนในการรวมแกไขปญหา ปญหาทวไปอาจมพลเมองจานวนมากสามารถเขารวมได แตสาหรบปญหาทมความสลบซบซอนและตองการความรความเขาใจมากกอาจเปนเรองทพลเมองกลมเลกๆ เปนผทาความเขาใจและทาการสอสารกบพลเมองและสาธารณชนกลมอนๆ ในขณะเดยวกน ความเปลยนแปลงทตองการใหเกดขนกมหลายลกษณะ บางเรองตองอาศยนกการเมอง ผบรหารหรอองคกรทมอานาจ ในขณะทบางเรองเปนสงทสามารถทาไดในสเกลเลกๆ หรอบางเรองอาจไมจาเปนตองเปลยนแปลงอะไรเลย

ทอม แอตลมองระบอบประชาธปไตยเปนเหมอนระบบนเวศวทยาทประกอบสรางขนมาดวยกจกรรมการเสวนา สนทนา และการถกแถลง แลกเปลยน และการอภปรายในพนททางสงคมตางๆ และเชนเดยวกบระบบนเวศทตองมความหลากหลาย การสนทนาประชาธปไตยกตองมความหลากหลายดวย หากการสนทนาเนนใหพลเมองจานวนมากสามารถเขารวมได การสนทนากอาจไมสามารถลงลกได ขอสรปทไดอาจจะเปนความเหนมากกวาเปนความร แตหากเนนกลมผรผเชยวชาญ กอาจกลายเปนการสรางชนชนนาททาหนาทตดสนแทนคนอนมากเกนไป เปาหมายของ Citizen Dialogue and Deliberation คอการสรางกระบวนการแลกเปลยนพดคยทหลากหลาย ตงแต การสนทนาทไมเปนทางการ รานกาแฟ ลานบาน เวทชมชน ไปจนถงการเสวนาและสมชชาแบบตางๆ โดยตองสรางใหเกดความสมดลยระหวางการสนทนาระหวางมวลชนสาธารณะและกลมตวแทนทรลกอยางตอเนอง

แนวคด Citizen Dialogue and Deliberation นจาแนกการสนทนาทเออตอการสรางระบบนเวศประชาธปไตยออกเปนระดบจากทเรยบงายและแพรหลายไดมากทสด ไปจนถงรปแบบทตองอาศยความเขาใจในประเดนปญหาและการจดการเพอขบเคลอนใหเกดการแกไขปญหารวม 7 ระดบโดยทระดบท 7 เปนการเกดขนของวฒนธรรมประชาธปไตยในขอบเขตทกวาง ทง 7 ระดบมดงน คอ

1. รปแบบการแลกเปลยนพดคยกนของพลเมองทกชนด เชน การสนทนา รานกาแฟ ซงไมจาเปนตองมขอสรปหรอความเหนรวมกน

2. การเสวนาหรอถกแถลงของพลเมองทมผลสรปหรอความเหนรวม เชน รายงานการพดคย หรอผลการสารวจความเหนจาก Deliberative polling

3. การเสวนาและถกแถลงทมผลสรปและมความเชอมโยงหรอมงใหมผลตอการกาหนดนโยบายหรอการตดสนใจ

4. เหมอนกบขอท 3 แตมการออกแบบกระบวนการใหสะทอนความเปนตวแทนของความหลากหลายในชมชน เชน สมชชาชมชน

30

5. เหมอนขอท 4 แตมขนตอนและกระบวนการทเปนทางการและมความเปนสถาบน เชน การสารวจประชามต

6. เหมอนขอ 5 แตมกระบวนการขบเคลอนใหเกดผลทางการปฏบต เชน สมชชาพลเมอง หรอสมชชาสขภาพ

7. ระบบการเมองการปกครองทมรากฐานมากจากรปแบบตางๆ ในขอ 1-6 ทมปฏสมพนธอยกบการเมองรปแบบอนๆ เชน การลอบบ การเลอกตง การลงคะแนนเสยง ฯลฯ

จดเดนของแนวคดนคอการเสนอใหเหนวา รปแบบในระดบทสงขนจะอยไมไดหากไมมรปแบบทเรยบงายกวามารองรบ การสรางระบอบประชาธปไตยจงแยกไมออกจากการสรางประชาธปไตยในปฏสมพนธและการสนทนาในชวตประจาวน ซงจะตองเรยนรการรบฟงความคดเหนของคนอนพอๆ กบทตองมความคดเหนทเปนของตนเอง

ตวอยางและทางเลอกทนาเสนอนเปนเพยงสวนนอยของความพยายามและรปธรรมของประชาธปไตยแบบมสวนรวมทเกดขน ซงพอจะชวยใหเราจนตนาการเกยวกบสมชชาสขภาพไดกวางไกลยงขน

