Post on 16-Oct-2021
Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 228 · 2015
Anna Odrobina Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Wydział Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych odrobina@uek.krakow.pl
KORPORACJE TRANSNARODOWE W DZIAŁALNOŚCI BADAWCZO-ROZWOJOWEJ
PRZEDSIĘBIORSTW W POLSCE Streszczenie: W niniejszym opracowaniu Autorka podjęła próbę ustalenia znaczenia korporacji transnarodowych w działalności badawczo-rozwojowej sfery biznesu w Polsce. Najistotniejsze analizy odnoszą się do struktury biznesowych B+R z podkreśleniem za-angażowania KTN w tworzenie wiedzy i technologii w Polsce, uwzględniając także dane sektorowe. Analizy pokazują niewielki postęp w biznesowych B+R w Polsce, który jed-nak opiera się głównie na filiach zagranicznych korporacji, podczas gdy rodzime firmy pozostają relatywnie bierne w tej materii. Słowa kluczowe: B+R biznesu w Polsce, KTN w B+R w Polsce, inwestycje w B+R, struktura biznesowych B+R w Polsce. Wprowadzenie
W zakresie działalności badawczo-rozwojowej (B+R) korporacje transna-rodowe (KTN) stanowią kluczowe podmioty, kształtujące wielkość i lokalizację B+R we współczesnej gospodarce światowej, a także są siłą napędową procesów zachodzących w tej sferze, takich jak internacjonalizacja B+R, międzynarodowa współpraca badawczo-rozwojowa, transfer wiedzy i technologii [OECD, 2008, s. 13-54; 2011, s. 14-25]. Gospodarka polska także stała się lokalizacją wybiera-ną przez korporacje transnarodowe dla jednostek badawczo-rozwojowych, stąd też wydaje się zasadne rozważenie, w jakim stopniu przyczyniają się one do tworzenia wiedzy i technologii w sferze biznesu w Polsce.
Anna Odrobina 50
Celem opracowania jest ustalenie znaczenia KTN w działalności B+R sfery biznesu w Polsce. Z tego względu konieczne będzie określenie charakteru i spe-cyfiki B+R przedsiębiorstw w Polsce. Na tym tle analizie zostaną poddane na-kłady badawczo-rozwojowe zagranicznych korporacji transnarodowych realizo-wane w gospodarce polskiej. Wydaje się bowiem, że KTN dostrzegają potencjał Polski w B+R i przyczyniają się do poprawy sytuacji w tym obszarze. 1. Działalność B+R przedsiębiorstw w Polsce
Zaangażowanie sfery biznesu w realizację badań i rozwoju w Polsce stanowi poważne wyzwanie. Słabość przedsiębiorstw w Polsce w tej materii wydaje się być niezrozumiała, zwłaszcza w sytuacji silnej konkurencji, w której dla firm wygrywających kluczowe staje się podnoszenie poziomu innowacyjności. Ta z kolei jest nierozłącznie związana z realizacją nakładów badawczo-rozwojowych. Ponadto aktywność przedsiębiorstw w B+R przynosi korzyści całej gospodarce, gdyż firmy dążą do jak najszybszego komercjalizowania tworzonej wiedzy i technologii, a więc wdrażając je w gospodarkę, generują efekty synergiczne odczuwane przez inne przedsiębiorstwa oraz gospodarkę jako całość [UNCTAD, 2011, s. 5-14; European Commission, 2012a, s. 9-15; Kozioł-Nadolna, 2013, s. 101-102].
Niestety w przypadku nakładów badawczo-rozwojowych w Polsce kluczo-wymi dwoma problemami są: ‒ niewystarczające całkowite nakłady B+R w gospodarce (GERD), ‒ niskie zaangażowanie sfery biznesu w nakłady B+R (BERD).
Całkowite nakłady badawczo-rozwojowe w Polsce, pomimo że systema-tycznie się zwiększają w ujęciu nominalnym, cechuje ogromny dystans do czo-łówki światowej oraz większości krajów UE. Chodzi tutaj o wskaźnik relatywny w odniesieniu do poziomu PKB. W latach 2001-2010 udział GERD w PKB po-zostawał na niższym poziomie niż w 2000 r. (0,64%), a wzrost nastąpił dopiero w 2010 r. do poziomu 0,74%. W 2012 r. GERD stanowiły 0,9% PKB, co oznaczało nakłady na poziomie 6,35 mld USD (rys. 1). Wprawdzie w latach 2000-2012 wielkość nakładów B+R zwiększyła się ponad dwukrotnie, niemniej jednak tempo wzrostu GERD jest niewystarczające, a kształtowanie się wskaźnika udziału GERD w PKB plasuje Polskę na jednym z ostatnich miejsc w UE. W nowej stra-tegii badań i innowacji z 2012 r. Komisja Europejska wyznaczyła indywidualny cel GERD dla Polski na poziomie 1,7% PKB w 2020 r., co będzie wymagać znaczącej intensyfikacji inwestycji B+R [Eurostat, 2012; Eurostat, 2013].
