Post on 02-Jun-2018
8/10/2019 Karai Masa
1/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
NINGPAWT NINGHPANG
HKRISTAN
KARAI MASA
(FOUNDATION OF CHRISTIAN THEOLOGY)
KA LAJANG AI,
Lahpai Awng LiLahpai Awng LiLahpai Awng LiLahpai Awng LiLahpai Awng Li(B.Sc (Q), M.Div, D.Min, Ph.D)
DIP SHABRA AI,
Hpaji Byeng-ya Sut HtingnuHpaji Byeng-ya Sut HtingnuHpaji Byeng-ya Sut HtingnuHpaji Byeng-ya Sut HtingnuHpaji Byeng-ya Sut Htingnu
No. 5, Gandama Lam, Insein, Yangon.
1st January, 2013.
Phone. 09400053018, 09421107752.
Email - liawng@gmail.com
MALAWM NI
Laika Man
Numhtet Ga 1
Ga Hpaw 4
1. Karai Masa (Theology) ngu ai hpa 8-24
rai ta?
2. Karai Kasang a lam 25-58
I. Karai Kasang nga ai hpe chye lu ai lam ni 25
II. Karai Kasang nga ai ngu ai hpe ninghkap ai 28
myit jasat masa ni
III. Karai Kasang a shingra maka 30
IV. Hpaw shadan dan ai shingran 42
V. Karai Kasang a mying ni 50
VI. Masum rai tim langai 52
3. Yesu Hkristu a lam 59-84
I. Htani htana Karai rai nga ai lam 59
II. Ga Shaka Dingsa hta mu lu ai Yesu 61
Hkristu hte seng ai myihtoi ga niIII. Shinggyim hkum majing dagraw hkam 66
la ai Yesu
IV. Karai hte shinggyim hkum shingra maka 67
lahkawng rau rai nga ai lam
V. Yesu Hkristu a lam hte seng nna shut shai68
ai hku sharin achyin ai lam ni
8/10/2019 Karai Masa
2/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
6. Satan a lam 113-121
I. Satan nga ai lam 113
II. Satan a npawt nhpang hte shingra maka 114
III. Satan a marai hkum atsam 115
IV. Satan hpe jeyang ai lam 119
7. Shinggyim masha a lam 122-141
I. Daipawt daihpang hte seng ai ningmu ni 122
II. Karai Kasang a hkrang bung sumla 126III. Shinggyim masha a shingni maka 132
IV. Masha a hkrat sum ai lam 137
8. Yubak mara a lam 142-151
I. Yubak mara ngu ai 142
II. Yubak mara a sat lawat 143
III. Hkritung mara 144IV. Yubak mara kap nang wa ai hte seng ai 144
ningmu ni
V. Hkristan ni hte yubak mara 147
VI. Yubak kaw na lawt na matu Karai Kasang 150
lajang da ya ai lam
9. Hkye hkrang la ai lam 152-177
I. Npawt nhpang makam madung 152
II. Hkye hkrang la ai hte seng nna chyum laika 153
hta lang ai ga ni
VI. Yesu si hkam let jaw ya ai akyu ara 79
VII. Yesu gunhpai ai magam lit ni 82
VIII. Dai ni Yesu galaw nga ai magam 84
bungli ni
4. Chyoi pra ai Wenyi a lam 85-105
I. Chyoi pra ai Wenyi ngu ai kadai? 85
II. Chyum laika hta shaleng da ai lam ni 86
III. Chyoi pra ai Wenyi a marai hkum hte 89 seng ai lam
IV. Chyoi pra ai Wenyi a malai shaleng dan 90
ai lam ni
V. Chyoi pra ai Wenyi jaw ya ai shaman 92
chyeju
VI. Dai ni chyoi pra ai Wenyi galaw nga ai 94 magam bungli ni
VII. Chyoi pra ai Wenyi hpring ai asi 96
VIII. Chyoi pra ai Wenyi hte nawku hpung 100
IX. Chyoi pra ai Wenyi hpe n mai shut ai lam 104
5. Lamu Kasa ni a lam 106-112
I. Lamu kasa a lachyum 106II. Lamu kasa ni a nsam kumla hte atsam 106
shingkang
III. Arawng aya kaba ai lamu kasa ni 108
IV. Lamu kasa ni a atsam marai 109
V. Lamu kasa ni a magam lit 110
8/10/2019 Karai Masa
3/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
NUMHTET GA
Jinghpaw Wunpawng sha ni Hkristan tai wa ai gawlahkawng tsa ning maga de ni kahtep wa tim, Hkristanmakam masham hte seng ai laika ni hpe tinang a amyu gahte ka lajang da lu ai lam n nga ai daram rai nga mali ai.Myen ga, English ga hte ka da ai laika ni hpe sha shamyetlet, tinang a Hkristan makam masham a lam sharin la ngaga ai.
Ndai zawn rai nga ai aten hta, Sara kaba Rev.Dr. Lahpai Awng Li hku nna NINGPAWTNINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA laikabuk hpe ka lajang shapraw dat ai gaw, JinghpawWunpawng Hkristan hpung masha ni a matu nachyingkabu hpa rai nga mali ai.
Lu ka, chye ka nna, ka ai hku sha mu mada ai hkun re sha, kaja wa ra kadawn, hpang gara nga ai hpe
jahpring ya ai hku hkam la mai nga mali ai. Miwa ni,Korea ni gaw, jau jau kaw nna, Karai Masa laika ni(Theologies), Chyum Htai Laika ni (Commentaries) hpeshanhte a ga hte gale, shanhte a ga hte ka lajang la rai masai hpe mung mu lu ai.
Anhte kaw, tinang a ga, laika hte Hkristan makammasham a lam ni hpe ka lajang ai masha n nga ai darammung rai nga mali ai.
1
III Kade a matu Yesu si hkam a ta? 154
IV. Chyum laika hta mu lu ai hkye hkrang la 158
ai masa
V. Hkye hkrang la ai lam bai sum mat mai ai 165
kun?
10. Nawku hpung a lam 178
I. Nawku hpung a lachyum 178
II. Nawku hpung a maka kumla 179III. Nawku hpung a hkrang sumla 181
IV. Nawku hpung a yaw shada ai lam 184
V. Nawku hpung up-hkang hpan ni 190
VI. Nawku hpung ni woi galaw ai chyoi pra 192
kumla ni
11. Hpang jahtum nhtoi a lam 200-241I. Hpang jahtum nhtoi ni wa yang byin pru 200
wa na kum la ni
II. Yesu lahkawng lang ngu na bai yu sa na lam 204
III. Si ai ni bai hkrung rawt na lam 206
IV. Tara jeyang na lam 208
V. Htani htana mungdan 215VI. Hpang jahtum nhtoi hte seng ai ningmu ni 217
12. Shamyet shanat ai laika ni 242
13. Ka lajang dip shabra ngut sai laika 244
buk ni
8/10/2019 Karai Masa
4/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
Sara kaba Rev. Dr. Lahpai Awng Li hku nna shakutshaja, aten ahkying jaw nna ka lajang ai ndai NINGPAWT
NINGHPANG HKRISTAN KARAI MASA laika bukgaw, Jinghpaw ga hte sharin ya nga ai Chyum Jawng nihkan, sharin lang laika (textbook) hku jai lang mai nga aihpe mu ai. Bai, hpung masha kaji kaba yawng mung htihkaja ra ai laika rai nga ai.
Rev. Dr. Lahpai Awng Li hte jahta chyai ai ten nihta, shi tsun ai ga langai mi nga ai: anhte a masha ni
gaw, wu la grai loi ai. Hpa majaw anhte loi loi hte wula hkrum ga ta?Ngang kang ai makam dunghkum (faith-
foundation) n nga ai majaw, n bung ahpawt dat ai magade aloi ali poi lawm nang mat ai lachyum rai nga mali ai.
Dai rai nna, tinang a ngang kang ai makamdunghkum hta, ngang ngang tsap lu na matu, Karai Masa(Theology) gaw lam madun (guide) rai nga ai. Kaning re
ai Karai Masa hpe hkap la ai, ngu ai hta hkan nna, ta tutHkristan tai ai lam hpe gara hku hkrang kumla shaprawai, ngu ai mahtai dawng pru wa ai re.
Mungkan ting na Hkristan ni yawng a matu jawhtuk ai NINGPAWT NINGHPANG HKRISTANKARAI MASA hpe chye hkawn lu ai hpang she, tinanga asak hkrung maka, prat pra masa (religio-cultural/socio-
political context) hta Karai Kasang hpa tsun nga ai ngu aimahtai, English ga hku Contextual Theology galawshapraw la lu na rai nga mali ai.
Rev. Dr. Lahpai Awng Li a laika gaw, ndai magade du wa lu na matu karum ya ai lakang langai mi tai lunga ai.
Ndai laika buk hpe mari hti n-gun jaw ai Jinghpaw
Wunpawng hpung masha ni yawng Karai Masa myisetpower bai shajat let, labau leng a mayak amyu myu laprane, grau tang du ai Hkristan masha ni tai wa lu mu ga law.
Lagai Zau NanLecturer of Missiology
MIT.Amu MaduJinghpaw Wunpawng Karai Masa hte Lik hkrawkHpung(Kachin Theologians & Scholars Network)
2 3
8/10/2019 Karai Masa
5/125
8/10/2019 Karai Masa
6/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
Theology) hpe mung matut hkrang shapraw la lu mat wa
na ga ai.
Grau nna, dai ni na zawn majan tsin yam hkrum
hkra nga ai aten hta Karai masa jaw jaw hte Karai Kasang
a mungga ni hpe chye na hkawn hkrang da ra ai sha n-ga,
ngang kang ai Karai masa makam hkri dun hte myu a
shawng lam hpe gaw gap sa wa ra nga ai aten mung re.
