Post on 05-Mar-2018
ra aris imperia?
cneba „imperia“ yvelasaTvis cnobilia da TiTqos damatebiT ganmartebas ar
saWi roebs. rodesac am sityvas vambobT, vgulisxmobT mZlavr zesaxelmwifos, sa
dac erTi xelisuflebis qveS gaerTianebulia sxvadasxva xalxi da qveyana, romelTa
umravlesoba ZaliT aris damorCilebuli. amasTanave, aseTi zesaxelmwifoebi mTa
var rols TamaSoben regionul da msoflio politikur procesebSi da xSir SemTx
vevaSi gansazRvraven kidec maT.
aseTi warmodgena sworia da faqtobriv viTarebas asaxavs, magram roca saqme exe
ba samarTlebriv statuss, gansxvavebul realobebTan gvaqvs xolme saqme. arcTu
iSviaTad istoriaSi oficialuri saxelwodeba „imperia“ erqva qveynebs, romlebic
imperiebad verc erTi kriteriumiT ver CaiTvlebodnen. kerZod, imperiad iwode
bodnen vietnami, haiti, korea, eTiopia (rom aRaraferi vTqvaT 12041461 wlebSi ar
sebul trapizonis imperiaze, romelic didi xnis manZilze saqarTvelos gavlenis
qveS iyo). kuriozuli iyo 1976 wels centraluri afrikis respublikis diqtatoris
i m p e r i e b i zurab daviTaSvili
istoria
2
bokasas gadawyvetileba, roca qveyana imperiad, xolo sa
kuTari Tavi imperatorad gamoacxada (igi sami wlis Semdeg
daamxes). dRes msoflioSi oficialurad imperatoris ti
tuls atarebs erTaderTi pirovneba – iaponiis imperato
ri akihito, magram misi imperatoroba (iseve, rogorc ia
poniis imperioba) mxolod warsulis gamoZaxilia da wminda
simboluri datvirTva aqvs.
aRsaniSnavia, iseT klasikur imperiebs, rogorebic iyvnen
arabTa saxalifo, monRolTa ulusi, osmaleTi da britane
Ti, imperiebis statusi ar hqoniaT da arc maTi monarqebi
iwodebodnen imperatorebad. XX saukunis meore naxevarSi
ki, Tu romelime qveynis politikas SeiZleba vuwodoT impe
riuli, xolo qveynebs – imperiebi, es udavod aris sabWoTa
kavSiri da amerikis SeerTebuli Statebi. Cveulebriv sau
barSi da masmediaSi xSirad vxvdebiT gamoTqmas „sabWoTa
imperia“, „amerikis imperia“, Tumca, rasakvirvelia, am gamoTqmebSi imperiebisaTvis
damaxasiaTebeli politika igulisxmeboda da ara samarTlebrivi statusi, radgan
samarTlebrivad imperia monarqiis erTerTi saxeobaa. Sesabamisad, respublikuri
wyobis saxelmwifos imperiis samarTlebrivi statusi veranairad ver eqneba.
amgvarad, erTmaneTisgan unda gavarCioT imperia, rogorc monarqiuli saxelm
ifos tipi, romelsac saTaveSi udgas imperatori da imperia, rogorc koloniu
ri saxelmwifo, romelsac Tavis SemadgenlobaSi an gavlenis qveS moqceuli hyavs
sxvadasxva qveyana da xalxi. amjerad Cven gvainteresebs imperiebi am meore mniSv
nelobiT, anu zesaxelmwifoebi, romlebic Tavis TavSi aerTianebdnen dapyrobil
teritoriebs da koloniebs, imisda miuxedavad, hqon
daT maT imperiis oficialuri statusi da hyavdaT im
peratori Tu ara.
