www.dhammahome.com

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation

จตปรมตถ

เลม ๒

บรรยายโดย

สจนต บรหารวนเขตต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

ตองแสวงหาวบากหรอไม

ตทาลมพนะไมสาคญเลย ความสาคญอยทชวนวถ

ชวนะเนองกบตทาลมพนะอยางไร

วบากจตทงหมดเปนผลของอดตกรรมทไดกระทาแลว

ทกอยางเปนของทานเมอขณะทวถจตเกดเทานนเอง

ธรรมทเปนอดตทลวงไปแลว

พอทจะเปนปจจยใหชวนวถเปนกศลเพมขนเมอเขาใจธรรมไดหรอไม

เขาใจอรรถความหมายของจตเกอกลใหสตเกดรลกษณะของจต

จตดวงตอไปทเกดสงสมทกอยางทมในจตดวงกอน

ปฏจจสมปปาท กบ กเลสวฏ กมมวฏ และ วปากวฏ

ความลกซงของปฏจจสมปปาท

อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร

ทกคนทไมใชพระอรหนตยงมปจจยทจะใหเกดตณหาอย

ผ ทยงมกเลสมาก กจะตองอบรมปญญาเพอละคลายกเลส

อวชชามอะไรเปนปจจยใหเกดอวชชา

เปนอาสวะเพราะหมกดอง สะสม ไหลอยเปนประจา

อาสวะหมายถงอกศลจตทงหมดหรอไม

กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา

ชอวาจตเพราะเปนกรรมกเลสสงสมวบาก

กลววาวบากจะไมเกดหรอกลวจะหมดวบากบางหรอไม

แมแตจะใหใครสนใจฟงพระธรรมของพระพทธเจากยากเสยแลว

กาลงแสวงหาวบากหรอเปลาหรอวารแลววาแลวแตเหต

๑

๑

๑

๒

๔

๕

๗

๘

๘

๙

๑๐

๑๒

๑๒

๑๔

๑๕

๑๖

๑๘

๑๘

๑๙

๒๐

๒๑

๒๒

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

โลภะมอยประจา แตกศลจตกมโอกาสทจะเกดได

คาถามเกยวกบสกกายทฏฐ

รปหรอสทปรากฏทางตาตางจากขณะคดวาสเขยว

ความปรารถนาลามกททาอาการตาง ๆ ใหมนษยเลอมใส

ผมปญญาทรามยอมกลาววาเรายอมสละปรยต

จดประสงคของการฟงธรรมเพอเปนอาหารใหสตเกด

ถาไมศกษาพระธรรมโดยละเอยด จะมองไมเหนตวเองตามความเปน -

จรง

ผ ทฟงธรรมโดยยอแลวบรรลอรหนตรทวถงธรรมของพระพทธเจาหรอยง

ผ ทบรรลโดยไมไดศกษาพระอภธรรม ทานรเรองวถจตดหรอไม

ผ ทเปนเนยยบคคล กบ ความเขาใจกรรม กเลส สงสมวบาก

ผ ทกลาววาพนทกขไดโดยไมตองศกษาเปนโจรปลนศาสนาอยางไร

การเขาใจขอปฏบตผด ไมไดมแตเฉพาะในสมยน

ประโยชนของการรลกษณะของจตประการท ๓

กรรม กเลส วบาก เปนปจจยแตละประเภท

ลกษณะของความตดความพอใจในสงทปรากฏ

กศล อกศลทเกดแตละขณะ ไมใชเปนการสะสมเปลา ๆ

วบากเปนจตและเจตสก ทเกดเพราะกรรมเปนปจจย

รปไมใชวบาก

ปจจย - ปจจยปบน – ปจจนกธรรม

วบากคอทกขณะทกาลงเหน ไดยน ไดกลน ลมรส รกระทบสมผส

สราคจต – วตราคจต

วบากจตของทาน มคนอนทาใหหรอไม

๒๕

๒๖

๒๘

๒๘

๓๐

๓๒

๓๔

๓๖

๓๖

๓๗

๔๐

๔๑

๔๒

๔๒

๔๓

๔๔

๔๕

๔๖

๔๖

๔๗

๔๙

๕๐

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

วบากเปนผลของอดตกรรม สามารถจะรไดเพราะปรากฏในปจจบน

การจะรวาสภาพนามธรรมทเปนวบากไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

ทานมสมบตมากไหม เปนของทานจรง ๆ หรอไม

ถาเปนผ ทไมมสมบต จะดหรอไม

อจนไตย ๔ ประการ

พสจนอจนไตยจากกาลงเหนขณะน รไหมวาเปนผลของกรรมอะไร

ไมใชไมยอมใหคด รเรองไดตามททรงแสดงไว แตควรรลกษณะของ -

วบาก

กรรมตอบสนองทางตา ห จมก ลน กาย

วบากมแตในผนบถอพระพทธศาสนาหรอไม

ลกษณะของจตประการท ๔ ชอวาจตเพราะเปนธรรมชาตวจตร

ความเหนผดไมไดมแตในลทธอน แมแตในผนบถอพระพทธศาสนากม

ทกขณะในชวตประจาวน ไมพนวบาก และ ไมพนจากกเลส

วบากเปนผลของเหตในอดต กศลหรออกศลเปนเหตใหเกดวบาก

ขางหนา

สภาพธรรมทเปนวบาก เปนนามธรรมอยางเดยว

อจนไตยใชไหม ถามใครพยากรณจะเชอไหม

วบากหมายเฉพาะนามธรรมเทานน รปธรรมเปนผลของกรรมแตไมใช-

วบาก

เหตใดจงทรงแสดงแยกรปธรรม กบ นามธรรมทเปนวบาก ไวโดย-

ละเอยด

วบากตางกนเพราะความวจตรของกรรมและจตทสะสมมาตาง ๆ กน

สมปยตตธรรม

๕๑

๕๑

๕๒

๕๔

๕๕

๕๖

๕๗

๕๙

๖๐

๖๑

๖๒

๖๓

๖๔

๖๔

๖๕

๖๖

๖๗

๖๘

๗๐

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

รปสตร

สภาพธรรมทปรากฏทางตา–ความเปนปจจยของนามธรรมและรปธรรม

รปไมใชสมปยตตธรรม ไมเปนสมปยตตปจจยเพราะเหตใด

รปธรรมเปนปจจยแกนามธรรมโดยวปปยตตปจจยได

รปเกดพรอมกบจตเปนอยางไร

รปเกดพรอมกบรป แตไมเกยวของกน รปจงไมเปนสมปยตตธรรม

อนนตรปจจย

สมนนตรปจจย

อาเสวนปจจย

นตถปจจย

ความเหมอนและความตางกนของอนนตรปจจย กบ สมนนตรปจจย

วคตปจจย

อตถปจจย ค นตถปจจย กบ อวคตปจจย ค วคตปจจย

เหตผลทพระผมพระภาคทรงแสดงธรรมโดยประเภทตาง ๆ

สมปยตตปจจย

อรรถของจตประการท ๔ ชอวาจตตามสมควรโดยอานาจแหงสมปยตต-

ธรรม

พระผมพระภาคทรงจาแนกลกษณะของนามธรรมแตละประเภท

ลกษณะของผสสะมแน แตไมปรากฏ อยากใหปรากฏหรอไม

การเจรญสตฯ เปนปกต ยากทสด เพราะความอยากตองการจะรเกดขน

ปญญาทจะรความตางกนของจตและเจตสกมอยางไร

จตเปนใหญ เปนประธาน แตบางครงกลบรยากกวา

๗๐

๗๑

๗๔

๗๖

๗๖

๗๗

๗๘

๗๙

๘๐

๘๑

๘๑

๘๓

๘๓

๘๔

๘๖

๘๗

๘๘

๘๘

๘๙

๙๐

๙๐

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

ตองศกษาสภาพนามธรรมใหเขาใจโดยละเอยด ไมใชแคชาตนชาตเดยว

ผ ทศกษาธรรมไมละเอยด จะเขาใจผด

เขาใจประเภทกอนเขาใจวา เปนสงทรยาก ถาสต ฯ ไมระลกรสภาพจต-

จรง ๆ

ถวายไขพระแกวมรกต เปนกศล หรอ เปนอกศล

ความวจตรของจตชาตตางๆ โดยสมปยตตธรรม

กศลธรรม - อกศลธรรม – อพยากตธรรม

ธรรมหมวด ๓ โดยนยของปรมตถธรรม ๔

ธรรมทงหมดทไมใชกศล และไมใชอกศล ธรรมนนเปนอพยากต

กรยาจตเปนอพยากตธรรม

เหนความวจตรของจตซงมหลายประเภทหรอไม

กามาวจรจต – กามาวจรภม

รปาวจรจต - อรปาวจรจต – โลกตตรจต

สามารถทจะพนจากรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะไดหรอไม

อยากจะเกดในสวรรค พนจากรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะหรอไม

จตทนบเนองอยในกามาวจรธรรมทงหลาย – ภมของกามาวจรธรรม

ภมตางๆ เปนวตถกาม เปนทตงแหงความยนดพอใจ

ความหมายท ๒ จตนยอมทองเทยวไปในกามภม ๑๑

ความหมายท ๓ ทองเทยวไปดวยสามารถแหงการกระทาใหกามเปน-

อารมณ

พระอรหนตมกามาวจรจตหรอไม

ความหมายท ๔ จตยอมยงปฏสนธใหทองเทยวไปในกามภพ

๙๑

๙๒

๙๓

๙๔

๙๕

๙๖

๙๖

๙๗

๙๘

๙๙

๙๙

๑๐๐

๑๐๑

๑๐๓

๑๐๔

๑๐๕

๑๐๕

๑๐๖

๑๐๖

๑๐๖

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒

www.dhammahome.com

สารบญ

หนา

ภม ม ๒ ความหมาย

นพพานไมใชวตถกาม แตทาไมจงปรารถนานพพานได

กศลทเกดสลบกบความยนดพอใจ จะมความหมายวาอยางไร

จตและปฏสนธทงหลายในภพใดมมาก ความอาลยในภพนนกมมาก

จตและปฏสนธทงหลายในภพใดมนอย ความอาลยในภพนนกมนอย

กามภพชอวาเกดขนในภายใน – รปภพและอรปภพชอวามในภายนอก

อชฌตตสญโญชน – พหทธาสญโญชน

อยากจะเกดเปนพระพรหมหรอไม

รสกตววาถกผกไวหรอไม

ผกอยในภพทกคนทงทางตา ห จมก ลน กาย ใจ

กามธาตทานกลาววาตา เพราะใหสาเรจการเกดในภามภพ

โอรมภาคยสญโญชน – อทธมภาคยสญโญชน

๑๐๗

๑๐๗

๑๐๘

๑๑๐

๑๑๑

๑๑๒

๑๑๒

๑๑๓

๑๑๓

๑๑๔

๑๑๕

๑๑๕

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑

www.dhammahome.com

ตองแสวงหาวบากหรอไม

ส. เวลาทปฏสนธจตเกดขนเปนวบากจต ตอจากนนกเปนภวงค และ

ตอจากนนไปกจะมการเหนบาง การไดยนบาง การไดกลนบาง การลมรสบาง การรสง

ทกระทบสมผสบาง เปนวบาก หลกเลยงไมได ตองแสวงหาวบากไหม ลองคดด

ตทาลมพนะไมสาคญเลย ความสาคญอยทชวนวถ

ผถาม ตทาลมพนะน กนาคดอยอยางหนง ผมอยากถามอาจารยวา ขณะ

ทชวนะเปนกศล ตทาลมพนะกจะตองเปนกศลวบาก หรอวาชวนะเปนอกศล

ตทาลมพนะกจะตองเปนอกศลวบาก

ส. อนนเปนเรองไกล อยางทไดเรยนใหทราบแลววา เปนเรองทละเอยด

มากสาหรบตทาลมพนะ ซงความจรงไมสาคญเลย เพราะเหตวาความสาคญอยท

ชวนวถ แตวาตทาลมพนจตจะถกกาหนดโดยปฏสนธจตวา ปฏสนธจตของบคคลนน

เปนกศลชนใด จะมตทาลมพนะกดวงเกดขน รอารมณตอจากชวนวถ แตโดยปกตถา

อารมณเปนอฏฐารมณ ชวนะเปนกศล ตทาลมพนะไมมปญหาเลย เพราะเหตวาตอง

เปนกศลวบากตามชวนะ

ชวนะเนองกบตทาลมพนะอยางไร

ผถาม ผมสงสยตอนนละครบวา กอนจตจตจะเกดขน ถาวถจตสดทาย ชวนะ

เปนกศลกไปบงเกดในภมทด ถาวถจตสดทาย ชวนะเปนอกศล กไปบงเกดในภมทไมด

เพราะฉะนนชวนจตกบวบากจต จตจตนเปนวบากจต ไมใชชวนจต ทาไมมนเนองกนละ

ครบวา ชวนจตเปนกศล แลวจะตองไปในภมทด ชวนจตสดทายทเปนอกศลแลว กจะไป

เกดในภมทไมด เพราะผมคดวา ชวนะมนเนองกบตทาลมพนะอยางไร

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒

www.dhammahome.com

ส. ตทาลมพนะเกดเวลาทอารมณยงไมไดดบไป และเปนวบาก ซงวบาก

ทงหมดขอเรยนใหทราบวา เปนเพยงผลของอดตกรรมทไดกระทาแลว พรอมดวย

ปจจยทจะเกดกเกดขน แลวกดบ ไมตองหวงอะไรอก หมดเรอง ผลของกรรมเกดแลวก

หมดไป แลวแตวาจะมการกระทบอารมณทางตา เปนผลของกรรมใด มการรอารมณใด

อารมณนนยงไมดบไป ตทาลมพนะซงเปนวบากจตกเกดขน รอารมณนนตอจากชวน

จต แลวกหมดเรองอกเหมอนกน

วบากจตทงหมดไมใชสงทมความสาคญอะไรเลย แตถาไมร กเลสปรารถนาท

จะใหวบากรอารมณทด ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ลมคดถงความสาคญ

ของชวนวถ เพราะเหตวากเลสมความปรารถนาทจะเหนสงทด ไดยนเสยงทด ไดกลน

ทด ไดลมรสทด ไดรอารมณทกระทบสมผสกายทด แตไมรวา เพยงเหน แลวดบ หมด

เรองของกรรมแลว เปนวบากเกดขนรบผลของอดตกรรม เวลาทไดยน จะเปนเสยงทด

หรอไมด กจบเรองของอดตกรรม เพราะเหตวาทาใหวบากเกดขน แลวกหมดเรอง

แตชวนวถ เวลาทเหนครงหนง ไดยนครงหนง เปนกศลหรออกศล นเปนเหตท

จะทาใหเกดผลขางหนา

เพราะฉะนนจงเปนความจาเปนทจะตองรชาตของวถจต วาวถจตใดเปนชาต

อะไร เพอทจะรวา วถจตใดเปนวบาก กเปนเพยงขณะทเกดขน รบผลของอดตกรรม

แลวกไมเปนเหตทจะใหเกดวบากอก

วบากจตทงหมดเปนผลของอดตกรรมทไดกระทาแลว

วบากจตทงหมดเปนผลของอดตกรรมทไดกระทามาแลว จกขวญญาณเปน

วบากจต สมปฏจฉนนะเปนวบากจต สนตรณะเปนวบากจต ตทาลมพนะเปนวบากจต

เพราะฉะนนจงตองรความละเอยดวา ขณะใดเปนวบาก ขณะใดเปนกศล ขณะใดเปน

อกศล และขณะใดเปนกรยา เพอทจะไมหลงปรารถนา ยดมนในสงทปรากฏ แลวกหมด

ไป จะเหนสงทดสกเทาไร เพชรนลจนดา แกวแหวนเงนทอง สสนวณณะทนาพอใจสก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓

www.dhammahome.com

เทาไร จกขวญญาณซงเปนวบากเกด แลวกดบไป สมปฏจฉนนะเกด แลวกดบไป สน

ตรณะเกด แลวกดบไป ตทาลมพนะเกด แลวกดบไป เทานนเอง ดบจรง ๆ

แตเพราะไมรวา เปนสงซงเกดดบ เพราะเหตวานามธรรมไมเคยปรากฏวาชรา

แตรปธรรมนยงปรากฏความชราได แตรปบางรป ใครเหนความชราบาง เชน เพชร ม

ใครเหนความชราของเพชรบางไหม แตเมอไมเหนความชราของเพชร เหนทไรกยงคง

พอใจในแสงสของเพชร แลวกกาหนดราคาของความพอใจไวดวยวา มความพอใจใน

เพชรนนสงตาแคไหน ถาราคาสงมาก กแสดงวา โลภะสงมาก ตามกาลงของโลภะ ถา

ราคานดหนอย กแสดงวา โลภะกาหนดราคาตามความพอใจในวตถนนเพยงเลกนอย

แตความชราของเพชรไมไดปรากฏ แตความชราของรปรางกายของสตว บคคลนปรากฏ

เพราะฉะนนขณะใดทเปนรปสสนวณณะทนาพอใจ จกขวญญาณเกดขนเหน

เปนวบาก สมปฏจฉนนะเปนวบาก สนตรณะเปนวบาก ตทาลมพนะเปนวบาก แลวก

หมด ไมมการเหนสงนน จนกวาวถจตจะเกดอก

เพราะฉะนนควรจะรวา วบากจตทางตาเหนขณะใด เปนผลของอดตกรรม

พรอมทงวบากจตซงเปนวถอน ๆ ดวย

ทางห ไดยนเสยงทนาพอใจ ไมนาพอใจ กเพยงชวขณะทวบากจตเกดขนเปนวถ

จตไดยนเสยงนน แลวกดบหมดจรง ๆ แตวากศลและอกศลน มปจจยทจะเกด มความ

พอใจ ไมพอใจในสงทปรากฏ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย มากมาย

เหลอเกน ทวามากกคอวา เกดอก แลวกเกดอก ๆ

โดยขนของการฟงพระธรรมทพระผ มพระภาคทรงแสดง ไมสามารถทจะดบ

อกศลได ทง ๆ ทรวา เปนเพยงจกขวญญาณ การเหนสงทปรากฏทางตา เปนวบาก เปน

ผลของอดตกรรม แตกยบยงความพอใจ คอ โลภะไมใหเกด ไมได ในขณะทเหนสงท

พอใจ

เพราะฉะนนจงจะตองเขาใจธรรมทปรากฏ ใหถกตองตามความเปนจรง เพอจะ

ไดอบรมเจรญปญญาถงขนทจะประจกษแจงสภาพธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใช

ตวตนจรง ๆ และการรธรรมโดยละเอยด เหนโทษของอกศลมากขน กจะทาใหอบรม

เจรญกศลยงขนทกขน เพราะรตววา เปนผ ทมกเลสมากเหลอเกน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔

www.dhammahome.com

ทกอยางเปนของทานเมอขณะทวถจตเกดเทานนเอง

ทกอยางเปนของทานผ ฟงในขณะทวถจตเกดเทานนเอง แตพอวถจตไมเกด ไม

เหน ไมไดยน ไมไดกลน ไมลมรส ไมไดรสงทกระทบสมผส ทางตา ทางห ทางจมก

ทางลน ทางกาย เชน ในขณะทนอนหลบสนท แมวายงไมสนชวต แตขณะนนกไมม

เยอใย ไมมความอาลยอาวรณ ไมมความผกพนในสงใด ๆ ทงสน หรอแมแตในขนธซง

เคยยดถอวาเปนเรา หรอวาเปนตวตน ในขณะนนกไมม เพราะเหตวาวถจตไมได

เกดขนรอารมณใด ๆ เลย ยงไมทนจะสนชวต กยงขาดความสมพนธ ความเกยวของ

กบรป เสยง กลน รส สมผสในวนหนง ๆ ได ในขณะทนอนหลบสนท

เพราะฉะนนทาไมถงไมตดแมเยอใย เวลาทมการเหน ไมวาจะเปนสงใด ๆ

ทางตา ไดยนเสยงใด ๆ ทางห ไดกลนใด ๆ ทางจมก หรอลมรสใด ๆ ทางลน หรอ

กระทบสมผสสงใด ๆ ทางกาย ซงเปนทางทจะทาใหอกศลลดนอยลง เพราะรวาสภาพ

ธรรมปรากฏเพยงชวขณะทวถจตเกดขน เทานนเอง

และเมอจตใดเกดขน แลวดบไป จตนนกดบจรงๆ รปใดเกดขน แลวดบไป รปนน

กดบจรง ๆ รปทปรากฏทางตาเมอกน ดบหมดจรง ๆ จตเหนเมอกนดบหมดจรง ๆ เสยง

ทปรากฏทางหดบหมดจรง ๆ ไดยนกดบหมดจรง ๆ ไมวาจะเปน ทางตา ทางห ทางจมก

ทางลน ทางกาย ทางใจ เกดขนแลวกดบไปจรง ๆ

แตตราบใดทยงไมประจกษความเกดดบจรง ๆ กยงไมเขาถงอรรถของ

ความหมายของคาวา “ดบ” เพราะเหตวาไมประจกษการดบ เชนเวลานจะพดถงการดบ

ไปของจกขวญญาณ ของสมปฏจฉนนะ ของสนตรณะ ของโวฏฐพพนะ ของชวนะ ของ

ตทาลมพนะ กยงไมประจกษความดบ จะพดเรองการดบไปของสงทปรากฏทางตา ก

ยงไมประจกษการดบ

เพราะฉะนนจงตองอบรมเจรญปญญา จนกระทงสามารถทจะประจกษการ

เกดขนและดบไปของนามธรรมและรปธรรมจรง ๆ แตถงแมวาปญญาขนนนยงไมเกด

การฟงพระธรรม และการพจารณาใหเกดความเขาใจทถกตองละเอยดยงขน กจะ

เกอกลเปนปจจย ใหสงขารขนธปรงแตง ใหสตปฏฐานมการระลก รลกษณะของสภาพ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕

www.dhammahome.com

ธรรมทกาลงเกดดบ และศกษาจนกระทงเขาใจลกษณะทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใช

ตวตน เพมขน ทละเลกทละนอย

ธรรมทเปนอดตทลวงไปแลว

เพราะฉะนนขอกลาวถงขอความในอฏฐสาลน ทแสดงลกษณะของธรรม ทเปน

อดต ทลวงไปแลว ในอตตตกะ ซงเปนคาอธบายอตตธรรม หมายความถงธรรมทลวงไป

แลว หรอดบไปแลว ซงมหลายพยญชนะ คอ

คาวา “ลวงไปแลว” คอ ลวงไปแลว ๓ ขณะ ทงขณะทเกด ขณะทตงอย และ

ขณะทดบ จตนมอายทสนมาก เลกนอยเหลอเกน เกดขน ตงอย และดบไป

ขณะทเกด ไมใชขณะทตงอย ไมใชขณะทดบ

ขณะทตงอย ไมใชขณะทเกด ไมใชขณะทดบ

ขณะทดบ ไมใชขณะทเกด ไมใชขณะทตงอย

เพราะฉะนนถาเกดขน และกาลงตงอย ยงไมชอวา เปนอดต สาหรบฐตขณะ

แตสาหรบขณะอปาทะ เปนอดตแลว

เพราะฉะนนเวลาทจะศกษาตอไปในเรองของรป จะทราบไดทเดยววา

รปเกดเพราะกรรมเปนสมฏฐาน เกดทกขณะของจต คอ ทงอปาทขณะ

ฐตขณะ และภงคขณะ

รปทเกดเพราะจตเปนสมฏฐาน เกดพรอมกบการเกด คอ อปาทะของจต

รปทเกดเพราะอตเปนสมฏฐาน เกดพรอมในฐตขณะของจตของรปตอๆ ไป

และรปทเกดเพราะอาหารเปนสมฏฐาน เกดเฉพาะในฐตขณะเทานน ของโอชา

รปซงเปนสมฏฐาน

เพราะฉะนนจะเหนไดวา ในขณะทตางกน ๓ ขณะของจต คอ อปาทขณะทเกด

มรปทเกดเพราะจตเกดดวย มรปทเกดเพราะกรรมเกดดวย

ในฐตขณะของจต มรปทเกดเพราะอต และมรปทเกดเพราะอาหาร และมรปท

เกดเพราะกรรมเกดดวย ในภงคขณะมแตรปทเกดเพราะกรรมเทานน เกดขน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖

www.dhammahome.com

จตเกดดบอยางรวดเรว เพราะฉะนนขณะทง ๓ กหมดไปอยางรวดเรวดวย แต

ธรรมใดทเปนอดต หมายความวา คาวา “ลวงไปแลว” คอ ลวงไปแลว ๓ ขณะ ไมม

เหลอทงอปาทขณะ ฐตขณะ และภงคขณะ

หมดไป ๆ ทกขณะ ถาสตปฏฐานไมเกด ไมระลก ไมร กจะไมประจกษใน

ลกษณะทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ของนามธรรมและรปธรรม ซงเกดดบ

อยางรวดเรว

คาอธบายตอไป มวา คาวา “ดบแลว” คอ ถงความดบแลว เหมอนไฟดบ ดบ

แลว ไมมอก หมดจรง ๆ หายไปเลยจรง ๆ ดบแลวจรง ๆ

คาวา “ปราศไปแลว” คอ ถงความปราศไปแลว หรอไปปราศแลว เหมอนคนตาย

ปราศไปแลว หรอไปปราศแลว ไมเหลอเลย นนคอลกษณะของความดบ

คาวา “แปรไปแลว” คอ ถงความแปรไปดวยการละปกต ปกต คอ ม แตแปรไป

ดวยการละปกต คอ ไมม

คาวา “อสดงคตแลว” ดวยอรรถวา ถงความตงอยไมได กลาวคอ ความดบ

คาวา “อพภตถงคตา” ทแปลวา ถงความดบสญแลว ทรงเพมบทดวยอปสรรค

คอ ถาใชคาวา ดบ กจะชนกบคาวา ดบ เพราะฉะนนกตองเพมบทดวยอปสรรค คอ ใหร

วาถงความดบสญแลว ไมเหลอจรง ๆ จะคดวามอะไรทเหลออยเวลาน เปนความเขาใจ

ผด เพราะเหตวาสงทดบแลว สญแลว จรง ๆ

คาวา “เกดขน แลวปราศไป” คอ บงเกด แลวปราศไป ไมใชวา ไมม ม เพราะ

เกดขน แตวาเมอเกดขนแลว กปราศไป คอ หมดไปเลย สญจรง ๆ ไมเหลอเลย

ธรรมสวนทลวงไปแลวเหลานนมอะไรบาง คอ รป เวทนา สญญา สงขาร

วญญาณ ไดแก ธรรมทเปนสงขารธรรม ไดแก ขนธทง ๕ คอ รปขนธ รปทกชนดท

เกดขนแลวดบไป เวทนา ความรสกทกชนด เกดขนแลวดบไป สญญา ความจาทกชนด

เกดขนแลวดบไป สงขาร ไดแก เจตสกซงปรงแตง เปนกศล เปนอกศล เปนโลภะ เปน

โทสะ เปนอสสา เปนมจฉรยะ เปนปญญา เปนวรยะ ทกอยาง เกดขนแลวดบไป

วญญาณ คอ สภาพทรแจงอารมณเกดขน แลวดบไป

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗

www.dhammahome.com

เพราะฉะนน ยงอาลย ยงยดถอ ยงผกพน อยกบขนธไหนบาง ในเมอทกขนธน

เกดแลวกดบไป เกดแลวกดบ สญไปดวย ไมใชดบแลวกยงจะมเหลอ แตวาดบสญไป

ปราศไป

เพยงขนการฟง ดบกเลสไมไดเลย ใชไหม ยงอยเตมทเดยว เพราะฉะนนจงตอง

ฟงใหเขาใจ เปนสงขารขนธปรงแตง ใหสตระลกร สงทไดยน ไดฟง แลวกเขาใจ จนกวา

จะประจกษลกษณะทเกดขนและดบไป จงจะละการยดถอสภาพธรรมวา เปนสตว เปน

บคคล เปนตวตนได

นยงไมตองถงขณะทตาย ในชววนหนง ๆ น เคยชอบสงทปรากฏ ทางตา ทางห

ทางจมก ทางลน ทางกาย ยดถอวาเปนตวเรา เปนของเรา เปนสมบตของเรา แททจรง

ทกอยางเกดขนปรากฏ ขณะทเปนวถจตเทานนเอง

แลวสภาพธรรมใดทเปนวบากจต กเปนผลของกรรม ใครจะมบานเรอน ทรพย

สมบต เสอผาอาภรณ มากมายอยางไร ประณตสวยงามอยางไร วบากจตเปนผลของ

อดตกรรม เกดขน รอารมณนน ๆ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย แลวไมยงยน

เลย เพยงชวขณะทเกดขน แลวกดบไป เกดขน แลวกดบไป และกไมมใครรวา กรรมใด

จะใหผลในขณะตอไป เพราะวาทกคนมทงกศลกรรมและอกศลกรรมในอดตทไดกระทา

มาแลว พรอมทวามปจจยใด จะทาใหกรรมใด ใหวบากใด เกดขน วบากนนกเกดขน

ทางตาบาง ทางหบาง ทางจมกบาง ทางลนบาง ทางกายบาง ทางใจบาง เทานนเอง

เพราะฉะนนนกคงจะเปนวรยารมภกถา ทจะทาใหสตระลก รลกษณะของสภาพ

ธรรมทปรากฏ แลวกนอมศกษา พจารณา จนกวาจะรในลกษณะทไมใชตวตน เปนแต

เพยงนามธรรมหรอรปธรรมแตละลกษณะ ทกาลงปรากฏ ทางตา หรอทางห หรอทาง

จมก หรอทางลน หรอทางกาย หรอทางใจ

พอทจะเปนปจจยใหชวนวถเปนกศลเพมขนเมอเขาใจธรรมไดหรอไม

พอทจะเปนปจจยใหชวนวถ เปนกศลเพมขนไดไหม ในเมอมความเขาใจท

ถกตอง ในลกษณะของสภาพธรรม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘

www.dhammahome.com

แตถาไมฟงเลย ไมรวาขณะใดเปนผลของอดตกรรม เปนวบาก ขณะใดเปนชวน

วถ ทจะสงสมสนดานทเปนกศลหรออกศล ผนนกยอมจะไมมการเหนโทษของอกศล ไม

มการอบรมเจรญกศล สงสารวฏกยอมจะตองยดยาวตอไป เพราะฉะนนผลขางหนาจะ

เปนกศลวบาก หรอวาเปนอกศลวบาก ซงทกทานกยอมสามารถทจะพจารณา รธรรมท

เกดกบตวทาน ไดตามความเปนจรง

เขาใจอรรถความหมายของจตเกอกลใหสตเกดรลกษณะของจต

สาหรบอรรถ คอ ความหมายทเปนลกษณะของจตทไดกลาวถงแลว

ประการท ๑ คอ จตเปนสภาพรแจงอารมณ ยอมจะเกอกลใหสตเกด ระลกร

ลกษณะของจต ในขณะทกาลงเหน หรอวากาลงไดยน หรอวากาลงไดกลน หรอวา

กาลงลมรส หรอวากาลงรสงทปรากฏทางกายลกษณะตาง ๆ เพราะเหตวา นนเปนจต

ไมใชตวตน เพราะจตเปนสภาพทรแจง สงทปรากฏนน ๆ ได

ประการท ๒ คอ ชอวา จต เพราะสงสมสนดานของตนดวยสามารถแหงชวนวถ

ทกทานกจะทราบไดวา ทานมอปนสยอยางน เพราะเหตวาทานสะสมโลภะมาก หรอวา

โทสะมาก หรอวาโมหะมาก หรอสะสมโลภะแรง โทสะออน โมหะออน ซงทาใหแตละ

บคคลมอธยาศยตาง ๆ กน

อรรถ คอ ความหมายทเปนลกษณะของจตประการตอไป คอ

ประการท ๓ ชอวา จต เพราะเปนธรรมชาตอนกรรมกเลสสงสมวบาก

ถาทราบเรองของวถจตแลว กคงจะเขาใจความหมายทเปนสงสารวฏได เพราะ

เหตวา ชอวา จต เพราะเปนธรรมชาตอนกรรมกเลสสงสมวบาก

จตดวงตอไปทเกดสงสมทกอยางทมในจตดวงกอน

ททกทานกาลงสงสม ชวนวถจตน ไมสญหายไปไหนเลย แมวาจตจะเกดขน

และดบไป แตการดบของจตดวงกอนเปนปจจยใหจตดวงตอไปเกดขน เพราะฉะนนจต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙

www.dhammahome.com

ดวงตอไปทเกด กสงสมทกอยางของจตดวงกอน เพราะเหตวาเกดเพราะจตดวงกอน

เปนปจจย เพราะฉะนนชวนวถจตทสงสมสนดาน กยอมจะเปนปจจยใหเกดวบาก

“สงสารวฏ” เทาททานผ ฟง คงเคยไดยนไดฟง กม กเลสวฏ กมมวฏ วปากวฏ

กเลสวฏฏะ วนเวยน กเลสทงหลายเกดขนทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทาง

กาย ทางใจ สงสมสนดาน และเปนเหตใหกระทา “กมมวฏฏะ”

เมอมกรรมซงเปนเหต เปนอกศลกรรมบถ ๑๐ ซงเปนกายกรรม ๓ วจกรรม ๔

มโนกรรม ๓ ไมสญหาย เพราะเหตวาจะเปนปจจยใหเกด “วปากวฏ”

แลวเวลาทวบากเกดขนรอารมณ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทาง

ใจ ไมปราศจากกเลสวฏอก เพราะเหตวามความพอใจในสงทปรากฏ ทางตา ทางห ทาง

จมก ทางลน ทางกาย ทางใจ เพราะฉะนนเมอมกเลส กเปนเหตใหกระทากรรมทเปน

กศลบาง เปนอกศลบาง แลวกเปนเหตใหเกดวบาก ซงเปนกศลวบากบาง อกศลวบาก

บาง ไมรจบ ตราบใดทปญญายงไมเกดขน ประจกษแจงในอรยสจธรรม สงสารวฏทง

๓ คอ กเลสวฏ กมมวฏ วปากวฏ กจะตองเกดขนวนเวยนอยเรอย ๆ

ปฏจจสมปปาท กบ กเลสวฏ กมมวฏ และ วปากวฏ

ทานทเคยอยากทราบเรองปฏจจสมปปาท คอ ธรรมทอาศยกนเกดขน นคอ

เรองของกเลสวฏ กมมวฏ และวปากวฏ เรมตงแต อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร

สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ เปนกเลสวฏ กมมวฏ วปากวฏ แลวหรอยง

อวชชา เปนปจจยใหเกดสงขาร “สงขาร” ทนคอ ปญญาภสงขาร ไดแก

กามาวจ รกศล และอ ร ปาวจรกศล อปญญาภสงขาร ไ ดแก อกศลกรร ม

อเนญชาภสงขาร ไดแก อรปาวจรกศล

เพราะฉะนนสงขารจงม ๓ โดยนยของปฏจจสมปปาท คอ ปญญาภสงขาร

ไดแก กศลกรรมทงหลายทเนองกบรป อปญญาภสงขาร ไดแก อกศลกรรมทงหมด

อเนญชาภสงขาร ไดแก อรปฌานกศล ๔ เทานน เปนปจจยใหเกดวญญาณ ไดแก

ปฏสนธจตในภมตาง ๆ ตามเหตของกรรมนน เปนปฏจจสมปปาท

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนปฏจจสมปปาทไมไ ดอย ทอน แ ลวก ไม ไ ดอย ในหนงสอ

เพราะฉะนนธรรมทงหลายทพระผมพระภาคทรงแสดง คอ ในทก ๆ ขณะน ไมวาจะทรง

แสดงโดยนยใด จะทรงแสดงโดยนยของปรมตถธรรม ๔ ทรงแสดงโดยนยของอรยสจ

ธรรม ๔ หรอวาทรงแสดงโดยนยของปฏจจสมปปาท กเปนเรองของสภาพธรรมทกาลง

เปนอยในขณะนเอง

ความลกซงของปฏจจสมปปาท

ผถาม พระผ มพระภาคทรงแสดงวา ปฏจจสมปปาท เปนธรรมทลกซง

ทานพระอานนทไดยนแลวทลวา ขาแตพระองคผเจรญ นาอศจรรย ไมเคยมมา ขาแต

พระองคผเจรญ ปฏจจสมบาทนลกซงสดประมาณ และปรากฏเปนของลก กแหละถงจะ

เปนเชนนน กยงปรากฏแกขาพระองค เหมอนเปนของตนนก ฯ

ปฏจจสมปปาทนพระผมพระภาคตรสวา ลกซง ๆ แตสาหรบทานพระอานนท

กร เขาใจดในปฏจจสมปปาทน เพราะทานบรรลเปนพระโสดาบนแลว กรจรง ๆ วา

ปฏจจสมปปาทนอาศยธรรมซงอาศยกนและกนเกดขน เพราะเหตใดพระผมพระภาค

ตรสกบทานพระอานนทวา “อานนท เธออยากลาวอยางนน”

ส. รแคไหน ถารเพยงแคกเลสวฏเปนปจจยใหเกดกมมวฏ กมมวฏเปน

ปจจยใหเกดวปากวฏ และวปากวฏสาหรบผ ทยงมกเลสอย วปากวฏนนกเปนปจจยให

เกดกเลสวฏอก กเลสวฏนนกเปนปจจยใหเกดกมมวฏอก กมมวฏนนกเปนปจจยใหเกด

วปากวฏอก รแคน หรอวารลกซงยงกวานอก มหลายขน หลายระดบ สาหรบความ

เขาใจปฏจจสมปปาท

ผถาม ความรของพระโสดาบนน จะตองรมากกวานซครบ

ส. แตวายงไมถงพระอรหนตสมมาสมพทธเจา

ผถาม นนซครบ เพราะวาปฏจจสมปปาทธรรมนเปนความรของพระอรหนต

สมมาสมพทธเจา ผมจงสงสยวา เชน อครสาวกหรอมหาสาวกกยงรไมหมดอยางนน

หรอครบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๑

www.dhammahome.com

ส. หมายความวา ไมสามารถจะรละเอยดและลกซง โดยทว โดยตลอด

เชนเดยวกบพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ทานผ ฟงลองไลไปกได จะไดดวา ความร