มองไปขางหนา: การเมองเรองสขภาพและอนาคตสมชชาสขภาพไทย

บรบทใหมของการเมอง

การเมองไทยกาลงอยในยคสมยแหงการเปลยนผานครงสาคญ ความเหลอมลาและความรนแรงเชงโครงสรางทสะสมมาตลอดประวตศาสตรการเมองการปกครองทคนตวเลกตวนอยไมมสทธมเสยงไดปะทเปนความขดแยงและความรนแรงทรอคอยการเยยวยา หลงการสนสดลงของสงครามเยนซงสลายเสนแบงทางอดมการณเดมทเคยแบงโลกออกเปนฝายเสรนยมกบคอมมวนสม การเมองไทยหรออาจจะกลาวไดวา การเมองทวโลกกลายเปนการเมองแหงความสบสน เสนแบงเดมทเคยจดจาแนกผคนใหเปนหมวดเปนหม เปนซายเปนขวาไดอยางชดเจนกลบกลายเปนเสนแบงเลอนลางทไมรวาใครเปนใครและจะสมพนธกนอยางไร การเมองทเคยมเสนขนานทางอดมการณทแบงคนออกเปนฝายซาย คอพวกกรรมกร ชาวนาและชนชนผถกกดขพวกหนง กบฝายขวา คอพวกนายทน ขนศก ศกดนา ถกลบจนพราเลอนและสบสน

หลงสงครามเยน เราจงไดเหนสหายจรส (หรอนายแพทยพรหมนทร เลศสรยเดช ในสายจดตงอสานใต) กบคณภมธรรม เวชยชย ผนาองคกรพฒนาเอกชน ไปทางานใหกบคณทกษณ ชนวตร นายทนทกอบโกยกาไรและ “มลคาสวนเกน” ทไดจากระบบทนนยมผกขาดทเอารดเอาเปรยบและฉอฉล โดยมแนวรวมอยางคณสมคร สนทรเวชทเคยบอกวาเหตการณ 6 ตลาคม พ.ศ. 2519 มคนตายแคคนเดยว และพวกทอยในมหาวทยาลยธรรมศาสตรเปนพวกญวน แกนนาสวนกาวหนาของขบวนการนสตนกศกษาบางคนกลบไปรวมมอกบเหลาขนศกและศกดนา คนทเคยเปนศตรกนกกลายเปนมตร สวนคนทเคยเปนมตรกลบกลายเปนศตร จนไมรใครเปนพวกใครและทาไมจงมาเปนพวกเดยวกนได หลงการปฏวต 19 กนยายน 2549 เสนแบงทางการเมองยงดสบสน กลมเสอสตางๆ ไมรจะแบงออกเปนกกลม พวกทใสเสอสเดยวกนกมอดมการณทางการเมองทแตกตางกนสดขว การเมองของชนชนนากบการเมองรากหญาโรมรนพนตกนอยางอตลด สถาบน

31

ทางสงคมตางๆ ทงพรรคการเมอง รฐบาล องคกรนตบญญต สถาบนตลาการ องคกรอสระ องคมนตร และสถาบนพระมหากษตรยกลายเปนสวนหนงของความขดแยงทเกดขน

ในสถานการณทโครงสรางแหงความรนแรงและความเหลอมลายงไมมหนทางทจะแกไข ความขดแยงจะยงดารงอยอกยาวนานและปะทเปนความรนแรงเปนระยะ พนททางสงคมตางๆ กลายเปนพนทของความเกลยดชงและการผรสวาท สอกลายเปนเวทสาหรบการตหนาเศรา เลาความเทจ การเมองกลายเปนเรองแบงขวแบงพวก มงเอาชนะกนดวยกาลงหรออานาจมากกวาการใชปญญา สถาบนทางสงคมเสอมลงจนหมดความนาเชอถอ ทงสอมวลชน การศกษา ศาสนา และสถาบนทางการแพทย ปญหาความรนแรงชายแดนทงจงหวดชายแดนภาคใต และชายแดนไทย-กมพชา ภยธรรมชาตทเกดขนวนเวยนซาซากทกป สถานการณทสบสนเชนนมความหมายอยางไรตอการจดทพจดแถวและทศทางของสมชชาสขภาพและการมสวนรวมทางการเมองของภาคประชาสงคม?

มองไปขางหนา สมชชาสขภาพ Medicine is a social science, and politics is nothing else but medicine on a large scale. — Rudolf Virchow.

