ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis...

17

Transcript of ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis...

Page 1: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi
Page 2: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

ra aris imperia?

cneba „imperia“ yvelasaTvis cnobilia da TiTqos damatebiT ganmartebas ar

saWi roebs. rodesac am sityvas vambobT, vgulisxmobT mZlavr zesaxelmwifos, sa­

dac erTi xelisuflebis qveS gaerTianebulia sxvadasxva xalxi da qveyana, romelTa

umravlesoba ZaliT aris damorCilebuli. amasTanave, aseTi zesaxelmwifoebi mTa­

var rols TamaSoben regionul da msoflio politikur procesebSi da xSir SemTx­

vevaSi gansazRvraven kidec maT.

aseTi warmodgena sworia da faqtobriv viTarebas asaxavs, magram roca saqme exe­

ba samarTlebriv statuss, gansxvavebul realobebTan gvaqvs xolme saqme. arcTu

iSviaTad istoriaSi oficialuri saxelwodeba „imperia“ erqva qveynebs, romlebic

imperiebad verc erTi kriteriumiT ver CaiTvlebodnen. kerZod, imperiad iwode­

bodnen vietnami, haiti, korea, eTiopia (rom aRaraferi vTqvaT 1204­1461 wlebSi ar­

sebul trapizonis imperiaze, romelic didi xnis manZilze saqarTvelos gavlenis

qveS iyo). kuriozuli iyo 1976 wels centraluri afrikis respublikis diqtatoris

i m p e r i e b i zurab daviTaSvili

istoria

2

Page 3: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

bokasas gadawyvetileba, roca qveyana imperiad, xolo sa­

kuTari Tavi imperatorad gamoacxada (igi sami wlis Semdeg

daamxes). dRes msoflioSi oficialurad imperatoris ti­

tuls atarebs erTaderTi pirovneba – iaponiis imperato­

ri akihito, magram misi imperatoroba (iseve, rogorc ia­

poniis imperioba) mxolod warsulis gamoZaxilia da wminda

simboluri datvirTva aqvs.

aRsaniSnavia, iseT klasikur imperiebs, rogorebic iyvnen

arabTa saxalifo, monRolTa ulusi, osmaleTi da britane­

Ti, imperiebis statusi ar hqoniaT da arc maTi monarqebi

iwodebodnen imperatorebad. XX saukunis meore naxevarSi

ki, Tu romelime qveynis politikas SeiZleba vuwodoT impe­

riuli, xolo qveynebs – imperiebi, es udavod aris sabWoTa

kavSiri da amerikis SeerTebuli Statebi. Cveulebriv sau­

barSi da masmediaSi xSirad vxvdebiT gamoTqmas „sabWoTa

imperia“, „amerikis imperia“, Tumca, rasakvirvelia, am gamoTqmebSi imperiebisaTvis

damaxasiaTebeli politika igulisxmeboda da ara samarTlebrivi statusi, radgan

samarTlebrivad imperia monarqiis erT­erTi saxeobaa. Sesabamisad, respublikuri

wyobis saxelmwifos imperiis samarTlebrivi statusi veranairad ver eqneba.

amgvarad, erTmaneTisgan unda gavarCioT imperia, rogorc monarqiuli saxelm­

ifos tipi, romelsac saTaveSi udgas imperatori da imperia, rogorc koloniu­

ri saxelmwifo, romelsac Tavis SemadgenlobaSi an gavlenis qveS moqceuli hyavs

sxvadasxva qveyana da xalxi. amjerad Cven gvainteresebs imperiebi am meore mniSv­

nelobiT, anu zesaxelmwifoebi, romlebic Tavis TavSi aerTianebdnen dapyrobil

teritoriebs da koloniebs, imisda miuxedavad, hqon­

daT maT imperiis oficialuri statusi da hyavdaT im­

peratori Tu ara.