geopolitikis klasikur TeoriebSi eqspansiis
mixedviT gamoyofen imperiebis or tips: Teluro
kratiuls (saxmeleTo, anu kontinenturi) da Ta
lasokratiuls (sazRvao, anu okeanuri). pirvelis
magaliTia ruseTi da germania, romelTa gafarToeba
da teritoriuli zrda xdeboda mezobeli xalxebis
dapyrobiTa da SeerTebiT (okupacia da aneqsia). meo
ris magaliTs ki warmoadgenen britaneTi da safran
geTi, romlebic, rogorc imperiebi, Camoyalibdnen
zRvisgaRma teritoriebis dapyrobisa da koloni
zaciis gziT.
albaT ar iqneba interesmoklebuli, Tu gadavxe
davT msoflio istorias da yuradRebas gavama
xvilebT, Tu ra saxis imperiebi warmoadgendnen wamy
van Zalas sxvadasxva epoqaSi.
imperiebi
centraluri afrikis respublikis diqtatori bokasa
iaponiis 225e imperatori akihito da misi meuRle mitiko
3
imperiebi Zvel da Sua saukuneebSi
romeli qveyana SeiZleba miviCnioT pirvel, yvelaze Zvel imperiad
msoflio istoriaSi – sadavo sakiTxia. mecnierTa nawili fiqrobs, rom
sargon Iis mier Camoyalibebuli aqadis saxelmwifo (Zv. w. III aTaswleu
lis Sua periodi), romelic mesopotamias da sirias moicavda da gasasv
leli hqonda xmelTaSua zRvaze da sparseTis ubeze, SeiZleba CaiTvalos
istoriaSi pirvel imperiad. am azris gaziarebis SemTxvevaSi, sruli
ufleba gvaqvs imperiebad miviCnioT babilonis Zveli samefo, xeTebis
saxelmwifo da asureTis samefo, radgan TiToeuli maTgani Tavis
SemadgenlobaSi aerTianebda sxvadasxva dapyrobil xalxs da qveyanas.
igive SeiZleba iTqvas mauriebis saxelmwifoze indoeTSi da jous same
foze CineTSi.
mkvlevarTa umravlesoba Tvlis, rom pirvel, namdvil imperiad unda
miviCnioT aqemenianTa irani (Zv. w. VIIV ss.). es oc satrapiad dayofi
li, sam kontinentze gadaWimuli uZlieresi saxelmwifo, regularuli
jariT, saxelmwifo religiiT (zoroastrizmi) da mmarTvelobis gamar
Tuli sistemiT namdvilad akmayofilebda imperiis yvela kriteriums.
swored saxelmwifos mmarTvelobis am formis gamosaxatavad gamoiyenes
pirvelad berZnebma termini „despotia“.
sargon I, brinjaos niRabi, Zv. w. 2300
iSTaris karibWe (restavrirebuli), babiloni, erayi, daaxl. Zv.w. 575, inaxeba berlinis pergamonis muzeumSi
istoria
4
aqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro
na aleqs andre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erTerTi yvelaze
xanmokle aRmoCnda istoriaSi da igi aleqsandres sikvdilisTanave daiSala. ma
gram man ganuzomeli roli iTamaSa msoflio kulturis ganviTarebaSi. klasikuri
berZ nuli kulturis da adgilobrivi aRmosavluri kulturebis Serwymam warmoSva
msoflio civilizaciis brwyinvale furceli – elinizmi, romelTanac dakavSire
bulia mecnierebis, filosofiis, literaturisa da xelovnebis araerTi Sedevri.
imperiis daSlis Sedegad gaCenili qveynebi elinisturi saxelmwifoebis saxeliT
aris cnobili (parTia, egvipte, siria, kilikia, kabadokia, ponto da sxv.).
imperiebi
aleqsandre makedoneli, mozaika pompeidan, daaxl. Zv.w. I s.
sparseTis mefe, persepolisis bareliefi
5
aRsaniSnavia, rom pirveli saxelmwifo, romelic WeSmarit imperias warmoadgen
da ara marto arsiT, aramed statusiTac, romlis oficialuri saxelwodebac impe
ria gaxda da saxelmwifos meTauric imperatorad iwodeboda, iyo romis imperia.
albaT Znelia moiZebnos sxva romelime saxelmwifo, romelsac msoflio istoria
Si iseTi didi kvali daetovebinos, rogoric romis imperias. aqedan iRebs saTaves
evropuli samarTali da politika, mecniereba da xelovneba, laTinuri ena. rom
ma Tavis SemadgenlobaSi moaqcia evropis, aziis da afrikis vrceli teritoriebi,
romlebic gars ertya xmelTaSua zRvas da es uzarmazari zRva romis „Sida tbad“
iqca (amitom uwodebdnen mas romaelebi „Mare Nostrum”s, anu Cvens zRvas). ax. w.
