OĞUZ TÜRKÇESİNİN OĞUZ TÜRKÇESİNİN ANADOLU’DAKİ İLK ÜRÜNLERİANADOLU’DAKİ İLK ÜRÜNLERİ

A.COŞKU VE HEYECANI DİLE A.COŞKU VE HEYECANI DİLE GETİREN METİNLER (ŞİİR)GETİREN METİNLER (ŞİİR)

HAZIRLIKHAZIRLIK

• Aşk teması Yunus Emre’nin şiirinde ‘ilahi’ Aşk teması Yunus Emre’nin şiirinde ‘ilahi’ yani Allah’a duyulan aşk;Karacaoğlan’ın yani Allah’a duyulan aşk;Karacaoğlan’ın şiirinde ise ‘beşeri’ yani insana duyulan şiirinde ise ‘beşeri’ yani insana duyulan aşktır.aşktır.

TASAVVUFTASAVVUF

• Temelini yaratılış nazariyesi oluşturur.Temelini yaratılış nazariyesi oluşturur.

• Buna göre; Vücud-ı mutlak olan Allah aynı Buna göre; Vücud-ı mutlak olan Allah aynı zamanda Kemal-i Mutlak ve Hüsn-i zamanda Kemal-i Mutlak ve Hüsn-i Mutlak’tır.O’nun şanı kendini göstermektir.Mutlak’tır.O’nun şanı kendini göstermektir.

• Allah,kendini göstermek için Alem’i Allah,kendini göstermek için Alem’i yaratmıştır.yaratmıştır.

• ‘‘Ben gizli bir hazine idim,bilinmeyi istedim ve Ben gizli bir hazine idim,bilinmeyi istedim ve alemi yarattım.’ kudsi hadisiyle bunu biliren Allah alemi yarattım.’ kudsi hadisiyle bunu biliren Allah ‘kün’ emrini verdi herşey böylece yaratılmış oldu.‘kün’ emrini verdi herşey böylece yaratılmış oldu.

• Önce Nur-u Muhammed (SAV),sonra anasır- Önce Nur-u Muhammed (SAV),sonra anasır- erbaa-dört unsur (toprak,hava,su,ateş);sonra erbaa-dört unsur (toprak,hava,su,ateş);sonra mevalid-i selase-üç doğurulmuş mevalid-i selase-üç doğurulmuş (cansızlar,bitkiler,hayvanlar) ve son olarak insan (cansızlar,bitkiler,hayvanlar) ve son olarak insan yaratıldı.yaratıldı.

• İnsanın bütün mertebelerden geçerek çocuk olup İnsanın bütün mertebelerden geçerek çocuk olup dünyaya gelişi bir devir halindedir.dünyaya gelişi bir devir halindedir.

• Tasavvuf,insanın Allah’a ulaşmasında bütün bu Tasavvuf,insanın Allah’a ulaşmasında bütün bu mertebeleri aşmasıdır.mertebeleri aşmasıdır.

• Mademki Allah,Vücud-ı Mutlak ve Hüsn-i Mademki Allah,Vücud-ı Mutlak ve Hüsn-i Mutlak’tır;öyleyse insanın gayesi O olmalıdır.Mutlak’tır;öyleyse insanın gayesi O olmalıdır.

• Bu gayeye ulaşmak ise tasavvuf ve tarikat yolu Bu gayeye ulaşmak ise tasavvuf ve tarikat yolu iledir.iledir.

• İnsan,cehd sonucu insan-ı kamil İnsan,cehd sonucu insan-ı kamil olabilir.Bunun için bir mürşide ihtiyaç olabilir.Bunun için bir mürşide ihtiyaç duyar.duyar.

• Esas ilahi aşk olduğuna göre ilk iş nefsi Esas ilahi aşk olduğuna göre ilk iş nefsi öldürmektir.öldürmektir.

• Bunun için on usul vardır:Bunun için on usul vardır:• Tevbe,zühd,tevekkül,kanaat,uzlet,zikir,AllaTevbe,zühd,tevekkül,kanaat,uzlet,zikir,Alla

h’a teveccüh,sabır,murakebe ve rızadır.h’a teveccüh,sabır,murakebe ve rızadır.

• Bunlar ile nefis yedi mertebeden geçer ve Bunlar ile nefis yedi mertebeden geçer ve Fenafillah’a (Allah’ta yok olma) ulaşır.Fenafillah’a (Allah’ta yok olma) ulaşır.

