คู่มืออบรมอาสาสมัครดับไฟป่า...

เอกสารประกอบการอบรม

เรอง : ความปลอดภยในการปองกน และควบคมไฟปา

สาหรบอาสาสมครอนรกษอทยานธรรมชาตวทยาตามพระราชดาร สมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร

อาเภอสวนผง จงหวดราชบร

นายสมภพ เพชรเกลยง สานกงานโครงการสมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร

12 ธนวาคม 2555

สารบญ

เรอง หนา บทท 1 ความรเรองไฟปา

1. การเกดไฟปา 1 2.รปรางของไฟปา 2 3.ปจจยทสงผลพฤตกรรมของไฟปา 3

บทท 2 การจดองคกรดบไฟปาขนพนฐาน 1 การจดหมดบไฟปา 6 2.องคกรดบไฟปาขนาดใหญ 8

บทท 3 ความปลอดภยในการปฏบตงานดบไฟปา

1 ความปลอดภยในเรองเครองแตงกาย 10 2.ความปลอดภยในการเดนทางดวยรถยนต 10 3.ความปลอดภยในระหวางการเดนเทา 11 4.ความปลอดภยในการใชเครองมอดบไฟปา 11 5.ความปลอดภยในระหวางการดบไฟปา 14 6.ความปลอดภยในระหวางการกวาดเกบ 22 7.ความปลอดภยจากสตวปาและอสรพษ 22 8.อนตรายจากไฟตออาสาสมครดบไฟปา 22 9.การเอาชวตรอดในกรณฉกเฉน 24

บทท 4 แนวพระราชดารในการอนรกษปาไม 1.ปลกปาในใจคน 26 2.การปลกปาโดยไมตองปลก 26 3.ปาเปยก 26 4.การสสรางฝายตนนาลาธารหรอฝายชะลอความชมชน 27 5.การปลกหญาแฝก 28 6.การปลกไม 3 อยาง ใหประโยชน 4 อยาง 31

*************************************

คมอ อาสาสมครอนรกษอทยานธรรมชาตวทยา

เอกสารประกอบการฝกอบรม เรอง ความปลอดภยในการปองกนและควบคมไฟปา หนาท 1

บทท 1 ความรเบองตน เรอง ไฟปา

1.การเกดไฟปา 1.1 จากธรรมชาต ไฟปาทเกดขนเองตามธรรมชาตเกดขนจากหลายสาเหต เชน ฟาผา กงไมเสยดสกน

ภเขาไฟระเบด กอนหนกระทบกน แสงแดดตกกระทบผลกหน แสงแดดสองผานหยดนา ปฏกรยาเคมในดนปาพร การลกไหมในตวเองของสงมชวต แตสาเหตทสาคญ คอ

1) ฟาผา เปนสาเหตสาคญของการเกดไฟปาในเขตอบอน ในประเทศสหรฐอเมรกา และประเทศแคนาดา พบวากวาครงหนงของไฟปาทเกดขนมสาเหตมาจากฟาผา

2) กงไมเสยดสกน อาจเกดขนไดในพนทปาทมไมขนอยอยางหนาแนนและมสภาพอากาศแหงจด เชน ในปาไผหรอปาสน

1.2 จากมนษย ไฟปาทเกดในประเทศกาลงพฒนาในเขตรอน สวนใหญจะมสาเหตมาจากกจกรรมของมนษย สาหรบประเทศไทยจากการเกบสถตไฟปาตงแตป พ.ศ. 2528-2542 ซงมสถตไฟปาทงสน 73,630 ครง พบวาเกดจากสาเหตตามธรรมชาตคอฟาผาเพยง 4 ครง เทานน คอเกดทภกระดง จงหวดเลย ทหวยนาดง จงหวดเชยงใหม ททาแซะ จงหวดชมพร และทเขาใหญ จงหวดนครราชสมา แหงละหนงครง ดงนนจงถอไดวาไฟปาในประเทศไทยทงหมดเกดจากการกระทาของคน โดยมสาเหตตางๆ กนไป ไดแก

1) เกบหาของปา เปนสาเหตททาใหเกดไฟปามากทสด การเกบหาของปาสวนใหญ ไดแก ไขมดแดง เหด ใบตองตง ไมไผ นาผง ผกหวาน และไมฟน การจดไฟสวนใหญเพอใหพนปาโลง เดนสะดวก หรอใหแสงสวางในระหวางการเดนทางผานปาในเวลากลางคน หรอจดเพอกระตนการงอกของเหด หรอกระตนการแตกใบใหมของผกหวานและใบตองตง หรอจดเพอไลตวมดแดงออกจากรง รมควนไลผง หรอไลแมลงตางๆ ในขณะทอยในปา

2) เผาไร เปนสาเหตทสาคญรองลงมา การเผาไรกเพอกาจดวชพชหรอเศษซากพชทเหลออยภายหลงการเกบเกยว ทงนเพอเตรยมพนทเพาะปลกในรอบตอไป ทงนโดยปราศจากการทาแนวกนไฟและปราศจากการควบคม ไฟจงลามเขาปาทอยในบรเวณใกลเคยง

3) แกลงจด ในกรณทประชาชนในพนทมปญหาความขดแยงกบหนวยงานของรฐในพนท โดยเฉพาะอยางยงปญหาเรองททากนหรอถกจบกมจากการกระทาผดในเรองปาไม กมกจะหาทางแกแคนเจาหนาทดวยการเผาปา

4) ความประมาท เกดจากการเขาไปพกแรมในปา กอกองไฟแลวลมดบ หรอทงกนบหรลงบนพนปา เปนตน

5) ลาสตว โดยจดไฟไลใหสตวหนออกจากทซอน หรอจดไฟเพอใหแมลงบนหนไฟ นกชนดตางๆ จะบนมากนแมลง แลวดกยงนกอกทอดหนง หรอจดไฟเผาทงหญา เพอใหหญาใหมแตกระบด ลอใหสตวชนดตางๆ เชน กระทง กวาง กระตาย มากนหญา แลวดกรอยงสตวนนๆ

6) เลยงปศสตว ประชาชนทเลยงปศสตวแบบปลอยใหหากนเองตามธรรมชาต มกลกลอบจดไฟเผาปาใหโลงมสภาพเปนทงหญาเพอเปนแหลงอาหารสตว

7) ความคกคะนอง บางครงการจดไฟเผาปาเกดจากความคกคะนองของผจด โดยไมมวตถประสงคใดๆ แตจดเลนเพอความสนกสนาน เทานน



2.รปรางของไฟปา รปรางของไฟปา ในสภาพความเปนจรงมกจะเปนรปวงร เนองจากอตราการลกลามของไฟในแตละทศทางจะ

ไมเทากน ทงนเกดจากอทธพลของลม หรออทธพลของความลาดชนของพนท ซงแลวแตกรณ โดยรปรางของไฟทไหมไปตามทศทางของลม จะเปนไปในทานองเดยวกบไฟทไหมขนไปตามลาดเขา

ภาพท 1.1 รปรางและสวนตางๆ ของไฟปา

สวนตางๆ ของไฟ ประกอบดวย 1) หวไฟ คอ สวนของไฟทลกลามไปตามทศทางลม หรอลกลามขนไปตามความลาดชนของภเขา เปนสวน

ของไฟทมอตราการลกลามรวดเรวทสด มเปลวไฟยาวทสด มความรนแรงของไฟมากทสด จงเปนสวนของไฟทมอนตรายมากทสดดวยเชนกน

2) หางไฟ คอ สวนของไฟทไหมไปในทศทางตรงกนขามกบหวไฟ คอไหมสวนทางลม หรอไหมลงมาตามลาดเขา ไฟจงลกลามไปอยางชาๆ เปนสวนของไฟทเขาควบคมไดงายทสด

3) ปกไฟ คอ สวนของไฟทไหมตงฉากหรอขนานไปกบทศทางหลกของหวไฟ ปกไฟแบงเปนปกซายและ ปกขวา โดยกาหนดปกซายปกขวาจากการยนทหางไฟแลวหนหนาไปทางหวไฟ ปกไฟโดยทวไปจะมอตราการลกลามและความรนแรงนอยกวาหวไฟ แตมากกวาหางไฟ

4) นวไฟ คอ สวนของไฟทเปนแนวยาวแคบๆ ยนออกไปจากตวไฟหลก นวไฟแตละนวจะมหวไฟและปกไฟของมนเอง นวไฟเกดจากเงอนไขของลกษณะเชอเพลง และลกษณะความลาดชนของพนท

5) ขอบไฟ คอ ขอบเขตของไฟปานนๆ ในชวงเวลาหนงๆ ซงอาจจะเปนชวงทไฟกาลงไหมลกลามอย หรอเปนชวงทไฟนนไดดบลงแลวโดยสนเชง

6) งามไฟ คอ สวนของขอบไฟทอยระหวางนวไฟ ซงจะมอตราการลกลามชากวานวไฟ เนองจากเงอนไขของลกษณะเชอเพลง และลกษณะความลาดชนของพนท

7) ลกไฟ คอสวนของไฟทไหมนาหนาตวไฟหลก โดยเกดจากการทสะเกดไฟจากตวไฟหลกถกลมพดใหปลวไปตกหนาแนวไฟหลกและเกดลกไหมกลายเปนไฟปาขนอกหนงไฟ

งามไฟ



3.ปจจยทสงผลตอพฤตกรรมของไฟปา 3.1 ลกษณะเชอเพลง

1) ขนาดของเชอเพลง หากเชอเพลงมพนทผวตอหนวยปรมาตรมาก อตราการสนดาปจะชากวาเชอเพลงทมพนทผวตอหนวยปรมาตรนอย ดงนนเชอเพลงทมขนาดเลก เชน ใบไมแหง กงกานไมแหง และหญาจะตดไฟงายกวาและลกลามไดรวดเรวกวา ในทางตรงขามเชอเพลงขนาดใหญ เชน กงกานไมขนาดใหญ ทอนไม ตอไม ไมยนตาย จะตดไฟยากกวา และลกลามไปอยางชาๆ แตมความรนแรงมากกวา

2) ปรมาณหรอนาหนกของเชอเพลง หากมเชอเพลงตอหนวยพนทมาก ไฟกจะมความรนแรงมาก และปลดปลอยพลงงานความรอนออกมามากดวยเชนกน

3) ความหนาของชนเชอเพลง หากเชอเพลงมการสะสมตวกนมาก ชนของเชอเพลงจะม ความหนามาก ทาใหเกดนาหนกกดทบใหเชอเพลงเกดการอดแนนตว มปรมาณเชอเพลงตอหนวยพนทมาก ทาใหไฟ ทเกดขนมความรนแรงมากตามไปดวย อยางไรกตาม ถาชนของเชอเพลงหนาเกนไปมการอดแนนจนไมมชองใหออกซเจนแทรกตวเขาไป การลกลามกจะเปนไปไดยากและเปนไปอยางชาๆในขณะเดยวกน ความหนาของ ชนเชอเพลงมผลโดยตรงตอความยาวเปลวไฟ คอถาชนเชอเพลงหนามาก ความยาวเปลวไฟกจะยาวมากตามไปดวย

4) การจดเรยงตวและความตอเนองของเชอเพลง เปนปจจยสาคญทกาหนดอตราการลกลามและความตอเนองของการลกลามของไฟ หากเชอเพลงมการกระจายตวอยอยางสมาเสมอและตอเนองกนทวพนท ไฟกจะสามารถลกลามไปไดอยางตอเนองดวยความรวดเรว แตถาหากเชอเพลงมการกระจายตวไมสมาเสมอ กระจดกระจายเปนหยอมๆ การลกลามของไฟกจะหยดชะงกเปนชวงๆ และไฟเคลอนทไปไดคอนขางชา

5) ความชนของเชอเพลง มอทธพลตอการตดไฟและการลกลามของไฟ คอถาเชอเพลงมความชนสงจะตดไฟยากและการลกลามเปนไปอยางชาๆ ในทางตรงขามถาเชอเพลงมความชนตากจะตดไฟงายและลกลามไปไดอยางรวดเรว

ภาพท 1.2 ลกษณะของเชอเพลงในปาเบญจพรรณ อทยานธรรมชาตวทยาตามพระราชดาร



3.2 ลกษณะอากาศ 1) ความชนสมพทธ โดยทวไปแลวจะมความสมพนธโดยตรงกบความชนของเชอเพลง ถาความชน

สมพทธสง (มนาคางมาก หมอกหนา) ความชนของเชอเพลงกจะสงตามไปดวยทาใหตดไฟยาก ลกลามไดชา และ มความรนแรงนอย แตถาความชนสมพทธตา (แหงแลง ลมโกรก) ความชนของเชอเพลงกจะตาตามไปดวย ทาใหตดไฟงาย ลกลามรวดเรว และรนแรงมาก

2) อณหภม มอทธพลโดยตรงตอความชนของเชอเพลง อณหภมยงสง เชอเพลงยงแหงตดไฟงายขน 3) ลม มอทธพลตอพฤตกรรมของไฟปาอยางมาก กลาวคอ เปนตวการเพมออกซเจนใหแกไฟปา

และทาใหเชอเพลงแหงอยางรวดเรว เปนตวการพดลกไฟไปตกหนาแนวไฟเดมเกดเปนไฟใหม และเปนตวกาหนดทศทางและอตราการลกลามของไฟปาไปตามทศทางและความเรวของลม ในกรณของไฟเรอนยอด หรอไฟในทงหญา หรอไฟผวดนในปาทคอนขางโลง ลมโดยเฉพาะลมบนจะเปนปจจยสาคญทมอทธพลตอพฤตกรรมความรนแรงของไฟเปนอยางมาก แตสาหรบไฟผวดนในปาทมตนไมคอนขางแนนทบ ลมบนแทบจะไมมอทธพลตอพฤตกรรมของไฟปาเลย ทงนเนองจากเมอลมพดผานเขาไปในปา จะถกตนไมปะทะเอาไวทาใหความเรวของลมทพดผานปาทระดบใกล ผวดนลดลงมาก และมคาคอนขางสมาเสมอ

ความเรวลมจะมคาสงสดในชวงกลางวน และลดลงในชวงเยน สาหรบพนททเปนลาดเขา ลมจะพดขนเขาในเวลากลางวน และพดลงเขาในเวลากลางคน และลมทพดขนไปตามรองเขา จะมกาลงและความเรวสงกวา ลมทพดขนไปตามลาดเขาปกตมาก ขอควรจา **อาสาสมครดบไฟปาจะตองคานงไวเสมอวาเมอความเรวลมเพมขนเปนสองเทา อตราการลกลาม