R Ź
-tinndwnNpsżrTn
Rys
Źródł
-roztowinwna rniż dziewzrnie Niepopsiębże jrozwTymnad
s. 1.
ło: O
Wzwo
wanowesty
rys.wspe wrastawzstet
przebioredywojmczdziej
Dz
Oprac
W tyojowo wycja. 1,pom
w wała rosty wednirstwyną jowzaseję,
Ko
ziała
cowa
ym wa r
w zaach tem
mniawielw otu t
w 20iego
w w dro
wegoem że b
rpo
alno
anie w
konrea
akreB+
mpoanylkookretak,012o, cPo
ogąo sw 2był
oracj
ość B
włas
nteklizoesie+R po w
ych ściaesie, że
2 r. co jolsceą dosfery201to j
cje tr
B+R
sne n
kściowae BEprze
wzrowyache ode w odnjeste w
o nay p
12 rjed
rans
R w
na po
ie pana ERDedsiostuyżej h nod 20
20notot syw obadropolsr. mdyni
sna
Po
dstaw
powprz
D więbiu na
całom002 11 owaytuabszaobieskie
mamie in
rod
lsce
wie:
ważnzez w 2iorsakłałkow
minar. dr. B
ano acją arzeeniaego
my dncy
dowe
e (w
OEC
ny sfe
2002stw adówity
alnydo 2BERspa bae baa ni bi
do cyden
e w
w ml
CD [2
proerę b2 r.w o
ów bych
ych 201RD adekardzadaiedoizneczynnt.
dzia
ln U
2014
oblebizn i 2okrebad
h nawa
1 rpra
k Bzo nawczorozesu nien
ałal
USD
4a].
em nes201esie
dawakłaarto., a awi
BERniepzo-rzwo
jenia
lnoś
D PP
stau w2 r.e 20
wczoadówość od
ie sRD opokrozwoju st rz s
ści b
PP)
noww Po., p000-o-row b
inw200ię po ok
kojąwojw p
radsytu
bad
wi tolscrzy-20
ozwadawes05 rpodkołoącą jowpozyka
uacj
dawc
takżce.
y i t12.
wojoawcstycr. b
dwoo 13i św
wymziomalneją o
czo-
że dZnatak Jak
owyczo-cji
byłooiły 3% wia
m. Jemiee zwodw
-roz
dziaaczrela
k mych rozB+
o wiw w
adczest
e powię
wrot
zwoj
ałalne atyw
możnbiz
zwoj+R idocstosodnzy obow
otenększtną
jowe
lnośzaławnina zznejowprz
cznesunnieso słwie
ncjazani na
ej…
ść bamaie szaobsu j
wychzede pr
nku sienłabo
em oału bnie ależ
…
badaniaskrobserjesth. W
dsiębrzysdo
niu dościoczbadnakży w
dawa odomnrwot niWprbiospie20
do ri pr
zywdawkładwyr
5
wczodnonycowaiższrawrstwesze00 rrokrzed
wistewczodówrazi
1
o- o-ch ać ze w-w e-r.
ku d-e, o-w. ić
Anna Odrobina 52
Tabela 1. BERD Polski w latach 2000-2012
BERD 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
W mln USD PPP 941,1 936,3 502,9 678,9 794,0 947,0 1008,7 1098,1 1284,0 1391,5 1523,9 1931,3 1686,5
Jako % GERD 36,1 35,8 20,3 27,4 28,7 31,8 31,5 30,4 30,9 28,5 26,6 30,1 28,3
Jako % PKB 0,23 0,22 0,11 0,15 0,16 0,18 0,18 0,17 0,19 0,19 0,20 0,23 0,33
Źródło: OECD [2014a].