ของทานถงทสดทตรงไหน เชน ปฏสนธจตเกดขนเพราะกรรมเปนปจจย

ทกคนทเกดขน คอ ปฏสนธจต ซงเปนวบากจต เปนผลของกรรมหนง กรรม

เดยวเทานน ในบรรดากรรมนบไมถวนทไดกระทามาแลวในชาตกอน ๆ ทงหมด

แตกรรมใดใหผล ทาใหปฏสนธจตเกดขน ปฏสนธจตนนเปนผลของกรรมนน แลวก

กรรมทเกดขนนนเอง กเพราะมอวชชาเปนปจจย

ทกทานทปฏสนธจตเกดน ในปฏสนธจตนน จะปราศจากอวชชานสยไมไดเลย

แมวาจตทเปนกศลวบากจต ไมมโมหเจตสกเกดขนกระทากจการงาน เพราะเหตวาเปน

กศลวบาก แตอวชชาไมไดดบ ไมไดหมด ยงสะสมเปนพชเชอ นอนเนองอยในจต ไมได

เกดขนทากจการงาน แตวามอนสย คอ ความไมร นอนเนองอยในปฏสนธจต ซงเปน

กศลวบาก ถาเกดในกามสคตภม

แตวาอวชชามาจากไหน ลองไลความรของทานผ ฟงไป จะสามารถรอยางพระ

อรหนตสมมาสมพทธเจา แลวกจะกลาววา ปฏจจสมปปาทนนตนไดไหม พอไปถง

“อวชชา”น แตไมใชวา ทานไมสามารถจะรอวชชา แตอวชชาททานสามารถรได ขณะน

ไมใชสาวไปชาตกอนโนน ๆ ในอนนตชาตนบไมถวน แตวาในขณะนเอง สามารถทจะร

วา มอวชชา

ขณะใดทไมรลกษณะของสงทปรากฏทางตา ไมรวาเปนสภาพร เปนธาตร ท

กาลงเหน ขณะนนเปน “อวชชา” ถาไมรวา สงทปรากฏทางตา เปนแตเพยงสภาพธรรม

ทเกดขน แลวดบไป ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ขณะนนเปน “อวชชา”

ดวยเหตนผ ใดทกาเนดมา ปฏสนธจตจะตองม “อวชชานสย” แมวาโมหเจตสก

ไมไดเกด กระทากจการงานในขณะทเปนกศลวบากททากจปฏสนธ แตเมอปฏสนธ

เกดแลว ขอใหดสภาพของเดกทขณะจตตอ ๆ ไป เตมไปดวยอวชชา และเมอเตบโต

ขน มการศกษา มการเลาเรยน มการประกอบอาชพการงานตาง ๆ หมดอวชชาหรอ

เปลา ยงคงไมรเหมอนเดม ถาไมมการศกษาธรรมทพระผมพระภาคทรงตรสร และทรง

แสดงโดยละเอยด ไมรดวยซาวา ตวเองนนมอวชชา คอ ไมรวา “ไมรอะไร” เพราะเหตวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๒

www.dhammahome.com

เหน กเขาใจวา รวาเปนคน เปนสตว เปนวตถสงตาง ๆ โดยทไมรวา แททจรงแลว

ในขณะนน เปนการไมรลกษณะของสภาพธรรมทเหน และสงทปรากฏทางตา

อวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร

เมอมอวชชาแลว เปนปจจยใหเกดสงขาร มการกระทาตาง ๆ ทเปนกศลบาง

อกศลบาง แมวาไมรความจรงของสภาพธรรมทปรากฏ ทางตา ทางห ทางจมก

ทางลน ทางกาย ทางใจวา โดยสภาพทแทจรงแลว ไมใชตวตน ไมใชสตว ไมใชบคคล

แตกยงมกรรม คอ การกระทา ทเปนอกศลธรรมบาง กศลธรรมบาง แตตองพจารณา

โดยละเอยดวา ขณะใดทไมใชกศลกรรมบถ ๑๐ ขณะนนเปนเพยงอกศลจต ไมใช

อกศลกรรม เปนการสงสมสนดาน ทละเลกทละนอย

เชน เวลาทเหนในขณะน แลวเกดความยนดพอใจในสงทปรากฏ แตวาไมได

ลวงทจรตกรรมอะไรเลย ขณะนนกเปนอกศลชวนะ ซงสงสมสนดาน ถาโลภมลจต

เปนชวนวถเกดขน บคคลนนกยอมมความยนดพอใจในสงทปรากฏ ไมวาจะเกดในภพ

ไหน ภมไหน เหนอะไร กยงคงมความยนดพอใจ ในสงทเหน ในเสยงทไดยน เปนปกต

วสย แตวาอวชชานนเปนปจจยใหเกดสงขารได ทงทเปนกศลกรรมและอกศลกรรม

นเปนชวตตามความเปนจรงในขณะน เปนปฏจจสมปปาท ไมไดอยในตารา แตวาอย

ทแตละขณะจต

ทกคนทไมใชพระอรหนตยงมปจจยทจะใหเกดตณหาอย

ธรรมเปนเรองชวตจรง ๆ ทก ๆ วน ตงแตเกด จนกระทงถงจต เพราะฉะนนก

ควรทจะไดทราบลกษณะสภาพของชวตของแตละทาน หรอจตใจของทานแตละขณะวา

เปนธรรมประเภทไหน

ในคราวกอนไดกลาวถงลกษณะของจตซงมอรรถวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๓

www.dhammahome.com

ชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาตอนกรรมกเลสสงสมวบาก ซงกแสดง

ถงปฏจจสมปปาททง ๓ คอ กเลสวฏ กมมวฏ และวปากวฏ นนเอง ซงกเลสวฏ กมมวฏ

วปากวฏ กไมไดอยในขณะอน นอกจากทก ๆ ขณะนเองวา ในขณะน จตทเกด เปน

กเลสวฏ หรอเปนกมมวฏ หรอเปนวปากวฏ

ซงในคราวกอนกไดกลาวถงตงแตอวชชาเปนปจจยใหเกดสงขาร สงขารเปน

ปจจยใหเกดวญญาณ วญญาณเปนปจจยใหเกดนามรป นามรปเปนปจจยใหเกด

อายตนะ อายตนะเปนปจจยใหเกดผสสะ เมอมผสสะแลว ผสสะกเปนปจจยใหเกด

เวทนา และเวทนาเปนปจจยใหเกดตณหา โลภะ เปนประจา

นชวตจรง ๆ ทจะตองพสจนพระธรรมวา เปนอยางนหรอเปลา

เพราะฉะนนการศกษาพระธรรมกจะทาใหเหนวา ทกคนไมสามารถทจะ

หลกเลยงหรอพนจากปจจยทจะทาใหเกดตณหาเลย ผ ทจะพนจากตณหาได มบคคล

เดยว คอ ผ ทเปนพระอรหนต

เพราะฉะนนเมอยงไมถงความเปนพระอรหนต ตณหากตองมอย เมอยงไมถง

ความเปนพระอนาคามทจะใหพนจากความตด ความพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส

ในโผฏฐพพะ กเปนสงทเปนไปไมได

และเมอยงไมถงความเปนพระสกทาคาม กยงไมบางเบา ยงเปนผ ทตดในรป

ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ และเมอยงไมใชพระโสดาบน ผ ทเปนปถชน จะม

กเลสหนาแนนมากสกเพยงไหน หนไมพนความทจะยนดพอใจในรป ในเสยง ในกลน

ในรส ในโผฏฐพพะ ตามความเปนจรง แลวแตวา แตละบคคลจะสะสมความพอใจ

ในรป หรอในเสยง หรอในกลน หรอในรส หรอในโผฏฐพพะ มากนอยตาง ๆ กนไป แลว

จะทาอยางไร นตามความเปนจรง

นคอ ทกชวตซงเกดมาแลว มปจจยทจะใหเกดตณหา ตงแตอยางบางทไมรสก

เลยวา ขณะนเปนความพอใจทางตาบาง ทางหบาง ทางจมกบาง ทางลนบาง ทางกาย

บาง ทางใจบาง จนกวากเลสนนจะมกาลงปรากฏ เปนปรยฏฐานกเลส ซงเปนกเลสททา

ใหปรากฏวา ขณะนนจตใจ เศราหมอง ไมผองใส เชน นวรณธรรม เปนตน ถงจะรวา

ตนเองกาลงมกเลส

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๔

www.dhammahome.com

ผทยงมกเลสมาก กจะตองอบรมปญญาเพอละคลายกเลส

เพราะฉะนนการทจะไดเขาใจสภาพธรรมตามความเปนจรง กจะตองรดวยวา

ผ ทยงมกเลสมาก กจะตองอบรมเจรญปญญา ทจะขดเกลาละคลายกเลส แลวตงแต

เกดมาจะทาอยางไร สาหรบผ ทมบตรหลาน ญาตมตรสหาย ซงมผ ทเกดใหมมา

กรทนทวา ผ ทเกดมานนเตมไปดวยกเลส

เพราะฉะนนจงตองมการอบรมกาย วาจา ตงแตวยเดก โดยผ ทเปนมารดา บดา

ญาต มตรสหาย หรอครอาจารย ทจะใหเหนประโยชนของการอบรมธรรม ทจะใหเปน

ฝายกศลเกดขน ทางกายบาง ทางวาจาบาง โดยมารยาท ซงเปนการกระทาทางกาย

ทางวาจา อบรมใหเปนผ ทรจกเคารพนอบนอม ใหเปนผ ทมเมตตากรณา มความ

กตญ มการชวยเหลอบคคลอน มการบาเพญประโยชนตอบคคลอน

ซงทกทานกจะเหนไดวา ตงแตเดกมา แตละบคคลกมพนของจตใจทจะรบฟง

คาสอน คาอบรม ในทางทดงาม ในทางทเปนกศล หรอวาถาไมมบคคลใด ทจะกลาว

สอน ทานกอาจจะมจตใจทเปนพนสะสมมา ทจะพจารณาเหนวา ธรรมฝายใดเปนสงท

ควรกระทา สงใดทเปนอกศล ควรละเวน โดยอธยาศยของทานเอง นตงแตเดก แตวาใน

ระหวางนน กไมมใครทจะพนจากโลภะ หรอตณหาได แตอวชชานนเอง เปนปจจยให

เกดสงขารทเปนทงกศลและอกศล

เพราะฉะนนแมวายงไมไดดบอวชชา ยงมตณหา แตกยงมพนของจตใจทจะให

เกดกศลกรรมดวย ไมใชมแตอกศลกรรมเทานน และเมอเจรญเตบโตขน กไมใชวา

ตณหาจะหมดไปตามวย แตวาตราบใดทยงไมไดอบรมเจรญธรรมทจะขดเกลาอกศล

อกศลทงหลายกยงมอยเตม

เพราะฉะนนในชวตการงานของแตละบคคล ซงทกทานกจะพจารณาไดวา

ระหวางทมชวต ตงแตวยเดกจนกระทงถงวยทประกอบกจการงาน อกศลของทานม

มากตดตามมา หรอวากศลทเปนพนของจต กสามารถทจะเกด ประคบประคองให

กจการงานของทานดาเนนไปพรอมดวยกศลจตได ไมวาจะเปนอาชพใด ๆ ทงสน ไมวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๕

www.dhammahome.com

จะเปนการประกอบกจการงานใดทงสน ยอมเจรญกศลไดทงนน แตวาทกทานจะตอง

พจารณาวา ทานมกศลเกดดวยหรอมแตอกศล ในขณะทประกอบกจการงาน

ทกทานตองมผ ทอยใตบงคบบญชา มการเอาใจใสดแลทกขสข ชวยเหลอผ ท

อยใตบงคบบญชา หรอวามตรสหายหรอเปลา หรอวาถาเปนขาราชการ กมการ

ชวยเหลอผ ทมาตดตอดวยด ใหความสะดวกกบบคคลอนหรอเปลา

ซงนเปนชวตจรง ๆ ไมวาจะประกอบกจการใด ถาเปนผ ทมจตใจสะสมในทาง

กศล กศลสามารถจะเกดไดมาก ไมใชวาเมอเปนผ ทมตณหาแลว จะไมสามารถทา

กศลกรรมไดเลย แตวาทง ๆ ทตณหากยงม อวชชากยงม กยงมการสะสมพนฐานของ

จต ทจะทาใหกศลจตเกด

ชวตประจาวนของแตละทานจรง ๆ ยงมอวชชา ยงมตณหา แตกยงมกศลเกดได

มากหรอนอย แลวแตการเหนประโยชนของกศลธรรม

อวชชามอะไรเปนปจจยใหเกดอวชชา

ผถาม เรองของปฏจจสมปปาทธรรม วฏฏะ ๓ น กเลสวฏ กมมวฏ วปากวฏ

คลาย ๆ กบวาหมนเวยนเปนวงกลม แตปฏจจสมปปาทธรรมน มอวชชาเปนปจจยให

เกดสงขาร สงขารเปนปจจยใหเกดวญญาณ วญญาณเปนปจจยใหเกดนามรป นาม

รปเปนปจจยใหเกดสฬายตนะ สฬายตนะเปนปจจยใหเกดผสสะ ผสสะเปนปจจยให

เกดเวทนา เวทนาเปนปจจยใหเกดตณหา ตณหาเปนปจจยใหเกดอปาทาน อปาทาน

เปนปจจยใหเกดภพ ชาต ชรา มรณะ อยากจะถามวา อวชชามอะไรเปนปจจยใหเกด

จะไดเปนวงกลม

ส. ททรงแสดงไว คอ “อาสวะ” ซงเปนกเลสทเกดขน อยางบางเบา สบตอ

กนไป เกอบจะไมขาดสาย โดยทจะไมรเลยวา เปนกเลส

กเปนเรองทจะตองรวา อาสวะมอะไรบาง

“อาสวะ” ททรงแสดงไว บางแหงม ๓ บางแหงม ๔ บางแหงม ๕ บางแหงม ๖

บางแหงม ๗ โดยนยของพระสตร

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๖

www.dhammahome.com

แตโดยนยของพระอภธรรมแลว ทรงแสดงอาสวะ ๔ คอ

กามาสวะ ความยนดพอใจ ในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ ๑

ภวาสวะ ความยนดพอใจในภพ คอ การเกดขนของขนธ ๑

ทฏฐาสวะ ความเหนผดตาง ๆ ๑

อวชชาสวะ คอความหลง ไมรลกษณะของสภาพธรรม ๑

เปนอาสวะเพราะหมกดอง สะสม ไหลอยเปนประจา

ส. ทวาเปน “อาสวะ” เพราะวา หมกดอง สะสม ไหลอย เปนประจา

เหมอนกบแผล ซงยอมมเลอด หรอหนองไหลออก

เพราะฉะนนเวลาทมตา เปนทางไหลออก มห มจมก มลน มกาย มใจ เปน

ทางออกของกเลส คอ ทนททเหน “รป” หยดยงความยนดพอใจ ในสงทปรากฏไมได

เพราะมอวชชาซงเปนอาสวะ ๑ ในอาสวะ ๔

เพราะฉะนนกามาสวะ ความยนดพอใจ ในรป ในเสยง ในกลน ในรส ใน

โผฏฐพพะ หมกดอง แลวสะสมพอกพนอย พรอมทจะไหลอยทกขณะ ทไดเหน ทไดยน

ทไดกลน ทลมรส ทรสงทกระทบสมผส นนเปน “กามาสวะ”

ซงเปนความจรง ทกทานพสจนได เวลาทหลงลมสต ไปแลวกบความพอใจใน

สงทปรากฏ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ

ภวาสวะ คอ ความพอใจในภพ ในความเปนอย ซงแมวาผ ทเปนพระอนาคาม

บคคลละความยนดพอใจ ในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ สามารถทจะดบ

กามาสวะ ความพอใจ ในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะเปนสมจเฉท คาวา

“เปนสมจเฉท” คอ ไมมเชอทจะเกดขนไดเลย ทพระอนาคามบคคลจะพอใจ ในรป

ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ เปนสงทเปนไปไมได

เพราะฉะนนพระอนาคามดบกามตณหา คอ ความยนดพอใจในรป ซงปรากฏ

ทางตา ในเสยงทปรากฏทางห ในกลนทปรากฏทางจมก ในรสทปรากฏทางลน ในการ

กระทบสมผสซงปรากฏทางกาย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๗

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนพระอนาคามยงมความพอใจในอะไรอย ลองคดดถงสภาพของจต

ทตางกน จากความเปนปถชน ซงพอใจไปหมดทกอยางทปรากฏ ทางตา ทางห

ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ จนกระทงถงความเปนพระอรยบคคลขนพระ

อนาคาม สามารถทจะดบสนท ซงความยนดพอใจ ในรป ในเสยง ในกลน ในรส ใน

โผฏฐพพะ

เพราะฉะนนเวลาเหนน ปถชนยนดแลว พอใจแลว เปนอาสวะ เกดขนแลว

ไหลไปแลวทนท แตพระอนาคามไมมอนสยกเลสทจะทาใหเกดความยนดพอใจ

ซงเปนกามาสวะเลย เพราะฉะนนในขณะนนจงเปนกศลจต ไมใชเปนอกศล

แตถาเปนวถจตของผ ทเปนปถชน เวลาเหนแลว โลภมลจตเกด ถาสงนนเปน

สงทนาพอใจ หรอ โทสมลจตเกด ประกอบดวยความรสกไมแชมชนเกด ถาขณะนน

เปนสงทไมนาพอใจ หรอ โมหมลจตเกด ถาขณะนนไมประกอบดวยโลภะและโทสะ

คอ ถาในขณะนนไมเปนไปกบกศลซงเปนทาน หรอเปนศล หรอเปนความสงบ

ของจต หรอเปนสตปฏฐาน กตองเปนอกศลประเภทหนงประเภทใด

แตพระอนาคามไมมความยนดพอใจในสงทปรากฏทางตา เสยงทปรากฏทางห

กลนใด ๆ ทปรากฏทางจมก รสทปรากฏทลน สงใด ๆ ทกระทบสมผสกาย

เพราะฉะนนยอมเปนโมหมลจตในบางครง ถาเปนอกศล แตวาไมมโทสมลจตเกดอก

ตอไป และกสวนใหญกจะเปนกศลจต ซงเมอเปนกศลแลว ยอมสงบ

เพราะฉะนนพระอนาคามบคคลยงยนดพอใจในกศลซงเปนความสงบ แมเมอ

มการเหน มการไดยน มการไดกลน มการลมรส มการรสงทกระทบสมผส เพราะ

เหตวาพระอนาคามยงไมไดดบภวาสวะ ความยนดพอใจในภพ ในชาต ในการ

เกดขนของจต ในการเปนไปในระหวางทยงไมจต

นคอความตางกน เพราะฉะนนอาสวะจงม ๔ ไดแก กามาสวะ ภวาสวะ

ทฏฐาสวะ ความเหนผด และอวชชาสวะ ความไมร ซงมอยในขณะทไมไดบรรล

คณธรรมถงขนเปนพระอรหนต อวชชาสวะกยงคงมอย

แตวาผ ทเปนพระโสดาบนแลว ดบทฏฐาสวะ ผ ทเปนพระอนาคามแลว

ดบกามาสวะ ผ ทเปนพระอรหนต ดบอาสวะและกเลสทงหมด

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๘

www.dhammahome.com

อาสวะหมายถงอกศลจตทงหมดหรอไม

ผถาม กหมายความวา อาสวะนหมายถงอกศลจตทงหมด ใชไหม ถาขณะใด

เปนโลภะ หรอโทสะ หรอโมหะในขณะนน

ส. โทสะไมเปนอาสวะ ตองทราบวา โลภะเปนอาสวะ ๒ คอ กามาสวะ

และภวาสวะ ทฏฐเปนอาสวะหนง คอ ทฏฐาสวะ อวชชาเปนอาสวะหนง คอ อวชชา

สวะ กเลสอนไมใชอาสวะ

ผถาม โทสะไมใชอาสวะ โทสะไมไดทาใหอวชชาเกดอยางนนหรอ

ส. ททรงแสดงไว อาสวะซงเปนธรรมทสะสม หมกดอง มอมเมาทาให

เปนไปในอกศล ในขณะทมการเหน การไดยน มเพยง ๔ สวน อกศลธรรมอน กเปน

ประเภทอนไป เปนกเลส เปนสงโยชน เปนนวรณธรรม เปนตน หรอวาเปนอนสย

เพราะฉะนนเรองของธรรม เปนเรองทละเอยดทจะตองพจารณา และคอย ๆ

เขาใจขน แตไมใชวาเพยงขนเขาใจทจะจาวา นคอ อภธรรม แลวกอยากจะเรยน

พระอภธรรม จบ ไมใชอยางนน แตเปนเรองชวตแตละขณะ ซงเปนอภธรรม เปนธรรม

ทพรอมทจะใหเขาใจไดทนทวา ขณะใดทยงไมรลกษณะของสงทปรากฏ ขณะนนเปน

อวชชา ถาไมปรากฏลกษณะททาใหจตใจเศราหมองเปนกเลส ขณะนนกเปนประเภท

ของอาสวะ

กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา

ผถาม แลวอกเรองหนง พดถงเรอง “ตณหา” ม ๓ คอ กามตณหา ภวตณหา

วภวตณหา แตสวนใหญผมไดยนพระทานพดวา กามตณหา เปนความยนดตดใจใน

กามอารมณ

ขณะทมความยนดตดใจในกามอารมณ ขณะนนเปน “กามตณหา” และ

ภวตณหาน มความอยากได อยากม อยากเปน ขณะนนเปน “ภวตณหา”

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๙

www.dhammahome.com

และ “วภวตณหา” กคอ ความไมอยากได ไมอยากม ไมอยากเปน เชน ไมอยาก

เปนคนหหนวก ตาบอด งอยเปลยเสยขา สงตาง ๆ เหลาน เปนวภวตณหา

ซงผมเหนวา พดเชนนไมตรงกบทพระผ มพระภาคทรงแสดงไว กอยากให

อาจารยแสดงวา ตณหาทง ๓ น พระผมพระภาคทรงแสดงไวอยางไร

ส. โดยสน ๆ กคอวา กามตณหา คอ ความยนดพอใจในรป ในเสยง ใน

กลน ในรส ในโผฏฐพพะ ภวตณหา ม ๒ คอ ความยนดในภพหนง และอกอยางหนง

คอ ความยนดทเกดพรอมดวยความเหนผดวาเทยง คอ สสสตทฏฐ

สาหรบวภวตณหา หมายถงความยนดพอใจในอจเฉททฏฐ ความเหนวาสญ น

เปนตณหา ๓ ทแสดงไวในพระไตรปฎก

ชอวาจตเพราะเปนกรรมกเลสสงสมวบาก

อรรถทเปนลกษณะของจตประการท ๓ ทวา ชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาตอน

กรรม กเลส สงสมวบาก

แสดงใหเหนวา ในชวตตามความเปนจรงแตละขณะ บางขณะเปนกเลส

บางขณะเปนกรรม บางขณะเปนวบาก

ซงถาเขาใจชดเรองของวถจต กจะเปนปจจยทาใหสตสามารถทจะเกดระลกร

ลกษณะของกเลส กรรม และวบากได เชน ขณะทเหน ปญจทวาราวชชนจตไมใชวบาก

จต แตวาจกขวญญาณเปนวบาก สมปฏจฉนนะเปนวบาก สนตรณะเปนวบาก

โวฏฐพพนะไมใชวบาก กศลและอกศลไมใชวบาก ตทาลมพนะเปนวบาก

มประโยชนอะไรทจะรอยางน หรอวาไมมประโยชน เสยเวลา ทาไมจะตองรถง

ความละเอยดวา ในการเหนครงหนง ๆ ขณะใดเปนวบาก และขณะใดไมใชวบาก

เพราะเหตวาธรรมทเปนเหต ไมใชธรรมทเปนผล อกศลทงหลายหรอกศลกตามเปนเหต

แตไมใชเปนวบาก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๐

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนขณะใดทเปนวบากจต ขณะนนเปนผล ซงเกดเพราะเหต ไมใชเปน

ตวเหต ในขณะทกาลงเหนในขณะน ถารวาเปนวบาก เปนผลของกรรมในอดต ทาให

วบากจตเกดขน จะคดไหมวา มตวตนทสามารถทจะบนดาลใหวบากใด ๆ เกดขนกได

จะคดอยางนนไหม ถารตามความเปนจรงวา ขณะใดทเหน ไมวาจะเหนสงใดก

ตาม เปนวบาก เปนผลของอดตกรรมทไดกระทาแลว เพราะฉะนนตามความเปนจรง

แลว เมอเหตในอดตมพรอมดวยปจจยทจะใหวบากเกดขนในขณะใด วบากจตกเกดขน

แลว เชนในขณะนเปนตน เปนวบากจตซงเกดขนแลว เพราะมปจจยในอดตทไดกระทา

แลว ไมมตวตนซงจะไปบงคบ แตใหทราบวา วบากนเกดขนเพราะกรรมในอดตเปน

ปจจย

ถามความรจรง ๆ อยางน กจะเหนความเปนอนตตาในขณะทเหน ในขณะทได

ยน ในขณะทไดกลน ในขณะทลมรส ในขณะทรสงทกระทบสมผส และจะเปนปจจยให

สตระลกรในขณะทวบากจตเกดขน กระทากจทางหนงทางใด รวานนเปนสภาพธรรม

ชนดหนง ซงเปนผลของกรรมในอดต

เพราะฉะนนกจะเหนความเปนอนตตาของสภาพธรรม กเกอกลใหสตระลกรใน

ขณะทกาลงเหนในขณะนนไดวา เปนสภาพธรรมประเภทซงเกดขน เพราะไดปจจยท

พรอมทจะเกดขน กเกดขน ทางตาบาง ทางหบาง ทางจมกบาง ทางลนบาง ทางกาย

บาง เปนผลของกรรม

กลววาวบากจะไมเกดหรอกลวจะหมดวบากบางหรอไม

มทานผใดกลววา วบากจะไมเกดบางไหม หรอวาจะหมดวบากแลว ไมตองกลว

ไมวาวนไหนทงสน จะเปนวนน เยนน พรงน วนตอ ๆ ไป เดอนตอ ๆ ไป ปตอ ๆ ไป ชาต

ตอ ๆ ไป ไมตองหวงเรองทวบากจะไมเกด เพยงแตวบากทจะเกดนน จะเปนวบาก

ประเภทไหน เปนผลของกรรมอะไร ซงในชาตนกเปนเครองพสจนวบากแลววา แตละคน

มวบากของกศลกรรม หรอวามวบากของอกศลกรรม มากนอยแคไหน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๑

www.dhammahome.com

แมแตจะใหใครสนใจฟงพระธรรมของพระพทธเจากยากเสยแลว

ผถาม ผมเคยคดวา ความจรงแลว การทาบาป ผลจะตองม ทงนเพราะเราม

พนในเรองการศกษาธรรมบาง แตถาเราพจารณาถงบคคลทว ๆ ไป ทเขาศกษาบาง

ไมไดศกษาบาง หรอศกษานด ๆ หนอย ๆ เขาจะตองปฏเสธวา ผลกรรมนไมม เขา

อาจจะเจาะเขาถงปญหา

เชนปญหาของทานพระองคลมาลเถระ ทาบาปตงมากมาย แตผลทสดแลว

บาปนนไมไดใหผลเลย เพราะฉะนนกแสดงวาคาสอน หรอขอปลกยอยอะไรตาง ๆ เปน

เพยงสวนประกอบ ซงความจรงนนวบากไมม เขาอาจจะเขาใจเหมา ๆ หรอสรปรวม ๆ

อยางนได

ทผมพดน ผมหมายถงวา เราไมอยากจะเอาตวรอดคนเดยว คอ คดถงคน

ทงหลายอน ๆ ททาใหบานเมองเรายง ๆ อยอยางเดยวน กเพราะเขามความคดตาม

แนวทานองอยางน แลวเราจะทาอยางไรกบคนพวกน ซงทาใหบานเมองเรายงไมสนสด

เสยท อยางนอยกใหคอยยงชวลงบาง

ส. ยากนะคะ เพราะวาเพยงแตอยากจะใหผ ใดสนใจ แมแตจะรบฟงพระ

ธรรมทพระผมพระภาคอรหนตสมมาสมพทธเจาตรสร แลวทรงแสดงไว กยากเสยแลว

เพราะวาบางทานอาจจะเหนวา ไมเปนประโยชน บางทานอาจจะเหนวาคราคร ไม

ทนสมย เพราะวาโดยความเปนจรงแลว ไมรเลยวา พระพทธเจาทรงสอนเรองของธรรม

ซงเกดปรากฏ ทกยค ทกกาลสมย ตามความเปนจรง

เพราะฉะนนทานผ ฟงทหวงดตอคนอน ทานกศกษาใหมาก ๆ จนกระทงเขาใจ

ละเอยด สามารถทจะเปนปจจยใหประพฤตปฏบตตามไดจรง ๆ เพมขน และเปน

ตวอยางของบคคลอน และถาสามารถจะเกอกลบคคลอนในดานใด รวมทงในการ

แสดงธรรมดวย ตามกาลเทศะทสมควร กจะเปนประโยชน

เพราะฉะนนสาหรบตวทานผ ฟง เชอแนในเรองของกเลส กรรม วบากหรอยงวา

ไมตองหวงเลยเรองวบากวาจะไมเกดขน หรอจะหมดแลว จะหมดวบาก ไมมทางจะ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๒

www.dhammahome.com

หมดได เพราะวากเลสยงไมหมด เมอกเลสยงไมหมด กรรมกตองไมหมด เมอกรรมไม

หมด แลววบากนนจะหมดไดอยางไร

เพราะฉะนนในชวตตามความเปนจรง ทานแสวงหาวบากหรอเปลา แมวาทานร

วา ทานไมหมดวบาก ทกคนจะตองมวบากตลอดไป จนกวาจะตาย ถงตายแลวกยงตอง

มวบากทากจปฏสนธในภมตาง ๆ ตอไปอก ยงจะไมจบ ยงตองมวบากตอไปอก

กาลงแสวงหาวบากหรอเปลาหรอวารแลววาแลวแตเหต

เพราะฉะนนในขณะนตามความเปนจรง ทานกาลงแสวงหาวบากหรอเปลา

หรอวารแลววา แลวแตเหต เพราะฉะนนจงควรทจะประกอบกรรมดยงขน ไมควรจะคด

วาพอแลว

ทาน เปนการกระทาโดยสละวตถปจจย เพอประโยชนสขของบคคลอนเพยง

เลกนอย ไมมาก เพราะไมมใครสามารถทจะสละไดหมด หรอวาไมมใครสามารถทจะ

สละไดมากอยางทหวง ถงแมวาจะมกถา หรอคาทพรรณนาเรองของการใหทาน และ

อานสงสของทานสกเทาไรกตาม กไมใชวาสามารถทจะทาใหทานเกดไดทนทเสมอไป

หรอวามากเทาทควรจะเปน แมแตเรองของทานยงเปนอยางน เพราะฉะนนเรองของ

กศลประการอน ๆ กควรทจะทราบวา ควรทจะอบรมเจรญโดยไมประมาทจรง ๆ

เมอเปนผ ทตองการผลทด คอ อฏฐารมณ ไมมใครตองการอนฏฐารมณเลย สงท

ไมนาพอใจ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ไมมใครปรารถนา แตทกคนไมร

วาวนไหน อนฏฐารมณจะเกดขน ทางตา หรอทางห หรอทางจมก หรอทางลน หรอทาง

กาย จงเปนผ ทไมควรประมาท

เพราะฉะนนการเขาใจเรองเหตและผล เรองของกเลส เรองของกรรม เรองของ

วบาก กเปนปจจยทจะทาใหไดรบทกขจากสงสารวฏนอยลง

นอกจากนนถาเขาใจวถจตละเอยดวา ในขณะทเหนครงหนง วบากจต เชน จกข

วญญาณทกาลงเหนกด สมปฏจฉนนะทรบอารมณตอจากจกขวญญาณกด สนตรณะ

ทพจารณาอารมณตอจากสมปฏจฉนนะกด วบากจตทงหมด ไมสามารถทจะกระทา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๓

www.dhammahome.com

กรรมใด ๆ ไดเลย ทกทานทจะทากศลกรรมประการหนงประการใด ใหทราบวาใน

ขณะนนเปนชวนวถจต เปนกศลชวนวถจต วบากจตทเหนนทาอะไรไมได

เสยงทไดยน แมวาจะไดยนเสยงทนาพอใจสกเทาไร วบากจตกเพยงเกดขนได

ยน รบเสยงนนตอ แลวกพจารณาเสยงนน แตทาอะไรไมไดเลย

เวลาทกลนท ดปรากฏทางจมก จต ทเ ปนวบากจต เกดขน รกลนนน

สมปฏจฉนนะรบกลนนน สนตรณะพจารณากลนนน แตทากศลใด ๆ ไมได ทากรรม

ใด ๆ ไมได

เพราะฉะนนในขณะทกาลงเหน อาจจะมบางทานทกาลงยกมอ กาลงเขยน

กาลงจด แตใหทราบวา ในขณะทเขยน ในขณะทจด ไมใชวบากจตทเหน ไมใชวบากจต

ทไดยน ไมใชวบากจตทไดกลน ลมรส รสงทกระทบสมผส แตเปนชวนวถจต ซงแลวแต

วา การเคลอนไหวนนจะเปนกศลจตหรออกศลจต แตการเคลอนไหวทงหมด การพด

การเดน การประกอบกจการงาน การกระทา ทางกาย วาจาใด ๆ กตาม ทงหมดไมใช

วบากจต

เพราะฉะนนการทรอยางน จะเกอกลสตใหระลก รลกษณะของสภาพธรรม

ตามความเปนจรงวา แมในขณะทเหน กเปนสภาพธรรมทไมใชในขณะทรสกยนดพอใจ

ในสงทเหน หรอวาในขณะทรสกไมยนดพอใจในสงทเหน หรอไมใชในขณะทมความคด

เรองสงทเหน

เพราะฉะนนกจะเหนวา เปนจตตางประเภทกน ถาไมรอยางน กจะไมเปนปจจย

ใหสตปฏฐานระลกไดในขณะทมการกระทา ดวยกาย ดวยวาจา เชน ในขณะทกระทา

การเคลอนไหวทางกาย อยางทานทคดจะอานพระไตรปฎก กเดนไป หยบพระไตรปฎก

ทจะอาน ในระหวางทเดนไปนน เหน เปนวบากจต แตไมใชในขณะทเดน ไมใชขณะท

หยบ

เพราะฉะนนเวลาทสตเกด ระลกได ในขณะนนจะรลกษณะของจตทเปนกศล ท

มความตองการในการทจะเดนไป เพอทจะแสวงหาความร เพอทจะเขาใจธรรมดวยการ

อานพระไตรปฎก แตถาไมรอยางน สตไมเกด หลงลมสต ในขณะทกาลงเดน เหนสง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๔

www.dhammahome.com

หนงสงใด เกดพอใจแลวในสงทเหน ระหวางทยงเดนไมถงหนงสอพระไตรปฎก หรอ

วาเสยงหนงเสยงใดเกดขน กเกดความยนดบาง ยนรายบางในเสยงทปรากฏ

แตถารจรง ๆ วา ในขณะทกาลงเดน ไมใช วบากจต จตทเหนเดนไมไ ด

เคลอนไหวไมได ทาอะไรไมได จตทไดยน กเพยงแตไดยนเทานน เพราะฉะนนในขณะท

คดนก ในขณะทกระทากจใด ๆ กตาม ในขณะนนเปนชวนวถจต เปนกศลจต หรออกศล

จต

การรอยางน ยอมเปนปจจยใหสตเกดขนพรอมทงกศลจตเกดดวย กอนทจะถง

พระไตรปฎก แลวกหยบขนอาน กยงเปนปจจยใหกศลจตเกดได แตถาไมร เหนอะไรใน

ระหวางทาง ไดยนเสยงอะไรในระหวางนน อกศลจตกไหลไปแลว เพราะเหตวาเปน

อาสวะ ทสะสมหมกดองมา พรอมทจะไหลไป เปนโลภะ หรอโทสะ หรอโมหะ ใน

อารมณทปรากฏ

เพราะฉะนนเวลาทรอยางน ตอไปนเวลาทมการกระทา ทางกาย หรอวาการเดน

การพด การนง การค การลม การเหยยด แมในขณะทรบประทานอาหาร เออมมอไหว

ไป กยงรแลววา นเปนจตทไมใชจตเหน ถาจะระลกรลกษณะของนามธรรมในขณะนน

ตามความเปนจรงวา ในขณะนนมความตองการทเปนอกศล หรอวาเปนกศล

เวลาทรบประทานอาหาร ตามความเปนจรง จตยอมเปนอะไร ทเออมมอไปตก

แลวกเคยว จกขวญญาณ เปนวบาก เหน ทาอะไรไมได โสตวญญาณกไดยน ถาม

เสยงเพลง มเสยงอะไรในขณะนน แตโสตวญญาณ และวบากจตทาอะไรไมได

เพราะฉะนนในขณะทกาลงรบประทานอาหาร ซงตองมการกระทาทางกาย การ

เคลอนไหวมอ เปนตน ขณะนน ระลกรไหมวา เปนจตอะไร ตามความเปนจรง ตามปกต

จตอะไร เปนโลภมลจต

เพราะฉะนนไมใชหนโลภะ แตตองรโลภะตามความเปนจรง จงจะละได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๕

www.dhammahome.com

โลภะมอยประจา แตกศลจตกมโอกาสทจะเกดได

โลภะมอยประจา ตงแตเลก ตงแตเกดจนกระทงโต แตวากศลจตกยงมโอกาสท

จะเกดดวย อยาคดวาจะตองเปนโลภะไปเรอย ๆ แมแตการประกอบการงานอาชพ สวน

ใหญกเปนโลภะ ซงในวนหนง ๆ โลภะมากทเดยว แตอยาลมวา กศลจตกมโอกาสทจะ

เกดได เมอเหนประโยชนของกศลจต

ในขณะทรบประทานอาหาร โลภะเกดขนชวนวถหนง แลวกชวนวถตอไป

สตระลกรลกษณะของจต ทยนดพอใจในขณะนน หรอระลกรลกษณะของรปธรรม

แลวแตวาจะเปนอาการของสงทออนหรอแขง เยนหรอรอน ตงหรอไหว หรอแมแตรสท

ปรากฏเวลากระทบลน รไดทนท ในขณะทลมรส ไมใชขณะทกระทาอาการเคยว หรอ

อยางหนงอยางใด สภาพทลมรสเปนลกษณะของวบากจต ซงทาอะไรไมไดเลย

ขณะทเปนภวงคจตเปนวบากจต นอนหลบสนท ไมมการเคลอนไหวกระทาสง

ใด ๆ ทงสน ซงการอบรมเจรญสตปฏฐาน รลกษณะของวถจตอยางละเอยด กจะทาให

รวา แมในขณะทยงไมมการกระทาใด ๆ ทางกาย ทางวาจา เพยงเหน สตกยงสามารถท

จะรขณะทตางกนวา สภาพทรสงทปรากฏ ไมใชสภาพทยนดพอใจในสงทปรากฏ แมวา

จะยงไมมการกระทา ทางกาย ทางวาจา เพราะเหตวาโลภชวนวถกเกดตอจากจกข

วญญาณ สมปฏจฉนนะ สนตรณะ โวฏฐพพนะ หรอวาในขณะทไดยนเสยง ชวนวถซง

เปนโลภะกสามารถทจะเกดไดตอจากโสตวญญาณ สมปฏจฉนนจต สนตรณจต

โวฏฐพพนจต

เพราะฉะนนยอมเหนสภาพธรรมตามความเปนจรง ถกตอง แลวกไมหลอก

ตวเอง การอบรมเจรญปญญาเพอ รสภาพธรรม ตามปกต ตามความเปนจรง

เพราะฉะนนเมอเปนผ ทมปจจยทโลภะจะเกดเปนประจา เปนปกต เวลาทสตปฏฐาน

เกดขน กยอมระลกรลกษณะของสภาพธรรม ทเกดปรากฏ ตามปกต ตามความเปน

จรง

ไมใชวาผ ทอบรมเจรญสตปฏฐานนหมดโลภะ ไมเหนเลย มแตกศลทงนน เปน

สงทเปนไปไดอยางไร เพราะวาการอบรมเจรญปญญา ตองเรมระลกรลกษณะของ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๖

www.dhammahome.com

สภาพธรรมทเกดขนตามความเปนจรง ไมใชเปลยนหนามอเปนหลงมอวา เวลาปกต

อยางน อยางหนง แลวกไปทาวปสสนา จากหนามอเปนหลงมอ อกอยางหนง ไมมโลภะ

เกดขนเลย ไมใชอยางนน นนไมใชการระลกรลกษณะของสภาพธรรมตามความเปนจรง

เพราะฉะนนยอมไมเหนวา ตามปกตโลภะยอมเกด เพราะฉะนนการทจะละโลภะ ไมใช

ละโลภะ ในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ บรรลความเปนพระอนาคามทนท