ของไฟตามทศทางลมจะเพมขนมากกวาสองเทาเสมอ **ไฟปาจะมอนตรายมากทสดในชวงเวลากลางวน ระหวางเวลา 10.00 น. ถง 18.00 น. เพราะเปนชวงทความเรวลมสง ความชนสมพทธตา และอณหภมสง **ไฟปาจะมอนตรายนอยทสดในชวงเวลากลางคน ระหวางเวลา 02.00น. ถง 06.00 น. เพราะเปนชวงทความเรวลมตา ความชนสมพทธสง และอณหภมตา

3.3 ลกษณะภมประเทศ 1) ความลาดชน ความลาดชนมอทธพลโดยตรงตอทศทางและอตราการลกลามของไฟ ไฟทลกลาม

ขนไปตามลาดเขาจะมอตราการลกลามรวดเรวและมความรนแรงกวาไฟบนทราบเปนอยางมาก เนองจากมการพาความรอนผานอากาศขนไปทาใหเชอเพลงดานบนแหงไวกอนแลวจงตดไฟไดรวดเรว และแนวของเปลวไฟกอยใกลเชอเพลงทอยขางหนามากกวา

ไฟทไหมขนไปตามลาดเขาจะมรปรางและพฤตกรรมคลายกบไฟทไหมไปตามอทธพลของลม โดยทวไปไฟจะไหมขนเขาในเวลากลางวน และไหมลงเขาในเวลากลางคน ตามทศทางการพดของลมภเขา ในกรณทเกดไฟไหมขนเขาในเวลากลางคน จะพบวาอตราการลกลามชากวาไฟไหมขนเขาในเวลากลางวนมาก ทงนเนองจากไฟตองไหมทวนทศทางลม ในทางตรงกนขาม ไฟทไหมลงเขาในเวลากลางคน จะมอตราการลกลามรวดเรวกวาไฟไหมลงเขาในเวลากลางวนมาก ทงนเนองจากไฟจะไหมไปตามทศทางลม

2) ทศดานลาด คอการบอกทศทางของพนททมความลาดชนนนๆ วาหนไปทางทศใด พนทลาดชนทหนไปทางทศตะวนตกเฉยงใตจะรบแสงอาทตยในเวลากลางวนทาใหพนทมความแหงแลงกวาพนทในทศดานลาดอนๆ เชอเพลงจงแหง ตดไฟงายและไฟลกลามไดรวดเรวกวาบนทศดานลาดอนๆ



ภาพท 1.3 ภมประเทศในอทยานธรรมชาตวทยาตามพระราชดาร เปนพนทลาดชนสงหนไปทางทศตะวนออก และมกเกดไฟไหมขนเขา

นอกจากนแลว ปจจยภมประเทศดานอนๆ กมอทธพลตอพฤตกรรมของไฟปาดวย เชน ระดบความสงของพนทมผลตออณหภมและปรมาณนาฝน และชนดของพชพรรณ ภมประเทศทไมสมาเสมอ เชน หบเขาทาใหเกดลกษณะอากาศเฉพาะท ทาใหกระแสลมปนปวน ทาใหเกดลมหมนและลมหวน หบเขาแคบๆหรอรองเขาทาหนาทคลายปลองควนทชวยเรงความเรวของกระบวนการพาความรอน อนเปนการเรงอตราการสนดาป



บทท 2 การจดองคกรดบไฟปาขนพนฐาน

การจดองคกรดบไฟปาถอวาเปนสงสาคญอนดบแรกในกระบวนการดบไฟปา เพราะถงแมวาจะมกาลงคนและอปกรณการดบไฟปาอยางมากมายกตาม แตถาขาดการจดองคกรทเปนระบบแลว เมอเขาเผชญหนากบไฟปา ซงเปนชวงสถานการณทวกฤต และเสยงเปนเสยงตาย กอาจเกดความสบสนวนวาย และตนตระหนก จนกระทงการปฏบตงานลมเหลว และผปฏบตงานไดรบอนตราย ดงนนการดบไฟปาจงจาเปนตองมการจดองคกร เพอใหทราบสายการบงคบบญชาทชดเจน ผปฏบตงานแตละคนทราบหนาทและภารกจของตนเอง และมการประสานการปฏบตงานรวมกนอยางเปนเอกภาพ จงจะเปนหลกประกนความสาเรจของงาน และความปลอดภยของผปฏบตงานทกคน ในแตละประเทศจะมการจดองคกรดบไฟปาทแตกตางกนออกไป แตโดยทวไปจะแบงกาลงออกเปนหมวดหม คอ หมดบไฟปาภาคพนดน หนวยเครองสบนาและรถดบเพลง หนวยเครองจกรกลหนก และหนวยสนบสนนทางอากาศ สาหรบประเทศไทย การจดองคกรดบไฟปาพนฐานของสถานควบคมไฟปา จะประกอบดวย หมดบไฟปา หนวยลาดตะเวนและสอสาร และหนวยสนบสนน (ภาพท 2.1)

หวหนาหนวยควบคมไฟปา

หมดบไฟปา (ตงแต 1 หม ขนไป)

หนวยลาดตระเวน และสอสาร

หนวยสนบสนน (ถาม)

- เครองสบนา - Slip-on Tank - รถบรรทกนา - รถดบเพลง - รถแทรกเตอร - เฮลคอปเตอร

ภาพท 2.1 การจดองคกรดบไฟปาพนฐานของประเทศไทย

1.การจดหมดบไฟปา หมดบไฟปาภาคพนดน ถอวาเปนหนวยทมความสาคญทสดในการดบไฟปา เพราะเปนกาลงหลกทจะเขาเผชญหนากบไฟปาโดยตรง เพอควบคมและดบไฟปาลงใหไดอยางสนเชงในทสด ซงเปรยบเสมอนทหารราบอนเปนราชนแหงสนามรบทเปนกาลงหลกในการเขาประจนหนาและทาลายลางขาศกใหไดอยางราบคาบ เพอเขายดพนทและประกาศชยชนะในการศกครงนนในทสด หมดบไฟปาควรจะจดใหมขนาดเลกแตพอเพยงสาหรบการปฏบตภารกจ ทงนเพอความคลองตวและความสะดวกในการบงคบบญชาและประสานงาน ในประเทศสหรฐอเมรกา จดหมดบไฟปาภาคพนดนของหนวย Hot Shot โดยมกาลงพล 20 นาย ซงเทากบหมดบไฟปาภาคพนดนของประเทศแคนาดา นอกจากนนแคนาดายงมการจดหมดบไฟปาพเศษ เรยกวา หนวยจโจมเคลอนทเรว ซงมกาลงพลเพยง 3 นาย สงกาลงทางเฮลคอปเตอรและใชวธโรยตวจากเฮลคอปเตอรลงสพนทเปาหมาย ทาใหสามารถสกดไฟไดอยางรวดเรวและมความคลองตวสง สาหรบประเทศรสเซย จดหมดบไฟปาโดยมกาลงพล 12 นาย สงกาลงทางอากาศ โดยโดดรมจากเครองบนปก 6 นาย และโรยตวจากเฮลคอปเตอรอก 6 นาย จากนนจงประกอบกาลงเปนหมดบไฟปาเดยวกนในภาคพนดน



สาหรบประเทศไทย การจดหมดบไฟปายงเลกจะยงมประสทธภาพ เพราะจะมความคลองตวและมอสระในการปฏบตงานสง ตามธรรมชาตของคนไทยทไมถนดกบการทางานเปนทม (Teamwork) อยางไรกตามในบางครงเนองจากมขอจากดในเรองอปกรณการสอสารทาใหจาเปนตองจดหมดบไฟปาทมขนาดใหญขน ดงนนเพอใหเกดความยดหยนตามภารกจและขอจากด จงจดหมดบไฟปาไว 2 แบบ ดงน 1) หมดบไฟปาขนาดเลก มกาลงพล 7 นาย แบงหนาท ดงน - หวหนาหมดบไฟปา 1 นาย - ถงฉดนาดบไฟปา 2 นาย - ทตบไฟ 4 นาย (พรอมครอบไฟปาหรออปกรณทาแนวกนไฟอนๆ) ในขณะเขาปฏบตงาน หมดบไฟปาขนาดเลกนสามารถกระจายกาลงออกเปน 2 หมดบไฟยอย หมยอยละ 3 นาย โดยเปนทตบไฟ 2 นาย และ ถงฉดนาดบไฟ 1 นาย และถอเปนกฎเกณฑมาตรฐานวา หมยอยทเลกทสดในการดบไฟปาจะตองมกาลงอยางนอย 3 นาย โดยทตบไฟและถงฉดนาดบไฟจะตองปฏบตงานรวมกนเสมอ ในอตราสวน ทตบไฟ 2 นาย ตอถงฉดนา 1 นาย จะไมมการแยกปฏบตงานโดยมแตทตบไฟอยางเดยวทงหมด หรอถงฉดนาดบไฟอยางเดยวทงหมด เปนอนขาด (ภาพท 2.2)

ภาพท 2.2 การจดหมดบไฟปาขนาดเลก

2) หมดบไฟปาขนาดใหญ ในกรณทอปกรณการสอสารไมเพยงพอ จาเปนตองประกอบกาลงหมดบไฟปาขนาดเลก 2 หม กลายเปนหมดบไฟปาขนาดใหญ ทาใหมกาลงพล 14 นาย โดยแบงหนาทดงน - หวหนาหมดบไฟปา 1 นาย - ผชวยหวหนาหมดบไฟปา 1 นาย (พรอมทตบไฟ) - ถงฉดนาดบไฟปา 4 นาย - ทตบไฟ 8 นาย (พรอมครอบไฟปาหรออปกรณทาแนวกนไฟอนๆ) ในขณะเขาปฏบตงาน หมดบไฟขนาดใหญนสามารถกระจายกาลงออกเปน 4 หมดบไฟยอย หมยอยละ 3 นาย ในสดสวนทตบไฟ 2 นาย ตอถงฉดนาดบไฟปา 1 นาย เชนเดยวกบการจดหมยอยของหมดบไฟปาขนาดเลก โดยผชวยหวหนาหมดบไฟปามหนาทชวยควบคมการปฏบตงานของหมยอยตามการมอบหมายของหวหนาหมดบไฟปา และเขาชวยเสรมการปฏบตงานของหมยอยตามความจาเปน (ภาพท 2.3)



ภาพท 2.3 การจดหมดบไฟปาขนาดใหญ

2.องคกรดบไฟปาขนาดใหญ ในกรณทไฟปามขนาดใหญมาก ตองมการระดมกาลงคนและเครองมออปกรณการดบไฟปาจานวนมากเพอรวมปฏบตงานดบไฟปาขนาดใหญและจาเปนตองปฏบตงานอยางตอเนองเปนเวลานาน จะทาใหการวางแผนดบไฟปา การจดองคกรดบไฟปา ตลอดจนการอานวยการและประสานงานการดบไฟปามความยงยากซบซอนมาก หากแตกมความสาคญมากดวยเชนกน ดงนนในการดบไฟปาขนาดใหญทกครง ใหระลกไวเสมอวา จะตองมการวางแผน มการจดองคกร มการอานวยการและประสานงานดบไฟปาทมประสทธภาพเทานน งานจงจะประสบผลสาเรจ หากขาดสงทวาแลว ถงแมจะมกาลงคนและยทโธปกรณททนสมยจานวนมากมายมหาศาลเพยงใดกตาม กจะไมสามารถควบคมไฟปาไวได การจดองคกรดบไฟปาขนาดใหญ จะตองจดในรปของกองอานวยการดบไฟปา ซงแบงเปนฝายตางๆ โดย แตละฝายมหนาทความรบผดชอบและสายการบงคบบญชาทชดเจนไมสบสนและไมซาซอน ดงน (ภาพท 2.4) 1) ฝายแผน มหนาทความรบผดชอบ ดงน 1.1) กาหนดแผน ประกอบดวย - แผนดบไฟปา - แผนจดหา (กาลงพล อปกรณ เครองจกรกล อากาศยาน ฯลฯ) - แผนสงกาลงบารง - แผนกภย



1.2) ประสานการปฏบตงาน ควบคมและตดตามสถานการณ 1.3) รวบรวมขอมลการรายงานตลอดการปฏบตงาน และประเมนผล 2) ฝายปฏบตการ มหนาทความรบผดชอบ ดงน 2.1) จดรปกาลงพล โดยแบงหมวดหมดบไฟปา กาหนดสายการบงคบบญชาของหมวดหมดบไฟปาทมกาลงพลมาจากทตางๆ คอ - กาลงหลกจากอาสาสมครดบไฟปา - กาลงสนบสนนจากหนวยราชการตางๆ 2.2) จดหมวดหมและสายการบงคบบญชาของหนวยเครองจกรกล และหนวยอากาศยาน 2.3) ควบคมและบงคบบญชาใหหนวยปฏบตทกหนวยปฏบตงานไปตามแผนตางๆ ทกาหนดไว 3) ฝายบรการ มหนาทความรบผดชอบ ดงน 3.1) ประสานงานจดหากาลงพล เครองจกรกลหนก และอากาศยาน ตามทกาหนดเอาไวในแผน 3.2) จดหาและจดสงกาลงบารงตามแผนสงกาลงบารง ตามรายการตอไปน - กาลงพลสบเปลยน - อาหารและนา - เครองมอและอปกรณดบไฟปา - อปกรณการยงชพและพกแรมในปา - เวชภณฑเพอการปฐมพยาบาล 3.3) ปฏบตงานกภย ตามแผนกภยทกาหนดไว

กองอานวยการดบไฟปา

ฝายแผน ฝายปฏบตการ ฝายบรการ - กาหนดแผน - ประสานงาน และ ประเมนผล

- จดหาและสงกาลงบารง - ปฐมพยาบาล และกภย

หนวยภาคพนดน หนวยเครองจกรกล หนวยอากาศยาน - กาลงจากอาสาสมครดบไฟปา - กาลงจากหนวยงานอนๆ