geopolitikis klasikur TeoriebSi eqspansiis

mixedviT gamoyofen imperiebis or tips: Teluro­

kratiuls (saxmeleTo, anu kontinenturi) da Ta­

lasokratiuls (sazRvao, anu okeanuri). pirvelis

magaliTia ruseTi da germania, romelTa gafarToeba

da teritoriuli zrda xdeboda mezobeli xalxebis

dapyrobiTa da SeerTebiT (okupacia da aneqsia). meo­

ris magaliTs ki warmoadgenen britaneTi da safran­

geTi, romlebic, rogorc imperiebi, Camoyalibdnen

zRvisgaRma teritoriebis dapyrobisa da koloni­

zaciis gziT.

albaT ar iqneba interesmoklebuli, Tu gadavxe­

davT msoflio istorias da yuradRebas gavama­

xvilebT, Tu ra saxis imperiebi warmoadgendnen wamy­

van Zalas sxvadasxva epoqaSi.

imperiebi

centraluri afrikis respublikis diqtatori bokasa

iaponiis 225­e imperatori akihito da misi meuRle mitiko

3

Page 4: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

imperiebi Zvel da Sua saukuneebSi

romeli qveyana SeiZleba miviCnioT pirvel, yvelaze Zvel imperiad

msoflio istoriaSi – sadavo sakiTxia. mecnierTa nawili fiqrobs, rom

sargon I­is mier Camoyalibebuli aqadis saxelmwifo (Zv. w. III aTaswleu­

lis Sua periodi), romelic mesopotamias da sirias moicavda da gasasv­

leli hqonda xmelTaSua zRvaze da sparseTis ubeze, SeiZleba CaiTvalos

istoriaSi pirvel imperiad. am azris gaziarebis SemTxvevaSi, sruli

ufleba gvaqvs imperiebad miviCnioT babilonis Zveli samefo, xeTebis

saxelmwifo da asureTis samefo, radgan TiToeuli maTgani Tavis

SemadgenlobaSi aerTianebda sxvadasxva dapyrobil xalxs da qveyanas.

igive SeiZleba iTqvas mauriebis saxelmwifoze indoeTSi da jous same­

foze CineTSi.

mkvlevarTa umravlesoba Tvlis, rom pirvel, namdvil imperiad unda

miviCnioT aqemenianTa irani (Zv. w. VI­IV ss.). es oc satrapiad dayofi­

li, sam kontinentze gadaWimuli uZlieresi saxelmwifo, regularuli

jariT, saxelmwifo religiiT (zoroastrizmi) da mmarTvelobis gamar­

Tuli sistemiT namdvilad akmayofilebda imperiis yvela kriteriums.

swored saxelmwifos mmarTvelobis am formis gamosaxatavad gamoiyenes

pirvelad berZnebma termini „despotia“.

sargon I, brinjaos niRabi, Zv. w. 2300

iSTaris karibWe (restavrirebuli), babiloni, erayi, daaxl. Zv.w. 575, inaxeba berlinis pergamonis muze­umSi

istoria

4

Page 5: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

aqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­

na aleqs andre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi yvelaze

xanmokle aRmoCnda istoriaSi da igi aleqsandres sikvdilisTanave daiSala. ma­

gram man ganuzomeli roli iTamaSa msoflio kulturis ganviTarebaSi. klasikuri

berZ nuli kulturis da adgilobrivi aRmosavluri kulturebis Serwymam warmoSva

msoflio civilizaciis brwyinvale furceli – elinizmi, romelTanac dakavSire­

bulia mecnierebis, filosofiis, literaturisa da xelovnebis araerTi Sedevri.

imperiis daSlis Sedegad gaCenili qveynebi elinisturi saxelmwifoebis saxeliT

aris cnobili (parTia, egvipte, siria, kilikia, kabadokia, ponto da sxv.).

imperiebi

aleqsandre makedoneli, mozaika pompeidan, daaxl. Zv.w. I s.

sparseTis mefe, persepolisis bareliefi

5

Page 6: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

aRsaniSnavia, rom pirveli saxelmwifo, romelic WeSmarit imperias warmoadgen­

da ara marto arsiT, aramed statusiTac, romlis oficialuri saxelwodebac impe­

ria gaxda da saxelmwifos meTauric imperatorad iwodeboda, iyo romis imperia.

albaT Znelia moiZebnos sxva romelime saxelmwifo, romelsac msoflio istoria­

Si iseTi didi kvali daetovebinos, rogoric romis imperias. aqedan iRebs saTaves

evropuli samarTali da politika, mecniereba da xelovneba, laTinuri ena. rom­

ma Tavis SemadgenlobaSi moaqcia evropis, aziis da afrikis vrceli teritoriebi,

romlebic gars ertya xmelTaSua zRvas da es uzarmazari zRva romis „Sida tbad“

iqca (amitom uwodebdnen mas romaelebi „Mare Nostrum”­s, anu Cvens zRvas). ax. w.