Jak wynika z danych zaprezentowanych w tabeli 1, biznesowe nakłady B+R w Polsce charakteryzują się słabą dynamiką wzrostu, a w przypadku wskaźni-ków względnych – wręcz stagnacją od regresu w 2002 r. Udział BERD w GERD na poziomie około 30% w Polsce jest niespotykaną anomalią, która stanowi po-ważną barierę dla podnoszenia poziomu innowacyjności całej gospodarki pol-skiej, a przy tym efekty B+R są w nieznacznym stopniu widoczne w gospodarce, gdyż przedsiębiorstwa inwestują w technologię, która jest szybko komercjalizo-wana [Narula i Zanfei, 2013, s. 6-11]. Warto podkreślić, że dla UE28 wskaźnik ten wynosi około 60% GERD, a w czołowych gospodarkach świata, jak w USA, Chinach i Japonii, przedsiębiorstwa realizują około 75% całkowitych nakładów B+R [European Commission, 2012b]. Tymczasem sfera biznesu w Polsce ce-chuje się jednym z najniższych udziałów w GERD spośród krajów OECD [OECD, 2013, s. 108-110; 2014b, s. 103-107; European Commission, 2014, s. 63]. Ten bardzo niski udział BERD w PKB w Polsce jest konsekwencją skumulowa-nia obydwu problemów, a mianowicie niskiego udziału GERD w PKB oraz ni-skiego udziału BERD w całkowitych nakładach B+R.
Należy podkreślić, że głównym źródłem finansowania działalności badaw-czo-rozwojowej są środki własne przedsiębiorstw (około 80%), uzupełniane finan-sowaniem z budżetu państwa (około 13%). W niewielkim stopniu przedsiębiorstwa korzystają z finansowania zagranicznego (około 7%) oraz środków z instytucji naukowych czy jednostek non profit (około 0,4%) [PAIIZ, 2012, s. 12-13].
R
Ź
wNpmmddw
kddWwponTcwmi-
Rys
Źródł
w nNieprzemiamałdo 2dacw 2
kie do cdacW 2w ppełno grnatoTrzczącw 2memi pe-roz
s. 2.
ło: O
Ponakłezmez ast włych200h b
2010W
zaaczyzy, 201przenegrupęomiebacy
201m nersozwo
Str(lic
Oblic
oległada
miendużw gh pr05 rbada0 r.
W dzang
ynieza
2 r.edsigo cę baast
a zawzr1 r.
na noneojow
Ko
ruktuczby
czeni
ganiach
nnieże pgruprzedr. (4awc(ry
ziałgażoeniarów periębiczasadacw p
aznarost.) [Gnajbelu wyc
rpo
ura y za
a wła
ie sh B+e okprzpie dsię4,7%czo-ys. 2łalnowaa ze wnorsoniorssu pczyprzeaczyt o GU
bliżsB+
ch w
oracj
BEatrud
asne
sfery+R kołozedsmaębio% B-roz2). noścane
zwo w nel stwapracy, toedsiyć, ok
US, 2sze +R, w sf
cje tr
ERDdnio
na p
y bitłum
o 70siębałycrstwB+Rzwo
ci bw
więkcabadachcy (o ichębioże
koło201latamo
ferz
rans
D w ony
podst
iznemac0%
biorch i w (dR). ojow
badatwo
kszaałkodawh pr(EPh licorstw
o 5013, a. Sożnze b
sna
Polch)
tawie
esu czy
% narstwśre
do 4Ty
wyc
awcorzającowitwczoracoPC) czbętwalicz
0% s. 5
Skorna sbizn
rod
sce
e: OE
przy strakła
wa zedni49 zym ch f
czo-enicą stycho-roowabyłę wch zzbiew
5-8]ro psię nesu
dowe
we
ECD
zederukadówzatrich zatrsamfirm
-roze w
się lh nozwało ło t
w Pozatre bastos]. Wprzespo
u.
e w
dług
D [20
e wkturęw brudnfirm
rudnmymm z
zwowiedliczakł
wojo32,
to oolscerudnadacsun
Wydedsiodz
dzia
g w
14a]
wszyę Bbadniajm mnionm umn
ojowdzy zbą ada
owy,4 ty
odpoe sznionczy
nku dajeiębiziew
ałal
wielk
.
ystkBERdawjącemożnychudziniejs
weji t
perach,y w ys. owizacunychy w
doe siiorswać
lnoś
kośc
kim RD wwczo
e pżna h) wiał pszył
j isttechrson, jaPolosó
iednuje h byprz roę to
stwa in
ści b
ci pr
na wed
o-ropow
zaow 2przł si
totnhnoneluk i lsceób. nio się yło zedku o bya po
nten
bad
rzed
władłu
ozwwyże
obs2010zedsę z
ne zlogu B
w e wy
W90na 18,siębpop
yć bowinsyf
dawc
dsię
asnyg w
wojoej 2serw0 r. siębz 25
znacgii. +Rsam
ynoW pr
,7 o1039 tybiorprzebardięksfika
czo-
ębio
ychwielowy250wow(11
bior5,1%
czeW
R, wmycsił
rzelioraz3,6 tys. brstwedndzoszajacji
-roz
rstw
h zalkośych 0 prwać1% rstw% w
enietym
w tymch p139iczez 25tys.badawacniego obą zna
zwoj
w
asobści jes
racoć wzB+
w śrw 20
e mam pm taprze9,7 teniu5,8 . osaczy
ch ogo (biecatru
akła
jowe
bachprz
st reownzros
+R) redn005
ają przyakżedstys. u ntysób y (1
odno(z 1cująudnadów
ej…
h finzedsealinikóst aw o
nich5 r.