III saukuneebSi romis imperia faqtobrivad erTaderTi saxelmwifo iyo evropaSi,
xolo msoflioSi romTan Sesadar saxelmwifod mxolod CineTis imperia SeiZleba
mogveazrebina, romelic Zv.w. 221 wels cinis (Cinis) dinastiis fuZemdebelma cin
Sixuadim daafuZna. Semdeg saukuneebSi araerTi dinastia Seicvala (xani, tani,
iuani, mini, cini da sxv.), magram CineTi imperiad rCeboda manam, sanam 1911 wlis
revo luciis Sedegad respublikad ar gamocxadda.
395 wels romis imperia gaiyo dasavleT romis imperiad da aRmosavleT romis
imperiad. dasavleT romis imperiam sul 80 weli iarseba da 476 wels germanelma
CineTis didi kedeli
istoria
romis kolizeumi – giganturi amfiTiatri, sadac ZiriTadad gladiatorTa brZolebi imarTeboda, agebulia ax.w.7580 ww.
6
barbarosma tomebma daamxes. aRmosavleT romis imperia (bizantia) ki umZ
lavres zesaxelmwifod iqca. VI saukuneSi is Tavis sazRvrebSi romis imperi
is teritoriis udides nawils aerTianebda, xolo dedaqalaqi konstanti
nopoli msoflio kulturis mTavar centrad iqca. magram Semdgom bizantia
sagrZnoblad dasustda. XI saukuneSi Turqseljukebma mas mTeli aziuri
nawili waarTves. XIII saukunis dasawyisSi ki jvarosnebma saerTod daamxes
bizantiis imperia da mis nangrevebze ramdenime patara „imperia“ (laTinTa,
nikeas, trapizonis) warmoiSva. marTalia, 1261 wels imperia aRdga, magram
igi Zveli bizantiis sacodav aCrdils warmoadgenda. saerTo jamSi bizantiis
imperiam aTas welze meti iarseba (uprecedentod didi dro imperiisTvis) da
sabolood Turqosmalebma daamxes 1453 wels.
VIII saukunis bolos frankTa mefem karlos didma dasavleTi da centra
luri evropis didi nawili gaaerTiana da 800 wels imperatorad ekurTxa.
misma STamomavlebma imperia gainawiles da sami didi saxelmwifo (safrange
Ti, lotaringia da germania) warmoiSva. imperatoris tituli aRmosavleT
frankTa saxelmwifos (germaniis) mmarTvelze gadavida. es saxelmwifo Tavs
romis imperiis memkvidred Tvlida, rac mis saxelwodebaSic aisaxa – „wminda
romis saRvTo imperia“. mTeli Sua saukuneebis ganmavlobaSi saRvTo imperia
warmoadgenda uamravi patara samefos, samTavros, saTavados Tu sahercogos
konglomerats, sadac centraluri (imperatoris) xelisufleba nominalu
ri iyo. xolo XVII saukunidan, ocdaaTwliani omis Semdeg, es imperia wminda
wylis formalobad iqca. oficialurad saRvTo imperia napoleonma gaauqma
1806 wels da ukanaskneli imperatori (habsburgTa dinastiidan) avstriis
imperiebi
karlos didid, mxatvari albrext diureri 1513
macxovari, bizantiis imperatori konstantine IX monomaxi da misi meuRle zoia. mozaikuri freska aiasofiidan, XI s.
7
imperiis pirvel imperatorad
mogvevlina.
mZlavri imperiebi cvlid
nen erTmaneTs aRmosavleTSic.