อมมาร สยามวาลา เคยกลาวใหความเหนเกยวกบการปฏรประบบสขภาพไทยเอาไววา นยามสขภาพทขยายขอบเขตกวางขวางออกไปจนครอบคลมประเดนทางสงคมมากมายนน อาจสะทอนถงความลมเหลวของระบบอนๆ ในสงคมไทยทจะจดการกบปญหาของตนเอง ในนยยะกลบกน สขภาพกไดกลายเปนพนททางการเมองทบทบาทของภาคประชาสงคมเตบโตขนมาอยางตอเนอง จากการจดสรรงบประมาณของรฐมาสนบสนนการทางานขององคกรพฒนาเอกชน การขยายบทบาทของเอนจโอททางานเรองเอดส การคมครองผบรโภค เกษตรทเออตอสขภาพ ในขณะเดยวกน นโยบายรฐทเกยวของกบสขภาพกมนยยะทางการเมองมากขนโดยลาดบ ดงเชนกรณนโยบายสขภาพ เชน 30 บาทรกษาทกโรคทมผลกระทบอยางยงตอกระแสประชานยมของพรรคไทยรกไทย และนโยบายกระจายอานาจทเกยวโยงกบการถายโอนสถานอนามยใหแกองคกรปกครองสวนทองถนเปนตน

หากพจารณาจากการเมองในภาคสขภาพแลวจะเหนไดไมยากวา มการตอรอง ตรวจสอบและถวงดลยกนระหวางอานาจทางการเมอง ภาควชาการ (ผานองคกรวชาชพ เครอขายนกวชาการ) และภาคประชาชน (ผานองคกรภาคประชาสงคม) อยางนาสนใจ โดยมกลไกและระบบตางๆ เกดขนเพอทาหนาทดงกลาว ไมวาจะเปนสถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) สานกงานหลกประกนสขภาพถวนหนา (สปสช.) สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.) รวมทงการเกดขนของเครอขายภาคประชาสงคม ไมวาจะเปนองคกรพฒนาเอกชน เครอขายผปวย องคกรวชาชพ องคกรสาธารณประโยชนตางๆ รวมทงเครอขายอาสาสมครและจตอาสา แมวากลไกเหลานจะถกวพากษวจารณวานบวนจะมอทธพลมากขน แตหากพจารณาจากระบบโครงสรางการบรหารจดการกจะเหนไดชดวา องคกรเหลานเปดโอกาสใหภาคสวนตางๆ เขาไปมบทบาทในระบบ ธรรมาภบาลไดมากกวาระบบอนใดในภาครฐ

32

ความเขมแขงของภาคสาธารณสขทมการทางานอยางเชอมโยงกนทงในภาครฐ ภาควชาการ และภาคประชาสงคมทาใหเกดปรากฏการณทพบเหนไดยากในระบบงานราชการอนๆ ไมวาจะเปนการตรวจสอบทจรตในกระทรวงสาธารณสขจนสงผลใหมการลงโทษขาราชการระดบสง มนกการเมองตองรบโทษจาคก การประกาศใชสทธโดยรฐตอยาทมสทธบตร หรอทเรยกกนตดปากวา “ซแอล” (CL-Compulsory Licensing) เพอการเขาถงยา การรณรงคเรองบหรและการตอตานการโฆษณาทกรปแบบของธรกจนาเมา ตลอดจนการตอสเพอสทธสขภาพของคนไรรฐ เปนตน หากวเคราะหในเชงระบบแลวจะเหนวา สงททาใหการเคลอนไหวเหลานประสบความสาเรจกเพราะการเกดขนขององคกรและกลไกตางๆ ในระบบสขภาพไดสรางจดคานงด (Systems leverages) ใหมๆ ทสามารถใชผลกดนการเปลยนแปลงเชงระบบไดมากกวาระบบราชการอนๆ

สมชชาสขภาพ จะเปนอกจดคานงดหนงทอาจใชในการเปลยนแปลงเชงระบบไดหรอไม?

คาถามทจาเปนตองหาคาตอบสาหรบทศทางในอนาคตของสมชชาสขภาพกคอ จะทาอยางไรใหสมชชาสขภาพ “แตกตางอยางเปนประโยชน” ไดอยางไร?

“แตกตาง” ในความหมายทวา เปนพนทหรอกลไกทางสงคมทแตกตางไปจากทสงคมมอยแลว หากสมชชาสขภาพถกทาใหเปน “ระบบราชการ” หรอ “ระบบทเนนแบบแผนตายตวและเปนทางการ” (Bureaucratization) เปนททางทผคนทไดเปรยบทางสงคมทงหลายมาใชเพอดารงความไดเปรยบของตนและพวกพอง หรอกลายเปนระบบทเอาชนะคะคานกนดวยจานวนนบของมอทยกขนสนบสนนของผทไดรบเลอก

เปนตวแทนเทานน (Representative democracy) หรอเปนพนทเพอการแลกเปลยนผลประโยชนทางธรกจ “สมชชาสขภาพ” กไมมเหตผลอะไรทจะดารงอย เพราะพนทแบบราชการทกดกนคนบางกลมออกหรอพนทสาหรบการตอรองผลประโยชนทางธรกจ (ซงใช เงนและอานาจเปนตวกลางในการแลกเปลยน ทฮาเบอรมาสเรยกวา System media) นนมอยอยางทวมทนแลวในสงคมไทย หากสมชชาสขภาพจะมคณคากอยทการเปนพนทหรอกลไกทแตกตางออกไป เปนพนทหรอกลไกทไมผลตซาความสมพนธเชงอานาจชดเดมๆ ทมททางในปฏบตการอยมากมายแลวในสงคมไทย