• Bunu Bekabillah (Allah ile olma) takip eder Bunu Bekabillah (Allah ile olma) takip eder ve tasavvufun görevi tamamlanmış olur.ve tasavvufun görevi tamamlanmış olur.

İLAHİ (Yunus Emre)İLAHİ (Yunus Emre)

• İlahi sekiz birimden oluşmuştur.Birim İlahi sekiz birimden oluşmuştur.Birim değeri dörtlüktür.değeri dörtlüktür.

• Birimlerin ilahi aşk teması etrafında bir Birimlerin ilahi aşk teması etrafında bir araya gelmesiyle de ‘İLAHİ’ nazım şekli araya gelmesiyle de ‘İLAHİ’ nazım şekli meydana gelmiştir.meydana gelmiştir.

İLAHİDE ANLATILANLARİLAHİDE ANLATILANLAR

• 1.DÖRTLÜK:1.DÖRTLÜK:• Aşkın aldı benden beniAşkın aldı benden beni• Bana seni gerek seniBana seni gerek seni• Ben yanarım dün ü günüBen yanarım dün ü günü• Bana seni gerek seniBana seni gerek seni• Şair,aşk ateşinin onu gece gündüz Şair,aşk ateşinin onu gece gündüz

yaktığını,aşk ateşiyle kendinden geçtiğini yaktığını,aşk ateşiyle kendinden geçtiğini anlatmaktadır.anlatmaktadır.

2. Dörtlük2. Dörtlük

Ne varlığa sevinirimNe varlığa sevinirimNe yokluğa yerinirimNe yokluğa yerinirimAşkın ile avunurumAşkın ile avunurumBana seni gerek seniBana seni gerek seni

Şair,varlığa sevinmediğini,yokluğa Şair,varlığa sevinmediğini,yokluğa yerinmediğini;aşkın ona yettiğini yerinmediğini;aşkın ona yettiğini söylemektedirsöylemektedir

3.Dörtlük3.Dörtlük

Aşkın aşıklar öldürürAşkın aşıklar öldürürAşk denizine daldırırAşk denizine daldırırTecelli ile doldururTecelli ile doldururBana seni gerek seniBana seni gerek seni

• Şair,’fenafillah’ kavramına gönderme yaparak aşıkların Şair,’fenafillah’ kavramına gönderme yaparak aşıkların ölmeden önce öldüklerini ifade etmektedir.Yani ölmeden önce öldüklerini ifade etmektedir.Yani dünyadan ve zevklerinden vazgeçmiş,nefsini dünyadan ve zevklerinden vazgeçmiş,nefsini öldürmüş,nefsen ölmüş ‘fenafillah’ a ulaşmış aşıklardan öldürmüş,nefsen ölmüş ‘fenafillah’ a ulaşmış aşıklardan bahsetmektedir.Böyle olan aşık,kendini tamamıyla bahsetmektedir.Böyle olan aşık,kendini tamamıyla Allah’ta bulacaktır,O’nun tecellileri ile dolacaktır. Allah’ta bulacaktır,O’nun tecellileri ile dolacaktır.

4. Dörtlük4. Dörtlük

Aşkın zincirini üzemAşkın zincirini üzemDeli olam dağa düşemDeli olam dağa düşemSensin dün ü gün endişemSensin dün ü gün endişemBana seni gerek seniBana seni gerek seni

• Şair,aşkı zincire benzeterek onu her gün biraz Şair,aşkı zincire benzeterek onu her gün biraz daha üzmek (sıkmak) istediğini,deliler gibi daha üzmek (sıkmak) istediğini,deliler gibi dağlara düşmek istediğini,gece-gündüz dağlara düşmek istediğini,gece-gündüz düşüncesinin Allah olduğunu belirtmektedir.düşüncesinin Allah olduğunu belirtmektedir.

