Γιάννης Τριανταφύλλου, «Ο τελευταίος Έλληνας»

Ο τελευταίος Έλληνας…

Γιάννη Τριανταφύλλου

Περιεχόμενα

1 “Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει”

2 Γένεση

3 Έλληνας είναι…

4 Είμαι ένας φτωχός και μόνος Καμηλιέρης

5 Θεράποντες της ελληνικότητας

6 Πατριωτισμός και εθνικισμός

7 Οι «δυο» Ελλάδες

8 Ελληνισμός και Παγκοσμιοποίηση

9 Ωραία κοιμωμένη

10 Το διακύβευμα της νέας χιλιετίας

11 Η γλώσσα το καμάρι, η ασπίδα κι η ελπίδα μας

12 Γκεμμα

…στη Βίκυ

Εντός πλείστων εισαγωγικών… “Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει!”. Ως σύνθημα, οφείλουμε να παραδεχτούμε

πως πέτυχε. Μεγάλωσε, μα κυρίως καθησύχασε, γενιές και γενιές. Ο Ελληνισμός παρ’ όλο το γεγονός, πως ανέκαθεν αντιμετώπιζε δίσεκτους καιρούς, κατά ένα μαγικό και ανε-ξήγητο (για τους πολλούς) τρόπο, κατάφερνε να διέλθει αλώβητος.

Κατακτητές ήρθαν να μας κατακτήσουν και τους κατα-κτήσαμε εμείς. Άλλοι ήρθαν να μας επιβάλλουν τα ιχνο-στοιχεία του πολιτισμού τους και εμείς με ασύγκριτη αφο-μοιωτική ικανότητα τα οικειοποιηθήκαμε και μεγαλώσαμε κι άλλο τη χημεία του γίγαντα ελλαδικού πολιτισμού.

Ωστόσο, κανείς δεν ασχολήθηκε ποτέ, να αποσαφηνί-σει τη διαδικασία αυτή, αφού με χαρακτηριστική αδιαφο-ρία την αντιλαμβανόμασταν και την κρίναμε πάντα εκ του ασφαλούς και εκ του αποτελέσματος. Μήπως κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί και πάλι; Οπότε προς στιγμήν, προς τι η ανησυχία, αλλά και το βιβλίο τούτο.

Σήμερα για πρώτη φορά εντοπίζουμε μια νευραλγική διαφορά και συγκεκριμένα τις βαρύτατες απώλειες, που έχουμε υποστεί ως έθνος στα γενεσιουργά μας στοιχεία. Και εννοούμε αμέσως και σαφώς την Ιστορία, τη γλώσ-

1“Η Ελλάδα ποτέ δεν

πεθαίνει”

«Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει» 7

σα και γενικότερα την παιδεία μας. Αυτά, που ανέκαθεν ήταν υπεύθυνα για τον μαγικό και ανεξήγητο τρόπο που προαναφέρθηκε. Αυτά, που σαν εξελίξιμο, ευέλικτο και διαχρονικό πολιτισμικό απολίθωμα, κληροδοτούσαν το κάθε γαλανόλευκο Αύριο και εξασφάλιζαν την ελληνικό-τητα εις τους αιώνας των αιώνων αμήν!

Η παγκοσμιοποιημένη μονοκουλτούρα καραδοκεί, νε-ότοκο προϊόν της Νέας Τάξης, που αναδύεται και επιβάλ-λεται. Θα ζητήσει εξαιρετικά σύντομα από τους εν ζωή πολιτισμούς, είτε να… πεθάνουν, είτε να προσφέρουν (αν μπορούν) στη διαμόρφωση της νέας οικουμενικής πολιτι-σμικής πλατφόρμας, που δημιουργείται.

Εκλαμβάνοντας την Παγκοσμιοποίηση ως αδήριτη νομοτέλεια και παραβλέποντας προς στιγμή την πιθανή συνωμοτική της διάσταση, θα επιχειρήσουμε να αναδεί-ξουμε, ότι στην πραγματικότητα, ο Ελληνισμός, δεν έχει τίποτα να φοβηθεί. Μάλιστα με την κατάλληλη διόραση και την παραδοσιακή αισιοδοξία δικαιούται να ελπίζει, πως θα αποτελέσει για άλλη μια φορά (ίσως την σημαντι-κότερη), το φάρο διαφώτισης και μετάγγισης πολιτισμού, στην πρωτοφανή πολιτισμική ώσμωση, που ξεκίνησε. Αρ-κεί να βρούμε το θάρρος, να τον διαχωρίσουμε από την Ελλάδα, που συγκριτικά, συγκυριακά και αντικειμενικά, παραμένει το χειρότερό του κομμάτι.

Αντιλαμβανόμαστε τον Ελληνισμό ως οικουμενική πρό-ταση πολιτισμού, ενδεδειγμένης, αλλά και αποδεδειγμέ-νης διαχρονίας. Διαπιστώνουμε όμως, πως τα προβλήματα για αυτόν, ξεκίνησαν από τη στιγμή, που ιστορικές συγκυ-ρίες τον περιόρισαν στα στενά όρια του κράτους. Έκτοτε

8 Ο τελευταίος Έλληνας…

ταλαιπωρείται, κυβερνάται από Ανέλληνες και χαρίζεται αναξιοκρατικά σε κάποιους, που υποδύονται τους τιμητές και ιεροφάντες του.

Με μια κουβέντα και είθε να γίνει το νέο σύνθημα, που θα αναλυθεί εκτενέστερα στην πορεία:

“Ο Ελληνισμός το στοίχημα με την Παγκο-σμιοποίηση, το έχει κερδίσει από τη στιγμή που ετέθη. Αυτή που μπορεί να το χάσει είναι…η Ελλάδα!”

Επιβάλλεται λοιπόν, να αποσαφηνίσουμε τα στοιχεία αυτοπροσδιορισμού μας και να τα περιγράψουμε με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια. Γιατί δεν νοείται να αισιοδο-ξείς πως θα αντιμετωπίσεις κάτι, αν προηγουμένως δεν έχεις ιδία αντίληψη του μεγέθους σου. Για πρώτη φορά το ερώτημα αν θα υπάρχουμε σε βάθος χρόνου, δεν είναι ρητορικό και η απάντηση διόλου αυτονόητη.

Το νεοσύστατο νεοελληνικό κρατίδιο, για να αντισταθ-μίσει την ιστορική του καχεξία απέναντι στους ασύγκρι-τους μύθους του παρελθόντος, αρκέστηκε μόνο στο να τους καταναλώνει αυτάρεσκα. Υπεραυτάρεσκα μάλιστα μερικές φορές, σε τέτοιο βαθμό, που ίσως δεν δικαιού-ται. Γιατί, πράγματι δεν είναι τυχαίο, πως πλείστα μεγα-λειώδη που έλαβαν χώρα σ’ αυτό τον μικρό πλανήτη ήταν ελληνικά. Το τυχαίο πιθανόν είναι, ότι στη γη που τα δη-μιούργησε, κατοικούν κάποιοι, που τους φωνάζουν… Έλ-ληνες. Προλαβαίνουμε ωστόσο οριακά, να επαναδιεκδι-κήσουμε την ιστορική αλληλουχία, που θα μας δικαιώσει, μα πάνω απ’ όλα θα μας λυτρώσει.

«Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει» 9

Αναπόφευκτα λοιπόν, επιβάλλεται να προσδιορίσουμε, έστω για πρώτη φορά με αυστηρό ρεαλισμό, την περιβόητη εθνική μας ταυτότητα. Μια ταυτότητα, που όλοι μέχρι σή-μερα αποδεχόμασταν άκριτα ως χαλκά στη μύτη, αλληθωρί-ζοντας εξ’ αυτού, ώστε να αποφεύγουμε, να περιγράψουμε κατά το δυνάμει τις έννοιες Έλληνας και Ελληνισμός.

Από την άλλη, Ελλάδα δεν (πρέπει να) είναι μόνο η αρχαιοελληνική μας καταγωγή, το συρτάκι, ο mousakas και η φιγούρα του Ζορμπά. Είναι όλα αυτά μαζί και πολλά άλλα, σε μια ευγενή πολιτισμική άμιλλα με τα σύμβολα, που πρέπει εκ νέου να αναδείξουμε.

Αποτελεί ιστορική διαπίστωση ότι όποιος πολιτισμός μέχρι σήμερα πίστεψε στους μύθους του μέχρις εσχάτων, απεβίωσε. Διασώθηκε μόνο όποιος προέβη σε παραγωγή νέου πολιτισμού. Πιο απλά, το παρελθόν ταμπουρώνει μεν και εξασφαλίζει (μέχρι πότε άραγε), αλλά δεν κλη-ροδοτεί.

Η διατήρησή μας ως διακριτού πολιτισμικού μορφώ-ματος είναι πλέον αβέβαια. Δεν έχουμε την πολυτέλεια ούτε του χρόνου, ούτε του χώρου, να αναβάλουμε εκ νέου την ευθύνη και την υποχρέωση, που έχουμε απένα-ντι στην Ιστορία (μας). Γιατί αν δεν το κάνουμε αυτή τη φορά, πολύ φοβάμαι, ότι κινδυνεύουμε να καταντήσου-με πολιτισμικό υπόλειμμα, κάτι σαν φολκλόρ. Οπότε και εσύ, που κρατάς το βιβλίο αυτό στα χέρια σου, ίσως να είσαι …ο τελευταίος Έλληνας!


Έχετε αναρωτηθεί ποτέ τι είναι Ελληνισμός; Επι-τρέψτε μου να σας ομολογήσω, ότι μου ήταν ανέ-

καθεν εξαιρετικά δύσκολο να απαντήσω σε ένα τέτοιο ερώτημα. Ίσως επειδή ο Ελληνισμός έχει μια φλέβα με-ταφυσικής. Ίσως επειδή κινείται σε μια άλλη διάσταση. Ίσως επειδή δεν μετριέται, δεν εκπίπτει και ίσως τελικά… δεν περιγράφεται!

Ευχαρίστως να είχα αναλάβει να περιγράψω τι δεν εί-ναι Ελληνισμός. Απλά και με χαρακτηριστική αυτοπεποί-θηση θα σας απαντούσα, πως οτιδήποτε δεν σχετίζεται με το Φως και επωάζεται στο σκοτάδι, είναι ξένο προς τον Ελληνισμό. Όμως επειδή από κάπου πρέπει, να αρχίσου-με, ας αρχίσουμε από το Φως.

Έτυχε λοιπόν εδώ στα νοτιότερα Βαλκάνια, να χύθηκε μέσα στην κοίτη του χρόνου τόσο Φως, όσο σε ολόκληρο τον κόσμο. Λέτε να ήταν τυχαίο; Ή να ‘ναι τόσο ευλογη-μένη αυτή η γη; (είναι!) Κάποια εξήγηση θα υπάρχει. Κά-ποια ιδιαιτερότητα. Ας μην σας κρατάμε όμως σε αγωνία και ας κάνουμε μαζί ένα γλαφυρό ταξίδι, βαθιά μέσα στις ρυτίδες του χρόνου.

Με συγκρατημένο ρομαντισμό θα υποπτευτούμε μαζί, πως ο πλέον σημαντικός παράγοντας, που έμελλε να επη-

2 Γένεση

Γένεση 11

ρεάσει τη Γένεση του πολιτισμού, ήταν οι γεωφυσιολογικές συνθήκες, το υγρό στοιχείο του Αρχιπελάγους και το κλίμα.

Αποδεικνύεται σήμερα, ότι εδώ στα νοτιότερα Βαλκά-νια, εμφανίστηκε έντονη σεισμική δραστηριότητα, πολύ πριν κάνει την εμφάνισή του ο νοήμων άνθρωπος. Ισχυροί και συχνότατοι σεισμοί, κατακλυσμοί και άλλα γεωλογικά φαινόμενα, επέβαλαν τεράστιες ανακατανομές στην ταλαι-πωρημένη μας γη και είχαν ως αποτέλεσμα, η Ελλάδα να εμφανίζει δυο παγκόσμιες γεωλογικές πρωτοτυπίες.

Από τη μια, έχουμε την εκπληκτική ανωμαλία και ανο-μοιομορφία του εδάφους, με απώτερο αποτέλεσμα την εναλλαγή του τοπίου. Βουνά, πεδιάδες, λίμνες, λοφάκια και όλα αυτά σε εξαιρετικά μικρό γεωγραφικό χώρο.

Η δεύτερη πρωτοτυπία, σας είναι λογικά πιο γνωστή και πρόκειται για τα άπειρα νησιά μας. Εντυπωσιακή διαπλοκή μεταξύ θαλάσσιου και ηπειρωτικού στοιχείου. Αναλογι-στείτε ότι κάθε ένα από τα μύρια στολίδια μας αποτελεί επί-σης γεωλογική προεκβολή, που συγκυριακά έτυχε να επι-πλέει. Έτσι, για τους λάτρεις των αριθμών, σας μεταφέρου-με με την αντίστοιχη γλώσσα τους, ότι το μήκος των ακτών μας είναι περίπου ίσο με το μήκος των ακτών της υπόλοιπης Ευρώπης, αν παρακάμψουμε τα φιόρδ της Νορβηγίας.

Θα ήταν σοβαρή παράλειψη αν στους δυο παραπάνω πα-ράγοντες λησμονούσαμε να προσθέσουμε το ασύγκριτο κλί-μα μας με τις απρόβλεπτες εναλλαγές του. Την απίστευτη ηλιοφάνεια, που εύκολα διακόπτεται από μια μικρή ξαφνική μπόρα, για να δώσει τη θέση της σε ένα νέο αδύναμο ήλιο. Και από την άλλη τους ανέμους, που ειδικά το καλοκαίρι εναλλάσσονται πιο συχνά απ’ ότι η μέρα με τη νύχτα.


Ακόμα και οι πιο ρηχοί και τεχνοκράτες γενετιστές, συμ-φωνούν, πως το περιβάλλον είναι ο πλέον καθοριστικός παράγοντας για την εξέλιξη και τη συμπεριφορά των ει-δών. Εδώ λοιπόν διόλου τυχαία, οι γεωφυσιολογικοί πα-ράγοντες συνάμα με το κλίμα, έμελλε να επηρεάσουν την αισθητηριακή εντροπία των ανθρώπων (και συνεχίζουν).