- Slip-on Tank - รถบรรทกนา - รถดบเพลง - รถแทรกเตอร

- เฮลคอปเตอร - เครองบนปก

ภาพท 2.4 การจดองคกรดบไฟปาขนาดใหญ



บทท 3 ความปลอดภยในการปฏบตงานดบไฟปา

งานดบไฟปา เปนงานทหนก เหนดเหนอย และเสยงอนตรายเปนอยางยง อนตรายในระหวางปฏบตงาน

เกดขนไดในทกเสยววนาท ทงจากเปลวไฟโดยตรง จากรงสความรอน จากหมอกควนและกาซพษ รวมไปถงอนตรายอนเกดขนไดในทกขนตอนของการปฏบตงาน โดยปกตแลวหากมการวางมาตรการในเรองความปลอดภยเปนอยางด มความระมดระวงไมประมาทอยตลอดเวลา โอกาสเกดอนตรายหรออบตเหตกจะมนอยลง แตเนองจากงานดบไฟปาเปนงานหนก ใชระยะเวลาปฏบตงานยาวนาน ทาใหเกดความออนลาเกดความเครยด มผลใหสมองสงการและตอบสนองชาลง ความระมดระวงภยจงลดลงตามไปดวย โดยยงปฏบตงานยดเยอยาวนานเทาไร โอกาสทจะเกดอนตรายและอบตเหตกยงมมากขน ดงนนการเรยนรเรองความปลอดภยในการปฏบตงานและการปฏบตตามกฎเกณฑความปลอดภยอยางเครงครด จงเปนหนทางเดยวทจะลดอนตรายและอบตเหตในระหวางการดบไฟปาใหมนอยทสด 1.ความปลอดภยในเรองเครองแตงกาย

เครองแตงกายทเหมาะสมสาหรบการปฏบตงานดบไฟปา จะตองสามารถปองกนหรอลดอนตรายทจะเกดระหวางการดบไฟปาโดยเฉพาะอยางยงอนตรายจากรงสความรอนไดมากทสด

1) ใสเสอแขนยาว กางเกงขายาว สฉดฉานเหนไดชดแตไกล เชน สแดง สม หรอ เหลอง ททาจากผาหนา ควรเปนผาทนไฟถาสามารถจดหาได ถาไมมอาจใชผาฝายธรรมดา แตหามใชผาททอจากวสดไวไฟ เชน ผาไนลอน โดยเดดขาด ในกรณของประเทศไทยใชเสอผาสแดง เปนตน

2) สวมรองเทาหนงหมนองหรอหมขอ ชนดรอยเชอก หามใชชนดมซปโลหะเพราะโลหะจะรอนจดเมอยาลงไปบนพนทไฟไหม ในกรณทไมมอาจใชรองเทาผาใบได แตหามสวมรองเทายางหรอรองเทาแตะ โดยเดดขาด

3) ควรมผาพนคอสามเหลยม เพอใชเชดเหงอ ใชในการปฐมพยาบาล และใชชบนาปดปากและจมกในกรณฉกเฉน

4) สวมหมวกนรภย ททาจากวสดแขง เชน ไฟเบอรกลาส หรออลมเนยม มสายรดคาง และมสฉดฉาดเชนเดยวกบเสอผา

5) ใสแวนกนควน เพอปองกนควนไฟ ฝนขเถา สะเกดไฟ หรอชนไมเลกๆ ทกระเดนมาจากบรเวณทตดตนไมทาแนวกนไฟ

6) หามสวมใสเครองประดบททาจากโลหะหรอพลาสตก เพราะโลหะหรอพลาสตกจะรบความรอนไดอยางรวดเรวและทาอนตรายตอผวหนง ในกรณของนาฬกาซงมความจาเปนในระหวางการปฏบตงาน ควรถอดเกบไวในกระเปากางเกง และนาออกมาดเมอตองการ 2.ความปลอดภยในการเดนทางดวยรถยนต

โดยหลกการแลว การเดนทางไปถงบรเวณไฟไหมไดเรวเทาไร กจะสามารถควบคมไฟไดงายขนเทานน หากแตความปลอดภยในการเดนทางมความสาคญมากยงกวา เพราะหากเกดอบตเหตระหวางทางเสยกอน ภารกจกจะลมเหลวลงโดยสนเชง และการเดนทางทฉกละหกหรอรบรอนลนลานจนเกนไป จะทาใหเกดอบตเหตไดงาย ดงนนจงตองมการวางแผนในเรองการเดนทางใหเกดความปลอดภยทสด แตใหรวดเรวทสดดวยเชนกน ดงน

1) พนกงานขบรถยนต จะตองมทกษะและความชานาญในการขบขในสภาพภมประเทศนนๆ ตองคนเคยกบพนท ขบรถดวยความระมดระวงไมประมาท และไมดมของมนเมากอนทาหนาท

2) ตรวจสอบสภาพรถยนตใหพรอมสาหรบการเดนทางอยางปลอดภยอยเสมอ 3) กอนออกรถตองแนใจวาทกคนขนรถและนงประจาทอยางเรยบรอยและปลอดภยแลว



4) หากเปนรถยนตกระบะทไมไดตอทนงพเศษ จะตองใหทกคนนงในกระบะรถ หามนงบนขอบกระบะหรอยนโดยเดดขาด

5) ในระหวางการเดนทางทกคนตองคอยระมดระวงอยตลอดเวลา เพราะอาจเกดการเหวยงเมอรถเขาโคง หรอเกดการกระดอนอนเนองมาจากหลมบอบนถนน ซงอาจทาใหพลดตกลงจากรถได

6) การลงจากรถตองรอใหรถหยดสนท และทยอยกนลงอยางเปนระเบยบ 7) การนารถยนตเขาไปในใกลพนทไฟไหม ตองมนใจวาจะมทกลบรถในกรณฉกเฉน 8) การจอดรถตองเลอกพนทโลงทไมมเชอเพลง หรอถางเชอเพลงรอบๆ ออกใหหมด และหนหวรถออกไปใน

ทศทางขาออก 9) อยาจอดรถกดขวางเสนทางของรถคนอนอยางเดดขาด

3.ความปลอดภยในระหวางการเดนเทา

เนองจากสภาพปาสวนใหญในประเทศไทยเปนภเขาสลบซบซอน เสนทางทรถเขาถงมนอยมาก และไฟปามกเกดขนในพนทหางไกลเสนทางคมนาคม ดงนนในการดบไฟปาทกครง อาสาสมครดบไฟปาจาเปนตองเดนเทาจากจดทหมดเสนทางรถยนตเขาไปยงบรเวณทเกดไฟไหม ซงในชวงของการเดนทางดวยเทาน มขอปฏบตเพอความปลอดภย ดงน

1) หวหนาหมดบไฟปาจะตองรจกและคนเคยกบพนทเปนอยางด และตองมแผนทและเขมทศไปดวยเสมอ หากเปนไปไดควรมเครองบอกพกดบนพนโลกดวยดาวเทยม (GPS) ไปดวย

2) พยายามใชเสนทางเดนเทาทมอยแลว เพอความสะดวกรวดเรวในการเดนทาง และหลกเลยงอนตรายจากพนทปาทบ หบเหว และหนาผา

3) เดนในลกษณะแถวตอนเรยงหนง ทงระยะหางระหวางบคคลพอสมควร ในระยะทมองเหนหลงคนเดนหนาอยตลอดเวลา เพอปองกนการพลดหลง

4) นาพาเครองมอดบไฟปาในลกษณะทปลอดภย โดยถาเปนถงนาดบไฟปาตองสะพายหลงและถอหวฉดในทาเฉยงอาวธ หากเปนเครองมอทมดาม ใหถอเครองมอในลกษณะทสมดล โดยใหหวของเครองมออยดานหนา ปลอยแขนทถอเครองมอลงแนบลาตว เพอใหเครองมออยทระดบตากวาเอว หามใชวธแบกเครองมอโดยเดดขาด และเวนระยะหางระหวางบคคลใหพอเหมาะ เพราะหวและปลายเครองมอจะทมตาคนทเดนขางหนาและขางหลงไดโดยงาย

5) การเดนในเวลากลางคนจะตองมไฟฉาย และตองใชความระมดระวงเพมมากขน พยายามจดจาเสนทางใหด เผอกรณพลดหลง

6) หากระยะทางไกลมาก จะตองวางแผนบรหารกาลงของอาสาสมครดบไฟปา โดยกาหนดการหยดพกเปนระยะๆ ตามความเหมาะสม

7) หากเปนการเดนขนเขา จะตองทงระยะระหวางบคคลใหไกลขนกวาปกต เพราะหากมหนหรอทอนไมกลงลงมา จะไดหลบไดทน เดนโดยคอมหลงไปขางหนาเพอลดการตานแรงโนมถวงของโลก และควรเดนในลกษณะสลบฟนปลาเพอลดความชนของพนท

8) ตรวจเชคตาแหนงใหทราบวาอยบรเวณใดอยตลอดเวลา เพอปองกนการหลงทาง 9) การคนหาไฟ ถาเปนเวลากลางคนอาจเหนแสงไฟไดแตไกล แตถาเปนเวลากลางวนอาจตองใชวธดมกลน

ฟงเสยง หรอปนขนตนไมเพอสงเกตควนไฟ 4.ความปลอดภยในการใชเครองมอดบไฟปา

เครองมอดบไฟปาดบไฟปา มหลายอยางตามความเหมาะสมของการปฏบตงานทแตกตางกนออกไป ในทนจะแนะนาเฉพาะเครองมอดบไฟปาทสาคญและมใชในกลมอาสาสมครดบไฟปาของอทยานธรรมชาตวทยา ดงน



4.1 ไมตบไฟ ไมตบไฟ เปนเครองมอดบไฟปาทใชหลกการแยกออกซเจนออกจากองคประกอบของสามเหลยมไฟ

โดยการตบคลมไฟปองกนไมใหออกซเจนเขาไปทาปฏกรยาสนดาปไดไฟจงดบลง ไมตบไฟนพฒนามาจากภมปญญาชาวบานทใชกงไมซงมใบหนาแนนมาตบดบไฟลกษณะคลายกบไมกวาด ประกอบดวย สวนหว ซงทาจากผาใบหนาเคลอบดวยยาง (สายพาน) ขนาด 30 x 40 ซม. สวนดาม ยาวประมาณ 2-2.5 เมตร

ภาพท 3.1 ไมตบไฟ

การใชงาน

ใชในการดบไฟทางตรง โดยการตบคลมลงไปบนเปลวไฟ เพอปองกนไมใหอากาศเขาไปทาปฏกรยากบไฟ ไฟกจะดบลงเหมาะสาหรบการดบไฟทไหมเชอเพลงเบา ไดแก หญา และใบไมแหง เปนตน

การบารงรกษา 1) ตรวจสอบใหเหลกประกบทยดแผนตบไฟใหตดกบตวดามมความแนนหนาอยเสมอ 2) แผนตบไฟทใชงานมานานจะบางลงและออนนม ลดประสทธภาพในการทางาน ตองเปลยนใหม

4.2 ถงฉดนาดบไฟ การลาเลยงนาเขาไปในพนทไฟไหม ทเปนปาเขาสลบซบซอนเปนเรองยากลาบาก จงตองออกแบบ

ถงบรรจนาสาหรบสะพายหลงเพอความสะดวกในการเดนทาง ซงม 2 ประเภท คอ

ภาพท 3.2 ถงฉดนาดบไฟปา



1) ถงแขงคงรป ทาจากอลมเนยมหรอพลาสตก โดยทรงถงจะโคงเขารปกบแผนหลง มสายสะพายสาหรบสะพายคลองไหล ดานลางของถงหรอทฐานของถงจะมรใหนาออกเพอตอเชอมดวยสายยางมายงทสบมอ ดานบนถงจะมฝาเปด-ปด ใชสาหรบเปนชองทางในการเตมนา โดยปกตถงจะออกแบบใหบรรจนาไดประมาณ 15-20 ลตร และทสบมอสามารถฉดนาไปไดไกลประมาณ 5-8 เมตร โดยทวไปสามารถนาถงทใชพนยาฆาแมลง หรอ พนปยเคมในทางการเกษตรมาใชแทนถงนาดบไฟปาได

2) ถงออนพบเกบได ตวถงทาจากแผนยาง หรอแผนผาใบเคลอบยาง จงมลกษณะเหมอนถงใสนา ทจะโปงออกเมอเตมนาเตม แตจะยบตวลงเมอนาหมด จงสามารถมวนหรอพบใหเหลอขนาดเลก

การใชงาน 1) ใชสาหรบฉดลดความรอนของไฟในการดบไฟทางตรง เพอใหเครองมอดบไฟปาชนดอนสามารถ

เขาไปทางานทขอบกองไฟได 2) ใชในการกวาดเกบ โดยฉดพรมแนวดา ฉดดบไฟทยงเหลอคางอยในโพรงไม ในรอยแตกของไม

หรอในฐานกอไผ ทเครองมออยางอนเขาไปทางานไมได 3) ใชเปนทสารองนาสาหรบการยงชพในปาของอาสาสมครดบไฟปา

การบารงรกษา 1) ตรวจสอบรอยตอของสายยางกบตวถง และรอยตอของสายยางกบทสบมอ ใหแนนสนทไมรวซม 2) ตรวจสอบลกยาง แผนปะเกนในกระบอกของทสบมอ เปลยนใหมทนทเมอชารด/หมดอายการใชงาน 3) หากคนชกของทสบมอเรมฝด จะตองชโลมดวยนามนหลอลนทนท 4) อยาวางถงฉดนาดบไฟปาไวในททถกแสงแดด เพราะจะทาใหตวถงททาจากพลาสตก หรอผาใบ

เคลอบยางแหงกรอบ อายการใชงานจะลดลงมาก 4.3 ครอบไฟ

ครอบไฟ หรอ ราโค เปนเครองมอทออกแบบมาเพอใชในงานดบไฟปาโดยเฉพาะ โดยการนาเครองมอทางการเกษตรสองชนด คอ คราด และจอบ มาเชอมตอใหเปนเครองมอชนเดยวกน โดยสวนหวของเครองมอดานหนงมลกษณะเปนหนาจอบ สวนอกดานหนงเปนคราด

ภาพท 3.3 ครอบไฟ



การใชงาน 1) ใชในการทาแนวกนไฟ ซงเปนภารกจทเครองมอชนดนถกออกแบบมาโดยเฉพาะ โดยใชดานท

เปนจอบในการถาก ถาง ขด ตด สบ เชอเพลงทเปนวชพช ใบไม กงไม ลกไมกอหญา ตอไม และรากไม จากนนจงใชดานทเปนคราด คราดเอาเชอเพลงเหลานออกไปทงนอกแนวกนไฟ ซงสามารถปฏบตงานไดรวดเรวกวาการใชจอบและคราดแยกกน

2) ใชในการรวมกองเชอเพลงเพอเผากาจด โดยใชดานจอบถากถางเชอเพลง และใชดานคราด คราดเชอเพลงมารวมกองเพอเผากาจดทง

การบารงรกษา 1) ตรวจสอบใหสวนหวของเครองมอตดยดกบสวนดามอยางมนคงแนนหนาอยเสมอ 2) สวนคมของเครองมอ ทงดานทเปนจอบ และทซคราด จะตองหมนลบใหคมอยเสมอ 3) ตรวจสอบดามเครองมอใหมความมนคงแขงแรงอยเสมอ หากพบรอยแตกราวหรอถกมอดเจาะ