zasypadże ssięb
osóna es. Je(6715,1oto10,6ącymnienw b
…
nansiębizowów
aktyodnh wdo
sobdkuamy
biorób,
ekweśli
7 tys1 tyswan
6 tym s
nie bbad
nsowbiorwan. N
ywnniesiw nao 18
by luu mychstwz cz
wiwa chs. Es. Eno
ys. Esymbadadaw
5
wycrstwnyc
Natonościeniakła8,2%
udzmamh ba
wachzegalen
hodzEPCEPC
znaEPC
mptoacz
wczo
3
ch w. h
o-ci iu a-%
z-my
a-h. go nt zi ), ). a-C o-zy o-
5
2
ddziroiptsws
R Ź
wcw
54
2. K
dzedekzowinwrys.okointepoptwospadwczstał
Rys
Źródł
w Bcałew P
KT
Nnie
kadywanywesty. 3. oło 4eresprzeorzedekześna b
s. 3.
ło: O
WB+Rej sfPols
N w
Napłdz
y, aychycjW
42,sowez zeniek zaniejard
B+
OECD
WartR wferysce
w d
ływiała
a przh we b
W lat7 m
wanizwięe noaanjsze
dzo
+R z
D [20
to pw Poy biprz
dzia
w bealnozy t
w Pobadatach
mln ie Kęksowyngażego,dyn
zagr
014a
podkolsciznezyp
ała
ezpoościtymolscawch 2US
KTNzan
ych żow, ninam
ranic
a].
kreśce, esu
pada
lno
ośrei ba
m wce pczo-001
SD dN prnie
jedwaniiem
micz
czny
ślića ty. Jaała
ości
ednadaw ostprz-roz1-20do rownak
dnoia f
mniejznie
ych
, żeym ak wna
i B
nichwcztatnez zwo009oko
wadkładstekfilii
ej jee.
h fili
e KTsam
widfili
+R
h inzo-rnichzag
ojow9 inoło dzendówk bai zaedna
ii w
TNmymać nie z
A
R bi
nwerozwh kigranwe nwe612
niemw Badaagraak o
w Po
N w m wna rzagr
Ann
izn
stycwojilkuniczfili
esty2,7 m w+R
awcanicod 2
lsce
barwzrrys.rani
na O
nesu
cji jow
u latzne ii K
ycje ml
w PoR w
zo-czn200
e na
rdzorasta. 3, iczn
Odro
u w
zagwej tach
koKTN
te ln Uolscjuż
-roznych01 r
a tle
o sza udw
nyc
obin
w Po
granw Ph jeorpoN na
sysUSDce dż istzwoh wr. w
BE
zybkdzi200
ch k
na
olsc
niczPolsest woracabiestemD, cdziatnie
ojoww 2wielk
ERD
kimał f09 rkorp
ce
znysce widcje erajmatco pałalejącwyc2001koś
D (m
m tefiliir. okpor
ych jes
docznak
ją ztyczpotwlnoścychch. W1 rść B
mln U
emp zakołacji
nasst oznykłaznaczniewierści h fiWp. w
B+R
USD
pie pagrało pi, p
stawbse
y wydówczee wrdzbadiliacpraww odR K
D P
powanicpołopodc
wioerwoyraźw Bnia
wzraa codawch, wdzdni
KTN
PPP)
więkcznyowacza
onycowaźnyB+R, co
astałora
wczoa t
zie wesie
N w
)
kszaycha inws g
ch any
y wzR. Go prły zz wo-rotakżwideniuPo
ają w wesdy
na y odzrosGenrzedz p
więkozwże pdoczu d
olsc
inwnak
stycw
prod post rneradstaozi
kszewojopopzny
do re w
westkładcji B200
owaonaealialniawiome zaoweprzey byrok
wzra
tycjdacB+R01 r
a-ad i-ie ia
mu a-ej ez ył ku a-
je ch R r.