I­II saukuneebSi romis imperia faqtobrivad erTaderTi saxelmwifo iyo evropaSi,

xolo msoflioSi romTan Sesadar saxelmwifod mxolod CineTis imperia SeiZleba

mogveazrebina, romelic Zv.w. 221 wels cinis (Cinis) dinastiis fuZemdebelma cin

Sixuadim daafuZna. Semdeg saukuneebSi araerTi dinastia Seicvala (xani, tani,

iuani, mini, cini da sxv.), magram CineTi imperiad rCeboda manam, sanam 1911 wlis

revo luciis Sedegad respublikad ar gamocxadda.

395 wels romis imperia gaiyo dasavleT romis imperiad da aRmosavleT romis

imperiad. dasavleT romis imperiam sul 80 weli iarseba da 476 wels germanelma

CineTis didi kedeli

istoria

romis kolizeumi – giganturi amfiTiatri, sadac ZiriTadad gladiatorTa brZolebi imarTeboda, agebulia ax.w.75­80 ww.

6

Page 7: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

barbarosma tomebma daamxes. aRmosavleT romis imperia (bizantia) ki umZ­

lavres zesaxelmwifod iqca. VI saukuneSi is Tavis sazRvrebSi romis imperi­

is teritoriis udides nawils aerTianebda, xolo dedaqalaqi konstanti­

nopoli msoflio kulturis mTavar centrad iqca. magram Semdgom bizantia

sagrZnoblad dasustda. XI saukuneSi Turq­seljukebma mas mTeli aziuri

nawili waarTves. XIII saukunis dasawyisSi ki jvarosnebma saerTod daamxes

bizantiis imperia da mis nangrevebze ramdenime patara „imperia“ (laTinTa,

nikeas, trapizonis) warmoiSva. marTalia, 1261 wels imperia aRdga, magram

igi Zveli bizantiis sacodav aCrdils warmoadgenda. saerTo jamSi bizantiis

imperiam aTas welze meti iarseba (uprecedentod didi dro imperiisTvis) da

sabolood Turq­osmalebma daamxes 1453 wels.

VIII saukunis bolos frankTa mefem karlos didma dasavleTi da centra­

luri evropis didi nawili gaaerTiana da 800 wels imperatorad ekurTxa.

misma STamomavlebma imperia gainawiles da sami didi saxelmwifo (safrange­

Ti, lotaringia da germania) warmoiSva. imperatoris tituli aRmosavleT

frankTa saxelmwifos (germaniis) mmarTvelze gadavida. es saxelmwifo Tavs

romis imperiis memkvidred Tvlida, rac mis saxelwodebaSic aisaxa – „wminda

romis saRvTo imperia“. mTeli Sua saukuneebis ganmavlobaSi saRvTo imperia

warmoadgenda uamravi patara samefos, samTavros, saTavados Tu sahercogos

konglomerats, sadac centraluri (imperatoris) xelisufleba nominalu­

ri iyo. xolo XVII saukunidan, ocdaaTwliani omis Semdeg, es imperia wminda

wylis formalobad iqca. oficialurad saRvTo imperia napoleonma gaauqma

1806 wels da ukanaskneli imperatori (habsburgTa dinastiidan) avstriis

imperiebi

karlos didid, mxatvari albrext diureri 1513

macxovari, bizantiis imperatori konstantine IX monomaxi da misi meuRle zoia. mozaikuri freska aia­sofiidan, XI s.

7

Page 8: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

imperiis pirvel imperatorad

mogvevlina.

mZlavri imperiebi cvlid­

nen erTmaneTs aRmosavleTSic.