VIIVIII saukuneebSi arabebma
Seqmnes uzarmazari imperia in
doeTidan espaneTamde (arab
Ta saxalifo). Tu ukidures
dasavleTSi maT brZolebi
hqondaT frankebTan (Suagul
safrangeTSi), aRmosavleTiT, centralur aziaSi isini Cinelebs eomebodnen. Tanac
am uzarmazar teritoriaze maT ara marto axali religia – islami – gaavrceles,
aramed adgilobrivi mosaxleobis asimilaciac (arabizacia) moaxdines. dRevande
li arabuli samyaro, romelic sparseTis ubidan atlantis okeanemdea gadaWimuli
da 18 saxelmwifos aerTianebs, arabTa dapyrobebis Sedegia.
XI saukuneSi mTeli centraluri azia, irani, erayi, siria, palestina, mcire azia
(bizantiis aziuri nawili) da kavkasia TurqseljukTa imperiis SemadgenlobaSi
aRmoCnda. am usastikesma da uZlieresma imperiam cota xans iarseba da male daiSa
la, magram mainc moaswro umZimesi dartyma mieyenebina qristianuli samyarosaTvis.
bizantiis imperiis da somxeTis ganadgurebam saqarTvelo marto datova islamur
mezoblebs Soris, xolo ierusalimis aRebam Tavzari dasca evropas da jvarosnul
laSqrobebs daudo saTave.
XIII saukuneSi msoflio Seazanzara monRolTa dapyrobebma. am CamorCenilma,
momTabare xalxma manamde arnaxuli sididis imperia Seqmna, romelic sam kontinent
ze iyo gadaWimuli da wynari okeanidan venamde da veneciamde aRwevda. Cingizyae
nis sikvdilis Semdeg mis oTx vaJs So
ris ganawilebuli oTxi ulusidan
TiToeuli maTgani (oqros urdo,
ilxanTa saxelmwifo, CaRatas
ulusi da didi yaenis ulusi),
Tavis mxriv, mZlavr imperias
warmoadgenda. SemdegSi,
monRolTa imperiis pirveli yaenis – Cingizyaenis qandakeba, monRoleTi
istoria
arabuli samyaros ruka
8
ro ca es imperiebi daiSala, maT nangrevebze kidev ori uZlieresi imperia warmoiS
va: XIV saukuneSi – Temurlengis saxelmwifo centralur aziaSi da XVI saukuneSi
– did mogolTa imperia, romelic TiTqmis mTel indoeTs moicavda da 1858 wlamde,
ingliselebis mier indoeTis srul damorCilebamde iarseba.
seljukTa imperiis nangrevebze XIV saukuneSi warmoSobili TurqosmalTa
saxelmwifo male iqca uZlieres imperiad. 1453 wels osmalebma bolo mouRes bizan
tias, aiRes konstantinopoli da TavianT saxelmwifos dedaqalaqad gamoacxades
stambolis saxelwodebiT. XVI saukune osmaleTis didebis mwvervalia. es imperia
gadaWimulia marokodan
iranamde da mTel samx
reTaRmosavleT evropas,
samxreTdasavleT azias
da CrdiloeT afrikas aer
Tianebs. osmaleTi iseve,
rogorc manamde arsebuli
sxva imperiebi, saxmele
To (Telurokratiuli)
imperia iyo. osmalebma
gadaketes saxmeleTo gza
evropidan indoeTamde da
aiZules evropuli saxelm
imperiebi
monRoluri mxatvroba, XIV s.
osmaleTis imperiis ruka, 1792
9
wifoebi eZebaT sazRvao gzebi aRmosavleTisaken. swored aman Seuwyo xeli axali
tipis – sazRvao, anu Talasokratiuli imperiebis Camoyalibebas.
imperiebi axal da uaxles istoriaSi
pirveli sazRvao imperiebi portugalia da espaneTi iyvnen. maT
moaxdines msoflios pirveli gadanawilebac. 1494 wels dadebu
li tordesilasis xelSekrulebiT yvela axladaRmoCenili miwa,
dasavleT grZedis 46 gradusiani meridianis dasavleTiT cxadde
boda espaneTis, xolo aRmosavleTiT portugaliis samflobelod.