Η έλλειψη καταρχήν οποιασδήποτε ομοιομορφίας, αισθητικής συμμετρίας και συνέχειας, προσέδωσε στους πρώτους Έλληνες το στοιχείο της διαφορετικότητας. Η πολυμορφία του χώρου αντικατοπτριζόταν σε διαστρω-ματική και ποικιλόμορφη διαβίωση και αντίληψη. Ακόμα και στον καθένα προσωπικά μέσα και στην πιο ολιγάριθ-μη ανθρώπινη κοινωνία, του επέβαλε κυριολεκτικά, να αντιλαμβάνεται ανομοιογενώς και να διαφοροποιείται. Να καλλιεργεί ξεχωριστή προσαρμοστική συμπεριφορά και να αναζητά τον εαυτό του, τον άνθρωπο και τον κό-σμο (του) χωρίς στεγανά, δόγματα και κατεύθυνση. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι σε πολύ μικρή έκταση του τότε ελλαδικού χώρου είχαμε τόσες πολλές διαφορές ανάμεσα στις ελληνίδες κοινωνίες. (Άλλο Αθήνα, άλλο Σπάρτη, Θήβα και Κόρινθος, Κρήτη, Μυκήνες και νησιά)

Το θαλάσσιο στοιχείο από την άλλη έδινε (και δίνει) την απόλυτη αίσθηση ελευθερίας (έλευσης του θέρους). Δεν υπολογίζεις αφεντικά, δεν λογαριάζεις τίποτα. Γίνεσαι ένα με τη θάλασσα, αγκαλιάζεις τη μοναδική αύρα της και μετα-τρέπεσαι ο ίδιος σε αφέντη, καπετάνιο και μικρό Θεό. Την ίδια στιγμή σε προσγειώνει σε έναν διάλογο μαζί της, αλλά και σε έναν εσωτερικό διαλογισμό, παραπέμποντας στο σε-βασμό προς την απρόβλεπτη επικινδυνότητά της. Ο μικρός κουρσάρος της προκύπτει άναρχος, αλλά όχι αναρχικός.

Όσο για τις κοινωνίες, που ζουν στο νησιωτικό μελίσσι δεν έχουν εκ των πραγμάτων την πολυτέλεια του χώρου,

Γένεση 13

ώστε να προβούν σε εξουσιαστικές μεταξύ τους συμπε-ριφορές και τάσεις. Αντίθετα καλλιεργείται η φιλοξενία (δείγματα της οποίας εντοπίζουμε και σήμερα στους λα-ούς του Αρχιπελάγους). Πρυτανεύει η λογική του αλλη-λοσεβασμού και γιατί όχι της αλληλεγγύης για την συ-νεκμετάλλευση του υγρού στοιχείου.

Ούτε λίγο ούτε πολύ μιλήσαμε για αισθητηριακή εντρο-πία, διαφορετικότητα, σεβασμό, ελευθερία, διαλογισμό και απουσία εξουσιαστικών τάσεων. Αυτά συνωμότησαν μαγικά για τη δημιουργία ενός ελληνανθρώπου, με αυ-ξημένη και ιδιόμορφη αντίληψη, που αναζητούσε και σε-βόταν την ελευθερία, που ανεχόταν την διαφορετικότητα και καταληκτικά σεβόταν τον εαυτό του και τους άλλους. Ακόμα και για έναν κουτό, τα παραπάνω αποτελούν τη μήτρα μέσα στην οποία γεννήθηκε ο πρώτος ελεύθερος και δημοκράτης πολίτης αυτού του Κόσμου!

Νιώθοντας έκτοτε ασφαλής και αυτοδύναμος, με ασυ-γκράτητη αυτοπεποίθηση έφτιαξε τις Τριήρεις και αποφάσι-σε, να ξεχυθεί στη λεκάνη της Μεσογείου. Το υγρό στοιχείο αποτέλεσε έτσι τον πανίσχυρο δίαυλο, μέσο του οποίου οι πρώτοι Έλληνες, ήρθαν σε επαφή με τους λαούς της Μεσο-γείου (και όχι μόνο, απ’ ότι ήδη αποδεικνύει σήμερα η σύγ-χρονη αρχαιολογία). Τα στοιχεία των άλλων πολιτισμών συρρέουν άφθονα και ο πρωτόλειος τότε ελλαδικός πολι-τισμός, απολαμβάνει τη μοναδική ιστορική πολυτέλεια, να επέχει θέση δέκτη, στην συνέχεια τροποποιητή και τελικά πομπού των στοιχείων αυτών. Με απαράμιλλη αφομοιωτι-κή ικανότητα μετατρέπεται σε εξομολογητή, τολμούμε να πούμε, των άλλων πολιτισμών αφού προέκυψε το πλέον κομβικό σημείο του τότε γνωστού κόσμου. Από τις πατάτες μέχρι τις ανακαλύψεις και από το αλφάβητο μέχρι τις πιο απλές συνήθειες των άλλων λαών, ο πολιτισμός του Αρχι-


πελάγους θα αφομοιώσει, ό,τι πραγματικά είναι χρήσιμο, θα το οικειοποιηθεί και γιατί όχι θα το βελτιώσει αν αυτό κρίνεται θετικό. Ο Πλάτων το έθεσε καλύτερα απ’ όλους με το ανεπανάληπτο: “Ό,τι περ αν Έλληνες βαρβάρων παραλάβουσι, κάλλιον εξεργάζων”.

Η ασύλληπτη αυτή εισροή στοιχείων από τους σεβα-στούς άλλους πολιτισμούς, του έδωσε όμως και εκπλη-κτικό προβάδισμα, τόσο σε ποιότητα, όσο και σε ποσότη-τα. Έτσι, ακόμα και όταν οι σχέσεις αυτές μεταξύ των πο-λιτισμών άρχισαν να γίνονται αμφίδρομες, ο Ελληνισμός παρέμεινε αφενός το κομβικό τους σημείο αναφοράς και αφετέρου, η τότε πολιτισμική ώσμωση ήταν άνιση και φυσικά υπέρ ημών, ακριβώς εκ του γεγονότος, ότι διατη-ρούσε το προβάδισμα, που προαναφέρθηκε.

Παράλληλα ο Ελληνισμός ανέλαβε (από τότε) και την ιερή υποχρέωση να παράγει πολιτισμό, όχι μόνο για λογαριασμό του αλλά και για τους άλλους λαούς του τότε γνωστού κό-σμου, δείγμα άλλωστε και της ευγνωμοσύνης, που όφειλε. Την έδειχνε ιπποτικά προς όλη τη λεκάνη της Μεσογείου, που υποκλινόταν και την μετέτρεψε σε μια μικρή Παγκοσμι-οποίηση εκπληκτικής διέγερσης και δημιουργικού οργασμού (Αυτό το τελευταίο, ώστε να μπουν στη θέση τους όσοι ημι-μαθείς, θεωρούν την έννοια της Παγκοσμιοποίησης νεότοκο και όσοι μας την εμφανίζουν… προσωπική τους υπόθεση). Εξ’ ου και η οικουμενική διάσταση του Ελληνισμού.

Αφήνουμε τελευταίο το γεγονός της κατ’ ουσίαν εκμε-τάλλευσης του υγρού στοιχείου, που φέρνει πλούτο και ευημερία στις ελληνίδες κοινωνίες. Οι οποίες έχουν παράλ-ληλα την πολυτέλεια με τη χρήση δούλων (αλλά όχι σκλά-βων), να εγκαταλείπουν τις χειρονακτικές εργασίες, με απώτερο αποτέλεσμα την εγκατάλειψη της αναζήτησης της ύλης, υπέρ της αέναης αναζήτησης της γνώσης.

Γένεση 15

Βρίσκουν εξ’ αυτού το χρόνο, να αφομοιώνουν, να ανα-καλύπτουν, να διαλογίζονται, να φιλοσοφούν. Να φτιά-χνουν δίκαιο και νόμους. Να αναδεικνύουν αξίες, αυταξίες τις περισσότερες φορές. Να στοιχειοθετούν κοσμοαντιλή-ψεις και βιοθεωρίες, οι οποίες μπορεί σήμερα κάποιες να έχουν ξεχαστεί, αλλά ουδέποτε καταρριφθεί. Και τελικά, να φωτιστεί ο κόσμος όλος, με Φως ελληνικό!

Το κεφάλαιο αυτό αν και εμβόλιμο, ίσως και λίγο βαρετό, προκύπτει αφετηρία σκέψης για την δύσκολη προσέγγιση της τραγωδίας της ελληνικής ύπαρξης. Ο Ελληνισμός, από τα έγκατα της ανθρώπινης Ιστορίας, αποτελεί οικουμενική πρόταση πολιτισμού. Ενδεδειγμένης και αποδεδειγμένης διαχρονίας. Μια έννοια διόλου φυλετική, γεωγραφική και αφού είναι σύμφυτη με την ποιότητα διόλου ποσοτική. Μια έννοια συνδεδεμένη με τη ζωή και τον άνθρωπο. Με ευρύ-τατη κλίμακα συστήματος αξιών. Που σέβεται τη διαφορε-τικότητα και τον νεωτερισμό, αφού εξ’ αυτών γιγάντωσε. Με την πλέον ανθρωποκεντρική παιδεία, που ανέδειξε το δίκαιο και το εφικτό. Το κυριότερο, χωρίς φοβικές αντι-λήψεις ή απομονωτισμό, είχε ως διαχρονική συνέπεια την φυγόκεντρο διάσταση του πολιτισμού μας!

Από την απαρχή λοιπόν της έλλογης ανθρωπότητας ανέλαβε ανιδιοτελώς να παράγει πολιτισμό. Σήμερα, χα-ρίζεται υπό αδιαφανείς και αναξιοκρατικές συνθήκες σε κάποιον που εντελώς συμπτωματικά και συγκυριακά, τον αποκαλούν Έλληνα. Ποιος είναι τελικά αυτός ο Έλληνας;

Από που έρχεται και κυρίως που πάει!


Σβήνουμε μίλια γραμμένης ύλης και παρ’ όλο το σε-βασμό σε παρελθόντες σχετικές προσεγγίσεις, επι-

τρέψτε μας να ξεκινήσουμε από το μηδέν. Με την αντί-ληψη ότι δεν υπάρχει σταθερά για το ζήτημα αυτό και τίποτα δεν θα δεχτούμε ως αξίωμα. Ίσως αυτό να ήταν ανέκαθεν το λάθος, όλων όσων προσπάθησαν να εξερευ-νήσουν το μύθο της ανάδελφης φυλής μας.

Πάντως αξίζει να προβούμε σε κάποιες μοναδικές δι-απιστώσεις υπαρξιακού χαρακτήρα, οι οποίες θα θολώ-σουν κι άλλο το τοπίο και θα βάλουν σε μας και σε σένα τίμιε αναγνώστη, τον πήχη ακόμα πιο ψηλά!

Η πρώτη πρωτοτυπία είναι πως κανένας άλλος λαός δεν έχει τις υπαρξιακές ανησυχίες, που έχουμε εμείς οι Έλληνες. Με λίγα λόγια δεν υπάρχουν Δανοί, Γερμα-νοί ή Κινέζοι, που να ασχολούνται με την προσπάθεια να ορίσουν πότε και ποιος είναι Δανός, Γερμανός ή Κι-νέζος. Άρα ή εμείς πάσχουμε από αθεράπευτη εθνοτική σχιζοφρένεια ή οι άλλοι δεν έχουν κίνητρο. Η δεύτερη πρωτοτυπία, είναι που γεννά το κίνητρο και αναβάλλει προς το παρόν τον εγκλεισμό μας σε ιστορικό φρενο-κομείο. Οι Έλληνες και μόνο, αναζητάμε την εγγύτητα προς τον Ελληνισμό, γιατί πράγματι κανένα άλλο έθνος

3 Έλληνας είναι...

Έλληνας είναι… 17

δεν έχει... –ισμό. Δεν διεκδικούν Δανισμό οι Δανοί, δεν υπαινίσσονται ότι αποτελούν συνέχεια του Γερμανισμού οι Γερμανοί και δεν υπηρετούν Κινεζισμό οι Κινέζοι κι ας είναι ο πολιτισμός τους ισάξιος και γίγας. Κι αν δεν κατά-φερα να σας θολώσω τα νερά, ακούστε και το τρίτο, που είναι από μόνο του Βαβέλ. Κανένα άλλο έθνος δεν έχει για την Ιστορία του πάνω από μία ερμηνεία. Οι Έλλη-νες έχουμε για τα ασήμαντα γεγονότα τουλάχιστον τρεις και για τα σημαντικά... δεκατρείς. Να γιατί δεν θέλουμε καμία σταθερά (Γιατί ακόμα και για την Επανάσταση, την κορυφαία στιγμή της παλιγγενεσίας του έθνους, υπήρ-ξαν ήρωες που τους τιμούμε, υπήρξαν παπάδες, που την αφόρισαν και κομουνιστές, που την περιγράφουν ως τα-ξική. Άντε να βρεις άκρη λοιπόν, εδώ στη γη των Θεών και των ποιητών).

Mια θεωρία εθνολόγων περιγράφει την έννοια του έθνους και κάθε συναφή, ως φαντασιακή και ιδεοληπτική συμπεριφορά και προφανώς ολισθηρή. Φυσικά εμπεριέ-χει υπεραπλουστευτικές προσεγγίσεις, μηδενισμούς και απαξία, για όλα αυτά, που με γνήσια ανησυχία αποτυ-πώνονται από τους λαούς. Ωστόσο είναι πιθανό να διαπι-στώσουμε πως η μεθοδολογία σκέψης τους, αποκαλύπτει μέρος της πεισματικής υπερβολής μας ως λαού, να διεκ-δικούμε την ελληνικότητα, χωρίς να είμαστε διατεθειμέ-νοι ούτε καν να την περιγράψουμε, με τη σαφήνεια και ειλικρίνεια, που της πρέπει.

Η ελληνικότητα λοιπόν έχει μια εξιδανικευμένη ιδιαι-τερότητα. Πέρα από τη σχετικά ασαφή περιγραφική της διάσταση, αποκτά επαυξημένη πολυπλοκότητα όταν λο-


γίζεται και κυρίως αντιμετωπίζεται ως έπαθλο. (Και είναι εκεί, που αποκτούν κάποιο δίκιο οι άνωθεν εθνολόγοι)

Η ελληνικότητα πρέπει να λογίζεται και να υπολογί-ζεται ως μια προσωπική υπόθεση του καθενός και όχι σαν μια μαζική και επαγωγικά συνθηματική ατραπό. Είναι κουμάντο του καθενός μας ξεχωριστά να αισθάνεται Έλ-ληνας, μια διόλου εύκολη υπόθεση, αλλά όπως θα διαπι-στώσετε στη συνέχεια, νευραλγική.

Για να αισθάνεται λοιπόν κανείς Έλληνας πρέπει πρώ-τα απ’ όλα να γνωρίζει τι είναι Έλληνας, στην πορεία να θέλει να είναι Έλληνας και τέλος να μπορεί!

Να γνωρίζει ένα μικρό ή μεγάλο κομμάτι της τεράστι-ας Ιστορίας μας σε συνδυασμό με την δημιουργική γνώση έστω ενός ομηρικού στίχου. Πάντως ανεξάρτητα από τη μετρική προσέγγιση, να αναζητά αδιάλειπτα τους κρου-νούς, που αφειδώς ξεχειλίζουν από ελληνισμό.

Να θέλει δηλαδή να μετουσιώνει σε καθημερινή κα-τάκτηση ένα μέρος του μύθου και αδιαπραγμάτευτα να θέλει να μεταγγίσει την εμπειρική του αυτή σε παιδεία των παιδιών του και ενίοτε των γύρω του.