Dai re ai majaw anhte Chyurum Wunpawng sha ni
hta Jinghpaw laika hku, masa hte hkrak tam sawk kalajang da ai NINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN
KARAI MASA ni grai ra ahkyak nga ga ai. Dai ra
ahkyak ai laika buk ni hkum tsup wa lu hkra ngai mung
jut shara mi hku sha pyi shang lawm na re ngu myit
shingran lu la ai hte ndai laika hpe ka lajang dip shapraw
dat ai lam rai nga ai. Myu hpe tsaw ra ai hte lam shaguhta ngang ngang kang kang galu kaba wa hkra pawn ba
mayu ai kraw dung sindai salum a asi mung rai nga mali
ai.
Ndai laika buk gaw chyum masa chye chyang kung
hpan sai ni a matu n rai, Jinghpaw ga hku hti hkaja mayu
ai, hpung up/sara, chyum jawng ma ni hte, hpung tauhpung salang, hpung masha ji nban a matu yaw shada let
ka shalat ai she rai nngai. Mai lu ai laika buk law law hpe
hti hkaja nna, hpaji sawk ladat hte ka shalat da ai laika
buk re. N bung ai Hkristan hpung ni yawng mai jai lang
lu u ga ngu yaw shada ai re majaw, ndai laika buk hta lai
masa lam law law hpe gran dan da nngai. Rai tim, gara
hpe madaw anhte hkan ra ai ngu ai hku n ginhka dan da
ai re. Azin ayang galu galang hkai dan ai hku ka da ai lam
n re ai sha, ningpawt ninghpang Karai masa hpe chye na
hkawn hkrang lu na matu daram hpe yaw shada nna ka
da ai re. Chyurum Wunpawng sha ni n dai Ningpawt
Ninghpang Hkristan Karai Masa hpe hti hkaja nna ngang
kang ai Karai masa makam hkri dun hte lam shagu hta
kaba rawt wa lu u ga, yaw shada let!
Lahpai Awng Li
6 7
8/10/2019 Karai Masa
7/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
KARAI MASA(THEOLOGY)
NGU AI
HPA RAI TA?
I. Ga Hpaw
Dai ni anhte a nawku hpung ni hta Karai Masa
(Theology) ngu ai hpe atsawm n chye na ai majaw, nkau
mi gaw hkrit hpa hku shadu nga ma ai. Karai Masa
(theology) a ahkyak ai hte manu dan ai hpe n chye na shi
ai majaw, akyu kaja ginlut ai lam ni, su hprang galu kabawa na hta chyana nan nga ai lam ni anhte a wuhpawng
hta byin pru nga ai. Kaja wa nga yang Karai Masa
(Theology) gaw, Hkristan hpung masha shagu a asak
hkrung lam hte, nawku hpung a magam bungli yawng a
asak gindai rai nga ai. Kam sham ai hpung masha langai
(sh) nawku hpung hte seng ai wuhpung wuhpawng langaigaw, ndai mungkan hte nga yawng dang hta a ntsa, tinang
a amyu htunghking ntsa gara hku mu mada chye na hkap
la ai ngu ai hte,kaning re ai sasana magam bungli ni gun
hpai ra ai ngu ai lit ni hpe masat ai lam ni yawng gaw,
Karai Masa (Theology) kaw mahta nna daw dan ai re.
II. Karai Masa (Theology) A Lachyum
(Definition of theology)
Karai Masa (Theology) ngu ai ga gaw Theos(Karai
Kasang) ngu ai ga hkum hte logos (sawn sumru ai, sawk
tam hkaja ai, chye na hkam la ai, tsun jahta ai) ngu ai laika
hkum lahkawng hpe kapyawn da ai ga re. Dai rai nna,
Karai Masa (Theology) ngu ai ga hkum a lachyum gaw
Karai Kasang a lam myit sawn sumru ai, sawk tam hkajaai, tsun jahta ai, chye na hkam la ai, ngu ai lachyum rai
nga ai.
Myit sawn sumru ai, sawk tam hkaja ai, tsun jahta
ai, ngu ai gaw shinggyim masha ni galaw ai bungli re.
Karai Kasang gaw asak hkrung ai Karai rai nga ai hte
maren, Shi Karai Kasang rai nga ai ngu ai lam ni hte Shi ashingni maka, myit masa ningja ni hpe ninggawn tawa
hku mung (general revelation), Chyum laika hte laksan
mabyin ni (special revelation) hku nna mung shinggyin
masha ni hpe hpaw dan hpyan dan nga ai. Shinggyim
masha gaw dai hpe tinang a myit chye myit chyang,
mahkrum madup ni hte myit sawn sumru, sawk tam hkajanna chye na la ai re. Dai zawn chye na la ai hpe theology
nga ma ai.
Ga shadawn, Yaku gaw Behtela ngu shi shamying
ai shara e, yup mang mu ai kaw na yup hprang yang, shi
chye na hkawn hkrang la ai gaw Gaja wa nang e Yehowa
8 9
8/10/2019 Karai Masa
8/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
nga nga a hka, shara ndai kaga n rai, Karai Kasang a nta
hte sumsing lamu a chyinghka lam rai nga a hka gaw!(N.N
28:10-22), ngu nna Karai Kasang dai shara hta nga nga ai
lam, shi hpe bau sinmakawp maga na, ngu ga sadi jaw
nga ai Karai Kasang rai nga ai lam, shi myit sawn sumru
lu ai, chye na hkawn hkrang lu ai hpe tsun shapraw dat
wu ai. Dai sha n-ga, dai Karai hta shawng lam asak hkrung
lam hte seng nna ga shaka da let matut asak hkrung ai re.
Dai nan Yaku a Karai masa (theology) rai nga ai.Dai majaw Karai Masa (Theology) gaw, Karai
Kasang a lam, hpan da ai lam, Hkye hkrang la ai lam ni
etc., hpe tinang gara hku chye na ai, hkap la ai, myit
mada kam sham ai hte, asak hkrung lam hpe gara hku
gaw gap nga ai, ngu ai lam ni hpe myit sawn sumru ai
(sh) tam sawk sagawn ai (sh) bawng ban ai (sh) tsunshapraw ai (sh) ka shapraw ai lam rai nga ai.
III. Karai Masa A Pandung (Goals of Theology)
A. Karai Kasang a lam hkrak tup jaw ang ai hku bawnu
machye machyang hte chye na ai lam (the theoreticalend).
B.Mahkrum madup hte Karai Kasang a lam chye na lu
ai lam (the effective end).
C. Karai Kasang sharawng awng ai lam hku madat mara
asak hkrung ai lam (the practical end) ni lu la na matu
yaw shada ai re.
IV. Karai Masa (Theology) Hpa Rai Ra Ahkyak A
Ta? (Necessity of Theology)
A. Tinang hkap la ai makam hkri dun (Doctrinal
statement), makam madung (Doctrinal belief) ni hpe shi
hte shi hkrak chye da lu na matu.
B.Hkristan makam masham hpe shut shai ai hku sharin
achyin ai lam, jahpoi asawng, jahten sharun ai hpe ning
hkap lu na matu.C. Jaw ang ai makam madung ni hpe shi hte shi hkrak
shachyaw let chye tsun hpyan dan lu na matu.
D. Chyum laika ting kaw na, sung htum ai Karai masa kri
hpe tinang a nga ginra masa (context) hte hkrak chye na
lu na matu hte, dai teng man ai kri masa hte hkrak asak
hkrung lam hpe gaw gap sa wa lu na matu, ra ahkyak ngaai.
V. Karai Masa Hpe Garan Ginhka Ai Lam Madung
Ni (Branches of theology)
A.Biblical theologyGa shaka Dingsa hte Ningnan hta ka da ai tengman
ai lam ni hpe madung dat nna laksan laika ka ai wa hte
laksan prat ladaw ni hta mahta nna (eg. The Prophetic
era or Johannine theology) Karai masa ni hpe sawk tam
hkaja ai lam re.
10 11
8/10/2019 Karai Masa
9/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
B. Historical theology
Hkristan ni a makam masham hte myit sawn sumru
lai wa sai lam ni hpe labau hta mahta nna hka ja ai karai
masa re.
C. Dogmatic Theology
Denomination (sh) a theological movement hku
nna, tsun sharin gaw gap da ai makam masham hte seng
ai masa hpe hkaja ai Karai masa re.
D. Philosophical theologyHkristan makam masham hpe myit sawn ning
chyoi hpaji (Philosophy) ladat hte tsun sang lang ai lam
ni hpe hkaja ai Karai masa re.
E. Practical theology
Ta tut sasana bungli hta jai lang nga ai Hkristan
hpaji lam, hpung woi ladat lam, mungga htawn ladat lam,yu lahku lakawn ladat lam ni hpe hkaja ai Karai masa re.
F.Systematic theology
Doctrinal or constructive theology ngu mung
shamying ma ai. Hkrang masa hte hkrak rai shachyaw ai
Karai masa re. Karai Kasang a lam hte, Karai Kasang
galaw nga ai magam bungli ni hte seng nna chye lu mai ailam yawng hpe gumhpawn let, shingdaw yu ai, sawk
sagawn yu ai, dai hpang hkrang masa hku hkrak shachyaw
la nna jai lang ai Karai masa re. Chyum laika ting kaw na
tsun mayu ai lam madung, hpan da ai mungkan shingra
tara ni hku nna Karai Kasang madun dan ai shingran,
laksan mabyin masa hku Karai Kasang madun dan ai
shingran ni hpe psychology, philosophy, history, culture,
etc., ni hte myit sawn bumhkup nna hpungtang hpaji
(scientific method) lang let shachyaw ai Karai masa rai
nga ai.
G.Dai ni na prat hta gaw, theology hpe alak mi re ai lam
masa ningmu ni hta mahta nna tsun shachyaw nga ma ai.
Dai ni gaw:
(1) The social or liberating perspective
(2) The ethnic or cultural perspective(3) The Feminist or gender perspective
(4) The Ecumenical perspective
(5) The Ecological perspective
(6) The inter- faiths perspective ni rai ma ai.