ase aRmoCnda portugalielebis xelSi afrikis vrceli teritorie
bi, ceiloni, indoeTisa da indoneziis calkeuli nawilebi, agreTve
(tordesilasis xelSekrulebis darRveviT) uzarmazari brazilia.
espanelebi ki mTel samxreT (braziliis gamoklebiT), centralur
da CrdiloeT amerikis mniSvnelovan nawils, daepatronen. maT xelSi imperatori napoleoni, mxatvari Jak lui davidi, 1812
istoria
holandiuri gemi kapis kolonias uaxlovdeba
10
aRmoCnda filipinebi da mikroneziis kunZulebic
(aseve xelSekrulebis darRveviT).
XVII saukunis pirveli naxevari holandiis sazR
vao imperiis Zlierebis mwvervalia.am patara qveya
nam moipova ra zRvaze pirveloba, vrceli kolo
niebi Caigdo xelSi. holandielebma aRmoaCines
avstralia (romelsac axali holandia uwodes) da
axali zelandia. portugalielebs waarTves indone
ziis kunZulebi da ceiloni (Srilanka), samxreT
afrikaSi Seqmnes kapis kolonia, sadac milionze
meti holandieli (buri) gadasaxlda. maTve samxreT
amerikaSi daaarses kolonia surinami, xolo Crdi
loeT amerikaSi – axali niderlandebi (dRevandeli
niuiorki).
XVII saukunis meore naxevridan ki asparezze ga
modis ori mZlavri imperiuli saxelmwifo – didi
britaneTi da safrangeTi. Semdegi ori saukune
maTi msoflio batonobisTvis brZolis istoriaa.
Tu safrangeTi evropis kontinentze warmoadgen
da hegemons, didi britaneTi „zRvaTa mefe“ gaxda
da vrcel koloniebs daeufla. XVIII saukunis meore naxevridan ki sagrZnoblad
Seaviwrova safrangeTi, daatovebina ra mas indoeTi da kanada. Selaxuli didebis
aRdgenas emsaxureboda napoleonis politika, romelsac safrangeTis msoflio
hegemonad gadaqceva hqonda dasaxuli miznad. man safrangeTi imperiad, xolo Tavi
imperatorad gamoacxada, Tumca evropis qveynebis koaliciasTan damarcxebis Sem
imperiebi
petre pirvelis portreti, mxatvari pol delaroSi, 1838
ruseTis imperiis ruka
11
deg daamxes. naxevari saukunis Semdeg misma ZmisSvilma lui napoleon bonapartem
aRadgina safrangeTis imperia da misi imperatoric gaxda, magram 1871 wels pru
siasTan damarcxebis Semdeg es imperiac daemxo. amis Semdeg safrangeTma aqcenti
koloniebis dapyrobaze gadaitana, vrceli teritoriebi Caigdo xelSi afrikasa da
aziaSi da britaneTis Semdeg yvelaze mZlavr sazRvao imperiad iqca.
XVIXVII saukuneebSi uzarmazar teritoriaze gadaiWima ruseTis samefo. 1721
wels petre I ruseTis imperatorad gamocxadda. es tipuri saxmeleTo imperia iyo,
romelic Tavisi mezobeli qveynebisa da xalxebis dapyrobiTa da mierTebis Sede
gad farTovdeba. erTaderTi zRvisgaRma teritoria – alaska – ruseTma ver aiTvi
sa da 1867 wels aSSs mihyida. ruseTi Tavs bizantiis (aRmosavleT romis) imperiis
memkvidred miiCnevda da dasavleT romis imperiis memkvidris – saRvTo imperiis
(1806 wlidan avstriis, xolo 1867 wlidan avstriaungreTis) metoqed moiazrebo
da, romelic aseve saxmeleTo imperias warmoadgenda.