ขอเสนอตอไปนจงเปนไปเพอการสรางสรรค สมชชาสขภาพ มอยทงสน 5 ขอดงตอไปน

1. สรางและสะสมทนทางสงคมทหาไดยากในกลไกอน

ทนทางสงคมทสาคญทสดและเปนทนทนบวนจะหาไดยากในกลไกหรอสถาบนอนใดกคอ ความไววางใจระหวางกน (Mutual trust) ซงหมายถงความเชอมนวาสงทจะเกดขนนนจะเปนไปตามขอตกลงทไดสญญาไวเสมอ และเมอฝายหนงมพฤตกรรมในแบบเดมทเคยเปนมา กจะสามารถคาดหวงไดวาอกฝายกจะมพฤตกรรมตอบเชนเดยวกนกบทเคยทาความเขาใจกนไว ในทางทฤษฎ นกวชาการไดจาแนกความไววางใจออกเปนสองลกษณะคอ ความไววางใจระหวางบคคล (Interpersonal trust) และความไววางใจในสถาบน (Institutional trust)(Gilson 2003) ในสงคมทระบบสถาบนตางๆ ไมเปนทไววางใจได ผคนจะแสวงหาความไววางใจระหวางบคคลเขามาทดแทน สถาบนทมลกษณะฉอฉล ปรบเปลยนแกไขกฎเกณฑเพอประโยชน

33

เฉพาะหนาเปนครงคราวจงเปนสาเหตสาคญทกอใหเกดระบบอปถมภทมการใชความสมพนธสวนบคคลและการใหสนบนเพอใหไดมาซงสงทตองการ

ในการสรางทนความไววางใจนอกจากจะตองมการวางกฎเกณฑทโปรงใส เปนทรบรกนอยางเปดเผยแลว ยงจะตองมความคงเสนคงวา หรอความเสมอตนเสมอปลายในการทาตามกฎเกณฑโดยไมมขอสงสยวามผลประโยชนอนใดแอบแฝงดวย ความโปรงใสและความสมาเสมอคงเสนคงวานพงเปนทคาดหวงไมใชเฉพาะจากคณะกรรมการทเกยวของกบการจดสมชชาสขภาพเทานน แตเปนคณภาพโดยรวมขององคกรและภาคเครอขายทงหลายทจะตองมระบบทแนนนอนชดเจนในการตดตามประเมนผล ในสวนของการจดสมชชานนจาเปนทคณะกรรมการจดสมชชาสขภาพ รวมทงกลไกทเกยวของอนของสานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาตจะตองรกษาบทบาทหลกในการเปนผจดประชม (Convener) และตวกลาง (Mediator) และหลกเลยงการเปนคกรณของขอพพาทหรอความขดแยง

ความไววางใจเปนทนทางสงคมทมลกษณะพเศษ คอหากองคกรไดรบความไววางใจ สมาชกในองคกรกยงไมอยากทาลายความไววางใจนน เพราะหากเกดความไมไววางใจขนเพยงครงเดยว คะแนนความไววางใจทเคยสะสมไวนนกอาจถกตงคาถามขนมาทนท และโดยทความไววางใจเปนคณภาพขององคกรโดยรวม จงเปนการสมเหตผลทจะจดการใหมกลไกหรอกลมคนททาหนาทเฉพาะในการสงเสรม วางหลกเกณฑ ทบทวนแบบแผนการปฏบต และประเมนผลเปรยบเทยบระดบความไววางใจเปนระยะทงในภาคเครอขาย ผมสวนไดเสย และสาธารณชน

2. สรางสรรคความหลากหลายของรปแบบการมสวนรวมทหลากหลาย

สมชชาสขภาพทงสามรปแบบคอ สมชชาระดบชาต สมชชาเฉพาะพนทและสมชชาเฉพาะประเดนนนถอวาเปนรปแบบสวนนอยในสเปคตรมของกระบวนการสรางสรรคประชาธปไตยแบบมสวนรวม นอกเหนอจากทางเลอกตางๆ ทไดนาเสนอเปนตวอยางในเอกสารน เชน คณะลกขนพลเมอง (Citizen’s Jury) การใหปากคาดวยการบอกเลาเรองราว (Testimony) การทาโพลลกอนและหลงการถกแถลงและตรกตรองรวมกน (Deliberative Polling) และประชาเสวนา (Citizen Dialogue) ในรปแบบและระดบตางๆ ทอาจนามาผสมผสานในกระบวนการสมชชาทงในระดบชาต เฉพาะพนทและเฉพาะประเดนแลว ยงมรปแบบการมสวนรวมของภาคสวนตางๆ ในแบบอนๆ ไมวาจะเปนการทาประชาพจารณ การออกเสยงประชามต เวทสาธารณะ การโตแถลงทางการเมอง (political debate) รวมทงการเขาชอเพอเสนอกฎหมาย