Να μπορεί τέλος να χαίρεται τη σοδειά και τη γιορτή του Ελληνισμού, κάτι ωστόσο, που εξαρτάται δυστυχώς κατά πολύ από το ελληνικό κράτος.

Ένα πολύ χαρακτηριστικό, αλλά από την άλλη θεμιτό λάθος που γίνεται από πολλούς και παλαιότερα υπέπεφτα συχνά και εγώ σ’ αυτό, είναι η (άνευ λόγου) προσπάθεια να προσδώσουμε ποσοτική διάσταση στην μετουσίωση της καθημερινής κατάκτησης του ελληνικού μύθου. Πιο απλά, οραματιζόμαστε συχνά ένα έθνος, που σύσσωμο και απ’

Έλληνας είναι… 19

άκρη εις άκρη της νομής του, θα σκέπτεται, θα είναι δί-καιο, θα παράγει πολιτισμό και πολιτική, θα διάγει φιλο-σοφία και όλοι θα είναι σε θέση να απαγγείλουν Πίνδαρο.

Αυτή η ενσυνείδητη ευχή, αν και προέρχεται από τη γε-νικότερη ανησυχία και απογοήτευση για το “πού πάμε”, έρχεται σε πλήρη αντίθεση κατ’ αρχήν με τη βασικότατη διαπίστωση, πως ο Ελληνισμός είναι αμιγώς ποιοτική έννοια και δεν πρέπει να προσμετρείται ή να στατιστικοποιείται. Έρχεται όμως και σε ιστορική αντίθεση με το παρελθόν. Πιο συγκεκριμένα, στις καλπάζουσες Πόλεις – Κράτη της Αρχαίας Ελλάδας εντοπίζουμε μια κρίσιμη μάζα, η οποία βρίσκεται πράγματι σε έναν πολιτισμικό οργασμό, παράγει, διάγει, κληροδοτεί και αφήνει τα ίχνη της. Υπήρχαν ωστόσο και σ’ αυτές τις κοινωνίες, αδιάφοροι, ανίδεοι, αδαείς και απληροφόρητοι και μάλιστα με ελαφρυντικά για την απομά-κρυνσή ή και απαξία τους από όλον αυτό τον οργασμό.

Και για να γίνουμε πιο σαφείς, αλλά και να αναδεί-ξουμε πως είναι ανθρωπολογικό και ευρύτερο το ζήτημα, ας πάρουμε το παράδειγμα του μεγαλείου της Αιγύπτου. Όπου το μεγαλείο των Φαραώ και των πυραμίδων, δεν μπορούμε, ούτε να διανοηθούμε πως το αντιλαμβάνονταν σε καθημερινή βάση τα χιλιάδες των εργατών, που κα-τασκεύασαν τα φοβερά αυτά μνημεία και μάλιστα, όσοι από αυτούς κατάφεραν να επιζήσουν. Την ίδια απόκριση θα βρούμε και με μια αναγωγή στο σήμερα, είτε της Αιγύ-πτου, είτε της Ελλάδας. Γιατί πόση σχέση έχει σήμερα ο ρακένδυτος καμηλιέρης κάτω από τη σκιά της Γκίζας με το μεγαλείο της και σε τι βαθμό αισθάνεται το Φως αυτής της σκιάς; Σαν τους καμηλιέρηδες όμως στεκόμαστε και μείς οι Έλληνες σήμερα. Και εκεί θέλαμε να καταλήξουμε πιο πολύ. Στον Έλληνα καμηλιέρη!


Ο έλληνας καμηλιέρης εμφανίζει μια απεγνωσμένη, έως και απελπισμένη αγκίστρωση στο αρχαιοελ-

ληνικό και εν γένει παρελθόν (του) και αυτό έχει σε πρώ-τη φάση μια άκρως θεμιτή ανθρωπολογική ερμηνεία. Κι αυτό προς στιγμήν δεν κρίνεται καλό ή κακό, σωστό ή λάθος, γιατί το πιθανότερο είναι, πως δεν θα μπορούσε να ήταν αλλιώς.

Διατυμπανίζει συχνά πως υπάρχει άμεση πολιτιστική, εδαφική έως και γενετική συνέχεια με τους προγόνους μας, διαπράττοντας δυο τουλάχιστον μεθοδολογικά λάθη. Πρώτον, αυτοανακηρύσσεται συνεχιστής όλων αυτών, δί-χως να τους τιμά όπως τους πρέπει και που (τεχνικά) δεν είναι σε θέση να τον αμφισβητήσουν ως απόγονο και πι-θανόν να τον αποκληρώσουν. Δεύτερον αντιφάσκει, μιας και αυτοί ουδέποτε χρησιμοποίησαν τέτοιες προσεγγίσεις για να προσδιορίσουν τις έννοιες του Ελληνισμού. Ήσαν αυτοί που ανέκαθεν και αδιάλειπτα έρχονταν σε συνεχή ρήξη με τις υπάρχουσες πολιτικές και φιλοσοφικές επι-ταγές και επιχειρούσαν μια συνεχή ηρωική έξοδο από τα πριν στα μετά, αναδεικνύοντας μονίμως το κάλλιον και το εφικτόν. Αντίστοιχα, ουδέποτε προσέδωσαν στις έννοιες, με τις οποίες ολίγον ματαιόδοξα περιγράφουμε σήμερα

4 Είμαι ένας φτωχός και μόνος

καμηλιέρης

Είμαι ένας φτωχός και μόνος καμηλιέρης 21

την ελληνικότητα, εδαφική ή γενετική διάσταση. Κι είναι αυτό το λάθος, που οδηγεί σε μια υποσυνείδητη τάση αυ-τοπροσδιορισμού μας, ως απογόνους της Σαπφούς, του Σωκράτη, του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα.

Από την άλλη, δεν είναι ευχάριστο, αλλά ούτε και ευ-ρηματικό το επιχείρημα, ότι δεν αποτελούμε τους γνήσι-ους απογόνους όλης αυτής της κοσμογονικής σοφίας. Εί-ναι πολύ εύκολο και σύνηθες, διάφοροι να περιγράφουν δεικτικά την ασυνέχεια που προκύπτει, αλλά είναι άδικο και επιπόλαιο, να μην ασχολούμαστε με τις αιτίες, που οδήγησαν σ’αυτήν.

Έχουμε υποστεί απίστευτες ιστορικές αλλαγές, πο-λέμους, κατοχές, συγκυρίες και προσμίξεις, που τηρου-μένων των αναλογιών και που μιλάμε ελληνικά, είναι Ολύμπια επιτυχία. Με λίγα λόγια μην βαράτε τον καμη-λιέρη. Είμαστε επί σειρά αιώνων σε δίνη. Μετρήστε πόσες φορές επισκέφτηκαν επικυριαρχικά τα νοτιότερα Βαλκά-νια κατακτητές, σταυροφόροι, πλιατσικολόγοι και ας μην ξεχνάμε πως κάποια στιγμή καλώς ή κακώς, οι Έλληνες αλλάξαμε άρδην θρησκεία, άρα και βιοθεωρία, κοσμο-αντίληψη, υπαρξιακές αναζητήσεις και ανθρωπολογική συμπεριφορά.

Σήμερα λοιπόν, εμφανίζουμε μια άγονη εμμονή σε ένα βεβαρημένο συλλογικό υποσυνείδητο με επίπλαστες ει-κόνες, που συνθέτουν την μάσκα ενός κράτους και ενός λαού, που στη σύγχρονη χάρτα των εθνών καταγράφο-νται ως Έλληνες. Ξεχνάμε πάλι, ίσως επειδή μας συμφέ-ρει, πως το κράτος αυτό είναι πρόσφατη συνέπεια και τοποθετείται μόλις στα μέσα του 19ου αιώνα.

Με εξαντλητική επιείκεια. Το κρατίδιο αυτό πάσχει από ιστορική καχεξία, απέναντι στους μύθους του πα-ρελθόντος, τους οποίους οικειοποιείται, καταναλώνει


και επικαλείται. Ωστόσο (και είναι αυτό μείζονος σημα-σίας), δικαιούμαστε υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, να διεκδικήσουμε την ιστορική αλληλουχία, που θα μας λυτρώσει, πάντα σε συνδυασμό με την παραγωγή νέου πολιτισμού. Μια διαδικασία διόλου εύκολη, αλλά πλέον επιβεβλημένη, η οποία θα τεθεί από το βιβλίο αυτό, αλλά και την ευρύτερη συγκυρία.

Μέχρι τότε, μέχρι στιγμής, ο σύγχρονος Νεοέλληνας δείχνει ζαλισμένος και αποπροσανατολισμένος. Χαρακτη-ρίζεται από μια ασαφή και συγχυσμένη στάση, ταυτόσημη με αυτήν του ελληνικού κράτους συνολικά. Αυτήν, που εδώ και χρόνια κυνηγάμε μια Δύση, η οποία απομακρύ-νεται με γοργούς ρυθμούς, αδιαφορώντας για μια Ανα-τολή που επανέρχεται. Αντίστοιχα έχουμε δυο κυρίως χαρακτήρες. Αυτόν που αισθάνεται μειονεκτικά, επιθυμεί και επιχειρεί τον προσεταιρισμό του στο «όραμα» και την «καταξίωση» του δυτικού κόσμου, λησμονώντας μάλιστα, πως ό,τι καλύτερο έχει να επιδείξει, είναι αυτά που στηρίχτηκαν στις ελληνικές αυταξίες του παρελθό-ντος. Στον αντίποδα έχουμε ένα χαρακτήρα, που υποδύ-εται τον Μεγαλέξανδρο και φουσκώνει το εσωτερικό του κενό απέναντι στις προκλήσεις και προσκλήσεις των καιρών.

Όλα αυτά απορρέουν από το γεγονός, πως ουδέπο-τε, τουλάχιστον σε συλλογικό επίπεδο, συμφωνήσαμε τι είμαστε. Πόσο Έλληνες είμαστε, πόσο Ευρωπαίοι, ανα-τολίτες, φονταμενταλιστές, χριστιανοδημοκράτες, σερ-βιτόροι ή χατζηαβάτηδες. Πριν από τις επίπλαστες αυ-τές εικόνες, που τις μάσκες μας φορούν, έχουμε μια πιο δύσκολη ατζέντα. Πρέπει να καθορίσουμε με σαφήνεια την πραγματική μας εγγύτητα με το ένδοξο παρελθόν. Όποια κι αν είναι αυτή, δυσάρεστη ή ευχάριστη, απογο-

Είμαι ένας φτωχός και μόνος καμηλιέρης 23

ητευτική ή υποσχόμενη, είναι αυτή που θα μας βοηθήσει νευραλγικά στον καθορισμό της θέσης μας κάτω από τον Ήλιο. Τη θέση μας απέναντι στη ροή του ποταμού της Παγκοσμιοποίησης, που γίνεται όλο και πιο εντροπιακά έντονη. Πάνω απ’όλα θα αποτελέσει επιτέλους την ενη-λικίωσή μας! Γιατί τίποτα δεν μπορεί να ξεκινήσει, παρά μόνον από αυτό, που πραγματικά είναι. Ίσως μάλιστα η επ’ αορίστω αναβολή της υποχρέωσης αυτής απέναντι στην Ιστορία (μας), να οφείλεται στην εφηβική ανωρι-μότητα του νεοελληνικού κράτους, νόθου παιδιού της Ανατολής, στη λίστα υιοθεσίας της Δύσης.

Στην πολύπλοκη αυτή διεργασία, απαραίτητη προϋ-πόθεση είναι η περιγραφή επιτέλους της εθνικής μας ταυ-τότητας και αν αυτό προκύπτει αδύνατο ή ρητορικό, ας ασχοληθούμε τουλάχιστον με την έννοια της ελληνικό-τητας.

... κι είναι αυτό δυσκολότερο κι από τους άθλους του Ηρακλέους!


Η ελληνικότητα είναι για μας μια συνειδητή οντότη-τα προς θεραπείαν. Απαλλαγμένη από στερεότυπα

που καταρρέουν, η ελληνικότητα και δη η θεραπεία της, αφορά έναν υπαρξιακό-κοινωνικό-πολιτικό τρόπο, που εμπνέει το να είναι, να σκέπτεται και να πράττει κανείς ως Έλλην.

Πέραν της διαπίστωσης ότι αφορά τον καθένα ξε-χωριστά, όπως ετέθη πριν από λίγες σελίδες, είμεθα αναγκασμένοι καταρχήν να της αφαιρέσουμε εθνική δι-άσταση. Όσο κι αν ηχεί επικίνδυνο αυτό, διδασκόμενοι από τους αρχαίους ημών προγόνους, προβαίνουμε στην αποκαθήλωσή της ως εθνο-γεωγραφική υπόθεση. Συνά-δει άλλωστε η αποκαθήλωση αυτή με το δεδομένο, ότι όπως τότε, έτσι και τώρα, αποτελεί οικουμενική πρότα-ση πολιτισμού.

Στη συνέχεια, αλλά με το ίδιο θάρρος, αφαιρούμε το ίδιο το ελληνικό κράτος, το οποίο δείχνει πεισματικά να τη σφετερίζεται και να της ασκεί ιδιοκτησιακό καθε-στώς, τη στιγμή, που στην καλύτερη περίπτωση θα έπρε-πε να αποτελεί εν δυνάμει τοποτηρητή της και μόνον. Οι διάφοροι ανάδοχοι της εξουσίας (συνειδητά εκτός ουσίας) διευκολύνονται να συνδέουν την ελληνικότητα

5Θεράποντες της Ελληνικότητας

Θεράποντες της Ελληνικότητας 25

με το κράτος, για να ικανοποιούν κατά το δοκούν τις εξουσιαστικές έως και διαστροφικές τους φαντασιώσεις, επί των αθώων φαντασιώσεων των πολιτών περί αυτής. Εξυπακούεται τέλος, ότι δεν τίθεται φυλετική διάστα-ση, άσχετα αν εκ της ευρύτερης ανασφάλειας επιμένουν κάποιοι (κάποτε και εμείς), να της προσδίδουν ανάλογες εγκλωβιστικές χροιές.

Θα έχετε ακούσει πως ένας χαρακτηριστικός συμβολι-σμός της Ελλάδας, αποτελεί ο φοίνικας που αναγεννάται. Το μείζον ερώτημα, που προκύπτει, είναι πότε και αν πέ-θανε για να αναγεννηθεί. Πράγματι ο Ελληνισμός υπέστη ιστορικά ιδιαίτερες κακουχίες. Διωγμούς, κατοχές, επιρ-ροές, φίμωση, απομόνωση, θλίψη, μοναξιά.