1871 wels, prusiasafrangeTis omSi safrangeTis damarcxebis Semdeg, prusi
is hegemonobiT Camoyalibebul germanul samefosamTavroebis kavSiris bazaze
gamocxadda erTiani germaniis imperia. igi mokle xanSi gaxda evropis uZliere
si, militaristuli da agresiuli saxelmwifo, Telurokratiuli imperia, rom
lis mTavari politikuri mizani msoflios xelaxali gadanawileba da germani
isTvis vrceli zRvisgaRma koloniebis xelSi Cagdeba iyo. am niadagze germania,
avstriaungreTTan erTad mudmiv winaaRmdegobaSi iyo Zvel imperiul saxelmwi
foebTan: inglisTan, safrangeTTan da ruseTTan. swored am winaaRmdegobam gamoi
wvia pirveli msoflio omi.
pirveli msoflio omis Sedegad daemxo evropis samive imperia – germania,
avstriaungreTi da ruseTi. TiTqos unda dabrunebuliyo Zveli sazRvao im
periebis – inglisisa da safrangeTis hegemonobis xana, magram viTareba sxvagvarad
warimarTa. ruseTis imperiis nangrevebze aRmocenebuli sabWoTa kavSiri, male
iqca tipur totalitarul imperiad, romlis ambiciebi gacilebiT farTo iyo,
germaniisa da avstriaungreTis imperiebis gerbebi, pirvel msoflio omis periodi
istoria
12
vidre ruseTis imperiisa da mTeli msoflios mSromelebis „gan
Tavisuflebas“ isaxavda miznad. msoflioze batonobis miznebi
hqonda germaniis xelisuflebaSi arCevnebiT mosul nacistur par
tias. SemTxveviTi ar iyo, rom nacisturi oficialuri propaganda
qveyanas uwodebda „mesame raixs“ (anu imperias). 2030ian wlebSi
uaRresad militaristul, imperialistur politikas adga iapo
nia (1868 wlidan oficialurad iwodeboda imperiad, imperatoriT
saTaveSi). misi geopolitikuri interesebi mTel aRmosavleT azi
as da wynari okeanis kunZulebs moicavda. sakuTari imperiuli
intere sebi gauCnda faSistur italiasac. meore msoflio omis
mTavari mizezi mTavar imperiul saxelmwifoebs Soris geopoli
tikuri interesebis dapirispireba iyo.
meore msoflio omma Zireulad Secvala viTareba. damarcxebu
li germania, italia da iaponia sabolood daemSvidobnen imperiul
ambiciebs da demokratiul saxelmwifoebad gardaiqmnen (Tumca ia
poniaSi imperatoris Tanamdeboba formalurad SenarCunebulia).
TiTqmis yvela yofilma koloniam damoukidebloba moipova, ris
gamoc inglisisa da safrangeTis (aseve portugaliis, holandiis,
belgiis, espaneTis) sazRvao imperiebma arseboba Sewyvites. mxo
lod formalur xasiaTs atarebs britaneTis erTa Tanamegobroba,
romelic britaneTis dominionebs da zogierT yofil kolonias
aerTianebs. omis Sedegad mxolod ori Zalis polusi – amerikis
SeerTebuli Statebi da sabWoTa kavSiri darCa. Sesabamisad, saer
imperiebi
13
TaSoriso sistema orpolusiani (bipolaruli) gaxda da globaluri imperiuli
miznebic am or saxelmwifos gauCnda. maT Soris dapirispireba „civi omis“ saxeliT
aris cnobili. igi 45 weli grZeldeboda da sabWoTa kavSiris daSliTa da socialis
turi sistemis sruli kraxiT damTavrda.
dRes erTaderTi qveyana, romlis geopolitikuri interesebi mTel msoflios
moicavs aSSia. bevri miiCnevs, rom namdvili imperia dResdReobiT marto isaa. mag
ram ar unda dagvaviwydes regionuli imperiuli ambiciebis mqone saxelmwifoebic.