รปแบบตางๆ เหลานเหมาะสมกบขนตอนการพฒนานโยบายสาธารณะทแตกตางกน ในขนตอนของการหาปญหา การเปดเวทสาธารณะใหกวางขวางและการมตวแทนทหลากหลายเขารวมจะทาใหไดขอมลทครอบคลม ในขณะทในขนตอนของการหาความเหนรวมทตองใชเวลาทาความเขาใจปญหากอนการตดสนใจ กอาจตองใชรปแบบการสานเสวนา คณะลกขนพลเมอง สวนเมอตองผลกดนใหเกดผลทางนโยบายกอาจตองใชรปแบบทเปนทางการมากขน เชน การประชมสมชชา การสามารถสรางสรรคหรอผสมผสานรปแบบการมสวนรวมแบบตางๆ ในกระบวนการสมชชาจะชวยลดขอจากดทเกดจากรปแบบใดรปแบบเดยวได

34

3. สรางชองทางทเชอมโยงความเหนรวมสการเปลยนแปลง:

Building platform for collective actions

มความจาเปนทจะแสวงหาและสนบสนนรปแบบการปฏบตการตางๆ ทจะทาใหแนวคดและขอสรปตางๆ ไมเปนเพยงแคความคาดหวงทเลอนลอย McCoy & Scully ไดเสนอรปแบบตางๆ ของการมปฏบตการและการเปลยนแปลงทเกดขนไดจากเครอขายประชาสงคมทมการพบปะปรกษากนในเรองปญหาสงคม (McCoy and Scully 2002) โดยเขาไดแบงการเปลยนแปลงออกไดเปน 7 ระดบคอ

1. การเปลยนแปลงของพฤตกรรมและทศนคตในระดบปจเจกบคคล ซงเกดจากการเขาใจใหมๆ และแรงบนดาลใจทไดจากผคนทเขารวมในการแลกเปลยนเรยนร 2. การเกดความสมพนธและเครอขายใหมๆ ซงมผลมาจากความไววางใจและความเขาอกเขาใจกนทไดจากการเขารวมกลมแลกเปลยนเรยนร 3. ความรวมมอใหมๆ ซงเกดจากความคดใหมๆ ทเกดขนและการเหนความเปนไปไดและความเชอมโยงซงกนและกน 4. การเปลยนแปลงในระดบสถาบน ผนาและสมาชกของสถาบนหรอชมชนเกดความคดใหมทนาไปสการเปลยนแปลงวธปฏบตของสถาบนหรอของชมชน 5. การเปลยนแปลงของนโยบายสาธารณะ ซงอาจเกดจากเจาหนาทผรบผดชอบตอนโยบายไดเขารวมการแลกเปลยนเรยนรและเกดความเขาใจใหมหรอเหนแนวทางใหมๆ ในการทางาน 6. การเปลยนแปลงของศกยภาพชมชน เกดจากการเรยนรทเสรมพลงอานาจของชมชนและการสรางเครอขายจนเกดมวลชนทเขาใจในปญหาตางๆ มากพอเพยง (หรอเกด Critical mass) 7. เกดการเปลยนแปลงของชวตสาธารณะ ซงเปนผลลพธจากการสะสมความเขาใจและเครอขายความสมพนธททาใหบรรทดฐานและแบบแผนการปฏบตของชมชนเปลยนแปลงไป

4. สรางกระบวนการสมชชาใหเปนวถแหงสนตวธ: Deliberation as non-violent tool

การใชเหตใชผลและการสนทนาสอสารกนเพอใหเกดความเขาใจกนเปนเครองมอสาคญของสนตวธ เพราะการสอสารเปนจรยธรรมพนฐานของการแสดงความเคารพซงกนและกน การสรางทกษะในการระงบขอพพาท (Dispute resolution) การไกลเกลยความขดแยง (Mediation) การสอสารอยางสนต (Non violent communication) ใหเปนประโยชนตอกระบวนการพดคยแลกเปลยนหรออภปรายถกแถลงกนจะเปนหนทางหนงในการสรางวฒนธรรมสนตวธ ในทางปฏบต อาจจาเปนตองมการฝกอบรมกระบวนกรทมทกษะในการสรางฉนทามตเพอทาหนาทประธานในการประชมสมชชา โดยเฉพาะในประเดนทมความขดแยงรนแรง เพอใหเวทสมชชา เปนแบบอยางของการจดการดวยสนตวธ