Ουδέποτε όμως ξέμεινε από συνειδητούς θεράποντες της ελληνικότητας! Μπορεί να έκλεισαν κάποια στιγμή οι σχολές, να γκρέμισαν τους ναούς, να διώχθηκε η ελλη-νική σκέψη από τον Ιουστινιανό και το Μέγα Θεοδόσιο ή να έγδαρε την Υπατία ο Κύριλλος. Κι ύστερα από χίλια τέτοια χρόνια, άλλα τετρακόσια Τουρκοκρατίας. Εν μέσω των δίσεκτων και παρακμιακών αυτών περιόδων, υπήρξε έστω μια ομάδα ελληνιστών, που υιοθέτησαν την κληρο-νομιά μας, για να επιστρέψει μέσα από το Διαφωτισμό και την Αναγέννηση. Αντίστοιχα και πιο χειροπιαστά, έχουμε έναν Καντ, ένα Γκαίτε, πιο διακριτικά ένα Νίτσε, μαζί με ένα Βύρωνα, οι οποίοι δηλώνουν κληρονόμοι του Ελλη-νισμού και δίκαια δηλώνουν Έλληνες! Θεωρούν εαυτούς συνεχιστές και κληρονόμους, μα πάνω απ’ όλα θεράπο-ντες της ελληνικότητας, όταν εδώ στην ευλογημένη γη, έτεινε ακόμα κι η λέξη Έλλην να αποτελεί ανέκδοτο.


Δίκαια λοιπόν συμπεραίνει κανείς, πως για να μπο-ρούμε να ισχυριστούμε όπως τότε, έτσι και τώρα, πως η ελληνικότητα είναι ζωντανή, πρέπει κάποιοι να δηλώσουν συνειδητοί κληρονόμοι και θεράποντές της. Αποτελεί θαύμα, αλλά και δίδαγμα το γεγονός, πως μετά από μια τεράστια χρονική περίοδο κατοχής, εμφανίζεται το 1821 μια κραυγή από μια μάζα ανθρώπων (που ένας θεός ξέρει τι ήταν φυλετικά), η οποία διεκδικεί την κληρονομιά της και υποσυνείδητα θεραπεύει την όποια ελληνικότητα της έχει απομείνει.

Σήμερα λοιπόν θεραπεύω συνειδητά την ελληνικότητα, σημαίνει αναζητώ και προβληματίζομαι για το τι λογής κλη-ρονομιά μου αντιστοιχεί. Αν και γιατί τη δικαιούμαι και βα-σανίζομαι, να τη διατηρήσω. Δεν αρκεί η ζέση της συλλογι-κής μας ανάγκης, να θεωρούμε αυτονόητο πως αποτελούμε συνέχεια της ένδοξης Ιστορίας μας, αν δεν εντοπίσουμε το μίτο που μας συνδέει πραγματικά μ’ αυτήν. Μόνο δια της οδού αυτής θα φτάσουμε στο σημείο να την διεκδικήσου-με ως προς την προοπτική, που της αρμόζει. Η ελληνικό-τητα και η θεραπεία της απαιτούν πλέον ρεαλιστική προ-σέγγιση και δεν αρκεί η αγάπη και το ρίγος στην πλάτη.

Όσο υπάρχει έστω και ένας συνειδητός θεράπων της ελληνικότητας, ένας δίκαιος κληρονόμος, όσο μεγάλη κι αν είναι η ανησυχία, ο Ελληνισμός θα επιβιώνει. Ενα-πόκειται τελικά στον καθένα ξεχωριστά, στην εσωτερι-κή του ανάγκη να αποδεχθεί την κληρονομιά του και να πληρώσει τον αντίστοιχο φόρο. Εναπόκειται ουσιαστικά, στο να δεχτεί την τιμή και το τίμημα να είναι Έλληνας. Και φυσικά στον έντιμο πατριωτισμό του!

Θεράποντες της Ελληνικότητας 27

Ο ι έννοιες του πατριωτισμού και του εθνικισμού, έχουν φορτιστεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια και

με υπεραπλουστευτικές μεθόδους έχουν αποκτήσει άδικα αρνητική χροιά. Ο πατριωτισμός καταρχήν είναι η αγάπη προς την πατρίδα. Είναι το ανώτερο και πλέον θεμιτό συ-ναίσθημα, που τρέφει ο νοήμων άνθρωπος για τη χώρα και το έθνος του. Ο εθνικισμός από την άλλη είναι ένα ανάλογο συναίσθημα, το οποίο ωστόσο δύναται να μετατραπεί και σε συμπεριφορά. Μπορεί να πάρει την σχετικά ακίνδυνη μορφή του σοβινισμού, αλλά δεν είναι λίγες οι φορές που εξελίσσεται σε επιθετικό εθνικισμό, μίσους, ρατσισμού και μισαλλοδοξίας με ακρότερη έκφανση τον ιμπεριαλιστικό εθνικισμό.

Στην Ελλάδα τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και οι όποιες προσεγγίσεις οφείλουν να γίνουν με προσοχή. Ο ελληνικός εθνικισμός, όταν και όποτε εκφράζεται με κάποια σχετική ένταση, δεν έχει τις ίδιες αφετηρίες με άλλους εθνικισμούς, που διέπονται από φανατισμό και επιθετικότητα. Ο Έλληνας έχει πρώτα απ’ όλα υποστεί άμβλυνση του εθνικού του φρονήματος και αυτό εντείνει τα αισθήματα εθνικής μειονεξίας, ώστε να διεγείρεται η καχυποψία προς τους «διαφορετικούς» και η μισαλλοδο-

6 Πατριωτισμός και εθνικισμός

Πατριωτισμός και εθνικισμός 29

ξία προς «τους γύρω». Αντίθετα, η εθνική αυτογνωσία παράγει αυτοπεποίθηση και αυτοσεβασμό. Μόνον όποιος σέβεται τον εαυτό του, μπορεί να σεβασθεί αυτούς, που βρίσκονται γύρω του.

Ο διεθνής όρος για το έθνος-nation προκύπτει από το λατινικό nasco-nascere, που σημαίνει «γεννώ». Το nation παραπέμπει στον (μυθικό) «κοινό γεννήτορα» και αφορά μία κοινότητα ανθρώπων με κοινή καταγωγή και φυλετι-κή συγγένεια. Ο ανά τον κόσμο νασιοναλισμός, είναι ως εκ τούτου εκ κατασκευής φυλετικός, άρα εμπεριέχει το σπέρμα του σοβινισμού, του κακώς εννοουμένου εθνικι-σμού και εν τέλει ρατσισμού.

Η ελληνική προσέγγιση του έθνους είναι τελείως δι-αφορετική. Παραπέμπει στο έθος μια έννοια, που κα-ταλήγει στον κοινό πολιτισμό και ορίστηκε τον 4ο π.χ. αιώνα ως «ημετέρα παιδεία». Πιο απλά, αλλά διόλου απλουστευτικά, το έθος αποτελεί ένα σύνολο ανθρώπων, το οποίο οργανώνεται σύμφωνα με ένα ιδιαίτερο κοινό σύστημα αντιλήψεων και συμπεριφορών. Ο ελληνικός εθνισμός λοιπόν, δεν στηρίζεται σε φυλετική καθαρότη-τα, αλλά σε πολιτιστική ακτινοβολία. Δεν επεκτείνεται με κατάκτηση άλλων λαών, αλλά με ειρηνική πολιτισμική διαπλοκή. Δεν περιχαρακώνεται πίσω από σύνορα, έχει οικουμενική διάσταση. Η εθνική αυτογνωσία δε των Ελ-λήνων δημιουργεί τα ισχυρότερα αντισώματα κατά του ρατσισμού, καθώς είναι δεδομένη η ροπή του ελληνικού πολιτισμού στον άνθρωπο και τις ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις γενικότερα (παν μέτρον άριστον και πάντων μέτρων άνθρωπος εστί).


Τη σχέση πατριωτισμού και πολίτη τη βεβαιώνει και το δημοκρατικό μας Σύνταγμα, το οποίο στο ακροτελεύτιο άρθρο του εναποθέτει την τήρησή του «στον πατριωτι-σμό των Ελλήνων». Αυτό τον πατριωτισμό κάποιοι σήμε-ρα ενοχοποιούν, τον διασύρουν παραληρηματικά και τον υπονομεύουν απροσχημάτιστα, προσπαθώντας να τον συνδέσουν με τον εθνικισμό.

Και πάλι όμως ο Έλληνας εθνικιστής, είναι ο μόνος, που όπως προείπαμε, στην πραγματικότητα είναι εθνι-στής. Δεν διέπεται από ιμπεριαλιστικές τάσεις (όπως όλοι σχεδόν οι γείτονές μας). Βλέπει με καχυποψία το διαφο-ρετικό, γιατί τον διέπει ανασφάλεια. Φοβάται το μέλλον και την Παγκοσμιοποίηση με συμπεριφορές φονταμεντα-λισμού, γιατί κανείς δεν τον ενημερώνει. Αγκαλιάζει με σχετική υπερβολή τα σύμβολα γιατί του τα στερούν, αλλά και γιατί δεν του έχουν αφήσει και πολλές άλλες χαρές. Το αστείο είναι (διόλου αστείο δεν είναι), πως για όλα αυτά που αισθάνεται, δεν φταίει ο διαφορετικός, δεν τον απειλεί ο ξένος, δεν ευθύνεται η Παγκοσμιοποίηση, αλλά στην πραγματικότητα του τα προκαλεί το Ελληνικό Κρά-τος, το εκδοτικό και πνευματικό κατεστημένο και το ευρύτερο σύστημα εξουσίας, που επιτηδευμένα του τα επισείουν προς ίδιον όφελος.

Η εθνική αφύπνιση και αυτογνωσία, από τη Σουηδία μέχρι την Ελβετία και από τη Γερμανία μέχρι τη Γαλλία κι από τις ΗΠΑ μέχρι το Ισραήλ και την Ιαπωνία καλλι-εργείται συστηματικά. Στην Ελλάδα το εθνικό φρόνημα ταυτίζεται με τον φασισμό, χαρίζεται στην άκρα δεξιά και τελικά ενοχοποιείται. Η ελληνική λέξη πατριωτισμός

Πατριωτισμός και εθνικισμός 31

υπάρχει σε όλες τις σύγχρονες γλώσσες και υποδηλώνει αρετή. Στην Ελλάδα τείνει να υποδηλώνει κάτι γραφικό και κάποιες φορές σχεδόν... μιασματικό!


Στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, επιχειρείται μια διαιρετική τομή με καθοριστικές προεκτάσεις.

Οι κύκλοι που ηγεμονεύουν, θέλουν να πάνε τη χώρα «μπροστά» και κατατάσσουν υποχρεωτικά τους πολίτες, σε αυτούς που συντάσσονται με το σύνθημα του εκσυγ-χρονισμού και σε αυτούς, που θέλουν να κρατήσουν τη χώρα «πίσω». Στους τελευταίους, προσάπτουν διάφο-ρους απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, όπως μισαλλόδο-ξοι, εθνικιστές, ακροδεξιοί κ.α. Λίγη σημασία θα είχαν αυτά, αν πίσω από τα ιδεολογήματα και των εκσυγχρο-νιστών και των συντηρητικών δεν κρυβόταν διακριτικά, μια αναμφισβήτητη ιδιοτέλεια.

Οι εκσυγχρονιστές χρησιμοποιούν την ιδεολογία τους για να «εκσυγχρονίσουν» τη χώρα, αλλά τα πραγματικά τους κίνητρα είναι τα οφέλη, που θα αποκομίσουν από τη διαδικασία. Οι συντηρητικοί αντιλαμβάνονται, πως δεν έχουν θέση στη νέα πραγματικότητα, που διαμορ-φώνεται και εξ αυτού ταμπουρώνονται στο παρελθόν, το οποίο εξασφαλίζει σχετικά, αλλά δεν κληροδοτεί.

Οι εκσυγχρονιστές από δήθεν ιδεολογία αποστρέφο-νται όλες αυτές τις έννοιες, που άμεσα ή έμμεσα επέχουν θέση σκοπέλων για τις νεοταξικές τους αντιλήψεις. Αντί-

7 Οι «δύο» Ελλάδες...

Οι «δύο» Ελλάδες… 33

στοιχα οι συντηρητικοί αγκαλιάζουν τα σύμβολα, χωρίς απαραίτητα να τα αγαπούν, γιατί καλλιεργούν έτσι την ασφάλεια, που χρειάζονται οι ανασφαλείς οπαδοί τους. Κάποιοι μάλιστα από αυτούς, καταγράφονται στη συνεί-δησή μας ως εξίσου ανέντιμοι, αφού εργαλειοποιούν και κεφαλαιοποιούν την έντιμη ανησυχία των ανθρώπων, που διακατέχονται από φόβο και δυσαρέσκεια. (Όμως η ανασφάλεια των ανέργων και των παραγκωνισμένων Ελλήνων δεν οφείλεται στην πτώση των συμβόλων, αλλά νιώθουν είναι αλήθεια, μια παράξενη πλην θεμιτή θαλπω-ρή, όταν τους τα θυμίζει κάποιος). Πάντως με μια δεύτε-ρη ματιά και οι δύο τάσεις προσβλέπουν σε κατοχύρωση μεριδίου εξουσίας, εκμεταλλευόμενες για λογαριασμό τους τη δυναμική του ποιμνίου τους.

Η διαμορφωθείσα ιστορική διαιρετική τομή στο εσω-τερικό της ελληνικής κοινωνίας χρησιμοποιεί σαν θεωρη-τική βάση την αντιπαράθεση της εθνικής κοινωνίας προς την οικουμενική κοινωνία των «ανθρωπίνων δικαιωμά-των», η οποία οδηγεί στην κατάλυση των εθνικών ορίων και στην πλήρη αποδυνάμωση των ιστορικών αντιλήψεων και δοξασιών που συνδέονται παραδοσιακά με το έθνος - κράτος (βεβαίως για να μην ξεχνιόμαστε είναι τα ίδια «ανθρώπινα δικαιώματα» για τα οποία βομβαρδίστηκε η Σερβία και διελύθει πλήρως το Ιράκ).

Η διαιρετική αυτή τομή εμφανίσθηκε κατ’ αρχήν στα εθνικά θέματα, όπου καταγγέλλονται ως «εθνικιστές» όσοι δεν προσχωρούν στο δόγμα που πρεσβεύει, ότι στις διεθνείς σχέσεις προέχει ο συμβιβασμός, έναντι των εθνι-κών απαράγραπτων και αδιαπραγμάτευτων δικαιωμά-


των. Στη συνέχεια η τομή αυτή επεκτείνεται στο πεδίο της οικονομικής και κοινωνικής διαχείρισης, όπου επικρατεί ούτως ή άλλως το δόγμα πως η Αγορά κυβερνά και οι κυβερνήσεις διαχειρίζονται! Συγχρόνως επιβάλλεται ένα νέο-φιλελεύθερο σχήμα διάλυσης των εργασιακών θεμε-λίων και των κοινωνικών δικαιωμάτων, αφού θεωρείται ως επιλογή που οδηγεί «προς τα εμπρός», που βλέπει το «αύριο», ενώ αντίθετα, το αίτημα για τη διαμόρφω-ση ενός σύγχρονου κοινωνικού συμβολαίου, που θα εξα-σφαλίζει και θα εγγυάται, αντιμετωπίζεται ως αντίληψη «εκτός εποχής», που θα οδηγήσει την οικονομία στην καθήλωση. Την ίδια στιγμή ένα διόλου ευκαταφρόνητο τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, είναι φυσικό να αναζητά τα παραδοσιακά σύμβολα και τους θεσμούς, που διασφά-λιζαν τη συνοχή, την αλληλεγγύη και την ιστορική ταυ-τότητα της ελληνικής κοινωνίας. Μερικές φορές δηλαδή, αυτό αποτελεί κοινό τόπο και κοινό σημείο αναφοράς στο συλλογικό υποσυνείδητο, ως διέξοδος και εναλλακτική, στην επισειόμενη εν γένει ανασφάλεια.