VII­VIII saukuneebSi arabebma

Seqmnes uzarmazari imperia in­

doeTidan espaneTamde (arab­

Ta saxalifo). Tu ukidures

dasavleTSi maT brZolebi

hqondaT frankebTan (Suagul

safrangeTSi), aRmosavleTiT, centralur aziaSi isini Cinelebs eomebodnen. Tanac

am uzarmazar teritoriaze maT ara marto axali religia – islami – gaavrceles,

aramed adgilobrivi mosaxleobis asimilaciac (arabizacia) moaxdines. dRevande­

li arabuli samyaro, romelic sparseTis ubidan atlantis okeanemdea gadaWimuli

da 18 saxelmwifos aerTianebs, arabTa dapyrobebis Sedegia.

XI saukuneSi mTeli centraluri azia, irani, erayi, siria, palestina, mcire azia

(bizantiis aziuri nawili) da kavkasia Turq­seljukTa imperiis SemadgenlobaSi

aRmoCnda. am usastikesma da uZlieresma imperiam cota xans iarseba da male daiSa­

la, magram mainc moaswro umZimesi dartyma mieyenebina qristianuli samyarosaTvis.

bizantiis imperiis da somxeTis ganadgurebam saqarTvelo marto datova islamur

mezoblebs Soris, xolo ierusalimis aRebam Tavzari dasca evropas da jvarosnul

laSqrobebs daudo saTave.

XIII saukuneSi msoflio Seazanzara monRolTa dapyrobebma. am CamorCenilma,

momTabare xalxma manamde arnaxuli sididis imperia Seqmna, romelic sam kontinent­

ze iyo gadaWimuli da wynari okeanidan venamde da veneciamde aRwevda. Cingiz­yae­

nis sikvdilis Semdeg mis oTx vaJs So­

ris ganawilebuli oTxi ulusidan

TiToeuli maTgani (oqros urdo,

ilxanTa saxelmwifo, CaRatas

ulusi da didi yaenis ulusi),

Tavis mxriv, mZlavr imperias

warmoadgenda. SemdegSi,

monRolTa imperiis pirveli yaenis – Cin­giz­yaenis qandakeba, monRoleTi

istoria

arabuli samyaros ruka

8

Page 9: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

ro ca es imperiebi daiSala, maT nangrevebze kidev ori uZlieresi imperia warmoiS­

va: XIV saukuneSi – Temur­lengis saxelmwifo centralur aziaSi da XVI saukuneSi

– did mogolTa imperia, romelic TiTqmis mTel indoeTs moicavda da 1858 wlamde,

ingliselebis mier indoeTis srul damorCilebamde iarseba.

seljukTa imperiis nangrevebze XIV saukuneSi warmoSobili Turq­osmalTa

saxelmwifo male iqca uZlieres imperiad. 1453 wels osmalebma bolo mouRes bizan­

tias, aiRes konstantinopoli da TavianT saxelmwifos dedaqalaqad gamoacxades

stambolis saxelwodebiT. XVI saukune osmaleTis didebis mwvervalia. es imperia

gadaWimulia marokodan

iranamde da mTel samx­

reT­aRmosavleT evropas,

samxreT­dasavleT azias

da CrdiloeT afrikas aer­

Tianebs. osmaleTi iseve,

rogorc manamde arsebuli

sxva imperiebi, saxmele­

To (Telurokratiuli)

imperia iyo. osmalebma

gadaketes saxmeleTo gza

evropidan indoeTamde da

aiZules evropuli saxelm­

imperiebi

monRoluri mxatvroba, XIV s.

osmaleTis imperiis ruka, 1792

9

Page 10: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

wifoebi eZebaT sazRvao gzebi aRmosavleTisaken. swored aman Seuwyo xeli axali

tipis – sazRvao, anu Talasokratiuli imperiebis Camoyalibebas.

imperiebi axal da uaxles istoriaSi

pirveli sazRvao imperiebi portugalia da espaneTi iyvnen. maT

moaxdines msoflios pirveli gadanawilebac. 1494 wels dadebu­

li tordesilasis xelSekrulebiT yvela axladaRmoCenili miwa,

dasavleT grZedis 46 gradusiani meridianis dasavleTiT cxadde­

boda espaneTis, xolo aRmosavleTiT portugaliis samflobelod.