VI. Karai Masa Gyin Shalat Ai Hta Lang Ai NpawtHkridun Ni (Sources of Theology).
Ntsa lam hku yu yang Karai Masa gyin shalat ai
hta npawt nhpang lam masa (6) nga ai ngu chye lu ga ai.
A. Hpaw shadan dan ai shingran (Revelation)Karai masa myit shachyaw gyin shalat ai hta Karai
Kasang hpaw shadan dan da ai shingran ni gaw ahkyak
dik npawt hkridun rai nga ai. Karai Kasang gaw nga
yawng nga pra hpe hpan da ai wa re ai sha n-ga, nga
yawng nga pra hku nna Karai Kasang hpe shinggyim
masha ni mu chye lu na hku hpaw shadan dan nga ai wa
12 13
8/10/2019 Karai Masa
10/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
re (God is the God who revealed). Dai majaw Karai masa
gyin shalat ai shaloi Karai Kasang a hpaw shadan dan ai,
ninggawn tawa shingran hte lak san hpaw shadan dan ai
shingran ni hta mahta nna gyin shalat ai lam rai nga ai.
B. Chyoi pra ai Chyum laika (Scripture)
Karai Kasang gaw chyoi pra ai Chyum laika hta
Shi a daru magam hpung shingkang ni, myit masa ningja
ni, hpan da ai lam hte galaw ai magam bungli ni, sharawngawng ai lam ni, yaw shada ai lam ni hpe hpaw shadan
dan da ai re. Dai majaw Karai masa gyin shalat ai shaloi
chyoi pra ai Chyum laika gaw ahkyak madung hku jai
lang ra ai lam re.
C. Hkring htawng (Tradition)Hkring htawng ngu ai gaw gara hku kam sham nga
ai hte, dai makam hta mahta nna gara hku hkrang shapraw
asak hkrung ai ngu ai hpe, ban hte ban shachyaw nna
sharin ginlen hkrat wa ai lam re. N bung ai nawku hpung
ni, n bung ai sharin achyin lam ni hpe, ban hte ban ginlen
hkrat wa ma ai. (Ga shadawn:- Protestants ni Chyumlaika hpe sha lachyum hpyan na hpun da hku jai lang tim,
Roman Catholic ni gaw Pope wa hpe mung shalawm ma
ai). Hkring htawng ntsa sadi dung ai lam gaw, Chyum
laika ntsa sadi dung ai lam hte maren hku hkam la chye
ma ai. Dai majaw, nawku hpung shagu a makam hkri
dun, yin la ai ga shaka, hte makam masham hte seng ai
san jahpat laika ni gaw shanhte a Karai masa myit aru yu
ai hta ahkyak ai lam tai wa ai re.
D. Sawn dinglik ai (Reason)
Shinggyim masha gaw sawn dinglik yu nna she
lam lama ma hpe gara hku chye na ai, hpa majaw dai hku
chye na hkap la ai ngu tsun shapraw ai re. Sawn dinglik
ai lam gaw Chyum laika, hkring htawng, hte mahkrummadup ni hpe lachyum hpyan ai hta jai lang nga ai. Dai
majaw sawn dinglik ai lam gaw makam lam lama ma hpe
gara hku chye na ai, hpa majaw dai hku chye na ai ngu ai
lam ni hpe sang lang dan ai hte, dai ni na prat masa,
htunghking masa ni hte gara hku mahkri shawn nna jai
lang ra ai ngu ai lam ni hpe shachyaw ya nga ai.
E. Mahkrum madup (Experience)
Hkristan asak hkrung lam gaw tinang a prat
mahkrum madup hte ginrun nna asak hkrung ai lam re.
Prat a mahkrum madup gaw Chyum laika a lachyum hte
Hkristan makam masham hpe chye na lu shangun ai lama npawt hkri dun rai nga ai. Karai Kasang hte seng nna,
Chyum laika hta Israela ni a mahkrum madup, Ga Shaka
Ningnan ten na Hkristan ni a mahkrum madup ni hte dai
ni na prat Hkristan ni a mahkrum madup ni gaw Karai
masa gyin shalat ai hta ahkyak ai sut rai, rai nga ai.
14 15
8/10/2019 Karai Masa
11/125
8/10/2019 Karai Masa
12/125
8/10/2019 Karai Masa
13/125
8/10/2019 Karai Masa
14/125
8/10/2019 Karai Masa
15/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
X. Ga Hpungdim
Hkristan langai (sh) nawku hpung hte seng ai
wuhpung wuhpawng gaw Karai Masa (Theology) ngu aihpe chye na tim, n chye na tim, asak hkrung lam gaw,
hkam la ai Karai Masa lam yan langai ngai hta mahta nna
gaw gap nga ai ni hkrai re. Daimajaw, tinang a Karai
Masa (theology) hpe atsawm sha chye nna, asak hkrung
lam hpe gaw gap ai rai yang she, Karai Kasang a lam,
nga yawng danghta hpe hpan da ai a yaw shada ai lam,Karai Kasang a hkye hkrang la ai lam, tinang a shinggyim
asak hkrung lam hte tinang hkawm sa wa nga ai pan
dung ni a lam, hkrak tup chye na hkawn hkrang lu ai re.
Ndai mungkan gaw galai shai lawan ai mungkan re. Dai
majaw galai shai wa ai mung masa, sut masa, shinggyim
nga pra masa ni hta hkan nna mung Karai masa hpe matutgyin shalat mat wa ra ga ai. Dai gyin shalat la lu ai Karai
masa hta mahta nna hkrang shapraw asak hkrung yang
she, Yesu tsun ai sagu ni asak hkrung lu na hte nhpaw n-
ya lu la mu ga (Yawhan 10:10) ngu ai Karai a shaman
chyeju hte hpring ai asak hkrung lam hpe, anhte Chyurum
Wunpawng sha ni tup hkrak hkam lu la na ga ai.
KARAI KASANGA
LAM(THE DOCTRINE OF GOD)
I. Karai Kasang Nga Ai Hpe Chye Lu Ai Lam Ni
(Existence of God)
A. Ninggawn Tawa sakse (Cosmological argument)
Ninggawn tawa ngu ai gaw nga yawng danghta
hpe tsun ai re. Nga yawng danghta nga nga ai gaw hpanda ai wa nga ai ngu ai hpe madi madun ai. Jan shata
shagan hte nga yawng danghta ni nga nga ai lam mung
hkrup mara re ai hku nga nga ai n rai, masa hte hkrak
hkrak, aten hte hkrak hkrak rai, nga nga ai re. Dai gaw
daru magam hte up hkang jum tek ai wa (Karai Kasang)
nga ai ngu ai hpe hpaw shadan dan ai lam rai nga ai.
B. Hkrang hte yaw shada lam sakse (Teleological
argument)
Nga yawng danghta gaw shi shara hte shi hkrak,
asung shang manu dan ai hkrai re. Kaman be be, hpa
24 25
8/10/2019 Karai Masa
16/125
8/10/2019 Karai Masa
17/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
masha shagu a myit masin hta dai myit manaw bang da
ya ai majaw re. Dai lam gaw Karai Kasang nga ai ngu ai
hpe hpaw shadan dan ai sakse tai wa ai re.
II. Karai Kasang Nga Ai Ngu Ai Hpe Ninghkap Ai
Myit Jasat Masa Ni (Anti-Theistic Theories)
A. Karai kata masa ningmu (Atheistic view)
Karai Kasang n nga ai ngu tsun let asak hkrung aini rai ma ai. Hpan lahkawng nga ma ai. (1) the practical
atheist : ta tut asak hkrung lam hta Karai Kasang n nga ai
zawn asak hkrung ai ni rai ma ai. (2) the dogmatic atheist:-
Karai Kasang n nga ai ngu adan aleng ningdang ai ni rai
ma ai.
B. Karai Kasang a lam n chye mai ai ngu ai masa
(Agnostic View)
Ndai masa kam ai ni gaw Karai Kasang nga tim,
Karai Kasang a lam anhte n chye lu ai ngu hkam la ai ni
rai ma ai. Ta tut sakse madun lu ai masa hpe lang ai ni rai
nna, lama ma hpe kam na rai yang hpung tang hpaji
(science) hte sakse lu madun yang she kam mai ai ngu
hkam la ai ni rai ma ai. Karai Kasang gaw hpungtang
hpaji hte sakse madun mai ai baw n re ai majaw, Karai
Kasang hpe shanhte myit sawn sumru, tsun jahta ai lam
n galaw ai, kam mung n kam ai ni rai ma ai.
C.Yat yat byin kung hpan wa ai masa (Evolution)
Nga yawng danghta gaw shi hte shi shingra tara
hku yat yat byin kung hpan wa ai ngu kam ai masa re.Ndai masa gaw nga yawng danghta hte hkrung mahkrung
ni a npawt nhpang hte, nga nga ai lam hpe shingra tara
masa hku sha hkap la kam sham ai ni rai ma ai. Dai
majaw shingra tara hta dawn jan ai hku, lak san ntsa de
na hpung dagu hte shabyin ai, hpan shalat ai ngu ai masa
ni hpe ninghkap ai ni re. Dai majaw Karai Kasang nga aingu ai hpe n kam ai ni rai ma ai.
D. Karai law law nga ai ngu kam ai masa
(Polytheism)
Ndai ninggawn tawa hta Karai law law nga ai ngu
kam ma ai.Mungdan, wuhpawng, amyu rusai hte sengai karai ni, jan shata shagan etc..ni hte seng ai karai ni law
law nga ai ngu kam ai ni re. Dai majaw Karai langai sha
nga ai ngu ai Chyum laika masa hpe ninghkap ai ni rai ma
ai.
E.Yawng mayawng gaw Karai, Karai gaw yawng
mayawng re ngu ai masa (Pantheism)
Karai Kasang gaw yawng mayawng hta shanu nga
ai, dai majaw yawng mayawng gaw Karai, Karai gaw
yawng mayawng re ngu kam ai masa re.