Κατά συνέπεια η αντιπαράθεση δεν είναι στην πραγ-ματικότητα ιδεολογική. Δεν υπάρχουν νεωτεριστές και αναχρονιστές, οπαδοί του «χθες» και οπαδοί του «αύ-ριο». Υπάρχουν οι προνομιούχοι της «νέας τάξης» πραγ-μάτων και της ασύδοτης αγοράς και απέναντί τους όσοι ωθούνται στο περιθώριο.

Μια υπεύθυνη πολιτική εξουσία, που συνειδητοποιεί την ιστορική της ευθύνη δεν αφορίζει και δεν καταγγέλ-λει τους αδύναμους. Αλλά φροντίζει να γεφυρώνει τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτιστικά χάσματα και τις αντιθέσεις με τη δίκαιη αναδιανομή, με την ενδυνάμωση των κοινωνικών δεσμών και με ένα πολιτικό-ιδεολογικό λόγο, που δεν θα έπρεπε να απολογείται στην Αγορά,

Οι «δύο» Ελλάδες… 35

αλλά να έχει αναφορά στις αξίες και στις αρχές της κοι-νωνίας και του ιστορικού μας πολιτισμού.

Οξύμωρο, αλλά εντυπωσιακό το γεγονός, πως σε επί-πεδο Ελληνισμού, οι εκσυγχρονιστές πρεσβεύουν επί της αρχής τα τεκμήρια και τις εγγυήσεις, που εξασφαλίζουν, θεωρητικά τουλάχιστον, την φυγόκεντρο διάσταση, που είχε ανέκαθεν και πρέπει να έχει ο πολιτισμός μας. Επί της ουσίας, τους είναι αδιάφορο και προκύπτει αναποτε-λεσματικό, γιατί δεν μετουσιώνεται σε πράξη, όπως ανα-λύθηκε παραπάνω. Έτσι, ενώ η ιδεολογία του εκσυγχρο-νισμού θα μπορούσε να αποτελεί έμπνευση, όραμα και λύτρωση, η μεταμόρφωσή του σε ιδεοληψία και ιδιοτέ-λεια από τους φορείς του, θολώνει το τοπίο και συγχύζει επιπλέον τα πράγματα. Οι δε συντηρητικοί αγαπούν ως ένα σημείο αυτό που λέμε Ελλάδα, αλλά ο τρόπος που το εκφράζουν, τείνει να την απομονώνει από την λυτρωτική της συνάντηση με την Παγκοσμιοποίηση.

Αντιμετωπίζουμε λοιπόν τη σχεδόν σχιζοφρενή συγκυ-ρία, αυτοί που διαθέτουν τα μέσα να αδιαφορούν και αυ-τοί που ενδιαφέρονται, να τα φοβούνται.

Το βέλος του χρόνου θα δείξει και θα επαληθεύσει, πως ο Ελληνισμός δεν έχει να φοβηθεί τίποτα, αλλά του-ναντίον έρχεται κάπως αθόρυβα, αργά αλλά σταθερά, η στιγμή που θα συνουσιαστεί με την Παγκοσμιοποίηση. Τότε και οι μεν και οι δε, θα κάτσουν στην άκρη...!


Είναι πλήρως ανιστόρητοι όσοι θεωρούν την Παγκο-σμιοποίηση νεότοκο έννοια. Η Παγκοσμιοποίηση

αποτελεί διαχρονική έννοια, απλώς βρίσκεται συγκεκριμέ-νες στιγμές σε έκδηλη έξαρση μέσα στην καταγεγραμμένη Ιστορία.

Με την ευρύτερη έννοια της διαπολιτισμικής ώσμωσης, μια από τις πιο χαρακτηριστικές και ρεαλιστικές μορφές της, ήταν σαφώς η εποχή, όπου η λεκάνη της Μεσογείου έβριθε από σκέψη, πολιτισμό, ανταλλαγή πληθυσμών, ιδεών, αγαθών, ανακαλύψεων και κάθε λογής ανθρώπι-νων συμπεριφορών. Υπό την ίδια έννοια ο Μέγας Αλέ-ξανδρος υπήρξε ο πρώτος Ιερέας Παγκοσμιοποίησης. Άσχετα αν του αποδίδουν (με σχετική σκοπιμότητα) ιμπε-ριαλιστικές τάσεις, ο ίδιος οραματίστηκε τον εκπολιτισμό της Ανατολής με τις αυταξίες του Ελληνισμού, δηλαδή της τότε Παγκοσμιοποίησης. Μάλιστα αρκετοί είναι αυτοί που πιστεύουν (μέσα σ’ αυτούς κι εμείς), πως η στρατιωτική διάσταση της εκστρατείας του, δεν είχε απώτερο σκοπό την επικυριαρχία και τον αποικισμό, αλλά την αντίσταση νομοτελειακά με τις δυνάμεις του μονολιθικού μοντέλου της Ανατολής, που εξέφραζε μόνο ιμπεριαλιστικά η περ-σική βασιλεία, η οποία βρισκόταν στον αντίποδα της ελ-

8 Ελληνισμός και Παγκοσμιοποίηση

Ελληνισμός και Παγκοσμιοποίηση 37

ληνικής σκέψης, καθώς διήγαγε και επέβαλε δογματικές ιδεολογίες με κατευθυντήρια γραμμή την εξουσιαστική δομή επί των ανθρώπων.

Στις μέρες μας η Παγκοσμιοποίηση αντιμετωπίζεται (και όχι άδικα) με κάποια επιφύλαξη έως και πανικό. Πολλοί είναι αυτοί που της αποδίδουν συνωμοτική διά-σταση, αλλά ακόμα κι αν κάνουν λάθος σ’ αυτό, δικαιώ-νεται ο προβληματισμός τους, όταν αποκαλύπτονται τα πρόσωπα που εμφανίζονται ως οι Ιερείς κι Αρχιερείς της. Η ταπεινή μας άποψη είναι πως οι εγκέφαλοι αυτοί δια-θέτουν ένα σαφές προβάδισμα σε σχέση με τις μάζες, οι δε θέσεις ισχύος που απολαμβάνουν, τους ανακηρύσσουν σε (καθ)οδηγητές. Στην πραγματικότητα οι κύριοι αυτοί, που καθόλου κύριοι δεν είναι, υπαινίσσονται τους διαφω-τιστές, τους ειρηνιστές και τους λυτρωτές, σε μια αδήριτη νομοτέλεια και διαδικασία οικουμενικότητας, που ελάχι-στα πείθουν ότι ελέγχουν. Όλα αυτά και πολλά άλλα, θα μπορούσαν να τεθούν σε άλλη βάση και άλλο βιβλίο. Εξαιρετικά ενδιαφέρον ωστόσο θα ήταν να επιχειρήσου-με να προσεγγίσουμε το μύθο της Παγκοσμιοποίησης σε σχέση με το μύθο του Ελληνισμού.

...γιατί στην πραγματικότητα το στοίχημα με την Πα-γκοσμιοποίηση ο Ελληνισμός το έχει κερδίσει από τη στιγμή που ετέθει. Αυτή που μπορεί να το χάσει είναι η Ελλάδα!

Στο προηγούμενο κεφάλαιο αναφέραμε πως υφίστα-ται η κεντρομόλος και φυγόκεντρος διάσταση του Ελληνι-σμού. Η κεντρομόλος διάσταση αφορά όλους αυτούς που ταμπουρώνονται άγονα στο παρελθόν, στερώντας από


τον Ελληνισμό και τους ίδιους την ευκαιρία να δουν το δά-σος, προσπαθώντας να προστατέψουν το δέντρο από έναν πιθανό εμπρησμό. Χωρίς να ακυρώνουμε την ανησυχία τους, επιβάλλεται να διαβλέψουμε την λυτρωτική φύση της φυγόκεντρου διάστασης του Ελληνισμού, με ένδειξη, απόδειξη και οιωνό το μικρό θαύμα του Ελληνισμού εκτός ελληνικών συνόρων, με πιο χαρακτηριστικό το παράδειγ-μα-μοντέλο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής.

Οι Έλληνες μετανάστες στις Η.Π.Α. αρχικά εγκατα-στάθηκαν σε συγκεκριμένες περιοχές μέσα στις μεγαλου-πόλεις, φοβικοί για το άγνωστο και το απόμακρο, που αντιμετώπισαν. Στην πορεία η έμφυτη πολιτισμική τους επάρκεια, τους ώθησε δειλά αλλά σταθερά να φύγουν από τα γκέτο (π.χ. Αστόρια) και να διεισδύσουν αργά αλλά σταθερά σε κάθε γωνιά της αμερικανικής κοινωνί-ας. Μπορούμε να μιλάμε ώρες ολόκληρες για τα αρνητικά της Αμερικής, αλλά επί του παρόντος μας ευνοεί χάριν συνέχειας συλλογισμού, να απομονώσουμε το γεγονός, πως στο αμερικάνικο μοντέλο επικρατεί μεν ένας άναρ-χος καπιταλισμός, ο οποίος ωστόσο εγγυάται κανόνες, που τηρούνται και τη μεγαλύτερη κατά το δυνάμει αξι-οκρατία λόγω επιβεβλημένου ανηλεούς ανταγωνισμού. Σ’ αυτή την πλατφόρμα λοιπόν, όπου επικρατεί η αξι-οκρατία, υπάρχουν κανόνες και τηρούνται, ο Έλληνας ασφαλής και δυνατός διαπλέχθηκε αξιοπρεπώς σε όλες τις γωνιές της αμερικανικής κοινωνίας. Διέπρεψε σε όλες σχεδόν τις επιστήμες, στο εμπόριο, επιβραβεύθηκε και κατέληξε να αποτελεί υπόδειγμα.

Ο συγχωρεμένος ο Δερτούζος, μαθητής του οποίου υπήρξε ο Bill Gates, θεωρείται προφήτης της διαδικτυ-ακής κοινωνίας, διαπρέπων στο MIT, εκεί όπου δεκάδες άλλοι έλληνες επιστήμονες σήμερα, υπό την υψηλή επο-


πτεία του κ. Νεγρεπόντη σχεδιάζουν και τελειοποιούν το πασίγνωστο Media Lab. Στο πεδίο της αστροφυσικής ο κ. Νανόπουλος κατέρριψε με την επιστημονική του ομά-δα την ειδική θεωρία της σχετικότητας. Ο κ. Πατρινός επικεφαλής ενός εκ των δυο φορέων, που ασχολήθηκαν και κατέληξαν στην αποκωδικοποίηση του DNA (Human Genome Project). Στη NASA το όνομα Κριμιζής είναι συ-νώνυμο με την πρωτοπορία και το μέλλον της ίδιας της υπηρεσίας. Εκατοντάδες Έλληνες γιατροί και ερευνητές, που έχουν κτυπήσει κορυφή σε όλα σχεδόν τα γνωστικά αντικείμενα της Ιατρικής με μοναδικό αντίπαλο τους Ιρα-νούς και κάποιους Ινδούς. Και εννοείται πως υπάρχουν χιλιάδες άλλοι, που διαπρέπουν ως καθηγητές, δικηγό-ροι, αναλυτές, τραπεζικοί, επιχειρηματίες, αλλά το κυ-ριότερο απολαμβάνουν την αποδοχή και το σεβασμό των γύρω τους.

Αυτοί γιατί τα κατάφεραν άραγε; Εκτός του ότι τους ευ-νοεί η πλατφόρμα, που αναφέραμε, κάποια χαρακτηριστι-κά μας ως φυλή είναι ευθέως υπεύθυνα για την επιτυχία τους αυτή. Οι Έλληνες ακόμα και υποσυνείδητα αισθάνο-νται την τεράστια πολιτισμική ασφάλεια και αυτοπεποίθη-ση. Διέπονται από κοινοτισμό. Έχουν αυξημένη την αίσθη-ση της πρωτότυπης σκέψης. Η οξυδέρκεια και η νοημοσύνη απλώς συμπληρώνουν την εικόνα ενός χαρισματικού λαού, που καθημερινά κατακτά και μια κορυφή της ανθρώπινης διανόησης, προκαλώντας το σεβασμό και την υπόκλιση της παγκόσμιας κοινότητας στα Ελληνικά Έβερεστ!

Πάνω κάτω περιγράψαμε επιγραμματικά τι διαθέτουν όλοι αυτοί, που στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία των Η.Π.Α. επέτυχαν τα πάντα και συνεχίζουν. Παραβλέψαμε σκοπίμως να υπογραμμίσουμε, τι δεν διαθέτουν. Οι Έλ-ληνες αυτοί στερούνται υπό μορφή ευλογίας, το ελλη-


νικό Κράτος, που σαν κακός πατέρας ξέρει ποια φτερά να κόψει απ’ τα παιδιά του!

Και σαν να μην έφτανε αυτό, το επίσημο ελληνικό κράτος αδιαφορεί προκλητικά προς τα απόδημα παιδιά του. Έτσι οι Έλληνες της Αμερικής, ενώ θα έπρεπε να αισθάνονται Έλληνες αμερικανικής διαμονής, τείνουν και κατά τη γνώμη μας δικαιολογημένα, ολοένα και περισσό-τερο να αισθάνονται Αμερικανοί ελληνικής καταγωγής. Γιατί κανένας ποτέ δεν τους είπε ένα μπράβο, κανένας δεν ασχολήθηκε με το να τους τονώσει το εθνικό αίσθη-μα. Και για να μην μακρηγορούμε σας παραθέτουμε το άκρως σημειολογικό και παραστατικό παράδειγμα του κ. Νανόπουλου, ο οποίος πριν μερικά χρόνια έσπευσε να επιστρέψει στη μητέρα πατρίδα και επεδίωξε να λάβει πανεπιστημιακή έδρα. Το ακαδημαϊκό κατεστημένο αρ-νήθηκε προκλητικά!