5. Beyond Health Assembly: สรางวฒนธรรมประชาธปไตยดวยกระบวนการสานเสวนา

หากพจารณาตามขอเสนอของทอม แอตล สมชชาสขภาพอาจถอไดวาเปนรปแบบการสานเสวนาทมพฒนาการคอนขางสง (หรอเปนพฒนาการขนท 6 ตามสเปคตรมของ Citizen Dialogue and Deliberation)

35

สงทตองตะหนกเปนอยางยงกคอ รปแบบทเปนทางการและมพฒนาการนจะดารงอยไดกตอเมอปฏสมพนธในระดบตนๆ มความเปนประชาธปไตยทเขมแขง รากฐานของประชาธปไตยนตองแทรกซมอย ในวถชวตประจาวน เชน การพดคยสนทนา การปรกษาหารอตางๆ ไปจนถงการจดการองคกรและการจดการกบความขดแยงตางๆ สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาตและองคกรภาคเครอขายทเขารวมในการประชมสมชชาระดบตางๆ จะตองตะหนกวา ภารกจทรวมกนทานนไมใชการจดประชมเพอหาขอยตรวมกนเทานนแตเปนภารกจของการสรางวฒนธรรมประชาธปไตยใหเปนสวนหนงของชวตประจาวน ซงสามารถเรมไดตงแตระดบองคกรโดยไมตองรอใหมตสมชชาผานความเหนชอบของคณะรฐมนตรแตอยางใด

6. ความจรงคอสงทไดผล: Be pragmatic

ขอถกเถยงในเชงหลกการเกยวกบสมชชาสขภาพยงคงจะมตอเนองไปไดไมสนสด แตหากประสบการณความสาเรจทเกดขนในแวดวงสาธารณสขไทยจะใหบทเรยนอะไรกบเราไดบาง บทเรยนนนกคอการไมยดตดกบหลกการจนขาดความยดหยน การมงผลสมฤทธทแกปญหาความทกขยากของประชาชนทเหนซงหนามความสาคญเรงดวนกวาการโตเถยงกนในเชงหลกการ การตอสในแตละพนททางสงคมมความจรงเฉพาะทอาจไมเปนไปตามความจรงทปรากฏในคมภร หลกการกเปนเพยงหลกการทอาจจะถกหรอผดกไดและยงตองถกเถยงกนไปไดอกนาน แตสาหรบปญหาทเผชญอยตรงหนาแลว สงททาแลวไดผลนนแหละคอความจรง ปรชญาแบบสมฤทธคตนยมนเปนคาถาสาคญของความสาเรจทผานมาของแวดวงสาธารณสข และเปนคาถาทยงใชไดผล

ทงหมดทกลาวมานมความสาคญ เพราะการเมองเรองสขภาพเปนเสมอน “สนามทดลอง” สาคญสาหรบการสราง “วฒนธรรมทางการเมอง” ทจะเปนแบบจาลองสาหรบการเปลยนแปลงสงคมในอนาคต

36

เชงอรรถ 1 ผสนใจเรองราวประวตศาสตรและพฒนาการอยางละเอยดของสมชชาสขภาพไทยอาจหาอานไดจากหนงสอ “เหลยวหลงแลหนา สมชชาสขภาพ” ซงเขยนโดย นายแพทยอาพล จนดาวฒนะ (2554) เลขาธการสานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต ผซงคลกอยกบระบวนการนมาตงแตตน นอกจากนยงมงานทบทวน 4 ปแรกของสมชชาสขภาพ ของ สายศร ดานวฒนะ สายศร ดานวฒนะ (2548) 2 ดความหมายอนๆ ของคาวา สมชชา ใน สายศร ดานวฒนะ (2548) 3 สาระสาคญในสวนตอไปนเปนขอมลจาก Wikipedia 2011 Athenian Democracy: wikipedia. 4 คาวาสาธารณะ (public) มรากมาจากภาษาลาตน publos มความหมายวา people ซงเปนคาทใกลชดกบคาวา pubes (รากศพทของคาวา puberty) ซงมความหมายวา man คอการพนจากวยเดก คาวา public และ pubic จงมาจากรากศพทและมนยยะแหงความหมายทสมพนธกน เพราะการเปลยนแปลงทางชววทยากคอสญลกษณของการพนวยเดกและมวฒภาวะทจะรวมรบผดชอบตอสาธารณะนนเอง 5 การมสวนรวมทางการเมองนไมไดมแตเฉพาะในสมชชาเทานน ระบบการเมองการปกครองของนครรฐเอเธนสยงม สภา “Council” ซงประธานสภาจะไดรบการแตงตงหมนเวยนจากการจบสลาก ประมาณกนวามากกวาหนงในสของพลเมองเอเธนสเคยไดทาหนาทน ซงจะทาไดเพยงครงเดยวในชวตเทานน 6 “Aristotle, in his Politics, remarks that the constitution of a Greek city-state will normally depend on the chief arm of its military: if this is cavalry, it will be an aristocracy, since horses are expensive. If hoplite infantry, it will have an oligarchy, as all could not afford the armor and training. If its power was based in the navy or light infantry, one could expect a democracy, as anyone can row, or use a sling. In other words if a man is armed, then one pretty much has to take his opinions into account.” (Graeber 2004). 7 ชาวกรซโบราณนยมการแขงขนขบเคยวกนในทสาธารณะ ไมวาจะเปนกฬา (ซงไดกลายมาเปนกฬาโอลมปคในปจจบน) การโตแยงทางความคด (ดงทโสเครตสไดโตแยงกบพวกโซฟสตตามสถานทสาธารณะ) ไปจนถงมหรสพและละครโศกนาฏกรรมตางๆ จงไมนาประหลาดใจนกทชาวกรกนยมทาใหการตดสนใจทางการเมองเปนการตอสในเวทสาธารณะเชนกน (Graeber 2004) ในแงนอาจกลาวไดวาประชาธปไตยในนครรฐเอเธนสนมสงทนธ เอยวศรวงศเรยกวา “รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรม” นธ เอยวศรวงศ (2547) เปนรากฐาน 8 แมวานกทฤษฎการเมองหลงสมยใหมจะเหนวา Deliberative democracy ซงมรากฐานดานหนงมาจากแนวคดของ Jurgen Habermas จะยงคงรากฐานแบบสมยใหมทเชอมนในความเปนเหตเปนผลของมนษยจนเกนไป ความแตกตางดงกลาวดจะเปนขอโตแยงในระดบทฤษฏ ในทางปฏบต มความพยายามทจะนามตของอารมณ ความรสก และสนทรยศาสตรมาใชกระบวนการอภปรายถกแถลงดวย (McCoy & Scully (2002); Perrin, Andrew J. (2006a); Sanders, Lynn M. (1997).