Korporacje transnarodowe w działalności badawczo-rozwojowej… 55
było to niecałe 5%. Już w 2005 r. na filie zagraniczne przypadło około 30% BERD w Polsce. W latach 2005-2009 B+R filii zagranicznych w Polsce powięk-szyły się ponad dwukrotnie, z około 287 do około 613 mln USD. Niestety aktu-alnie dostępne dane statystyczne pozwalają ocenić zaangażowanie korporacji transnarodowych do 2009 r., a można z dużym prawdopodobieństwem stwier-dzić, że do chwili obecnej nakłady B+R zagranicznych KTN się zwiększają, na co wskazują pojawiające się informacje o kolejnych inwestycjach badawczo- -rozwojowych lokowanych w Polsce [KPMG, 2013, s. 33-42; www 1].
Rosnący udział KTN w inwestycjach B+R przedsiębiorstw w Polsce można rozpatrywać dwojako. Z jednej strony polska gospodarka zwiększa swoją atrak-cyjność jako miejsce lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych bazują-cych na potencjale wiedzy i technologii, stwarzając tym samym miejsca pracy dla wysoko wykwalifikowanych pracowników oraz dając możliwości dla trans-feru wiedzy i technologii do gospodarki, co może się przełożyć na przyspieszenie budowy gospodarki opartej na wiedzy. Z drugiej jednak strony niepokojący jest fakt, że rodzime firmy nie wykazują wystarczającej aktywności w inwestycjach B+R. Zwiększający się udział filii zagranicznych w BERD świadczy o tym, że krajowe przedsiębiorstwa cechują się dużo niższym tempem zwiększania nakła-dów B+R, chociaż wzrost ten jest obserwowany. Taka sytuacja niekorzystnie wpływa na potencjał technologiczny firm krajowych i możliwości budowania przewagi konkurencyjnej w otoczeniu międzynarodowym. Słabość firm rodzi-mych w obszarze innowacyjności rodzi ponadto niepokój o zwiększanie bizne-sowych B+R, gdyż bazowanie w coraz większym zakresie na zagranicznych korporacjach podnosi ryzyko występowania znaczących wahań wielkości nakła-dów B+R realizowanych w gospodarce. Chodzi tutaj choćby o problem deloka-lizacji filii zagranicznych korporacji wskutek zmian strategii badawczej KTN, o których decyzje zapadają przecież w centrali, czyli poza Polską. Bardzo wysokie uzależnienie BERD od zagranicznych korporacji transnarodowych wydaje się być niepokojące, chociaż podobny do Polski poziom udziału filii zagranicznych kor-poracji występuje także w Czechach (około 58%) i na Węgrzech (około 52%), a także w Wielkiej Brytanii (około 50%) i w Belgii (około 54%), a ekstremal-nym przypadkiem jest Irlandia (około 71%) [OECD, 2014a].
Ponadto należy stwierdzić, że słabe zaangażowanie sfery biznesu w Polsce w inwestycje badawczo-rozwojowe wynika wprost z niewystarczających zasobów kapitału firm rodzimych. To tutaj trzeba poszukiwać skutecznych rozwiązań zmierzających do wspierania przedsiębiorstw krajowych w zwiększaniu inwe-stycji badawczo-rozwojowych, co mogłoby jednocześnie wzmocnić znaczenie BERD w GERD.
5
R Ź
dk(Zt
aBn
wnTtptwP
56
Rys
Źródł
dawkraj(86)Zautyck
a mB+Rnyc
wienowTakteleprzeteckwięPoz
s. 4.
ło: O
Z wczojów) i N
uwakich
NmianR dch n
Gedzywacykicheinfoez Kkimększznan
Lic
OECD
dao-ro
w (ryNie
ażalh [O
Nakłnowdziana te
Główy i yjn
h ceformKTN
m, zza lniu,
czba
D [2
anycozwys. emilne OECłady
wicieałająerytwnytech
negoentrmatyN papeiczb, Gd
a KT
014c
ch Owojo4).
iec jest
CDy B+e: wącytori
ym hnoo zorówycznprzeewnba dań
TN
c].
OEoweNaj(80t je, 20+R w twych iumcele
ologorga B+nejede niającenńsku
rea
CDe 80ajwi0). Weszc014
koworw
m Poem gii aniz+R j, cwsący
ntróu, Ł
alizu
D w09 zięceWycze c].
orporzonram
olskdz
dla zowjesthem
szysym ów BŁod
ujący
wynizagej Kyraź
sto
oracnyc
macki. ziała
cawant wmicstkidużB+R
dzi i
ych
ika,granKTNźnieosun
cje zch cch f
aniałej
nego Poznem wżą pR fi Ka
A
h B+
, żeniczN poe donkow
zagcentfilii
a cekor
o prolscej, w dpodfunkatow
Ann
+R w
e w znycoch
ominwo
grantracpr
entrrporzeze olotn
dużydaż kcjowic
na O
w P
20ch k
hodznujma
niczch brodu
rumracjz mkołniczychpo
onujcach
Odro
olsc
011 korpziłoą Kałe
zne badukc
m baji, a
macło 7zej
h miten
uje wh. N
obin
ce w
r. por
o z UKTN
zai
readawyjn
adaa wierz
77, gcz
iastncjalw W
Niem
na
w 20
w PracjUSAN z inte
alizuwczonych
awczwięczystgłóy I
tachlnyWarmni
011
Poli poA (Eu
eres
ują o-roh lu
zo-c sątą KwnIT. h o bych rszaiej j
wed
lsceoch(251uropow
w Pozwub u
rozą onKTN
nie wCe
bogpra
awijedn
dług
e rehodz1), Hpy (ani
Polwojo
usłu
zwone eN ww bentrgatyacowie, Knak
g kr
alizzącyHol(łące z
sceowyugo
ojowelemw ubranra tym wniKra
k ko
raju
zowychlandcznie st
e w ych owy
wegmenukłanży te szapikówakoworpo
u poc
wałoh z ddii ie btron
dwora
ych
go jntemadzi
mosą plecw. wieorac
cho
o nadzie(12
byłony K
wóchaz wzlo
est m pie gotorlok
czu Stą
e, Wcje
dze
akłaewi
23), o icKTN
h fow doka
twprocglobryzakaliz
unąd tWro
dos
enia
adyiętnFra
ch 5N a
ormdzializo
worzcesubalnacyjzowiweteż
ocłastrz
y banastancj544)azja
machałacowa
zeniu innymyjnejwanersynaj
awiuzega
a-tu ji ). a-
h, h
a-
ie n-m.
j, ne y-j-u, a-
Korporacje transnarodowe w działalności badawczo-rozwojowej… 57
ją także potencjał mniejszych ośrodków, jak Białystok (3 centra IT) czy Rze-szów (2 centra z branży lotniczej) [www 1].
Częściej jest jednak spotykane, że w funkcjonujących w Polsce filiach pro-dukcyjnych lub usługowych istnieją działy badawczo-rozwojowe, które zazwy-czaj realizują działalność badawczo-rozwojową adaptacyjną. Chodzi tutaj o do-stosowanie posiadanej przez KTN technologii do oczekiwań rynku polskiego lub co najwyżej Europy Środkowej i Wschodniej. 3. Branżowe zaangażowanie KTN
w działalność badawczo-rozwojową w Polsce
Analizując zaangażowanie branżowe korporacji transnarodowych w B+R w Polsce, należy zauważyć, że dominuje tutaj przemysł, gdzie zatrudnienie persone-lu B+R w KTN jest największe i wynosiło w 2011 r. blisko 5,3 tys. osób (tabela 2)1. Tabela 2. Personel B+R w Polsce według wybranych branż (w osobach)
BRANŻA
2008 2009 2011
KTN firmy kra-jowe
KTN firmy kra-jowe
KTN firmy kra-jowe
OGÓŁEM 4467 12483 5064 15746 5311 13583 w tym PRZEMYSŁ 3489 8964 3127 9760 5260 13084 w tym: Żywność i napoje 251 374 228 366 155 ..
Branża tekstylna i odzieżowa 80 291 75 243 107 232 Przemysł drzewny, papierniczy i poligraficzny 5 119 6 106 28 214 Branża chemiczna, naftowa, tworzyw sztucznych 666 1815 551 1862 779 .. Produkty metalowe, minerały niemetaliczne 190 1230 345 1673 631 2812 Branża komputerowa, elektroniczna i optyczna 74 667 82 1018 86 1200 Sprzęt elektryczny 290 905 352 1162 959 1507 Maszyny i urządzenia 153 1104 197 1187 217 1519 Branża motoryzacyjna i sprzęt transportowy 1542 2146 1081 1927 2147 3058 Pozostałe, naprawy i instalacje maszyn i wyposażenia 329 872 369 975 447 1078
HANDEL DETALICZNY I NAPRAWY 29 408 563 771 .. .. INFORMACJA I TELEKOMUNIKACJA 679 1438 1082 3079 .. .. w tym: Branża wydawnicza i audiowizualna 374 404 702 760 .. ..
Telekomunikacja 3 442 2 444 .. .. IT i inne usługi informacyjne 302 592 378 1875 .. ..