จะตองรบเปลยนดามทนท 4) หลงการใชงานทกครงจะตองทาความสะอาด เชดใหแหง แลวชโลมดวยนามนเพอปองกนสนม

เครองมอดบไฟปาเปรยบเสมอนอาวธทใชในการตอสและเอาชนะไฟปา ในขณะเดยวกนกใชเปนเครองมอ

ปองกนตวและเอาชวตรอดจากไฟปาไดอกดวย แตถาเครองมอไมอยในสภาพพรอมใชงาน หรอใชงานไมถกวธ เครองมอดบไฟปากสามารถทาอนตรายตอตวอาสาสมครดบไฟปาไดเชนกน

1) ตรวจตราเครองมอดบไฟปาใหอยในสภาพสมบรณแนนหนาและพรอมใชงานอยเสมอ 2) เครองมอทมคมตองมปลอกหรอมทปดคมในระหวางการเดนเทา และตองระมดระวงในระหวางการ

เดนทางอยตลอดเวลา เพอไมใหสวนมคมทาอนตรายตวเองหรอผอน 3) การวางเครองมอทมคมลงบนพน จะตองวางดานมคมลงพนเสมอ เพอปองกนอนตรายในกรณมผเผลอไป

เหยยบเขาในระหวางการทางานดวยเครองมอทมคม จะตองเวนระยะระหวางบคคลใหเพยง พอ เพอมใหเครองมอเปนอนตรายตอผททางานอยใกลเคยง 5.ความปลอดภยในระหวางการดบไฟปา

5.1 ขอบงคบในระหวางการดบไฟปา 1) เชอฟงและปฏบตตามคาสงและคาแนะนาของผซงควบคมการดบไฟปาอยางเครงครด 2) จะตองทางานเกาะกลมอยางนอยทสด 3 นาย เสมอ เพราะหากเกดเหตฉกเฉนจะสามารถ

ชวยเหลอกนไดทนทวงท หามแยกตวออกไปทางานคนเดยวหางไกลจากสายตาของผรวมงานเปนอนขาด 3) ในระหวางการทางาน จะตองเวนระยะหางระหวางบคคลใหพอเหมาะ เพอปองกนอบตเหตทอาจ

เกดจากเครองมอดบไฟปา เชนในกรณท ทตบไฟ คราด หรอขวานหลดจากดาม 5.2 การระวงอนตรายจากสภาพภมประเทศ

1) หากเปนทลาดชน ใหหลกเลยงการดบไฟจากดานบนของไฟ เนองจากควนไฟ เปลวไฟ และความรอนทพงขนมาจะทาใหหายใจลาบาก และทาใหการมองเหนลดลง และไฟทลกลามขนเขาจะมความเรวมากกวาทอาสาสมครดบไฟปาจะวงหนไดทน ยงไปกวานนยงอาจมโอกาสทลกไฟทลอยไปตกดานบน จะพฒนากลายเปนไฟปาอกแนวหนง ทาใหอาสาสมครดบไฟปาตดอยในวงลอมของไฟสองแนว (ภาพท 3.4)

2) ในทลาดชนตองทางานจากดานใตของไฟ ทงนจะตองระวงหน ทอนไม ทจะกลงลงมาทาอนตราย ทงยงตองระวงเชอเพลงตดไฟทอาจกลงผานลงไปขางลาง เกดเปนแนวไฟอกหนงแนว และทาใหอาสาสมครดบไฟปาตดอยในวงลอมของไฟสองแนว



3) การทางานดบไฟบนทลาดชนอาสาสมครดบไฟปาจะตองระมดระวงการเคลอนทเพราะอาจทาใหมหนหรอทอนไมกลงลงไปทาอนตรายอาสาสมครดบไฟปาทปฏบตงานอยตากวา

4) ใหหลกเลยงพนททมอนตรายสง เชน หนาผา ซงอาจเกดอบตเหตพลดตกลงมา และบรเวณรองเขาซงจะเกดปรากฏการณปลองควนไฟ ไดตลอดเวลา

ภาพท 3.4 การดบไฟปาบนพนทลาดชน

5.3 การระวงอนตรายจากสภาพเชอเพลง

1) พนทปาทแนนทบทาใหการเดนทางยากลาบาก พลดหลงกนไดงาย ตรวจหาลกไฟไดยาก การหนไฟในกรณฉกเฉนไมสะดวก ดงนน หากเปนไปได ควรหลกเลยงการตองผานพนทดงกลาว

2) เชอเพลงทเปนไมยนตน อาจถกไฟไหมทโคน หากโคนเปนโพรงตนไมจะลมโคนลงไดงาย จะตองระมดระวงการเขาใกล

3) ไฟไหมในปาดบแลง ดบชน ดบเขา ซงตนไมมกอวบนาจงหกโคนไดงาย ตองระมดระวงเปนพเศษ 5.4 การระวงอนตรายจากสภาพอากาศ

1) ในพนทภเขาสลบซบซอน ความเรวและทศทางของลมสามารถเปลยนแปลงไดอยตลอดเวลา ทาใหพฤตกรรมของไฟเปลยนแปลงอยตลอดเวลาตามไปดวย

2) ในทลมแรง ใหระวงอนตรายจากเปลวไฟและควนไฟ พยายามหลกเลยงการสดดมควนไฟหรอใหควนไฟเขาปอดนอยทสด และระวงอยาใหขเถาเขาตา ถาเปนไปไดใหทางานจากดานเหนอลมจะปลอดภยกวามาก

ภาพท 3.5 อนตรายจากเปลวไฟและควนไฟ



3) หากทาการดบไฟในชวงบายซงอณหภมสงขนและความชนสมพทธลดตาลง จะมผลใหเหนอยงายและบนทอนกาลงลงอยางรวดเรว จงไมควรทางานอยางหกโหมเพราะจะเกดอบตเหตตามมาไดงาย ควรผอนจงหวะการทางานลงเพอถนอมกาลง และมการสลบกนพกเปนชวงๆ เพอบรหารกาลงใหมเพยงพอทจะยดระยะเวลาการทางานไดยาวนานจนกวาจะมกาลงชดใหมมาสบเปลยน

5.5 ความปลอดภยจากการปองกนและควบคมไฟปาทถกวธ 1) การชงเผา การตดสนใจทจะชงเผาในพนทใดๆ ตองมนใจวาประโยชนทไดตองมากกวาผลเสยทจะเกดขน ซงอาจหมายถงการยอมเสยสวนนอย เพอรกษาสวนใหญเอาไว โดยนอกจากจะตองพจารณาถงวธการและเทคนคการเผา ปจจยทกาหนดความรนแรงของไฟ เครองมอและอปกรณทใชในการเผา ตลอดจนถงผลกระทบทเกดจากการเผาแลว ยงจาเปนตอง คานงถงเรองตางๆ ดงตอไปน 1) การชงเผาเพอลดปรมาณเชอเพลงตองทากอนถงชวงฤดแลง ซงความชนสมพทธของอากาศยงคอนขางสง อณหภมตา และเชอเพลงยงมความชนสง ทาใหไฟมความรนแรงตา ลกลามชาๆ สามารถควบคมไดงาย และเกดผลกระทบตอสงแวดลอมนอยทสด 2) ตองทาแนวกนไฟรอบพนททจะชงเผาเสยกอน เพอปองกนไมใหไฟลกลามออกไปนอกพนท และตองมเจาหนาทพรอมเครองมอดบไฟปาคอยควบคมไมใหไฟลามออกนอกพนทได 3) ทาการชงเผาในชวงเวลาทลมคอนขางสงบ อากาศไมรอนจด และความชนสมพทธของอากาศคอนขางสง โดยชวงเวลาทเหมาะสมสาหรบการชงเผาอยระหวาง 02.00 น. ถง 05.00 น. 4) ในพนทราบ จะตองจดไฟจากแนวกนไฟดานใตลม เพอใหไฟลกลามสวนทางลม อนจะทาใหอตราการลกลามของไฟไมรวดเรวนก หลงจากทไฟลกลามมาไดระยะหนงซงเหนวาปลอดภยดแลว และในขณะนนลมไมแรงจนเกนไป กอาจจดไฟจากแนวกนไฟดานเหนอลมเพอใหแนวไฟทจดขนใหมนลกลามตามลมไปบรรจบกบแนวไฟแรกตรงกลางพนท ทงนเพอชวยยนระยะเวลาในการทางานใหสนลง 5) ในพนทลาดชน จะตองทาแนวกนไฟดานบนเขาใหกวางเปนพเศษ และจดไฟจากแนวกนไฟดานบนเขา ใหไฟลกลามลงเขาซงอตราการลามของไฟจะชากวาไฟลามขนเขามาก ทาใหควบคมไฟไดงายขน โดยตองวางกาลงคนและเครองมอสวนใหญอยทแนวกนไฟดานบนเขา เพอปองกนไมใหไฟทจดลามขามแนวกนไฟขนไปบนเขา โดยเฉพาะอยางยงการชงเผาในเวลากลางวนซงลมจะพดขนเขา ไฟทเรมจดจะหนเปลวไฟไปตามทศทางลม และมโอกาสขามแนวกนไฟไปได หลงจากนนเมอไฟลามลงเขามาไดระยะหนงซงเหนวาปลอดภยแลว กอาจจดไฟจากแนวกนไฟดานลางเพอใหไฟลามขนเขาไปพบแนวไฟแรกทลามลงเขา เพอใหการปฏบตงานเสรจสนโดยรวดเรวขน

ภาพท 3.6 การชงเผาในพนทโครงการอทยานธรรมชาตวทยาสวนใหญมกมเชอเพลงไมหนาแนน



2) การดบไฟทางตรง การดบไฟทางตรง คอวธการทอาสาสมครดบไฟปาเขาไปดบไฟทขอบกองไฟโดยตรง วธนใชในกรณท

ไฟมขนาดเลก เชน ไฟทไหมในปาเบญจพรรณ หรอปาเตงรง ซงมความรอนแรงและควนไมมากนก อาสาสมครดบ ไฟปาสามารถเขาปฏบตงานทขอบกองไฟได

โดยทวไปจะเรมควบคมไฟทหวไฟกอน เพอหยดยงการลกลามของไฟ เมอควบคมหวไฟไดแลวจงคอยกระจายกาลงออกดบไฟทางปกทงสองดานแลวดบไฟไปบรรจบกนทหางไฟ แตถาแนวหวไฟมความรอนมาก ไมอาจเขาถงได กอาจเรมดบไฟจากปกทงสองดานกอน แลวคอยๆ บบเขาไปหาหวไฟเพอบงคบใหแนวหวไฟแคบและเลกลงเรอยๆ จนควบคมไดในทสด เครองมอหลกทใชไดแก ถงฉดนา และไมตบไฟ โดยใชนาฉดนาเพอลดความรอนและความสงเปลวไฟ จากนนจงใชทตบไฟเขาไปตบคลมไฟจนดบ

การดบไฟทางตรงนอกจากจะใชในการดบไฟขนาดเลกแลว ยงใชสาหรบการดบปกและหางของไฟขนาดใหญ หรอใชในขนตอนสดทายของการดบไฟขนาดใหญหลงจากทไฟนนถกควบคมใหลดความรนแรงลงแลวดวยวธดบไฟทางออมหรอโดยการโปรยนาและสารเคมทางอากาศ

3) การดบไฟทางออม ใชสาหรบการดบไฟปาขนาดใหญทมความรอนแรงและความสงเปลวไฟมากเกนกวาทอาสาสมครดบ

ไฟปาจะสามารถเขาไปปฏบตงานทขอบกองไฟได หรอใชในกรณทไฟปากาลงไหมอยในบรเวณทเปนอนตรายอยางยงตอการปฏบตงาน เชน ใกลหนาผา ซงอาจเกดอบตเหตกบอาสาสมครดบไฟปาพลดตกเขาไดงาย หรอรองเขาและหบเหวทอาจเกดปรากฏการณปลองควนไฟ หรอ ลมหมน ซงจะทาใหไฟเปลยนทศทาง หรอเพมความรนแรงอยางฉบพลนทนใด การดบไฟทางออมแบงออกเปนวธยอย 3 วธ ดงน

3.1) ดบดวยแนวกนไฟ เปนการทาแนวกนไฟลอมรอบไฟนน โดยเรมทาแนวสกดหวไฟกอนเปนอนดบแรก หรอแนวหวไฟ

ลกลามรวดเรวเกนกวาทจะทาแนวกนไฟดกหนาทน กอาจเรมทาแนวสกดทปกไฟทงสองดานกอน สงสาคญในการดบไฟดวยแนวกนไฟคอ จะตองจาไวเสมอวา แนวกนไฟททาขนไมสามารถทาใหไฟดบลงได หากแตทาหนาทหยดยงและลดความรนแรงและอตราการลกลามของไฟ เพอใหสามารถเขาดบไฟทางตรงไดในทสด ดงนนเมอไฟลกลามมาชน แนวกนไฟ ทาใหความรอนแรงของไฟ อตราการลกลาม และความสงเปลวไฟลดลง จะตองใหอาสาสมครดบไฟปา รบเขาดบไฟทางตรงทขอบกองไฟในทนท และดบไฟใหไดทแนวกนไฟนนกอนทไฟจะมโอกาสขามแนว เพราะหากปลอยใหไฟลามขามแนวไปได การดบไฟในครงนนกจะลมเหลวโดยสนเชง การทาแนวกนไฟ ไมสามารถกาหนดความกวางทแนนอนได เนองจากมปจจยทมผลตอความกวางของแนวกนไฟหลายปจจย เชน ลกษณะของเชอเพลง สภาพภมประเทศ ตลอดจนลกษณะอากาศโดยเฉพาะอยางยงทศทางและความรนแรงของลมในพนท ทงนหลกเกณฑทวไปในการพจารณาความกวางของแนวกนไฟ มดงน 1) แนวกนไฟในพนทลาดชน ตองกวางกวาแนวกนไฟในพนทราบ 2) มปรมาณและความหนาของชนเชอเพลงยงมาก แนวกนไฟกตองยงกวางมาก 3) มเชอเพลงเปนหญาหรอมวสดอนทจะกอใหเกดลกไฟปลวไปไดไกล แนวกนไฟยงตองทากวาง 4) เปนพนทโลง มลมแรง แนวกนไฟจะตองทากวางมาก เพอปองกนการปลวของลกไฟ และการพาความรอน โดยลมขามแนวกนไฟ 5) แนวกนไฟในทลาดชน จะตองขดรองตลอดขอบแนวกนไฟดานลาง เพอใชดกเชอเพลงจาพวกขอนไมตดไฟทกลงลงมาตามความลาดชนไมใหกลงผานแนวกนไฟไปได