แตวาละโลภะทเกดพรอมสกกายทฏฐ ทยดถอการเหนวาเปนเราเหน เวลาทไดยน

เกดขน กละการเหนผดทยดถอสภาพทไดยนวา เราไดยน

เพราะฉะนนการอบรมเจรญปญญา จะเหนไดวา ตองละกเลสตามลาดบขน

สาหรบผ ทเปนพระโสดาบนบคคล โสตาปตตมรรคจตเกดขน ดบสกกายทฏฐเปน

สมจเฉท ไมมการเหนผด ทจะยดถอสภาพธรรมวา เปนตวตน เปนสตว เปนบคคล แต

วายงมความยนดในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ ยงมโลภมลจตซง

เปนทฏฐคตวปปยตต ไมเกดกบมจฉาทฏฐใด ๆ เลย แตวายงเปนโลภมลจต จนกวาจะ

ถงความเปนพระอนาคาม จงจะดบความยนดในรป ในเสยง ในกลน ในรส ใน

โผฏฐพพะได

นเปนเรองจรง

คาถามเกยวกบสกกายทฏฐ

ผถาม อยากจะขอใหอาจารยชวยอธบายทวา พระโสดาบนละกเลสได ๓ อยาง

คอ ราคะ สกกายทฏฐ วจกจฉา คอ อยากทราบความหมายครบ เราทราบแตภาษาบาล

ความหมายจรง ๆ อยางวจกจฉา หรอสกกายทฏฐ มความหมายลกซงแคไหน

ส. สกกายทฏฐ คอ ความเหนผดในกาย คอนามธรรมและรปธรรมวา เปน

สตว เปนบคคล เปนตวตน เปนวตถสงหนงสงใด ซงแททจรงแลว รปารมณ คอ สงท

ปรากฏทางตา หาใชสงหนงสงใดไม ลกษณะทแทจรงของสภาพธรรมทชอวา

“รปารมณ” ททรงบญญตวา “รปารมณ” หมายถง สภาพธรรมทสามารถปรากฏทาง

ตาแกจกขวญญาณ หรอจกขทวารวถจต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๗

www.dhammahome.com

รปารมณ สงทปรากฏทางตา ยาวหรอสน ลองคดด รปารมณ หรอวณณะ สงท

ปรากฏทางตา ยาวหรอสน โดยตรง รปารมณ หรอวณณะ รปายตนะ ยาวหรอสนไมได

แตอาศยวตถซงเปนทตง เปนเครองกาหนดวดวา ยาวหรอสน

ตองเขาใจลกษณะของรปารมณ หรอวารปายตนะ หรอวณณะใหถกตอง วาท

เคยเขาใจมานน ถกหรอผด ทเหนเปนโตะ แลวกาหนดหมายรวา ยาวหรอสน แททจรง

แลว รปายตนะ คอ ส สงทปรากฏทางตา ไมยาว ไมสน แตวาอาศยวตถซงเปนทตง

ของส เปนเครองกาหนดวา ยาว หรอสน แตเฉพาะรปารมณ รปายตนะ หรอวณณะเอง

ยาวสนไมได เพราะเหตวาอาศยปฐวธาต เปนอปาทายรป เพราะฉะนนอาศยธาตซงเปน

ทตงของรปายตนะ หรอรปารมณนนเองเปนเครองกาหนดวา ยาวหรอสน แตรปายตนะ

แลวไมยาว ไมสน ใครจะคดอยางนบาง แตผ ทประจกษลกษณะของสภาพธรรม ตาม

ความเปนจรง รชด ถกตองตามความเปนจรงของสภาพธรรมนน ๆ ทจะรวา ไมใชสตว

ไมใชบคคล ไมใชตวตน ไมใชวตถสงหนงสงใด

เพราะฉะนน“สกกายทฏฐ” คอ ความเหนผดในกาย ในสงทประชมรวมกน

ยดถอวา เปนสงหนงสงใด เชน ยดถอวาเปนสตว เปนบคคล เปนตวตน เปนวตถสง

ตาง ๆ ซงลกษณะทแทจรงของสงทปรากฏทางตา เปนแตเพยงสภาพธรรม ทเพยง

ปรากฏทางตาเทานน

ถารปารมณ หรอรปายตนะ หรอสสนวณณะตาง ๆ ไมปรากฏ จกขวญญาณจะ

ไมม ไมมสภาพธรรมทจะเกดขนเหนสงทปรากฏทางตา เพราะฉะนนกจะไมมสภาพ

ธรรม ทรสงทปรากฏทางตา หรอวาถาจะกลาวโดยนยออม กคอ จกขวญญาณไม

สามารถจะรอะไรได ซงหมายถงวา จกขวญญาณยอมเกดขนไมได เพราะเหตวาเมอ

จตเกดขน จตเปนสภาพร ตองรสงหนงสงใด

เพราะฉะนนในขณะน ทกาลงเหน เปนสภาพธรรมทจรง เปนสจธรรม เปน

สภาพรสงทกาลงปรากฏ และตองระลก ทจะรวา สงทปรากฏ ไมใชสตว ไมใชบคคล

ไมใชตวตน ไมยาว ไมสน แตวาอาศยวตถซงเปนทตงเปนเครองกาหนด ความยาว

ความสน เพราะฉะนนตวสสนวณณะจรง ๆ นน เปนแตเพยงรป ทสามารถปรากฏทาง

ตาเทานน จงจะไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ไมใชวตถใด ๆ ได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๘

www.dhammahome.com

รปหรอสทปรากฏทางตาตางจากขณะคดวาสเขยว

ส. นมนตเจาคะ

พระ อาตมาฟงธรรมของโยมมานาน คาวา “รป” หรอ “ส” สงทงหมดท

ปรากฏทางตา เรยกวา ส แตขณะทสงทปรากฏทางตาสเขยว สภาพทปรากฏทางตา

เรยกวาส แตทวาสเขยว นามธรรมเหน ดบ อาตมาพจารณาจะถกตองเปลา เชน สงท

ปรากฏทางตาดบไป จงจะรวา สเขยว จตถงคดวาเปนสเขยว

ส. ทางมโนทวารวถ อาศยสญญาความจา เกดขนนกถงสนนเจาคะ

พระ คอวา สภาพทงหมดในโลกนเรยกวา สงทปรากฏ ทเรยกวาส คอสมมต

ขน สญญาจาวาส แตเปนสภาพจรงทงหมด สงทปรากฏไดทางตาเรยกวารป จะสเขยว

สแดงเกยวกบการนกคด สญญาทางใจ อยางนถกไหมครบ

ส. ถกเจาคะ เพราะฉะนนสงทปรากฏทางตาจรง ๆ และจกขวญญาณท

เพยงเหน อยาลมคะ เพยงเหน จกขวญญาณไมรอะไรเลย จกขวญญาณเทานนไมรวา

กาลงเหนอะไร เพราะเหตวาจกขวญญาณทากจเหน เพยงเหนเทานนเอง แตการทจะร

วา สงทเหนเปนอะไร ไมใชจกขทวารวถ แตตองเปนมโนทวารวถหลงจากทจกขทวารวถ

ดบไปแลว

เพราะฉะนนการทจะฟงธรรมโดยละเอยดมประโยชนเกอกลแกการทจะรแจง

ลกษณะของสภาพธรรม โดยไมคลาดเคลอน

ความปรารถนาลามกททาอาการตางๆใหมนษยเลอมใส

ซงขอความใน สมโมหวโนทน อรรถกถาขททกวตถวภงค ปาปจฉตานทเทส

อธบาย “ความปรารถนาลามก” ซงทาอาการตางๆ ใหพวกมนษยเลอมใส มขอหนงท

กลาววา

แมผมปญญาทราม กจะนงในทามกลางอปฏฐากทงหลาย กลาวอยวา “เรา

ยอมสละปรยต” ดงน เปนตน ดวยคาวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๒๙

www.dhammahome.com

เมอเราตรวจดหมวด ๓ แหงธรรม อนยงสตวใหเนนชาในมชฌมนกายอย มรรค

นนแหละมาแลวพรอมดวยฤทธ ชอวา “ปรยต” ไมเปนสงทกระทาไดยากสาหรบพวกเรา

การสนใจในปรยตยอมไมพนไปจากทกข

นคอผ ทมปญญาทราม แตดวยความปรารถนาลามก กปรารถนาทจะใหบคคล

อนเหนวา ตนเปนผ ทมปญญา เพราะฉะนน กกลาววา

ชอวา “ปรยต” ไมเปนสงทกระทาไดยากสาหรบพวกเรา การสนใจในปรยตยอม

ไมพนไปจากทกข เพราะเหตวาแสดงวา ตนเองปฏบต และมรรคนนแหละมาแลว

พรอมดวยฤทธ ชอวา “ปรยต”

นเปนผ ทมปญญาทราม แตปรารถนาจะใหคนอนเหนวา “ตองปฏบต แลวสละ

ปรยต” เพราะเหตวาการสนใจในปรยต ยอมไมพนไปจากทกข ดงน

ยอมแสดงซงความทตนเปนคนมปญญามาก โดยการกลาวอยางนน กเมอภกษ

นนกลาวอยอยางน ชอวา “ยอมทาลายพระศาสนา” ชอวา “มหาโจรเชนกบบคคลน

ยอมไมม” เพราะวาบคคลผทรงพระปรยต ยอมไมพนไปจากทกข หามไม

ทานผ ฟงเหนประโยชนของการศกษาปรยต หรอเหนวาไมสมควรจะศกษา

ผถาม คาพดอนนผมไดยนมากทเดยว แตเพงจะรเมออาจารยยกอรรถกถา

ขนมาวา ผ ทพดเชนน เปน “มหาโจรปลนพทธศาสนา” แททจรงมพระสายกมมฏฐาน

มากรปทเดยววา ผ ทจะพนทกขน จะตองปฏบตอยางเดยว ปรยตนทาใหพนทกขไมได

คาพดอยางนมอยในพระสายกมมฏฐานมากมาย และทานพดบอยเสยดวย

พระ ทอาตมาศกษามาตงแตเปนฆราวาสทกสานก อาตมาฟงวทย สานกไหน

ด ไป เขาไมไดโยม เตม ลาบาก ทาจนหมดปญญา สดปญญา สมาธทาจนเปนไข

มาลาเรย ไมร เอาเลอดเขาแลกเพอใหไดสมาธ ทาจนหมดปญญา คดวา ศาสนาไมม

อะไรเลย ตอมาฟงอาจารยกตต นยายองธรรม

อาจารยสจนตกฟงไมรเรอง แตกทนฟงจนเขาใจ เมอเขาใจกหมดปญหา ชวต

อาตมาเทาทผานมา เกดชาตใดฉนใด บญกศลททา ขอใหเจอนกปราชญ แลวกเจอ

จรง ๆ ชวตอาตมาปลมใจทสดเจออาจารยสจนต ชบชวตอาตมาขนมา ปลมใจมาก

เพราะลาบากมาก ไปทกสานก เพราะวาอาตมาเกดมาเปนคนโลภมาก กลวตาย สาเหต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๐

www.dhammahome.com

ทไปเพราะกลวตาย ยงสรางกศลนอย อยากจะสรางบญเยอะ ๆ ไปทกสานก ทาเทาไร ๆ

กไมได เบอ

ทมาไดนอาศยโยมอาจารยสจนต อาตมากไมรจะทดแทนอะไร จะทดแทน คอ

ปฏบตตาม วนพระ ๑๕ คา ทกวนอโบสถ กอทศสวนกศลให ทง ๆ ทอาจารยกยงมชวต

อย กแผเมตตาใหอาจารยประสบพบความสข เพราะชวตอาตมาอาศยอาจารยจงรอด

มาได

ส. ขอกราบนมสการอนโมทนาเจาคะ

ผ มปญญาทรามยอมกลาววาเรายอมสละปรยต

ส. จากขอความในสมโมหวโนทน อรรถกถาขททกวตถวภงค ปาปจฉตา

นทเทส อธบาย “ความปรารถนาลามก” ทเปนเหตใหทาอาการตาง ๆ ใหพวกมนษย

เลอมใส ตามทไดกลาวถงแลวในขอทวา

แมผมปญญาทราม กจะนงในทามกลางอปฏฐากทงหลาย กลาวอยวา “เรา

ยอมสละปรยต” เพราะเมอเราตรวจดหมวด ๓ แหงธรรม อนยงสตวใหเนนชาในมชฌม

นกาย มรรคนนแหละมาแลวพรอมดวยฤทธ ชอวา “ปรยต” ไมเปนสงทกระทาไดยาก

สาหรบพวกเรา การสนใจในปรยตยอมไมพนไปจากทกข

มผ ทกลาวอยางน แตวาผ ทกลาวอยางน เปนผ ทมปญญาทราม ซงทานผ ฟงจะ

เหนไดวา มใครทจะคดวา ทานรทกอยางทพระผมพระภาคทรงแสดง โดยไมตองศกษา

บางไหม เปนสงทเปนไปไดไหม ทใครจะกลาววา การปฏบตธรรมนนไมยาก และบรรล

ไดเรว ซงผ ทมปญญาทรามกลาววา “เรายอมสละปรยต”

เพราะฉะนนผ ทเขาใจเรองของการอบรมเจรญสตปฏฐาน ทจะรลกษณะของ

สภาพธรรมทกาลงปรากฏในขณะน ตามปกต ตามความเปนจรง ทกาลงเกดดบ ลองคด

ด ขณะนทางตาทกาลงเหน สภาพธรรมทแทจรงทกาลงปรากฏทางตา ไมใชสตว ไมใช

บคคล ไมใชตวตน และกาลงเกดดบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๑

www.dhammahome.com

ในขณะทกาลงเหน เมอศกษาเรองวถจต กทราบไดวา ขณะเหนเปนวบากจต

และเมอจกขวญญาณดบไป สมปฏจฉนนจตดบไป สนตรณจตดบไป ซงเปนวบาก

โวฏฐพพนจตเกดขนเปนกรยา แลวตอจากนนเปนชวนวถจต เปนกศล หรออกศล ถา

ไมใชกศล กตองเปนอกศลประเภทหนงประเภทใด คอ เปนโลภมลจต หรอโทสมลจต

หรอถาไมประกอบดวยโลภะ หรอโทสะ กเปนโมหมลจต

รไหมวา กาลงเหนน รจรง ๆ วา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน สงทกาลง

ปรากฏทางตาเปนแตเพยงสภาพธรรมชนดหนง ซงไมใชธาตร ไมใชสภาพร แตสงท

กาลงปรากฏทางตาในขณะน ปรากฏกบจตซงเปนธาตร เปนสภาพร เปนการเหนสงท

ปรากฏ และสภาพรกดบ และสงทปรากฏกดบ แลวกไมใชมแตเหน ทคดวาเหนน แทท

จรงมกศลหรออกศลทเปนชวนวถ เกดตอจากจกขวญญาณ สมปฏจฉนนะ สนตรณะ

โวฏฐพพนะ ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

การทจะประจกษลกษณะของนามธรรม รชดวา เปนเพยงธาตร อาการร การท

จะประจกษลกษณะของรปธรรมทปรากฏ รวา ไมใชนามธรรม ไมใชสภาพร ไมใชธาตร

และทงนามธรรมและรปธรรมไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน มใครทจะบอกวา ไม

ยาก และสามารถทจะรไดเรว เพราะฉะนนถาใครกลาวอยางนน จะเปนผ ทมปญญา

หรอวาเปนผ ทมปญญาทราม

โดยเฉพาะในยคน สมยน ไมใชยคสมยของผ ทสามารถจะบรรลเรว ทเปน

อคฆฏตญ บคคล หรอวปญจตญ บคคล ซงเปนผ ทสามารถจะไดยนไดฟงพระธรรม

เพยงสน ๆ แลวกรแจงอรยสจธรรม แทงตลอดในลกษณะของสภาพธรรมทกาลง

ปรากฏ ตามปกตในขณะนซงเกดขน และดบไปอยางรวดเรว

ถาเปนในลกษณะนน บคคลนนเปนอคฆฏตญ บคคล หรอวปญจตญ บคคล

แลวยคนสมยน จะเปนสมยของอคฆฏตญ บคคล และวปญจตญ บคคลหรอเปลา

แมแตเพยงไดยนคาวา นามธรรม สภาพธรรมทมจรง ซงเปนสภาพร เปนธาตร

เปนอาการร ในขณะทเหนในขณะนเอง ในขณะทไดยนในขณะนเอง ในขณะทไดกลน

ในขณะทลมรส ในขณะทกาลงรสงทกระทบสมผสกาย ในขณะทกาลงคดนก เพยงแตท

จะใหรลกษณะของสภาพร ธาตรจรง ๆ ทละอยาง โดยไมปรากฏรวมกน ตองอาศยการ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๒

www.dhammahome.com

ฟงและพจารณา เมอเขาใจแลว สตกจะไดคอย ๆ เกดขน ระลกรลกษณะของสภาพร

ทกาลงเหน กาลงไดยน กาลงไดกลน กาลงลมรส กาลงรสงทกระทบสมผส กาลงคด

นก ทละเลกทละนอย ไมใชวาจะสามารถระลกไดมากเลย

จดประสงคของการฟงธรรมเพอเปนอาหารใหสตเกด

เพราะฉะนนจดประสงคของการศกษาธรรม ไมวาจะเปนการฟง ไมวาจะเปน

การอาน ไมวาจะเปนการสนทนา ทงหมดนกเพอจะใหเปนอาหารใหสตเกดขนระลก

รลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏตามปกต ตามความเปนจรงนนเอง ซงพระผมพระ

ภาคไดทรงแสดงไวเพอทรงเกอกลอนเคราะหบคคลซงไมใชอคฆฏตญ บคคล และ

ไมใชวปญจตญ บคคล แตเปนผ ทเปนเนยยบคคล คอ เปนผ ทสามารถจะอบรมเจรญ

ปญญาทสามารถจะรแจงอรยสจธรรมไดโดยชา ไมใชโดยเรว

แตละวปสสนาญาณทจะเกดขนได กจะตองอบรมเจรญนานจรง ๆ กวาจะถง

วปสสนาญาณท ๑ ซงเปนการประจกษสภาพทไมใชตวตน ซงเปนนามธาต เปนรป

ธาต ทางมโนทวารทละลกษณะ หมดความสงสย ในลกษณะทตางกนของนามธรรม

และรปธรรม ทางมโนทวาร

และวปสสนาญาณไมใชมแตเพยงนามรปปรจเฉทญาณ ซงกแสดงใหเหนกาลง

ของกเลสซงสะสมมามากเหลอเกน ทาใหไมรลกษณะของสภาพธรรม แมทกาลง

เผชญหนาในขณะน ทกคนมตาทกาลงเหน กาลงเผชญหนากบปรมตถธรรม สภาพ

ธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน กาลงไดยน เสยงเปนของจรง เปนปรมตถ

ธรรม เปนสภาพธรรมทปรากฏ กาลงเผชญหนากบเสยง มสภาพรเสยง ในขณะทเสยง

ปรากฏ แตโมหเจตสก หรออวชชา เปนสภาพธรรมทไมสามารถจะร แมสงทกาลง

เผชญหนาอย

เพราะฉะนนการอบรมเจรญปญญาสาหรบผ ทเปนเนยยบคคลน กจะเหนไดวา

ตองเปนผ ทอดทนและรจรง ๆ วา การอบรมเจรญปญญานนไมใชสงทงาย ถาใครกลาว

วางาย ผนนจะพดผดหรอพดถก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๓

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนจะเหนไดวา อกศลนมมากมายหลายประการ โดยเฉพาะเรองของ

ความตองการ เรองของโลภะ ในลาภบาง ในยศบาง ในสกการะบาง ในชอเสยง ดวย

ความยดมนในความเปนตวตน ตองการทกอยางเพอตว แมแตการทจะใหบคคลอน

กลาวชม กเปนสงทพอใจ

นกแสดงใหเหนถงความยดมนในขนธ ซงไดแกนามธรรมและรปธรรมซงยดถอ

วาเปนเรา เปนตวเรา หรอวาเปนของเรา แตพระธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงโดย

ละเอยดตลอด ๔๕ พรรษา เปนเรองของสภาพธรรมทมจรง ๆ ทปรากฏ ทางตา ทางห

ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ

เพราะฉะนนผ ทจะเหนพระมหากรณาคณของพระผมพระภาคจรง ๆ กตองเปนผ

ทฟง พจารณา ไตรตรอง เมอเขาใจแลว กประพฤตปฏบตตามดวย เพราะเหตวาผ ท

ไมใชสาวก ฟง แลวไมปฏบตตาม เพราะฉะนนแตละทานกยงตองพจารณาวา ทานอย

ในประเภทไหนแลว คอ เปนผ ทไมใชเพยงฟง แลวกสนใจ แตวานอกจากจะฟง

พจารณา เขาใจ สนใจแลว ยงนอมประพฤตปฏบตตามดวย

ตลอด ๔๕ พรรษา เปนเรองทพระผมพระภาคทรงแสดงเรองของตา ห จมก ลน

กาย ใจ การเหน สงทปรากฏทางตา เกดความยนด หรอยนราย หรอกศล เปน

ชวตประจาวนทกขณะ การไดยน เสยงทปรากฏ เกดความยนด หรอยนราย หรอวาเปน

กศล เปนสภาพธรรมตามปกตตามความเปนจรง

เพราะฉะนนผ ทฟง แลวพจารณา แลวเขาใจ แลวนอมประพฤตปฏบตตาม คอ

ระลกในขณะทเหน เพอทจะศกษา ใหประจกษจรง ๆ วา ไมใชตวตน เปนแตเพยงสภาพ

ร ธาตรสงทปรากฏทางตา และจงจะเขาใจคณประโยชนของพระธรรมททรงแสดง เรอง

ของตา ห จมก ลน กาย ใจ โดยละเอยด วาเปนสงทมประโยชน ไมใชเปนสงทจะสละ

ปรยตเพราะเหนวา ผ ทศกษาหรอสนใจปรยตยอมไมพนไปจากทกข

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๔

www.dhammahome.com

ถาไมศกษาพระธรรมโดยละเอยด จะมองไมเหนตวเองตามความเปนจรง

ขอกลาวถงลกษณะของผ ทมความปรารถนาลามกลกษณะอน ๆ ซงพระธรรม

ทงหมดนจะเกอกลอปการะ ถาบคคลใดยงมกเลสซงแฝงลกอยในจตใจ ซงถาไมศกษา

พระธรรมโดยละเอยด คงจะไมมใครรจกตวเองตามความเปนจรง มกจะมองเหน

บคคลอนมากกวาตวเอง แตพระธรรมททรงแสดงไว นอกจากจะเปนเรองของสภาพ

ธรรมทชดเจนแลว ยงไมเลอกวาจะเปนแตเฉพาะบคคลอน แมแตตวเองถารวา ขณะใด

เปนอกศล การรสภาพธรรมถกตองดวยปญญาตามความเปนจรง ยอมเหนโทษของ

อกศลนน แลวละได

ขอความในสมโมหวโนทน อรรถกถาขททกวตถวภงค ปาปจฉตานทเทส อธบาย

ความปรารถนาลามก ซงทาใหเกดอาการตาง ๆ ใหบคคลอนเลอมใส มขอความวา

สาหรบคนทไมมศรทธา แตวาพอถงวนทพวกมนษยไปวด กปดกวาดลานพระ

เจดย ลางอาสนะ เกลยทราย รดนามหาโพธ

ปกตไมมศรทธาเลย แตพอถงวนทพวกมนษยทงหลายไปวด กกระทากจซงทา

ใหคนอนเหนวา เปนผ ทมศรทธาในการปดกวาดลานพระเจดย ลางอาสนะ เกลยทราย

รดนามหาโพธ

นกเปนลกษณะหนง สาหรบบางทาน

แมผทศล กยงเขาไปหาพระวนยธร และเลาเรองทรงเกยจวา บางครงเดนไปทา

ใหโคตกใจ ทาใหหญาขาด หรอวาบางครงกเผลอสต บวนนาลาย ทาใหแมลงทอยในท

นนยอมตาย เพราะฉะนน กกราบเรยนถามพระวนยธรวา เปนอกศลกรรมหรอเปลา ซง

พระวนยธรทานกตองยกเจตนาขนวา

ในขณะนนมเจตนาหรอไม เมอไมมเจตนาทจะฆาสตว ขณะนนกไมใ ช

อกศลกรรม เพราะฉะนนบคคลนนกดใจวา ตวเองไดกระทาสงทปราศจากเจตนา

เพราะฉะนนกดเสมอนเปนผ ทสนใจในเรองของวนย ถงกบไปกราบเรยนพระ

วนยธรใหทราบถงความประพฤต ซงกทาใหมนษยทงหลายมความเลอมใสวา ทานผ น

เปนผ ทมความสนใจในพระวนย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๕

www.dhammahome.com

แมผทศกษานอย แตวามความปรารถนาลามก กอางวาบคคลนน บคคลนน

บคคลนน เปนศษย

นกเปนสงซงอาจจะเกดขน กบใคร ในวนไหน อยางไร เมอไร กไดทงนน ตาม

การสะสมของกเลส

แมผทยนดดวยหมคณะ กทาเปนไมยนดในหมคณะ ไปพกกลางวนเสยทโคนไม

สดเขตแดนแหงวหาร

แมผทเกยจครานกยงอางวา มแสงสวางใหญในเวลาจงกรมในมชฌมนยาม

พดไดทกอยาง จะเหนกาลงของอกศลวา เวลาทมความปรารถนาลามกเกดขน

จะมการกระทาดวยกาย ดวยวาจา ตาง ๆ ทจะใหบคคลอนเลอมใส

แมผหลงลมสตกยงอางวา เรยนพระสตรนกายนน ๆ ในกาลโนน ๆ ในสมย

โนน ๆ

สวนภกษอนยงปากใหสายเพอถามปญหา เปนราวกะแพะ

กยงวาคนอนตอไปอก เวลาทบคคลอนถามปญหา และสาหรบผ ท แมมจตไมตง

มน กถามถงเรองการเจรญสมถะ เชน อปจารสมาธ และอปปนาสมาธ และแสดงวาได

สมาบต

ตองแสดงไหม ใครไดอะไร ถาใครแสดง นาคดไหม แสดงทาไม จดประสงค

อะไร หรอวา เพออะไร และโดยเฉพาะสาหรบผ ทกลาววา การสนใจในปรยต ยอมไม

พนไปจากทกข เปนผ ทยอมสละปรยต เพราะวาไมเหนคณของปรยต

แตวาสาหรบทานผ ฟงจะเหนไดวา การศกษาธรรมโดยละเอยด จะทาใหระลกถง

ขอความทไดยน ไดฟง และกไมใชเพยงแตระลกถงเทานน ยงเปนปจจยใหสตระลกร

ลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ พรอมทงการสาเหนยก สงเกต คอย ๆ เกดขน

จนกวาจะเปนปญญาทถงขน ทจะแทงตลอดในลกษณะทเปนนามธรรมและรปธรรมได

ตองคอย ๆ เปนไป ตามปกต ตามความเปนจรง ตามชวตจรง ๆ ของแตละคน

จงจะเปนการอบรมเจรญปญญาทถกตอง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๖

www.dhammahome.com

ผทฟงธรรมโดยยอแลวบรรลอรหนตรทวถงธรรมของพระพทธเจาหรอยง

ผถาม ในพระไตรปฎกทานมกจะกลาววา ใหรทวถงธรรมของพระพทธเจา ถา

พระผมพระภาคทรงแสดงธรรมแกบคคล มอคฆฏตญ เปนตน เสรจแลวทานกบรรล

เปนพระอรหนต

อยากจะถามวา พระอรหนตทพระผ มพระภาคทรงแสดงธรรมโดยยอ แลวได

บรรลความเปนพระอรหนตนน รทวถงธรรมของพระผมพระภาคแลวหรอยง

ส. ธรรมของพระผมพระภาค จะเกนตา ห จมก ลน กาย ใจ มไหม

บคคลนนมตา กาลงเหน มหทไดยน มจมกทไดกลน มลนทลมรส มกาย มใจ

เหมอนบคคลในครงน ไมวาจะอกกหมนป กลานปกตาม เพราะฉะนนเมอมตากาลงเหน

รชดในลกษณะของสภาพธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงวา ไมใชสตว ไมใชบคคล

ไมใชตวตน เปนอนตตา สภาพธรรมใดเปนสงขารธรรมเกดขน แลวดบไป เมอประจกษ

ลกษณะของสภาพธรรมทเกดดบ ทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน สามารถทจะดบ

กเลสได กชอวา ประจกษแจงในสภาพธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดง ตา ห จมก ลน

กาย ใจ เทานนจรง ๆ

ผทบรรลโดยไมไดศกษาพระอภธรรม ทานรเรองวถจตดหรอไม

ผถาม ผมเคยไดยนนกศกษาพระอภธรรมบางคนกลาววา พระอรยบคคลใน

ครงพทธกาล บางทปญญาของทานยงนอยไป เพราะวาทานไมไดศกษาเรองของพระ

อภธรรม เพราะฉะนนอยากจะถามวา ผ ทบรรลเปนพระอรยบคคลในครงพทธกาล โดย

ทไมไดศกษาพระอภธรรม พระอรยบคคลทงหลายเหลานนทานรเรองของวถจต ดไหม

ครบ

ส. พระอภธรรมคออะไรคะ

ผถาม กคอธรรมครบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๗

www.dhammahome.com

ส. คะ ทกาลงปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย พระอภธรรม

ไมใชอยในหนงสอ ไมใชตาราเปนเลม ๆ หรอเปนหนา ๆ แตเปนสภาพธรรมทกาลง

ปรากฏ แตเมอผ ทเปนเนยยบคคลไมสามารถจะเขาใจไดทนท พระผมพระภาคจงทรง

แสดงเรองของสภาพธรรม ทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน เปนอภธรรมโดยละเอยด

เพอทรงอนเคราะหเกอกลให สตของบคคลทไดฟงโดยละเอยดเกด ระลกได

ผทเปนเนยยบคคล กบ ความเขาใจกรรม กเลส สงสมวบาก

อยางในคราวกอนไดพดถงอรรถ คอ ลกษณะของจตประการท ๓ ทวา “เปน

ธรรมชาตซงกรรม กเลส สงสมวบาก”

ชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาตอนกรรม กเลส สงสมวบาก

สน ๆ แคน พอไหม เขาใจไหม เกอกลใหสตระลกร ประจกษแจงแทงตลอดใน

ลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏหรอยง สาหรบผ ทเปนเนยยบคคล ผ ทเปนเนยย

บคคล ตองไมใชผ ทเปนปทปรมะดวย

เพราะฉะนนทานผ ฟง กยงตองรความตางกนวา สาหรบผ ทเปนเนยยบคคลนน

คอ ผ ทสามารถจะรแจงอรยสจธรรมไดโดยชา แตรแจงอรยสจธรรมได แตผใดถงจะสอน

มาก ถงจะฟงมาก ถงจะแสดง หรอกลาวธรรมมาก แตไมรแจงอรยสจธรรม เปนปทปรม

บคคล

เพราะฉะนนผ ทเปนเนยยบคคลตองฟงมาก เพราะเพยงฟงวา “ชอวา จต

เพราะวาเปนธรรมชาตทกรรม กเลส สงสมวบาก” ไมสามารถทจะประจกษแจงการ

เกดขนและดบไปของนามธรรมและรปธรรมในขณะน ซงเปนจต กเลสกม ไมใชวาหมด

วบากกม ไมใชวาหมด กรรมกม ไมใชวาหมด แลวทาไมไมประจกษแจง เพยงฟงวา “ชอ

วา จต เพราะเปนธรรมชาตทกรรม กเลส สงสมวบาก”

พระผมพระภาคทรงแสดงเรองของกเลสโดยละเอยด ทรงแสดงเรองของกรรม

โดยละเอยด ทรงแสดงเรองของวปาก คอ วบาก ซงเปนผลของกรรม โดยละเอยด ทรง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๘

www.dhammahome.com

แสดงเรองปฏจจสมปปาท คอ กเลสวฏ โดยละเอยด กมมวฏ โดยละเอยด วปากวฏ โดย

ละเอยด

ทรงแสดงวาในขณะหนง ซงสภาพธรรมใดทเปนนามธรรมหรอรปธรรมเกดขน

สภาพนามธรรมทเกดขนนนมปจจยอะไรทาใหเกดขน และรปนนมปจจยอะไรบาง

ทาใหเกดขน

ทกาลงเหนแตละขณะน กวาจะรวาไมใชตวตน เปนแตเพยงธาตร สภาพร

เทานนจรง ๆ ดบไปแลว ทกาลงพดถงการเหนน กไมรวานามธรรมกประเภทไดดบไป

แลว และการเหนแตละขณะทจะเกดได กมปจจยหลายปจจยทจะทาใหเกดขน ไมวา

จะเปนการเหน การไดยน การไดกลน การลมรส การรสงทกระทบสมผส วบากจต

ประเภทตาง ๆ อกศลจตประเภทตาง ๆ หรอกรรมประเภทตาง ๆ มปจจยอะไรบางท

ทาใหสภาพธรรมนน ๆ เกดขน

พระผมพระภาคทรงแสดงโดยละเอยด เพอใหคนทเปนเนยยบคคลฟง ฟงแลว

กฟงอก และกพจารณาเพอทจะไมหลงลม เพราะเหตวาถาไมอาศยการฟง ทกคนไม

พนความคด เพราะฉะนนกจะตองคดเรองอน ๆ ซงไมใชเรองอภธรรม ไมใชเรองของ

ธรรมทปรากฏ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ แตเมอฟงเรองของ

อภธรรม หรอธรรมทมจรงทปรากฏ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ

มากขน บอยขน กเปนปจจยใหไมหลงลมทสตจะเกดระลกศกษา เพอรชดลกษณะ

ของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ

เพราะฉะนนแมแตปฏจจสมปปาทโดยยอ ทเปนกเลสวฏ กมมวฏ วปากวฏ

ไมใชเพยงใหเขาใจวา เมอกเลสยงม กรรมกตองม เมอกรรมยงม วบากซงเปนผลของ

กรรมกตองม และเมอกเลสไมหมด กเปนปจจยใหเกดกรรมอก และเมอกรรมม กเปน

ปจจยใหวบากเกดขนอก

เขาใจเทานไมพอ เพราะเหตวาตองเขาใจโดยละเอยด แมแตในขณะทเหนครง

หนง หรอวาระหนง กเลสเมอไร วบากเมอไร กรรมเมอไร ตองรชด และกสามารถทจะ

ประจกษแจงในสภาพทเกดดบจรง ๆ ในขณะนได แลวจงจะเขาใจพระธรรมททรงแสดง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๓๙

www.dhammahome.com

ไววา เปนประโยชนเกอกลทจะทาใหบคคลทไดฟงอบรมเจรญปญญาสามารถทจะรแจง

อรยสจธรรมได

แตถาไมอาศยการฟง เพยงแตไดยนไดฟงบางนด ๆ หนอย ๆ แลวกเขาใจบาง

นด ๆ หนอย ๆ ไมมทางทผ ทเปนเนยยบคคล จะสามารถอบรมเจรญปญญาทจะรชดใน

ลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ เพราะแมแตการทจะรลกษณะของกเลสวฏ หรอ

กมมวฏ หรอวปากวฏ กไมใชในขณะอน ไมใชวาพอเจบไขไดปวยขนท กวบากแลว น

เปนผลของกรรม กจะตองเปนผลของอกศลกรรมหนงในอดต พอถงเวลาทไดความสข

ไดลาภ ไดยศ กบญแลว เปนผลของกรรมในอดต กรรมใด กรรมหนง ซงเปนกศลใหผล

แตวาขณะทกาลงเหนเดยวน ขณะทกาลงไดยนเดยวน นคอปฏจจสมปปาท

เพราะเหตวาการทจะรชดจรง ๆ ในวบาก ถาไมใชขณะทเหน ไมใชในขณะทไดยน ไมใช

ในขณะทไดกลน ไมใชในขณะทลมรส ไมใชในขณะทกระทบสงทปรากฏทางกาย แลว

จะเปนขณะไหน เพราะเหตวาวบากทงหมด คอ ในขณะทเหนสงทปรากฏทางตา ไดยน

เสยงทปรากฏทางห ไดกลนทกระทบทางจมก ลมรสทกระทบทางลน รสงทกาลงกระทบ

สมผส

เพราะฉะนนการทจะเขาใจปฏจจสมปปาทใหละเอยดลกซงขน ตองในขณะทสต

ระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏในขณะนน ไมใชเพยงการเขาใจเผน ๆ

หรอยอ ๆ วา กเลสเปนเหตใหเกดกรรม กรรมเปนเหตใหเกดวบาก แตขณะทกาลงเหน

ไมรวาเปนวบากอยางไร

เพราะฉะนนผ ทจะเขาใจธรรมจรง ๆ ทพระผมพระภาคทรงแสดงโดยละเอยด

ทกประการ หมดความสงสยไ ด คอ ผ ทอบรมเจรญสตปฏฐานจนชานาญ จน

คลองแคลว จนมปจจยทสตจะระลกรลกษณะของนามธรรมหรอรปธรรม ทางตา หรอ

ทางห หรอทางจมก หรอทางลน หรอทางกาย หรอทางใจกได และกจะรชดขนใน

ลกษณะของนามธรรมและรปธรรมวา ขณะใดเปนวบาก ขณะใดเปนกเลส ขณะใดเปน

กรรม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๐

www.dhammahome.com

ผทกลาววาพนทกขไดโดยไมตองศกษาเปนโจรปลนศาสนาอยางไร

ผถาม ผมยงตดใจคาพดในอรรถกถาทอาจารยไดยกมากลาววา ผ ทจะพนทกข

ไมตองอาศยการศกษา ปฏบตอยางเดยว เพราะวาผ ทศกษานนไมสามารถทจะพนทกข

ได คาพดแคน เปนโจรปลนศาสนา ผมไมเขาใจวา “ปลน” อยางไรครบ

ส. สาหรบบคคลทกลาวอยางนน ทานผ ฟงตองพจารณาวา เปนผ ทม

ปญญา หรอวามปญญาทราม ทจะกลาวอยางนน พดถกหรอพดผด มใครสามารถทจะ

รลกษณะของสภาพธรรมโดยไมศกษาพระธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงได

ผถาม กมนครบ ครงพทธกาล ผ ทศกษาโดยยอ ฟงธรรมนดหนอย

ส. กยงเปนผ ทศกษาอยนนเอง และเพราะเหตวาไดอบรมเจรญปญญาใน

อดต พรอมทจะประจกษลกษณะของนามธรรมและรปธรรม โดยเพยงทรงแสดงสน ๆ

ไมทาใหพระผมพระภาคทรงเหนดเหนอย เหมอนอยางผ ทเปนเนยยบคคล เพราะเหต

วาเพยงคาถาสน ๆ เทศนาสน ๆ กสามารถทจะประจกษแจงลกษณะของสภาพธรรม

ผถาม อ น น ผ ม ก ว า ท า น อ ร ร ถ ก ถ า จ า ร ย ท า น ก ล า ว ถ ก เ พ ร า ะ ว า

พระพทธศาสนาจะเสอมกดวยเหต ๕ ประการ คอ ตงแตปฏเวธเสอมไป ปฏบตเสอมไป

ปรยตเสอมไป ลงคะเสอมไป ธาตเสอมไป พทธศาสนาจะหมดกหมดดวยอยางน

ทนถาบคคลกลาววา ไมตองศกษา กหมายความวา ทาใหปรยตเสอมเรวกวา

ปกต เพราะฉะนน ททานกลาววา เปนโจรปลนพระพทธศาสนา กดวยประการนกระมง

ครบ

ส. พระผมพระภาคทรงพระมหากรณา แสดงพระธรรมเทศนาตลอด ๔๕

พรรษา แลวกไมมใครศกษา สมมตวา คอย ๆ หายไป เลอนไป แลวพระพทธศาสนาจะ

อยทไหน ในเมอไมมพระธรรมททรงแสดงไว เพราะฉะนนชอวาเปนการทาลาย

พระพทธศาสนาหรอเปลา ถาเหนวาการศกษาไมสาคญ และถาไมศกษาแลว ใครจะ

เขาใจธรรมไดถกพอทจะกลาววา ไมตองศกษา หรอวาการปฏบตนนไมยาก ไมยากได

อยางไร กาลงเหนอยางน เปนสภาพธรรมทเกดดบ ไมใชสตว ไมใชบคคล

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๑

www.dhammahome.com

ทางตา ไมใชทางห ไมใชทางใจ เปนแตละขณะซงเกดขน แลวกดบไปเทา

นนเอง อยางนหรอจะไมยากทจะประจกษ ใครจะบอกไดวา ไมยาก ถาใครบอกวาไม

ยากนน ผดหรอถก ขอใหแสดงหนทางปฏบตวา ปฏบตอยางไรจงจะไมยาก ทาอยางไร

จงจะไมยาก วธไหนทจะไมยาก

เพราะไมสามารถทจะรลกษณะของสภาพธรรมตามความเปนจรงไดถกตอง จง

ไดกลาวอยางนน เพราะฉะนนบคคลนนเปนผ ทมความปรารถนาลามก เปนผมปญญา

ทราม แตกยงนงในทามกลางอปฏฐากทงหลายกลาวอยวา เรายอมสละปรยต ซง

เทากบสละพระธรรมทงหมดทพระผมพระภาคทรงแสดงตลอด ๔๕ พรรษา เพอทรง

อนเคราะหแกผ ทเปนเนยยบคคล หรอปทปรมะทจะอบรมไป จนกวาจะรแจงอรยสจ

ธรรม

ผ ทกลาวอยางนนจะสามารถรลกษณะของนามธรรม ในขณะทกาลงเหน

ในขณะนตามปกตไดไหมวา เปนสภาพร ทางหทกาลงไดยน ทางจมกไมวาจะไดกลน

อะไร ทางลนทกาลงลมรส ทางกายทกาลงกระทบสมผส ทางใจทกาลงคดนก พรอม

ทงรปฏจจสมปปาท ไมใชโดยเขาใจ แตในขณะทกาลงเหนนเอง ขณะไหนเปนกเลสวฏ

ขณะไหนเปนกมมวฏ ขณะไหนเปนวปากวฏ

การเขาใจขอปฏบตผด ไมไดมแตเฉพาะในสมยน

สาหรบการเขาใจเรองขอปฏบตผด ไมไดมเฉพาะในสมยน และกไมใชมเฉพาะ

ในสมยทพระผมพระภาคพระองคนยงไมปรนพพาน แมในสมยของพระผ มพระภาค

อรหนตสมมาสมพทธเจาพระองคกอน ๆ โนน กมการสะสมความเหนผด ความเขาใจ

ผดในขอปฏบต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๒

www.dhammahome.com

ประโยชนของการรลกษณะของจตประการท ๓

สาหรบลกษณะประการท ๓ ของจต ทวา “ชอวา จต เพราะกรรมและกเลสสงสม

วบาก” ประโยชนทรอยางน กเพอทจะใหระลกรลกษณะของสภาพธรรม เพอทจะได

เขาใจจรง ๆ วา กาลงเหน เปนวบาก ไมลม ทสตจะระลก และรจรง ๆ วา กาลงเหน เปน

วบาก กาลงไดยน เปนวบาก กาลงไดกลน เปนวบาก กาลงลมรส เปนวบาก กาลงรสงท

กระทบสมผส เปนวบาก

แตวาขณะทเกดความตองการ ยนด พอใจในสงทเหน ไมใชวบากจต ขณะนน

เปนกเลส เพราะฉะนนการอบรมเจรญสตปฏฐาน คอ ในขณะทเขาใจเรองของกเลส

กรรม และวบากวา ไมใชขณะอน เมอเขาใจแลวกเปนปจจยใหสตระลกเพอทจะรชดใน

ลกษณะของธรรมทไดยนไดฟงวา เปนวบากอยางไร เพราะเหตวาเวลาทเสยงเกดขน

กอนนนไมเคยรเลยวา เสยงนนจะเกด จะปรากฏ แตเมอมเหตปจจยใหไดยนเสยงหนง

เสยงใด ขณะนนรวาไมอยในอานาจบงคบบญชา เมอพรอมดวยปจจยทจะใหไดยน

เสยงใดเกดขน ขณะนนกเปนวบากจตทเกดขน เพราะกรรมเปนปจจย ซงจะรชดยงขน

เวลาทสตระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ ตามความเปนจรง

กรรม กเลส วบาก เปนปจจยแตละประเภท

ลกษณะของจตประการท ๓ ของจตทวา “ชอวา จต เพราะเปนธรรมชาตอน

กรรม กเลส สงสมวบาก”

มคาวา กเลส มคาวา กรรม และมคาวา วบาก ทงหมดนเปนปจจยแตละอยาง

แตละประเภท

“กเลส” เปนสภาพธรรมทไมบรสทธ เศราหมอง “เศราหมอง” ในทนหมายความ

ถง “ความไมผองแผว ไมบรสทธ” เชน เวลาทเกดความยนด ความพอใจ ความ

ปรารถนา ความตองการเกดขน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๓

www.dhammahome.com

สบายหรอไมสบายในขณะนน กาลงอยากไดสงหนงสงใด สบายหรอไมสบาย

ถาไมอยากได ไมเกดโลภะ จะสบายกวานนอก ไมตองปรารถนา ไมตองตองการ ไมตอง

พอใจ ไมตองตด ไมตองอยากได

แตเวลาทกาลงอยากได กาลงพอใจ อวชชาไมสามารถทจะเหนไดวา ขณะนน

เปนสภาพทเศราหมอง ไมบรสทธ ไมสบาย เดอดรอนแลว เพราะความพอใจ ไมวาจะ

เกดความพอใจในสงหนงสงใด ใหทราบวาเปนความตด เปนความเศราหมอง เปน

ความเดอดรอน ซงอวชชาไมสามารถจะรได บางท บางทานเขาใจวา เปนศรทธา แตถา

สตปฏฐานไมเกด ปญญาไมพจารณา จะไมรวา ขณะนนเปนโลภะ หรอเปนศรทธา

ลกษณะของความตดความพอใจในสงทปรากฏ

ในชวตประจาวน ไมวาของบรรพชต หรอของฆราวาส ผ ทยงไมใชพระอรยเจา

จะพนไปจากโลภะไดไหม ครอบครองอยเสมอ ไมวาสงใดจะปรากฏ ลมตา เหนเกดขน

พอใจแลว ตองการแลว ตราบใดทความรสกยงไมปรากฏวา เปนความไมแชมชน หรอ

เดอดรอนกระสบกระสาย ขณะนนกเปนลกษณะของอาการของความตดหรอความ

พอใจในสงทปรากฏ

ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ สาหรบคฤหสถ ฉนใด บรรพชตทยงเปน

ผ ทยงมกเลสอย จะตางกนไหม ฉนนน

เพราะฉะนนแตละชวต กจะตองมปญญาทตรงตอลกษณะของสภาพธรรมตาม

ความเปนจรง ไมวาจะมความพอใจในชวตแบบใด กจะตองพจารณาตามความเปนจรง

วา ขณะนนเปนดวยศรทธาจรง ๆ หรอวาเปนดวยโลภะ ความชอบ ความพอใจในชวต

อยางนน

การทจะเปนผ ทเจรญในธรรมวนยได ตองเปนผ ทตรง และลกษณะทตรงนน เปน

ลกษณะของปญญา พรอมการระลกรลกษณะของสภาพธรรมทกาลงปรากฏ ตามปกต

ตามการสะสม ตามเหตปจจยจรง ๆ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๔

www.dhammahome.com

กศล อกศลทเกดแตละขณะ ไมใชเปนการสะสมเปลาๆ

เพราะฉะนนผ ทยงเปนปถชนมทงธรรมฝายกศลและอกศล ทสงสมมามากมาย

เหลอเกน เวลานสภาพธรรมใดยงไมเกดขนปรากฏใหเหน ใหรวา สะสมมา กอาจจะคด

วา ไมม หรอวา หมดไปแลว แตวาตามความเปนจรงแลว ถามปจจยพรอมทจะปรง

แตงใหเกดขนขณะใด กเกดขน ปรากฏใหเหนตามความเปนจรงวา ยงมอย แมอกศล

อยางนน ๆ หรอกศลนน ๆ ทไดสะสมมา

เพราะฉะนนกเปนเรองทจะตองรสภาพธรรมตามความเปนจรงวา เมอมการ

เกดขนของกศลและอกศล กไมใชวาจะเปนการสะสมเปลา ๆ แตวา “ชอวา จต เพราะ

เปนธรรมชาต อนกรรม กเลส สงสมวบาก”

กเลสทเกดขนแตละขณะ ไมวาจะเปนโลภะ หรอโทสะ หรอโมหะ ถามมาก ๆ

แลว จะปรากฏเปนทจรตกรรม ทางกายบาง ทางวาจาบาง ถาไมมกเลสตาง ๆ เหลานน

อกศลกรรม ทางกาย ทางวาจา เหลานนกเกดขนไมไดเลย และเมอกรรมไดกระทาไป

แลว ถงแมวากรรม คอ จตและเจตสกทเกดรวมกนกระทากรรมนนสาเรจลงไปแลว ดบ

ลงไปแลวกจรง แตวาการเกดดบสบตอ ๆ กนของจตทก ๆ ขณะตอไป เจตนาทกระทา

กศลกรรมหรออกศลกรรมทสะสมอยนน เปนกมมปจจย เปนสภาพธรรมทจะทาใหผล

คอ วบากเกดขน เปนวปากปจจย แตละขณะน มปจจยจรง ๆ

ทก ๆ ขณะ ทกาลงเรยนเรองจต เรองเจตสก เรองรป ใหทราบวา มปจจยอยดวย

ทกขณะ ไมใชเปนสภาพธรรมทเกดขนเอง แตวาเปนสภาพธรรมทอาศยปจจยหลาย

อยางเกดขน เชน กาลงเหนขณะน ไมใชกเลส เพยงเหน แตเมอจตนนดบไปแลว ความ

พอใจซงเปนโลภะกเกด หรอความไมพอใจ ซงเปนโทสะกเกด หรอวาผ ทสะสมกศลมา

มาก กศลกเกด หรอวาผ ทสะสมสตปฏฐานอยเสมอ สตกระลก รลกษณะของสงทกาลง

ปรากฏ เมอมความยนด พอใจ สะสมสบตอ กระทากรรมแลว กรรมนนดบไปแลว แตวา

เปนปจจยใหเกดวปากจตและเจตสก ในขณะทเหน ในขณะทไดยน ในขณะทไดกลน

ในขณะทลมรส ในขณะทรสงทกระทบสมผส

เพราะฉะนนตองทราบวา ขณะใดเปนกเลส ขณะใดเปนกรรม ขณะใดเปนวบาก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๕

www.dhammahome.com

กาลงเหน เลอกไมไดเลย ทกคนอยากจะเหนสงทนาพอใจ เทาไรกไมพอ เหน

แลวกอยากจะเหนอก ทกวนไป แตวาเลอกไมได แลวแตวาจะเหนสงทนาพอใจ หรอไม

นาพอใจ แมวาทกคนจะมจกขปสาททเกดเพราะกรรม เปนปจจย แตวาสงทปรากฏกบ

จกขวญญาณโดยกระทบกบจกขปสาท แลวแตกมมปจจย จะเปนปจจยใหเกดการเหน

สงทด เปนผลของกศลกรรม เหนสงทไมด เปนผลของอกศลกรรม

การไดยนเสยง กเหมอนกน ไดยนเสยงทด เปนผลของกศลกรรม ไดยนเสยงทไม

ด เปนผลของอกศลกรรม สภาพทเปนผลของกรรมน ชอวา “วปาก” หรอภาษาไทยใชคา

วา “วบาก” เปนผลของกรรม แลวแตวาใครจะมกศลวบากมาก หรอวาอกศลวบากมาก

ขณะตอไปทราบไหมวา จะไดยนเสยงอะไร แลวแตกรรมเปนปจจย

เพราะฉะนนกรรมนนเอง เปนปจจย โดยเปนกรรม จงเปนกมมปจจย และปจจย

ทงหมดกมเพยง ๒๔ ปจจย ถาจะคอย ๆ ศกษาไป เขาใจไป พรอมทงสตระลกร

ลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏ กยงจะเขาใจชด ในลกษณะทไมใชสตว ไมใชบคคล

ไมใชตวตน เปนสภาพธรรมทมจรง แลวควรร และตองร ปญญาจงจะเจรญขน ถง

ความแกกลาทจะดบกเลสเปนสมจเฉทได แตถายงไมร ๆ อย กไมมการทจะดบกเลส

ได และความรกรขน ๆ คอยๆ รขน ๆ

อยาพอใจวารแลว เพราะไมแลวเลย ถาแลว กคอ พระอรหนต แตวาผ ทยงไมใช

พระอรหนต กจะรขน ๆ ตงแตขนการฟง และขนเขาใจในสงทไดฟง แลวกขนทสตระลก

รในสงทไดยนไดฟง และขนทปญญานอมพจารณา ทคอย ๆ เขาใจ ในสงทกาลงปรากฏ

เพมขน

วบากเปนจตและเจตสก ทเกดเพราะกรรมเปนปจจย

สาหรบวบาก ไดแก ขณะทเหน ไดยน ไดกลน ลมรส รสงทกระทบสมผส เปนจต

และเจตสกทเกดขนเพราะกมมปจจย ไมมใครบนดาลได แตวากรรมทไดกระทาแลวเปน

ปจจยทาใหมการเหนเกดขน มการไดยนเกดขน มการไดกลนเกดขน มการลมรสเกดขน

มการรสงทกระทบสมผสเกดขน ใครไมใหเหนได ถาในขณะนเหนแลว มการไดยนแลว

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๖

www.dhammahome.com

ใครจะไมใหไดยนได ไมมใครสามารถทจะเปนตวตน ทจะบงคบ ทจะยบยงได

เพราะฉะนนใหทราบวา จตและเจตสกทกาลงรอารมณทปรากฏ ทางตา ทางห

ทางจมก ทางลน ทางกาย เปนวบากจตและเจตสก ทเกดรวมกน โดยเปนวปากปจจย

จาเปนตองเกดเปนวบาก เปนอยางอนไมได เปนกศลกไมใช เพราะในขณะนนเกดขน

เปนวบาก เปนผลของกรรม จตทเกดพรอมเจตสก เปนวปากปจจยของเจตสก เจตสกท

เกดพรอมจต เปนวปากปจจยของจต ทงจตและเจตสกเกดขนพรอมกน เปนวบากทง

สองอยาง และเปนปจจยซงกนและกน โดยตางกเปนวปากปจจยแกกนและกน

รปไมใชวบาก

รปไมใชวบาก รปเกดขนเพราะกรรม แตเพราะรปไมรอะไร เพราะฉะนนรปไมใช

วบาก แตทเหนน เปนสภาพร จงเปนวบากของนามธรรมซงเปนกรรม เพราะฉะนนก

ตองแยกวา กมมปจจยเปนอดตปจจย แตวปากปจจยเปนปจจยในปจจบนกาล เพราะ

เหตวาเกดพรอมกน เหนสงทปรากฏ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย พรอมกน

ทงจตและเจตสก

นคอขณะทเปนจตตานปสสนาสตปฏฐาน ทจะรวา เปนผลของกรรม หรอวา

เปนวบาก ไมใชเปนกเลส ไมใชเปนกรรม

ปจจย - ปจจยปบน – ปจจนกธรรม

ผถาม กรรม กบ วบาก เกดพรอมกนหรอเปลา

ส. ไมพรอมกน กรรมดบไปกอน เปนปจจยในอดต ทวาเปนปจจยในอดต

คอ ปจจยนนตองดบเสยกอน ไมใชเกดพรอมกบปจจยปบน

สาหรบปจจยนมคาทคกน คอ ปจจย ปจจยปบน และปจจนกธรรม ไดแก

“ปจจยธรรม” คอ ธรรมทเปนปจจย ททาใหสภาพธรรมอกอยางหนงเกดขน

“ปจจยปบน” คอ สภาพธรรมทเกดเพราะมปจจยอนทาใหเกดขน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๗

www.dhammahome.com

และ “ปจจนกธรรม” คอธรรมทไมเกยวของกบสภาพธรรมซงเปนปจจย และปจจ

ยปบนของกนและกน

เพราะฉะนนเวลาทกาลงเหน เดยวน จตและเจตสกททากจ ทเกดขนเหน เปน

จกขวญญาณ พรอมทงเจตสกทเกดรวมดวย ๗ ดวง เหนสงทกาลงปรากฏทางตา จต

และเจตสกเปนวปากปจจยซงกนและกน เพราะเหตวามกมมปจจยซงเปนอดตปจจย

ทาใหวปากปจจยเกดขน

วปากปจจยเปนปจจบน เปนปจจยโดยเปนปจจบน เพราะเหตวาเกดพรอมกน

เปนวบากทเกดขนเพราะกรรมเดยวกน

ผถาม ....

ส. กมมปจจยไดแกเจตนา

ผถาม ....

ส. แลวแตเหต บางทกภายใน ๗ วน บางทกภายในชาตนน บางทกชาต

ตอไป บางทกหลาย ๆ ชาตขางหนาโนน แลวแตปจจยอนอก ไมใชมเพยงปจจยเดยวท

จะทาใหผลเกดขน แลวแตคตสมบต คตวบต อปธสมบต อปธวบต เปนเรองทละเอยด

ซงเปนชวตประจาวน แตกจะตองคอย ๆ รขน ทละเลกทละนอย

วบากคอทกขณะทกาลงเหน ไดยน ไดกลน ลมรส รกระทบสมผส

ในคราวกอนกลาวถงอรรถ คอ ความหมายทเปนลกษณะของจต ประการท ๓ ม

ขอความทวา “ชอวา จต เพราะเปนธรรมชาตอนกรรม กเลส สงสมวบาก”

เรองของกรรมเปนเรองทเหนยาก เพราะเหตวาเปนการกระทาทสาเรจแลว เสรจ

สนแลว ในอดต แลวกใหผลในปจจบน ซงเปนวบาก เพราะฉะนนกควรทจะไดพจารณา

สภาพธรรมทเปนวบากใหละเอยดขนวา ธรรมชาตทเปนวบาก ไดแก นามธรรม คอ จต

และเจตสก ซงเกดขนเพราะกรรมทไดกระทาแลวเปนปจจย

เพราะฉะนนโดยทวไปน เวลาทมใครประสบเหตการณอยางหนงอยางใด แลว

มกจะพดวา เปนกรรมของคนนน ซงถาจะใหเขาใจจรง ๆ ควรจะบอกวา เปนผลของ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๘

www.dhammahome.com

กรรมทไดกระทาแลวของบคคลนน จะทาใหเขาใจชดเจนขนวา ขณะใดเปนผลของกรรม

และขณะใดเปนกรรม

เพราะวาถาพดสน บางคนซงไมค นเคยกบธรรมกจะเขาใจผด เขาใจ

คลาดเคลอน เอากรรมมาเปนวบาก หรอวาเอาวบากนนเองเปนกรรม

แตการศกษาเรองของสภาพธรรมทเปนนามธรรมทเปนจต ซงเปนธรรมชาตอน

กรรม กเลส สงสมวบาก จะทาใหเหนชดตามความเปนจรงวา ถาปราศจากทวาร คอ

ทางรบอารมณตาง ๆ ไดแกตา ห จมก ลน กาย จะไมมวบากเกดขนรบผลของกรรมเลย

ถาไมมตา ไมมห ไมมจมก ไมมลน ไมมกาย กยอมไมมทางทจะรบผลของอดต

กรรมทไดกระทาแลว เพราะฉะนนถาจะเขาใจสภาพของธรรมทเปนวบาก ทเปนผลของ

กรรมใหชดเจน กจะตองระลกรในขณะทมการเหน วบาก คอ ในขณะทเหน

เวลานยงไมมการประสบเหตการณใด ๆ จะเปนอบตเหต หรอวาลาภ ยศ อะไร

กตามแต แตวาเปนชวตปกตประจาวน เพราะฉะนนขณะใดทเหน ใหทราบวา ขณะนน

เปนวบาก เปนผลของอดตกรรม ไมวาจะมเหตการณทไมใชชวตประจาวนเกดขน พเศษ

ตางหากไปจากชวตปกตชวตประจาวน หรอแมวาในขณะทเปนชวตปกตประจาวน

ตามธรรมดา ๆ อยางเวลาทตนขน กมการเหน มการไดยน ในขณะนน ตองไมลมวา

เปนวบาก เปนผลของอดตกรรม อยาไปคดถงวา เปนวบากเฉพาะเวลาเจบไขไดปวย

หรอวาไดลาภ หรอวาเสอมลาภ หรอวาเปนสข หรอเปนทกขเทานน

แตวาถงแมเหตการณเปนปกต การเหนตามธรรมดา การไดยน การไดกลน การ

ลมรส การรสงทกระทบสมผสกาย ขณะนนทงหมด สตสามารถทจะระลกรสภาพ

ธรรมทเปนวบากจรง ๆ มฉะนนแลวทานกจะถอวา เหตการณใหญ ๆ เปนวบาก

อยางเวลาทประสบอบตเหต ทานกบอกวา เปนกรรม ความจรงเปนผลของ

กรรม ทางไหน ไมไดมการแยกออกเลย รวม ๆ กนวา เปนผลของอดตกรรม แตวาการท

จะเปนผ ทรสภาพธรรม ตรงลกษณะของสภาพธรรมตามความเปนจรง จะตองรวา

วบาก ทกขณะทเหน ไมวาจะเหนอะไร จะเปนอบตเหต หรอวาเสอมลาภ หรอวาไดลาภ

เปนสข เปนทกข ประการใดกแลวแต ไมวาขณะใดกตามทกาลงเหน ขณะนนเปนวบาก

ขณะใดทกาลงไดยน ขณะนนเปนวบาก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๔๙

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนวบากเกดขนอยางรวดเรว ตามเหตในอดตทไดกระทาแลว ซงยาก

แกการทจะรไดวา เหน ๆ อยางน เปนผลของอดตกรรมอะไร หรอวาไดยน เสยงระฆง

บาง เสยงเดกเลนฟตบอลบาง เหลาน จะเปนผลของอดตกรรมอะไร

เรองของกรรมเปนเรองทยากทจะรได แลวกเปนอจนไตย คอ เปนสงทไมควรคด

เพราะเหตวาถาใครคด กจะไมพนจากความบาและความเดอดรอน เพราะคดถงสงทไม

อาจจะรได แตวาวบากม ปรากฏ

สราคจต – วตราคจต

ดวยเหตนในจตตานปสสนาสตปฏฐาน จะเหนไดวา สาหรบจตตานปสสนาสต

ปฏฐานบรรพท ๑ คอ สราคจต จตทประกอบดวยราคะ หรอโลภะ ความยนด ความ

พอใจ ซงมเปนปกตธรรมดา โดยทวาทานผ ฟงอาจจะไมเคยสงเกตลกษณะของโลภะ

ความยนด ความพอใจเลย แตดวยเหตใดสราคจตจงเปนจตตานปสสนาสตปฏฐาน

บรรพท ๑ เพราะเหตวาเกดขนเปนปกต ประจา

เมอมการเหนแลว อาจจะไมรเลยวา เวลาทวบากจตซงเหนดบไปแลว โลภมล

จตเปนสภาพทยนด พอใจในสงทเหน เกดสบตออยางรวดเรว อยเรอย ๆ เพราะฉะนน

การทจะดบกเลสได ปญญาจะตองสามารถรลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏตามปกต

ตามความเปนจรง

เพราะฉะนนเมอมการเหน แลวกมโลภะ มการไดยน แลวกมโลภะ มการได

กลน แลวกมโลภะ มการลมรส แลวกมโลภะ มการรสงทกระทบสมผส แลวกมโลภะ

เปนประจา จงเปนจตตานปสสนาสตปฏฐาน แลวแตวาสตจะระลกรลกษณะของวบาก

จต ซงเปนวตราคจต เปนจตตานปสสนาสตปฏฐานบรรพท ๒

ซงแสดงใหเหนวา สภาพธรรมทเกด ปรากฏเปนปกต มโลภมลจตเปนประจา

ถาสตปฏฐานของใครจะระลกรได หรอมฉะนนกเปนวตราคจต ซงเปนจตตานปสสนา

สตปฏฐานบรรพท ๒ คอ จตทปราศจากราคะ ไดแก กศลจต หรอ อพยากตจต ซงก

ไดแก วบากจตและกรยาจต แตเมอกรยาจตไมปรากฏ วบากจตมปรากฏในขณะทเหน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๐

www.dhammahome.com

เปนวบากจต ในขณะทไดยน เปนวบากจต ในขณะทไดกลน เปนวบากจต ในขณะทลม

รส เปนวบากจต ในขณะทรสงทกระทบสมผสกาย เปนวบากจต

เพราะฉะนนขณะน มวบากจตสลบกบกศลจต หรออกศลจต ถาขณะใดทเปน

อกศลจต กเปนจตตานปสสนาสตปฏฐานบรรพแรก เปนสราคจต เปนจตทพอใจอย

ตลอดเวลา ในการเหน ในการไดยน ในการไดกลน ในการลมรส ในการรสงทกระทบ

สมผส ถาขณะใดทมการระลกได กรวา เหน ไมใชความยนดพอใจ ขณะทไดยนเปน

สภาพธรรมชนดหนง ซงเปนสภาพรเสยง ไมใชความยนดพอใจในเสยง

เพราะฉะนนในขณะนนลกษณะของวบากจต ซงเปนผลในปจจบนเกดขน

เพราะเหตในอดตเปนปจจย เพราะฉะนนการทจะรลกษณะของวบากจต อยารหยาบ ๆ

เฉพาะเวลาทมอบตเหต มโรคภยไขเจบเกดขน มการไดลาภหรอเสอมลาภ หรอวามการ

เปนสข เปนทกข ทางหนง ทางใดเกดขน

แตตองรวา วบากจตทงหลายยอมเกดขนรบผลของกรรม ทางตา คอ ทกขณะท

เหน เปนวบาก ทกขณะทไดยน เปนวบาก ทกขณะทไดกลน เปนวบาก ทกขณะทลมรส

เปนวบาก ทกขณะทรสงทกระทบสมผสกาย เปนวบาก

วบากจตของทาน มคนอนทาใหหรอไม

วบากจตของทานผ ฟง มคนอนทาใหหรอเปลา พรอมทจะโทษคนอนหรอเปลาวา

บคคลนนบคคลนกระทาให หรอวารชดตามความเปนจรงวา เปนสภาพร เปนธาตร ซง

เกดขนรสงทปรากฏ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ดวยกรรมของตนเอง ทได

กระทาแลวในอดตเปนปจจย

ตวอยางในพระไตรปฎกกมเรองของบคคล ทไดรบวบากกรรมตาง ๆ ในยคนน

สมยนน และสาหรบสมยน กมตวอยางของเหตการณตาง ๆ ซงแสดงใหเหนวา แตละ

บคคลยอมไดรบวบาก คอ ผลของอดตกรรม โดยทวาไมคาดคดวา จะเปนในลกษณะใด

เพราะเหตวาไมมใครสามารถทจะรถงเหตในอดตได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๑

www.dhammahome.com

ทานผ ฟงคงไดทราบขาวทวา มตกทงหลงพงลงมาทบเจาของบานตาย ไมตอง

อาศยลกระเบด ไมตองอาศยคนอนยง หรอวาทาราย แตวาอดตกรรมทไดกระทาแลว

เปนปจจยทจะใหไ ดรบผลของกรรม ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย

เพราะฉะนนไมใชเรองทจะโทษบคคลอน แตเปนเรองทสตจะระลก รลกษณะของสภาพ

ธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตนจรง ๆ จงจะรไดวา เปนสภาพธรรมซงเปนผล

ของอดตกรรม ไมใชในขณะทเปนโลภะ โทสะ โมหะ ซงเปนเหตปจจบนทจะใหเกดผลใน

อนาคต

วบากเปนผลของอดตกรรม สามารถจะรไดเพราะปรากฏในปจจบน

สาหรบเรองของสภาพธรรมทเปนวบาก เปนผลของอดตกรรม ซงสามารถจะร

ไดเพราะวาเปนสงทปรากฏในปจจบน ในขณะทกาลงเหน ในขณะทกาลงไดยน

ในขณะทกาลงไดกลน ในขณะทกาลงลมรส ในขณะทกาลงรสงทกระทบสมผสกาย

ยงมขอสงสยอกบางไหม ในการทสามารถจะรชดไดจรง ๆ เมอสตระลกร

ลกษณะของสภาพธรรม ทเหน ทไดยน ทไดกลน ทลมรส ทรสงทกระทบสมผส เพราะ

เหตวาไมใชมในตาราเทานน แตวาเปนสภาพธรรมทกาลงมจรง ๆ วบากจตในขณะน

เกดขนแลว เพราะเหตปจจยในอดต

การจะรวาสภาพนามธรรมทเปนวบาก ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

ทจะรวาไมใชตวตน ไมใชสตว ไมใชบคคล เปนแตเพยงสภาพธรรมทเปน

นามธรรม ทเปนวบาก เปนผลของอดตกรรม กเพราะเหตวาไมมใครสามารถทจะรขณะ

จตตอไปวา ขณะนนจะเหนสงอะไร หรอวาจะไดยนเสยงอะไร หรอวาจะไดกลนอะไร

หรอวาจะลมรสอะไร หรอวาจะกระทบสมผสอะไร ไมมใครจะสามารถทจะบอกไดเลย

เพราะฉะนนกจะเหนไดวา ไมวาเสยงอะไรทปรากฏเปนผลของอดตกรรม ททาใหวบาก

จตและเจตสกเกดขนไดยนเสยงนน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๒

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนไมใชเฉพาะเวลาทมอบตเหต หรอเหตการณพเศษ แตชวตปกต

ประจาวนกเปนสภาพธรรมทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน และถารใหละเอยดขน

วา ถาสตไมระลกรลกษณะของสภาพธรรมทนททเหน หรอทนททไดยน หรอทนททได

กลน หรอทนททลมรส หรอทนททรสงทกระทบสมผสกาย จะมความรสกยดถอสภาพ

ธรรมนนวา เปนของเรา หรอวาเปนเรา

ทานมสมบตมากไหม เปนของทานจรงๆ หรอไม

ทานผ ฟงมสมบตมากไหม แตละทานมสมบตมากไหม เปนของทานจรง ๆ หรอ

เปลา เปนของทานชวขณะทตาเหน แลวเกดความยดถอวา นของเรา หรอนสมบต

พสถานของเรา นแกวแหวนเพชรนลจนดาของเรา แตแททจรงแลว สงทปรากฏเปน

อารมณของจกขวญญาณ

ชวขณะทจกขวญญาณเหน แลวไมใชของจกขวญญาณจรง ๆ เพราะเหตวา

ปรากฏภายนอก ไมสามารถทจะเอาเขามาเปนภายในวา เปนของเราได ไมวาจะเปน

เพชรนลจนดา เสอผาอาภรณ หรอสงใด ๆ กตามทงหมด ทปรากฏในขณะทเหน เปน

ของสาธารณะกบทกจกขวญญาณซงเหนสงนน ไมใชของใครเลย แลวแตใครจะยดถอ

วา ของฉน ของเรา แตโดยสภาพธรรมตามความเปนจรงแลว สงนนไมใชของใคร แตวา

เปนสงทปรากฏกบจกขวญญาณเทานน

แตวาเมอสงนนปรากฏแลว “กเลส” ความไมร ยดถอทนทวา ของเรา ทงวตถ

ภายนอก และทงรปรางกาย ซงแมรปรางกายน เวลาปรากฏทางตา สง ตา ดา ขาว

ตาง ๆ กปรากฏชวขณะทกระทบกบจกขปสาทเทานน ถาไมมการลมตา ไมมการเหน

เกดขน จะไมมการนกถงรปรางสณฐาน สง ตา ดา ขาว ซงยดถอวาเปนของเราเลย

เพราะฉะนนสงใด ๆ ทงภายใน คอ รปรางกายของตนเอง และวตถภายนอก

ทงหมด ตามสภาพความจรงแลว ไมใชของใครเลย แตวาเปนสงทปรากฏเพยงชวขณะท

จกขวญญาณเกดขนเหน แลวกดบไป อยางรวดเรว ทงสงทปรากฏและสภาพร คอ

จกขวญญาณนน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๓

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนมอะไรบาง ซงควรทจะยดถอวาเปนของเรา เพราะเหตวาเปนเพยง

สงทปรากฏเมอกระทบตา เปนสงทปรากฏเพยงชวขณะทกระทบห ดบไปหมดแลว

ไมมของเราเลย

การระลกรลกษณะของสภาพธรรม ตามปกต ตามความเปนจรง จงจะทาใหละ

การยดถอสภาพธรรมทงหลายวา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตนได แตตองเปนผ ท

ละเอยด และรวาขณะไหนเปนวบาก ขณะไหนเปนกเลส ขณะไหนเปนกรรม

ชวขณะทเหนครงหนง ไดยนครงหนง ไดกลนครงหนง ลมรสครงหนง รสงท

กระทบสมผสครงหนง หรอคดนกตาง ๆ ซงเปนสภาพธรรมทมจรง และสามารถทจะ

เปนสตปฏฐาน ใหปญญาศกษา รลกษณะของสภาพธรรมนนวา ไมใชสตว ไมใช

บคคล ไมใชตวตน

เพราะฉะนนวนน ทานผ ฟงกคงจะสารวจดทรพยสมบตทงหลายทเคยมมาก แท

ทจรงแลวกทวไปกบจกขวญญาณ เพราะเหตวาถาเขาใจวา มทรพยสมบตมาก แตไม

เหนทรพยสมบตนนเลย จะเกดความรสกวา เปนของเราไดไหม หรอวาจะมประโยชน

อะไร ในเมอเปนผ ทเขาใจวา เปนผ ทมทรพยสมบตมาก แตไมมการเหน ไมมการไดยน

ไมมการไดกลน ไมมการลมรส ไมมการรสงทกระทบสมผสใด ๆ จากทรพยสมบต

ทงหลายนน

เพราะฉะนนถารลกษณะของปรมตถธรรม ซงไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน

จรง ๆ จะมความเสมอกน เพราะเหตวาไมมเรา ไมวาจะเปนจกขวญญาณของใคร ก

เหนสงทปรากฏ เพราะฉะนนไมควรทจะยดถอสงทปรากฏวา เปนเรา หรอของเรา

เพราะฉะนนทกคนนเทากน โดยสภาพลกษณะทเปนปรมตถธรรมเหมอนกน

แตวาการจะยดถอสภาพธรรมทมปรากฏวาเปนเรา หรอวาเปนของเรา ซงเปนกเลสนน

กยอมมมากนอยตางกน

เพราะฉะนนทานทเคยยนดในทรพยสมบตของทานมากมาย เรมรสกหรอยงวา

ทานไมมทรพยสมบต เพราะเหตวาจกขวญญาณเกดขนเหน แลวกดบไปอยางรวดเรว

ถาจกขวญญาณไมเหน ทรพยสมบตของทานอยทไหน เพราะฉะนนกเพยงจกข

วญญาณเกดขนเหน ชวขณะเหน แลวจะยดถอวา เปนทรพยสมบตของทานไดอยางไร

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๔

www.dhammahome.com

ในเมอไมสามารถทจะเขามาสตวของทาน สามารถทจะปรากฏเพยงแคทจกขทวาร หรอ

จกขปสาทเทานน

เสยงกเชนเดยวกน กลนกเชนเดยวกน รสกเชนเดยวกน สงทกระทบสมผส กชว

ขณะทกระทบสมผส กระทบกายปสาท จงปรากฏวา ลกษณะนน ม แลวกไมสมควรท

จะยดถอลกษณะนนวา เปนเรา หรอวาเปนของเรา

ถาเปนผทไมมสมบต จะดหรอไม

ถาเปนผ ทไมมสมบต จะดไหม ไมด ตองม หรอวาแททจรงแลว จะม หรอไมม

เปนเรองของวบาก

ถงแมวาทกทานอยากจะมทรพยสมบตมาก ๆ ใหเทา ๆ กน ใหเหมอน ๆ กน แต

ตามความเปนจรงแลว ผลทปรากฏในปจจบนมาจากเหตในอดต เพราะฉะนนไมอยใน

อานาจบงคบบญชาของใคร เพราะฉะนนการทจะรสภาพธรรมตามความเปนจรงวา

วบาก ไดแก ปรมตถธรรม ในขณะทเพยงเหน เพยงไดยน เพยงไดกลน เพยงลมรส เพยง

รสงทกระทบสมผส เปนผลทเกดจากเหตในอดต

เพราะเหตวาแมใครกตามเหนสงหนงสงใด แลวกอยากจะไดสงนนมาก จะได

หรอไมไดสงนน แลวแตเหตในอดต ไมใชเพราะดวยกาลงของความปรารถนา ถาเปน

เพราะดวยกาลงของความปรารถนาแลว ทกคนทปรารถนา ยอมได

สมมตวามเพชรนลจนดาทสวยงาม แลวทกทานทเหนกเกดความอยากได การ

ทบคคลใดจะไดวตถสงนน ไมใชดวยกาลงของความอยากได แตการทจะไดเหนสงนน

บอย ๆ หรอสามารถทจะถอกรรมสทธ มวตถสงนนไวสาหรบใหจกขวญญาณเกดขน

เหนบอย ๆ เปนผลของอดตกรรม มฉะนนแลวทกคนทอยากไดอะไร ยอมได ถาสามารถ

ทจะไดดวยกาลงของความตองการ

เพราะฉะนนทานผ ฟงกจะแยกวถจตหนงออกไดวา ชวในขณะทเหนทางตา เปน

วบาก สวนความยนด ความพอใจ ความตองการในสงนน จะมมากนอยสกเทาไร ไมใช

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๕

www.dhammahome.com

เปนเหตทจะใหเกดวบากไดทนท ไมใชวาผลจะเกดขนไดทนท แตวาการทผลตอไปจะ

เกดขน อาศยเหตในอดตทงนน

อจนไตย ๔ ประการ

เพราะฉะนนทานผ ฟงกจะแยกวถจตหนงออกไดวา ชวในขณะทเหนทางตา เปน

วบาก สวนความยนด ความตองการ ความพอใจ ในสงนนจะมมากนอยสกเทาไร ไมใช

เปนเหตทจะใหเกดวบากไดทนท ไมใชวาผลจะเกดขนไดทนท แตวาการทผลตอไปจะ

เกดขน อาศยเหตในอดตทงนน

ดวยเหตนจงไมมผ ใดทสามารถจะพยากรณไดวา ในขณะทมการเหนแตละครง

หรอวาการไดยนแตละครง เปนผลของกรรมอะไร ซงขอความในองคตตรนกาย จตกก

นบาต ทตยปณณาสก อปณณกวรรคท ๓ พระสตรท ๗ ขอ ๗๗

อจนตตสตร

พระผมพระภาคตรสวา

ดกร ภกษทงหลาย อจนไตย ๔ ประการน อนบคคลไมควรคด เมอบคคลคด

พงเปนผมสวนแหงความเปนบา เดอดรอน อจนไตย ๔ ประการเปนไฉน

ดกร ภกษทงหลาย พทธวสยของพระพทธเจาทงหลาย ๑ ฌานวสยของผได

ฌาน ๑ วบากแหงกรรม ๑ ความคดเรองโลก ๑

ดกร ภกษทงหลาย อจนไตย ๔ ประการนแล ไมควรคด เมอบคคลคด พงเปนผ

มสวนแหงความเปนบา เดอดรอน ฯ

จบสตรท ๗

ขณะนวบากทางตา สตสามารถทจะระลกรลกษณะของสภาพนามธรรม ซงเปน

สภาพร สงทกาลงปรากฏเทานน จะรเกนไปจนกระทงถงวา ทกาลงเหนเดยวนเปนผล

ของอดตกรรมอะไร ในชาตไหน ยอมไมสามารถทจะรได แตแมกระนนในชวการเหน

ขณะหนง ๆ สตปฏฐานและปญญาสามารถทจะรชดวา ขณะทเหนเปนวบาก ไมใช

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๖

www.dhammahome.com

ขณะทเกดความพอใจ หรอความไมพอใจซงเปนอกศลจต หรอกศลจตซงเกดขนตอ

จากขณะทเหน

นเปนความรวดเรวของวถจต ซงผ ทจะดบกเลสได ตองรตรงตามความเปนจรง

วา แมแตชวขณะวาระหนงของวถจตทเหน มวบากจตซงเปนผลของอดตกรรมในอดต

เนนนานมาแลว ไมทราบวาเปนผลของกรรมในชาตน หรอวาเปนผลของกรรมในชาต

กอน หรอวาเปนผลของกรรมในชาตโนน ๆ แตกไมตองเสยเวลาคด เพราะเหตวาเปน

อจนไตย

ถาคด แลวจะมประโยชนอะไร ตรงกนขาม สตระลกรลกษณะของสภาพธรรม

ศกษารในลกษณะทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน แลวละการยดถอวาสภาพธรรม

นนเปนเรา หรอวาเปนของเรา กเปนประโยชนแกการทจะดบกเลสเปนสมจเฉท เพราะ

เหตวาเปนสงทปญญาสามารถทจะรได

เพราะฉะนนปฏจจสมปปาท ชวในขณะทวถจตเกดขน วาระหนง วาระหนง

ทางตา ขณะทเหน รลกษณะทตางกนของวบากจต และกศลจตหรออกศลจต ซงเกดตอ

ทางหกเชนเดยวกน พรอมกนนนกรวา ไมมสมบต ไมมเรา ไมมของเรา เพราะเหตวาทก

สงปรากฏ เวลาทกระทบกบทวาร แลวกดบไป ไมวาจะเปนสงทปรากฏทางตา หรอทาง

ห หรอทางจมก หรอทางลน หรอทางกาย

พสจนอจนไตยจากกาลงเหนขณะน รไหมวาเปนผลของกรรมอะไร

ผถาม เรองกรรมและผลของกรรมน ในสตรนพระพทธองคกไดทรงแสดงวา ไม

ควรคด แตบางครงพระผมพระภาคกทรงแสดงไววา การกระทาอนใดเปนผลใหเกดอะไร

เชน การฆาสตวจะทาใหชวตสน อยางนเปนตน พระผมพระภาคกทรงแสดงไว แลวกไม

ยอมใหคด หมายความวาอยางไร

ส. มไดคะ หมายความวา การทจะรลกษณะของสภาพธรรมทเปนวบาก

คอ สภาพธรรมทเปนจตและเจตสก ในขณะทเกดขนเหน ในขณะนนทจะรวา ไมใชสตว

ไมใชบคคล ไมใชตวตน กคอ รลกษณะซงเปนสภาพทรสงทปรากฏทางตา ซงเปนธาต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๗

www.dhammahome.com

ร อาการร และในขณะนนจะรไหมวา เปนผลของกรรมอะไร พสจนไดจากขณะน กาลง

เหน เปนผลของกรรมอะไร

ไมใชไมยอมใหคด รเรองไดตามททรงแสดงไว แตควรรลกษณะของวบาก

ผถาม นมนกละเอยดเขาไป ทนถาพดถงสงใหญ ๆ เชน ในพระสตรหนง ทสภ

มาณพ ลกของโตเทยยพราหมณ ไปทลถามพระพทธเจาวา บคคลทงหลายทปรากฏใน

โลกน ทงหมดถาม ๗ ค มอายสน อายยน มผวพรรณทราม มผวพรรณงาม รารวย

ยากจน สงศกด ตาศกด เกดในตระกลสง เกดในสกลตา มปญญา ปญญาทราม

อยางนทปรากฏอยในโลกน เพราะเหตอะไร

พระพทธองคกทรงแสดงวา สตวทงหลายยอมจาแนกไปตามกรรม มกรรมเปน

เผาพนธ มกรรมเปนของของตน มกรรมเปนทพงอาศย สภมาณพบอกวา ฟงแลวไมร

เรอง ขอใหทรงจาแนกโดยพสดาร พระพทธองคกเลยทรงแสดงวา

ผ ทมอายสน มกจะไปฆาสตวบอย ๆ แลวเกดมาอกชาตหนงกจะมอายสน ถา

ผ ทไมไดฆาสตว หรอวรตไมฆาสตว โอกาสทจะมาเกดในชาตใหมน กมอายยน

ผ ทมความมกโกรธ คอ คนขโกรธนนเอง กจะมผวพรรณทราม ผ ทไมมกโกรธ ก

จะมผวพรรณงาม

คนทอจฉารษยา เกดมากจะไมมเกยรต ไมมศกด ไมสงศกด คนทอจฉาลาภ

ของสมณพราหมณ กจะตาศกด คนทไมอจฉารษยาลาภของสมณพราหมณทงหลาย

กจะสงศกด

คนทมการกราบไหวผ ใหญ หรอกราบไหวลกรบผ ทควรกราบไหว กจะเกดใน

ตระกลสง คนทไมกราบไหวตอผ ทควรกราบไหว กจะอยในตระกลตา

ผ ทสอบถามธรรมกบบณฑตทงหลาย กจะมปญญา ผ ทไมสอบถาม กจะทราม

ปญญา อยางนเปนตน

พระพทธองคกทรงแสดงอยางน เรองของกรรม ผลของกรรม อดตกรรม กแสดง

ไวชด แตทนไมยอมใหคด มนเรองอะไร

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๘

www.dhammahome.com

ส. ไมใชไมยอมใหคด แตเวลาทบคคลใดกตาม อายสน รไดตามททรง

แสดงวา เปนผลของการเบยดเบยน หรอวาการฆาสตวซงเปนอดตกรรม ไมใช

หมายความวา ไมใหคด ความคดยอมเกดขนเสมอ แตการทจะรลกษณะของวบาก

ในขณะทกาลงเกดขนปรากฏ โดยรลกษณะของสภาพธรรมทเปนวบาก ไมใชร

เรองของวบาก เปนการรลกษณะทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน ซงเปนวตราคจต

เปนวบากจต เปนผลของอดตกรรม ตองในขณะทเกดขน ทางหนง ทางใด ใน ๕ ทวาร

คอ ทางตา เหนสงหนงสงใด หลงจากนน จะคดวาเหนอะไร กแลวแต แตการท

กาลงคด ไมใชขณะทกาลงเหน

เพอทจะรลกษณะของวบาก เวลาทเกดโรคภยไขเจบ มทกขเวทนาเกดขน และ

สตระลก รลกษณะสภาพซงเปนทกขทางกายในขณะนน ทจะรวาไมใชสตว ไมใชบคคล

ไมใชตวตน เปนแตเพยงสภาพธรรมชนดหนงซงเกดขนเปนวบาก เปนผลของอดตกรรม

ไมใชในขณะทนกถงเรองอดตกรรม

แตในขณะทสตระลกตรงลกษณะทเปนทกขเวทนาทปรากฏทกาย จงจะรวา

ขณะนน ทกลาววาวบาก คอ ขณะทกาลงรอารมณทางหนงทางใด ทางตา หรอทางห

หรอทางจมก หรอทางลน หรอทางกาย

และขณะทไดฟงเรองของวบาก ไมใชในขณะทสตกาลงระลกรลกษณะของ

วบาก ขณะทกาลงฟงเรองของผลของปาณาตบาต ขณะนนรลกษณะของสงทปรากฏ

ทางตาหรอเปลา รลกษณะของเสยง ทปรากฏทางห รสภาพทกาลงไดยนเสยงใน

ขณะนนหรอเปลาวา ขณะนนไมสามารถทจะรไดวา ทกาลงไดยนเสยงนน เปนผลของ

อดตกรรมอะไร เพราะเหตวาอดตกรรมในอดต เปนปจจยใหเกดการไดยนเสยงนน สวน

การทจะรเรองผลของปาณาตบาต นนไมใชในขณะทไดยนเสยง

เพราะฉะนนการรบผลของกรรมน จะตองรละเอยดวา วบากจตเกดขนเปนผล

ของอดตกรรม ในขณะทเหน ในขณะทไดยน ในขณะทไดกลน ในขณะทลมรส ในขณะท

รสงทกระทบสมผส สวนในขณะทกาลงฟง คดเรองของผลของกรรมตาง ๆ ในขณะนน

ไมใชการระลกรลกษณะทกาลงเหน กาลงไดยน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๕๙

www.dhammahome.com

เรองธรรมเปนเรองทละเอยด เพราะฉะนนการทจะดบกเลสได กเปนเรองท

จะตองอบรมเจรญปญญา และพจารณาอยางละเอยดดวย

กรรมตอบสนองทางตา ห จมก ลน กาย

ผถาม เรองของวบากน รสกวาจะเขาใจยากเหลอเกน แตทานอนจะเปน

อยางไร ผมไมทราบ แตผมยงแยกไมออก อยางททานอาจารยบอกวา ในขณะทไดเหน

ไดฟง รรสน กเปนวบากแลว แตวาเปนวบากของกรรมในอดต อนนกหมายถงวา เปนผล

ทใหสตวนน ๆ กลบมาเกด เพอจะไดมวบากเหลาน ใชไหม เพราะไมอยางนน มนกจะ

มองไมออกวา ไดยนเฉย ๆ นเปนวบากอยางไร ใชไหม กยงไมทราบเลยวา เปนวบาก

อยางไร ถาคนทากรรมไวแลว กรรมนนตองตอบสนอง อนนเหนชด

ส. ตอบสนองทางไหน ถาไมมตา ไมมห ไมมจมก ไมมลน ไมมกาย จะ

ตอบสนองทางไหน

ผถาม กตองตอบสนองทางใจ

ส. มไดคะ ทางใจเปนสภาพทคดนก เพราะฉะนนขณะนนเปนกศลจต

หรออกศลจต อยาลมนะคะ การเรยนเรองวถจต ซงรอารมณทางใจแตละวาระ เฉพาะ

ทางมโนทวารวถลวน ๆ มวถจตเพยง ๓ วถ คอ มโนทวาราวชชนจต ซงเปนกรยาจต นก

ถงเรองนน เกดกอนกศลจตและอกศลจต

กศลจตและอกศลจตจะเกดขนทนทไมได ตองมกรยาจตเกดกอนเสมอไปทก

ครง ราพงถง นกถงเรองนนทางใจ หรอวาถาเปนทางตา ห จมก ลน กาย กศลและอกศล

จะเกดทนทกไมได ตองมโวฏฐพพนจต คอ จตทตดสนใหวถจตตอไป เปนกศลหรอ

อกศลเกดขน เมอดบไปแลว กศลจต หรออกศลจตจงเกดได แตหลกทจะจากคอวา กศล

จต และอกศลจต เกดทนทไมได ตองมกรยาจตเกดกอน

เพราะฉะนนทางมโนทวารวถ ขณะทจะคดนกเรองใด ๆ กตาม ดเหมอนวาคด

นกทนท แตเพราะเหตวาจตเกดดบอยางรวดเรว เพราะฉะนนมโนทวาราวชชนจต ซง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๐

www.dhammahome.com

เปนวถจตแรกทางมโนทวารเกดกอน ราพง คอ นกถงเรองนน แลวดบไป แลวกศลจต

หรออกศลจต จงคดเปนไปในเรองนนได ซงไมใชวบาก

ทางมโนทวารมวบากจตซงเกดตอจากชวนวถ แตไมมความหมาย ไมม

ความสาคญอะไรเลย เพราะเหตวาเปนแตเพยงวบากจต ๒ ขณะ ทเกดตอจากชวนวถ

เทานน

เพราะฉะนนการรบผลของกรรม ททกคนปรารถนาจะไดรบผลของกศลกรรม

ทางตา ตองการเหนสงทด ทางห ตองการไดยนเสยงทด ทางจมก ตองการไดกลนทด

ทางลน ตองการลมรสทด ทางกาย ตองการกระทบสมผสสงตาง ๆ ทด ลองพจารณาด

วา ทกทานตองการอยางนหรอเปลา ทกทานตองการเพยงเทานหรอเปลา คงจะไม

ตองการเกนกวาน ใชไหม เพราะเหตวาแคนกเหลอจะมากแลว คอ ตองการจะเหนอะไร

กได ซงเปนสงทสวย ๆ งาม ๆ ไมจบ เมอเหนสงนแลว กยงอยากเหนสงอนตอไปทนท

ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย เปนสงทตองการผลของกรรมทด

วบากมแตในผ นบถอพระพทธศาสนาหรอไม

ผถาม พดถงเรองวบาก เลยทาใหตองคดกวางขวางมากไปหนอย เพราะถาเรา

พดในฐานะทเราเปนพทธศาสนกชนดวยกน ไมนาจะมปญหา แตทนถาพดถงวา ผ ทนบ

ถอศาสนาอน ซงสวนใหญแลวกเปนการปฏบตทตรงกบหลกศาสนาพทธนอยมาก แต

บคคลเหลานนกยงสามารถทจะมวบาก เสวยความสขอยในโลกนได ลกษณะนใชไหม

ททาใหพระพทธเจาทานหาม ไมตองใหคดวา เขาทากรรมอะไร เขาถงความสข

เพราะถาหากวา ถาเราจะพดตามหลกศาสนาพทธแลว กหมายความวา บคคล

เหลานนนาจะตองเคยเกดเปนผ ทนบถอพทธศาสนาในอดตชาตมากอน เพราะมฉะนน

แลวผลนกไมนาจะม ทอยากจะพดน กอยากจะวเคราะหในฐานะทนบถอศาสนา

ดวยกน ครสตกด ศาสนาอสลามกด กยงคอยยงชว เพราะวาเขากยงมโอกาสทจะไดทา

ความดบาง แตผ ทตรงกนขามกบศาสนาเลย เชนผ ทนบถอลทธคอมมวนสตอยางน รสก

วา การมองหาวบากไมคอยพบเลย เพราะบคคลเหลานสามารถจะมาครองความสขอย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๑

www.dhammahome.com

ได อยางผบรหารของเขา อยางนกเลยทาใหคดไปคดมา วบากนมเฉพาะในเรองของผ ท

นบถอศาสนาหรออยางไร

ส. ตากด หกด จมกกด ลนกด กายกด เปนศาสนาอะไร ตา เปนศาสนา

อะไร เหน เปนศาสนาอะไร ห ไดยน เปนศาสนาอะไร จมก การรกลน เปนศาสนาอะไร

ลน สภาพธรรมทลมรส เปนศาสนาอะไร การกระทบสมผสสงทปรากฏ เปนศาสนาอะไร

เปนสภาพธรรมทมจรง สามารถทจะพสจนได กลาวถงได โดยทไมจาเปนตองใชชอ

แลวแตวาใครตองการทจะรสภาพธรรมทมจรง ๆ หรอไมตองการทจะร

ลกษณะของจตประการท ๔ ชอวาจตเพราะเปนธรรมชาตวจตร

นนเปนเรองของแตละบคคล ซงทกคนนตางกนตามลกษณะของจตประการท ๔

ทวา

อนง จตแมทกดวง

เวลานจตกเกดดบไปแลวนบไมถวน แตแมกระนน จตแมทกดวง ชอวา จต

เพราะเปนธรรมชาตวจตร ตามควรสมควร โดยอานาจแหงสมปยตธรรม วจตร

คอ ตาง ๆ กนไป ตามสมปยตธรรม คอ เจตสกทเกดรวมดวย และการสงสมของแตละ

บคคล

เพราะฉะนนทจะใหเหมอนกนไมได ทจะใหมความคดอยางเดยวกน เปนศาสนา

เดยวกน เปนสงทเปนไปไมไดเลย เพราะเหตวาแมแตรปรางกายกไมเหมอนกน

ความคดนกยอมเหมอนกนไมได ความเหน ความเชอตาง ๆ กยอมเหมอนกนไมได

เพราะฉะนนแมในสมยทพระผ มพระภาคยงไมปรนพพาน พระผ มพระภาคเอง กไม

สามารถทจะทาใหบคคลทงหลายมความเหนถกไดทกคน

เพราะฉะนนสาหรบผ ทสะสมเหตปจจย ทมโอกาส ทวบากจะเกดขน จะไดยน

ไดฟงพระธรรม ไดศกษา ไดอาน ไดพจารณาพระธรรม ทพระอรหนตสมมาสมพทธเจา

ทรงแสดง กเปนเพราะเหตปจจยทไดสะสมมา และเมอไดยน ไดฟงแลว จะพจารณา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๒

www.dhammahome.com

แลวกใครครวญ สอบสวน ใหรอบคอบ ละเอยดขน จนเปนปญญาสามารถรลกษณะ

ของสภาพธรรม ตรง ตามททรงแสดงไว กแลวแตเหตปจจยทไดสะสมมา

ความเหนผดไมไดมแตในลทธอน แมแตในผ นบถอพระพทธศาสนากม

เพราะฉะนนความเหนผด ไมใชมแตในลทธอน แมแตผ ทนบถอพระพทธศาสนา

ทานผ ฟงเองยอมทราบวา มการศกษาและมการประพฤตปฏบตตาง ๆ กน ซงไมใช

ของใหม แมในครงหลงจากการสงคายนาครงท ๒ ภกษชาววชชซงเปนผ ทเปนตนเหต

ใหกระทาสงคายนาครงท ๒ กไดตงนกายตาง ๆ ตามความเหนของตน เชน ขอหนงทวา

ผใดกตามทจะบรรลมรรคผลนพพานได ตองเปลงวาจาวา “ทกขหนอ ทกขหนอ”

เพราะฉะนนไมใชมแตสมยนทจะมการเขาใจขอประพฤตปฏบตผดพลาด

คลาดเคลอน มมาตงแตในครงนน เพราะฉะนนในสมยน ๒,๕๐๐ กวาป กเปนเรองท

ทกทานจะพจารณา และกเปนผ ทศกษาโดยละเอยด เพอทจะใหรวา การทจะรแจง

อรยสจธรรมสาหรบบคคลทไมใชอคฆฏตญ บคคล หรอวปญจตญ บคคล คอ ไมใช

บคคลทจะรเรว

แตวาบคคลในสมยน ถาจะรแจงอรยสจธรรมได ตองเปนเนยยบคคลแนนอน

และถาไมสามารถทจะรแจงอรยสจธรรมได แมวาจะฟงมาก อานมาก สนทนามาก

กลาวธรรมมาก กเปนปทปรมบคคล

พระธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดง ๔๕ พรรษา เพอทรงอนเคราะหผ ทเปน

เนยยบคคล และปทปรมะ เพราะฉะนนตองศกษา เพอทจะไดรจรง ๆ วา การรแจง

อรยสจธรรมนน คอรอะไร และหนทางทจะรการเกดขน และดบไป ของสภาพธรรมท

ปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ ไดจรง ตองอบรมเจรญอยางไร

เพราะฉะนนกเปนเรองททกทานจะตองเปนผ ทศกษา พรอมกนนนกเขาใจวา

ประโยชนของการศกษา เพอเกอกลใหสตระลก รลกษณะของสภาพธรรม ททรงแสดง

โดยละเอยด แมแตลกษณะของจตทไดกลาวถงแลว และวบากจตซงกาลงเหน กเปน

สตปฏฐาน เปนสภาพธรรมทสามารถทจะประจกษแจงในความเปนอนตตา ในสภาพท

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๓

www.dhammahome.com

เปนอนตตา ไมใชสตว ไมใชบคคล และกาลงเกดดบ แตวาตองฟงโดยละเอยด และตอง

พจารณาโดยละเอยด เพอทการระลกร จะไดระลกร ไดตรง ถกตอง โดยละเอยด

ทกขณะในชวตประจาวน ไมพนวบาก และ ไมพนจากกเลส

เพราะฉะนนทกขณะในชวตประจาวน ไมพนวบาก เพราะเหตวา เหน ไดยน ได

กลน ลมรส รสงทกระทบสมผส ไมพนจากกเลส เพราะเหตวาไมใชเพยงแคเหน แคได

ยน แคไดกลน แคลมรส แครสงทกระทบสมผส ยงเกดความยนดพอใจ หรอวาความไม

แชมชน ไมพอใจ ในสงทปรากฏ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ ซงเปน

เหตทจะใหเกดวบากขางหนา

เพราะฉะนนตองแยกกนใหตรง ความหวง ความปรารถนาสงหนงสงใดกตาม

ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ในขณะปจจบน เปนเหตปจจบน ทจะใหเกด

วบากขางหนา ตรงตามเหต คอ ถาเปนอกศลธรรมเกดขน ยอมใหผลเปนอกศลวบาก

เหนสงทไมด ไดยนเสยงทไมด ไดกลนทไมด ลมรสทไมด กระทบสมผสสงทเปนทกข ถา

กศลจตเกด เมอเหนแลว ไดยนแลว ไดกลนแลว ลมรสแลว รสงทกระทบสมผส หรอคด

นกเปนกศล ผลกคอวา จะไดเหนสงทด ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ไมอย

ในอานาจบงคบบญชาของใคร

เพราะฉะนนถาทานหวงดวยอกศล ทจะเปนเศรษฐมงม มสมบตมากทางตา

ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ลกษณะนนเปนอกศล อยาลมวา จะไมใหผลเปนกศล

วบาก แตวาจะใหผลเปนอกศลวบาก

เพราะฉะนนจงมความจาเปน ทจะตองระลก รลกษณะของอกศล เพอทจะละ

อกศล เพราะเหตวา ถาไมร กไมละ แตถาร ยอมละ และในขณะทรนน เปนกศล เปน

ปญญา เพราะฉะนนยอมเปนเหตทจะใหเกดกศลวบาก เมอทกคนยงไมสามารถทจะดบ

กเลสอกศลได เพราะวาพอเหน กเกดอกศล โลภะบาง โทสะบาง กจรง แตอยาใหถง

ความรนแรงทจะใหเปนทจรตกรรม พรอมกนนนกเปนผ ทไมประมาทในการเจรญกศล

กรรม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๔

www.dhammahome.com

และกศลกรรมทควรเจรญอยางยง กคอสตปฏฐาน การระลก รลกษณะของ

สภาพธรรมทกาลงปรากฏทนท ขณะนกได ลกษณะของนามธรรม หรอรปธรรม ทางตา

หรอทางห หรอทางจมก หรอทางลน หรอทางกาย หรอทางใจ กได นนเปนกศลเหต ทจะ

เปนเหตให กศลวบากขางหนา เกดขน

วบากเปนผลของเหตในอดต กศลหรออกศลเปนเหตใหเกดวบากขางหนา

เพราะฉะนนเหตกบผล ตองตรงกน วบาก ขณะเหน เปนผลของเหตในอดต แต

กศลหรออกศลในขณะปจจบนเปนเหตของวบากขางหนา อยาคดวา เวลาทปรารถนา

สงใดดวยอกศล แลวไดสงนน อยาเขาใจวา นนเปนผลของการหวง เพราะเหตวาขณะท

หวง เปนอกศล

เพราะฉะนนกศลวบากทไดรบ หลงจากหวง ไมใชผลของอกศล ทหวง แตเปนผล

ของเหตในอดต แตเพราะการเกดดบสบตอกน จนกระทงไมรความจรงวา แททจรงเวลา

ทวบากเกดขน ถาเปนกศลวบากแลว ตองเปนผลของกศลกรรมในอดต ไมใชเปนผล

เพราะความหวง หรอความตองการ เมอสกครน หรอวาเมอวนกอน เพราะวาเหตกบผล

ตองตรงกน

นกจะเปนเหตใหเจรญกศลมากขน พรอมกนนนกควรทจะละอกศล แตอกศลก

ละยากเหลอเกน ถาไมอบรมเจรญปญญาจรง ๆ กยอมไมสามารถทจะละคลายอกศล

ไดเลย

สภาพธรรมทเปนวบาก เปนนามธรรมอยางเดยว

ตองทราบดวยวา สภาพธรรมทเปนวบาก เปนนามธรรมอยางเดยว คอ เปนจต

และเจตสกซงเปนสภาพรอารมณ เชนเดยวกบเหต คอ กศลหรออกศล เมอกศลหรอ

อกศลเปนนามธรรม เปนสภาพธรรมซงเปนสภาพรอารมณ ผลของกศลหรออกศลนน ก

ตองเปนนามธรรม คอ เปนสภาพทรอารมณเชนเดยวกน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๕

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนวบากทงหมดไมใชรปธรรมเลย วบากทงหมด ไดแก นามธรรม คอ

จตและเจตสก ซงเปนผลโดยตรงของเหตซงเปนนามธรรม คอ กศลธรรมและอกศลธรรม

กศลและอกศลเปนปจจยใหเกดรปธรรมได เชนเดยวกบกศลและอกศลเปน

ปจจยใหเกดนามธรรมซงเปนวบาก แตวารปธรรมนนไมใชวบาก เปนผลของกศลหรอ

อกศลได แตไมใชวบาก สาหรบจตและเจตสกเทานน ทเปนวบาก

อจนไตยใชไหม ถามใครพยากรณจะเชอไหม

ผถาม เรองของคด เรองของวบากน ทาใหบคคลบางคนนดงไปหลายคน เชน

ในประเทศไทย มหลายตอหลายคนชางคด แลวกไปเอาตวอยางตามความเปนจรงใน

ปจจบน เอาบางบคคลมาเปนตวอยาง จรงบาง ไมจรงบาง สมมตวา คนทฆาหมเปน

อาชพ กอนจะตาย บางครงบางคราวกมรองเสยงเหมอนหม บางครงบางคราวกคนทใน

ชวตนชอบฆาแมลงสาบ ตายแลว คนไปเปดหบศพของเขา พบวามแมลงสาบทงหบเลย

อยางนเปนตน กถอวา นนเปนผลของชาตทแลว หรอวาคนทกอนจะตาย มเสยงรอง

เหมอนหม กเปนผลของกรรมในชาตนน ทวา เคยฆาหม อยางนเปนตน อยางนจะตรง

ไหม

ส. อจนไตย ใชไหมคะ

ผถาม กคนทว ๆ ไป เขาเชอวา มนเปนจรงอยางทเขาคด

ส. คด แตไมใชการรแจง หรอการประจกษ ไมใชบคคลทมพลญาณ คอ

ปญญาพเศษทมกาลงสามารถทจะรกรรมและวบากจรง ๆ เปนแตเพยงการคาดคะเน

และใครจะบอกได แมในครงทพระผมพระภาคยงไมปรนพพาน พระอรหนตกตาม หรอ

ผ ทไดทราบวา มใครไดรบผลของกรรมวบากตาง ๆ เกดขน ทานเหลานนไปเฝาพระผม

พระภาคกราบทลถาม ทง ๆ ททานอาจจะคดเอากได เหมอนอยางคนในสมยนกยงคด

เอากได ใชไหมคะ วาคงจะเปนผลของกรรมน หรอผลของกรรมนน

เรองของความคด คดได แตวาจรงหรอไมจรง บคคลในครงนน ไปเฝากราบทล

ถามพระผมพระภาค แลวบคคลในครงน จะเชอความคดวา จรง โดยทไมมโอกาสจะ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๖

www.dhammahome.com

เฝากราบทลถามพระผมพระภาค แตพอทจะทราบไดวา อกศลวบากทงหลายเปนผล

ของอกศลกรรม และตามททรงแสดงไววา ผลของปาณาตบาตคออยางไร ผลของ

อทนนาทานคออยางไร ผลของกาเมสมจฉาจารคออยางไร ผลของมสาวาทคออยางไร

แตไมสามารถทจะพยากรณไดวา ขณะทวบากนเกดขน เปนเพราะกรรมอะไรในอดต ใน

ชาตไหน

ถามใครพยากรณ จะเชอไหม หรอวาทานเปนผ ทเชองาย ใครวาอะไรกถก

วบากหมายเฉพาะนามธรรมเทานน รปธรรมเปนผลของกรรมแตไมใชวบาก

ในคราวกอนไดกลาวถงเรองของวบากวา หมายเฉพาะสภาพธรรมทเปน

นามธรรมเทานน ขอความในอฏฐสาลน อรรถกถาธมมสงคณปกรณอธบายนกเขป

กณฑ วาดวยนทเทสวปากตกะท ๓ ซงขยายความวปากธรรม มขอความวา

เฉพาะนามธรรมทมอารมณเทานน ตรสเรยกวา “วบาก” เพราะเปนเหมอนกบ

กรรม

เหตผลทวา เวลาทกรรมใหผล ทาใหวบากจตและเจตสกเกดขน พรอมกบรป

เฉพาะจตและเจตสกซงเปนนามธรรมเทานน ทเปนวบาก รปเปนผลของกรรมจรง แตรป

ไมใชวบาก เพราะเหตวานามธรรมทมอารมณเทานน ตรสเรยกวา “วบาก” เพราะเปน

เหมอนกบกรรม

อปมาเหมอนผลไม ซงเหมอนกนกบพช ฉะนน จรงอย เมอพชขาวสาลอนเขา

หวานแลว แมในเมอออกหนอและใบ เปนตนแลว เขากยงไมเรยกวา “ผลขาวสาล” แต

เมอใดรวงขาวสาลเปนของสกงอมแลว เมอนนขาวสาลซงเหมอนกนกบพชนนแหละ

เขายอมเรยกวา “ผลขาวสาล” ดงน สวนหนอและใบ เปนตน เขาเรยกวา “พชอนบงเกด

แตพช” ดงน แมรปกเชนนนเหมอนกน ควรจะเรยกไดวา “กมมชะ เกดแตกรรม”

นเปนความตางกน ของคาวา “วบาก” กบคาวา “กมมชรป” ซงเปนรปซงเกด

เพราะกรรมเปนปจจย กรรมเปนปจจยใหเกดจตซงเปนวบาก และเจตสกซงเปนวบาก

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๗

www.dhammahome.com

และรป แตวารปนน ไมใชวบาก เปนเพยงสภาพธรรมทเกดขน เพราะกรรมเปนปจจย

จงเปน “กมมชะ” ไดแก รป ซงเกดเพราะกรรมเปนปจจย

สาหรบจตและเจตสกนนเปนวบาก เพราะเหตวาเหมอนกนกบกรรม โดยเปน

นามธรรมเหมอนกน สามารถทจะรอารมณได เชนเดยวกบนามธรรมซงเปนกรรม แตวา

เปนผลของกรรม เพราะวารบอารมณทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย

เหตใดจงทรงแสดงแยกรปธรรม กบ นามธรรมทเปนวบาก ไวโดยละเอยด

ทานผ ฟงคงจะสงสยวา ทาไมทรงแสดงแยกไวโดยละเอยด เพราะเหตวาแมรปก

เกดขนเพราะกรรม แมวบากจตและเจตสกกเกดขนเพราะกรรมเปนปจจย แตทาไมตอง

แยกวา รปไมใชวบาก

ทเปนอยางนกเปนเพราะเหตวา เพอทจะทรงแสดงใหเหนความตางกนอยาง

ชดเจนของสภาพธรรมทเปนนามธรรมและรปธรรมวา สภาพธรรมทเปนนามธรรมไมใช

รปธรรม และสภาพธรรมทเปนรปธรรมไมใชนามธรรม จนกวาจะเปนความรชด จนกวา

จะประจกษลกษณะของนามธรรมซงไมใชรปธรรม และประจกษในลกษณะของ

รปธรรมซงไมใชนามธรรม จงจะหมดความสงสยและการยดถอสภาพธรรมซงไม

ปรากฏตามความเปนจรงวา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตนได

เพราะเหตวาเวลานยงไมประจกษชดในลกษณะทตางกนของนามธรรมและ

รปธรรม อาจจะเปนความเขาใจ เพราะวาไดฟงเรองของนามธรรมและรปธรรมมาก

พอสมควร แตวายงไมไดประจกษแจง ในลกษณะทตางกนจรง ๆ ของนามธรรมและ

รปธรรม

เพราะฉะนนกไดทรงแสดงไวทกประการ เพอทจะอนเคราะหเกอกลใหอบรม

เจรญปญญา จนกวาสามารถทจะประจกษในลกษณะของนามธรรม ซงไมใชรปธรรม

และในลกษณะของรปธรรม ซงไมใชนามธรรม ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย

ทางใจ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๘

www.dhammahome.com

ไมใชทรงแสดงโดยไมใหประพฤตปฏบตตาม แตวาทรงแสดงเพอทรงอนเคราะห

เกอกลใหสตระลก รลกษณะทตางกนของนามธรรมและรปธรรมทกาลงปรากฏ ในขณะ

ทกาลงเหน กาลงไดยน กาลงไดกลน กาลงลมรส กาลงรสงทกระทบสมผส เปนตน เชน

ในขณะน และเดยวน

นคอการจะเขาใจลกษณะของนามธรรมและรปธรรม ไมวาจะเปนทางตาทกาลง

เหน และกาลงฟงเรองของนามธรรมและรปธรรม

วบากตางกนเพราะความวจตรของกรรมและจตทสะสมมาตางๆ กน

สาหรบอรรถ คอ ความหมายทเปนลกษณะของจต

ประการท ๑ คอ ทชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาตทรแจงอารมณ

ประการท ๒ ชอวา “จต” เพราะสงสมสนดานของตน ดวยสามารถชวนวถ

ประการท ๓ ชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาต อนกรรม กเลส สงสมวบาก

ซงทกทานกจะเหนไดวา วบากทเกดขนตาง ๆ กนไป ตามการสงสมของกรรม

และกเลส ซงเนองกบลกษณะของจตประการท ๔ คอ

อนง จตแมทกดวง ชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาตวจตรตามสมควร โดย

อานาจแหงสมปยตตธรรม

นเปนอรรถ คอ ลกษณะของจตประการท ๔ ซงสบเนองกบลกษณะประการท

๓ ทชอวา ชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาตอนกรรม กเลส สงสมวบาก

วบากทปรากฏตางกนน ตางกนตามอรรถ คอ ความหมายทเปนลกษณะของ

จตประการท ๔ ทวา ชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาตวจตรตามสมควร โดยอานาจแหง

สมปยตตธรรม

พระธรรมทพระผมพระภาคทรงแสดงครบถวนทงอรรถและพยญชนะ “วบาก”