28 29
8/10/2019 Karai Masa
18/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
F. Deism
Shinggyim masha hte marai hkum hku matut
mahkai ai Karai ngu ai n nga ai ngu kam ma ai. KaraiKasang gaw mungkan nga yawng danghta hpe hpan shalat
ngut ai hpang, shinggyim masha hpe mungkan hta nga
pra shangun tawn da nna, shi gaw shinggyim masha hpe
jahka da let kaga san rai nga mat ai Karai she re, ngu kam
ai makam rai nga ai. Dai majaw ndai hku kam ai ni gaw
Karai Kasang gaw grai tsaw, grai hkik hkam ai shara kawnga ai ngu ai hpe kam tim, hpan da ai mungkan hta nga
nga ai, shinggyim masha ni hte rau nga let bau sin makawp
maga nga ai Karai hku n kam ma ai.
III. Karai Kasang A Shingni Maka (The Nature of
God)
A. Karai Kasang a nsam kumla (attributes of God)
(1) Karai Kasang gaw Wenyi re(Yawhan 1:18, I Tim
1:17;6:15-16).
Karai Kasang hta hpa hkrang rai (matter) mung n
nga ai. Dai majaw shi hta hkum sai shan hkrang n nga ai
(sh) shinggyim hkrang zawn re ai baw n nga ai. Yh 4:24
hta Yesu tsun ai Karai Kasang gaw Wenyi re. Yesu shi
nan mung shinggyim hkum dagraw let Karai Kasang a
lam shinggyim masha ni hpe shadan dan ngut ai hpang
Wenyi (myi hte n mu lu ai) hku she nga nga ai lam shadan
dan nga ai. Wenyi hku nga nga ai wa re majaw shi kaw
lamu ga jarit ngu ai n nga ai, shinggyim masha masat da
ai (sh) galaw da ai shara kaw sha nga ai baw mung n re.Karai Kasang gaw mungkan a aten ahkying (time) hte
lamu hpungtang, shara gang bang sumsing hpat wat
(space) hta grau jan (beyond) ai wa re. Dai majaw Karai
Kasang gaw jarit masat masa (sh) masat tawn da ai lam
(limit) n nga ai wa she re. I Kor 24:39 Wenyi gaw ashan
hte nrut nra n lu ai lam tsun nga ai. Karai Kasang gawhpa baw arung arai, ahkrang ashan sumla hte mung n
mai shabung ai.
(2) Karai Kasang gaw hkrung nga ai wa re (God is
alive)
a) Karai Kasang gaw hkrung nga ai Karai rai nna,kaga nsa dagu rawng ai nhprang rai, nlung rai, lamu kasa,
nat tsadan ni hte n bung ai.
b) Yeremia 10:10 hta Karai Kasang gaw tengman
ai, hkrung nga ai hte, nga yawng danghta hpe up hkang
nga ai lam tsun ai.
c) Yh 5:26 hta Karai Kasang shi hta nan asak rawng
nga ai lam tsun nga ai. Karai Kasang a asak gaw shinggan
kaw na shang wa ai hku lu la ai n re. Kaga hkrung
mahkrung ma hkra mahtang Karai Kasang kaw na asak
hte hkrung nga ma ai. (N.N 1:1, Mtt 6:25-33) hta mung
u ni hte nampan ni gaw Kawa Karai Kasang a majaw
hkrung nga ai lam Yesu tsun nga ai. Karai Kasang gaw
30 31
8/10/2019 Karai Masa
19/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
hpa hta mung shamyet shanat nna hkrung nga ai wa n re.
Kasa 17:25 hta kasa Pawlu gaw, Karai Kasang hpe kadai
mung hpa n karum ra ai lam tsun ai.d) Karai Kasang gaw masha e kam sham ai majaw
nga wa ai mung n re. Shi nga mayu ai majaw shi hkum
shi hpan la nna nga ai mung n re. Shi gaw nga nan nga
nga ai wa re. Dai majaw Karai Kasang a hkrung nga ai
lam gaw n htum lu ai, n mat lu ai, n wai lu ai hte shadawn
n lu ai (Mtt 16:16, I Samu 17: 26, Shk 84:2, ITim 3:15,Shingran 7:1).
(3) Karai Kasang gaw Marai hkum re (God is a
person)
a) Karai Kasang kaw mying nga ai (Yahweh,
Jehovah, the Lord). Shi hkum shi mung marai hkum zawnNgai ngu ai ga ni lang nga ai (Pru 3:14; 20:2,3).
b) Marai hkum re ai shinggyim masha ni hpe chye
chyap ai hte kanawn mazum nga ai. Ningpawt Ninghpang
(3) hta Karai Kasang gaw Adam yan Ewa kaw sa nna ga
shaga hkat nga ai. Dai gaw shinggyim marai hkum hte
seng hkat lu ai Karai a marai hkum hpe sakse madun ai
lam rai nga ai.
c) Karai Kasang gaw marai hkum rai nga ai
shiggyim masha zawn hparat machye machyang hte myit
shen dawdan hparan chye ai myit rawng nga ai (NN 18:19;
Shk 103:8-14; 115:3; Yh 3:16, 6:38). Yawn hkyen ai, myit
malai lu ai (NN 6:6), pawt sindawng ai (Tara Jahprang
1:37), nsu nnawn ai (Yawshu 24:19), matsan dum lama ai
hte chyeju jaw ai (Shk 111:4), tsawra chye ai (Yh 3:16)wa rai nga ai.
d)Karai Kasang gaw nga yawng dang hta hpe
hpan shalat ai wa Creator (Kasa 14:15), nga yawng
dang hta a ntsa up hkang nga ai wa (Shk 75:7; Daniela 4:
32), yu lahku bau maka ai wa (Nehemiah 9:6, Shk 104:27-
30, Mtt 6: 26-30) re. Ndai lam ni mung marai hkum hkubungli galaw shamu shamawt ai lam rai nga ai.
Lahta na lam ni ma hkra hpe ginchyum nna yu ai
shaloi Karai Kasang gaw marai hkum rai nga ai ngu ai
hpe shinggyim masha ni chye na matu shi hkum shi shadan
dan nga ai lam mu lu ai.
(4) Karai Kasang gaw htani htana agrin nga ai wa
re (God is eternal)
Karai Kasang kaw aten ahkying masat da ai lam n
nga ai. Ahkying aten hte Karai Kasang hpe masat da mung
n lu ai. Hpa majaw nga yang, Karai Kasang gaw aten
ahkying hpe up hkang ai wa rai nga ai. Npawt hpang ai
aten hte jahtum na aten ngu ai baw Karai Kasang kaw n
nga ai. Hpa majaw nga yang shi gaw htani htana agrin
nga ai wa she re. NN 21:33 hta htani htana anga nga ai
Karai Kasang (the Everlasting God) ngu Yehowa hpe
tsun tawn da ai. Shk 90:2 hta Karai Kasang gaw chyi
32 33
8/10/2019 Karai Masa
20/125
8/10/2019 Karai Masa
21/125
8/10/2019 Karai Masa
22/125
8/10/2019 Karai Masa
23/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
Ga shadawn, NN 2:17 hta Adam yan Ewa hpe
sun ka-ang na nam si hpe sha ai shani si hkrung si htan
byin na ngu tsun tawn da ai tara hte maren je yang dawdan ai. Roma 6:23hta yubak a shabrai gaw si ai rai na,
Tara Jahprang 7:10, Shk 58:11, Roma 12:19 ni hta mung
Karai Kasang gaw mara lu ai ni, mara galaw ai ni hpe je
yang na lam hte, Tara Jahprang 7:9 hta Karai Kasang hpe
tsaw ra ai hte Karai Kasang a hkang da ai tara hpe hkan
nang hkan sa ai ni a ntsa prat hkying mun du hkra KaraiKasang a ga shaka shagrin da nga nna, matsan dum myit
madun nga na lam hkang da let daw dan hparan nga ai
wa re. Bai nna, Karai Kasang gaw tara rap ra ai hku daw
dan hparan ai wa re ngu ai hpe kalang lang aten kadun
hte sha mu lu tim, kalang lang aten galu hku yu yang she
chye na mai ai re.
4. Karai Kasang gaw tsaw ra myit re (God is love)
Karai Kasang gaw shi hkum shi tsaw ra myit Karai
re ai lam hpe lawu de na lam ni hku shadan shaleng dan
nga ai.
(a) Akyu galaw ya mayu ai (sh) chyeju jaw ya mayu ai
(Benevolence)
Karai Kasang gaw shi hpan da ai shinggyim masha
ni hten za mat na n ra ai hte, mai kaja ai lam hta asak
hkrung lu na matu galoi mung akyu galaw ya nga ai (sh)
chyeju jaw ya nga ai wa re. Ga shadawn Yawhan 3:16 hta
shinggyim masha ni htani htana asak lu la mu ga, kasha
shingtai hpe jaw kau ai du hkra akyu galaw ya ai (sh)chyeju jaw ya ai hku nna tsaw ra myit madun ai re. Dai
gaw, Karai Kasang Shi a akyu a matu n rai, shinggyim
masha ni a akyu a matu re. Shinggyim masha yawng hte
seng ai akyu ara re.
(b) Lak san akyu ara (sh) chyeju jaw ai lam (Grace)Karai Kasang shinggyim masha ni hpe akyu jaw
ya ai, yubak kaw nna hkye la ai lam gaw, shinggyim masha
ni gingdan nna n rai, laksan chyeju jaw ai lam she re,
myiman n lata ai, hpa jahpu manu n hpyi ai sha jaw ya ai
re (Titu 2:11-13).
(c) N- gaw n- wai matsan dum lama ai (Mercy)
Karai Kasang gaw n-gaw n wai matsan dum lama
ai myit rawng ai wa re majaw, shi hpan da ai shinggyim
masha ni hpe tsaw ra ai hte rau hkam sha lawm ai wa re.