ase aRmoCnda portugalielebis xelSi afrikis vrceli teritorie­

bi, ceiloni, indoeTisa da indoneziis calkeuli nawilebi, agreTve

(tordesilasis xelSekrulebis darRveviT) uzarmazari brazilia.

espanelebi ki mTel samxreT (braziliis gamoklebiT), centralur

da CrdiloeT amerikis mniSvnelovan nawils, daepatronen. maT xelSi imperatori napoleoni, mxatvari Jak lui davidi, 1812

istoria

holandiuri gemi kapis kolonias uaxlovdeba

10

Page 11: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

aRmoCnda filipinebi da mikroneziis kunZulebic

(aseve xelSekrulebis darRveviT).

XVII saukunis pirveli naxevari holandiis sazR­

vao imperiis Zlierebis mwvervalia.am patara qveya­

nam moipova ra zRvaze pirveloba, vrceli kolo­

niebi Caigdo xelSi. holandielebma aRmoaCines

avstralia (romelsac axali holandia uwodes) da

axali zelandia. portugalielebs waarTves indone­

ziis kunZulebi da ceiloni (Sri­lanka), samxreT

afrikaSi Seqmnes kapis kolonia, sadac milionze

meti holandieli (buri) gadasaxlda. maTve samxreT

amerikaSi daaarses kolonia surinami, xolo Crdi­

loeT amerikaSi – axali niderlandebi (dRevandeli

niu­iorki).

XVII saukunis meore naxevridan ki asparezze ga­

modis ori mZlavri imperiuli saxelmwifo – didi

britaneTi da safrangeTi. Semdegi ori saukune

maTi msoflio batonobisTvis brZolis istoriaa.

Tu safrangeTi evropis kontinentze warmoadgen­

da hegemons, didi britaneTi „zRvaTa mefe“ gaxda

da vrcel koloniebs daeufla. XVIII saukunis meore naxevridan ki sagrZnoblad

Seaviwrova safrangeTi, daatovebina ra mas indoeTi da kanada. Selaxuli didebis

aRdgenas emsaxureboda napoleonis politika, romelsac safrangeTis msoflio

hegemonad gadaqceva hqonda dasaxuli miznad. man safrangeTi imperiad, xolo Tavi

imperatorad gamoacxada, Tumca evropis qveynebis koaliciasTan damarcxebis Sem­

imperiebi

petre pirvelis portreti, mxatvari pol delaroSi, 1838

ruseTis imperiis ruka

11

Page 12: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

deg daamxes. naxevari saukunis Semdeg misma ZmisSvilma lui napoleon bonapartem

aRadgina safrangeTis imperia da misi imperatoric gaxda, magram 1871 wels pru­

siasTan damarcxebis Semdeg es imperiac daemxo. amis Semdeg safrangeTma aqcenti

koloniebis dapyrobaze gadaitana, vrceli teritoriebi Caigdo xelSi afrikasa da

aziaSi da britaneTis Semdeg yvelaze mZlavr sazRvao imperiad iqca.

XVI­XVII saukuneebSi uzarmazar teritoriaze gadaiWima ruseTis samefo. 1721

wels petre I ruseTis imperatorad gamocxadda. es tipuri saxmeleTo imperia iyo,

romelic Tavisi mezobeli qveynebisa da xalxebis dapyrobiTa da mierTebis Sede­

gad farTovdeba. erTaderTi zRvisgaRma teritoria – alaska – ruseTma ver aiTvi­

sa da 1867 wels aSS­s mihyida. ruseTi Tavs bizantiis (aRmosavleT romis) imperiis

memkvidred miiCnevda da dasavleT romis imperiis memkvidris – saRvTo imperiis

(1806 wlidan avstriis, xolo 1867 wlidan avstria­ungreTis) metoqed moiazrebo­

da, romelic aseve saxmeleTo imperias warmoadgenda.