ซงเปนผลในปจจบนของชาตนของทกทานตางกน เพราะความวจตรของกรรม และจตท

สะสมในอดตตาง ๆ กน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๖๙

www.dhammahome.com

เพราะเหตวาทชอวา จต เพราะเปนธรรมชาตวจตร แปลวาตาง ๆ ไมเหมอนกน

ทวจตร คอ ตาง ๆ ตามสมควร โดยอานาจแหงสมปยตตธรรม

ตองมเหตททาใหจตตางกน เพราะฉะนน อะไรจะเปนเหตททาใหจตตางกน จต

เปนสงขารธรรม เปนธรรมชาตทเกดขน ซงจะตองมเหตปจจยปรงแตง โดยเจตสกเปน

ธรรมชาตอกประเภทหนงซงเกดพรอมจต ดบพรอมจต รอารมณเดยวกบจต และเกดท

เดยวกบจต เพราะฉะนนเจตสกนนเอง เปนสมปยตตธรรมทเกดกบจต ททาใหจตตาง ๆ

กนไป

ในอดต จตของแตละทานกตางกนมาก จนกระทงทาใหผล คอ วบากในปจจบน

ตางกน ไมวาจะมประชาชนจานวนมากนอยสกเทาไรในโลก ยอมตางกนตามกรรม

ตามความวจตรของเหต ตงแตรปรางหนาตา จนกระทงถง การไดลาภ การเสอมลาภ

การไดยศ การเสอมยศ สข ทกข นนทา สรรเสรญ ซงลวนแตเปนผล ซงมาจากเหตใน

อดต ซงตางกน

เมอเหตในอดตทาใหวปากในปจจบนตางกนตงแตเกด ตลอดจนกระทงถง

แมแตจะสนชวต กยงไมมใครรวา แตละทานจะจากโลกนไป โดยอาการอยางไร ในวน

ไหน นอกบาน หรอวาในบาน บนบก หรอวาในนา กไมมใครสามารถทจะรได ดวย

โรคภยไขเจบชนดหนงชนดใด กยอมเปนไปตามกรรมซงเปนเหตในอดต วบากใน

ปจจบนชาตทเหน กตางกนจรง ๆ และไมใชแตเฉพาะวบากในปจจบนทตางกน แมเหต

คอความวจตรของจตในปจจบนชาตนเอง กยงตางกนออกไปอก สาหรบทจะใหเกด

วบาก คอ ผลขางหนา ทตางกนออกไป

เพราะฉะนน ความตางกน คอ ความวจตร ไมมทสนสด ตามสมปยตตธรรม

คอ เจตสกทเกดรวมดวย

สมปยตตธรรม

เพราะฉะนนกควรทจะไดทราบความหมายของสมปยตตธรรมวา ปรมตถธรรม

ม ๔ คอ จตปรมตถ ๑ เจตสกปรมตถ ๑ รปปรมตถ ๑ นพพานปรมตถ ๑

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๐

www.dhammahome.com

สาหรบจตและเจตสกเปนสภาพธรรมซงเกดรวมกน พรอมกน ปราศจากกน

ไมได แยกกนไมได เมอเกดขนพรอมกนแลว กดบพรอมกน มอารมณเดยวกน เกดท

เดยวกน นนคออรรถของสมปยตตธรรม

ขอความในอฏฐสาลน อรรถกถาธมมสงคณปกรณ จตตปปาทกณฑ

มขอความวา

จรงอย เมอรปธรรมและอรปธรรมเกดรวมกน รปยอมเกดรวมกบอรป แตไม

เกยวของ ไมสมปยตตกน

อรปกเหมอนกน คอ เกดรวมกบรป แตไมเกยวของ ไมสมปยตตกน

และรปกเกดรวมกบรป แตไมเกยวของ ไมสมปยตตกน

สวนอรปโดยนยมทเดยว เกดรวมกนกบอรป เกยวของกน สมปยตตกนทเดยว

ททรงแสดงไวโดยละเอยด กเพอทจะใหประจกษชดจรง ๆ วา นามธรรมไมใช

รปธรรมนนเอง โดยขนของการฟง ซงเปนสงขารขนธ ทจะคอย ๆ ปรง จนกวาสตปฏ

ฐานจะเกด แลวกนอมระลก พจารณา รลกษณะของนามธรรม รลกษณะของรปธรรม

จนกวาลกษณะของนามธรรมและรปธรรมจะปรากฏ โดยสภาพทแยกขาดจากกน ไม

เกยวของกน ไมสมปยตตกน แมวาจะเกดรวมกน

เพราะฉะนนทานผ ฟงกจะเหนไดวา สาหรบนามธรรม คอ จตและเจตสกน ใช

คาวา “สมปยตตะ” เพราะเหตวาเขากนได และเกยวของโดยเหต ๔ ประการ ทานใชคา

วา โดยประการตาง ๆ คอ นอกจากจะเกดรวมกนแลว กยงรอารมณเดยวกนดวย

ดเปนเรองธรรมดา แตใหเหนวา สภาพของนามธรรมเปนสภาพทละเอยด

ละเอยดกวารปธรรม ซงรปธรรมกแยกออกเปนรปหยาบและรปละเอยด แตแมกระนน

สภาพธรรมทเปนรปละเอยด กยงไมละเอยดเทากบนามธรรม

รปสตร

ขอความในอตวตตกะ ตกนบาต วรรคท ๓ รปสตร ขอ ๒๕๑ มขอความทแสดง

วา อรปธรรมละเอยดกวารปธรรม ขอความในรปสตร มวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๑

www.dhammahome.com

จรงอย พระสตรนพระผมพระภาคตรสแลว พระสตรนพระผมพระภาคผเปนพระ

อรหนตตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลววา

ดกรภกษทงหลาย อรป ละเอยดกวารป นโรธ คอ นพพาน ละเอยดกวาอรป ฯ

พระผมพระภาคไดตรสเนอความนแลว ในพระสตรนน พระผมพระภาคตรส

คาถาประพนธดงนวา

สตวเหลาใดเขาถงรปภพ และสตวเหลาใด ดารงอยในอรปภพ สตวเหลานนไมร

ชดซงนโรธ เปนผยงตองกลบมาสภพใหม สวนชนเหลาใด กาหนดรรปภพแลว ไมดารง

อยในอรปภพ ชนเหลานนยอมนอมไปในนโรธ เปนผละมจจเสยได พระสมมาสมพทธ

เจาผหาอาสวะมได ถกตองอมตธาตอนไมมอปธดวยนามกายแลว กระทาใหแจงซงการ

สละคนอปธ ยอมแสดงบทอนไมมความโศก ปราศจากธล ฯ

เนอความแมนพระผมพระภาคตรสแลว เพราะเหตนน ขาพเจาไดสดบมาแลว

ฉะนแล ฯ

จบสตรท ๔

ซงถาจะกลาวถงพระสตรนทงหมด กจะเกยวของไปถงเรองภพภมตาง ๆ ดวย

เพราะฉะนน กควรทไดพจารณาถงขอความทพระผมพระภาคตรสวา

“อรป” ละเอยดกวา “รป” “นโรธ”คอนพพาน ละเอยดกวา “อรป”

เพอทจะไดเขาใจจรง ๆ ในลกษณะของนามธรรม ประโยชนกคอ สตจะไดระลก

ในขณะน แลวปญญาสามารถทจะรลกษณะของสภาพธรรมทละเอยดกวารป

สภาพธรรมทปรากฏทางตา – ความเปนปจจยของนามธรรมและรปธรรม

สภาพธรรมทกาลงปรากฏทางตาในขณะน ทานผ ฟงไมเคยประจกษชดวา เปน

เพยงสงทปรากฏทางตา เพราะเหตวาขณะใดทยงเหนวา เปนคน เปนโตะ เปนเกาอ เปน

วตถสงตาง ๆ ขณะนนไมใชปญญาทรจรง ๆ วา ไมมคน ไมมโตะ ไมมเกาอ ในขณะท

สภาพนน ๆ กาลงปรากฏทางตา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๒

www.dhammahome.com

สงทปรากฏทางตาทไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน เปนรปชนดหนง เปน

ของจรง กาลงปรากฏ ขอเพยงใหปญญารชดจรง ๆ วา ไมใชคน ไมใชโตะ ไมใชเกาอ

เปนแตเพยงสงทปรากฏทางตาเทานนจรง ๆ

สงทกาลงปรากฏทางตา เปนแตเพยงสงทปรากฏทางตาเทานน รแคนตามความ

เปนจรง รไดไหม ยากหรองาย หยาบหรอละเอยด ทจะรวา ไมใชคน ไมใชสตว เปน

เพยงสงทปรากฏทางตา เปนรปซงมจรง เพราะกาลงปรากฏ รปทกาลงปรากฏทางตา

ทจะรวาไมใชสตว ไมใชบคคลเลย หยาบหรอละเอยด ทานผ ฟงอาจจะคดวาละเอยด

แลว แตความจรงโดยนยของรป ๒๘ รป สงทปรากฏทางตา ไมใชรปละเอยด เปนรป

หยาบ ทง ๆ ทเปนรปหยาบ กยงไมรรปหยาบตามความเปนจรง

เพราะฉะนนการทสตจะระลก รลกษณะของนามธรรม ซงเปนสภาพเหน ขณะน

กาลงเหนจรง ๆ มสภาพเหน เปนนามธรรม ไมใชรปทปรากฏทางตา นามธรรม กเปน

สภาพทละเอยดกวารป นามธรรมทงหมดเปนสภาพทละเอยดกวารป ทงจตและเจตสก

เปนสภาพทละเอยดกวารป เพราะเหตวาขอความในอฏฐสาลนมวา

ถงแมวารปจะเกดพรอมกบรปกจรง แตรปกไมไดเกยวของ หรอวาสมปยตตกบ

รปซงเกดรวมกน

ตองพจารณาใหละเอยดเขาไปอก ธาตดน นา ไฟ ลม เปนมหาภตรป ๔ ตองเกด

พรอมกน จะขาดรปหนงรปใดไมได จะมแตธาตดนเกดขน โดยไมมธาตนา ธาตไฟ ธาต

ลม ไมได จะมแตธาตไฟเกดขน โดยไมม ธาตดน ธาตนา ธาตลม ไมได จะมแตธาตลม

เกดขน โดยไมมธาตดน ธาตไฟ ธาตนาไมได จะมแตธาตนาเกดขน โดยไมม ธาตไฟ

ธาตดน ธาตลมไมได แตละธาตนน แมจะเกดพรอมกน รวมกน ดบพรอมกนดวยกจรง

แตรปทงหมดไมเกยวของกน ไมสมปยตตกน เพราะเหตวารปนนเปนธรรมชาตทหยาบ

กวานามธรรม

ธาตไฟไหมธาตดน ไดไหม ธาตไฟไหมธาตนา ไดไหม ไมได เพราะเหตวาเรา

อาจจะมองเหนวตถทแปลงสภาพโดยถกไฟเผา แตธาตไฟนนไมสามารถทจะไหมธาต

ดนได เพราะเหตวาทง ๔ ธาต จะตองเกดรวมกน พรอมกน ถาธาตไฟไหมธาตดนซงเกด

รวมกน จะยงเหลอธาตดนไหม หรอถาธาตไฟไหมธาตดน กจะตองบอกวา ธาตดนนนม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๓

www.dhammahome.com

ลกษณะรอน เพราะเหตวาถกธาตไฟไหม แตธาตดนไมมลกษณะรอน ธาตดนมลกษณะ

แขนแขง ธาตไฟมลกษณะรอน ธาตนามลกษณะเอบอาบ เกาะกม ธาตลม มลกษณะ

ไหว เครง ตง

เพราะฉะนนขอความในพระไตรปฎกแสดงวา ภาวะ คอ ลกษณะทปรากฏของ

ธาต แปรเปลยนได แตวาลกษณะของแตละธาตเปลยนไมได แมกระนนกไมสมปยตต

กน ไมเกยวของกน ไมใชนามธรรม ไมใชนามธาต

แตนามธาต ถงแมวาจตไมใชเจตสก และเจตสกมถง ๕๒ ประเภท เจตสกแตละ

ประเภทกตางกนออกไปวา ผสสเจตสก ไมใชเวทนาเจตสก ไมใชสญญาเจตสก ไมใช

เจตนาเจตสก เปนสภาพธรรมทมลกษณะตางกนกจรง มกจการงานตางกน มเหตใกล

ใหเกดตางกน แตเกดรวมกน พรอมกน และเกยวของ และสมปยตตกน เพราะเหตวาม

อารมณเดยวกน

ชวขณะทจตและเจตสกเกดขนนสนมาก นอยมาก ไมมใครสามารถจะเปรยบได

เลยวา การเกดดบของจตนเรวสกแคไหน เรวจนเกนกวาทจะอปมาเปรยบเทยบถง

ความเรวทงหลายได เพราะเหตวาเพยงเกดขน แลวกดบไป มอายเพยง ๓ ขณะ คอ

ขณะเกด เปนอปาทขณะ ฐตขณะ ขณะทตงอย คอ ขณะทยงไมดบไป และภงคขณะ

ขณะทดบ

๓ ขณะนเรวเหลอเกน และทนททเกด ทงจตและเจตสกซงเปนนามธรรมทเกด

รวมกน พรอมกนน รอารมณเดยวกน จงเกยวของ และสมปยตตกน แลวกดบไป

เพราะฉะนนสาหรบคาวา “สมปยตตธรรม” หรอ “สมปยตตปจจย” ใชเฉพาะกบ

นามธรรม คอ จตและเจตสก ซงเปนนามธรรมทรอารมณเทานน

เพราะฉะนนตอไปจะไดทราบถงปจจยของสภาพธรรมแตละอยาง ๆ ไมวา

นามธรรมหรอรปธรรม ไมวาจต เจตสก รปทเกดขน ลวนมปจจยใหเกดขน และปจจยก

ไมใชอน จตนนเอง เปนปจจยใหกบสภาพธรรมอนซงเกดรวมกน หรอวาเกดเพราะจต

นนเปนปจจย เจตสกกเปนปจจย ใหจตและเจตสกอน ๆ ทเกดรวมกนนนเอง และรปก

เปนปจจยใหรปหรอนามธรรมเกดขน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๔

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนนามธรรม กเปนปจจยใหนามธรรมอน เกดขน โดยสมปยตตปจจย

แตเวลาทนามธรรมเปนปจจยใหรปธรรมเกดขน จะไมใชคาวา สมปยตตะ แตวาจะเปน

โดยปจจยอน หรอวารปธรรมกเปนปจจยใหนามธรรมเกดขนได เปนปจจยใหรปธรรม

เกดขนได แตไมใชโดยสมปยตตปจจย

นคอการทรงแสดงลกษณะของสภาพธรรมทมจรง โดยละเอยด เพอทรง

อนเคราะหใหเวลาทสตระลก จะไดระลกรลกษณะของสภาพธรรมไดตรง ตามความเปน

จรงวา นามธรรมเปนแตเพยงสภาพร เปนธาตร สวนรปธรรมนน แมวาจะปรากฏ แต

อวชชาเปนสภาพซงไมสามารถทจะแทงตลอด หรอรชดแมในสงทกาลงปรากฏ

รปไมใชสมปยตตธรรม ไมเปนสมปยตตปจจยเพราะเหตใด

ผถาม ดฉนสงสยบางคา ทกลาววา รปจะเกดรวมกนกจรง แตไมใชสมปยตต

ปจจย ดฉนเคยไดพบขอความทบอกวา ธาตทง ๔ นไมเคยแยกจากกนเลย ทใดมธาต

ดน ทนนกมธาตลม ธาตนา ธาตไฟ เพราะฉะนนจะตางกบคาวา “สมปยตต” อยางไร

กลาวทง ๔ ธาต ทใดมธาตนา กมธาตดน ธาตไฟ ธาตลม ทใดมธาตไฟ กมธาตนา

ธาตดน ธาตลม ทใดมธาตลม กมธาตนา ธาตไฟ ธาตดน คาวา สมปยตตปจจยน

แตกตางกนอยางไร

ส. อยางทเรยนใหทราบแลววา แมรปธรรมจะเกดรวมกนและตางกม

ลกษณะของตนกจรง อยางเชน ธาตดนเปนสภาพธรรมทมลกษณะแขนแขง ถงแมวา

จะมธาตไฟเกดรวมดวยในทนน ไฟกไมไดไหมธาตดน ตองแยกจากกน แมวาเกด

รวมกน

โดยททานผ ฟงอาจจะคดวา เปนรปทละเอยดแลว แตโดยนยของรป ๒๘ รปใด

ทปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ซงมทงหมด ๗ รปนน เปนรปหยาบ

ไมใชรปละเอยด เพราะเหตวายงปรากฏ ยงสามารถทจะกระทบกบอายตนะ หรอปสาท

แลวกมการรเสยง ทางห ซงจตและเจตสกจะไมปรากฏทางห จะไมปรากฏทางตา จะไม

ปรากฏทางจมก จะไมปรากฏทางลน จะไมปรากฏทางกาย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๕

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนกเปนสภาพธรรมทละเอยด และทเปนสมปยตตธรรม กเพราะเหต

วา แมวารปเกดพรอมกบรป ดบพรอมกนกบรป กจรง กไมใชสมปยตตธรรม เพราะเหต

วายงไมพรอมเพรยงกน หรอรวมกน ละเอยดอยางเดยวกน เหมอนกบจตและเจตสก

ซงนอกจากเกดพรอมกน ดบพรอมกนแลว กยงรอารมณเดยวกน นคอสภาพธรรมท

ตางกนระหวางรปธรรมซงไมใชสมปยตตธรรม และนามธรรมซงเปนสมปยตตธรรม

เมอเกดรวมกนแลว รวมกนจรง ๆ ไมใชรปซงสามารถแยกปรากฏแตละทวาร

อยางเชนธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม เปนมหาภตรป ๔ ขณะทเกดขนจะมอปาทาย

รปอก ๔ เกดรวมดวย คอ เกดพรอมกน คอ ส กลน รส โอชะ ๘ รปนไมแยกจากกนเลย

ใชคาวา “อวนพโภครป” คอ รปซงไมแยกจากกน แตแมกระนน สปรากฏทางตา แยก

อาการทปรากฏ กลนปรากฏทางจมก รสปรากฏทางลน โผฏฐพพะ คอ เยนหรอรอน

ออนหรอแขง ตงหรอไหว ปรากฏทางกาย

แตวานามธรรมเปนสภาพซงละเอยดกวานน แลวกสมปยตตกนจรง ๆ เพราะ

เหตวาแมวาจะเกดขน แลวดบไปโดยรวดเรว แตกยงมอารมณเดยวกน คอ รอารมณ

เดยวกน กระทากจในอารมณเดยวกน นนคอความหมายของสมปยตตธรรม

เพราะฉะนนการศกษาธรรม ถาศกษาโดยละเอยด และกใหเปนความเขาใจท

ชดเจนจรง ๆ กไมตองทอง เพราะเหตวาวนนไดยนคาวา สมปยตตธรรม ซงหมายความ

ถงนามธรรม ไดแก จตและเจตสกเทานน จตและเจตสกจะเกดโดยไมมปจจยไมได

เพราะฉะนนเมอจตและเจตสกเกดรวมกน จตเปนสมปยตตปจจยใหเจตสกทเกดรวมกน

เกดขน เจตสกเปนสมปยตตปจจยใหจตซงเกดรวมกนเกดขน

เปนปจจยโดยปจจบน หมายความวา ปจจยและปจจยปบน ธรรมซงเกดขน

เพราะปจจยนน เกดพรอมกน แลวกดบพรอมกน แลวกเปนสภาพธรรมทละเอยดกวา

รป เพราะเหตวารอารมณเดยวกน และเกยวของกน

ผสสะกระทบอารมณใด เวทนารสกในอารมณนน พรอมกนทนท ไมได

แยกกนเลย เกยวของกน สมปยตตกน ถาผสสะดบไป แลวเวทนาเกดขน เวทนาจะรใน

อารมณทกระทบไดอยางไร เพราะเหตวาเมอผสสะกระทบแลว ดบไปแลว ถาเวทนาเกด

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๖

www.dhammahome.com

ภายหลง เวทนาจะไปรอารมณทผสสะกระทบดบไปไดอยางไร เพราะฉะนนเวทนาและ

ผสสะเกดพรอมกน รอารมณเดยวกน เปนปจจย คอ เปนสมปยตตปจจยซงกนและกน

เพราะฉะนนเรองของปจจยกเปนเรองของสภาพธรรมทกาลงม กาลงเปน กาลง

ปรงแตง เปนปจจยซงกนและกน เกดขน จะทราบหรอไมทราบกตามแต แตวาสภาพ

ธรรมทงหลาย ทเกดดบอยทกขณะจตน เปนปจจย มปจจยทาใหเกดขน แลวกแยกตาม

สภาพของธรรมนน ๆ เชน รปธรรมไมใชนามธรรม เพราะฉะนนรปธรรมทงหมด ไมใช

สมปยตตธรรม เพราะฉะนนไมเปนสมปยตตปจจย

รปธรรมเปนปจจยแกนามธรรมโดยวปปยตตปจจยได

แตเวลาทรปธรรมเปนปจจยแกนามธรรม เชน จกขปสาทเปนปจจยแกจกข

วญญาณ ถาไมมจกขปสาท จกขวญญาณ การเหนสงทกาลงปรากฏทางตาในขณะน

จะมไมได จะเกดไมได

เพราะฉะนนรปธรรมเปนปจจยใหแกนามธรรมเกดขนได แตเปนวปปยตตปจจย

ไมใชสมปยตตปจจย

เพราะฉะนนความหมายของ “วปปยตตปจจย” คอ นามธรรมเปนปจจยแก

รปธรรม หรอรปธรรมเปนปจจยแกนามธรรม ชอวา “วปปยตตปจจย” เพราะเหตวาไมใช

ธรรมทสมปยตตกน หรอเกยวของกนอยางนามธรรม

รปเกดพรอมกบจตเปนอยางไร

ผถาม ดฉนมความสงสยคาวา รปเกดพรอมกบจตกได ขอใหอาจารยกรณา

อธบายยกตวอยางดวยคะ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๗

www.dhammahome.com

ส. จตตชรป เปนรปซงเกดเพราะจตเปนสมฏฐาน เกดพรอมกบอปาท

ขณะของจต ทกายของแตละบคคลน มรปเปนกลม ๆ ทเกดพรอมกน ดบพรอมกน

เกดรวมกนกได แตเพราะเหตวาไมใชธรรมชาตทรอารมณ จงไมใชสมปยตตธรรม

เพราะฉะนน เมอแตกยอยรางกายออก เปนสวนทละเอยดทสด สาหรบรางกาย

ของสตว บคคลทมชวต จะมกลมของรป มากมายหลายกลม บางกลมเกดเพราะ

กรรมเปนสมฏฐาน เชน กลมของจกขปสาททอยตรงกลางตา เกดขนเพราะกรรมเปน

สมฏฐาน ไมมใครสามารถทจะสรางจกขปสาทรปได ไมมใครสามารถทจะใชเครองมอ

ใด ๆ ทงสน เอารปใด ๆ เอาอตทงหลาย มาปรงแตงทจะใหเปนโสตปสาทเกดขน

กไมได

เพราะฉะนนบางกลม เปนรป กลมทเกดเพราะกรรมเปนสมฏฐาน บางรปเปน

กลมทเกดเพราะจตเปนสมฏฐาน บางรปเปนกลมทเกดเพราะอต ความเยน ความรอน

เปนสมฏฐาน บางรปเปนกลมทเกดเพราะอาหารทรบประทานเขาไปเปนสมฏฐาน

ทาไมยมได ทาไมพดได ทาไมเดนได ทาไมแสดงอาการตาง ๆ ได เมอเปนรปของสตว

บคคล เพราะเหตวามกลมของรปซงเกดเพราะจตเปนสมฏฐาน ใหเกดการเคลอนไหว

การกระทาทางกาย ทางวาจา

รปเกดพรอมกบรป แตไมเกยวของกน รปจงไมเปนสมปยตตธรรม

ผถาม คาหนงทบอกวา รปเกดพรอมกบรปน จะเปนความเขาใจถกไหม คอ

วา เรากระทบธาตหนงธาตใด กแปลวาไปกระทบธาตทง ๔ ดวยกน แตวาความรสกของ

ธาตใดทจะเปนอธบด หรอวาเปนใหญปรากฏ

ส. มหาภตรป ๔ ไมไดแยกกนเลย แลวแตวาขณะนนนอมรลกษณะของ

รปใด ถารลกษณะทออนหรอแขง ขณะนนกเปนกายวญญาณทมปฐวธาตเปนอารมณ

ถารลกษณะทเยนและรอน ขณะนนกมเตโชธาตเปนอารมณ ขณะทรลกษณะทตงหรอ

ไหว ขณะนนกมวาโยธาตเปนอารมณ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๘

www.dhammahome.com

ผถาม กเขาใจวา มหาภตรปทวารปเกดรวมกบรปนน แตสตระลกรไดก

เพราะความทรปนนเกดรวมกนแลว แตจะปรากฏไดทละอยาง

ส. แมวาจะเกดรวมกน ทจะตองเขาใจในวนนกคอวา ถงแมวารปจะเกด

รวมกนและดบรวมกน พรอมกนกจรง แตรปทงหมดไมใชสมปยตตธรรม เพราะเหตวา

ไมใชสภาพธรรมซงรอารมณ และกไมใชสภาพธรรมทละเอยดและเกยวของกน เชน

เวลาทผสสะกระทบกบรปารมณ จตเกดขนเหนรปารมณ ผสสะในขณะทจตเกดขนเหน

นนเอง กระทบรปารมณ เวทนาทเกดพรอมกบจกขวญญาณทเหนรปารมณนนเอง

เปนอเบกขาเวทนา

เพราะฉะนนกเกยวของกนทงผสสะ ทงเวทนา ทงจต และทงสญญา ซงจาหรอ

หมายรอารมณทปรากฏทางตา เพราะฉะนนจงเปนสมปยตตธรรม เพราะวาเกยวของ

จรง ๆ สมปยตตจรง ๆ รอารมณเดยวกนจรง ๆ ไมเพยงแตเกดพรอมกนและดบพรอมกน

เทานน

รปกเกดพรอมกนและดบพรอมกน แตรปไมใชสมปยตตธรรม เพราะเหตวาไม

เกยวของกน ไมสมปยตตกน ไมรอารมณ

อนนตรปจจย

สาหรบความละเอยดของนามธรรม ซงเปนสมปยตตปจจย เปนสมปยตตธรรม

และนอกจากการเปนสมปยตตปจจย กยงมประการอน ซงถากลาวถงแลวกจะทาให

ทานผ ฟงไดพจารณาเหนความตางกนของนามธรรมและรปธรรม

ขอกลาวถง “อนนตรปจจย” ซงทานผ ฟงกไดทราบแลววา เมอจตเกดขน และ

ดบไปแลว จตทเกดและดบไปนน เปนปจจยทาใหจตดวงตอไปเกดขน ดวยเหตนไมม

ใครยบยงการเกดขนในขณะตอไปของจตไดเลย ตราบใดทยงไมไดดบกเลสเปนพระ

อรหนต และยงไมถงจตจต กจะตองมจตเกดตอจากจตดวงทดบไป เพราะเหตวาจตทก

ดวงเปนอนนตรปจจย เมอดบไปแลวกทาใหจตดวงตอไปเกดขน ซงรปธรรมไมเปนอยาง

นน นเปนความตางกนของนามธรรมและรปธรรม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๗๙

www.dhammahome.com

ทานผ ฟงอาจจะเหนรป กไมไดสญหาย อยางจกขปสาท รโดยการฟงวา

เกดดบ จงมการเสอม มโรคตา เพราะเหตวาถาเกดมาอยางไร คงอยอยางนน กตอง

ไมมโรคตาตาง ๆ แตเพราะแมรปธรรมกเกดดบ แมวาจะชากวาจต แตเมอรปธรรมหนง

ดบไป การดบไปของรปธรรมนน ไมเปนอนนตรปจจยใหรปธรรมอนเกดตอ แตวา

รปธรรมอนซงเกดตอ เกดเพราะสมฏฐานของตนเปนปจจย

เชน ทกทานขณะนมจกขปสาทกาลงเกดดบอยางรวดเรว จกขปสาทใดซงเกด

แลวยงไมดบ และกระทบกบรปารมณ กเปนปจจยใหจกขทวารวถจตเกดขนเหน

รปารมณ เพราะอาศยจกขปสาททยงไมดบ แตเมอจกขปสาทดบไป การดบของ

จกขปสาทนนไมใชอนนตรปจจยทจะใหจกขปสาทตอไปเกดขน แตจกขปสาททเกดตอ

จากจกขปสาทนมกรรมเปนปจจย

เพราะฉะนนจกขปสาทรป โสตปสาทรป ฆานปสาทรป ชวหาปสาทรป กาย

ปสาทรป เปนรปทเกดเพราะกรรมเปนปจจย ถากรรมไมกระทาใหจกขปสาทเกด บคคล

นนจะเปนผ ทตาบอดทนท

เพราะฉะนนการดบไปของจกขปสาท ไมเปนอนนตรปจจยใหจกขปสาทตอไป

เกดขน แตการดบไปของจตและเจตสกเปนอนนตรปจจย ทาใหจตและเจตสกตอไป

เกดขน

นเปนความตางกนของสภาพธรรม ทเปนนามธรรมและรปธรรม

สมนนตรปจจย

นอกจากอนนตรปจจย กมสมนนตรปจจย ซงหมายความวา การเกดตอไปของ

จต ยอมเปนไปตามลาดบของปจจยดวยด เชน เมอปญจทวาราวชชนจตดบไปแลว

ปญจทวาราวชชนจตเปนสมนนตรปจจย ใหจกขวญญาณเกดขน ถาขณะนนเปน

อารมณทกระทบจกขปสาท แตถาเปนเสยงทกระทบโสตปสาท เมอปญจทวาราวชชน

จตดบไปแลว ปญจทวาราวชชนจตนนเปนสมนนตรปจจย ใหโสตวญญาณจตเกดขน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๐

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนจตแตละดวงซงเปนนามธรรมทละเอยด เปนปจจย ใหสภาพธรรม

อนเกดขน โดยประการตาง ๆ คอ โดยเปนปจจยตาง ๆ ซงถาศกษาโดยละเอยดแลว ก

จะเหนวา ไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตน เปนอนตตา โดยทวาไมมใครทสามารถจะ

เปลยนแปลงสภาพของธรรมนน ๆ ได

เชน เมอปญจทวาราวชชนจตดบไป จะไมใหจกขวญญาณเกดขน ถาเปน

อารมณทกระทบกบจกขปสาท เปนไปไมได ไมมใครทสามารถจะไปยบยงไดเลย

เพราะอะไร เพราะปญจทวาราวชชนจตเปนสมนนตตรปจจย ใหจกขวญญาณเกด

หลงจากทปญจทวาราวชชนจตดบไปแลว แตรปไมเปนอยางนน

เพราะฉะนนสมปยตตปจจยกด อนนตรปจจยกด สมนนตรปจจยกด เปนปจจย

ทเปนนามธรรมเทานน รปธรรมทงหมดไมใชสมปยตตปจจย ไมใชอนนตรปจจย ไมใช

สมนนตรปจจย

อาเสวนปจจย

สาหรบอาเสวนปจจยไดเคยกลาวถงแลวในอรรถ คอ ความหมายทเปน

ลกษณะของจตประการท ๒ ทชอวา “จต” เพราะสงสมสนดานของตน ดวยสามารถ

ชวนวถ

ซงไดกลาวถงแลววา สาหรบจตทเปนชวนวถน เกดดบซากน ๗ ขณะ

ชวนวถจต ขณะท ๑ เปนอาเสวนปจจย ใหชวนวถจต ขณะท ๒ เกดขน

ชวนวถจต ขณะท ๒ เปนอาเสวนปจจย ใหชวนวถจต ขณะท ๓ เกดขน

ชวนวถจต ขณะท ๓ เปนอาเสวนปจจย ใหชวนวถจต ขณะท ๔ เกดขน

ชวนวถจต ขณะท ๔ เปนอาเสวนปจจย ใหชวนวถจต ขณะท ๕ เกดขน

ชวนวถจต ขณะท ๕ เปนอาเสวนปจจย ใหชวนวถจต ขณะท ๖ เกดขน

ชวนวถจต ขณะท ๖ เปนอาเสวนปจจย ใหชวนวถจต ขณะท ๗ เกดขน

โดยเหต โดยผล หลงจากนนแลว ไมใชชวนวถ เพราะฉะนนชวนวถท ๗ ไมเปน

อาเสวนปจจย เพราะไมทาใหชวนวถท ๘ เกดขนได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๑

www.dhammahome.com

เปนเรองของสภาพธรรมทเปนอนตตา แลวกเกดดบอยทกขณะในขณะนตาม

ความเปนจรง

นตถปจจย

สาหรบนามธรรม ซงละเอยดวารปธรรม เปนสมปยตตปจจย อนนตรปจจย เปน

สมนนตรปจจย เปนอาเสวนปจจย แลวกยงมอก ๒ ปจจย ซงเฉพาะนามธรรมเทานน

คอ นตถปจจย และวคตปจจย ซงความหมายทานผ ฟงกทราบแลว เพยงแตวาไมได

แสดงโดยสภาพของปจจยวา เปนปจจยอยางไร

เชน สภาพธรรมทเปนนตถปจจย ไดแก สภาพธรรมซงเปนปจจย เมอปราศไป

แลว ถาตราบใดทจตดวงหนงยงตงอย คอ ยงไมดบไป จตดวงตอไปจะเกดขนไมไดเลย

ไมมจตดวงใด ๆ ทงสน ซงจะเกดซอนขนมาไดอก ๑ ดวง เพราะฉะนนการปราศไปของ

จต เปนปจจยใหจตดวงตอไปเกดขน โดยนตถปจจย หมายความวา โดยสภาพทไมม

เพราะหมดสนไป ไมใชไมมเพราะไมเกดขน

ความเหมอนและความตางกนของอนนตรปจจย กบ สมนนตรปจจย

ผถาม อนนตรปจจยและสมนนตรปจจย ในอรรถกถาทานกลาววา มสภาพ

ธรรมทเหมอนกน ตางกนตรงทวา สมนนตรปจจยนนมกาลงมากกวาเทานนเอง ผมกคด

วา ไมนาจะเหมอนกนเลย เพราะวาปจจยทง ๒๔ เปนโดยยอ แลวกเปนปจจยทใหญ

ปจจยใหญ ๆ ไมนาจะเหมอนกนได

ส. เหมอนกนโดยความหมายทวา เวลาทสภาพธรรมนนดบไปแลว เปน

ปจจยใหนามธรรมเกดตอทนท โดยไมมระหวางคน จงใชคาวา “อนนตระ” แตเวลาทใช

คาวา “สมนนตระ” กเพมความหมายขนมาอกเลกนอย คอ ทาใหสภาพธรรมทเกดตอ

เกดตอเปนลาดบดวยด

อยางไรกตองเกดตออยแลว เพราะฉะนนอนนตรปจจยกบสมนนตรปจจย กคอ

วา เมอสภาพธรรมนนดบไป เปนปจจยใหสภาพธรรมอนเกดตอ แตเมอเกดตอ ไมได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๒

www.dhammahome.com

เกดตอแบบไมมระเบยบ หรอวาตามใจชอบ หรอวาตามใจใคร แตวาการทจะเกดตอขน

ไดนน ตองเปนไปตามลาดบดวยดของปจจยนน เชน เมอจกขวญญาณดบไป จะใหจกข

วญญาณเกดขน หรอปญจทวาราวชชนจตเกดตอ เปนไปไมได เพราะเหตวาจกข

วญญาณทากจ เหน คอ ทสสนกจแลว เพราะฉะนนจตทเกดดวงตอไป กเปน

สมปฏจฉนนจต ตามลาดบโดยด

ผถาม อยางนกแสดงความตางกน แลวทาไมในอรรถกถาทานจงไมแสดง

อยางน ทานบอกวาเหมอนกน

ส. เหมอนกนโดยทวา ไมมสภาพธรรมอนจะเกดคนได จะตองมสภาพ

ธรรมนนแหละ ตามปจจยนนเกดตอ

ผถาม ถาอาจารยอธบายมระเบยบอยางน กพอทจะเขาใจวา จกขวญญาณ

เกดขนแลว จกขวญญาณจะเกดขนอก หรอปญจทวาราวชชนจตจะเกดตออกไมได

อยางนมนกมความตางกนนครบ ถาไมไดฟงอาจารยอธบายอยางน เพยงอานในอรรถ

กถา ทานกบอกวาเหมอนกน ผมกงง คดแลวไมนาจะเหมอนกน เพราะปจจย ๒๔ นเปน

ปจจยโดยยอ ปจจยใหญ ๆ จะเหมอนกนไดอยางไร ถาเหมอนกนแลว พระผมพระภาค

จะทรงแสดงอกชอหนงเพออะไร ผมคดวามนจะตองมความตางกน

ส. สภาพธรรมทมจรง ๆ เปนสงทละเอยด สขม คมภระจรงๆ ลกซงจรงๆ

ถาพระผมพระภาคไมทรงตรสร และไมทรงแสดงไวโดยละเอยด ยอมไมมใครสามารถท

จะรชดถงลกษณะทละเอยดและสขมของสภาพธรรมนน ๆ โดยเฉพาะในเรองของปจจย

บางครงทานผ ฟงอาจจะพจารณาเพยงคา และกรสกวาคลายคลงกนเหลอเกน เชน

นามธรรมซงเปนปจจยแกนามธรรม โดยเปนนถตปจจย และวคตปจจย

นตถปจจย คอ ความไมมนนแหละเปนปจจยใหเกดมขน และตองไมมในขณะ

ทง ๓ คอ ทงอปาทขณะ ฐตขณะ และภงคขณะ ถาอปาทขณะไมม แตฐตขณะม ภงค

ขณะม นามธรรมอนยงไมสามารถทจะเกดตอได

เพราะฉะนนความหมายของปจจยของจตทเปนนตถปจจย คอ

ความไมมนนแหละ เปนปจจยใหเกดมขน และ ตองไมมในขณะทง ๓ ถา

นามธรรมนนไมดบไป นามธรรมตอไป คอ จตเจตสกดวงตอ ๆ ไปกเกดไมได

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๓

www.dhammahome.com

วคตปจจย

สาหรบ “วคตปจจย” กคอ จตนนเอง แตมอรรถวา ธรรมทอปการะโดยความ

เปนผปราศไป ไมใชวาไมมเลย

สาหรบนตถปจจย คอ ความไมมนนแหละเปนปจจยใหเกดมขน แตความไมม

นน ตองเขาใจดวยวา ไมมโดยเปนวคตปจจย เพราะโดยความเปนผปราศไป ไมใชไมม

โดยการไมเคยเกดขน แตไมม เพราะเกดแลว ปราศไป

เพราะฉะนนขณะทไมม เปนปจจยหนง คอ นตถปจจย ขณะทปราศไป เปน

วคตปจจย

เพราะฉะนนกคลายคลงกน และสาหรบรปธรรมไมใชนตถปจจยและวคตปจจย

เพราะเหตวารปธรรมทงหมดทจะเกดขนได เพราะสมฏฐานหนงสมฏฐานใดใน ๔

สมฏฐาน คอ เพราะกรรมเปนสมฏฐานพวกหนง กลมหนง เพราะจตเปนสมฏฐาน

ประเภทหนง เพราะอตเปนสมฏฐานอกประเภทหนง เพราะอาหารเปนสมฏฐานก

ประเภทหนง แตไมใชวาเมอรปธรรม รปหนง รปใด ดบไป แลวจะเปนปจจยโดยให

รปธรรมอนเกดตอ โดยอนนตรปจจย หรอสมนตรปจจย หรอนตถปจจย หรอวคตปจจย

นเปนความตางกนของนามธรรมและรปธรรม

ผถาม ฟง ๆ ดแลว ๒ ปจจยนไมมอะไรตางกน นตถปจจยกบวคตปจจย

ส. เพราะฉะนนถาเปนคนธรรมดา กจะแสดงปจจยเดยว แตเมอเปนพระ

อรหนตสมมาสมพทธเจาทรงแสดงวา นตถปจจย คอ ความไมมนนแหละเปนปจจยให

เกดมขน สวนวคตปจจย ความเปนผปราศไป ไมใชวาไมมเลย แตม แลวปราศไป หมด

ไป ตองในขณะนน

อตถปจจย ค นตถปจจย กบ อวคตปจจย ค วคตปจจย

ผถาม กนนซครบ นตถปจจยกเหมอนกน เกดขนแลวดบไป ทดบไปกบอกวา

ไมม วคตปจจยกอนเดยวกน ฟงดแลวกเหมอนกน ทรงแสดงไว แลวเรากยงไมเขาใจอย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๔

www.dhammahome.com

นนแลว นตถปจจยกบวคตปจจย ๒ ปจจยน พระพทธเจาทรงแสดงไว และอาจารย

อธบาย เรากยงไมเขาใจ ซงกคดวาเหมอนกน

ส. ถาอยางนนกคงจะตองกลาวถงอก ๒ ปจจย ซงคกน คอ อตถปจจยค

กบนตถปจจย อวคตปจจยคกบวคตปจจย แตสาหรบอตถปจจยนน นามธรรมเปน

ปจจยแกนามธรรม โดยทตองเกดพรอมกน เพราะสภาพธรรมหนงม จงเปนปจจยให

สภาพธรรมอกอยางหนงมขน หรอเกดขนรวมกน นนเปนอตถปจจย

แตสาหรบอตถปจจยนนไมใชแตเฉพาะนามธรรมเทานน รปธรรมกเปนอตถ

ปจจยดวย เชน เมอมหาภตรปหนงมหาภตรปใด เกดขน มขน เปนปจจยใหมหาภตรป

๓ เกดขน มขนพรอมกนในขณะนน เพราะฉะนนสาหรบอตถปจจยนน ไดแก นามธรรม

กได รปธรรมกได แตสาหรบนตถปจจยนน เปนเฉพาะนามธรรมอยางเดยว

นคอความตางกน เพราะฉะนนกจะตองเหนวา โดยความมและโดยความไมม

อยางหนง โดยความปราศไปและโดยความไมปราศไป อกอยางหนง

มกบหมด เหมอนกนไหม

ผถาม ไมเหมอน

ส. เมอไมเหมอน อตถปจจย เพราะธรรมอยางหนงม จงเปนปจจยใหม

ธรรมอกอยางหนงเกดขน นนคอ ม

สวนหมด เพราะเหตวาสภาพธรรมหนง หมดไป ปราศไป จงเปนปจจยใหธรรม

อกอยางหนงเกดขน

ถาเขาใจวาคลาย กด จะไดไมลม พอนกถงนตถปจจย กจะไดนกถงวคตปจจย

ดวย พอคดถงอตถปจจย กจะไดคดถงอวคตปจจยดวย

เหตผลทพระผ มพระภาคทรงแสดงธรรมโดยประเภทตางๆ

ส. ในคราวกอนไดกลาวถงอรรถ ซงเปนลกษณะของจตประการท ๔ ซงม

ขอความวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๕

www.dhammahome.com

อนง จตแมทกดวง ชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาตวจตรตามสมควร โดย