Ga shadawn, Israela ni Egutu kaw hkrap ngu hkrap ngoi
rai, mayam tai ai shaloi Karai Kasang shi nan Israela ni a
madai ai nsen hpe na let, shi nan mung hkam sha lawm ai
hku tsun ai re. Yesu mung n lu lu, n lu sha ai ni, hkum
hkrang, wenyi matsan mayan hkrum ai ni hte rau nga, rau
lu rau sha let n-gaw n wai matsan dum lama ai lam madun
lai wa sai re.
40 41
8/10/2019 Karai Masa
24/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
(d) Shakut sharang (sh) hkam sharang ai (Persistence)
Karai Kasang gaw shakut sharang (sh) hkam
sharang ai wa re. Karai Kasang a tsaw ra myit kade daramgalu kaba ai ngu ai hpe shi a shakut sharang ai (sh) hkam
sharang ai myit hte madun ai re. Ga shadawn, Israela ni
kade daram Karai Kasang a man e n shawp n kap ai hku,
Karai Kasang hpe shingdudat let asak hkrung mat wa
tim Karai Kasang gaw hkam sharang let tut nawng chyeju
madun nna, shi a mungdan chyinghka lam de bai woilakawn kawn rai nga ai wa re. Yesu nan mung Karai
Kasang a tsaw ra myit hpe shinggim masha ni chye na
hkamsha let hkye hkrang la hkrum na matu, nni nkri hkam
let, shakut sharang nna tsaw ra myit madun lai wa ai re.
IV. Hpaw Shadan Dan Ai Shingran (Revelation)
Shinggyim masha ni Karai Kasang nga ai hpe chye
lu na matu hte, kam sham manoi manat lu na matu Karai
Kasang gaw Shi hkum shi hpaw shadan dan let shinggyim
masha ni hpe matut mahkai la nga ai re.
A. Hpaw shadan dan ai shingran (revelation) ngu
ai hpa rai ta?
Karai Kasang gaw nga yawng nga pra hpe hpan
da ai wa re ai sha n-ga, nga yawng nga pra hku nna
shinggyim masha ni Karai Kasang hpe mu chye lu na
hku hpaw shadan dan nga ai wa re (God is the God who
revealed). Dai zawn nga yawng nga pra shingra maka
hku Karai Kasang hpe mu chye lu ai lam ni hpe, hpawshadan dan ai shingran (revelation) ngu tsun ai re.
B. Hpaw shadan dan ai shingran (revelation) a
shingra maka (Nature of revelation)
Karai Kasang gaw hpan da ai wa rai nna, shinggyim
masha gaw hpan da hkrum ai wa re. Hpan da hkrum aishinggyim masha gaw tinang hpe hpan da ai wa daram n
hkum tsup ai, gawng kya ai. Dai majaw tinang a machye
machyang atsam marai hte Karai Kasang hpe n mu lu, n
chye lu, n kam sham lu ai re.
Dai rai nna, hpan da ai Karai Kasang shi nan sha
shi hkum shi hpaw shadan dan ai lam n nga yangshinggyim masha gaw Karai Kasang hpe n mu lu, n chye
lu ai, n kam sham lu ai. Dai majaw Karai Kasang gaw shi
hkum shi ninggawn tawa, nga yawng nga pra hku nna
mung, laksan mauhpa hku nna mung da sang hpaw
shadan dan ai rai nga ai.
C.Hpaw shadan dan ai shingran (revelation) hpe
hpan garan ai lam (Classification of revelation)
Karai Kasang a hpaw shadan dan ai lam hpan amyu
lahkawng nga ai.
42 43
8/10/2019 Karai Masa
25/125
8/10/2019 Karai Masa
26/125
8/10/2019 Karai Masa
27/125
8/10/2019 Karai Masa
28/125
8/10/2019 Karai Masa
29/125
8/10/2019 Karai Masa
30/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
daram dai council hta shang lawm ma ai. Alexander mare
na Bishop wa mung shi a shingdep shingtau wa
Athanasius hte rau dai council hta shang lawm nna Ariusa sharin achyin ai lam hpe ninghkap ai ningmu hpe
Athanasius hpe tang shangun wu ai. Dai council hta Kasha
Yesu Hkristu hte seng nna lam masum tang madun nna
bawng ban ma ai.
(1)Yesu Hkristu gaw Karai Kasang hte hpung shingkang
arawng sadang maren sha re (Homoousios= the sameessence or substance) {Ahtanasius}
(2) Kasha Yesu Hkristu hte Kawa Karai Kasang a hpung
shingkang arawng sadang n bung ai (homoiousios =
difference essence or substance){ Arius}
(3) Yesu Hkristu gaw Kawa Karai Kasang zawn hpung
shingkang arawng sadang nga ai wa (like essence orsubstance) {lahta na masa lahkawng hpe pawng jahtuk
nna myit ai masa}.
Dai zuphpawng hta Ahtanasius wa tang madun ai
hpe hkap la ai hte Nicaea makam masa (Nicaea creed)
hpe ndau shabra ma ai. Dai hta, Karai Kasang gaw Kawa,
Kasha, Chyoi pra ai Wenyi marai hkum hku hpaw shadan
dan tim langai sha re, masum n re,ngu hkap la shagrin da
ma ai.
Dai makam hpe Constantinople (AD 381) hta
galaw ai council hpawng hta mung kalang bai shagrin
masat let Hkristan ni a makam masa hku kam sham hkap
la hkrat wa ai re.
Chyum Laika Hta Mu Lu Ai Masum Rai Tim Langai
Makam Masa (The Biblical Teaching Of Trinity)
(1) Langai sha re ai lam (the oneness of God)
Israela ni a labau hta Yehowa Karai Kasang langai
sha (Monotheism) hpe nawku ai hte dai Yehowa shaAbraham, Isak, Yaku a Karai Kasang; shanhte hpe Egutu
kaw nna shalawt wa ai hte shi langai sha Karai rai nga ai
ngu ban hte ban tsun sharin ai hte nawku kam sham hkrat
wa ma ai. Tara Jahprang 6 hta mung Karai Kasang gaw
langai sha re ai lam tsun da nga ai. Ga Shaka Ningnan
Yaku 2:19 hta mung Karai Kasang gaw langai sha rai nga
ai lam tsun da ai. I Kor 8:4 hta Kasa Pawlu mung langai
sha rai nga ai Karai Kasang hta kaga shaje Karai n nga ai
lam tsun da ai. II Kor 8:6 hta Wa ngu ai Karai Kasang
langai sha hte Yesu Hkristu ngu ai Madu langai sha rai
nga ai rai nna, yawng mayawng hpe byin tai shangun ai
langai sha re ai Karai Kasang hpe tsun shaleng da nga
ai. Yesu shi nan mung Wa hte Ngai hte langai sha re
ngu Karai Kasang langai sha re ai lam tsun sang lang dan
wu ai (Yawhan 10:30).
54 55
8/10/2019 Karai Masa
31/125
8/10/2019 Karai Masa
32/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
(2) Kasa 5;1-4 hta Anani hte madu jan Sahpira, ga
dachyawk dut ai jahpu nkau mi ip da nhtawm, nkau mi
sha kasa ni a lagaw nhpang la sa ai shaloi, Petru tsun aiga hpe yu yang daw kaji 3 hta Chyoi pra ai Wenyi hpe
masu kau ai ngu tsun nna, daw kaji 4 hta Karai Kasang
hpe masu kau ni ai ngu galai gachyai rai chyoi pra ai
wenyi hte Karai Kasang hpe tsun lang da ai mu lu ga ai. I
Kor 3:16 hta nanhte gaw Karai Kasang a nawku htingnu
rai nna, Karai Kasang a Wenyi gaw nanhte hta e rawngnga malit dai ngu nna Karai Kasang hte Wenyi rau sha
nga nga ai hku, n ginhka ai sha tsun da nga ai.
(3)Yawhan 4:24 hta Karai Kasang gaw Wenyi re
ngu Karai Kasang a hkrang shingyan hpe chyoi pra san
seng ai wenyi hku tsun dan nga ai. Bai nna, Kawa Karai
Kasang mung Yesu hkalup la ai shaloi, Chyoi pra ai Wenyi
yu hkrat wa ai hte Yesu hte Chyoi pra ai Wenyi gaw
langai sha re lam shadan dan wu ai.
YESU HKRISTUA
LAM(CHRISTOLOGY: DOCTRINE OF CHRIST)
I. Htani Htana Karai Rai Nga Ai Lam
(Pre-Existence And Eternality Of Christ)
A. Ga Shaka Ningnan sakse
1.Yawhan 1:1 shawng ningpawt e mungga nga ai;
dai mungga gaw Karai Kasang hte rau rai nga ai rai
nna, dai mungga nan Karai Kasang rai nga ai ngu
nna Yawhan laika hta Yesu Hkristu hpe shawng npawt
kaw nna nga ai wa ngu tsun dan da nga ai.
2.Yawhan 3:13 Sumsing lamu de na yu hkrat wa ai
hte, sumsing lamu e nga nga yu ai Masha Kasha;
Yawhan 6:38 sumsing lamu nna ngai yu sa ai gaw,
nye a myit hkan na ngu, yu sa nngai n rai; Yawhan
8:58 Shaloi Yesu gaw, nanhte hpe ngai gaja wa teng
58 59
R D D L h i A LiN N H K M
8/10/2019 Karai Masa
33/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
teng tsun made ga, Abraham garai n nga yang nna
ngai nga ni ai, ngu shanhte hpe tsun mu ai; ngu ai
lam ni gaw Yesu Hkristu gaw sumsing lamu kaw na yu saai wa, shawng npawt kaw nna nga ai wa, matut manoi
asak hkrung nga ai wa re ngu tsun dan da nga ai.
3.Hebrews 1:8 Dai kasha a lam chyawm gaw, Karai
Kasang e, na a tingnyang htani htana a nga nga ai
ngu nna Hebre laika hta Yesu gaw htani htana Karai re ailam tsun dan da nga ai.