1871 wels, prusia­safrangeTis omSi safrangeTis damarcxebis Semdeg, prusi­

is hegemonobiT Camoyalibebul germanul samefo­samTavroebis kavSiris bazaze

gamocxadda erTiani germaniis imperia. igi mokle xanSi gaxda evropis uZliere­

si, militaristuli da agresiuli saxelmwifo, Telurokratiuli imperia, rom­

lis mTavari politikuri mizani msoflios xelaxali gadanawileba da germani­

isTvis vrceli zRvisgaRma koloniebis xelSi Cagdeba iyo. am niadagze germania,

avstria­ungreTTan erTad mudmiv winaaRmdegobaSi iyo Zvel imperiul saxelmwi­

foebTan: inglisTan, safrangeTTan da ruseTTan. swored am winaaRmdegobam gamoi­

wvia pirveli msoflio omi.

pirveli msoflio omis Sedegad daemxo evropis samive imperia – germania,

avstria­ungreTi da ruseTi. TiTqos unda dabrunebuliyo Zveli sazRvao im­

periebis – inglisisa da safrangeTis hegemonobis xana, magram viTareba sxvagvarad

warimarTa. ruseTis imperiis nangrevebze aRmocenebuli sabWoTa kavSiri, male

iqca tipur totalitarul imperiad, romlis ambiciebi gacilebiT farTo iyo,

germaniisa da avstria­ungreTis imperiebis gerbebi, pirvel msoflio omis periodi

istoria

12

Page 13: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

vidre ruseTis imperiisa da mTeli msoflios mSromelebis „gan­

Tavisuflebas“ isaxavda miznad. msoflioze batonobis miznebi

hqonda germaniis xelisuflebaSi arCevnebiT mosul nacistur par­

tias. SemTxveviTi ar iyo, rom nacisturi oficialuri propaganda

qveyanas uwodebda „mesame raixs“ (anu imperias). 20­30­ian wlebSi

uaRresad militaristul, imperialistur politikas adga iapo­

nia (1868 wlidan oficialurad iwodeboda imperiad, imperatoriT

saTaveSi). misi geopolitikuri interesebi mTel aRmosavleT azi­

as da wynari okeanis kunZulebs moicavda. sakuTari imperiuli

intere sebi gauCnda faSistur italiasac. meore msoflio omis

mTavari mizezi mTavar imperiul saxelmwifoebs Soris geopoli­

tikuri interesebis dapirispireba iyo.

meore msoflio omma Zireulad Secvala viTareba. damarcxebu­

li germania, italia da iaponia sabolood daemSvidobnen imperiul

ambiciebs da demokratiul saxelmwifoebad gardaiqmnen (Tumca ia­

poniaSi imperatoris Tanamdeboba formalurad SenarCunebulia).

TiTqmis yvela yofilma koloniam damoukidebloba moipova, ris

gamoc inglisisa da safrangeTis (aseve portugaliis, holandiis,

belgiis, espaneTis) sazRvao imperiebma arseboba Sewyvites. mxo­

lod formalur xasiaTs atarebs britaneTis erTa Tanamegobroba,

romelic britaneTis dominionebs da zogierT yofil kolonias

aerTianebs. omis Sedegad mxolod ori Zalis polusi – amerikis

SeerTebuli Statebi da sabWoTa kavSiri darCa. Sesabamisad, saer­

imperiebi

13

Page 14: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

TaSoriso sistema orpolusiani (bipolaruli) gaxda da globaluri imperiuli

miznebic am or saxelmwifos gauCnda. maT Soris dapirispireba „civi omis“ saxeliT

aris cnobili. igi 45 weli grZeldeboda da sabWoTa kavSiris daSliTa da socialis­

turi sistemis sruli kraxiT damTavrda.

dRes erTaderTi qveyana, romlis geopolitikuri interesebi mTel msoflios

moicavs aSS­ia. bevri miiCnevs, rom namdvili imperia dResdReobiT marto isaa. mag­

ram ar unda dagvaviwydes regionuli imperiuli ambiciebis mqone saxelmwifoebic.