37

9 ดตวอยางรายงานของคณะลกขนพลเมองในเรองอาหารตดตอพนธกรรม ไดท http://www.ncl.ac.uk/peals/assets/publications/peoples_report_on_gm.pdf 10 กรณการนาเดกไรรฐมาบอกเลาเรองราวและประสบการณความทกขยากของพวกเขาในเวทวชาการสมชชาสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2551 เปนตวอยางทนาสนใจ ในการประชมครงนน ผเขารวมประชมไดรบฟงปญหาจากปากคาและไดรรบรอารมณความรสกของเดกทชวตของพวกเขาไดรบผลกระทบจากนโยบาย ทาใหประเดนปญหาทมการนาเสนอไดรบความใสใจจากผเขารวมประชมอยางทไมเคยปรากฏในหองอนๆ 11 The public is very smart if you give it a chance. If people think their voice actually matters, they'll do the hard work, really study their briefing books, ask the experts smart questions and then make tough decisions. When they hear the experts disagreeing, they're forced to think for themselves. About 70% change their minds in the process.

บรรณานกรมภาษาองกฤษ

By the People. 2011. Deliberative Opinion Polling . National PBS nd [cited July 3, 2011]. Available from http://www.pbs.org/newshour/btp/articles/about_polls.html.

Catt, H. 1999. Democracy in Practice . London: Routledge.

Chambers, Simone. 2003. Deliberative Democratic Theory. Annu. Rev. Pollit. Sci. 6:307-26.

Dryzek, John. 1987. Rational Ecology: Environment and Political Economy . Oxford: Blackwell.

———. 2000. Deliberative Democracy and Beyond . Oxford: Oxford University Press.

Elster, J., ed. 1998. Deliberative Democracy . Cambridge, UK: Cambridge University Press.

Fauconnier, G, and M Turner. 2002. The Way We Think: Conceptual blending and the mind’s

hidden complexities . New York: Basic Books.

Fischer, F, and Forester J. 1993. The Argumentative Turn in Policy Analysis and Planning . Durham, NC: Duke University Press.

Fishkin, James. 1997. The Voice of the People: Public Opinion and Democracy . New Haven, CT: Yale University Press.

38

———. 2011. Deliberative Polling®: Toward a Better-Informed Democracy Center for Deliberative Democracy nd [cited July 3, 2011]. Available from http://cdd.stanford.edu/polls/docs/summary/.

Geertz, Clifford. 1973. The Interpretation of Cultures: Selected Essays . New York: Basic Book.

Graeber, David. 2004. Fragments of an Anarchist Anthropology . Chicago: Prickly Paradigm Press.

Habermas, Jurgen. 1975. Legitimation Crisis . Cambridge, MA: Beacon.

———. 1989. The Transformation of Public Sphere: An Inquiry into a Category of Bourgeois

Society . Translated by T. Burger. Cambridge, MA: MIT Press.

———. 1990. Discourse Ethics: Notes on a Program of Justification. In Moral Consciousness

and Communicative Action . Cambridge, MA: MIT Press.