5. dörtlük5. dörtlük

Sufilere sohbet gerekSufilere sohbet gerekAhilere ahret gerekAhilere ahret gerekMecnunlara Leyla gerekMecnunlara Leyla gerekBana seni gerek seniBana seni gerek seni

• Şair,sufilere sohbetin,ahilere ahretin,Mecnun’lara Şair,sufilere sohbetin,ahilere ahretin,Mecnun’lara Leyla’ların gerektiği gibi kendisine de Allah’ın Leyla’ların gerektiği gibi kendisine de Allah’ın gerektiğini belirtmektedirgerektiğini belirtmektedir

6. dörtlük6. dörtlük

Cennet cennet dedikleriCennet cennet dedikleriBir ev ile birkaç huriBir ev ile birkaç huriİsteyene vergil onuİsteyene vergil onuBana seni gerek seniBana seni gerek seni

• Şair,Allah’a olan sevgisinin herkes gibi cennet,ev Şair,Allah’a olan sevgisinin herkes gibi cennet,ev ve huri için olmadığını,sadece Allah için (O’nun ve huri için olmadığını,sadece Allah için (O’nun rızası için) olduğunu anlatmaktadır.rızası için) olduğunu anlatmaktadır.

7. dörtlük7. dörtlük

Yusuf eğer hayaliniYusuf eğer hayaliniDüşde göreydi bir geceDüşde göreydi bir geceTerk ede idi mülklerinTerk ede idi mülklerinBana seni gerek seniBana seni gerek seni

• Şair,güzelliğiyle meşhur Hz. Yusuf’un bile Allah’ın Şair,güzelliğiyle meşhur Hz. Yusuf’un bile Allah’ın hayalini rüyasında gördüğünde o güzellik hayalini rüyasında gördüğünde o güzellik karşısında herşeyini feda edeceğini karşısında herşeyini feda edeceğini belirtmektedir.belirtmektedir.

8. dörtlük8. dörtlük

Yunus çağırırlar adımYunus çağırırlar adımGün geçtikçe artar odumGün geçtikçe artar odumİki cihanda maksudumİki cihanda maksudumBana seni gerek seniBana seni gerek seni

• Şair,kendisini Yunus diye çağırdıklarını,aşk Şair,kendisini Yunus diye çağırdıklarını,aşk ateşinin her gün biraz daha arttığını,hem ateşinin her gün biraz daha arttığını,hem dünyada hem ahirette isteğinin Allah olduğunu dünyada hem ahirette isteğinin Allah olduğunu igade etmektedir.igade etmektedir.

• İlahide tema:İlahide tema:

İLAHİ AŞK’ İLAHİ AŞK’ tırtır

• ‘‘Aşk,aşık,tecelli,sufi’ kavramları Aşk,aşık,tecelli,sufi’ kavramları

• TASAVVUF düşüncesini yansıtmaktadır.TASAVVUF düşüncesini yansıtmaktadır.

• Şiirde aşk;Şiirde aşk;

• Ateşe,Ateşe,

• Denize,Denize,

• Zincire Zincire benzetilmiştir.Aşkın bunlara benzetilmesinde benzetilmiştir.Aşkın bunlara benzetilmesinde

ne kadar çileli ve zor bir yol olduğunu ne kadar çileli ve zor bir yol olduğunu anlatmak amacı vardır.anlatmak amacı vardır.

ŞİİRDE GEÇEN İSİMLERŞİİRDE GEÇEN İSİMLER

• Leyla-MecnunLeyla-Mecnun

• Hz.YusufHz.Yusuf

YUNUS EMREYUNUS EMRE

• Mutasavvıf bir şairdir.Mutasavvıf bir şairdir.

• Şiirlerinde sade bir dil kullanmıştır.Şiirlerinde sade bir dil kullanmıştır.

• Dini-Tasavvufi halk şairidir.Dini-Tasavvufi halk şairidir.

• Şiirlerinde tasavvufi konuları işlemiştir.Şiirlerinde tasavvufi konuları işlemiştir.

NEFESNEFES

• 1. dörtlük1. dörtlükBeglerümüz elvan gülün üstineBeglerümüz elvan gülün üstineAglar gelür şahum Abdal Musa’yaAglar gelür şahum Abdal Musa’yaUrum abdalları postun egnineUrum abdalları postun egnineBaglar gelür şahum Abdal Musa’yaBaglar gelür şahum Abdal Musa’ya

• Şair,beylerinin ve Anadolu dervişlerinin Abdal Şair,beylerinin ve Anadolu dervişlerinin Abdal Musa’ya geldiklerini belirtmektedir.Musa’ya geldiklerini belirtmektedir.