Tumca arcTu cotaa isinic, vinc Tvlian, rom globalizaciis epoqaSi imperiebze

laparaki uazrobaa.

imperiebis politikuri miznebi

imperia, upirveles yovlisa, hegemonistur, eqspansiur politikasTan asocir­

deba. marTlac, imperia mxolod iseT saxelmwifos SeiZleba vuwodoT, romlis

politikac sxvisi teritoriebis xelSi Cagdebisken an maTze sakuTari gavlenis

gavrcelebisken aris mimarTuli. cxadia, sxvadasxva imperias sxvadasxva mizani

hqonda, rac imaze iyo damokidebuli, Tu ra warmoadgenda maTTvis mTavar sasi­

cocxlo interesebs, Tumca imperiuli politikis arsi saerToa.

imperiebis yvelaze ufro ambiciuri mmarTvelebi msoflio batonobaze ocne­

bobdnen, umravlesobis imperiuli mada ki regionuli hegemonis roliT SemoisazRv­

reboda. Zveli romaelebisa da CinelebisTvis maT garda yvela sxva xalxi barbarosi

iyo da amitom imperiis SemadgenlobaSi maTi moxvedra maTTvisve iyo „bedniereba“,

msoflio 1914 wels

istoria

14

Page 15: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

radgan Sansi eZleodaT civilizacias ziarebodnen. iaponur imperiul azrovneba­

sac miaCnda, rom iaponiis misia iyo aziis „ganaTleba“ da evropeli kolonizatore­

bisagan ganTavisufleba (realurad ki evropelebis iaponelebiT Canacvleba).

sazRvao imperiebis mizani rac SeiZleba meti koloniis xelSi Cagdeba iyo, rac

uzrunvelyofda maTi ekonomikis ganviTarebas da zesaxelmwifoebis statusis Se­

narCunebas. swored koloniebisaTvis da, Sesabamisad, msoflios gadanawilebisa­

Tvis brZola gaxda bolo saukuneebis msoflio politikuri istoriis ZiriTadi Si­

naarsi. britaneTis xangrZlivi msoflio hegemonobis mizezic xom misi koloniuri

imperia iyo. isic sakmarisia aRiniSnos, rom meoce saukunis dasawyisSi britaneTis

dominionebisa da koloniebis farTobi 109­jer aRemateboda sakuTriv didi brita­

neTis farTobs, Seadgenda xmeleTis 1/4­s, sadac Tavmoyrili iyo msoflio mosax­

leobis TiTqmis 30 procenti.

germaniis imperia SedarebiT gvian Camoyalibda. mas „daagvianda“ koloniebisa­

Tvis brZolaSi Cabma da am mxriv mkveTrad CamorCa inglissa da safrangeTs. ruse­

Tisagan gansxvavebiT, mas mezoblebis xarjze teritoriuli gafarToebis SesaZ­

leblobac SezRuduli hqonda. amitom germaniis mTavari problema „sasicocxlo

sivrciT“ (Lebensraum) uzrunvelyofa iyo. am miznis miRwevas emsaxureboda ger­

maniis mier ori msoflio omis gaCaReba da mxolod sastikma marcxma amoagdo ger­

manuli politikuri mentalitetidan imperiuli ambiciebi.

samwuxarod, imperiuli miznebi ara Tu ar gamqrala, TandaTan Zlierdeba kidec

rusul politikur azrovnebaSi. es azrovneba saTaves iRebs XVI saukunidan da

dakav Sirebulia moskovis, rogorc mesame romis ideasTan. mas Semdeg, rac daeca

meore romi (konstantinopoli), moskovs daekisra mesame romis, marTlmadideblu­

ri samyaros meTauris funqcia. meoTxe romi aRar iqneba da amitom ruseTi aris

qristianobis mxsneli, mesia, romelsac akisria didi ganmaTavisuflebeli misia. man

unda ixsnas osmaleTis uRlidan Tavisi qristiani moZme xalxebi. am, erTi SexedviT,

imperiebi

15

Page 16: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

humanuri da keTilSobiluri miznis ukan imaleba ruseTis imperi­

uli, geopolitikuri interesi: moipovos gasasvleli Tbil, gauyi­

nav zRvebze da gaakontrolos bosforisa da dardanelis sruteebi.

rusul warmodgenaSi Seiqmna miTi rus jariskacze, rogorc ganmaTa­

visuflebelze. amitom yvela dapyrobiTi omi, romelsac ruseTi

sxva dasxva regionSi awarmoebda, ruseTSi aRqmuli iyo, rogorc gan­

maTavisuflebeli, keTilSobiluri, sadac rusebi Tavs swiraven ara

sakuTari interesebisaTvis, aramed adgilobrivi daCagruli mosax­

leobis gadasarCenad.