Klein, Joe. 2010. Tough Issues. Time magazine (September 13, 2010):29.

Komatra Chuengsatiansup. 2551. Deliberative Action: Civil Society and Health Systems

Reform in Thailand . Nonthaburi: Office of National Health Commission.

Machan, Tibor R. 2002. Introduction, The Democratic Ideal. In Liberty and Democracy : Hoover Institute, Standford University Press.

Maxwell, Judith, Karen Jackson, Barbara Legowski, Steven Rosell, and Daniel Yankelovich. 2002. Report on Citizens’ Dialogue on the Futureof Health Care in Canada: Commission of the Future of Health Care in Canada.

McCoy, Martha L., and Patrick L. Scully. 2002. Deliberative Dialogue to Expand Civic Engagement: What Kind of Talk Does Democracy Need? National Civic Review 91 (no. 2, Summer 2002 ):117-35.

Parkinson, John. 2003. Legitimacy Problems in Deliberative Democracy. Political Studies 51:180-196.

Participation.net, People and. 2011. Deliberative Polling nd [cited July 3, 2011]. Available from http://www.peopleandparticipation.net/display/Methods/Deliberative+Polling.

PEALS. 2003. The People's Report on GM. Newcastle-upon-Tyne, UK: Policy Ethics And Life Sciences Research Institute.

39

Perrin, Andrew J. 2006. Citizen Speak, The Democratic Imagination in American Life . Chicago and London: University of Chicago Press.

———. 2006. Citizen Speak: The Democratic Imagination in American Life . Chicago and London: University of Chicago Press.

Public Dispute Program. ND. A Short Guide to Consensus Building. Place Published: The Public Dispute Program. http://web.mit.edu/publicdisputes/practice/cbh_ch1.html (accessed June 8, 2011).

Raaflaub, Kurt A. 2001. Introduction. In Origin of Democracy in Ancient Greece . Berkeley: University of California Press.

Saligman, Adam. 1992. The Idea of Civil Society . New York: The Free Press.

Sanders, Lynn M. 1997. Against deliberation. Political Theory 25 (3):347-77.

Smith, Graham. 2001. Taking Deliberation Seriously: Institutional Design and Green Politics. Environmental Politics 10 (3, Autumn 2001):72-93.

Susskind, Lawrence, and Jeffrey L. Cruikshank. 2006. Breaking Robert's Rules: The New Way

to Run Your Meeting, Build Consensus, and Get Results . Oxford: Oxford University Press.

Wakeford, Tom. 2011. Citizens Juries: a radical alternative for social research . Department of Sociology, University of Surrey 2002 [cited July 3, 2011 2011]. Available from http://sru.soc.surrey.ac.uk/SRU37.html.

White, Steven. 1991. Political Theory and Postmodernism , Modern European Philosophy . Cambridge: Cambridge University Press.

Wikipedia. 2011. Athenian Democracy. Place Published: wikipedia. http://en.wikipedia.org/w/index.php?oldid=431890452 (accessed June 12, 2011).

Winton, Sue. 2010. Democracy in Education though Community-based Policy Dialogues. Canadian Journal of Educational Administration and Policy (114, December 2, 2010): 69-91.

40

บรรณานกรมภาษาไทย โกมาตร จงเสถยรทรพย 2548 ขบเคลอนวาระสขภาวะไทย ประชาสงคมกบการปฏรประบบสขภาพ. กรงเทพฯ: สานกพมพหมอ

ชาวบาน. นธ เอยวศรวงศ 2547 รฐธรรมนญฉบบวฒนธรรมไทย. ใน ชาตไทย, เมองไทย, แบบเรยนและอนสาวรย. กรงเทพฯ: มตชน. วระ สมบรณ 2532 รฐธรรมในอดต . กรงเทพฯ : Openbooks. สายศร ดานวฒนะ 2548 ผลกแหงการเรยนร ๔ ปสมชชาสขภาพ พ.ศ. ๒๕๔๔-๒๕๔๘. นนทบร: สานกงานปฏรประบบสขภาพ

แหงชาต (สปรส.). สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต 2550 พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550. กรงเทพฯ: สหพฒนไพศาล. — 2551 หลกเกณฑและวธการจดสมชชาสขภาพแหงชาต 2551. นนทบร: บยอนด พบลสชง จากด. สานกสมชชาสขภาพ 2553 สมชชาแหงชาต เครองมอพฒนานโยบายสาธารณะเพอสขภาพแบบมสวนรวม. นนทบร: สานกงาน

คณะกรรมการสขภาพแหงชาต. อมาตยา เซน 2553 The Idea of Justice: From Idea to Action. สมชชาสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2553, ศนยประชม

แหงชาตสรกต 18 ธนวาคม 2553 จดโดย สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต, 2553. อาพล จนดาวฒนะ 2554 เหลยวหลงแลหนา สมชชาสขภาพ. นนทบร: สานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต.