Schrijfvaardigheid bevorderen

in het hoger onderwijs

Een vakspecifieke genregerichte benadering

Cindy Kuiper

Praktijkzitting proefschrift Utrecht, 8 oktober 2019

Schrijfvaardigheid bevorderen

in het hoger onderwijs

Promotieonderzoek 2013-2018

hogeschool Saxion/ KU Leuven

Promotoren: Prof. Dr. Lieve De Wachter (KU Leuven) Dr. Jantien Smit (hogeschool Saxion/HU)

Prof. Dr. Jan Elen (KU Leuven)

Opzet 1.  Rationale

2.  Theoretisch kader

3.  Onderzoeksvraag

4.  Context en onderzoeksaanpak

5.  Methode en resultaten per onderzoeksfase

6.  Conclusie

7.  Praktijkimplicaties

Rationale ¡ Probleem

•  Eerstejaars hbo-studenten hebben moeite met schrijfvaardigheid

¡ Oplossingsrichting •  Schrijfvaardigheid integreren in de vakken

genredidactiek

1

Theoretisch kader I ¡ Content-based language instruction (Brinton, Snow, & Wesche, 2003)

•  In Nederland: Taalgericht vakonderwijs (Hajer & Meestringa, 2009, 2013)

¡ Genredidactiek (Martin, 1999; Hyland, 2007)

•  Genre: teksttype met specifiek sociaal doel en bepaalde taal- en structuurkenmerken

•  Doel: studenten stapsgewijs en in interactie vaardig maken in het zelfstandig schrijven van genres

2

Theoretisch kader II ¡ Genredidactiek steunt op: 1.  Functionele taaltheorie (Halliday, 1994)

•  Taal inzetten om sociaal doel te bereiken -  Field : taal die onderwerp van tekst weergeeft -  Tenor : taal die relatie schrijver-lezer weergeeft -  Mode : taal die samenhang in tekst weergeeft -  Moves : ‘stappen’ in tekst

2.  Socioculturele leertheorie (Vygotsky, 1962, 1978)

•  Leren in interactie met anderen •  Leren van een ‘more knowledgeable other’ •  Leren in de ‘zone van de naaste ontwikkeling’

2

Theoretisch kader III ¡ Metafoor van scaffolding (Wood, Bruner, & Ross, 1976)

•  Tijdelijke, responsieve hulp van docent aan studenten gericht op overdracht naar zelfstandigheid (Smit, Van Eerde, & Bakker, 2012)

•  Langetermijnproces van diagnose, responsiviteit en overdracht •  Designed en interactional scaffolding (Hammond & Gibbons, 2005)

⁃  Geplande ondersteuning (lessenserie, onderwijsmaterialen) ⁃  Ongeplande ondersteuning (in interactie)

2

Theoretisch kader IV ¡ Onderwijsleercyclus als ontwerpheuristiek

(Gibbons, 2002)

2

Bevorderen genrevaardigheid

1.Kennis opbouwen

2. Teksten uitpluizen

3. Samen tekst schrijven

4. Zelfstandig tekst schrijven

Onderzoeksvraag ¡ Hoe kan vakspecifieke genredidactiek in het hbo

worden vormgegeven en ingezet met het oog op het bevorderen van de schrijfvaardigheid van eerstejaarsstudenten in vakspecifieke genres?

Subvragen a)  Hoe kan vakspecifieke genredidactiek worden voorbereid en

ontworpen? b)  Hoe kan vakspecifieke genredidactiek worden ingezet? c)  Welk effect heeft vakspecifieke genredidactiek op de

schrijfvaardigheid van eerstejaarsstudenten in vakspecifieke genres?

3

Context ¡ Eerste jaar hoger beroepsonderwijs (hbo)

•  Saxion Hospitality Business School, Deventer ⁃  1e jaar Facility Management en Tourism Management ⁃  Nederlandstalige opleidingen

4

Onderzoeksaanpak ¡ Design-based research (Brown, 1992)

•  Ontwerpen en testen nieuw onderwijs, gericht op kennisgroei

en praktijkverbetering •  Interventionistisch, contextgebonden, cyclisch, gericht op het

‘hoe’ van een onderwijsleerproces

•  Typische fasering 1.  Voorbereiding en ontwerp interventies (subvraag a) 2.  Inzet interventies in onderwijspraktijk (subvraag b) 3.  Evaluatie interventies (subvraag c)

4

1 Voorbereiding en ontwerp ¡ Methode

•  Analyse huidig schrijfonderwijs en schrijfproblemen in de vakken ⁃  Enquête, focusgroepen, probleemanalyse, documentstudie

•  Professionalisering docenten genredidactiek •  Ontwerp interventie (lessenserie en materialen)

5

1 Voorbereiding en ontwerp ¡ Resultaten

•  Meerderheid studenten heeft moeite met schrijfvaardigheid •  Schrijfinstructie in vakken beperkt •  Vakdocenten hebben veelal impliciete genrekennis

5

1 Voorbereiding en ontwerp ¡ Conclusie subvraag a)

•  Hoe kan vakspecifieke genredidactiek worden voorbereid en ontworpen?