DZIAŁALNOŚĆ PROFESJONALNA, NAUKOWA I TECHNICZNA 245 1450 240 1820 .. ..
Źródło: Obliczenia własne na podstawie: OECD [2014c].
1 Ze względu na brak porównywalnych i całościowych danych statystycznych odnośnie do wielko-ści B+R korporacji zagranicznych w poszczególnych branżach, zdecydowano o wykorzystaniu danych o personelu B+R, co pośrednio wskazuje na znaczenie KTN w B+R w tych branżach.
Anna Odrobina 58
W samym przemyśle najwięcej personelu B+R przypada na branżę motoryza-cyjną, gdzie KTN zatrudniały ponad 2 tys. osób, co z kolei stanowiło około 2/5 per-sonelu badawczo-rozwojowego całej branży motoryzacyjnej w Polsce. Znaczące za-trudnienie personelu B+R w korporacjach działających w Polsce występuje także w branży sprzętu elektrycznego (około 1 tys.), branży chemicznej (około 0,8 tys.) oraz sektorze produktów metalowych i minerałów niemetalicznych (około 0,6 tys.).
KTN zatrudniają także personel B+R w branży informacji i telekomunikacji, gdzie w 2009 r. pracowało ponad tysiąc osób. Istotne z punktu widzenia korpo-racji realizujących w Polsce nakłady B+R były także dwie branże, a mianowicie handel detaliczny i naprawy oraz działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (tabela 2). Warto także podkreślić, że efektywność KTN w działalności badaw-czo-rozwojowej jest znacznie wyższa niż przedsiębiorstw krajowych, gdyż KTN zatrudniają około ¼ personelu B+R w biznesie polskim, a realizują około połowy nakładów badawczo-rozwojowych w sferze przedsiębiorstw w Polsce. Tabela 3. Zagraniczne KTN w rankingu 50 największych inwestorów w B+R
w Polsce w 2011 r.
Miejsce w ran-kingu
Firma Branża Miasto KTN/ Kraj pochodzenia
R&D (mln PLN)
Zmiana pozycji
2008-2011
1 FIAT AUTO POLAND S.A. motoryzacyjna Bielsko-
Biała Fiat/Włochy 291,89 bez zmian
6 TP S.A. telekomunikacyjna Warszawa Orange/Francja 54,49 spadek o 1
7 VALEO AUTOSYSTEMY motoryzacyjna Skawina Valeo/Francja 53,32 wzrost o 4
8 ABB IT, usługi biznesowe Warszawa ABB/Szwajcaria 47,17 wzrost o 2
9 AUTOMOTIVE LIGHTING POLSKA motoryzacyjna Sosnowiec Automotive
Lighting/Niemcy 39,21 wzrost o 6
10 MONDI ŚWIECIE S.A. papiernicza Świecie Mondi/RPA 39,00 wzrost
o 224
17 AUTOLIV POLAND motoryzacyjna Oława Autoliv/Swecja 25,01 wzrost o 35
23 PKO S.A. usługi finansowe Warszawa UniCredit/Włochy 19,54 wzrost o 66
25 MAGNA FORMPOL motoryzacyjna Tychy Magna/Kanada 14,12 nowe
28 MAGNA AUTOMOTIV motoryzacyjna Sady Magna/Kanada 13,13 wzrost
o 44
31 ROBERT BOSCH usługi biznesowe Warszawa Bosch/Niemcy 12,94 wzrost o 67
33 EBCC motoryzacyjna Wrocław ACE/Luksemburg 11,59 nowe
36 FICOMIRRORS POLSKA motoryzacyjna Dąbrowa G. Ficosa/Hiszpania 10,51 spadek o 9
39 MAHLE POLSKA motoryzacyjna Krotoszyn Mahle/Niemcy 9,87 wzrost o 12
40 BADER POLSKA skórzana/motoryzacyjna Bolesławiec Bader/Niemcy 9,86 nowe
43 C.F. GOMMA POLSKA gumowa/motoryzacyjnaCzęstochowa C.F. Gom-
ma/Włochy 9,54 wzrost o 2
44 PEGAS NONWOVENS chemiczna Luksemburg Pegas/Czechy 9,48 nowe
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baczko i in. [2013, s. 27-29, 50-52] oraz oficjalnych stron firm.