Το ελληνικό κράτος αδιαφορεί όμως και για τους Έλ-ληνες της διασποράς, η διασπορά των οποίων ήταν και παραμένει εντυπωσιακή. Ουδέποτε λοιπόν το επίσημο ελληνικό κράτος αγκάλιασε τα παιδιά του. Και όχι μόνο δεν τόνωσε το ηθικό και το εθνικό φρόνημα, όχι μόνο δεν κατάφερε να διαβλέψει την σημαντικότητα της παγκό-σμιας παρουσίας του ελληνικού στοιχείου με αυτονόητες θετικές προεκτάσεις, αλλά τουναντίον φρόντισε να τους αφήσει στην τύχη και τη μοίρα τους. Από το Σοχούμι και τους Έλληνες της Νεκράς Θάλασσας, τους Καλλάς στα οροπέδια του Β. Πακιστάν, μέχρι τους σιωπηλούς ήρω-ες του Πόντου. Από την Οδησσό και την Αίγυπτο μέχρι το δράμα της Βορείου Ηπείρου. Καταβεβλημένοι ελλη-νάνθρωποι, ξεχασμένοι, άμοιροι στη βορρά των τοπι-κών εθνικισμών και του αφανισμού. Χωρίς ένα χτύπημα γλυκό στην πλάτη. Σηκώνουν πιο ψηλά τη σημαία, που


υποστέλλει καθημερινά το πουλημένο κράτος, που η ει-ρωνεία της Ιστορίας το θέλει να καμαρώνει, πως είναι κι ελληνικό! (ουστ)

Δικαιολογήστε την οργή και δεχθείτε έναν στίχο ως συγνώμη:

«...και ενώ εδώ θα ζούμε καταρρεύσεις, ο έξω Ελληνισμός θα προχωρεί,με Φως και μουσική μιας άλλης σκέψης, στη μείζονα Ελλάδα θα εκραγεί!»

Η λυτρωτική συνάντηση όμως του Ελληνισμού με την Παγκοσμιοποίηση, προκύπτει αργά και διακριτικά κι από έναν άλλο σεσημασμένο παράγοντα. Αφορά το πλήθος των σύγχρονων ελληνιστών, που απ’ άκρον εις άκρου της γης ασχολούνται και μελετούν τον Ελληνισμό. Καθη-γητές πανεπιστημίων, φοιτητές, προβεβλημένοι διανοού-μενοι, πολιτικοί, αλλά και απλοί καθημερινοί άνθρωποι, βρίσκουν στον Ελληνισμό, το απάγγειο της πνευματικής τους αναζήτησης και περιπέτειας. Γοητεύονται σχεδόν ερωτικά από τους αρχαίους μας, μελετούν τα γραπτά τους, μαθαίνουν αρχαία ελληνικά, γράφουν βιβλία, συ-ντάσσουν λεξικά, αποθησαυρίζουν την ελληνική γλώσσα, διατυμπανίζουν προς όλες τις κατευθύνσεις το μεγαλείο του Ελληνισμού. Στη χειρότερη περίπτωση μιλάνε με συ-στολή για τις ομορφιές της Ελλάδας (τους). Κάνουν δηλα-δή όλα όσα δεν κάνουμε εμείς οι γηγενείς, που ζούμε στη χώρα αυτή, την οποία πολύ εύστοχα περιγράφουν ως ... ωραία κοιμωμένη!


Περί τα μέσα της προηγούμενης χιλιετίας, δυο Ρώ-σοι ιερωμένοι περνούν ένα μεγάλο χρονικό διά-

στημα στο Άγιο Όρος. Επαναπατρίζονται κάποια στιγμή και φυσιολογικά ερωτώνται για τις εντυπώσεις τους από την Ελλάδα. Απαντούν λοιπόν άκρως παραστατικά με την κάτωθι ανέκδοτη παραβολή:

Ο Θεός μοίραζε τους τόπους στους λαούς και ο κάθε λογής λαός ελάμβανε κι από ένα κομμάτι γης. Άλλος στο Βορρά, άλλος στη Δύση κι άλλος στο τέλος των ανέμων. Ο Έλληνας ανοργάνωτος, ανατρεπτικός και αργοπορημένος έφτασε, όταν είχε πια τελειώσει η μοιρασιά. Ερωτικός και συμπαθής, άτακτος και ευρηματικός, παρακάλεσε για μια τελευταία ευκαιρία, επικαλούμενος πως έχει ως φυλή με-ρίδιο στην ανθρώπινη Ιστορία. Ο Θεός λύγισε και του απο-κρίθηκε: «Τι να σου κάνω που σου ’χω μεγάλη αδυναμία. Άντε, πάρε αυτό το κομμάτι που ’χα κρατήσει για μένα!»

Η Ελλάδα (μας) είναι πράγματι ένα από τα πλέον χαρισμα-τικά σημεία της γης. Ο φυσικός και αισθητικός πλούτος της

9 Ωραία κοιμωμένη

Ωραία κοιμωμένη 43

αναμφισβήτητος. Οι άνθρωποί της ξεχωριστοί και ιδιόμορ-φοι, είτε αφορά τις καλύτερες, είτε τις χειρότερές μας στιγ-μές. Η Ελλάδα αναβλύζει από λάμψη, ουρανό, αύρα, κύμα, φως, νότες, χρώματα. Είναι ωραία, αλλά και κοιμωμένη!

Δεν υπάρχει γωνιά αυτής της ευλογημένης γης, που να μην έχει βάθος στην Ιστορία. Όλοι οι τόποι ιεροί, φορτισμένοι μια και δυο κι εκατό φορές από τη δίνη του χρόνου. Το χώμα γόνιμο από τα κόκαλα των πανάξιων προγόνων μας. Οι δε αρχαιότητες φιμωμένες, κρώζουν εκκωφαντικά.

Η διαχειριστική αντίληψη της τεράστιας κληρονομιάς μας, αγγίζει τα όρια της αυτοκαταστροφής. Δεν πρέπει να υπάρχει άλλο κράτος, που να έχει φερθεί τόσο μικρό-ψυχα στις καταβολές του. Καμία επίσημη προσπάθεια δεν έγινε ποτέ κι από κανένα, ώστε να διαμορφωθεί ένα πλαίσιο έστω, μέσα στο οποίο, όλοι αυτοί οι θησαυροί να διασωθούν. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα άλλων λαών, με αντικειμενικά μικρότερη κληρονομιά, ωστόσο η αφοσίωση, η προστασία και η προβολή αποτελούν αδια-πραγμάτευτο κομμάτι της ύπαρξής τους.

Οι ευθύνες ξεκινούν από το ίδιο το κράτος, που διέ-πεται από μια διακριτική αλλά καθοριστική ελληνοφοβία. Εδώ επιβάλλεται να εξηγηθούμε γιατί οι υπεραπλουστεύ-σεις θα γυρίσουν μπούμερανγκ, αν δεν είμαστε και μεις και σεις προσεκτικοί. Έχουμε και λέμε λοιπόν...

Η ελληνική σκέψη είναι σύμφυτη με το περί δικαίου αίσθημα, προάγει την όξυνση της κριτικής ικανότητας, δημιουργεί αντισώματα ενάντια στην κάθε είδους αλλο-τριωτική διαδικασία και πολλά άλλα, που έχουν άμεση ή έμμεση σχέση με τη γνήσια Δημοκρατία, την ελευθερία, το σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου και την αλή-θεια (ετυμολογικά α-λήθεια: η μη λήθη )


Έχουμε λοιπόν μια πρώτη προσέγγιση-διαπίστωση χαμηλής, αλλά όπως θα διαπιστώσετε στην πορεία και υψηλής πολιτικής, η οποία υποψιάζεται πως ένα κράτος μετρίων και παρηκμασμένων, επιδιώκει την απομάκρυν-ση του κόσμου από την (ελληνική) σκέψη. Αντί επιχει-ρημάτων, δεχθείτε την παρακάτω παραβολή, βγαλμένη από τα έγκατα της ελληνικής διαύγειας, ενδεδειγμένης όπως πάντα διαχρονίας, με βιολί το μέγιστο Πλάτωνα. Αν μάλιστα δείτε κοινό τόπο με το σήμερα, σκεφτείτε ελεύ-θερα...

Όταν ο Πλάτωνας ολοκλήρωνε την Πολιτεία του, επι-σκέφθηκε τις Συρακούσες. Προκάλεσε μάλιστα ιδιαίτε-ρη εντύπωση το γεγονός, πως ενώ έγραφε το αρχέτυπο της δημοκρατικής λειτουργίας, πήγε σε ένα τόπο που εκείνη την εποχή διήγαγε μια περίοδο κατ’ επίφαση Δη-μοκρατίας. Συγκεκριμένα το καθεστώς ήταν τυρρανι-κό με ψευτοστοιχεία Δημοκρατίας. Εντυπωσιακό ήταν μάλιστα το γεγονός, πως οι Συρακούσιοι δεν ήταν και πολύ υποψιασμένοι. Κατέληξε λοιπόν ο Πλάτωνας στο συμπέρασμα πως...

Οι μέτριοι και παρηκμασμένοι κυβερνήτες ο μόνος τρόπος για να κυριαρχήσουν επί των ανυποψίαστων πολλών, είναι να διάγουν την μετριότητα και παρακμή τους στον ευ-ρύτερο κοινωνικό ιστό. Γιατί οι μέτριοι και παρηκμασμένοι κυβερνήτες ο μόνος τρόπος να επικυριαρχήσουν, είναι επί ομοίων τους!

...οι αναγωγές στο σήμερα, όλες χάρισμά σας!


Ένα άλλο ζήτημα αμιγώς πολιτικό, είναι η... πολι-τικοποίηση του ελληνοκεντρισμού. Πιο συγκεκριμένα, ένα κομμάτι της Αριστεράς, ευτυχώς όχι μεγάλο, αλλά δυστυχώς το πλέον προβεβλημένο, τηρεί σαφείς απο-στάσεις απαξίας σε κάθε τι ελληνικό. Είτε επειδή υπο-συνείδητα αλλά κομπλεξικά, δεν τους βγήκε η σοβιετική ουτοπία (με την οποία μας ζαλίσανε 100 χρόνια τώρα), είτε με την μίζερη και επικίνδυνη διεθνιστική τους προ-σέγγιση, που θέλει τους λαούς χωρίς σύνορα, πατρίδες, θρησκείες και εθνική ταυτότητα. Ελέγχοντας μάλιστα το εκπαιδευτικό, πνευματικό και εκδοτικό κατεστημένο καθοριστικά, υπάρχει «γραμμή» δαιμονοποίησης του ελ-ληνοκεντρισμού. Όμως αντίστοιχη ναρκοθέτηση πραγ-ματοποιείται, για να είμεθα δίκαιοι, όταν τον οικειοποι-ούνται ακροδεξιοί, πατριδοκάπηλοι, κακοί εθνικιστές και εθνοπατέρες.

Όπως προείπαμε στο σχετικό κεφάλαιο με τη μετουσί-ωση του μύθου μας, αφορά τελικά τον καθένα προσω-πικά. Η ανυπαρξία ή ακόμα και η αντίθεση του κράτους δεν θα έπρεπε να αποτελεί δικαιολογία, μήτε άλλοθι. Κάθε Έλληνας έχει το μερίδιο της ευθύνης που του αντι-στοιχεί, στο να απομακρύνεται από το οραματικό, μυ-στηριακό και κληροδοτικό στοιχείο του Ελληνισμού μας. Μοιάζουμε σαν αχάριστοι υιοί και κόρες ενός πάνσοφου αριστοκράτη, που μας άφησε ένα τεράστιο κομμάτι εύφο-ρης γης. Με σοδειές που περιλαμβάνουν όλα τα καλά του κόσμου. Βαρέλια τα κρασιά, αμέτρητα τα λουλούδια, αδι-ανόητοι οι καρποί κι ένα πανέμορφο ποτάμι καταλύτης στο πιο ηλιόλουστο λιβάδι της γης. Αυτό που ο Θεός είχε κρατήσει για κείνον στην άνωθεν παραβολή. Και εμείς αγνώμονες, καραγκιοζάκια, σαλτιμπάγκοι, σπεύδουμε ως ανθρωπόμορφοι ραγιάδες και φιλάμε τα Michelin του


πούλμαν, που μετέφερε το EURO στο Παναθηναϊκό Στά-διο! Το πιο γελοίο μάλιστα είναι πως κάτι τέτοιες στιγμές αυθυποβάλλουμε το συλλογικό μας υποσυνείδητο, πως μεταμορφωνόμαστε σε Σωκράτη, Περικλή, Σαπφώ, Υπα-τία, Μεγαλέξανδρο.

Η χώρα αυτή θα έπρεπε, να έχει παγκόσμια ακτινοβο-λία. Να παρακαλάνε να έρχονται από κάθε γωνιά της γης, να λουστούν με τη θάλασσα και τον ήλιο μας και συγχρό-νως, να τους δείχνουμε πού περπάτησε ο Αριστοτέλης, πού έφαγε ο Καποδίστριας, πού ερωτεύτηκε ο Δίας, πού ξαπόστασε ο Κολοκοτρώνης, μέχρι πού κατούτησε ο Οδυσ-σέας. Αντ’ αυτού, φτωχέ πλην τίμιε καμηλιέρη (ανέχεσαι να) πληρώνεις εισιτήριο εισόδου στην Ακρόπολη! Είσαι άξιος της μοίρας σου!

Οι Έλληνες αν και ανέδειξαν το δίκαιο και το εφικτό. Επινόησαν τους νόμους και τους κανόνες της ζωής, στις μεγάλες δίκες της Ιστορίας εμφανίστηκαν κατώτεροι των ίδιων τους αξιών και καταδικάστηκαν σχεδόν ερήμην. Ανέδειξαν έναν Περικλή για να τον εξοστρακίσουν, πλούτισαν την παγκόσμια σκέψη με ένα Σωκράτη για να του δώσουν κώνειο, ενέπνευσαν έναν Αριστοτέλη για να ξεχαστεί, έχτισαν μια Ακρόπολη για να την αφήσουν να ρημάξει κι έδωσαν γέννα στο μεγαλύτερο ήρωα όλων των εποχών, τον Κολοκοτρώνη για να τον φυλακίσουν σ’ ένα δωματιάκι. Είναι άξιοι της μοίρας των!


Οτελευταίος αιώνας υπήρξε δραματικά καταλυτι-κός. Οι Έλληνες ξεριζώθηκαν από τόπους στους

οποίους ζούσαν επί χιλιάδες χρόνια. Μικρά Ασία, Πόντος, Μαύρη Θάλασσα, Κωνσταντινούπολη, Αίγυπτος, Βαλκά-νια. Εκεί που κάποτε ήμασταν γηγενείς και οι κοινότη-τές μας διαβίωναν και διέπρεπαν, συρρικνωθήκαμε σε ένα κράτος, το οποίο ακόμα μετράει τις πληγές του. Από την άλλοι «χάσαμε» πληθυσμούς, που ταξίδεψαν προς υπερπόντιους προορισμούς, μακριά από τον ιστορικό μας χώρο, οι οποίοι αν και επέτυχαν γενικώς, τείνουν να αφελληνιστούν κυρίως από την αναπόφευκτη μοναξιά τους.