•  Door het bepalen van een startpunt (huidig doceren en leren in vak), het voorbereiden van vakdocenten (professionalisering en co-design) en het ontwerpen van lessenserie binnen vakcontext op basis van onderwijsleercyclus

5

2 Inzet interventies ¡ Methode

•  Context: eerstejaarsvakken ‘Evenementenorganisatie’ (EO) en ‘Kennismaking met Onderzoek’ (KmO), 7 weken (1 x 60/45 min. les)

•  Doelgenres: ‘offerte voor evenement’ en ‘adviestekst o.b.v. onderzoek’

•  Deelnemers: 2 vakdocenten, 77 eerstejaarsstudenten •  Dataverzameling: o.a. lesopnames, aantekeningen

onderzoeker, logboeken docenten, reflectieve interviews docenten en lesplannen

5

2 Inzet interventies Tijdpad Interventies EO Interventies KmO Februari-maart 2015 EO1 (n=24)

September-oktober 2015 EO2 (n=13)

November-januari 2016 KmO1 (n=19)

Februari-maart 2016 EO3 (n=9) KmO2 (n=12) !

5

2 Inzet interventies ¡ Resultaten

•  Designed scaffolding ⁃  OLC: vooral teksten uitpluizen werkt goed, samen schrijven is lastig ⁃  Taalkenmerken field/tenor/mode zijn lastig, maar tool* helpt

•  Interactional scaffolding ⁃  Aangaan en verlengen interacties werkt goed, maar is uitdagend ⁃  Afbouwen van interactional scaffolding is lastig

•  Challenges ⁃  Studentgerelateerd : motivatie en betrokkenheid ⁃  Docentgerelateerd : kennis/kunde genredidactiek en scaffolding ⁃  Contextgerelateerd : tijd en taalbeleid

5

2 Inzet interventies ¡ Conclusie subvraag b)

•  Hoe kan vakspecifieke genredidactiek worden ingezet?

•  Door een evenwichtige combinatie van designed en interactional scaffolding, afgestemd op de vakspecifieke context

5

3 Evaluatie interventies ¡ Methode

•  Voor- en nameting: individueel doelgenre schrijven o.b.v. casus

•  Genrespecifiek beoordelingsformulier o.b.v. tekstkenmerken

¡ Resultaten •  Significante verbeteringen in alle vijf interventies •  Effectgroottes van ‘groot’ tot ‘heel groot’ •  Vooral verbeteringen in ‘relatie schrijver-lezer’ en ‘structuur’

5

Ter illustratie: tekst EO 5

Voor Na

Ter illustratie: tekst KmO 5

Voor Na

3 Evaluatie interventies ¡ Conclusie subvraag c)

•  Welk effect heeft vakspecifieke genredidactiek op de schrijfvaardigheid van eerstejaarsstudenten in vakspecifieke genres?

•  De meeste studenten zijn beter in staat de vakspecifieke taal- en structuurkenmerken van de doelgenres weer te geven in hun teksten

5

Conclusie ¡ Vakspecifieke genredidactiek kan - mits goed

vormgegeven en ingezet – een grote uitdaging in het hbo het hoofd bieden: het bevorderen van de schrijfvaardigheid van studenten

¡ Kansrijke onderwijsinnovatie

6

Praktijkimplicaties ho ¡ Ontwikkeling en implementatie breed taalbeleid

¡ Professionele ontwikkeling vakdocenten

¡ Afstemming tussen taal- en vakdocenten

¡ Stimuleren genrebewustzijn studenten

7

Een breder perspectief ¡ ‘Een vakspecifieke genregerichte benadering’

•  Leren om te schrijven •  Schrijven om te leren

¡ “Genre pedagogies promise very real benefits for learners as they pull together language, content, and contexts” (Hyland,

2007, p. 150).

7

Ook in po en vo!

Tot slot

¡ “If you cannot write well, you cannot think well; if you cannot think well, others will do your thinking for you.” Oscar Wilde

Literatuur Brinton, D. M., Snow, M. A., & Wesche, M. (2003). Content-based second language instruction (2nd ed.). Ann Arbor: University of Michigan Press.

Brown, A. L. (1992). Design Experiments: Theoretical and Methodological Challenges in Creating Complex Interventions in Classroom Settings. The Journal of The Learning Sciences, 2(2), 141–178.

Gibbons, P. (2002). Scaffolding Language, Scaffolding Learning: Teaching Second Language Learners in the Mainstream Classroom. Portsmouth: Heinemann.

Hajer, M., & Meestringa, T. (2009). Handboek Taalgericht Vakonderwijs. Bussum, the Netherlands: Coutinho.

Halliday, M. A. K. (1994). An introduction to functional grammar (2nd ed.). London: Edward Arnold.

Hammond, J., & Gibbons, P. (2005). Putting scaffolding to work  : The contribution of scaffolding in articulating ESL education. Prospect, 20(1), 6–30.

Hyland, K. (2007). Genre pedagogy: Language, literacy and L2 writing instruction. Journal of Second Language Writing, 16(3), 148–164. https://doi.org/10.1016/j.jslw.2007.07.005

Smit, J., Van Eerde, A. A., & Bakker, A. (2012). A conceptualisation of whole-class scaffolding. British Educational Research Journal, 39(5), 817–834. https://doi.org/10.1002/berj.3007

Vygotksy, L. (1962). Thought and language. Cambridge, MA: MIT Press.

Vygotksy, L. (1978). Interaction between learning and development. In Mind and Society (pp. 79–91). Cambridge, MA: Harvard University Press.

Wood, D., Bruner, J. S., & Ross, G. (1976). The role of tutoring in problem solving. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 17, 89–100.