Korporacje transnarodowe w działalności badawczo-rozwojowej… 59
W rankingu 50 największych inwestorów w B+R w Polsce w 2011 r. znala-zło się siedemnaście zagranicznych KTN (tabela 3). Łączne nakłady tych KTN w Polsce osiągnęły wielkość ponad 670 mln PLN, co stanowiło około 43% B+R wszystkich 50 największych inwestorów w Polsce. Liderem rankingu od lat jest Fiat, którego nakłady badawczo-rozwojowe w 2011 r. wynosiły blisko 292 mln PLN. Zdecydowana większość KTN z rankingu jest związana z branżą motory-zacyjną. Generalnie w latach 2008-2011 pozycja KTN w rankingu wzrastała oraz pojawiły się nowe filie, co świadczy o zwiększaniu zaangażowania KTN w działalność badawczo-rozwojową w gospodarce polskiej. Podsumowanie
Przeprowadzone rozważania pozwalają stwierdzić, że znaczenie korporacji transnarodowych w B+R przedsiębiorstw w Polsce zwiększa się od 2000 r. KTN realizują około połowy nakładów badawczo-rozwojowych sfery biznesu w Polsce, angażując się w branże wymagające wysokich nakładów B+R, jak motoryzacyjna, telekomunikacyjna, chemiczna oraz IT.
Zainteresowanie KTN lokalizacją w Polsce inwestycji badawczo-rozwojowych jest tym bardziej istotne, że w tej materii rodzime przedsiębiorstwa wciąż cechuje znaczący deficyt nakładów B+R, który stanowi poważną barierę dla tak pożąda-nego wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki. Poprawa sytuacji w działal-ności badawczo-rozwojowej sfery biznesu będzie wymagać wsparcia przede wszystkim B+R rodzimych przedsiębiorstw. Literatura Baczko T., Puchała-Krzywina E., Szyl M., Paczkowski T. (2013), Raport o największych
inwestorach w badania i rozwój w Polsce w 2012 roku, INE PAN, Warszawa.
European Commission (2012a), The 2012 EU Survey on R&D Investment Business Trends, European Communities, Luxembourg.
European Commission (2012b), Innovation Union Scoreboard 2011, European Union, Brussels.
European Commission (2014), Innovation Union Scoreboard 2014, European Union, Brussels.
Eurostat (2012), Europe 2020 Strategy – Towards a Smarter, Greener and More Inclusive EU Economy? “Statistics in Focus”, No 39.
Eurostat (2013), Science, Technology and Innovation in Europe. 2013 Edition, European Union, Luxembourg.
Anna Odrobina 60
GUS (2013), Działalność badawcza i rozwojowa w Polsce w 2012 r., GUS, Warszawa.
Kozioł-Nadolna K. (2013), Internacjonalizacja działalności badawczo-rozwojowej w kształ-towaniu procesów innowacyjnych przedsiębiorstw w Polsce, CeDeWu, Warszawa.
KPMG (2013), Działalność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw w Polsce. Perspektywa 2020, KPMG.
Narula R., Zanfei A. (2013), Globalization of Innovation: The Role of Multinational Enterprises, Oxford University Press, Oxford.
OECD (2008), The Internationalisation of Business R&D, Evidence, Impacts and Impli-cations, OECD, Paris.
OECD (2011), Attractiveness for Innovation: Location Factors for International Investment, OECD, Paris.
OECD (2013), Science, Technology and Industry Scoreboard 2013, OECD, Paris.
OECD (2014a), Main Science and Technology Indicators, baza danych, http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/data (dostęp: 07.09.2014).
OECD (2014b), Main Science and Technology Indicators, Vol. 2013/2, OECD, Paris.
OECD (2014c), Measuring the Globalisation, http://stats.oecd.org (dostęp: 10.09.2014).
PAIIZ (2012), Rynek B+R w Polsce, PAIIZ, Warszawa.
UNCTAD (2011), Foreign Direct Investment, the Transfer and Diffusion of Technology, and Sustainable Development, UNCTAD, Geneva.
[www 1] http://www.paiz.gov.pl/sektory/badawczo_rozwojowy# (dostęp: 15.09.2014).
TRANSNATIONAL CORPORATIONS IN THE RESEARCH AND DEVELOPMENT ACTIVITY OF THE BUSINESS IN POLAND
Summary: In these article the Author aims to indentify the role of the R&D investments of the transnational corporations in Poland, starting from quantifying the deficit in the business expenditures on R&D. The most important analyses refer to the problem of the structure of BERD, particularly the engagement of TNCs in creating the knowledge and technology, also including data on sectors engagement. The analyses show a little pro-gress in BERD structure, but these situation bases generally on the foreign multinationals R&D activity while the domestic enterprises are still relatively passive. Keywords: R&D of the business in Poland, TNCs in R&D in Poland, R&D investments, structure of the business R&D in Poland.