sabWoTa kavSiri ruseTis imperiis istoriis erT­erT etapad SeiZ­

leba miviCnioT. miuxedavad Secvlili ideologiisa da politikuri

sistemisa, mas erTi wuTiTac ar uTqvams uari imperiul ganzraxveb­

ze. piriqiT, is bevrad ufro agresiuli da saSiSi gaxda. Tu ruseTis

imperiis geopolitikuri miznebi mainc regionuli iyo, sabWoTa im­

periis (dasavleTSi mas „borotebis imperias“ uwodebdnen) intere­

sebis sferoSi mTeli msoflio moxvda. axla ukve marTlmadidebeli

Zmebis xsnaze ki ar iyo saubari, aramed mTeli msoflios mSromelebis

ganTavisuflebaze kapitalizmis marwuxebisagan.

sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg ruseTis federacia veRar SeZ­

lebda globaluri masStabiT hqonoda ambiciebi. magram aris regio­

nul hegemonad darCenis miswrafeba da swrafadac Zlierdeba. dRes

ruseTis mTavari politikuri interesia darCes zesaxelmwifod.

amisaTvis ki aucilebelia misi gavlenis qveS iyvnen postsabWoTa

qveynebi. is, vinc ruseTis am miznebs ewinaaRmdegeba, sastikad isjeba (saqarTvelo,

moldova, ukraina). ruseTi cdilobs daibrunos globaluri donis superZalis

funqcia. ramdenad SesZlebs es amas, damokidebulia msoflio sazogadoebis, dasav­

istoria

16

Page 17: ra aris imperia? - gfsis.org · PDF fileaqemenianTa imperias bolo mouRo da mTel mis samflobeloebs daepatro­ na aleqsandre makedoneli (Zv. w. IV s.). makedonelis imperia erT­erTi

leTis qveynebis da gansakuTrebiT aSS­is mxridan winaaRmdego­

bis xarisxze.

meore msoflio omis Sedegad sabWoTa kavSiris usazRvro

gaZlierebam da evropuli didi saxelmwifoebis katastroful­

ma dasustebam aiZula amerikis SeerTebuli Statebi mkveTrad

Seecvala sagareo politika, uari eTqva tradiciul izola­

cionizmze da komunizmisa da sabWoTa eqspansiis SeCerebis mi­

sia Tavis Tavze aeRo. amerikis politikis mTavari mizani gaxda daecva liberal­

uri da demokratiuli Rirebulebebi mTel msoflioSi da ar daeSva komunisturi

reJimebis ZaliT Tavsmoxveva. civi omis dasrulebisa da socialisturi sistemis

kraxis Semdeg aSS erTaderT supersaxelmwifod rCeba msoflioSi. is erTaderTi

qveyanaa, romlis politikuri interesebi globaluri masStabisaa da dedamiwis

yvela regions moicavs. aseT pirobebSi bevri mas miiCnevs Tanamedroveobis erTad­

erT imperiad, romelic liberalizmis, demokratiis, adamianis uflebebis dacvis

da sxva humanuri Rirebulebebis saxeliT axorcielebs Tavis imperiul politi­

kas, aZlierebs Tavis gavlenas da mTel msoflios axvevs Tavs amerikuli cxovrebis

wess. swored es aris Tanamedrove globalizaciis WeSmariti saxe, romelic sul

ufro da ufro iRebs amerikanizaciis formas.

cxadia, aseTi Sefaseba gadaWarbebulia. umravlesoba miiCnevs, rom miuxedavad

amerikis rolis zrdisa, imperiuli politika aq arafer SuaSia. es bunebrivi pro­

cesia, romelic globalizacias sdevs Tan. mimdinareobs politikis, ekonomikis da

kulturis daaxloeba da Serwyma, sadac Zlieri elementis upiratesoba ikveTeba.

dRevandel globalur samyaroSi imperiebis adgili aRar aris da isini warsulis

kuTvnilebaa.

imperiebi

17