Tumca arcTu cotaa isinic, vinc Tvlian, rom globalizaciis epoqaSi imperiebze
laparaki uazrobaa.
imperiebis politikuri miznebi
imperia, upirveles yovlisa, hegemonistur, eqspansiur politikasTan asocir
deba. marTlac, imperia mxolod iseT saxelmwifos SeiZleba vuwodoT, romlis
politikac sxvisi teritoriebis xelSi Cagdebisken an maTze sakuTari gavlenis
gavrcelebisken aris mimarTuli. cxadia, sxvadasxva imperias sxvadasxva mizani
hqonda, rac imaze iyo damokidebuli, Tu ra warmoadgenda maTTvis mTavar sasi
cocxlo interesebs, Tumca imperiuli politikis arsi saerToa.
imperiebis yvelaze ufro ambiciuri mmarTvelebi msoflio batonobaze ocne
bobdnen, umravlesobis imperiuli mada ki regionuli hegemonis roliT SemoisazRv
reboda. Zveli romaelebisa da CinelebisTvis maT garda yvela sxva xalxi barbarosi
iyo da amitom imperiis SemadgenlobaSi maTi moxvedra maTTvisve iyo „bedniereba“,
msoflio 1914 wels
istoria
14
radgan Sansi eZleodaT civilizacias ziarebodnen. iaponur imperiul azrovneba
sac miaCnda, rom iaponiis misia iyo aziis „ganaTleba“ da evropeli kolonizatore
bisagan ganTavisufleba (realurad ki evropelebis iaponelebiT Canacvleba).
sazRvao imperiebis mizani rac SeiZleba meti koloniis xelSi Cagdeba iyo, rac
uzrunvelyofda maTi ekonomikis ganviTarebas da zesaxelmwifoebis statusis Se
narCunebas. swored koloniebisaTvis da, Sesabamisad, msoflios gadanawilebisa
Tvis brZola gaxda bolo saukuneebis msoflio politikuri istoriis ZiriTadi Si
naarsi. britaneTis xangrZlivi msoflio hegemonobis mizezic xom misi koloniuri
imperia iyo. isic sakmarisia aRiniSnos, rom meoce saukunis dasawyisSi britaneTis
dominionebisa da koloniebis farTobi 109jer aRemateboda sakuTriv didi brita
neTis farTobs, Seadgenda xmeleTis 1/4s, sadac Tavmoyrili iyo msoflio mosax
leobis TiTqmis 30 procenti.
germaniis imperia SedarebiT gvian Camoyalibda. mas „daagvianda“ koloniebisa
Tvis brZolaSi Cabma da am mxriv mkveTrad CamorCa inglissa da safrangeTs. ruse
Tisagan gansxvavebiT, mas mezoblebis xarjze teritoriuli gafarToebis SesaZ
leblobac SezRuduli hqonda. amitom germaniis mTavari problema „sasicocxlo
sivrciT“ (Lebensraum) uzrunvelyofa iyo. am miznis miRwevas emsaxureboda ger
maniis mier ori msoflio omis gaCaReba da mxolod sastikma marcxma amoagdo ger
manuli politikuri mentalitetidan imperiuli ambiciebi.
samwuxarod, imperiuli miznebi ara Tu ar gamqrala, TandaTan Zlierdeba kidec
rusul politikur azrovnebaSi. es azrovneba saTaves iRebs XVI saukunidan da
dakav Sirebulia moskovis, rogorc mesame romis ideasTan. mas Semdeg, rac daeca
meore romi (konstantinopoli), moskovs daekisra mesame romis, marTlmadideblu
ri samyaros meTauris funqcia. meoTxe romi aRar iqneba da amitom ruseTi aris
qristianobis mxsneli, mesia, romelsac akisria didi ganmaTavisuflebeli misia. man
unda ixsnas osmaleTis uRlidan Tavisi qristiani moZme xalxebi. am, erTi SexedviT,
imperiebi
15
humanuri da keTilSobiluri miznis ukan imaleba ruseTis imperi
uli, geopolitikuri interesi: moipovos gasasvleli Tbil, gauyi
nav zRvebze da gaakontrolos bosforisa da dardanelis sruteebi.