ภาพท 3.7 รองดกเชอเพลง ในกรณททาแนวกนไฟในทลาดชน

6) หากสภาพภมประเทศอานวย ใหทาแนวกนไฟใหตรงทสดเทาทจะทาได เพอใหความยาวของแนวกนไฟสนทสด ทงนเพอประหยดเวลาและงบประมาณ ทงการทาและดแลรกษา 7) จดเรมตนและจดสนสดของแนวกนไฟ จะตองชนกบแนวซงเปนแนวกนไฟดวยเชนกน เชน เรมตนทาแนวกนไฟจากขอบถนน โดยใหแนวกนไฟตงฉากกบแนวถนนและไปสนสดแนวกนไฟทรมหวย ไฟทไหม เขามาหาแนวกนไฟจะไมสามารถไหมออมแนวออกทางซายหรอขวาไดเนองจากตดแนวถนนและแนวหวย

ภาพท 3.8 แนวกนไฟทมจดเรมตนและจดสนสดชนกบแนวอนๆทาใหไฟไมสามารถผานไปได

ภาพท 3.9 แนวกนไฟทจดเรมตนและจดสนสดไมไดชนแนวใดๆ ไฟจะออมผานแนวกนไฟทางปลายแนวทงสองดาน



8) หากตองการใชแนวกนไฟเปนทางตรวจการณและสงกาลงทางรถยนตหรอจกรยานยนต จะตองทารองระบายนา เพอปองกนการกดชะหนาดนจนเปนรองลก 9) เชอเพลงทกาจดออกจากแนวกนไฟ อาจจะนามารวมกองตรงกลางแนวกนไฟแลวเผาทง หรอนาออกไปทงทอน กรณทตองทงเชอเพลงไวในพนทจะตองไมทงเชอเพลงไวทขอบแนวกนไฟในดานทคาดวาจะเกดไฟลามเขามา เนองจากหากเกดไฟไหมจะทาใหเพมความรนแรงขนกวาเดมจนลกลามขามแนวกนไฟ ไปได

การวางตาแหนงแนวกนไฟ - ตองคานวณระยะหางระหวางแนวกนไฟกบแนวหวไฟทกาลงเคลอนทเขามาใหพอเหมาะ

โดยตองใหมเวลาทาแนวกนไฟเสรจกอนทแนวหวไฟจะลกลามมาถง - แนวกนไฟจะตองทาใหขนานกบแนวขอบไฟ - ทาแนวใหสนทสดเทาทจะทาได คอพยายามใหเปนเสนตรงใหมากทสดเทาทจะทาได - ใชประโยชนจากแนวธรรมชาต เชน ลาหวย แนวถนน ลานหน ใหมากทสดเทาทจะหาได - หากเปนทลาดชน และไฟกาลงไหมขนเขา ควรไปทาแนวกนไฟบนสนเขา - หลกเลยงบรเวณทมเชอเพลงแนนทบ เพราะจะทาแนวยาก และใชเวลามาก - วางแนวใหหางจากไมยนตนตาย ทอาจไหมไฟแลวลมลงมาพาดบนแนวกนไฟได - ในกรณทไฟลกลามรวดเรวมาก อยาทาแนวตดหนาหวไฟ เพราะอาจทาแนวไมทน และ

ไดรบอนตรายจากไฟไดงาย เกณฑการทาแนวกนไฟ

- กวาดแนวใหสะอาด ในทลาดชนตองขดรองเพอรบเชอเพลงตดไฟทอาจกลงตามลาดเขา - ความกวางของแนวพอทจะกนการกระโดดขามของไฟได - เชอเพลงทถากถางออกจากแนวกนไฟ จะตองทงออกนอกแนวใหไกลทสดเทาทจะทาได - หากมตนไมใหญอยในแนว ตองตดกงกานดานลางออกใหสงจากผวดน ประมาณ 3-5 เมตร - ขณะทาแนวตองมเจาหนาทคอยดแลและดบลกไฟทอาจปลวขามแนว

3.2) ดบดวยไฟ อาศยหลกการเดยวกบการดบไฟดวยแนวกนไฟ ความแตกตางคอมการขยายแนวกนไฟใหกวางขน

อยางรวดเรวโดยใชไฟเผา วธนเสยงมาก เพราะหากเกดความผดพลาดขนนอกจากจะดบไฟไมไดแลว ยงจะทาใหไฟลกลามออกไป และเกดแนวไฟขนใหมอกแนวหนง จงตองใชวธนในกรณจาเปนจรงๆ และใชเปนทางเลอกสดทายเทานน ซงสวนใหญจะใชในการดบไฟเรอนยอดทมความรนแรงมาก หรอใชหยดยงไฟเพอปองกนชวตและทรพยสนของประชาชน ในกรณทไฟลกลามเขาใกลแหลงชมชน หรอพนททมคาสง

วธการดบไฟ จะตองทาแนวกนไฟขนกอน หลงจากทาแนวกนไฟเสรจแลวจะไมรอตงรบ แตจะใชวธจดไฟจากแนวกนไฟเพอใหไฟลกลามสวนทางกลบไปหาแนวไฟปา ไฟทจดขนนเรยกวาแนวไฟเผากลบ เมอแนวไฟเผากลบลกลามไปบรรจบกบแนวไฟปาจรง ไฟกจะดบลงเนองจากขาดเชอเพลง

การดบไฟปาโดยวธน จะตองดาเนนการภายใตการควบคมของผทมประสบการณและความชานาญในการเผากลบจรงๆ เทานน เพราะการจดไฟเผากลบใหไฟลกลามสวนทางลมหลกของแนวไฟปาจรงนนไมใชเรองงาย มบอยครงทผดพลาดเพราะแนวไฟเผากลบสอทธพลความแรงของลมหลกไมได ทาใหเปลวไฟตกลบและกระโดดขามแนวกนไฟ มผลทาใหสถานการณกลบเลวรายยงขนไปกวาเดม ดงนนการปฏบตงานจะตองดาเนนการตามหลกเกณฑดงตอไปน อยางเครงครด

1) การสงการจดไฟเผาและกลบ ตองมาจากหวหนาชดผรบผดชอบ แตเพยงผเดยวเทานน 2) สงการจดไฟหลงจากทาแนวกนไฟเรยบรอยแลวจรงๆ และไดวางกาลงอาสาสมครดบไฟปา เพอ

เตรยมการดบลกไฟและควบคมไฟในกรณทเกดการผดพลาด ไวอยางเพยงพอและรดกมแลว



3) จดไฟในขณะทแนวไฟปาจรงยงอยหางพอสมควร มฉะนนแลวอทธพลของลมจากแนวไฟปาจะทาใหแนวไฟเผากลบถกลมตกลบทศและกระโดดขามแนวไปได

4) ถาลกษณะของลมผนผวนไมคงท หามจดไฟเผากลบโดยเดดขาด 5) จดไฟดวยเครองมอเฉพาะ เชน คบจดไฟ ทงนเพอใหสามารถจดไฟเผากลบไดอยางรวดเรวทน

การ และแนวไฟเผากลบมความสมาเสมอลดปญหาการเกดความปนปวนของกระแสลม 6) เมอจดไฟแลวตองคอยดบไฟในสวนทจะลามขามแนวกนไฟกลบมาหาบรเวณปาทจะปองกน และ

ตองคอยระวงดบลกไฟทปลวขามแนวกนไฟมา (ภาพท 3.10) 7) ขณะทแนวไฟปาและแนวไฟเผากลบลกลามเขาบรรจบกน จะมการปะทะกนของแนวลมสองแนว

ซงอาจทาใหเกดลมหมนอยางรนแรงได ดงนนตองระวงการปลวกระจายของลกไฟและสะเกดไฟใหด

ภาพท 3.10 ดบลกไฟทปลวขามแนวกนไฟ 4) การดบไฟทงหญา

เชอเพลงหลกในทงหญาจะเปนเชอเพลงเบา ไดแก หญาชนดตางๆ โดยเฉพาะอยางยง หญาคา และหญาขจรจบ นอกจากนนยงอาจมวชพชอนๆ เชน ตนสาบเสอ ซงเชอเพลงเบาดงกลาวหากแหงจดแลวจะตดไฟไดงายมอตราการลกลามทรวดเรวมาก แตอตราการลกลามจะไมสมาเสมอ โดยขนอยกบกระแสลม เมอลมพดแรงไฟจะลกลามอยางรวดเรว เปลวไฟมความยาวมาก สงลกไฟปลวนาหนาแนวไฟไปไดหลายรอยเมตร และความรอนแรงของไฟจะพงขนสง แตในจงหวะทลมสงบลงเปนชวงๆ ทไฟจะลดความรนแรง และลดอตราการลกลามลงอยางมาก เชนกน การดบไฟทงหญาโดยการทาแนวกนไฟดกหนาหวไฟเปนไปไดยากและอนตราย เพราะเชอเพลงหนาแนนและแนวหวไฟเคลอนทเรวมากจนทาแนวดกไมทน ดงนน การดบไฟจงตองแบงกาลงออกเปน 2 สวน กาลงสวนนอยทาหนาทชดเคลอนทเรว นาหนาแนวหวไฟไปกอนเพอคอยดบลกไฟทปลวไปตกหนาแนวไฟ สวนกาลงหลกจะทาหนาทดบตวไฟ โดยการเขาดบไฟจากหางไฟดวยวธดบทางตรงกอน จากนนจงคอยกระจายกาลงออกทางปกไฟทงซายขวา โดยเขาดบไฟจากดานทถกไฟไหมไปแลว ในลกษณะเดนตามเกาะตดไฟไปเรอยๆ ในจงหวะทกระแสลมแรงเกนกวาจะเขาดบไฟทางตรงได จนกระทงถงจงหวะทลมเบาลงซงจะทาใหการลกลามของไฟชะงกลงและความสงเปลวไฟกลดตาลงมา ซงชวงลมสงบนจะเกดขนเปนชวงๆ แตละชวงกนเวลาสนๆ เพยงไมกนาท ชวงเวลานถอเปน ชวงนาททองในการดบไฟทงหญา ซงอาสาสมครดบไฟปาทกคนจะตองรบเขาทาการดบไฟทขอบของไฟโดยการดบทางตรงอยางรวดเรวหนกหนวงและพรอมเพรยงกนทสดเทาทจะทาได เพอดบแนวปกไฟใหไดระยะทางยาวทสด อนเปนการบบแนวหวไฟใหเลกลงเรอยๆ และเมอลมพดแรงขนอกจนไมสามารถเขาไปทางานทขอบของไฟไดกจะถอยออกมาและเดนตาม



เกาะตดไฟไปเรอยๆ เพอรอโอกาสเขาดบไฟในจงหวะทลมสงบลงอกในครงตอไป หรอหากเปนไฟทไหมขนเขากจะตองตามไฟไปเรอยๆ และเขาดบไฟในขณะทไฟลามถงสนเขาและกาลงจะลามลงดานลาดเขาอกดานหนงซงจงหวะนนอตราการลกลามของไฟจะลดลงมากเชนกน

ภาพท 3.11 ไฟทงหญา ทลกลามอยางรวดเรว

5) การดบไฟปาไมพมและปาไผ ไฟปาไมพมและปาไผจะมอตราการลกลามชากวาไฟทงหญา แตความรอนแรงจะมมากกวา โดยการ

ดบไฟใชนาคอนขางมากเพอดบไฟทเขาไปไหมอยในฐานของกอไผ ถาหากไมมนากตองใชพลวตกดนสาดไฟในฐานกอไผ หรอทาแนวกนไฟรอบๆ กอไผเพอปองกนไมใหไฟลามเขาไปในฐานกอไผได

ในกรณทอากาศแหงจด การดบไฟจะยากลาบากและอนตรายมาก เนองจากไฟจะลกลามลามขนไปตดพมไม หรอไหมขนไปตามลาไผ ทาใหความสงเปลวไฟเพมขนมาก และเกดลกไฟปลวนาหนาแนวไฟไปไดไกล อกทงมการระเบดของปลองไผ ซงอาจทาอนตรายตออาสาสมครดบไฟปาได ในกรณเชนน การดบไฟตองทาแนวสกดหวไฟกอนเปนอนดบแรก เมอสกดแนวหวไฟไดแลว จงทาการดบปกและหางไฟดวยการดบไฟทางตรง ในขณะเดยวกนหากมไมพมหรอกอไผทไหมไฟ จะตองใหกาลงสวนหนงเฝาระวงการปลวของลกไฟ และเมอไฟทไหมกอไผเรมโทรมลงลาไผจะเรมหกโคนลงมา ซงหากเปนทลาดชน ลาไผตดไฟอาจกลงลงไปสบรเวณดานลางทยงไมถกไฟไหม ดงนนจงตองขดรองดกเอาไว และใหความสาคญกบการกวาดเกบและตรวจตราพนทหลงดบไฟเสรจแลวใหมากเปนพเศษ

ภาพท 3.12 เฝาระวงการปลวของลกไฟทไหมกอไผ



6.ความปลอดภยในระหวางการกวาดเกบ 1) การเขาไปในพนททจะทาการกวาดเกบ จะตองระมดระวงไฟทยงกรนอยตามตอไม โพรงไม ขอนไม หรอ

บางจดทยงมความรอนสงมาก ซงจะสงเกตไดจากการทมขเถาสขาวในบรเวณนน โดยเฉพาะอยางยงในพนทปาพร ซงจะยงมเชอเพลงทไหมครกรนและรอนจดอยใตชนผวดนพร

2) ไมยนตนทถกไฟไหมจะมอนตรายมาก เพราะอาจลมโคนลงมาได 3) หลงการฉดนาเพอกวาดเกบ ขเถาทเปยกนาจะทาใหพนทลนมาก อาจเกดอบตเหตหกลมไดงาย 4) การฉดนาเพอทาแนวดา ตองระวงขเถาทจะฟงกระจายเขาตา 5) ในขณะทถากสวนของทอนไมหรอตอไมทยงตดไฟอยออก หรอกระจายกองเชอเพลงทยงตดไฟอยออก

ตองระวงไมใหสะเกดไฟกระเดนเขาตา 7.ความปลอดภยจากสตวปาและอสรพษ

1) การทางานในพนททมสตวปาทอาจเปนอนตรายชกชม จะตองระมดระวงเพราะสตว เหลานอาจแตกตนหนไฟและทาอนตรายอาสาสมครดบไฟปาได

2) การพกแรมในพนททมสตวรายชกชม จะตองเลอกทพกแรมใหหางจากดานสตว หรอบรเวณแหลงนาทสตวลงกนนาเปนประจา นอกจากนนจะตองกอกองไฟและจดเวรยามเพอปองกนสตวราย