4. Kolose 1:17 Shi gaw yawng mayawng a shawng
na rai nga ai hte, yawng mayawng gaw shi a majaw
grin nga ai ngu nna Yesu gaw shawng shawng kaw na
nga ai htani htana wa re ngu tsun dan da nga ai.
B. Ga Shaka Dingsa Sakse
1. Esaia 9:5 shi a amying hpe, mauhpa wa, hpaji daw ai
wa, daru magam Karai Wa, htani htana Kawa, ngwi pyaw
madu, ngu nna shamying na ngu nna Yesu hpe htani
htana Karai re lam tsun da nga ai.
2.Mihka 5:2 nang Bethlehem-Ehprat e, Yuda mare mun
sen hta nang kaji nga ti mung, Israela amyu hpe up na
madu gaw, nye a matu, nang kaw na pru na ra ai; dai wa
gaw, moi chyaloi nhkoi kaw nna paw pru ai wa rai nga
ai ngu Yesu a nga nga ai lam gaw htani htana re ngu tsun
dan nga ai.
II. Ga Shaka Dingsa Hta Mu Lu Ai Yesu Hkristu
Hte Seng Ai Myihtoi Ga Ni
A. Ru Sai Hte Seng Ai Myihtoi Ga Ni
1. Ningpawt Ninghpang 3:15:Yehowa Karai Kasang lapu(Satan) hpe dagam ai shaloi nang hte num sha hpe
mung, na a amyu matu hte shi a amyu matu hpe mung,
ngai majan shangunda na made ai ngu Yesu Hkristu
mungkan de shangai chyinghkai sa wa na lam tau hkrau
tsun dan da nga ai.
2.Ningpawt Ninghpang 12:2 ngai nang hpe amyu kaba
shatai na de ai; nang mung chyeju daju tai nga et
ngu Yehowa Karai Kasang Abraham hpe jaw ai ga sadi
gaw Yesu Hkristu hta dik wa sai re (Mahte 1:1; Galati
3:16). Dai majaw dai chyum daw gaw Yesu Hkristu du
sa na hpe tau hkrau tsun dan ai lam rai nga ai.
3.Ningpawt Ninghpang 17:19: Isak a hpang na shi a
kashu kasha ni hta nye a ga shaka hpe htani htana ga
shaka tai nga na matu, ngai shi hpe dai ga shaka
tawn da na we ai ngu tsun ai lam mung Yesu Hkristu
hta dik tup wa na lam tsun ai ga rai nga ai.
60 61
Rev Dr Dr Lahpai Awng LiN N H K M
8/10/2019 Karai Masa
34/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
4. Bu hkawm 24:19: Yaku hta na madu Du langai mi
pru nna ngu ai mung Yesu Hkristu gaw Yaku a matu
kaw na pru na ra ai ngu tsun ai myihtoi ga rai nga ai.
5.Ningpawt Ninghpang 49:10: Ngwi pyaw Madu du
nna, Masha amyu ni shi a ga madat mara nga ai du
hkra, Yuda kaw na hkawhkam sumdoi, Shi a lahpyen
na daru magam dawhkrawng,kangai mat lu na n rai
ngu Yesu gaw Yuda aru arat kaw na pru sa na lam tautsun da ai lam rai nga ai.
6. Samuela Laika Lahkawng 7:12 Nang apart nhtoi
htum nna, na nji nwa ni hte rau yup pyaw lu jang, na
a hkritung hkriwang,na a nshang na hkrat ai kasha
hpe ngai sharawt nna, shi a mungdan shagrin ya na
we ai ngu ai gaw Dawi a aru arat hta na Yesu Hkristu
paw pru na re lam myihtoi htoi da ai lam rai nga ai.
B. Yesu Hkristu Shangai Chying Hkai Na Lam hte
Seng Ai Myihtoi Ga Ni
1.Esaia 7:14: Dai re ai majaw Madu shi nan nanhtehpe lamik kumla madun na ra ai: yu mu, shayi hkawn
sek gaw gawng li nga nna, shadang sha shangai na
ra ai; shi a amying hpe, Emanuela shamying ya na ru
aingu Yesu gaw shayi hkawn sek kaw na shangai na re
lam tau hkrau myihtoi ga tsun da ai lam rai nga ai. Dai
hpe Mahte 1:23 hta kahtap ka da nga ai.
2. Mihka 5:2: Nang Betlehem-Ehprat e, Yuda mare
mun sen hta nang kaji nga ti mung, Israela amyu hpe
up na madu gaw, nye a matu, nang kaw na pru na ra
ai: dai wa gaw moi chyaloi nhkoi kaw nna paw pru ai
wa rai nga aingu nna, Betlehem mare hta Yesu shangai
na lam myihtoi htoi da nga ai. Dai hpe Mahte 2:6 htakahtap ka da nga ai.
C. Yesu Hkristu A Asak Hkrung Lam Hte Seng Ai
Myihtoi Ga Ni
1. Yesu a Shawng e du na wa
Esaia 40:3; Malahki 3:1 ni hta Hkalup sara Yawhan
gaw Yesu Hkristu du sa na hpe myit malai let hkyen
lajang ra aingu jahtau na lam myihtoi htoi da nga ai.
2. Yesu A Sasana
Esaia 61:1 hta Yehowa a Weyi Yesu a ntsa e du
nna namman chya ya ai hte matsan mayan ni hpe kabu
gara shi ga hkaw tsun ai, gyit hkang sharen da hkrum ai
ni hpe shalawt ai, myi kyaw ai ni hpe myi bai mu shangun
ai, sasana bungli galaw na re lam myihtoi htoi da nga ai
(Luka 4:18-19 hta dai lam rawng ai).Esaia 53:4 hta machyi
62 63
Rev Dr Dr Lahpai Awng LiNINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
35/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
masha ni hpe shamai na lam; Esaia 35:5-6 hta myi n mu
ai ni hpe bai mu shangun na lam, chyahten labye ni hpe
shamai ya na lam, Manggang kap ai ni hpe shamai ya nalam, si ai ni hpe bai sharawt la na lam ni hpe myihtoi htoi
da nga ai. Esaia 42:2-4 hta Yesu gaw Hparishe ni,
Hkinjawng ni zawn nrai; teng man ai hte tara ding ai hku
shapraw na ra ai, ngu tau hkrau myihtoi htoi da nga ai.
3. Yesu a Sharin achyin lamShakawn Kungdawn 78:2 hta ga shagawp hte
ngai hpaw nna, chyaloi nhkoi na gumwai ga htai dan
na ngu Yesu a sharin achyin ladat hpe tau hkrau myihtoi
htoi da ai re (Mahte 13:35 hta dai hpe madi madun da
nga ai).
4.Yesu Hkrang shala madun na lam
Zehkaria 9:9 hta Yesu gaw hkawhkam zawn lawze
jawn nna Yerusalem de shang wa na lam (Mahte 21:5 hta
mung rawng ai) tau tsun da nga ai.
5. Yesu ningdang kau ai hkrum na lam
Shakawn Kungdawn 118:22 hta wahpang gaw
ai ni lata kau ai nlung gaw, ningjut jahtum na nlung
tai wa sai ngu, Yesu Yuda ni a ningdang kau ai hkrum
na lam tau tsun da nga ai (Mahte 2 21:42 hta mung rawng
nga ai). Esaia 29:13 hta n-gup hte ngai hpang de sa
nna, nten hte ngai hpe hkungga la ra ma ti mung,
myit masin gaw ngai hte tsan gang nga ai ngu Yuda
ni madat mara lam n nga na lam tau tsun da nga ai (Mahte15:8-9 hta dai lam bai tsun da nga ai). Yerimia 18:1-2;
19:1-15; 32:6-9; Zehkaria 11:12-13 ni hta Yesu gumhpraw
sumshi hte galai dut sha ai hkrum na lam tau myihtoi htoi
da ma ai.
6. Yesu si hkam na lamEsaia 52:14; 53:5-7; Sha.K 22:18,24 ni hta Yesu
zingri zingrat hkrum ai hte wudang hta si hkam na lam
tau hkrau myihtoi htoi da ma ai.
7. Yesu bai hkrung rawt na lam
Sh.K 16:10; 22:22; 68:18 ni hta Yesu bai hkrung
rawt na lam myihtoi htoi da ma ai.
8. Yesu Up hkang na lam
Ga shaka Dingsa a chyum daw law law hta, htawm
hpang e Yesu Hkristu mungkan hpe up hkang na lam hte
seng nna tau hkrau tsun da ma ai. Esaia 11:1-6 ;24:23;
Daniela 7:13-14; Zehkari 14:9-21 ni hta mungkan amyu
yawng a ntsa up nga na lam tsun da nga ai.
64 65
Rev Dr Dr Lahpai Awng LiNINGPAWT NINGHPANG HKRISTAN KARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
36/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
III. Shinggyim Hkum Majing Dagraw Hkam La Ai
Yesu
Hkristan makam masham hta Yesu a Karai shingramaka ahkyak ai zawn; Yesu a shinggyim hkum majing
dagraw la ai lam mung ahkyak nga ai. I Yawhan 4:2 hta
Yesu gaw masha a hkum shan dagraw nna du sa ai
nga nna yin la ai wenyi shagu gaw, Karai Kasang
kaw na rai nga aingu nnaYesu a masha hkum dagraw
ai lam hpe yin la ai lam ahkyak ai hpe tsun da nga ai.Lama na, Yesu gaw masha a hkum shan majing n rai
yang gaw, wudang ntsa si hkam ai gaw n teng n man ai
lam rai mat na re. Yesu gaw masha a hkum shan majing
dagraw la ai rai tim shi hta yubak n rawng ai hte yubak n
kap ai wa re (I Yawhan 3:5).Yesu Hkristu gaw hkum shan
majing re ai lam hpe lawu na lam ni hku nna sakse mu lu
ga ai:
A. Shayi hkawnsek kaw na shangai wa ai
Yesu gaw sumsing lamu de na yu wa let akajawng
sha masha tai wa ai wa n re. Shinggyim masha Mari kaw
na shangai wa ai re. Shayi hkawnsek kaw na shangai ai
lam gaw yubak mara n rawng ai, yubak n kap ai ngu ai hpe
shadan shadawng ai lam re.