Ζήσαμε μερικές χιλιάδες χρόνια ως έθνος (ή έθος) μέσα από μοναδικές ιστορικές διαμορφώσεις και κάτι λιγότερο από διακόσια χρόνια, υποδυόμαστε ένα ανεξάρτητο κρά-τος το οποίο από καταβολής του επιχειρεί και επιθυμεί να προσαρτηθεί κάπου (και εν τέλει να αποδομηθεί). Όψιμα δε, έχουμε και να αντιμετωπίσουμε την αδήριτη νομοτέ-λεια της μεταποίησης των εθνών, η οποία συντελείται και αποκαλείται Παγκοσμιοποίηση.

Κι ενώ ο Ελληνισμός έχει κερδίσει την αθανασία του, οι Έλληνες δεν έχουν κερδίσει ούτε τις εντυπώσεις περί

10Το διακύβευμα της νέας χιλιετίας

Το διακύβευμα της νέας χιλιετίας 49

αυτής. Βρισκόμαστε λοιπόν στο σημαντικότερο σταυρο-δρόμι, αυτό που θα καθορίσει την επιβίωσή μας ως δι-ακριτού πολιτισμικού μορφώματος. Ευαγελιζόμεθα την δυτικό-ευρωπαϊκή ενοποίηση χωρίς να είμαστε σε θέση, χωρίς να έχουμε τα κυβικά, να την υποστηρίξουμε και να την μετουσιώσουμε ρεαλιστικά και αποτελεσματικά. Έτσι και η Δύση με τη σειρά και το δίκιο της (θα) μας ζυγίζει ως απροσάρμοστο παράσιτο και μας εκχωρεί ευχαρίστως στην Ανατολή, που επανέρχεται.

Για πρώτη φορά το ερώτημα αν θα υπάρχουμε σε βάθος χρόνου, δεν είναι ρητορικό και η απάντηση διόλου αυτονό-ητη. Ακόμα και σε περιόδους, που δεν διαθέταμε κρατική υπόσταση, διαθέταμε τα γενεσιουργά μας στοιχεία, τα οποία εξασφάλιζαν την πολιτισμική μας αυτοδιάθεση και επιβίωση.

Σήμερα η Ελλάδα είναι ένα τριτοκοσμικό κράτος. Οι πόλεις τα χωριά και η Φύση, που κάποτε γεννούσαν το μέτρο, έχουν μετατραπεί σε άθλιες γκρίζες γελοιογραφίες. Το πολιτικό προσωπικό παραπαίει, τροφοδοτούμενο από άμορφη μάζα ανθρωπόμορφων ραγιάδων, που ρυπαίνουν τα πάντα στο διάβα τους. Μηδαμινή παραγωγή πολιτισμού από ένα δήθεν πνευματικό κόσμο, υπό ομηρία στην κενό-τητα και τη λεζάντα. Συνδικάτο των μετρίων, ανύπαρκτο οραματικό στοιχείο, εκθεμελιωμένη παιδεία, αίολο σύστη-μα αξιών και μια απέραντη τηλεοπτική έρημος, η φαιδρό-τητα της οποίας τείνει να αποτελεί τη μόνη κουλτούρα μιας κοντοπόδαρης φυλής των Νάχα και των Τάχα!

Περιγράψαμε με απαξία πριν μερικά κεφάλαια τις δύο τάσεις που διαγκωνίζονται να αναλάβουν την επι-στολή και αποστολή της διάσωσης και της επιβίωσης του


ελληνικού. Η πρώτη, που σπεύδει να προσαρτήσει την Ελλάδα στο όχημα του εκσυγχρονισμού, διάγοντας έναν άτιμο αγώνα ξεπουλήματος στο πλιάτσικο της Δύσης. Η δεύτερη ταμπουρώνεται πίσω από τάφρους παρελθοντο-λαγνίας, υπερβολής και απομονώνει.

Και οι δυο τάσεις είναι αδιέξοδες. Ο εκδυτικισμός μας δεν είναι ούτε λυτρωτικό μήτε αποτελεσματικό, να γίνει μόνο λογιστικά. Αν η ενσωμάτωσή μας δεν γίνει επί ίσοις όροις και προηγουμένως δεν έχει προετοιμαστεί το υπέ-δαφος της κοινωνίας, αναπόφευκτα θα είσαι παράσιτο, γκαρσόνι και θα καταλήξουμε Ετζίαν Βιου Μπανγκαλόου. Αυτοσκοπός δεν είναι να παίξεις στην Premier League χωρίς παπούτσια. Ο φονταμενταλισμός από την άλλη, ρέπει προς τις παραδόσεις και επιχειρεί, πάλι χωρίς υπέδαφος, να ανα-παράγει τους μύθους και το κλέος του παρελθόντος. Μάχες οπισθοφυλακής χαμένες από χέρι, παρόμοιες με αυτές που έδωσαν κι άλλοι μικροί λαοί και μετέβαλαν την ταυτότητά τους σε φολκλόρ, κάτι σαν τους Ινδιάνους της Χαβάης.

Το πλέον θλιβερό είναι όταν τα παραπάνω αποκτούν ιδεολογική και πολιτική πλατφόρμα. Οι μεν να προβάλλουν ως επιτακτική ανάγκη τον εξευρωπαϊσμό μας ως ιδεολόγη-μα και όχι πιθανή ευκαιρία προόδου, μιας και η Δύση δεν είναι μόνο τεχνολογία, ροπή στην ύλη και ευρώ και οι δε να αντιτείνουν σ’αυτά το πνεύμα, την ψυχή και την Ορθόδο-ξη Ανατολή. Καταστροφικά αδιέξοδα υπεραπλούστευσης από πολιτικούς και διανοούμενους, που δεν έχουν την παραμικρή ικανότητα, ούτε να υποπτευτούν την ιστορική ευθύνη, που αποτινάσσουν από τις ισχνές τους πλάτες.

Χρειάζεται άμεσα ένα άλμα προς μια τρίτη πρόταση. Μια νέα ταυτότητα, που θα επιχειρεί μια ποιοτική σύνθεση μεταξύ των δυο τάσεων. Μια νέα πρόταση και τάση πολι-τισμού, που θα επιχειρεί με μέτρο, τον εκσυγχρονισμό της


ελληνικής κοινωνίας και από την άλλη θα χρησιμοποιεί την παράδοση και τις αξίες του παρελθόντος, όχι ως ασπίδα, αλλά δύναμη μετασχηματισμού και μετεξέλιξης.

Άλλωστε η ταυτότητά μας, ίσως η μοναδική στη χάρτα των εθνών, ουδέποτε υπήρξε στατική. Εδώ και αιώνες μεταλλάσσεται από την συνεχή αλληλεπίδρασή της με νεωτερισμούς και στοιχεία από το παρελθόν. Οι Έλλη-νες με ιδιαίτερη αφομοιωτική ικανότητα, αποφασίζαμε πάντα αθόρυβα, απρόβλεπτα, μυστικά και μυστηριακά, τι θα αφήσουμε πίσω μας και τι θα υιοθετήσουμε από το Αύριο. Μέσα σε μια διόλου εύληπτη δια γυμνού οφθαλμού εντροπία.

Στη διεθνή πραγματικότητα της ηλεκτρονικής κοινω-νίας και των ραγδαία εξελισσόμενων αναγκών του αν-θρώπου, δεν πρέπει να πάμε ούτε καλωδιωμένοι γεμάτοι από gadgets σκουπιδοπολιτισμού, αλλά ούτε και με την Ιλιάδα υπό μάλης, χωρίς να ξέρουμε ούτε ένα στίχο.

Κάπου εδώ ταιριάζει να μιλήσουμε πλέον για τον πιο νευραλγικό παράγοντα, που κατά την ταπεινή μας άποψη, είναι η παραγωγή νέου πολιτισμού. Είναι σχε-δόν αυτονόητο ότι σε συνθήκες Παγκοσμιοποίησης, ένα έθ(ν)ος και αντίστοιχα ένας λαός, δεν δικαιούται, ούτε να ελπίζει πως θα καταφέρει το παραμικρό, αν δεν είναι σε θέση να παράγει έστω οδοντογλυφίδες. Ειδικά στην περίπτωσή μας, όπου σαφέστατη προτεραιότητα και συ-γκριτικό πλεονέκτημα θα έπρεπε να είναι η παραγωγή πολιτισμού, επιβάλλεται να προβούμε στην ανάδειξη νέων συμβόλων επί χάρτου. Μόνον τότε έχουμε το δι-καίωμα της συμμετοχής μας στην διαπολιτισμική ώσμω-ση. Και αυτό, αφορά τον καθένα ξεχωριστά, αλλά δυστυ-χώς εξαρτάται κατά πολύ από το κράτος, το ευρύτερο σύστημα εξουσίας και το ιερατείο του Μεγάρου.


Το υπέδαφος πάντως υπάρχει. Ελάχιστοι είναι οι Έλλη-νες, που δεν έχουν ενεργό ή παθητικό ρόλο εις ό,τι αφο-ρά τα θέματα της τέχνης και του πολιτισμού. Ακόμα κι αν συμβαίνει μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και της αποδοχής. Είναι πάρα πολλοί αυτοί που γράφουν δοκίμια, στίχους, γράφουν γενικώς κι άλλοι τόσοι που τους διαβά-ζουν. Είναι πάρα πολλοί αυτοί, που τραγουδάνε σε κέντρα, σε παρέες, σε τηλεοπτικές εκπομπές, ακόμα και στο μπάνιο κι άλλοι τόσοι, που τους ακούν. Είναι πάρα πολλοί αυτοί που ζωγραφίζουν, χαράσσουν, ξύνουν, διακοσμούν κι άλ-λοι τόσοι, που τους θαυμάζουν. Και να σκεφτεί κανείς, ότι θα αρκούσε ακόμα και ένας μόνο! Γιατί αν φυτέψεις έναν Έλλην στη ζούγκλα σε μια απομονωμένη φυλή ανθρωπο-φάγων και αποφύγει να γίνει γεύμα τους, σε μερικές δε-κάδες χρόνια, η φυλή αυτή θα μιλάει άπταιστα ελληνικά! Γιατί είναι τόσο μεγάλη η ενέργεια, που κοχλάζει σαν μάγ-μα, στα μυαλά και τις ψυχές αυτού του ξεχωριστού λαού! Και είναι κρίμα αυτό να μην βρίσκει ξέφωτο.

Συνοψίζοντας, υπονοούμε εδώ και λίγες γραμμές πως χρειαζόμαστε ένα έντιμο, γνήσιο και δημιουργικό βήμα στο ένδοξο παρελθόν, το οποίο θα μετατραπεί σε απο-τελεσματικό ελατήριο για το άλμα στο μέλλον. Η δε πα-ραγωγή νέου πολιτισμού συνάμα με τη δημιουργία μιας νέας ταυτότητας, η οποία θα (δια)μορφώνει την ελληνική κοινωνία και δεν θα διαμορφώνεται από αυτήν και μάλι-στα κατά το δοκούν, αποτελούν μονόδρομο.

Η ελληνική κοινωνία πρέπει να αντιμετωπίσει τη νομο-τέλεια της Παγκοσμιοποίησης διά μίας και μοναδικής οδού, η οποία θα χαρακτηρίζεται από επίγνωση, αυτοδιάθεση,


προσαρμοστική συμπεριφορά, αξιοπρέπεια και με όπλα τον κοινοτισμό, την πρωτότυπη σκέψη, θα διεκδικήσουμε μια αξιοπρεπή θέση κάτω από τον Ήλιο. Η αξία μας απορ-ρέει από την ελληνικότητα, αλλά πρέπει να αποδειχθεί και όχι να υποκαθίσταται από την αγάπη μας για αυτήν.

Κι επειδή ανοίξαμε παρτίδες μαζί σου τίμιε αναγνώστη και κάποια στιγμή θα αναρωτηθείς, από που να αρχίσεις, ξεκίνα αύριο κιόλας από την ελληνική γλώσσα κι όπου σε βγάλει...!

Είναι το μυστικό κλειδί, το πασγουόρντ για την προ-σέγγιση του ένδοξου παρελθόντος. Αποτελεί το δίαυλο μέσο του οποίου θα μπορέσουμε να ερωτευτούμε την ατε-λείωτη μάζα πολιτισμού μας και το κάστρο, που θα μας εξασφαλίσει την αναγκαία ηρεμία και θαλπωρή απέναντι στον καταιγισμό του πολιτισμικού ιμπεριαλισμού, που μας απειλεί.

Είναι το μόνο ρεαλιστικό και πανίσχυρο όπλο που διαθέτουμε απέναντι στις προκλήσεις και προσκλήσεις των καιρών. Απέναντι σε όλους αυτούς που σκόπιμα και απροκάλυπτα επιβουλεύονται την ελευθερία σου και σου τάζουν ευημερούσες πολυπολιτισμικές κοινωνίες. (Να, για παράδειγμα, αν ξέρεις σωστά ελληνικά θα τους εκθέ-σεις ως αμόρφωτους, καθώς η λέξη πολιτισμός εμπεριέ-χει την έννοια του σεβασμού, της ποικιλίας, της ανοχής, της ώσμωσης και τελικά ο «πολυπολιτισμός» τους αποτε-λεί περίφραση!)

Πέρα από λογοπαίγνια η ελληνική γλώσσα αποτελεί το καμάρι, την ασπίδα και την ελπίδα σου, αν φυσικά σε ενδιαφέρει και σε αφορά τελικά το βιβλιαράκι αυτό!


Για να φτάσατε ως εδώ, κάτι θα ’χετε ακούσει ή δια-βάσει σχετικά με την ανεπανάληπτη γλώσσα μας. Θα

ήταν κωμικό να προσπαθούσαμε να σας τα θυμίσουμε, αλλά κυρίως να επιχειρήσουμε, για κάτι, που δεν χωράει ούτε σε δέκα βιβλιοθήκες της Αλεξάνδρειας, να το περιορίσουμε σε ένα κεφαλαιάκι ενός αμφίρροπου, εδώ που τα λέμε βιβλι-άριου. Υπάρχουν άλλωστε πιο ειδικοί και πιο έγκριτοι, να σας ξεναγήσουν στην μαγεία ενός ατέλειωτου ομηρικού τα-ξιδιού, που της πρέπει. Η δική μας ευθύνη και δυνατότητα περιορίζεται σε κάποιες διαπιστωτικές ψηλαφήσεις, αλλά για να φτάσατε ως εδώ, ας πάμε παρακάτω.