2. dörtlük2. dörtlük

Urum abdalları gelür dost deyüUrum abdalları gelür dost deyüEgnimüzde aba hırka post deyüEgnimüzde aba hırka post deyüHastaları gelür derman isteyüHastaları gelür derman isteyüSaglar gelür şahum Abdal Musa’yaSaglar gelür şahum Abdal Musa’ya

• Şair,Abdal Musa’ya Anadolu Şair,Abdal Musa’ya Anadolu dervişlerinin,hastalıklarına derman dervişlerinin,hastalıklarına derman istyenlerin,sağlıklı olanların yani herkesin ona istyenlerin,sağlıklı olanların yani herkesin ona bağlandığını ifade etmektedir.bağlandığını ifade etmektedir.

3. dörtlük3. dörtlük

Hind’den bezirganlar gelür yayunurHind’den bezirganlar gelür yayunurPişer lokmaları açlar doyunurPişer lokmaları açlar doyunurAşıkları gelür bunda soyunurAşıkları gelür bunda soyunurErler gelür şahum Abdal Musa’yaErler gelür şahum Abdal Musa’ya

• Şair,Hind’den tüccarların gelip Abdal Musa’nın Şair,Hind’den tüccarların gelip Abdal Musa’nın dergahında konakladığını,açlıklarının dergahında konakladığını,açlıklarının giderildiğini,Abdal Musa’ya mürit (aşık) olmak giderildiğini,Abdal Musa’ya mürit (aşık) olmak isteyenlerin benlik elbisesinden soyunduğunu isteyenlerin benlik elbisesinden soyunduğunu anlatmaktadır.anlatmaktadır.

4. dörtlük4. dörtlük

Meydanında dara durmış gerçeklerMeydanında dara durmış gerçeklerÇalınur koç kurbanlara bıçaklarÇalınur koç kurbanlara bıçaklarDögilür kudüm açılur sancaklarDögilür kudüm açılur sancaklarTuglar gelür şahum abdal Musa’yaTuglar gelür şahum abdal Musa’ya

• Şair,Abdal Musa’nın karşısında gerçeklerin dara Şair,Abdal Musa’nın karşısında gerçeklerin dara durduğundan,kurbanların durduğundan,kurbanların kesildiğinden,kudümlerin çalınıp sancakların kesildiğinden,kudümlerin çalınıp sancakların açıldığından,tuğların kalktığından açıldığından,tuğların kalktığından bahsetmektedir.bahsetmektedir.

5. dörtlük5. dörtlük

Benüm bir istegüm vardur Kerim’denBenüm bir istegüm vardur Kerim’denMünkir bilmez evliyanun halindenMünkir bilmez evliyanun halindenKaygusuzam ayrı düşdüm pirimdenKaygusuzam ayrı düşdüm pirimdenAglar gelür şahum Abdal Musa’yaAglar gelür şahum Abdal Musa’ya• Şair,Allah’tan bir isteğinin Şair,Allah’tan bir isteğinin

olduğunu,inkarcıların evliyanın halinden olduğunu,inkarcıların evliyanın halinden anlamadığını,piri Abdal Musa’dan ayrı anlamadığını,piri Abdal Musa’dan ayrı düştüğünü ifade etmektedir.düştüğünü ifade etmektedir.

ŞİİRİN TEMASIŞİİRİN TEMASI

• ABDAL MUSA’YA ÖVGÜABDAL MUSA’YA ÖVGÜ

• Şiirdeki Şiirdeki ‘şah,abdal,aba,hırka,post,aşık,Hak,Kerim,e‘şah,abdal,aba,hırka,post,aşık,Hak,Kerim,evliya,pir’ sözcükleri tasavvufun etkisini vliya,pir’ sözcükleri tasavvufun etkisini göstermektedir.göstermektedir.

KAYGUSUZ ABDALKAYGUSUZ ABDAL

• Mutasavvıf bir şairdir.Mutasavvıf bir şairdir.

• Şiirlerinde tasavvufi konuları işlemiştir.Şiirlerinde tasavvufi konuları işlemiştir.

• Şiirlerinde Bektaşi kavramlarına yer Şiirlerinde Bektaşi kavramlarına yer vermiştir.vermiştir.

• Şiirlerinde sade bir dil kullanmıştır.Şiirlerinde sade bir dil kullanmıştır.

GAZELGAZEL

1.BEYİT1.BEYİT

Acep bu derdümün dermanı yok mıAcep bu derdümün dermanı yok mıYa bu sabr itmegün oranı yok mıYa bu sabr itmegün oranı yok mı

www.edebiyatdersi.netwww.edebiyatdersi.net