B. Shinggyim hkum sai shan majing re
Mari a hkritung kaw na shangai ai, shinggyim masha
zawn galu kaba wa ai (Luka 2:52), shinggyim masha
majing hku hkum sai shan hte asak hkrung lai wa sai re.
Kawsi ai (Mahte 4:2), hka hpang gara ai (Yawhan 19:28),
hkawm sa shamu shamawt ai (Yawhan 4:6), zingri hkrum
ai shaloi shinggyim masha majing zawn machyi ai lamhkam sha ai (Yawhan 19:1), Lazaru si ai shaloi hkrap ai
(Yawhan 11:34-35), matsan dum ai (Mahte 9:36),
Yerusalem mare hpe yu nna yawn ai hte hkrap ai (Mahte
23:37; Luka 19:41) lam ni gaw, Yesu gaw shinggyim hkum
sai shan majing re ai hpe sakse madun ai lam re. Kaga
masha ni mung Yesu hpe Yuda masha ngu tsun masat ai(Yawhan 4:9), hte laksama wa a kasha (Mahte 13:55) ngu
masha ni tsun masat ai lam ni gaw shinggyim masha
majing hku asak hkrung lai wa sai ngu ai hpe madi madun
nga ai.
IV. Karai Hte Shinggyim Hkum Shingra Lahkawng
Rau Rai Nga Ai Lam
Htani htana Karai gaw Yesu Hkristu hku nna
shinggyim shingra maka hpe kahtap dagraw la ai re.
Shinggyim masha langai kaw sa shung ai hku n rai,
shinggyim hkum hkrang dagraw let Karai shingra maka
hte shinggyim shingra maka lahkawnghku asak hkrung
ai hte, Karai Kasang a lam hpaw shadan dan ai re. Karai
shingra maka hte shinggyim shingra maka lahkawng mat
mat ai hku mung n rai, gayau mat ai hku mung n rai,
garan jahka kau mung n mai ai hku rau nga nga ai lam re.
66 67
8/10/2019 Karai Masa
37/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
38/125
p gN NG W N NG NG S N S
lam ni mung kaja wa n re. Hkrang shala dan ai sha she re
ngu hkam la ai hte, dai hku hkan sharin hkawm ai ni rai
ma ai.Ndai makam gaw Yesu rai n shangai shi ai kaw
nna mying gumhkawng nga sai Greek masha ni a myit
sawn ningchyoi (Philosophy) hta lawm ai n bung ai
lahkawng rau run nga ai masa (Dualism) kaw na paw pru
wa ai re. Dai lahkawng run masa hta hkrang rai (matter)
ni yawng gaw n kaja ai, n san seng ai; wenyi (spirit) shashe san seng ai, kaja ai ngu hkam la ma ai. Dai majaw
chyoi pra san seng ai wenyi hkum hkrang rai nga ai Yesu
Hkristu gaw, hkrang nga ai shinggyim hkum hkrang majing
n mai byin ai. Hkrang nga ai shinggyim hkum hkrang hku
shinggyim masha ni mu mada ai lam gaw hkum hkrang
majing n re. Hkrang shingyan hku shinggyim masha ni
sawn la lu na hku shadan dan ai lam sha re ngu tsun
sharin ma ai.Yesu gaw shinggyim hkum shan majing
dagraw ai wa n re, Karai majing she re ngu shut shai ai
hku nawku hpung ni hpe tsun sharin ai lam, Yawhan a
shagun dat ai laika I, II, III hkan mu mada lu ga ai. Ndai
makam gaw hpang daw de Gnosticism ngu bai hkrang
shachyaw mying galai mat wa ai hte hpung masha ni hpeshut shai ai hku sharin achyin ai hte lam shadam ai hpung
ni rai ma ai.
B. Gnosticism
Gnostic nawku htung gaw Greek myit sawn
ningchyoi hpaji (philosohpy) ni hte, kaga nawku htung nikaw na kaja dik ngu ai ni hpe lata la nna, Gnostic nawku
htung ngu masat la ai re. Dai hku nna, kaja dik ai nawku
htung byin wa mai ai ngu hkam la ma ai. Gnostic nawku
htung ni law law nga ma ai. Langai hte langai mung shai
hkat ma ai. Rai tim, yawng wa bung ai makam ni gaw:
Jum lu, hkra lu, mu lu ai hkrang rai (mungkan htemungkan e nga ai arai) ni yawng gaw n kaja ai, wenyi sha
kaja ai, ngu kam ma ai (spirit is good, matter is evil).
Dai majaw Karai Kasang gaw wenyi rai nga ai hte
maren, ndai mungkan ga hte nga yawng dang hta hpe
hpan da ai ngu ai gaw n mai byin ai. Hpa majaw nga yang
ndai mungkan gaw jum lu, hkra lu, mu lu ai hkrang rai
(matter) rai nga ai majaw n kaja ai. Mungkan gaw n kaja
ai majaw, dai n kaja ai arai hpe hpan hpajang ai wa mung
n kaja na re. Karai ni gaw wenyi hte nga nna, kaja ai ni re
ai majaw n kaja ai mungkan hpe hpan ai gaw n mai byin
ai, ngu kam ma ai.
Karai a kasha shinggyim hkum shan dagraw ai ngu
ai gaw n mai byin ai. Hpa majaw nga yang, Karai Kasanggaw san seng chyoi pra ai, dai majaw chyoi pra ai Karai
gaw n kaja ai n san seng ai mungkan hte galoi mung n
kayau ai sha san san nga ai baw she re ngu kam ai.
70 71
8/10/2019 Karai Masa
39/125
8/10/2019 Karai Masa
40/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
41/125
Bai nna, shinggyim masha yawng gaw hkye hkrang
la hkrum na n re ngu kam sham ma ai. Law malawng gaw
dusat tsu wenyi rawng ai ni rai nna, jahtum e si nna htenzamat na re. Ntsa de na Karai Kasang a wenyi hkai bang ya
hkrum ai ni sha hkye hkrang la hkrum lu ai ngu kam
sham ma ai. Gnostic Hkristan ni gaw shanhte sha dai
ntsa de na teng man ai Karai Kasang a wenyi hkai bang
ya hkrum ai ni re ngu hkam la ai hte gumrawng gumtawng
ma ai. Hkum hkrang bai hkrung rawt na ngu ai hpe mungn kam ma ai. Masha gaw si ai shaloi wenyi hte hkum
hkrang garan mat sai. Hkum hkrang gaw n chyoi n pra
ai, n san seng ai, n hkru n kaja ai hkrang rai re majaw si ai
shaloi htenza mat sai. Hkum hkrang gaw, hkrang rai re ai
majaw, teng man ai Karai Kasang hte n seng ai. Wenyi
sha teng man ai Karai Kasang hte seng ai. Dai majaw
hkum hkrang gaw bai n hkrung rawt na re ngu kam ma
ai.
C. Ebionite Teaching
AD 170 daram kaw nna paw pru wa ai makam re.
Ebionite ngu ai ga hkum gaw Hebre ga Ebyon ngu ai
ga kaw nna shalat la ai ga rai nna, lachyum gaw matsanmayan masha (the poor) ngu ai lachyum re. Yesu gaw
Karai n re, masha majing she re ngu kam ai ni rai ma ai.
Ndai makam gaw Karai Kasang gaw langai sha re ngu
ai Yuda ni a makam kaw na hpang wa aimakam re. Shayi
hkawnsek kaw na shangai wa tim Yesu gaw Karai majing
n re; masha majing tsa lam shadang hpring (100%) she
re ngu kam ma ai. Yesu hka lup hkam la ai shaloi kaw nna
she Karai Kasang gaw kasha shatai la ai (adopted) re.Dai shaloi kaw nna she mauhpa atsam lu la nna, mauhpa
lamik kumla ni galaw dan ai re ngu kam ma ai. Dai majaw
masum rai tim langai (Trinity) makam hpe n hkap la ai ni
rai ma ai.
D.ArianismArius (AD 320) mying ai wa gaw, Kawa Karai
Kasang langai sha htani htana nga nga ai wa rai nna,
Yesu Hkristu hte Chyoi Pra ai Wenyi gaw htani htana
anga nga ai Karai n re. Kasha gaw hpa mung rai n nga shi
ai shaloi hpan da hkrum ai wa (Christ was created out of
nothing as the first and greatest of all creatures, and that
he in turn created the universe), hpan da ai yawng
mayawng hta grau hkik hkam ai hte shi kaw nna she
ninggawn tawa nga yawng danghta nga wa ai re. Kawa
Karai Kasang hte rau, nga yawng danghta hpe Kawa Karai
Kasang hpan shalat ai shaloi kasa langai hku shingdep
shingtau ai wa re. Dai majaw Kawa Karai Kasang hte
hpan da ai hkrang tara masa a pran wan wa ( lapran htahpareng lajang ya ai wa) hku nga nga ai wa re. Chyoi pra
ai wenyi mung Kasha Karai kaw na paw pru wa ai she re
ngu sharin wu ai.
76 77
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
42/125
E. Apollinarianism
AD 381 daram hta Apollinaris mying ai hpung kawa
a sharin achyin ai lam kaw nna paw pru wa ai makam re.Yesu hta shinggyim masha ni hta nga ai machye machyang
(nous) hte wenyi (pnessma) n nga ai. Yesu hta Karai Wenyi
(pneuam) sha rawng nna, dai wenyi gaw hkum sai shan
hpe ka-up bunghkup da nga ai. Dai majaw Yesu a
shinggyim hkum sai shan gaw Karai shingra maka (divine
nature) hte langai sha hku galung ai (integrity) lam n ngaai. Yesu gaw shinggyim masha ajet n re {Greek myit sawn
ningchyoi Plato wa tsun sharin ai shinggyim masha ajet
gaw hkum hkrang (body), myit masin (mind), hte wenyi
(spirit) masum pawng nna hkrung nga ai re ngu ai makam
masa hta n pawt de ai re}. Karai a nyan atsam (Logos) a
hpung shingkang ka-up ai hpe hkam la lu ai wa she re
ngu kam ma ai.