3) อสรพษ จาพวก งพษ ตะขาบ แมลงปอง และตอหลม เปนอนตรายอยางยงตออาสาสมครดบไฟปา จงตองพยายามหลกเลยงพนททคาดวาจะมสตวดงกลาว ใชความระมดระวงอยานงในทรก การพกแรมในเวลากลางคนตองตรวจสอบพนทวาไมมสตวมพษเหลานอาศยอย 8.อนตรายจากไฟตออาสาสมครดบไฟปา

8.1 ปฏกรยาตอรางกายจากการสมผสกบไฟปาโดยตรง มผลทาใหถงขนเสยชวต โดยสาเหตตางๆ ดงน

1) เปนลมเพราะความรอน 2) ไดรบกาซพษ 3) สดควนไฟ 4) ปอดไหมเนองจากกาซทมความรอนจด 5) ถกเปลวไฟครอกโดยตรง ทงน สาเหตหลกททาใหเสยชวตเกดจากการเปนลมเพราะความรอน อนสบเนองมาจากการไดรบ

ความรอนทเกดจากการแผรงสจากจากเปลวไฟมากเกนไป 8.2 คารบอนมอนนอกไซด

จากการศกษาพบวา ระดบคารบอน มอนนอกไซด ทอาสาสมครดบไฟปาไดรบในระหวางดบไฟปาสวนใหญแลวไมเกนปรมาณทกาหนดเปนมาตรฐานสากลสาหรบการรบคารบอนมอนนอกไซดตอวน และสรปวา ปรมาณคารบอนมอนนอกไซด ทอาสาสมครดบไฟปาไดรบในระหวางปฏบตงานไมมอนตรายรายแรงตอสขภาพ

8.3 ควนไฟ หลกเลยงการทางานจากดานใตลม เพราะจะไดรบควนไฟในปรมาณมาก ใหพยายามกมตวลงตาเพอ

สดอากาศบรสทธ ซงมกจะเหลออยทระดบใกลผวดน 8.4 อากาศทมความรอนจด

เมอสดเขาไปจะเปนอนตรายตอปอด เนองจากอากาศทรอนจดจะไปกระตนเนอเยอปอดใหหลงของเหลวบางอยางออกมา ซงมผลทาใหเกดอาการขาดอากาศ



8.5 แผลไฟลวก แผลไฟลวก เกดจากการสมผสกบเปลวไฟโดยตรง หรอเกดจากการรบรงสความรอนทแผออกมาจาก

ไฟ ซงจะทาอนตรายตอผวหนงและเนอเยอใตชนผวหนงลงไป อนตรายจะเกดถงขนชอคแลวเสยชวต หากผวหนงและเนอเยอไดรบความรอนอยางตอเนอง ในกรณนการปฐมพยาบาลเบองตนเพอใหบรเวณทถกไฟลวกเยนลงมความจาเปนอยางยง

8.6 การสญเสยนาของรางกาย ในระหวางการดบไฟปา ซงอณหภมของอากาศสงกวาอณหภมของผวหนง ทาใหรางกายไมสามารถ

ระบายความรอนโดยวธการพาความรอน และการแผรงสความรอน ดงนนการระเหยของเหงอจงเปนวธเดยวทรางกายจะลดความรอนได โดยในระหวางการดบไฟปาตามปกต รางกายจะสญเสยนาจากการเสยเหงอ ในอตราประมาณ ครงลตรตอชวโมง แตถาหากทางานอยางหกโหมกอาจะเสยนาไดมากกวาหนงลตรตอชวโมง

ซงหากปฏบตงานอยางหกโหมเพยงหนงถงสองชงโมง รางกายกจะสญเสยนามากจนถงระดบทเปนอนตราย ดงนนจงจาเปนตองดมนาบอยๆ เพอเขาไปทดแทน

8.7 รงสความรอน รงสความรอน เปนรปหนงของพลงงานความรอนทเดนทางเชนเดยวกบแสง คอไมตองอาศยตวกลาง

ความรอนจากไฟสวนใหญจะเปนรงสความรอนซงเปนสาเหตหลกททาใหอาสาสมครดบไฟปาออนเพลยและหมดสตในระหวางการปฏบตงาน อนตรายทเกดจากการไดรบรงสความรอน จะเกดขนเปนลาดบ ดงน

1) ความเครยดจากความรอน ความเครยดจากความรอน มผลทาใหการปฏบตงานของอาสาสมครดบไฟปาลดประสทธภาพลงโดย

ปกตแลวรางกายควบคมระดบความรอนในรางกายโดยใชขบวนการหมนเวยนโลหตและการขบเหงอ เมออณหภมสงขน อตราการเตนของหวใจจะเรวขน และสบฉดเลอดไปอยทบรเวณใกลผวหนง (ซงมผลใหใบหนาแดงกลาขน) รางกายกจะขบเหงอออกมา เมอเหงอระเหยกจะดงความรอนออกไปดวย ทาใหรางกายเยนลง ทงนอาสาสมครดบไฟปาซงมสขภาพแขงแรงมกมความทนทานตอความเครยดจากความรอนมากกวาบคคลโดยทวไป

อยางไรกตามเพอความไมประมาท หวหนาหมดบไฟจะตองคอยสงเกตอาการของอาสาสมครดบไฟปาวาเรมมอาการของความเครยดจากความรอนแลวหรอยง โดยสงเกตจาก

- อาการออนเพลย - อาการตาลาย เวยนศรษะ หนามด - อาการคลนเหยนอาเจยน

หากตรวจพบอาการในทนทและไดรบการปฐมพยาบาลอยางถกตอง อาสาสมครดบไฟปากจะสามารถฟนตวไดอยางรวดเรว แตถาปลอยเวลาใหเนนนานไปอาการรนแรงขนถงขนการออนเปลยจากความรอน

2) การออนเปลยจากความรอน การออนเปลยจากความรอน เปนอาการทเกดตอเนองจากอาการความเครยดจากความรอน โดย

เมอสมองรบรการเพมขนของระดบความรอนของรางกาย สมองจะสงการใหระบบตางๆ ในรางกายทางานชาลง ซงจะเกดอาการดงน

- การเตนของชพจรชาลง (ความดนโลหตลดลง) - หายใจสนแตถกระชนขน (อตราการหายใจสงขน) - ผวหนงเปยกชน แตเยนชดเหมอนผวคนตาย (ขบเหงอมากเกนไป) - หนาซด (เปนผลจากความดนโลหตทลดลง) ในกรณเชนนจะตองรบนาอาสาสมครดบไฟ

ปาออกไปพกฟนนอกพนทไฟไหมโดยทนท



3) การเปนลมเพราะความรอน การเปนลมเพราะความรอน เปนอาการทเกดตอเนองจาก การออนเปลยจากความรอน เนองจาก

ปรมาณความรอนทรางกายไดรบและสะสมมาเรอยๆ ในระหวางการปฏบตงานสงขนจนถงระดบทระบบควบคมระดบความรอนของรางกายไมสามารถปรบตวเพอควบคมความรอนไดอกตอไป สมองไดรบผลกระทบและหยดสงการ ระบบควบคมระดบความรอนของรางกายจงหยดการทางานลง ซงจะเกดอาการดงน

- ชพจรเตนแรงและเรว (อตราการเตนของหวใจเรวขน) - ผวหนงรอนจดและแหง (รางกายสญเสยนามากเกนไป แตไมมการขบ เหงออกตอไป) - อณหภมของรางกายสงมาก (ระบบควบคมระดบความรอนของรางกายหยดทางาน) - ใบหนาแดงกลา (อตราการหมนเวยนโลหตและอณหภมสงขน)

ในกรณนจะตองรบปฐมพยาบาลในทนทเพอลดระดบความรอนของรางกายลงกอน แลวจงคอยเคลอนยายออกจากพนท 9.การเอาชวตรอดในกรณฉกเฉน

9.1 เสนทางลาถอย ในการเขาปฏบตงานดบไฟปาทกครง จะตองกาหนดแผนลาถอยในกรณฉกเฉน โดยชแจงให

อาสาสมครดบไฟปาทราบถงเสนทางทจะใชในการลาถอยในกรณฉกเฉน ซงสวนใหญจะใชเสนทางแนวกนไฟทใชในการดบไฟครงนน เพอลาถอยกลบออกมาสบรเวณทเรมตงตนเขาไปดบไฟ เพราะโดยทวไปแลวจะเรมตงตนเขาไปดบไฟจากบรเวณทปลอดภย อยางไรกตามอาสาสมครดบไฟปาจะตองคอยสงเกตเสนทางเพอหาทางเลอกอนๆ เพอการลาถอย ในกรณทเกดอปสรรคทาใหไมสามารถลาถอยตามเสนทางทกาหนดไวได จะตองปฏบต ดงน

1) ตรวจสอบใหแนใจวาเพอนอาสาสมครดบไฟปาในหมยงอยครบถวน 2) เดนอยางระมดระวง และคอยระวงอนตรายทอาจเกดขนไดตลอดเวลา 3) เมอเดนทางถงพนททปลอดภยแลว ใหรบตรวจสอบยอดจานวนอาสาสมครดบไฟปาอกครงหนง

9.2 การปฏบตหากตดอยในบรเวณไฟไหม ระยะเวลาทเปลวไฟลกลามผานจดหนงๆ ในพนทสวนใหญจะใชเวลาไมเกน 4 นาท ในกรณทไหม

ผานปาไมพม และไมเกน 30 วนาท ในกรณทไหมผานปาหญา หลงจากเปลวไฟผานไปแลว ความรอนจะลดลงอยางรวดเรว หากตดอยในพนททเปลวไฟกาลงจะลกลามผาน โอกาสในการรอดชวตจะเพมมากขนหากปฏบต ดงน

1) เลอกพนททมเชอเพลงอยนอยทสด หากในบรเวณนนมกอนหน ตนไมลม หรอรองนา ใหใชประโยชนเปนทกาบง เพอปองกนตวจากรงสความรอนใหมากทสดเทาทจะทาได

2) หากไมมทกาบงตามธรรมชาต ใหใชเครองมอดบไฟปากาจดเชอเพลงในบรเวณรอบๆ ตวออกใหมากทสด หรอหากมเวลาพอใหขดรองตนๆ พอทจะลงไปนอนได หลงจากนนใหนอนควาหนาลงแนบดน ใชหนาผากกดลงดนเพอโกงจมกขนเหลอชองวางใหหายใจไดสะดวก พยายามปกปดสวนตางๆ ของรางกายไมใหถกรงสความรอนหรอถกเปลวไฟ อยางนอยทสดใหประสานมอทงสองขางปดบงทายทอยและหเอาไว

3) ควบคมสต ไมตนตระหนก และนอนนงอยกบท รอจนกระทงเปลวไฟผานพนไป 4) ในสถานการณเชนน จะเกดความกดดนทาใหอยากลกขนเพอวงหน แตการพยายามลกขนหรอ

เคลอนทมแตจะทาใหสถานการณเลวรายลงไปอก ทงนเพราะอณหภมของอากาศและปรมาณควนไฟทระดบ 1-2 เมตร จากผวดน อยางนอยจะสงเปนสองเทาของทระดบผวดน



9.3 พนททปลอดภย พนททถกไฟไหมไปแลว เปนพนทเปาหมายหลกทจะลาถอยไปส ในกรณทเปนไฟผวดน ความสง

เปลวไฟไมเกน 2 เมตร และความกวางของบรเวณเปลวไฟไมเกน 2 เมตร อาสาสมครดบไฟปาทไดรบการฝกอบรมดานความปลอดภยมาเปนอยางดแลว จะสามารถวงฝาเปลวไฟขามไปสบรเวณทถกไฟไหมไปแลวไดอยางปลอดภย อยางไรกตามวธนจะใชไดเฉพาะกรณทอาสาสมครดบไฟปาสามารถมองเหนพนทหลงแนวไฟทจะวงไปหาไดอยางชดเจนเทานน

ภาพท 3.13 การฝกวงฝาเปลวไฟอยางปลอดภย

9.4 การหลบไฟในรถยนต

หากอยในรถยนต อยาพยายามขบฝาเปลวไฟทมควนไฟจานวนมากบดบง เพราะอาจเกดอบตเหตรถชนกน หรอขบรถตกทาง ในกรณน อยาตนตระหนกจนเกนเหต ใหระลกไวเสมอวา ตวถงรถยนตสามารถปองกนรางกายจากเปลวไฟและรงสความรอนไดเปนอยางด หากเสนทางลาถอยถกปดกนลง ใหอยในรถและปฏบตดงน

1) หาทจอดรถรมทางหรอตรงกงกลางของพนทโลงไมมเชอเพลง 2) ปดกระจกหนาตางรถทกบาน ปดชองระบายอากาศ และปดแอรในรถ เพอปองกนไมใหกาซพษ

รวเขามาในรถ 3) เปดไฟฉกเฉน 4) กมตวลงใหตากวาระดบขอบหนาตาง เพอปองกนรงสความรอนทจะสงผานกระจกรถยนตเขามา 5) ใชความอดทนตอความอดอดและความรอนในรถทจะเพมขนเรอยๆ อยาลงจากรถโดยเดดขาด

จนกวาไฟจะไหมผานไปและสถานการณเขาสภาวะปลอดภย 9.5 การวงหน

1) อยาพยายามวงผานเปลวไฟ นอกจากจะสามารถมองเหนพนทหลงแนวไฟทจะวงไปหาไดอยางชดเจนเทานน

2) อยาวงหนขนเขา หรอวงหนในทศตามลมของแนวหวไฟ เพราะไฟทลกลามขนเขา หรอลกลามตามลม จะมความรวดเรวกวาทจะวงหนไดทน



บทท 4 แนวพระราชดารในการอนรกษปาไม

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงมพระราชดารใหศกษารปแบบการพฒนาทเหมาะสมกบลกษณะ

“ภมสงคม” คอการพฒนาทมความเหมาะสมสอดคลองกบลกษณะพนททางภมศาสตรและสอดคลองกบวถความเปนอยของคนในทองถนนน โดยคานงถงประเพณ วฒนธรรม และความเชอ องคความรทไดจากการศกษาทดลอง และไดนาไปขยายผลการอนรกษและพฒนาใหคนอยกบปาไดอยางเกอกลกน

