ความหมาย    การควบค�มตนเอง หมายถึ�ง กระบวนการที่��บ�คคลใช้�ว�ธี�การหน��งว�ธี�การใด หร�อหลายว�ธี� เพื่��อปร!บเปล��ยนพื่ฤต�กรรมของบ�คคลจากพื่ฤต�กรรมที่��ไม&พื่�งประสงค( ไปส)&พื่ฤต�กรรมที่��พื่�งประสงค( โดยที่��บ�คคลน!+นเป,นผู้)�ก.าหนดพื่ฤต�กรรมเป/าหมายกระบวนการที่��จะน.าไปส)&เป/าหมาย และควบค�มต!วแปรที่!+งภายในและภายนอกของบ�คคล อ!นจะม�ผู้ลต&อพื่ฤต�กรรมที่��พื่�งประสงค(น!+นด�วยตนเอง (Cormier and Cormier, 1979, p.476 อ�างใน ปภาวด� แจ�งศิ�ร�, 2527, หน�า 4)อาจกล&าวได�ว&า การควบค�มตนเองเป,นกระบวนการควบค�มและปร!บเปล��ยนพื่ฤต�กรรมของตนเอง ให�เป,นพื่ฤต�กรรมที่��พื่�งประสงค( ตามที่��ก.าหนดเป/าหมายไว�

กระบวนการควบค มตนเอง     กระบวนการที่��ใช้�ในการควบค�มตนเองน!+น ธีอเรเซนและมาโฮน� (Thoresen and Mahoneg อ�างใน น�ตยาภรณ์( ค�างเร�อง, 2540, หน�า 24) ได�กล&าวว&าม�กระบวนการที่��ส.าค!ญในการควบค�มตนเองอย)& 2 ประการ ได�แก& 

1. การควบค มสิ่��งเร�า (Stimulus Control) หมายถึ�ง กระบวนการที่��บ�คคลเร�ยนร) �ที่��จะแสดงพื่ฤต�กรรมได�อย&างสอดคล�องก!บสภาพื่การณ์(หร�อส��งเร�าของตน โดยประเม�นเง��อนไขและสภาพื่การณ์(ที่��ควบค�มพื่ฤต�กรรมอย)& ด�วยว�ธี�การแยกแยะส��งเร�า จากน!+นจ�งเปล��ยนแปลงหร�อจ!ดระบบสภาพื่การณ์(ส��งเร�าใหม& เพื่��อเอ�+ออ.านวยให�เก�ดพื่ฤต�กรรมที่��ต�องการ

2. การควบค มผลกรรมด้�วยตนเอง (Self-Presented) หมายถึ�ง การให�ผู้ลกรรมตนเองหล!งจากที่��ได�กระที่.าพื่ฤต�กรรมเป/าหมายแล�ว ซ��งผู้ลกรรมน�+อาจเป,นได�ที่!+งการเสร�มแรงหร�อการลงโที่ษ ซ��งในการควบค�มพื่ฤต�กรรมควรใช้�การเสร�มแรงมากกว&าการลงโที่ษ     ส.าหร!บที่ฤษฎี�ที่��เก��ยวข�องก!บการควบค�มตนเองน!+น ม�หลายที่ฤษฎี�ด�วยก!น เช้&น การควบค�มตนเองตามที่ฤษฎี�จ�ตว�ที่ยาว�เคราะห(ของซ�กม!นด( ฟรอยด( (Sigmund Freud อ�างใน ศิร�เร�อน แก�วก!งวาน, 2539.) ซ��งเช้��อว&าบ�คคลที่!�วไปจะม�แรงข!บอย)&ภายในตนเอง ม�ล!กษณ์ะเป,นจ�ตไร�ส.าน�ก พื่ร�อมจะแสดงออกตามความต�องการเสมอหากขาดการควบค�มย!บย!+ง ด!งน!+น มน�ษย(จ�งจ.าเป,นต�องได�ร!บการอบรมบ&มน�ส!ย เพื่��อให�สามารถึควบค�มตนเองได�ในระด!บที่!�วไป และสามารถึอย)&ในส!งคมได�อย&างปกต�ส�ข

     ส.าหร!บการควบค�มตนเองตามที่ฤษฎี�ของ วอลเตอร( ซ� เร:คเลสซ( (Walter C. Reckless) เช้��อว&า คนเราม�พื่ล!งที่��ผู้ล!กด!นจากภายในให�ม�พื่ฤต�กรรมเบ��ยงเบน ซ��งอาจจะเก�ดจากป;จจ!ยต&างๆ ภายนอก เช้&น ความยากจนหร�ออาจเก�ดจากป;จจ!ยภายนอกเม��อเราเผู้ช้�ญก!บสถึานการณ์(และป;ญหาต&างๆ ด!งน!+น เร:คเลสซ( จ�งเสนอที่ฤษฎี�ในการควบค�มตนเองไว�ด!งน�+      การควบค�มจากภายใน ได�แก& ความส.าน�กที่��สามารถึย!บย!+งควบค�มตนเองได� ความส.าน�กที่��ด�งาม ความเคารพื่ตนเอง มโนธีรรมที่��ได�ร!บการพื่!ฒนาอย&างด� ความอดกล!+นต&อความค!บข�องใจ ความสามารถึในการต&อส)�ก!บอารมณ์(ฝ่?ายต.�า ความส.าน�กร!บผู้�ดช้อบ ความม�&งม!�นต&อเป/าหมาย การหาความพื่�งพื่อใจอย&างอ��นช้ดเช้ย การให�เหต�ผู้ลในการถึ&ายโยงความเคร�ยด เป,นต�น     การควบค�มจากภายนอก ได�แก& ความย�ดม!�นในจาร�ตประเพื่ณ์� ความคาดหว!งของส!งคม ภาระผู้)กพื่!นที่��ต�องปฏิ�บ!ต�ตามปที่!สถึานของสถึาบ!น ความร!บผู้�ดช้อบตามที่��ได�ร!บมอบหมาย โอกาสที่��จะได�ร!บการยอมร!บ และความส.าน�กเป,นส&วนหน��งของกล�&มที่��ตนส!งก!ดอย)& หร�อใช้�หล!กการและแนวค�ดการควบค�มตนเองตามหล!กพื่�ที่ธีศิาสนา อ!นได�แก& ห�ร� และ โอตต!ปปะห�ร� ค�อ ความละอายต&อการกระที่.าผู้�ดที่��เก�ดข�+นภายในใจของคน ส&วน โอตต!ปปะ ค�อ ความเกรงกล!วต&อผู้ลแห&งการกระที่.าผู้�ดช้!�วร�าย ต&อการร) �เห:นของผู้)�อ��น    นอกจากน�+ย!งม�ที่ฤษฎี�ของ เอฟ อ�แวน ไนย( ที่��เน�นการควบค�มจากส!งคม ที่ฤษฎี�การเร�ยนร) �ที่างส!งคมของ อ!ลเบ�ร(ต แบนด)รา ที่��เน�นการเร�ยนร) �การควบค�มตนเอง และการควบค�มพื่ฤต�กรรมโดยใช้�การเร�ยนร) �จากส!งคม