อานาจแหงสมปยตตธรรม

นเปนการททรงแสดงใหทราบถงความตางกนของนามธรรมและรปธรรม เพอ

การทสตจะระลก รลกษณะของนามธรรมถกตอง ตรงตามความเปนจรง และรลกษณะ

ของรปธรรมถกตอง ตรงตามความเปนจรง ซงพระผ มพระภาคไดทรงแสดงไวโดย

ประการตาง ๆ

ขอความในอฏฐสาลน จตตปปาทกณฑ มขอความทกลาวถงเหตผลทพระผ ม

พระภาคทรงแสดงธรรมโดยประเภทตาง ๆ วา

การแสดงธรรมโดยประเภทตาง ๆ ยอมนามาซงการแยกความเปนกลมกอน

และเพอปฏสมภทาญาณ

สภาพธรรมทรวมกนอย ทงนามธรรมและรปธรรม ถาไมทรงแสดงโดยละเอยด

โดยแยกเปนประเภท นามธรรมประเภทตาง ๆ รปธรรมประเภทตาง ๆ กยอมไม

สามารถทจะเหนสภาพธรรมแตละลกษณะ โดยสภาพท ไมใชตวตน ไมใชสตว ไมใช

บคคล

เพราะเหตวาถาสภาพธรรมยงรวมกน กยอมยดถอวา เปนสงหนงสงใด ไมวาจะ

เปนนามธรรม หรอรปธรรม เชน จต เกดพรอมกบเจตสก จตกเปนสภาพธรรม ทร

อารมณ เจตสกแตละประเภท กเปนสภาพธรรมทรอารมณ เพราะฉะนนถาไมแยกวา

สภาพของจตเปนอยางไร สภาพของเจตสกแตละประเภทเปนอยางไร กยงรวมกนเปน

กลม เปนกอน เปนนามธรรมซงยดถอวาเปนเรา แตวาตามความเปนจรง จต ไมใช

เจตสก และเจตสก ไมใชจต

เพราะฉะนนธรรมทงหลายทเกดขน ไมวาจะเปนจต เจตสก หรอรป กยอมเปน

ปจจยซงกนและกน โดยหลายปจจย แมวาจตเปนสภาพร ขณะใดทเกดขน จตเปน

สภาพทรอารมณ คอมสงทจตกาลงร แมวาลกษณะของจตจะเปนอยางนน แตจตซง

เปนนามธรรมนนเอง กเปนปจจยใหแกเจตสกและรปซงเกดรวมกนได

เพราะฉะนนจะเหนไดวา จต เจตสก และรป เปนสภาพธรรมทเกดขน และเปน

ปจจยซงกนและกน ซงปจจยทงหมดโดยประเภทใหญ ๆ มถง ๒๔ ประเภท แตยงไม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๖

www.dhammahome.com

จาเปนทจะกลาวถงปจจยทง ๒๔ ปจจยในตอนน เพราะเหตวากาลงศกษา ลกษณะ

ตาง ๆ ของจต เพอทจะใหสตระลก รลกษณะของจตเทาทสามารถจะระลกได เพราะ

เหตวาเมอมความเขาใจในลกษณะอาการตาง ๆ ของจต ไมวาจตจะมประเภทตาง ๆ

กนอยางไร สตยอมสามารถทจะมปจจยเกดขน ระลกไ ดวา ขณะใดเปนจต

เปนสภาพร เปนธาตร

สมปยตตปจจย

ส. ลกษณะของจตซงเปนนามธรรม กเปนปจจยแกเจตสกซงเกดรวมกน

โดยสมปยตตปจจย เพราะเหตวาจตและเจตสกซงเปนนามธรรมนน เปนปจจยซงกน

และกนโดยสมปยตตปจจย ซงจะตองเขาใจความหมายดวย เวลาทใชคาวา “สมปยตต”

ไมวาจะเปนสมปยตตธรรม หรอสมปยตตปจจยกตาม เปนสภาพธรรมซงเกดพรอมกน

เปนสภาพรเหมอนกน แลวกดบพรอมกน รอารมณเดยวกน และเกดทเดยวกน ในภม

ซงอาศยรปเกดขน จตจะเกดขนตามลาพง โดยไมมรปเปนทเกดไมได

เพราะฉะนนไมวาขณะใดทจตเกดขน สมปยตตธรรม คอ ธรรมชาตซงเปน

นามธรรม ซงเกดพรอมจต ดบพรอมจต รอารมณเดยวกบจต และเกดทเดยวกบจตนน

คอเจตสก และเจตสกเมอเกดรวมกบจต เจตสกแตละชนดกเปนสมปยตตธรรม เปน

สมปยตตปจจยใหสภาพธรรมทเกดพรอมกนนน เกดรวมกน โดยเปนธาตรอารมณ

เดยวกน

นเปนความตางกนของรปธรรมและนามธรรม เพราะเหตวารปธรรมเกดพรอม

กน ดบพรอมกน จรง แตรปธรรมไมใชสภาพร ไมรอารมณเลย แตนามธรรมนนเปน

สภาพทละเอยดกวา เปนธาตร เปนอาการร ไมมรปอะไรเลย ไมวาจะเปนสขมรปท

ละเอยดสกเพยงไร กไมใชลกษณะของนามธรรม เพราะเหตวาสภาพธรรมทเปน

นามธรรม เปนธาตร เปนอาการรนน ไมปะปนกนเลยกบรป แมวารปนนจะเปนสขมรป

เพราะฉะนนกจะตองเขาใจถงอรรถของสภาพร ธาตร ซงเปนเพยงอาการรสงท

กาลงปรากฏ และในขณะทจตเกดขน กตองมเจตสกเกดรวมกน เปนสมปยตตธรรม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๗

www.dhammahome.com

อรรถของจตประการท ๔ ชอวาจตตามสมควรโดยอานาจแหงสมปยตตธรรม

อรรถ คอ ความหมายทเปนลกษณะของจตประการท ๔ ซงมขอความวา

อนง จตแมทกดวง ชอวา “จต” เพราะเปนธรรมชาตวจตรตามสมควร วจตร คอ

ตางกน ตามสมควร โดยอานาจแหงสมปยตตธรรม

มเจตสก ๕๒ ประเภท แตวาจตดวงหนง ๆ ไมไดประกอบดวยเจตสกพรอมกนทง

๕๒ ประเภท แลวแตวาอกศลจตจะประกอบดวยอกศลเจตสกเทาไร หรอวากศลจตจะ

ประกอบดวยโสภณเจตสกเทาไร ซงกทาใหจตตางกนออกไป โดยประเภทตาง ๆ ซงใน

การศกษาเรองจตโดยละเอยด ควรทจะไดทราบลกษณะทตางกนของจตโดยประเภท

ใหญ ๆ คอ

โดยชาต คอ การเกดขน ม ๔ ชาต ตามทไดเคยกลาวถงแลวครงหนง คอ เปน

กศล ๑ เปนอกศล ๑ เปนวบาก ๑ เปนกรยา ๑

ในวนหนง ๆ ไมใชมแตกศลจต หรออกศลจตเทานน มวบากจตและกรยาจตดวย

ซงทานผ ฟงจะเหนไดวา โดยปรมตถธรรม ซงแสดงจตโดยชาตเภท คอ โดยประเภทของ

ชาต ไมไดหมายความถงชาตชนวรรณะ หรอวาชาตจน ชาตไทย ชาตแขก แต

หมายความถงจตประเภททเปนกศล ไมวาจะเกดทไหนกบใคร จตนนเปนกศล ถาจต

นนเปนอกศล ไมวาจะเกดกบใคร ไมวาจะเกดกบสมณะชพราหมณ ชาตชนวรรณะ

ผวพรรณใดทงสน อกศลกเปนอกศล นนคอสภาพของปรมตถธรรม เพราะประกอบดวย

สมปยตตธรรม คอ เจตสกทเปนอกศล จตจงเปนอกศล หรอวาประกอบดวยโสภณ

เจตสก จตนนจงเปนกศล

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๘

www.dhammahome.com

พระผ มพระภาคทรงจาแนกลกษณะของนามธรรมแตละประเภท

ทรงทาสงททาไดยากยงนก

สาหรบเรองของชาตทง ๔ คอ กศล อกศล วบาก กรยา ทไดเคยกลาวถงแลว ไม

ทราบทานผ ฟงมขอสงสยอะไรบางไหม

ขอความในอฏฐสาลน อรรถกถาธมมสงคณปกรณ จตตปปาทกณฑ มขอความ

วา

กแลพระผมพระภาคเจาเมอทรงจาแนกธรรมเปนแผนก ๆ แลวทรงยกบญญต

ขนตรส ทรงทาสงททาไดยาก นาหรอนามนหลายชนดทใสลงไปกวนในภาชนะเดยวกน

ตลอดวน การมองด ดมกลน หรอลมรส กอาจจะรไดวา ตางกนเพราะส กลน และรส

ตางกน แมจะเปนไดถงอยางนน การเชนนนทานกพดกนวา ทาไดยาก แตพระสมมาสม

พทธเจาเมอทรงจาแนกธรรม คอ จตและเจตสก ซงไมมรป อยในอารมณเดยวกน คอ ร

อารมณเดยวกนเหลาน ออกเปนแผนก ๆ แลวยกบญญตขนตรส ชอวา ทรงทาสงททา

ไดยากยงนก

เพราะเหตวานามธรรมเปนสภาพทละเอยดยงกวารปทละเอยด แตแมกระนน

พระผ มพระภาค กทรงจาแนกลกษณะของนามธรรมแตละชนดไว โดยลกษณะท

ปรากฏ โดยกจของธรรมแตละประเภท โดยอาการทปรากฏ และโดยเหตใกลใหเกด

ธรรมแตละประเภทนน ๆ

ลกษณะของผสสะมแน แตไมปรากฏ อยากใหปรากฏหรอไม

ผถาม อนนยากแนครบ ทง ๆ ทพระผมพระภาคทรงแสดงแลว เราจะมารตามก

ยงยาก ทง ๆ ทอานไปแลว กเขาใจแตวาไมประจกษลกษณะ มนยากอยางน ถา

ประจกษลกษณะแลว กไมมปญหาอะไร เชน ผสสเจตสก พระผมพระภาคทรงแสดงวา

รปารมณ จกขวญญาณ จกขปสาท ธรรม ๓ อยางน เมอประชมกนเมอไร เปนผสสะ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๘๙

www.dhammahome.com

อานดแลวกเขาใจ แตวาลกษณะของผสสะไมปรากฏ เพราะฉะนนในเมอเขาใจแลว ก

ยงไมรอยนนแหละ

ส. ลกษณะของผสสะมแน รบรอง แลวกไมปรากฏแนดวย อยากจะให

ปรากฏหรอเปลา อยาก ผดเสยแลว คอ อยาก สภาพธรรมใดกตามทปรากฏ สตควรท

จะระลก รชดในลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏเสยกอน อยาไปอยากรลกษณะของ

สภาพธรรมทยงไมไดปรากฏ อยากสกเทาไรกไมปรากฏ และกจะไมมวนปรากฏเพราะ

ความอยาก

ผถาม ทอยากใหปรากฏ เพราะรวามนม

ส. มทงนน เจตสกมถง ๕๒ ประเภท แตวาขณะนเจตสกอะไรปรากฏ ถา

ไมปรากฏ กอยาอยาก แตเรมรลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏเสยกอน อยางโลภะ

ปรากฏเปนประจา รดวยใชไหมวา ชอบสงไหน ใครชอบอาหารอะไร ผลไมอะไร สอะไร

เสยงอะไร ทกคนกร แตแมอยางนน สตกยงไมไดระลกรในลกษณะของความยนด

ความตด ความพอใจ ความชอบ ซงเกดขนเพราะเหตปจจย ขณะทเหน หรอขณะท

ไดยน หรอในขณะทไดกลน หรอในขณะทลมรส หรอในขณะทกระทบสมผส หรอ

ในขณะทคดนก

เพราะฉะนนแมโลภะซงมอยเปนประจา แลวกยงรดวยวาเปนความชอบ ความ

พอใจ แตสตกยงไมไดระลกรตรงลกษณะของโลภะ ซงไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใช

ตวตน เพราะฉะนนกควรทจะระลกรลกษณะของสภาพธรรมทปรากฏเสยกอน ไมตอง

อยากอะไรทงนน เพราะเหตวามสภาพธรรมปรากฏใหระลกร ซงควรรกอน

การเจรญสตฯ เปนปกต ยากทสด เพราะความอยากตองการจะรเกดขน

ผถาม อนนทผมเคยกลาววาการเจรญสตเปนปกตนยากทสด เพราะวายงไง ๆ

ในเมอรวามนม ความอยาก ตองการทจะร มนกเกดขน เพราะฉะนนในขณะนนมนกไม

เปนปกตแลว ความตองการ ความอยากร

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๐

www.dhammahome.com

ส. กรความอยากนนเสยเลยวา เปนความอยาก เปนสภาพธรรมทอยาก

รอยางนนถก เพราะเหตวามสภาพธรรมอนปรากฏใหรตอไป สภาพทอยากรนนกเกด

ปรากฏเพยงชวเลกนอย แลวกดบ แลวกหมด

ปญญาทจะรความตางกนของจตและเจตสกมอยางไร

ผถาม ทนมปญหาอกปญหาหนง คอวา เรองจตกบเจตสกนมนเกดพรอมกน

ดบพรอมกน รอารมณเดยวกน เกดในทตงทอาศยเดยวกน ทนปญญาทจะรความ

ตางกนของจตและเจตสกวา นคอ จต นคอ เจตสก ขอปฏบตทจะรความตางกนของจต

และเจตสกนน มอยางไรครบ

ส. จตเปนใหญ เปนประธานในการร ในอฏฐสาลนอรรถกถา ธมมสงคณ

ปกรณ จตตปปาทกณฑ กลาววา

จตเปนภมของสมปยตตธรรม

เชน ความรสกเปนสข ถาไมมจต จะมความรสกเปนสขไดไหม ไมมทตงของ

ความรสกเปนสข แตวาขณะใดทเกดสขเวทนา ความรสกเปนสข ขณะนนสขเวทนา

เกดกบจต จตเปนภม เปนทตง เปนทอาศย เปนทเกด เปนทอย ของสมปยตตธรรม คอ

สขเวทนา

ถาไมมจต ทกขเวทนาจะมไดไหม ถาไมมจต โทมนสเวทนาจะมไดไหม กมไมได

เลย แตแมกระนนกรไดวา โทมนสเวทนา ความรสกเสยใจ ไมสบายใจ นอยใจ ไมใชจต

เปนสภาพความรสกทเกดกบจต โดยจตเปนภม เปนทเกดของสมปยตตธรรม คอของ

เจตสกนน ๆ

จตเปนใหญ เปนประธาน แตบางครงกลบรยากกวา

ผถาม กแปลกนะครบ จตเปนใหญ เปนประธาน แตบางครงรยากกวา เชน

เหนครงหนง เมอเหนแลว บางครงกพอใจ บางครงกไมพอใจ บางครงกเฉย ๆ โดย

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๑

www.dhammahome.com

การศกษากรอยวา ขณะทเหนนน เปนจตเหน โดยการปฏบต จตเหนกปรากฏ แตมน

ปรากฏไมชด ขณะทความไมพอใจเกดขน บางครงมนชดกวา เพราะฉะนนผมเหนวา จต

นในบางครงกลบรยากกวา เจตสกบางประเภทกลบรงายกวา

ส. จตกด เจตสกกด เปนนามธรรม เปนเพยงธาตร อาการร แตวาเจตสก

นนมลกษณะตาง ๆ ตามประเภทของเจตสก เชน เจตนาเจตสกเปนสภาพทจงใจ ตงใจ

เวทนาเจตสกเปนสภาพทรสกเปนสข หรอเปนทกข หรอเฉย ๆ หรอดใจ หรอเสยใจ ใน

สงทจตร ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ เปนนามธรรม

เพราะฉะนนการทจะประจกษชดในลกษณะทไมใชตวตน ไมใชสตว ไมใช

บคคล ตองเขาถงอรรถทเปนลกษณะของนามธรรมทงจตและเจตสก เพราะวาบางท

ทานผ ฟงชนกบเรอง พอดใจ กบอกวาดใจ แตวาไมไดระลกร ตรงลกษณะสภาพทดใจ

แตบอกวาดใจ ชนกบเรอง เวลาทโกรธ กบอกวาโกรธ ชนกบเรองโกรธ ความโกรธ ชอ

โกรธ แตไมไดระลกรลกษณะทเผา ทรอน ททาราย ทกระดางในขณะนนวา เปนเพยง

สภาพธรรมทเกดขนเพราะเหตปจจย จงไมใชเรา ไมใชสตว ไมใชบคคลทงสน

ถาสตระลกรลกษณะของนามธรรมแตละชนด กยอมจะมปญญา ทอบรม

เจรญขน ทจะเหนวาสภาพธรรมทเปนนามธรรม เปนนามธรรม ไมใชสตว ไมใชบคคล

ไมใชตวตน

สภาพรทางตา กเปนแตเพยงธาตร ไมใชรป จงเปนนามธรรม เพราะวาเปน

สภาพทนอมไปสอารมณ ความรสกชอบในสงทเหน กเปนแตเพยงสภาพทนอมไป

ชอบในสงทปรากฏทางตา เปนแตเพยงความรสกตด ดวยความรสกพอใจ จะตอง

เขาถงอรรถ ซงเปนลกษณะของนามธรรม ซงเปนนามธาตจรง ๆ

ตองศกษาสภาพนามธรรมใหเขาใจโดยละเอยด ไมใชแคชาตนชาตเดยว

ผถาม ชวงนแหละครบทจะทาใหคนเขาใจผดเกอบทงโลกเลย ทวาถาเราไป

บอกเขาวา คณนไมรจกความโกรธ ถาบอกเขาอยางน เขาจะตองไมพอใจวา ทาไม

เขาจะไมรจกความโกรธ ไมรจกความโลภ เขาจะตองไมพอใจ แททจรงเขาไมพอใจ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๒

www.dhammahome.com

จรง ๆ เขารแตเพยงชอ อยางอาจารยวา รจกชอ รจกเรอง แตไมรจกลกษณะวา ความ

โกรธมลกษณะรอน มลกษณะแผดเผา อยางนเขาไมรจก เขารจกชอ รจกเรอง

เพราะฉะนนถาเราจะบอกเขาวา เขาไมรจกความโกรธ เขาจะตองไมพอใจแน

ส. เพราะฉะนนจะตองศกษาใหเขาใจสภาพธรรมทเปนนามธรรม โดย

ละเอยด ไมใชเฉพาะชาตนชาตเดยว ในอดตชาต ไมทราบวากชาต และยงในอนาคต

ชาต ไมทราบวากชาต เปนกป ๆ เพอทจะใหประจกษชดในลกษณะของสภาพธรรมท

เปนนามธรรม และสภาพธรรมทเปนรปธรรม

เพยงเทาน แตวาสามารถทจะรตลอดหมดถงลกษณะของนามธรรม ไมวาจะ

เปนทางตา หรอทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ จนกวาจะหมดความสงสย จน

สามารถทจะประจกษลกษณะทเกดดบ ของนามธรรมและรปธรรม ตลอดไปจนกระทง

สามารถทจะรแจงชดในลกษณะของนพพาน ซงเปนธรรมทดบกเลส เทานเอง

คอ การทจะรจรง ๆ ในลกษณะของนามธรรมและรปธรรม ทงโดยการฟง ทงโดย

การคด ทงโดยการตรกตรอง ทงโดยการสนทนา ทงโดยการอาน ทงโดยการถาม ทงโดย

การพจารณา ทงโดยการระลกรจนกวาจะประจกษแจงจรง ๆ ในลกษณะของ

นามธรรมและรปธรรม ซงมอยเปนประจาทกขณะ

ผทศกษาธรรมไมละเอยด จะเขาใจผด

ผถาม ในเมอเปนอยางน ผ ทไมไดปฏบตธรรม มนกจบกนแคน แตผ ทปฏบต

ธรรม แตไมรลกษณะของสต ทนผ ทหวงดถาไมมจตวทยา ไปบอกวา คณนยงไมรจก

ลกษณะของสต กจะไปทาใหผนนโกรธอกเหมอนกน เขาเพยงรจกชอวาสต สตเปนชอ

ทนลกษณะของสตกมลกษณะของมน ทนถาพดถงลกษณะ เขากวาเขารอก สตก

แปลวา ระลกร เขากอางวา เขารอก กเปนชออกละครบ เปนกจ ไมใชเปนชอ เปนกจ

ของสต ระลกร เพราะฉะนนผ ทศกษาธรรมแลวไมละเอยด จะเขาใจผด ทพระผมพระ

ภาคทรงอปมาวา เหนกงจกรเปนดอกบว มนกเปนอยางนละครบ สวนใหญผมไปถาม

วา คณรจกลกษณะของสตหรอเปลา บางคนเขากวา ขณะนกาลงฟงธรรม ขณะนเรา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๓

www.dhammahome.com

กาลงเรยนธรรม คดวาขณะนมสต อยางนละครบ สวนใหญกตอบโดยเดา ๆ แสดงวาไม

รลกษณะของสตนนเองครบ

ส. กมสตหลายขน สตทเกดกบกศลจต ทเปนไปในทาน เปนไปในศล

เปนไปในสมถะ คอ ความสงบของจต เปนไปในการระลก รลกษณะของสภาพธรรมท

กาลงปรากฏทเปนสตปฏฐาน แตวาทจะรลกษณะของสภาพธรรมจรง ๆ ตองเปนขน

สตปฏฐาน ถามฉะนนจะหลงทาง การปฏบตจะผด จะคลาดเคลอน เพราะเหตวาแท

ทจรงแลว ไมใชกศล ไมสงบ กเขาใจวาเปนสมถภาวนา หรอเปนวปสสนาภาวนา ซงแท

ทจรงแลวเปนอกศล เปนมจฉามรรค ไมใชสมมามรรค

เพราะฉะนนจงเปนประโยชนอยางยงทจะไดรวา จตดวงใดเปนชาตอะไร เพอ

การไมสบสนทสตจะระลกรไดถกตอง ตามความเปนจรง

ในเรองชาตทง ๔ อยาลมไมวาจะเปนจตดวงใด ตองทราบวา เปนอกศล หรอ

เปนกศล หรอเปนวบาก หรอเปนกรยา

เขาใจประเภทกอน เขาใจวาเปนสงทรยากถาสตฯไมระลกรสภาพจตจรงๆ

ผถาม อาจารยยงไมไดพดถงกศลจตมเทาไร อกศลจตมเทาไร วบากจตและ

กรยาจตมเทาไร อาจารยกยงไมไดบอก

ส. ขอใหเขาใจประเภทไวกอน และกเขาใจดวยวา เปนสงทรยาก ถาสตไม

ระลกรลกษณะของจตจรง ๆ โดยมากมกจะถามกนวา ทาอยางนเปนกศล หรอเปน

อกศล หรอไมกถามวา คดอยางนเปนกศล หรออกศล จะรไดอยางไรคะ จตเกดไปแลว

ดบไปแลว แลวกศลจตและอกศลจตกเกดดบสลบกนรวดเรวมาก ถาไมศกษาโดยเหต

โดยผลจรง ๆ ยอมจะถอกศล เปนอกศลกได หรอยอมจะถออกศล เปนกศลกได ซงผ ท

ศกษาธรรมตองเปนผ ทละเอยด เปนผ ทไมประมาท

เพราะเหตวาถาประมาทแลว จะเขาใจสภาพธรรมผด ซงจะนาไปสการประพฤต

ปฏบตทผด และจะทาใหเขาใจวาพน คอวาหลดพนจากกเลสแลว แตวาผด เปน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๔

www.dhammahome.com

มจฉาวมต มจฉาญาณ เพราะเหตวาไมสามารถทาใหดบกเลสไดจรง ๆ นเปนเรองท

ละเอยดจรง ๆ

เพราะฉะนนเรองของกศลและอกศลเปนเรองทสาคญ สาคญถงแคไหน สาคญ

ถงขนทควรจะประกอบดวยสตสมปชญญะ ทจะรลกษณะของจตทเปนกศลวา ตางกบ

จตทเปนอกศล มฉะนนแลว อาจจะเขาใจวาเปนกศล ซงความจรงไมใชกศล

เพราะฉะนนแทนทจะอบรมเจรญปญญาทจะละอกศล กกลบเพมอกศล เพราะ

เหตวาขณะนน เปนอกศล ไมใช เปนกศล เพราะฉะนนไมใชเพยงแต จะรชอวา มกดวง

หรอกประเภท อยางไร แตควรทจะรลกษณะของสภาพธรรม ทกาลงปรากฏ กาลง

เกดขน พรอมสตสมปชญญะ

ถวายไขพระแกวมรกต เปนกศล หรอ เปนอกศล

ส. ทานผ ฟงถามเรอง ถวายไขพระแกวมรกต เปนกศลหรออกศล นกเปน

คาถามหนงในหลาย ๆ คาถามวา อยางนนเปนกศล หรอเปนอกศล ตองพจารณาไหม

ถงจะทราบวาเปนกศล หรออกศล หรอวาตอบไดงาย ๆ

ผถาม ผมกจะตอบตามทไดอานของคณนนา ทานกพดเปนคตดเหมอนกนวา

ขณะทเอาไขไปถวายพระแกวนน ไมไดบญหรอกครบ ไมเปนกศลหรอก แตวาทเปนบญ

จรง ๆ กเพราะวาขณะทกราบไหวพระแกว ขณะนนนะเปนบญ จตเปนกศล เพราะ

ขณะนนออนนอมตอผ ทควรออนนอม

ส. พระแกวมรกตชอบไขหรอ นาคดไหม คนทจะเอาไขไปถวาย กควรจะ

เรมคดวา ทาไมถงจะถวายไข ตองมเหตมผล อย ด ๆ กเอาไขไปถวาย กตอง

หมายความวา ผนนเขาใจวาพระแกวมรกตชอบไข

ผถาม เปนอยางนนละครบ

ส. ถกหรอผด พระแกวมรกตชอบไข

ผถาม ผดครบ

ส. เพราะฉะนน จะเปนกศลหรออกศล

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๕

www.dhammahome.com

ผถาม ขณะทเอาไขไปถวาย ขณะนนไมเปนกศล เมอไมเปนกศลแลว กตอง

เปนอกศลเทานน แตขณะทเปนกศลจรง ๆ คอ ขณะทกราบไหว ขณะนนเปนกศล

ส. เพราะฉะนนตองเปนผ ทละเอยดจรง ๆ ตองมเหตผล มพระแกวมรกต

แตตองรวา คออะไร

ผถาม ถาไมนกวา พระแกวมรกตชอบไข กไมเอาไขไปถวาย ถาไมเอาไขไป

ถวายกไมมโอกาสทจะกราบพระแกว มนเปนอยางน

ส. ดเหมอนจะไมไดบญใชไหม ถาไมถวายไข แตความจรงคดด ๆ เปน

บญหรอวาเปนอกศล ทเขาใจวาพระแกวมรกตชอบไข

ความวจตรของจตชาตตางๆ โดยสมปยตตธรรม

ส. ในคราวกอนไดกลาวถงลกษณะของจต ซงวจตรตาง ๆ กนโดย

สมปยตตธรรม คอ เจตสกทเกดรวมดวย ซงจาแนกออกโดยชาต ๔ ชาต คอ เปนอกศล

จตประเภทหนง เปนกศลจตประเภทหนง เปนวบากจตประเภทหนง เปนกรยาจต

ประเภทหนง

ไมวาจะไดยนชอจตอะไร ตอไปควรทจะไดทราบวา จตนน ๆ เปนชาตอะไร ถา

เปนอกศล กไมใชกศล ไมใชวบาก ไมใชกรยา ถาเปนกศล กไมใชอกศล ไมใชวบาก

ไมใชกรยา ถาเปนวบาก ซงเปนผลของกรรม ในเมอกรรมม ๒ คอ กศล ๑ อกศล ๑

เพราะฉะนนวบากกเปนกศลวบาก ๑ และอกศลวบาก ๑

เพราะฉะนนอยาพดสน ๆ วา อกศล ถาทานมงหมายถงผลของอกศล จะตองพด

วา อกศลวบาก เพราะเหตวาอกศลวบากเปนผลของอกศล และกศลวบากเปนผลของ

กศล กศลวบากไมใชกศล กศลวบากเปนผล ซงมาจากเหตคอกศล

เพราะฉะนนกศลเปนเหต และกศลวบากเปนผล ตองพดใหเตม เพอจะไดไม

สบสน และสาหรบจตอกประเภทหนง คอ “กรยาจต” ไมใชกศล ไมใชอกศล และไมใช

วบาก แตเกดขนเพราะเหตปจจย เพราะเหตวาเปนสงขารธรรม ซงสวนมากแลว “กรยา

จต” เปนของพระอรหนต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๖

www.dhammahome.com

เพราะเหตวาพระอรหนตทานดบอกศลและกศล ยงคงมแตวบากซงเปนผลของ

อดตกศลและอกศล และกรยาซงไมเปนเหตทจะทาใหเกดวบาก หลงจากทเปนพระ

อรหนตแลว

กศลธรรม - อกศลธรรม – อพยากตธรรม

เมอกลาวถงสภาพธรรมโดยชาตทเปนกศล อกศล วบาก กรยา ในบางแหงทาน

ผ ฟงจะไดยนศพทอน คอ กสลา ธมมา อกสลา ธมมา อพยากตา ธมมา ซงกควรทจะได

เขาใจความหมายของธรรมทง ๓ คอ

ธรรมทเปนกศล กสลา ธมมา ธรรมทเปนอกศล อกสลา ธมมา ธรรมท

เปนอพยากตะ อพยากตา ธมมา

ความหมายของอพยากตธรรม กคอ ธรรมใด ๆ ทไมใชกศลและอกศล

เพราะฉะนนใหทราบวา จตม ๔ ชาต คอ กศล ๑ อกศล ๑ วบาก ๑ กรยา ๑ เมอ

จาแนกโดยประเภทของ กสลา ธมมา อกสลา ธมมา และอพยากตา ธมมา

อพยากตธรรม คอ ธรรมใด ๆ ทไมใชกศลและอกศล กไดแก วบากจตและกรยา

จต

เพราะฉะนน โดยชาต ๔ ม กศล ๑ อกศล ๑ วบาก ๑ กรยา ๑ โดยธรรมหมวด ๓

คอ กศลธรรม อกศลธรรม และอพยากตธรรม

อพยากตธรรม กไดแก วบากจตและวบากเจตสก และ กรยาจตและกรยาเจตสก

ธรรมหมวด ๓ โดยนยของปรมตถธรรม ๔

นอกจากนนแลว ปรมตถธรรมม ๔ คอ จตปรมตถ ๑ เจตสกปรมตถ ๑ รป

ปรมตถ ๑ นพพานปรมตถ ๑

โดยประเภทของธรรมทเปนกศล ธรรมทเปนอกศล และธรรมทเปนอพยากตะ

สาหรบจตทงหมด วบากจตและกรยาจต เปนอพยากตธรรม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๗

www.dhammahome.com

สาหรบเจตสก วบากเจตสกและกรยาเจตสก เปนอพยากตธรรม เพราะวบาก

จตและวบากเจตสก กรยาจตและกรยาเจตสก ไมใชกศลและไมใชอกศล จงเปน

อพยากตธรรม

รปธรรม คอ รปปรมตถทงหมด ไมใชกศลและไมใชอกศล เพราะฉะนนรป

ปรมตถทกรป เปนอพยากตธรรม

นพพานปรมตถ ไมใชกศลและไมใชอกศล เพราะฉะนนนพพานปรมตถเปน

อพยากตธรรม

เวลาทศกษาธรรมตอไป กควรทจะไดทราบถงคาจากดความ หรอคานยามของ

ศพทแตละคา เพอทจะไดเขาใจธรรมถกตอง ไมคลาดเคลอน เชน คาวา “อพยากต

ธรรม” หมายถงธรรมทไมใชกศล และไมใชอกศล

เพราะฉะนนไมวาจะศกษาเรองของจตประเภทใด ๆ เรองของเจตสกประเภท

ใด ๆ เรองของรปประเภทใด ๆ เรองของนพพาน กจะตองทราบวา เมอจาแนกโดย

หมวด ๓ คอ กศลธรรม อกศลธรรม และอพยากตธรรมแลว “รป” ทงหมด ไมใชกศลและ

อกศล จงเปนอพยากตธรรม

“นพพาน” ไมใชกศลและอกศล จงเปนอพยากตธรรม

สาหรบจตและเจตสกใด ทไมใชกศลจต และไมใชอกศลจต ไมใชกศลเจตสก

ไมใชอกศลเจตสกแลว กเปนอพยากตธรรม

ธรรมทงหมดทไมใชกศล และไมใชอกศล ธรรมนนเปนอพยากต

ตลอดทง ๓ ปฎกและในอรรถกถา เพอทจะไดเขาใจไดชดเจนถงความมงหมาย

ซงบางครงจะผานคาวา อพยากตธรรมบอย ๆ กควรทจะไดรบทราบความหมาย คาวา

“อพยากตธรรม” ไดแกธรรมอะไรบาง

ถาจะถามใหละเอยดเปนเรอง ๆ เชน

สงทปรากฏทางตา โดยธรรมหมวด ๓ เปนอะไร สสนวรรณะทปรากฏทางตา

เปนอะไร เปนอพยากตธรรม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๘

www.dhammahome.com

เสยงทปรากฏทางห เปนอะไร โดยธรรมหมวด ๓ เปนอพยากตธรรม

จตเหนทกาลงเหน โดยธรรมหมวด ๓ เปนอะไร เปนอพยากตธรรม

เพราะเหตใด เพราะเปนวบากจต จตใดทไมใชกศลจตและอกศลจตแลว

ตองเปนอพยากตจต อพยากตเจตสก และธรรมอนทงหมดทไมใชกศลและอกศล ก

เปนอพยากตะ

กรยาจตเปนอพยากตธรรม

กรยาจต ไมใชกศลจตและไมใชอกศลจต เพราะฉะนน จงเปนอพยากตธรรม

ลกษณะของกรยา กคอวา จตนนไมใชกศล และไมใชอกศล และไมใชวบาก

“กรยาจต” มหลายดวง ไมใชมดวงเดยว สาหรบผ ทไมใชพระอรหนต มกรยาจต

๒ ดวง คอ ปญจทวาราวชชนจต และมโนทวาราวชชนจต

ปญจทวาราวชชนจต เปนวถจตดวงแรกทางปญจทวาร

มโนทวาราวชชนจต เปนวถจตดวงแรกทางมโนทวาร

แสดงใหเหนวา กอนทกศลหรออกศลจะเกดขน กศลและอกศลจะเกดขนทนท

ไมได หรอแมแตการทจตเปนภวงคอย จะมการเกดขนรบผลของกรรมทางหนงทางใด

จตจะเกดขนรบผลของกรรมซงเปนวบากจต ทางหนงทางใดใน ๕ ทาง โดยทนทไมได

ตองมจตดวงหนงเกดกอน ซงเปนกรยาจต ยงไมใชวบาก ยงไมใชผลของ

กรรม แตกระทากจคดถง นกถง หรอราพงถงอารมณทกระทบกบปสาท เพราะฉะนน

จงยงไมใชวบาก เพราะเหตวายงไมไดเหนจรง ๆ ยงไมไดยนเสยง เพยงแตรวาอารมณ

นนกระทบทวารไหน ปสาทไหน เพราะฉะนน จงเปนกรยาจต

สาหรบผ ทไมใชพระอรหนต มกรยาจต ๒ ดวง กรยาจตทงหมดม ๒๐ ดวง แตวา

จะคอย ๆ ศกษาไปตามลาดบ เพราะฉะนนกรยาจตสาหรบพระอรหนตแลว กแลวแต

ประเภทอกวา เปนพระอรหนตทไดฌานจต หรอไมไดฌานจต ไดถงอรปฌานจต หรอได

เพยงรปฌานจต

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๙๙

www.dhammahome.com

เพราะฉะนนกแลวแตวาเปนพระอรหนตประเภทสกขวปสสกะ ไมไดอบรมเจรญ

สมถภาวนาถงขนความสงบทเปนอปปนาสมาธ กไมมฌานจตซงเปนกรยาจต

แตสาหรบบคคลทวไป ไมวาจะเปนพระอรหนต หรอไมใชพระอรหนต จะมกรยา

จต ๒ ดวง ทเปนวถจตดวงแรกทางปญจทวาร คอ ปญจทวาราวชชนจต และวถจตดวง

แรกทางมโนทวาร ซงเปนมโนทวาราวชชนจต

เหนความวจตรของจตซงมหลายประเภทหรอไม

เหนความวจตรของจตซงกาลงเกดดบ เวลานหลายประเภทสบตอกน ซงจต

เกดขนเพยงขณะละ ๑ ดวง ทละ ๑ ดวง หรอวาทละ ๑ ขณะเทานน

ตามขอความในขททกนกาย คาถาธรรมบท จตตวรรคท ๓ ขอ ๑๓ มขอความวา

ชนเหลาใดจกสารวมจต อนไปในทไกล ดวงเดยวเทยวไป หาสรระมได มถาเปน

ทอยอาศย ชนเหลานนจะพนจากเครองผกแหงมาร

แสดงใหเหนวา จตนเกดขนทละ ๑ ดวง คอ ทละ ๑ ขณะเทานน แตวาเพราะการ

เกดดบสบตอกน เปนจตประเภทตาง ๆ ตามสมปยตตธรรม คอเจตสกทเกดรวมดวย จง

จาแนกจตออกไดหลายนย คอ จาแนกออกไดโดยชาต เปน ๔ ชาต นยหนง จาแนกออก

ไดโดยภม คอ โดยขนหรอวาโดยระดบของจต อกนยหนง

ซงโดยนยของภม ม ๔ ภม หมายความถงขนหรอระดบของจต ม ๔ ขน คอ จตท

เปนกามาวจรภมประเภทหนง จตทเปนรปาวจรภมประเภทหนง จตทเปนอรปาวจรภม

ประเภทหนง จตทเปนโลกตตรภมประเภทหนง

กามาวจรจต – กามาวจรภม

นเปนการจาแนกจตโดยสมปยตตธรรม คอ เจตสกทเกดรวมดวยตามระดบขน

ของจต เปน ๔ ขน ซงขนทตาทสด คอ กามาวจรจต หรอกามาวจรภม สาหรบ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๐

www.dhammahome.com

ความหมายของกามาวจรจตในอฏฐสาลน อรรถกถาธมมสงคณปกรณ จตตปปาท

กณฑ อธบายคาวา กามาวจร ๔ นย ซงมขอความวา

นยทหนง บทวา กามาวจร ไดแก จตอนนบเนองในกามาวจรธรรมทงหลาย

คอเปนจตทอยในขนของกาม ถาใชคาเตม จะใชคาวา “กามาวจร” แตวา

สามารถทจะตดบทหลงออก เหลอแตเพยง “กามะ” หรอ “กาม” เทานนได เพราะฉะนน

จตทเปนกามาวจรททองเทยวอยในรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ เปนจตขนกาม เปน