1.ปลกปาในใจคน ดวยความตองการอยรอดของมนษย ทาใหตองมการบรโภคและใชทรพยากรธรรมชาตอยางสนเปลอง เพอประโยชนของตนเองและสรางความเสยหายใหแกสงแวดลอม ปญหาความไมสมดลจงบงเกดขน ดงนน ในการฟนฟทรพยากรธรรมชาตใหกลบคนมาจะตองปลกจตสานกในการรกผนปาใหแกคนเสยกอน ดงพระราชดารสความตอนหนงวา “...เจาหนาทปาไมควรจะปลกตนไม ลงในใจคนเสยกอน แลวคนเหลานนจะพากนปลกตนไมลงบนแผนดนและรกษาตนไมดวยตนเอง...” 2.การปลกปาโดยไมตองปลก เปนแนวพระราชดารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวททรงแนะนาในการพลกฟนทรพยากรธรรมชาตปาไมใหกลบคนมาสความอดมสมบรณดงเดม โดยอาศยหลกการของกฎธรรมชาตทแยบยล เรยบงายและประหยด แตไดผลกลบมาอยางมหาศาลดงพระราชดารส ความตอนหนงวา “… ทงปานนไว 5 ป ตรงนนไมตองไปทาอะไรเลย แตปาเจรญเตบโตเปนปาสมบรณโดยไมตองปลกสกตนเดยว คอวาการปลกปานน สาคญอยทปลอยใหเขาขนเอง…” กลยทธการปลกปาโดยไมตองปลกเปนแนวพระราชดารทอาศยวงจรปาไม และการทดแทนตามธรรมชาตทเนนการปรบสภาพแวดลอมใหเหมาะสมและเอออานวยตอการเจรญเตบโต ของตนไมทเกดขนในพนทแหงนน ทกอยางปลอยใหเปนไปตามธรรมชาตและอาศยเวลาทตนไมเหลานนจะไดเจรญเตบโตหยงรากชยอด แตกกอออกหนอ ผลดอกออกผล กระจายพนธออกไปในพนทกวาง กลายเปนปา เปนระบบนเวศนทเอออานวย เกดการอาศยการคงอยของพชพนธ สตวตางๆ กลบสความอดมสมบรณ โดยทมนษยตองไมเขาไปยงเกยวหรอเขาไปทาลายปา ตดตอนการกลบคนสความเปนผนปาทสมบรณ ดงทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดมพระราชดารสในระหวางการดาเนนการปลกปาโดยไมตองปลกในพนทโครงการศกษาวธการฟนฟดนเสอมโทรมเขาชะงมอนเนองมาจากพระราชดาร อาเภอโพธาราม จงหวดราชบร ความตอนหนง วา “… ใหชวยกนดแลรกษาปา อยาไปรงแกปา ถาปลอยทงไวไมใหใครไปรบกวน ระยะเวลา 30-40 ป ปาแหงนจะฟนคนสภาพจากปาเตงรงเปนปาเบญจพรรณ…” 3.ปาเปยก พระราชดาร “ปาเปยก” เกดขนเพอเปนแนวในการปองกนไฟปาทรงคดคนขนโดยนาหลกการทแสนงาย แตไดประโยชนมหาศาล โดยใชหลากหลายวธการประกอบกน ซงพระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดทรงพระราชทานวธการกอสราง “ปาเปยก” ไว ดงน



วธแรก ทาระบบปองกนไฟไหมปา โดยใชแนวคลองสงนาและแนวพชชนดตางๆ ปลกตามแนวคลองน วธทสอง สรางระบบการควบคมไฟปาดวยแนวปองกนไฟปาเปยก โดยอาศยนาชลประทานและนาฝน วธทสาม โดยการปลกตนไมโตเรวคลมแนวรองนาเพอใหความชมชนคอยๆ ทวขนและแผขยายออกไปทงสองรองนา ซงจะทาใหตนไมงอกงามและมสวนชวยปองกนไฟปา เพราะไฟปาจะเกดขนงายหากปาขาดความชมชน วธทส โดยการสรางฝายชะลอความชมชน หรอทเรยกวา Check Dam ขน เพอปดกนรองนาหรอลาธารขนาดเลกเปนระยะๆ เพอใชเกบกกนาและตะกอนดนไวบางสวน โดยนาทเกบไวจะซมเขาไปสะสมในดนทาใหความชมชนแผขยายเขาไปทงสองดานกลายเปน “ปาเปยก” วธทหา โดยการสบนาเขาไปในระดบทสงทสดเทาทจะทาได แลวปลอยนาลงมาทละนอยใหคอยๆ ไหลซมดนเพอชวยเสรมการปลกปาบนพนทสงในรป “ภเขาปา” ใหกลายเปน “ปาเปยก” ซงสามารถปองกนไฟปาไดอกดวย วธทหก ปลกตนกลวยในพนททกาหนดใหเปนชองวางของปา ประมาณ 2 เมตร หากเกดไฟไหมปากจะปะทะตนกลวยซงอมนาไวไดมากกวาพชอน ทาใหลดการสญเสยนาลงไปไดมาก

แนวพระราชดารปาเปยก จงนบเปนทฤษฎการอนรกษฟนฟปาไม โดยใชความชมชนเปนหลกสาคญทจะชวยใหปาเขยวสดอยตลอดเวลา ไฟปาจงเกดไดยาก เปนการพฒนาเพอการอนรกษและฟนฟปาไมทสามารถทาไดงายและไดผลดยงขน 4.การสรางฝายตนนาลาธารหรอฝายชะลอความชมชน พระบาทสมเดจพระเจาอยหวไดพระราชทานแนวพระราชดาร ในการสรางฝายตนนาลาธารหรอฝายชะลอความชมชนหรอทนยมเรยกกนเปนภาษาองกฤษวา Check Dam เพอสรางความชมชนใหพนท ชะลอการไหลของนาใหชาลงและกกเกบนาตะกอนไมใหไหลเทลงในบรเวณลมนาตอนลาง โดยพระราชทานวธการสรางและรปแบบไววา “..ใหพจารณาดาเนนการสรางฝายราคาประหยด โดยใชวสดราคาถกและหางายในทองถน เชน แบบทงหนคลมดวยตาขาย ปดกนรองนากบลาธารเลกเปนระยะๆ เพอใชเกบกกนาและตะกอนดนไวบางสวนโดยนาทกกเกบไวจะซมเขาไปในดนทาใหความชมชนแผขยายออกไปทงสองขาง ตอไปจะสามารถ ปลกพนธไมปองกนไฟ พนธไมโตเรวและพนธไมไมทงใบ เพอฟนฟทตนนาลาธารใหมสภาพเขยวชอมขนเปนลาดบ..” จงอาจกลาวไดวา Check Dam นน ม 2 ประเภท โดยประเภทแรก คอ ฝายตนนาลาธารหรอฝายชะลอความชมชน สวนประเภททสอง เปนฝายดกตะกอนนนเอง ซงการสราง Check Dam พระบาทสมเดจพระเจาอยหว พระราชทานพระราชดารเพมเตมในรายละเอยดวา “..สาหรบ Check Dam ชนดปองกนไมใหทรายลงไปในอางใหญ จะตองทาใหดและลก เพราะทรายลงมากจะกกเกบไว ถานาตนทรายจะขามไปลงอางใหญได ถาเปน Check Dam สาหรบรกษาความชมชนไมจาเปนตอง ขดลกเพยงแตกกนาใหลงไปในดน แตแบบกกทรายนจะตองทาใหลกและออกแบบอยางไรไมใหนาลงมาแลวไลทรายออกไป..” นอกจากนพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดพระราชทานแนวพระราชดารเกยวกบการพจารณาสรางฝายชะลอความชมชน เพอสรางระบบวงจรนาแกปาไมใหเกดประโยชนสงสด คอ



“..ใหดาเนนการสารวจหาทาเล สรางฝายตนนาลาธารในระดบสงทใกลบรเวณยอดเขามากทสดเทาทจะเปนไปได ลกษณะของฝายดงกลาว จาเปนจะตองออกแบบใหมเพอใหสามารถเกบกกนาไวไดปรมาณนาหลอเลยงและประคบประคองกลาไมพนธทแขงแรงและโตเรวทใชปลกแซมในปาแหงแลงอยางสมาเสมอและตอเนอง โดยการจายนาออกไปรอบๆ ตวฝายจนสามารถตงตวได..” “...สาหรบตนนา ไมทขนอยในบรเวณสองขางลาหวยจาเปนตองรกษาไวใหด เพราะจะชวยเกบรกษาความชมชนไว สวนตามรองนาและบรเวณทนาซบกควรสรางฝายขนาดเลกกนนาไวในลกษณะฝายชมชนแมจะมจานวนนอยกตามสาหรบแหลงนาทมปรมาณนามาก จงสรางฝายเพอผนนาลงมาใชในพนทเพาะปลก...” “...ควรสรางฝายตนนาลาธารตามรองนาเพอชวยชะลอกระแสนาและเกบกกนาสาหรบ สรางความชมชนใหกบบรเวณตนนา...” 5.การปลกหญาแฝก หญาแฝก พชจากพระราชดารสทฤษฎการปองกนการเสอมโทรมและพงทลายของดน ซงการเสอมโทรมและ การพงทลายของดนเกดจากปจจยหลายประการ เชน 1) การถกกดเซาะของผวหนาดนไมวาจากฝนทตกลงมา หรอนาทไหลบาเปนจานวนมากทาใหหนาดนสญเสยความอดมสมบรณ 2) นาฝนและนาทไหลบากอใหเกดปญหาดนพงทลาย สรางความเสยหายตอพนททางการเกษตรกรรมทาใหผลผลตลดลง แมจะเปนพนททไดรบปรมาณนาฝนมากเพยงพอ 3) พนดนไมสามารถเกบกกนาฝนไดเตมทเนองจากไมมสงใดมาชะลอกนไว นอกจากจะทาใหเกดการพงทลายของหนาดนแลว ยงทาใหพนดนขาดความชมชนไมสามารถเกบกกนาไวในผนดนได พระบาทสมเดจพระเจาอยหวทรงตระหนกถงสภาพปญหาและสาเหตทเกดขน โดยทรงศกษาถงศกยภาพ“หญาแฝก” ซงเปนพชทมคณสมบตพเศษในการชวยปองกนการ ชะลางพงทลายของหนาดนและอนรกษความชมชนใตดนไว อกทงเปนพชพนบานของไทย วธการปลกใชเทคโนโลยแบบงายๆเกษตรกรสามารถดาเนนการไดเองโดย ไมตองใหการดแลหลงการปลกมากนก อกทงประหยดคาใชจายกวาวธอนๆอกดวยจงไดมพระมหากรณาธคณพระราชทานพระราชดาร ใหศกษาทดลองเกยวกบหญาแฝกเปนครงแรก เมอวนท 22 มถนายน 2534 ณ วงไกลกงวล อาเภอหวหน จงหวดประจวบครขนธ ทงนการใชประโยชนจากหญาแฝกเพอการอนรกษดนและนา มดงน 1) การปลกหญาแฝกเปนแถวตามระดบขวางความลาดชน การปลกแบบนจะเหนผลดยง เมอหญาแฝกมความเจรญและแตกกอขนเตมตลอดแนวจนไมมชองวาง ซงถอวามประโยชนสงสด เพราะเมอมนาไหลบาหรอมการพดพาดนไปกระทบแถวกอหญาแฝก ซงจะทาหนาทชะลอ ความเรวของนาลงและดกเกบตะกอนดนไว สวนนาจะไหลบาซมลงไปสดนชนลางไดมากขนอนจะเปนการเพมความชมชนใหแกดนเบองลางและนาทผวดนกไหลผานแนวตนหญาแฝกไปได สวนรากหญาแฝกนนกหยงลกลงไปในดนอาจลกถง 3 เมตร ซงสามารถยดดน ปองกนการชะลางไดเปนอยางดไมวาจะเปนการชะลางแบบเปนหนากระดาน หรอเปนรองลก และแบบอโมงคเลกใตดน เมอแถวหญาแฝกทาหนาทดกตะกอนดนเปนระยะเวลานานขน กจะเกดการสะสมทบถมกนของตะกอนดนบรเวณหนาแถวหญาแฝกเพมขนทกๆ ป กลายเปนคนดนธรรมชาตไปในทสด ดงพระราชดารทไดพระราชทานไว ดงน “...การปลกหญาแฝก ควรปลกเปนแถวเดยว ระยะระหวางตนหางกน 10-15 ซม.ทาใหไมเปลองพนทการดแลรกษางาย ควรทาการทดลองปลกในรองนา และบนพนทลาดชนใหมากเพอชวยปองกนการชะลางพงทลายของดน...”