Το βασικότερο είναι να συνειδητοποιήσουμε εις βάθος την προνομιακή αξία της γλώσσας μας, η οποία αποτε-λεί ένα αναξιοποίητο και πανίσχυρο όπλο. Τι είναι όμως άραγε αυτό, που την κάνει τόσο ιδιαίτερη, ώστε να χαίρει της υπέρτατης εκτιμήσεως και σεβασμού. Ποιος είναι ο λόγος, για τον οποίο γίνεται συνεχώς αναφορά σε αυτήν από τόσους και τόσους πολίτες του κόσμου, οι οποίοι μας υπολογίζουν μέσα από αυτήν και ερωτοτροπούν με τον πολιτισμό μας. Άλλη δουλειά δεν είχαν;

Η γλώσσα σου τίμιε αναγνώστη, έχει κάποια ιδιαίτερα γνωρίσματα, τα οποία την ανακηρύσσουν από μόνα τους,

11 Η γλώσσα το καμάρι, η ασπίδα

κι η ελπίδα μας

Η γλώσσα το καμάρι, η ασπίδα κι η ελπίδα μας 55

ως πολιτισμικό επίτευγμα, το οποίο αφορά την ανθρω-πότητα συνολικά. Γιατί πράγματι είναι η γλώσσα με την μεγαλύτερη διεθνή παρουσία. Κι είναι αυτό το πρώτο της γνώρισμα, που από μόνο του αρκεί. Δεν υπάρχει γλώσσα στον κόσμο, που να μην περιέχει ελληνικές λέξεις στην έκφρασή της. Αυτή η διείσδυση είναι που θα έπρεπε, να την αντιλαμβάνονται οι Έλληνες ως αναγνώριση, δύναμη και περιουσία.

Το δεύτερο και τρίτο γνώρισμα μαζί σαν σιαμαία, είναι η μακρά και αδιάσπαστη προφορική και γραπτή παράδοση. Και για τους διαβασμένους, φυσικός χρόνος για μια γλώσσα, που εκφράζει έναν πολιτισμό, δεν είναι μόνο το απόλυτο μέγεθος των αιώνων. Είναι η αδιάλει-πτη καλλιέργεια των εκφραστικών δυνατοτήτων της, ανά τους αιώνες!

Το τέταρτο και πιο επίκαιρο, είναι πως ο νέος Έλληνας είναι ο μόνος στη Γη που μπορεί να επικοινωνήσει αξιο-πρεπώς με το παρελθόν του. Η αρχαία Ινδική, Κινεζική, Αιγυπτιακή ή η παλαιά Αγγλική, ελαχίστη σχέση έχουν με τις διαλέκτους, που χρησιμοποιούν σήμερα οι λαοί τους. Εμείς με λίγη προσπάθεια μπορούμε να καταλάβουμε (ή έστω να υποπτευθούμε) ένα διάλογο του Ξενοφώντα, μια ρήση του Ηράκλειτου ή ένα καλόγουστο αστείο του Αρι-στοφάνη.

Αυτό το τελευταίο είναι η μεγάλη μας ελπίδα, καθώς απέχουμε ελάχιστα από τα αρχαία κείμενα. Και αυτά με τη σειρά τους μας αποκαλύπτουν έναν τόσο ξεχωριστό και ερωτικό κόσμο, εκατό φορές πιο συναρπαστικό από αυτόν του διαδικτύου και χίλιες φορές πιο αληθινό και δίκαιο από αυτόν που ζούμε!


Δεν έχεις να φοβηθείς τίποτα! Κι αν έρθουν οι εισβολείς με την αγγλοσαξονική μονοκουλτούρα, θα είσαι προετοι-μασμένος να τους εκθέσεις. Αρκεί να τους θυμίσεις πως η ιδέα, η ιστορία, το σύστημα, το πρόβλημα, η ανάλυσή και η διάγνωση, ο τόνος, η μουσική και η μελωδία, η μαγεία, το μυστήριο, ο ρυθμός, η θεραπεία, η σύνθεση, η ποίη-ση, η φυσική και η χημεία, η φιλοσοφία, η ενέργεια, η υπόθεση, το κριτήριο ακόμα και η τεχνολογία τους, είναι μαζί με χιλιάδες άλλες λέξεις, μεγαλόψυχο δάνειο από τη γλώσσα σου! Καθ’ ότι για τις περισσότερες ανώτερες έννοιες, που αναδεικνύουν και περιγράφουν την ανθρώ-πινη ύπαρξη, δεν βρήκαν άλλες! Οπότε...

Άρον τη Γραμματική σου και περιπάτει!

Να σε στοιχειώνει βαθύτατα μια ανέκδοτη ιστοριούλα, όταν πριν μερικά χρόνια ένας ανυποψίαστος Βρετανός ελληνιστής, επισκέφτηκε την Ακρόπολη και εξερχόμενος ρώτησε έναν περιπτερά κάτι στα αρχαία και έλαβε ως απάντηση ένα αποστομωτικό... «ντο σπικίγλις»!

Η γλώσσα το καμάρι, η ασπίδα κι η ελπίδα μας 57

Ένα τόσο αμφίρροπο, αλλά τίμιο βιβλιάριο, το οποίο απευθύνεται σε έναν εξίσου τίμιο αναγνώστη σαν

και του λόγου σου, θα ήταν ματαιόδοξο να υποδύεται κι εγώ να υποκρίνομαι, πως έχει κατάληξη κι επίλογο. Πρέ-πει, του πρέπει και σου πρέπει, να διακοπεί με ευγενή βία η υποθηκευτική του γραφή, αν έχει. Σαν μια θεόρατη άνω τελεία, επιβάλλεται το τελευταίο αυτό κεφάλαιο, να αποτελεί πρόκριμμα, να συνεχίσεις μόνος σου!

Ο Ελληνισμός ενσπείρει ερωτικά, μύρια αναπάντητα ερωτήματα, των οποίων οι σπάνιες απαντήσεις μεταλ-λάσσονται σε νέες άλυτες εξισώσεις, μέσα στον ακαθόρι-στο χωροχρόνο του.

Οι δυνάμεις της εξουσίας (συνειρμικά εκτός ουσίας) πάντα θα εκπαιδεύουν το ποίμνιο, όπως αυτό να τελεί υπό καθοριστική ομηρία, είτε στο αυτονόητο, είτε στο ακατανόητο. Ενδιαφέρον έχουν οι νόες, που επιχειρούν τον εξωραϊσμό της μεταξύ των απόστασης. Αυτοπραγ-μάτωση, αυτοδιάθεση, έμψυχη ροπή στον άνθρωπο και υψηλό περί δικαίου αίσθημα η τιμή και μια απέραντη, αλλά γλυκιά μοναξιά το τίμημα. Ενδιαφέρον έχουν… όλοι εμείς, που ενώ οι «άλλοι» πασχίζουν να ξεχωρίσουν τη διαφορά του δάσους από το δέντρο, εμείς απολαμβάνου-

12 Γκέμμα

Γκέμμα 59

με τη μουσική και τη σκιά της φυλλωσιάς του δέντρου του δάσους. Ενδιαφέρον έχει ο Έλληνας που αντιστέκεται, ο Έλληνας που επιμένει κι όποιος δεν καταλαβαίνει, δεν ξέρει που πατά και που πηγαίνει!

Η μοίρα της ανάδελφης φυλής μας ίσως και να μην εί-ναι προκαθορισμένη, αλλά ούτε η Πυθία δεν θα μπορούσε να ψελλίσει κάτι. Είναι τέτοιο το κράμα της, ώστε το κάρ-μα της δεν το γνωρίζουν και δεν το γνώριζαν ούτε καν οι Ολύμπιοι Θεοί. Ούτε καν ο Δίας! Του οποίου αποτελείς συνέχεια κι ας μην επιδεικνύεις την ανάλογη συνέπεια. Κι ας σου ‘χουν πει πως η μάνα σου πριν σε αποχωριστεί από τη μήτρα της ήταν σε “ενδιαφέρουσα” (κανένα λεξι-κό, κανένας σοφιστής γλωσσολόγος δεν τόλμησε να σε ενημερώσει, πως προκύπτει από το εν Δία φέρουσα).

Ο λαβύρινθός σου σκοτεινός και υπόγειος, δέκα κι εκατό φορές πιο δύσκολος από του Μινώταυρου. Μην προσπαθείς ωστόσο να εξέλθεις από την φυλακή σου, δεν έχει τίποτα το αξιόλογο εκεί έξω! Μέσα στην καταδίκη σου ως συνήθης άνθρωπος και Έλλην, είθε να εξαγνιστείς και τελικά οι «απ’ έξω» είναι οι άμοιροι βαρυποινίτες.

Αυτοί που επωάζονται στο σκοτάδι και εδώ και αιώνες επιβουλεύονται το Φως, που σαν καντήλι σιγοκαίει μέσα σου. Αυτοί που ανασφαλείς νάνοι επικάθονται στο σβέρ-κο ενός ανυποψίαστου Γίγα! Αυτοί που μοιάζουν νικητές κι είναι νικημένοι, δείχνουν ζωντανοί κι είναι πεθαμένοι!

Αγνοί ανιδιοτελείς Ελληνιστές ανά τον κόσμο, σκέπτο-νται χαμηλοφώνως, πως το μέλλον της ανθρωπότητας δύ-ναται να επηρεαστεί θετικά, από την αθόρυβη συνουσία της με τον Ελληνισμό. Θεωρούν διόλου άδικα ότι σ’ αυτόν


υπάρχουν οι λύσεις απέναντι στις προκλήσεις των καιρών και είναι ίσως η μοναδική βιοθεωρία και κοσμοαντίληψη, που προσφέρει λύσεις και λυτρώνει. Υποστηρίζουν πως η ελληνική κληρονομιά είναι από μόνη της μια πρόταση οικουμενικοποίησης, στο πλαίσιο της ανοχής, του σε-βασμού, της συνύπαρξης, της σύνθεσης και πάνω απ’ όλα στο μέτρο του ανθρώπου. (άλλωστε η γλώσσα μας είναι η μόνη στη Γη που περιγράφει μονολεκτικά τη λέξη συνάνθρωπος). Την ίδια ώρα που οι Αρχιερείς της Παγκο-σμιοποίησης ευαγγελίζονται ένα παγκόσμιο θερμοκήπιο, όπου θα επικρατεί ένα μόνο λουλούδι (αν προηγουμένως δεν έχουμε βέβαια καταστραφεί από το φαινόμενο του θερμοκηπίου), οι Ελληνιστές δηλώνουν με βεβαιότητα, ότι μόνον ο Ελληνισμός εγγυάται πραγματική Παγκοσμι-οποίηση και θερμοκήπιο με όλων των λογιών τα λου-λούδια. Και παίρνουν ο ένας μετά τον άλλον θέση. Είναι δίκαια άδικο εσύ να είσαι στην απ’ έξω!

Από τη γόπα που πέταξε ένας μάγκας γωνία Αθηνάς και πλατεία Ομονοίας και το σκυφτό γεροντάκι, που παί-ζει δηλωτή σε καφενέ της Πλάκας. Τον τίμιο πρωτοδιό-ριστο δάσκαλο της Σύμης, που επιχειρεί να μεταλαμπα-δεύσει μια ουγγιά γνώσης έστω και σε ένα παιδί και τον καθηγητή μαθηματικών στο Λύκειο Φολεγάνδρου, που εξισώνει τον εαυτό του με τους ολιγάριθμους εναπομείνα-ντες μαθητές. Τον ασπροντυμένο μπουζουξή σε πανηγύρι στα Ανώγεια και τους καλά δουλεμένους και κρυμμένους στίχους, που οι περισσότεροι έχουμε στο συρτάρι του κο-μοδίνου μας, κάτω από τα σώβρακα και τις κάλτσες. Τους πρώτους ομηρικούς στίχους, τον Λιαντίνη, τον Κορνήλιο

Γκέμμα 61

Καστοριάδη και πλήθος άλλων, που δε χωρούν ούτε εδώ, μήτε πουθενά. Το ανεκτίμητο θησαυροφυλάκιο-περιβόλι του Κάκτου με τους αμέτρητους τόμους γνώσης και επί-γνωσης. Τους εκατοντάδες ερασιτέχνες μουσικούς, ζω-γράφους, τραγουδιστές και τον Έλλην επιστήμονα, που διαπρέπει σε όλα τα μήκη και πλάτη και ύψη και βάθη της γης. Την ανηλεή καθημερινότητα και τη βία του βουβού άλγους της. Μέχρι τη μοιραία μοναξιά της Ακρόπολης και το (πε)φωτισμένο ξέφωτο της Επιδαύρου, νύχτα Αυγούστου κατάμεστη, σαν αχτίδα λέιζερ προς τους ουρανούς. Αναδύεται ένα πέλαγος τυχαίων εν δυνάμει μυστών! Που εν δυνάμει επέχουν θέση λαμπαδηδρόμων αγνώστου καταβολής και ακαθορίστου κατευθύνσεως, για λογαριασμό του αθάνατου Φωτός ελληνικού! Για λο-γαριασμό του καθένα ξεχωριστά!

Κλείσε την Ελλάδα, που σου ταιριάζει στην καρδιά σου και γίνε θεραπευτής της ελληνικότητας, όπως της αξίζει. Με αγάπη και θέρμη όπως επιτάσσουν οι περιστάσεις, αλλά και η ετυμολογία της λέξης (θεραπευτής: αυτός που άπτει με θέρμη)

Σεβάσου τις πατημασιές στην άμμο όλων αυτών που με τα γράμματα, τα γραπτά, τη διανόηση και τα όπλα, διέσωσαν και διέδωσαν όλα αυτά, χωρίς τα οποία η αν-θρωπότητα θα ήταν δραματικά φτωχότερη. Φαντάσου την πανανθρώπινη Ιστορία χωρίς τη συμβολή του Ελληνι-σμού! Φαντάσου τον εαυτό σου χωρίς ψυχή και νου!

Διαχειρίσου, αν και όσο σε αφορά, το σημαίνον και σημαινόμενο του βιβλιαρίου αυτού, λαμβάνοντάς το μό-νον υπ’ όψιν. Μας είναι αδιάφορο αν θα συμφωνήσεις ή


θα διαφωνήσεις. Αρκεί να διεγερθείς και να αναρωτη-θείς. Να (ξε)σηκωθείς από τον καναπέ, του σπιτιού σου το χαφιέ. Τα πάντα είναι ρευστά και τα πάντα ρει, έλεγε κι ο Ηράκλειτος. Εσύ τι λες για όλα αυτά;

Εγώ λέω, πως αξίζει τον κόπο, να προσπαθήσεις να μεταλάβεις έστω και κάτι από τον τεράστιο αστερισμό μέσα από τις συντεταγμένες του οποίου γεννήθηκε η αν-θρώπινη σκέψη. Σκέψου το...

Κλείνοντας αυτό το βιβλιάριο, δικαιούμαι νομίζω να σου εξομολογηθώ, πως από αύριο κι όλας θα προσπαθή-σω να επεξεργαστώ το περιεχόμενο, να το σμιλέψω, να το ανατρέψω, αν χρειαστεί. Στις ίδιες ράγες, που οι πρό-γονοί μας, όταν κατέληγαν κάπου, την επαύριον επιχει-ρούσαν την δημιουργική ανατροπή του, ώστε να επιτευ-χθεί το κάλλιον και να θριαμβεύσει το εφικτόν. Άλλωστε, για το μόνο που είμαι σίγουρος, απ’ όλα αυτά με τα οποία σε κούρασα, είναι πως είσαι... ο τελευταίος Έλληνας!

Γκέμμα 63

Γιάννης Τριανταφύλλου, «Ο τελευταίος Έλληνας»

Documents

Transcript of Γιάννης Τριανταφύλλου, «Ο τελευταίος Έλληνας»