“กามาวจรจต”

รปาวจรจต - อรปาวจรจต – โลกตตรจต

ขณะนเอง ไมไดพนไปจากทก ๆ วนนเลย จตไมไดขนไปสอกระดบหนงท

ละเอยดกวา ประณตกวาขนกาม เพราะเหตวาเปนไปในความสงบ ทมรปเปนอารมณ

ตามทไดกลาวถงแลว ในเรองของสมถภาวนาวา ถาจตทสงบ มนคง ถงอปปนาสมาธ

มรปเปนอารมณ ขณะนนจตพนจากระดบของกาม เปนระดบของ “รปาวจรจต” ซงเปน

จตทสงบแนบแนนในอารมณ แตวามรปเปนอารมณ

และถาเปนระดบทสงกวานนอก คอ จตทเปนความสงบมนคงแนบแนนใน

อารมณทไมใชรป เพราะฉะนน อารมณนนยอมละเอยดกวารป จตทถงขนนน ระดบนน

เปน “อรปาวจรจต”

แลวกยงมจตทประณตกวาจตทเปน “อรปาวจรจต” คอ จตทประจกษแจงใน

ลกษณะของนพพาน เปน “โลกตตรจต”

เพราะฉะนน จตจงตางกนโดยภม คอ โดยระดบขนของจต เปน ๔ ประเภท คอ

เปนกามาวจรจต ประเภทหนง เปนรปาวจรจต ประเภทหนง เปนอรปาวจรจต ประเภท

หนง และโลกตตรจต ประเภทหนง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๑

www.dhammahome.com

สามารถทจะพนจากรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะไดหรอไม

ทานผ ฟงสามารถทจะพนจาก รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ หรอวาใหจตของ

ทานพนจากกามาวจรจต แลวกเปนรปาวจรจต อรปาวจรจต โลกตตรจต ไดไหม ถาไม

อบรมเจรญสมถภาวนา และสตปฏฐานทเปนวปสสนาภาวนา

เพราะฉะนน ใหทราบระดบของจตของแตละทานตามปกต ตามความเปนจรง

วา ยงเปนไป ยงอยในขนทมความยนดพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ

เพราะเหตวา คาวา “กาม” ม ๒ อยาง คอ กเลสกาม ๑ วตถกาม ๑

กเลสกาม กไดแก ฉนทราคะ คอ โลภะ ความยนด ความพอใจ เปนเจตสก เปน

กเลสซงมลกษณะทตด ทยนด ทพอใจ นนคอ กเลสกาม หมายความถง โลภเจตสก

สวนอกความหมายหนง ไดแก “วตถกาม”

ชอวา “กาม” เพราะอรรถวา อนสตวใคร คอ หมายความวา เปนสภาพธรรมท

เปนทตงของความยนด ความพอใจ ความปรารถนา

เพราะฉะนน “วตถกาม” ไดแก วฏฏะ ซงเปนไปในภมทง ๓ คอ ทงในกามภม รป

ภม และอรปภม ไมไดพนจากกเลสกาม ตราบใดทยงดบโลภะไมได แลวแตวากเลสกาม

นนจะเปนความยนด พอใจในวตถกามขนใด

สาหรบในกามาวจรภม ซงไดแก กามาวจรจต เปนจตทยนด พอใจในรป ในเสยง

ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ อยางไมคลายเลย แลวกอยางเหนยวแนนทเดยว แมวารป

จะปรากฏกเพยงชวขณะทเลกนอยเหลอเกน คอ ชวขณะทกระทบตา

เสยงกปรากฏเพยงชวขณะทเลกนอยเหลอเกน คอ เพยงชวขณะทกระทบกบ

โสตปสาท ดบไปแลว หมดไปแลว

กลน กเชนเดยวกนเปนปรตตธรรม คอ เปนสภาพธรรมทเลกนอย ปรากฏเพยง

ชวขณะทกระทบจมก

รส กปรากฏเพยงชวขณะทกระทบกบชวหาปสาท ชวขณะทชวหาวญญาณลม

รสทนาพอใจ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๒

www.dhammahome.com

เยน รอน ออนแขง ตงหรอไหว ทกระทบสมผสกาย กเปนปรตตธรรม คอ เปน

ธรรมทสนเหลอเกน เลกนอยมาก ปรากฏเพยงชวขณะทกระทบกบกายปสาท แลวกดบ

ไมประจกษความเลกนอยของสภาพธรรมเหลาน ซงจตมความยนดพอใจเสยเหลอเกน

เชน ในขณะน ไมไดมแตรปทปรากฏทางตา เสยงกม เยน หรอ รอน ออนหรอแขง ก

ปรากฏ

ชวขณะเลกนอย ทละนด ทละหนอย เลกนอยจรง ๆ แตเพราะเหตวาเกดดบสบ

ตอจนไมปรากฏความเลกนอยของสภาพธรรมนน ๆ เชน เสยงปรากฏแลวกหมด ขณะท

กาลงเหน เหนเสยงไมได ขณะทกาลงเหน เปนสภาพทรสงทปรากฏทางตา เสยงไมม

ปรากฏรวมอยในสงทปรากฏทางตาเลย ฉนใด ขณะทไดยน ชวขณะทไดยน สงทปรากฏ

ทางตากไมไดรวมอยในเสยงนนเลย

เพราะฉะนน เปนชวขณะเลกนอยของรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ทปรากฏสบ

ตอ และเมอกเลสกามม ยนดพอใจในกาม คอ ในรป ในเสยง ในกลน ในรส ใน

โผฏฐพพะ กไมมวนทจะหมด

ซงจะรไดวา รปใดกตามซงเปนทพอใจ เหนแลวกนาจะหมดแลว พอใจทไดเหน

กควรทจะเพยงพอแลว แตหาพอไม เพราะวาอยากจะเหนอกบอย ๆ เชนเดยวกบเสยง

เสยงใดทเปนทพอใจ เมอเสยงนนปรากฏใหพอใจแลว กนาจะอม หรอวานาจะพอแลว

แตกไมพอ กยงอยากจะไดยนเสยงนนอก กลนกเชนเดยวกน รส ทานทเคยชอบรส

อาหารชนดหนงชนดใด บรโภคครงเดยว พอไหม หรอวาอยากจะบรโภคซาแลวซาอก

บอย ๆ เพราะเหตวามความตด มความยนด มความพอใจ ในรป ในเสยง ในกลน ในรส

ในโผฏฐพพะ เปนประจาวน และทก ๆ วน แลวกซาอยนนเอง

คอ ชอบสงทปรากฏทางตาในลกษณะใด กอยากจะเหนสงนนบอย ๆ แตวาจะ

เหนอยตลอดเวลาน ไดไหม เปนไปไดไหม ไมได ทไมไดนหมายความวาเบอ หรอ

อยางไร กไมใช แตเพราะเหตปจจยทาใหเหนอยตลอดเวลาไมได หรอแมแต “รส” ทวา

แสนอรอย ถกปาก ถกใจ รบประทานเรอยไป ไมหยดไดไหม กไมไดอกเหมอนกน

กตองมเวลาทจะหยด เพราะวาเมอหยดรสทพอใจแลว กไปพอใจในกลน หรอวาไป

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๓

www.dhammahome.com

พอใจในเสยง หรอวาพอใจในสงทปรากฏทางตา จะตองมการพอใจในรปบาง

เสยงบาง กลนบาง รสบาง โผฏฐพพะบาง สลบกนอยเรอย ๆ

ไมมใครสามารถทจะพอใจในสงทปรากฏทางตา เหนแตเพยงสงเดยวอยได

เพราะเหตวาทกทานสะสมความพอใจ ไมใชเฉพาะในสงทปรากฏทางตา แตพอใจทง

ในเสยงทปรากฏทางห ในกลนทปรากฏทางจมก ในรสทปรากฏทางลน ในโผฏฐพพะท

ปรากฏทางกาย ไมเคยเบอใชไหม หรอวาเบอ คดด ๆ เบอไหมทจะเหน เบอไหมทจะ

ไดยน เบอไหมทจะไดกลน เบอไหมทจะลมรส เบอไหมทจะรสงทกระทบสมผส และเบอ

ไหมทจะคดนกถงสงทเคยเหน เคยไดยน เคยไดกลน เคยลมรส เคยกระทบสมผส

เพราะฉะนน กามาวจรจตเปนจตททองเทยว หรอเปนจตขนกาม คอ ไมสามารถ

ทจะพนไปจากความยนด พอใจในรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ

อยากจะเกดในสวรรค พนจากรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะหรอไม

บางทานกบอกวาอยากจะทาบญ แลวกเกดในสวรรค อยากจะเกดในสวรรค พน

จากรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ไหม ไมมวนทจะพน เพราะเหตวาอารมณนนประณต

ยงกวาในมนษย

เพราะฉะนนความตด ความพอใจ ถงจะเกดในสวรรคชนหนงชนใดกตาม เตมไป

ดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ทนาตด นาใคร นาพอใจ เพราะเหตวาประณตยงขน

จงทาใหมความพอใจใครทจะเกดในสวรรคชนสงขน

บางทานกยงชอบอารมณทดในโลกมนษย กอาจจะยงไมตองการสวรรค แตไม

วาจะเปนการเกดในโลกมนษย หรอในสวรรคกตาม เปนจตระดบขนกาม คอ ไมพนจาก

รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ

เพราะฉะนนไมวาจะเปนวนไหน ขณะไหน ตงแตเกดจนกระทงตาย ถาจต

ขณะนนไมสงบถงขนอปปนาสมาธทเปนฌานจต ทมรปเปนอารมณ กยอมจะตองเปน

กามาวจรจตตลอดไป

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๔

www.dhammahome.com

ไมวาจะเปนการเหน การไดยน การไดกลน การลมรส การรสงทกระทบสมผส

การคดนก ใหทราบวา แททจรงแลวไมใชสตว ไมใชบคคล ไมใชตวตนเลย แตเปนจตขน

กาม ระดบของกาม ซงมความยนดพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ

ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจ ซงยากทจะละ ตองรตวเองตามความ

เปนจรง อยาคดวาจะละงาย ๆ

บางทานอาจจะคดวา ไมนาจะยากเลยทจะละความพอใจ ในรปทปรากฏทาง

ตา ในเสยงทปรากฏทางห ในกลนทปรากฏทางจมก ในรสทปรากฏทางทางลน ในเยน

รอน ออน แขง ตง ไหว ทกระทบสมผสกาย แตใหทราบวา ททานเกดมากเปนเพราะเหต

วา กามาวจรจตทาใหปฏสนธในกามาวจรภม ยงไมพนไปจากกาม แลวกพนยากดวย

ซงถาไมใชการดบกเลสดวยการบรรลคณธรรมถงความเปนพระอนาคามบคคล จะไม

สามารถทจะดบความยนดพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะได

ถงแมวาจะอบรมเจรญความสงบถงขนฌานจต ซงเปนรปฌาน ไมวาจะเปน

ปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน ปญจมฌาน แลวกเกดถงในพรหมโลก ก

อยาคดวาจะละความยนดพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะไดเปน

สมจเฉท เพราะเหตวาเมอยงไมใชพระอนาคามบคคล ยงตองกลบมาสความเปนอยาง

นอก คอ ยนดพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ ทางตา ห จมก ลน กาย

เพราะฉะนนเรองของกเลสเปนเรองทประมาทไมได เปนเรองทละเอยด เปนเรอง

ทจะตองเขาใจสภาพธรรมตรงตามความเปนจรง จงจะสามารถอบรมเจรญปญญาทจะ

ดบกเลสไดจรง ๆ เปนสมจเฉท

จตทนบเนองอยในกามาวจรธรรมทงหลาย - ภมของกามาวจรธรรม

ในความหมายของกามาวจรจตทวา

บทวา กามาวจร ไดแก จตอนนบเนองในกามาวจรธรรมทงหลาย

คอ เปนจตทอยในขนของกาม ซงขอความในอฏฐสาลนแสดงวา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๕

www.dhammahome.com

สาหรบภมของกามาวจรธรรม เบองตา ตงแตอเวจนรกขนมา เบองบน ตงแต

เทวดาชนปรนมมตวสสวตตลงมา

น เปนภมของกามทงหมด

ภมตางๆ เปนวตถกาม เปนทตงแหงความยนดพอใจ

สาหรบ “วตถกาม” กมความหมายกวางกวา รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ

เพราะเหตวาไมวาจะเปนในภมใดทงสน กยอมเปนทตงของความยนดพอใจ ถาจะเกด

ในรปพรหมภม แตยงไมไดบรรลคณธรรมเปนพระอนาคาม รปพรหมภมนนกเปนวตถ

กาม คอ เปนทตงของความยนดพอใจของบคคลนน

หรอวาบางทานอาจจะเกดในอรปพรหมภม แตไมใชพระอนาคามบคคล

เพราะฉะนนอรปพรหมภมนนกเปนวตถกาม คอ เปนทตงของความยนดพอใจ ซงความ

ยนดพอใจน ยนดพอใจในทกอยาง นอกจากนพพาน เปนสภาพธรรมอยางเดยวเทานน

ทดบโลภะหรอวาความยนดพอใจได แตถาไมใชนพพานแลว สภาพธรรมอนทงหมด

ไมใชสภาพธรรมทดบกเลส

ความหมายท ๒ จตนยอมทองเทยวไปในกามภม ๑๑

สาหรบความหมายประการท ๒ คอ

จตนยอมทองเทยวไปในกาม กลาวคอ กามาวจรภม ๑๑ เพราะเหตนน จตนจง

ชอวา “กามาพจร”

ความหมายท ๑ คอ เปนจตขนกาม ไมพนไปจากกาม

ความหมายท ๒ คอ นอกจากจะเปนจตขนกามแลว กยงเปนจตททองเทยวอย

ในกามภม ไดแก อบายภม ๔ มนษยภม ๑ และสวรรคอก ๖ ชน ๖ ภม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๖

www.dhammahome.com

ความหมายท ๓ ทองเทยวไปดวยสามารถแหงการกระทาใหกามเปนอารมณ

ความหมายท ๓ ชอวา กามาวจรจต เพราะเหตวายอมทองเทยวไปดวยสามารถ

แหงการกระทาใหเปนอารมณ คอ กาม ไดแก รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ยอม

ทองเทยวไปในจตนน ดวยสามารถแหงการกระทาใหเปนอารมณ แมเพราะเหตนน จต

นนชอวา “กามาวจร”

ถาจะใหเขาใจงายกคอ จตใดกตามทมกาม คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ

เปนอารมณ จตนนเปน “กามาวจรจต”

พระอรหนตมกามาวจรจตหรอไม

พระอรหนตมกามาวจรจตไหม ม อยาคดวาเมอเปนพระอรหนตแลว จะหมด

กามาวจรจต เพราะเหตวากามาวจรจต หมายถงจตทมกาม คอ รป เสยง กลน รส

โผฏฐพพะเปนอารมณ พระอรหนตเหนสงทปรากฏทางตา รปารมณ เปนกาม

เพราะฉะนนจตเหน เปนกามาวจรจต ไมวาจะเปนจตของพระอรหนตสมมาสม

พทธเจา พระอรหนตสาวก หรอจตใด ๆ กตาม ทมกาม คอ รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ

เปนอารมณ จตนนเปน “กามาวจรจต”

ความหมายท ๔ จตยอมยงปฏสนธใหทองเทยวไปในกามภพ

ความหมายท ๔ อกอยางหนง จตยอมยงปฏสนธใหทองเทยวไปในกาม

กลาวคอ กามภพ กไดแก อบายภม ๔ มนษยภม ๑ สวรรค ๖ เหตนนจตนน จงชอวา

“กามาวจร”

ซงไดเรยนใหทกทานทราบแลววา ททกทานอยในโลกน เพราะกามาวจรจตทา

ใหปฏสนธในมนษยภม ซงเปนกามภม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๗

www.dhammahome.com

ถาทานเคยเจรญฌานในอดต จตสงบถงขนอปปนาสมาธ ถงขนรปฌาน หรอ

อรปฌานแลวจะไมเกดในโลกน แตวาจะเกดในรปพรหมภม หรอในอรปพรหมภม

แตทเกดในโลกน เปนผลของกามาวจรกศล เปนผลของทาน หรอผลของศล

เปนผลของความสงบของจต หรอวาเปนผลของการอบรมเจรญสตปฏฐาน ซงยงไมพน

ไปจากกาม เพราะฉะนนจงทาใหปฏสนธในกามภม

ภม ม ๒ ความหมาย

คาวา ภม ม ๒ ความหมาย ดงทไดเรยนใหทราบแลววา หมายความถง จต ซง

เปนภมของเจตสกธรรม หรอภมของสมปยตตธรรมทงหลาย คอ เจตสกทงหลายทเกด

รวมกนอยางหนง และหมายความถง โอกาส คอ สถานทเกด อกความหมายหนง

สาหรบโลกมนษยกเปนภมหนง แลวกกามาวจรจต ซงกาลงเปนไปอยในโลก

มนษยน กเปนความหมายของภมดวย เพราะเหตวาเปนระดบขนของจต ซงเปนไปใน

กาม

นพพานไมใชวตถกาม แตทาไมจงปรารถนานพพานได

ผถาม สงสยทอาจารยวา นพพานไมใชวตถกาม แตปจจบนนผ ฟงอยทน

เขาใจวา ทกคนปรารถนาในนพพานกนทงนน

เพราะฉะนนตามความคดเหนของผมนาจะจดอยในประเภทของวตถกาม

ส. ปรารถนาอะไร เวลาทบอกวาปรารถนานพพาน

ผถาม ปรารถนานพพาน คอ ปรารถนาทใหเหนนพพาน ปรารถนาจะใหเขาถง

นพพาน

ส. ปรารถนาชอ หรอปรารถนาอะไร

ผถาม ปรารถนาอยากจะร อยากจะเหนภาวะของนพพาน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๘

www.dhammahome.com

ส. ทราบหรอยงวา นพพานมภาวะอยางไรจงปรารถนา เพราะวาบางคน

พอไดยนชอ นพพาน กปรารถนา ไมทราบเลยสกนดเดยววา ลกษณะของนพพานนนคอ

อยางไร แตวาปรารถนาแลว เพราะฉะนนถาปรารถนาชอ นนเปนโลภะ ชอนพพาน

ผถาม นพพานเปนปจจยแกโลภะหรอเปลาครบ

ส. ไมเปนคะ

ผถาม ไมเปน แตเหนแตละคนสวนมากกอยากจะไดนพพานกนทงนน

ส. โลภมลจตจะมนพพานเปนอารมณไมไดเลย ไมไดเลย โลภมลจตม

ความตด พอใจในรป ไมใชในนพพาน มความตด พอใจในเสยง ในกลน ในรส ใน

โผฏฐพพะ ไมใชในนพพาน

แตนพพานนน เปนสภาพธรรมเพยงอยางเดยว ทสามารถทจะดบกเลสได ถา

สภาพธรรมใดมการเกดขน สภาพธรรมนนเปนวตถกาม คอ เปนทตงของความยนด

พอใจ

พอลมตาขน เหน มสงทปรากฏใหยนดพอใจในสงทปรากฏ พอไดยนเสยง ทราบ

ไหมวา มความยนด มความพอใจ มความตองการ มความตดในเสยง อยากไดยนเสยง

เพราะฉะนนจะชอวา ตองการนพพานหรอ

กศลทเกดสลบกบความยนดพอใจ จะมความหมายวาอยางไร

ผถาม ขออกหนงคาถาม ความยนดพอใจ อาจารยกบรรยายแตความยนด

พอใจอยางเดยว แลวสภาพทวาจตทเกดขนมาแลว เปนกศลทสละความยนดพอใจ

จะมความหมายวาอยางไรครบ

ส. สภาพธรรมใดกตามทเกดขนปรากฏ สภาพธรรมนน เปนทตงของความ

พอใจ

ผถาม สภาพธรรมอนน คอ สภาพทละ ทปลอยวาง

ส. ยงไมถงคะ

ผถาม คงจะไมใชประเภททวา ความยนดในวตถกาม อยางนหรอเปลา

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๐๙

www.dhammahome.com

ส. ทานผ ฟงอยาเพงใจรอน อยาเพงปลอยวางอะไร แตจะตองรลกษณะ

สภาพของจตใจของทานโดยแทจรง ตามความเปนจรง เปนลาดบขน เพราะเหตวาทก

ทานมจตจรง แตวารจตใจของทานเองจรง ๆ หรอเปลา เขาใจจตใจ หรอความลาลกของ

จตใจของทานเองจรง ๆ หรอเปลา

นเปนสงทจะตองรกอน มฉะนนแลวกไมมทางทจะประจกษแจงลกษณะของ

นพพาน

เพราะฉะนนกอนอนบางทานอาจจะไมเคยคดเลยวา ทานเปนผ ทยงตด ยงของ

อยในโลกน ในวตถตาง ๆ ทปรากฏในโลกน บางทานจะรสกเบอหนาย รสกเฉย ๆ ไม

ยนดยนราย หรอไมตองการอะไร ทาใหเขาใจวา ตวเองหมดความยนดพอใจในสงตาง ๆ

แลว

แตวาจะตองรจกตวเองตามความเปนจรงโดยละเอยดทเดยววา ไมวาสงใดก

ตามทเกดขนปรากฏใหร จะเปนทางตา หรอทางห หรอทางจมก หรอทางลน หรอ

ทางกาย หรอทางใจกตาม เปนทตงของความตองการ เปนทตงของความยนด เปน

ทตงของความพอใจ อาจจะโดยไมรตวเลย

มสงทปรากฏทางตา เปนประจา สาหรบผ ทมจกขปสาท เวลาทลมตาขนเหน

สงทปรากฏทางตา ยนดพอใจทจะเหนสงนนเปนคน หรอวาพอใจมฉนทะทจะรความ

จรงวาเปนเพยงสงทปรากฏทางตาเทานน

เหนไหม ลมตาขนมา มสงทปรากฏทางตา มความยนดพอใจทจะเหนสงท

ปรากฏทางตา เปนสตว เปนบคคล เปนตวตน เปนวตถสงตาง ๆ

หรอวามฉนทะทจะรความจรงวา เปนสงทปรากฏชวขณะทกระทบตาเทานน

เหนความตดทนทในสงทปรากฏทางตาหรอยง

ไมใชแตเฉพาะตวเอง เปนคนทเกดมามรปรางลกษณะอยางน คนอนอกทงนนท

ปรากฏทางตา นนเปนความพอใจแลว ทจะเหนสงทเพยงปรากฏทางตา เปนสตว เปน

บคคล เปนวตถตาง ๆ

เพราะฉะนนจะพนไปจากความยนดพอใจ ในสงใด ๆ กตามทเกดขนปรากฏให

จตร ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจไดหรอยง ละหรอยง หนายหรอยง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๑๐

www.dhammahome.com

ถาปญญาไมเกดรลกษณะของสภาพธรรมตามความเปนจรง อยาคดวาใครสามารถท

จะดบความยนดพอใจในสงทปรากฏทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจได

จตและปฏสนธทงหลายในภพใดมมาก ความอาลยในภพนนกมมาก

มฉะนนแลวพระผมพระภาคจะไมทรงแสดงสภาพธรรมทกประเภทโดยละเอยด

เพอทจะใหเขาใจสภาพธรรมตามความเปนจรง แมแตภม คอ ระดบขนของจต ขน

ตาง ๆ ตามความเปนจรง

ขอกลาวถงขอความในมโนรถปรณ อรรถกถาองคตตรนกาย ทกนบาต ขอ ๒๘๑

ซงทานพระสารบตรไดแสดงธรรมทรตนปราสาท ทบพพารามของมหาอบาสกาวสาขา

เปนเรองของสงโยชน คอ ธรรมทประกอบ คอ ผกพนบคคลผมกเลสไวในวฏฏะ ตองเปน

บคคลผมกเลสดวย ซงมขอความวา

จตและปฏสนธทงหลายในภพใดมมาก ความอาลยกด ความปรารถนากด

ในภพนนเปนของมมาก

การทจะพจารณาธรรม กควรทจะไดพจารณาโดยละเอยด โดยลกซง และโดย

เทยบกบสภาพธรรมทกาลงม กาลงปรากฏ เชนขอความทวา

จตและปฏสนธทงหลายในภพใดมมาก ความอาลยกด ความปรารถนากด

ในภพนนเปนของมมาก

จรงไหม ทานผ ฟงยงไมไดอยากไปเกดในรปพรหมภม หรออรปพรหมภม แตวา

ยงอยากจะเกดในภมทมรปด ๆ มเสยงด ๆ มกลนด ๆ มรสด ๆ มโผฏฐพพะด ๆ คอ ใน

มนษย หรอวาในสวรรค

จรงหรอไมจรง นคอ เรองของตวทานตามความเปนจรง ซงแสดงใหเหนวา

กอน ๆ นกไมพนไปจากกามภม อาจจะเคยเกดในสวรรคหรอในมนษย แตกวนเวยนอย

ในภมทเตมไปดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะนนเอง

ในสงสารวฏทยาวนานน บางชาตกอาจจะอบรมเจรญความสงบ จนกระทง

ถงอปปนาสมาธ ทมรปเปนอารมณ อาจจะเปนรปฌานท ๑ คอ ปฐมฌาน หรอรปฌาน

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๑๑

www.dhammahome.com

ท ๒ คอ ทตยฌาน รปฌานท ๓ คอ ตตยฌาน รปฌานท ๔ คอ จตตถฌาน โดย

จตตกนย หรอ รปฌานท ๕ คอ ปญจมฌาน โดยปญจกนย แลวกเกดในรปพรหมภม

ตามลาดบ แตวา กกลบมาสความเปนอยางนอก มาเหนอก สงทปรากฏทางตา แลวก

พอใจทจะใหสงทปรากฏทางตา เปนสตว เปนบคคล เปนวตถตาง ๆ ดวยความหลง

ดวยความไมรลกษณะของสภาพธรรมตามความเปนจรง

เพราะฉะนนในชาตน เปนเครองบงถงอดตวา ทานเกดในภพใด ภมใดมาก และ

กรรมในปจจบนชาตกยงแสดงใหเหนวา ทานจะเกดตอไปในภมใดมาก ในเมอยงเปน

กศลทเปนไปในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ

เพราะฉะนนจตและปฏสนธทงหลายในภพใดมมาก ความอาลยกด ความ

ปรารถนากด ในภพนน เปนของมมาก

จะเบอหรอไมเบอ กจะตองเกดในภมทเตมไปดวยรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ

ตามกรรม แลวแตวาจะเปนผลของกศลกรรมทประณตมากนอยแคไหน กยอมเกดไป

ตามภมนน ๆ

จตและปฏสนธทงหลายในภพใดมนอย ความอาลยในภพนนกมนอย

ขอความตอไปมวา

จตและปฏสนธทงหลายในภพใดมนอย ความอาลยกด ความปรารถนากด

ในภพนนกมนอย

อาจจะเคยเกดในรปพรหมภม เปนพระพรหม ในพรหมภมแลว หรอวาอาจจะ

เคยเกดเปนอรปพรหมบคคล ในอรปพรหมภม แตวานอย ไมมากเทากบการเกดในกาม

ภม เพราะฉะนนผลกคอวา ยงคงกระทากรรมตาง ๆ ทเปนไปในรป เสยง กลน รส

โผฏฐพพะ ซงกยอมจะเกดในกามภมมากกวาในภมอน ๆ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๑๒

www.dhammahome.com

กามภพชอวาเกดขนในภายใน – รปภพและอรปภพชอวามในภายนอก

เพราะฉะนนทานพระสารบตรกลาววา

กามภพ ชอวา เกดขนในภายใน รปภพและอรปภพ ชอวา มในภายนอก

ทวา มในภายใน คอ ใกลเหลอเกน มอยตลอดเวลา ทางตา ทางห ทางจมก ทาง

ลน ทางกาย เปนไปในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ อยเสมอเปนอาจณ เปน

นจศล เปนภายใน เปนผใกลชด

สวนรปภพและอรปภพ ชอวา มในภายนอก ไกลจรง ๆ ไกลทงการทจะบรรลถง

และการทจะเกด ในภพภมเหลานน

อชฌตตสญโญชน – พหทธาสญโญชน

ทานพระสารบตรกลาวตอไปวา

ฉนทราคะในกามภพ กลาวคอ“อชฌตตะ” ชอวา“อชฌตตสงโยชน” ฉนทราคะ

ในรปภพและอรปภพ กลาวคอ “พหทธา” ชอวา“พหทธาสงโยชน”

“อชฌตตสงโยชน” คอ สงโยชนในภายใน

“พหทธาสงโยชน” คอ สงโยชนในภายนอก

นเปนการจาแนกธรรมโดยนยตาง ๆ ซงธรรมทมอยน คอ จตเกดขนเพยงขณะ

เดยว ๆ แตความวจตรของสมปยตตธรรมซงเกดรวมดวย ทาใหจตตางกนออกไปเปน

ประเภทตาง ๆ

เพราะฉะนนความยนดพอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ คอ

ฉนทราคะในกามภพ คอ อชฌตตะ ชอวา “อชฌตตสงโยชน” เปนสงโยชนภายในทใกล

มาก ทมอยเปนประจา

สวนฉนทราคะในรปภพและในอรปภพ คอ พหทธา ชอวา “พหทธาสงโยชน”

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๑๓

www.dhammahome.com

อยากจะเกดเปนพระพรหมหรอไม

บางทานอยากจะเกดเปนพระพรหมไหม หรอไมอยาก เทวดากดจะตาไป

เพราะวาพรหมภมนนสงกวาเทวภม เทวโลก ซงเปนสวรรค ๖ ชน แตวาถงแมวาจะม

ความพอใจ อยากจะเปนพรหมบคคล ความพอใจนน กยงนอยกวา ความพอใจในรป

ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ ซงพวพนอยตลอดเวลา ทงพวพนและผกพนอยาง

เหนยวแนน

ทาใหถงแมวา จะเหนวารปพรหมกประณตกวา สบายกวาสวรรค ๖ ชน แตกยง

เปนพหทธาสงโยชน คอ ยงเปนสงโยชนภายนอกซงแสนไกล กวาการทจะพอใจในรป

ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ ในกามภม

เพราะฉะนนนกเปนการแสดงธรรมซงเกดขนปรากฏแตละขณะ ซงตางกนไป

วจตรตาง ๆ ดวยสมปยตตธรรม โดยนยตาง ๆ

อยางธรรมทเปนสงโยชนน เปนกเลสประเภทหนง ซงเปนธรรมทประกอบ คอ

ผกพนบคคลผมกเลสไวในวฏฏะ ทกทานดเหมอนนงสบาย นอนสบาย เปนอสรเสร แต

วาแททจรงแลวไมอสระเลย เพราะเหตวา สงโยชนผกไวไมใหพนไปจากภพภมตาง ๆ

รสกตววาถกผกไวหรอไม

มใครรสกตววา ถกผกไวบาง พอใจสงหนงสงใด ครงหนง ทางตา นนแหละ

สงโยชนผกไว แลวแตวาจะเปนสงโยชนภายใน ทพอใจในรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ

ผกไวในกามภม หรอวาจะยนดพอใจในรปฌาน อรปฌาน ซงเปนสงโยชนทผกไวใน

ภายนอก คอ นอกจากกามภม

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๑๔

www.dhammahome.com

ผกอยในภพทกคนทงทางตา ห จมก ลน กาย ใจ

ผถาม ทอาจารยบรรยายถงเครองผก ทผกสตวไวในภพในภม ผมเองกเคย

สงเกตวา บางอาชพทเราคดวามเกยรตเหลอเกน เราอยากจะเปนเหลอเกน เราอยากจะ

ไดอาชพนน เชนทางานธนาคาร บางครงผมสงเกตวา พนกงานธนาคารเหลานกเหมอน

คนตดคกอยางหนง เปนอาชพทไมสามารถจะปลกตวไปไหนได เปนอาชพทรดตวมาก

จะไปไหนกตองขออนญาตผ จดการ วนเสารอาทตยจะตองปดบญชอยจนดก ไมม

อสรเสรเลยนะครบ

ถานกใหด ๆ แมแตวาอาชพทด ๆ อยางน กเหมอนกบเปนตะรางชนดหนง แตวา

เปนตะรางทละเอยดออน หรอในระดบสง ซงถาเราไมสงเกต จะมองไมเหน อนนจะเปน

เครองผกอยหรอเปลาไมทราบ

ส. ผกอยในภพ ทกคน ไมใชแตเฉพาะเจาหนาทในธนาคาร เวลานทกคนก

กาลงถกผกแลว ทางตา กถกผกไวกบสงทปรากฏ เวลาทมความยนดพอใจ ทางห กถก

ผกไวกบเสยง เพราะฉะนนทกทานถกผกไว ทงทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางใจ

ในกามภม

เพราะฉะนนจงไมเกดในรปภม หรออรปภม หรอถาจะเกดในรปภม กอยาคดวา

ไมไดถกผก ยงคงถกผก แตวาถกผกในรปภม และถายงไมเปนพระอนาคามบคคล แท

ทจรงแลว ถกผกอยในกามภม เพราะเหตวายงไมไดดบสงโยชน ซงยงคงถกผกไวกบ

กาม เพยงแตวากเลสเหลานนถกขมไวดวยกาลงของสมาธ ความสงบทมนคง จง

สามารถทาใหเกดในภมนน แตสงโยชนซงผกไวในกามภมไมไดถกตด

เพราะฉะนนถงจะเกดในรปพรหมภม เชอกยาวมาก คอ ปลอยไปจนกระทงถง

รปพรหมกจรง แตวาดงกลบมาสความเปนอยางนอก คอ ตองเกดในกามภมอก จนกวา

จะเปนพระอนาคามบคคล

เพราะฉะนนถกผกไวแนนเวลาน ไมไดเคยคดทจะตด หรอทจะคลายสงทผกมด

อยางเหนยวแนนนเลย ถาไมใชเปนผ ทอบรมเจรญปญญาจรง ๆ

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๑๕

www.dhammahome.com

อาชพแตละอาชพทาใหดเหมอนกบถกผก ขาดอสรเสรใชไหม แตวาแททจรง

แลว ทกคนถกผกทงนน ในขณะทมความยนดพอใจ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน

ทางกาย

กามธาตทานกลาววาตา เพราะใหสาเรจการเกดในภามภพ

ขอความตอไปทานพระสารบตรกลาววา

“กามธาต” ทานกลาววา ตา เพราะใหสาเรจการเกดในกามภพ

อยาลมวา “ภม” หรอระดบขนของจต มถง ๔ ขน คอ กามภม รปภม อรปภม

และโลกตตรภม

สาหรบกามภม ไมตองปรารถนา กเกดอยแลว เปนอยแลว เปนภมขนตา ซง

แมวาจะรวาตา กยงไมสามารถจะพนไปได เพราะเหตวาถกผกไวดวยสงโยชนภายใน

คอ อชฌตตสงโยชน

โอรมภาคยสญโญชน – อทธมภาคยสญโญชน

กามธาต ทานกลาววา ตา เพราะใหสาเรจการเกดในกามภพ

สงโยชนทงหลายยอมคบหากามธาตอนตานน เหตนนสงโยชนเหลานน ชอวา

“โอรมภาคยสงโยชน”

นกเปนศพทภาษาบาล ซงตอไปทานผ ฟงจะคอย ๆ ชน แลวกเขาใจความหมาย

วา สงโยชน มหลายนย อาจจะแสดงโดยสงโยชนภายใน เปน อชฌตตสงโยชน ความ

ยนดพอใจในรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ทกวน เปนประจา จนกระทงใกลชด

จนกระทงเปนภายใน สวนความพอใจในรปภพและอรปภพ เปนพหทธาสงโยชน

เพราะเหตวาแสนไกลทจะพอใจ และทจะบรรลถง

นนกเปนโดยนยหนง นอกจากนนกยงม โอรมภาคยสงโยชน และอทธมภาคย-

สงโยชน อกนยหนง

มลนธศกษาและเผยแพรพระพทธศาสนา Dhamma Study And Support Foundation จตปรมตถ เลม ๒ ๑๑๖

www.dhammahome.com

สาหรบโอรมภาคยสงโยชน ไดแก สงโยชนทงหลายซงยอมคบหากามธาตอน

ตา เพราะฉะนนกยงเปนไปในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ จงเปนสงโยชนท

พวพน คบหากามธาตอนตา จงชอวา “โอรมภาคยสงโยชน”

แตถาเปน “อทธมภาคยสงโยชน” กเปนสงโยชนขนสง เบองสง ซงละความยนด

พอใจในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ แตยงยนดพอใจในรปภม และใน

อรปภม และกเลสทละเอยดกวาขนกามภพ

ขอความตอ ไปทานพระสารบตรกลาววา

สงโยชนทงหลายยอมคบหารปธาต และอรปธาตอนสงนน ในรปภพและอรป

ภพนน เหตนนสงโยชนเหลานน ชอวา “อทธมภาคยสงโยชน”