2) การปลกหญาแฝกเพอแกปญหาการพงทลายของดนทเปนรองนาลก โดยการปลกหญาแฝกในแนวขวาง 1 แถว เหนอบรเวณรองลก และใชถงทรายหรอดนเรยงเปนแนวเพอชวยชะลอความเรวของนาทไหลบาในระยะทแฝกเรมตงตว 3) การปลกในพนททมความลาดชน ในพนทลาดชนโดยเฉพาะทางแถบภาคเหนอและภาคใต มาตรการทเหมาะสม คอ การปลกหญาแฝกใหเปนแนวรวบรเวณคนคขอบเขา หรอรมขนบนไดดนดานนอก โดยควรปลกหญาแฝกเปนแถวตามแนวขวางความลาดเทในตนฤดฝน โดยการไถพรวนดนนารองแลวปลกหญาแฝกลงในรองไถ 3-5เหงาตอหลม ระยะหางระหวางแถวแฝกจะไมเกน 2 เมตร ตามแนวตง หญาแฝกจะเจรญเตบโตแตกกอชดกนภายใน 5-6 เดอน ในพนทแหงแลงควรตดหญาแฝกใหสงประมาณ 30-50 ซม. เพอเรงใหมการแตกกอ ควรตด 1-2 เดอนตอครง การตดหญาแฝกตองกระทาในทกพนทและใชใบคลมดนดวย ดงพระราชดารส วา “...ขอใหปลกหญาแฝกไวดวยเพราะหญาแฝกมประโยชนมากในการชวยยดดนไมใหพงทลาย ชวยรกษาหนาดน โดยเฉพาะทโครงการนมทลาดชนหลายแหงนอกจากนหญาแฝกยงชวยกกเกบอนทรยวตถไวในดน ใบออนของหญาแฝกยงเปนอาหารสตวไดอกดวย...” 4) การปลกหญาแฝกเพอการอนรกษความชมชนในดน เปนการปลกไมผลรวมกบแถวหญาแฝกในระยะแรกเรม หรอปลกแฝกสลบกบตนไมทตองการใชประโยชน เชน ในมาเลเซยมการปลกหญาแฝกเปนแถวในระหวางแถวปลกยางพารา เมอตนหญาแฝกเจรญเตบโตประมาณ 1 ป กสามารถตดใบใชประโยชนในการเปนวสดคลมดนบรเวณโคนตนยางพาราเพอรกษาความชมชน โดยทเศษใบแฝกจะไมเปนพาหะของโรคและแมลง การปลกหญาแฝกเพอรกษาความชมชนในดน กระทาได 3 วธ คอ (1) ปลกหญาแฝกขนานไปกบแถวของไมผลประมาณ 1 เมตร และนาใบของหญาแฝกมาคลมโคนตนเพอชวยรกษาความชมชนและเพมความอดมสมบรณของดน นอกจากนยงพบวาการปลกหญาแฝก ยงสงผลใหการเพาะปลกพชอนๆ ระหวางแนวรวหญาแฝกนนให ผลผลตไดอยางเตมทมากขน (2) ปลกแบบครงวงกลมรอบไมผล ซงทรงเรยกวา “ฮวงซย” โดยปลกเปนครงวงกลมรอบไมผลแตละตน รศมจากโคนตนไมผล 1.5-2 เมตร ดงพระราชดารส วา “...ถาจะปลกไมผลควรปลกหญาแฝกเปนรปครงวงกลมลอมตนไมผลคลายฮวงซย...” (3) ปลกครงวงกลมหนหนาเขาหาแนวลาดชน แนวหญาจะดกตะกอนทจะไหลบาลงมาเกบกกไวทโคนตนไม 5) การปลกหญาแฝกเพอปองกนการเสยหายของขนบนไดดนหรอคนครบนารอบเขา ในพนทลาดชน มกนยมปลกบนขนบนไดหรอมการกอสรางคนคดนรอบเขา ซงเปนการลงทนสง การปองกนการเสยหายกโดยการปลกหญาแฝกเปนแนวในบรเวณขอบขนบนได หรอคนคดน 6) การปลกเพอควบคมรองนา โดยการนาหญาแฝกไปปลกในรองนาดวยการขดหลมปลกขวางรองนา เปนแนวตรงหรอแนว หวลกศรยอนทางกบทศทางไหล ในลกษณะตว V ควาซงทรงเรยกวา “บงจา” เพอควบคมการเกดรองนาแบบลกหรอการปลกในรองนาลน โดยปลกตามแนวระดบเพอกกนาและชวยกระจายนาไปใชในพนทเพาะปลก ผลของการปลกหญาแฝกแบบนจะชวยดกตะกอนและสามารถชะลอความเรวของนาใหลดลงดวย 7) การปลกหญาแฝกปองกนตะกอนดนลงสแหลงนา แหลงนา เชน คลองสงนา ระบายนา และอางเกบนา ในไรนาตลอดจนปลกรอบสระ สามารถปลกหญาแฝกเปนแถวบรเวณสองขางทางคลองสงนา จะชวยกนตะกอนดนทไหลลงมาซงในสวนของการปลกขอบสระเพอกรองตะกอนดนนน ใชวธการปลกตามแนวระดบนาสงสดทวมถง 1 แนวและควรปลกเพมขนอก 1-2 แนว



เหนอแนวแรก ซงขนอยกบความลกของขอบสระ ในระยะแรกควรดแลปลกแซมใหแถวหญาแฝกเจรญเตบโตหนาแนน เมอนาไหลบาลงมาตะกอนดนจะตดคางอยบนแถวหญาแฝก สวนนาจะคอยๆ ไหลซมลงสระและรากหญาแฝกจะชวยยดดนรอบๆ สระ มใหพงทลายได เปนการลดคาใชจายในการขดลอกสระดวย ดงพระราชดารส วา “...การปลกหญาแฝกควรปลกทงในพนทเพอการเกษตร ขอบสระหรอแหลงนาในบรเวณพนทปาไมตลอดจนสามารถปลกในบรเวณทเปนรองนา เพอกรองตะกอนดนไมใหไหลลงไปสแหลงเกบนาและรากหญาซงหนาแนน จะมสวนในการเกบความชมชนในดนได...” 8) การปลกเพอฟนฟทดนเสอมโทรม ดาเนนการในโครงการฟนฟทดนเสอมโทรมเขาชะงม จงหวดราชบร และตาบลหนองพลบ อาเภอหวหนจงหวดประจวบครขนธ โดยการปลกหญาแฝกเปนแถวขนานความลาดเทในดนลกรงทเสอมโทรมจากการถก ชะลางของผวหนาดน จนกระทงเกดความแหงแลงและมผวหนาดนแขง ขาดพชพรรณธรรมชาตปกคลมการปลกหญาแฝกแบบนจะชวยชะลอความเรวของนาไหลบา ทาใหนาซมลงดนไดลกเกดความชมชนตนไมสามารถเจรญเตบโตได ดงพระราชดารส วา “...สาหรบโครงการฟนฟทดนเขาชะงม ใหดาเนนการปลกในสวนบนทตดกบเขาเขยวโดยใหปลกตดกนเปนแถวเดยว โดยใหนาหนาดนมาใสเพมเตมในระยะตน เมอแฝกขนดแลวจะชวยเพมปรมาณหนาดนได...” 9) การปลกในพนทดนดาน ดาเนนการศกษาทศนยศกษาการพฒนาหวยทราย ซงมทรายแขง ดนเหนยว หนปนและแรธาตตาง ๆ รวมตวกนเปนแผนแขงคลายหน ยากทพชชนสงจะเจรญเตบโต เมอทาการปลกหญาแฝกในดนดานพบวารากหญาแฝกสามารถหยงลกลงไปในเนอดนดานทาใหดนแตกรวนขน สาหรบหนาดนจะมความชนเพมขนในแนวของหญาแฝกสามารถปลกพนธไมไดหลายชนด เชน กระถนเทพา สะเดา ประด ฯลฯ เมอมการปลกหญาแฝกรวมกบไมผลรากของหญาแฝกสามารถหยงลงในดนดาน เปนการสลายดนลวงหนากอนทรากไมผลจะหยงลกลงไปถง ดงพระราชดารส วา “...ควรเรงปลกหญาแฝกใหมาก ๆ เพราะหญาแฝกมคณสมบตพเศษในการอนรกษดนหลายประการ โดยเฉพาะดนทมโครงสรางแขงดงเชนทหวยทรายน หญาแฝกจะทาหนาทเปนเขอนทมชวตจะชวยทาใหดนมความชมชน และอดมสมบรณมากขน...” 10) การปลกเพอปองกนการพงทลายของดนบรเวณไหลถนน ดาเนนการในพนทดนตดและดนถมขางทาง เปนการปลกเพอปองกนการพงทลายของดนในสวนของไหลทางทปดและไหลทางดานขาง โดยปลกหญาแฝกเพอยดดนและเบยงเบนทางนาไหลบรเวณไหลทาง และปลกขวางแนวลาดเพอปองกนการพงทลายและเลอนไหลของดน 11) การปลกเพอปองกนการปนเปอนของสารพษในแหลงนา ในปจจบนไดมการใชปยเคมเพอการเจรญเตบโตและเพอการเพมผลผลตของพชกนมากขน โดยเฉพาะการใชปยไนโตรเจนทดนในประเทศเขตรอนมกขาดอยเสมอๆ นอกจากนเกษตรกรและผประกอบการเกษตรไดมการนาสารเคมมาใชในการปลกพชมากขน สารไนเตรททเกดจากการใสปยกด โลหะหนกและสารเคมทเปนพษอนเนองมาจากการฉดพนสารปองกนกาจดวชพชและศตรพชกด สารเหลานหากถกชะลางลงในแหลงนา จะทาใหเกดมลพษตอสภาพแวดลอม การศกษาทดลองทศนยศกษาการพฒนาหวยทราย พสจนไดวากอหญาแฝกทปลกเปนแนวขวางความลาดเทของพนทสามารถจะยบยง และลดการสญเสยหนาดนบนพนทลาดชนไดระดบหนง ขณะเดยวกนรากหญาแฝกทมการแพรกระจายอยางหนาแนนและหยงลก จะเปนกาแพงกกกนดนและสารพษทปะปนมากบนา ไมใหไหลลงสแหลงนาเบองลางนอกจากนตวของรากหญาแฝกเอง นาจะมประสทธภาพในการทจะดดซบธาตโลหะหนกและสารเคมบางอยางไดดกวาพชชนดอนๆ ทงนเนองจากความสามารถของรากหญาแฝกในการหยงลกและแผกวางไดมากกวารากหญาชนดอนๆ ดงพระราชดารส วา



“...คณสมบตอกอยางหนงของหญาแฝกกคอ แฝกจะเปนตวกกเกบไนโตรเจนและกาจดสงเปนพษ หรอสารเคมอนๆ ไมใหไหลลงไปยงแมนาลาคลอง โดยกกใหไหลลงไปในดนแทน...” 6.การปลกไม 3 อยาง ใหประโยชน 4 อยาง พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ไดพระราชทานพระราชดารส ไวเมอป พ.ศ. 2519 ณ หนวยพฒนาตนนาทงจอ อาเภอแมแตง จงหวดเชยงใหม วา “การปลกไม 3 อยาง คอ ไมผล ไมโตเรว และไมเศรษฐกจ จะทาใหเกดปาไมแบบผสมผสานและสรางความสมดลแกธรรมชาตอยางยงยน สามารถตอบสนองความตองการของรฐและวถประชาในชมชนอนเปนทฤษฎการปลกตนไมในใจคน โดยการปลกฝงจตสานกแกประชาชนใหปลกตนไมลงแผนดนและรกษาตนไมดวยตนเอง” “การปลกปา ถาจะใหราษฎรมประโยชนใหเขาอยไดใหปลกไม 3 อยาง ใหประโยชน 4 อยาง คอไมใชสอย ไมกนได ไมเศรษฐกจหรอไมผล ไมสรางบานและไมฟน ซงจะใหประโยชน 4 ประการ คอ ไดใชสอยและเศรษฐกจ ไมฟน ไมกนได และประการสดทาย คอ สามารถชวยอนรกษดนและตนนาลาธาร และปลกปาแลว ตองใหชาวบานไดประโยชนดวย” การปลกไม 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง ตามแนวพระราชดารสขางตน มรายละเอยด ดงน ไม 3 อยาง คอ 1) ไมใชสอย เปนชนดไมทสามารถตอบสนองความขาดแคลนของราษฎรในการนาไปใชสอย ปลกสรางบานเรอน คอกสตวเลยง เครองมอการเกษตร และเพอการเสรมสรางเปนอาชพได 2) ไมฟน เปนไมเพอใชเชอเพลงในครวเรอน ทงฟนและถาน เนองจากราษฎรในชนบทมความจาเปนตองใชฟนและถานในชวตประจาวน ไดแก หงตมอาหาร และกจกรรมครวเรอนอนๆ ในการสรางความอบอน หรอในการแปรรปผลผลตการเกษตร ซงในปจจบนแหลงไมฟนหายากยงขนทกวน 3) ไมกนได เปนไมทปลกเพอนาเอาใบ ดอก ผล หรอสวนตางๆ มาเปนอาหารได รวมทงพชสมนไพร ไมดอกไมประดบ เพอสรางสภาพภมทศนทสวยงาม เชน ไมสะเดา แค ขเหลก ไผ ประโยชน 4 อยาง คอ 1) ไมใชสอย ชมชน มไมใชสอยไมขาดแคลน ชมชนมไมสาหรบซอมแซมบานเรอนทอยอาศย โรงเรยน ยงฉาง คอกปศสตว สรางอปกรณเครองมอการเกษตร ดามจอบ ดามเสยม ฯลฯ รวมทงการนาเอาไมปา หรอของปาบางชนดมาใชประโยชนในการสงเสรมสรางอาชพได เชน การใชไมไผมาใชในการอตสาหกรรมครวเรอน ทาเครองเรอนเฟอรนเจอร เครองจกสาน การเกบหานาผงธรรมชาต การเกบหาหนอไม และการแปรรปหนอไมดอง หนอไมปป การเกบหาเมลดไม ผลไมปา เชน มะขามปอม มะไฟ มะแฟน ซงเมอปามความอดมสมบรณมปรมาณมากพอในการเกบหาเปนสนคาชมชน โดยการเกบหาในปรมาณทไมสรางผลกระทบตออตราการผลตขนทดแทนไดตามธรรมชาต 2) ไมเชอเพลง ชมชน มเชอเพลงใชประโยชนในครวเรอน ชมชนในชนบทมความจาเปนทจะตองใชไมฟนเพอการหงตม และเปนเชอเพลงเพอกจกรรมชมชนอนๆ สภาพปจจบนไมฟนขาดแคลนหายากมากขนทกวน ดงนนในการปลกไมโตเรวขนทดแทนความตองการไมฟนและเชอเพลงของชมชนในปรมาณทพอเพยงกจะทาใหชมชนไดมไมฟนไวใชสอยไดอยางไมขาดแคลน ซงการวางแผนการจดการไมฟนนจาเปนทจะตองมการวางแผนในการปลกและการใชอยางเปนระบบ



๓) พชอาหารบรโภคในครวเรอน โดยวถชมชนชนบทดงเดม ปาเปนแหลงพงพงเปนแหลงอาหารทงพช สตว สมนไพรซงในการตงถนฐานหมบานชนบท กจะพจารณาตงบานเรอนในแหลงทมทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ เชน อยใกลแหลงนาธรรมชาต มหวย มแมนาไหลผาน มทรพยากรปาไมทเปนแหลงของการพงพงเกบหาอาหาร รวมทงทรพยากรอนๆ เพอการยงชพ เมอทรพยากรเสอมโทรมเขาสภาวะวกฤต ยอมมผลกระทบตอความเปนอยของชมชน ดงนนในการพฒนาทรพยากรปาไมในพนทลมนายอมสรางประโยชนในการฟนฟแหลงอาหารจนทาใหเปนการเพมคาครองชพจนอาจจะเปนการกอรางสรางหนสนใหเกดขนได ๔) เกดการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ชมชน ไดทาการอนรกษทรพยากรธรรมชาตไวเปนแหลงตนนาลาธารทสมบรณ เมอมการปลกไมหลากหลายชนดเพอการฟนฟสภาพปาตนนาลาธาร เปนพนทกวางขวางมากขน มการดแลรกษาทด สภาพตนไมมเตบโตจนสภาพกลายเปนปาทอดมสมบรณขนกจะเปนการฟนฟกายภาพพนทตนนาลาธารเกดเปนการอนรกษดน อนรกษนา อนรกษปา เอกสารอางอง สานกงานโครงการสมเดจพระเทพรตนราชสดา ฯ สยามบรมราชกมาร (2554). คมอจดการเรยนรเรองการอนรกษทรพยากรปาไม. กรงเทพมหานคร. สานกปองกนปราบปรามและควบคมปา (2550). การปองกนและควบคมไฟปา. สบคนเมอ 15 พฤศจกายน 2550, จาก http://www.dnp.go.th/forestfire/index.htm

คู่มืออบรมอาสาสมัครดับไฟป่า...

Education

Transcript of คู่มืออบรมอาสาสมัครดับไฟป่า...