rusul warmodgenaSi Seiqmna miTi rus jariskacze, rogorc ganmaTa
visuflebelze. amitom yvela dapyrobiTi omi, romelsac ruseTi
sxva dasxva regionSi awarmoebda, ruseTSi aRqmuli iyo, rogorc gan
maTavisuflebeli, keTilSobiluri, sadac rusebi Tavs swiraven ara
sakuTari interesebisaTvis, aramed adgilobrivi daCagruli mosax
leobis gadasarCenad.
sabWoTa kavSiri ruseTis imperiis istoriis erTerT etapad SeiZ
leba miviCnioT. miuxedavad Secvlili ideologiisa da politikuri
sistemisa, mas erTi wuTiTac ar uTqvams uari imperiul ganzraxveb
ze. piriqiT, is bevrad ufro agresiuli da saSiSi gaxda. Tu ruseTis
imperiis geopolitikuri miznebi mainc regionuli iyo, sabWoTa im
periis (dasavleTSi mas „borotebis imperias“ uwodebdnen) intere
sebis sferoSi mTeli msoflio moxvda. axla ukve marTlmadidebeli
Zmebis xsnaze ki ar iyo saubari, aramed mTeli msoflios mSromelebis
ganTavisuflebaze kapitalizmis marwuxebisagan.
sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg ruseTis federacia veRar SeZ
lebda globaluri masStabiT hqonoda ambiciebi. magram aris regio
nul hegemonad darCenis miswrafeba da swrafadac Zlierdeba. dRes
ruseTis mTavari politikuri interesia darCes zesaxelmwifod.
amisaTvis ki aucilebelia misi gavlenis qveS iyvnen postsabWoTa
qveynebi. is, vinc ruseTis am miznebs ewinaaRmdegeba, sastikad isjeba (saqarTvelo,
moldova, ukraina). ruseTi cdilobs daibrunos globaluri donis superZalis
funqcia. ramdenad SesZlebs es amas, damokidebulia msoflio sazogadoebis, dasav
istoria
16
leTis qveynebis da gansakuTrebiT aSSis mxridan winaaRmdego
bis xarisxze.
meore msoflio omis Sedegad sabWoTa kavSiris usazRvro
gaZlierebam da evropuli didi saxelmwifoebis katastroful
ma dasustebam aiZula amerikis SeerTebuli Statebi mkveTrad
Seecvala sagareo politika, uari eTqva tradiciul izola
cionizmze da komunizmisa da sabWoTa eqspansiis SeCerebis mi
sia Tavis Tavze aeRo. amerikis politikis mTavari mizani gaxda daecva liberal
uri da demokratiuli Rirebulebebi mTel msoflioSi da ar daeSva komunisturi
reJimebis ZaliT Tavsmoxveva. civi omis dasrulebisa da socialisturi sistemis
kraxis Semdeg aSS erTaderT supersaxelmwifod rCeba msoflioSi. is erTaderTi
qveyanaa, romlis politikuri interesebi globaluri masStabisaa da dedamiwis
yvela regions moicavs. aseT pirobebSi bevri mas miiCnevs Tanamedroveobis erTad
erT imperiad, romelic liberalizmis, demokratiis, adamianis uflebebis dacvis
da sxva humanuri Rirebulebebis saxeliT axorcielebs Tavis imperiul politi
kas, aZlierebs Tavis gavlenas da mTel msoflios axvevs Tavs amerikuli cxovrebis
wess. swored es aris Tanamedrove globalizaciis WeSmariti saxe, romelic sul
ufro da ufro iRebs amerikanizaciis formas.
cxadia, aseTi Sefaseba gadaWarbebulia. umravlesoba miiCnevs, rom miuxedavad
amerikis rolis zrdisa, imperiuli politika aq arafer SuaSia. es bunebrivi pro
cesia, romelic globalizacias sdevs Tan. mimdinareobs politikis, ekonomikis da
kulturis daaxloeba da Serwyma, sadac Zlieri elementis upiratesoba ikveTeba.
dRevandel globalur samyaroSi imperiebis adgili aRar aris da isini warsulis
kuTvnilebaa.
imperiebi
17