F.Nestorianism
AD 431 ning daram hta Constantinople mare na
hpung kawa Patriach Nestorius wa sharin achyin ai lam
kaw nna, ndai makam hpang wa ai re. Yesu hta Karai
shingra maka hte shinggyim shingra maka lahkawng raunga nga ai lam gaw hkum hkrang (body) hte shingra maka
(nature) hku nga nga ai n rai; myit masa (moral) hku she
rau nga nga ai re ngu tsun sharin wuai. Dai masa hpe kamsham ai ni hpe Nestotian Christianity hpung ni ngu shamying
ma ai.
VI. Yesu A Si Hkam Let Jaw Ya Ai Akyu Ara
A. Malai Tai Ya Ai (Substitution)Yubak lu ai shinggyim masha ni a malai si hkam ya
ai lam re. Yubak lu ai gaw shinggyim masha ni re. Yubak
a shabrai gaw si ai re (Roma 6:33). Rai tim Yesu gaw
shinggyim masha ni hkam sha ra na tsin yam hpe malai
hku hkam mana kau ya ai majaw Yesu hpe kam sham ai
ni, Yesu hte seng ai ni yubak shabrai si ai tsin yam kawna lawt lu ai re.
Shi gaw yawng mayawng a matu mara shi
hkum nan hpe gawng malai hkungga di nna ap kau
nu ai (I Tim 2:6).
Hpun hta e jen da hkrum ai wa kadai rai ti
mung dagam dala hkrum ai wa rai nga ai, nga nna
ka da ai hte maren, Hkristu gaw anhte a matu mara
dagam dala hkrum ai wa tai wa ai majaw jep ai tara
a dagam dala kaw na anhte hpe hkrang shaw la mi
ai (Galati 3:13).
Kaning rai nme law, Hkristu mung yubak a
majaw kalang sha mi si hkam nu ai, Karai Kasang
hpang de anhte hpe woi wa lu hkra, ding hpring aiwa gaw, n ding n hpring ai ni a matu mara si hkam ai
hte, dai hkum tsawp nan si mat ti mung, dai wenyi hta
ahkrung nga ai (I Pet 3:18; II Kor 5:21).
78 79
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
43/125
B. Hkye Hkrang La Ai Lam (Redemption)
Yesu Hkristu a si hkam ai gaw hkye hkrang la ai
lam hpe shabyin ya ai re. Shinggyim masha ni yubak amayam tai nga ai kaw nna, Yesu shi hkum shi manu jahpu
shatai ai hte mari la ai, galai hkrang shaw la ai re ( I Kor
7:23; Gal 3:13; 4:5; Shingran 5:9; 14:3,4).
C.Htingrai Htingrat Ya Ai (Reconciliation)
Yesu a si hkam ai lam gaw shinggyim masha niyubak mara lu ai majaw Karai Kasang hte daw hka tsan
gang mat ai kaw na, Karai Kasang hte bai htingrai htingrat
lam lu la shangun nga ai. Kaning rai nme law, anhte
hpyen ni naw rai nga ga yang, shi a Kasha a si hkam ai a
majaw, anhte Karai Kasang hte htinglu htinglai ai hkrum
lu saga ai rai yang gaw, htinglu htinglai hkam la ngut jang
, shi a asak sumdam hta e, anhte hkye hkrang la ai grau
nna hkrum na ga ai (Roma 5:10). Htinglu htinglai ya ai
lam gaw Karai Kasang hte matut mahkai ai, mahku mara
lu ai, kanawn mazum lu ai, ngwi pyaw sim sa ai lam ni
hpe shabyin ya nga ai (II Kor 5:18-20).
D. Karai Kasang a man hta myiman bai lu shangunai (propitiation)
Shinggyim masha ni a yubak tawt lai ai lam gaw
Karai Kasang hpe pawt sindawng shangun ai re.
Shinggyim masha ni a malai si hkam ai Yesu a chyoi pra
ding hpring ai lam gaw, Karai Kasang hpe myit dik
shangun ai hte shinggyim masha ni hpe Karai Kasang a
man e myiman bai lu shangun nga ai re (Rom 3:25).
E.Mara Raw Dat Ya Ai (Forgiveness)
Yubak a shabrai si ai hpe Yesu jaw kau ya ai majaw,
Karai Kasang gaw Yesu a marang e Yesu hte seng ai ni
hpe mara raw dat ya ai chyeju jaw nga ai re. Yesu a si
hkam ai lam gaw shinggyim masha ni a yubak nlang htehpe jasan jaseng kau ya nga ai (I Yawhan 1:7).
F.Ding Hpring Wa Shangun Ai (Justification)
Dinghpring ai lam gaw tara agyi langai zawn tara
shang Karai Kasang masat ya ai lam re. Yubak n kap mat
sai n re, Yubak raw ya ai hte ding hpring ai ni ngu Yesu
Hkristu hpe kam sham ai ni hpe masat ya ai lam re. Yubak
lu ai shinggyim masha gaw Yesu hpe kam sham manoi
manat ai shaloi, yubak mara a ari hpe malai jaw kau ya
sai Yesu a chyeju hte seng ai masha tai wa ai re. Yubak a
shabrai ari hpe Yesu malai hkam mana jaw kau ya sai
majaw Yesu hte seng ai ni hpe Yesu a marang e ding
hpring ai ni ngu Karai Kasang e masat ya ai lam rai ngaai. Jahpu n ya ai sha, shi a chyeju hte, Yesu Hkristu a
htingrai htingrat ya ai a gawp e, ding hpring ai kaw
du lu na ma ai (Roma 3:24); Kam sham ai ni
dinghpring wa lu ga aimajaw, anhte a Madu Yesu
80 81
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
44/125
Hkristu a marang e, anhte Karai Kasang hte mahku
mara rai ga ai (Roma 5:1).
VII. YESU GUN HPAI AI MAGAM LIT NI
(THE OFFICES OF CHRIST)
A. Myihtoi
Karai Kasang gaw myihtoi ni a n-gup hta ga hti
bang nna shinggyim masha ni hpe tsun shaga matut mahkaiai re ( Tara Jahprang 18:15-18). Rai tim shinggyim
masha myihtoi ni gaw Karai Kasang a sharawng awng ai
lam ma hkra hpe n chye lu ai hte, n lu htawn tsun dan ma
ai. Yesu Hkristu chyu sha Karai Kasang a hkum shadan
dan ai (Yawhan 1:18), Karai Kasang a sharawng awng ai
lam ma hkra hpe htawn tsun dan ai myihtoi re.
B.Hkinjawng
Myithtoi ni gaw Karai Kasang hti bang ya ai ga
hpe htawn tsun ai zawn, hkinjawng ni gaw shinggyim
masha ni a malai Karai Kasang a man e tsap let htinglu
htinglai ya ai ni rai ma ai.Yesu Hkristu gaw Melhkizedek
a hkringhtawng hte maren htani htana hkinjawng bunglihpe galaw gun hpai ai wa re (Sh.K 110:4; Hebre 5:6-
10;6:20; 7:11,17).
Hkingjawng langai hku nna,
(1)ahkrung nga ai hkinjawng hku kam sham ai ni a malai
htinglu htinglai ya nga ai {shi chyawm gaw, htani htana
agrin nga ai, shi a hkinjawng aya galoi mat chye ai n rai(Hebre 7:24)}.
(2)Karai Kasang a man hta shinggyim masha ni a matu
mara tawngban ya ai hte kam sham ai ni hpe hkum tsup
wa hkra hkye mawai la nga ai {Shi gaw shinggyim masha
ni a matu mara tawng ban ya nga na, tut nawng e ahkrung
nga ai majaw, shi a marang e Karai Kasang kaw sit shangwa ai ni hpe hkum tsup wa hkra, mawai la lu na atsam,
shi lu nga ai Hebre 7:25}.
(3) Prat dingsa na matu mara raw kau ya ai hkungga
langai sha nawng ya ai wa re{Shi chyawm gaw, yubak
mara raw kau ya ai hkungga langai sha hpe, prat dingsa
na matu nawng ya ngut jang, Karai Kasang a hkra maga
de dung nga sai Hebre 10:12}.
C. Hkawhkam
Ningpawt Ninghpawng 49:10 hta Meshia gaw Yuda
lakung hta na paw pru na rai nna hkawhkam zawn daru
magam hte up na lam tsun da nga ai. Magam tingnyang
hte htani htana hkawhkam hku up ai wa re (II Samuela7:16). Gumlau hpyen ni hpe awng padang dip lu ai hte
shanhte a ntsa up nga ai wa re (Sh.K 110; Isaia 9:6-7;
Dan 7:13-14; Mikha 5:2; Zahkari 9:9; Mahte 22:41; 25:31;
Luka 1:31-33; Shingran 1:5;19:16).
82 83
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
45/125
VIII. Dai Ni Yesu Galaw Nga Ai Magam Bungli Ni
(PRESENT MINISTRY OF CHRIST)
A. Nawku hpung a baw rai nga ai hte maren (Kolo
1:18), nawku hpung hpe gaw gap nga ai hte up hkang
lam woi matsun madun nga ai (Ehp 5:23-24); lanu lahku
bau maka ya nga ai (Eph 5:29); shachyoi shapra la nga ai
(Eph 5:25-27); nawku hpung galu kaba wa na matu kam
sham ai hpung masha ni hpe Wenyi shaman chyeju amyumyu hpe jaw ya nga ai (Eph. 4:11-13).
B. Kawa Karai Kasang kaw shinggyim masha ni a
matu tawng ban ya nga ai (Hebre 5:27).
C. Shinggyim masha ni Yubak a majaw Karai
Kasang hte kanawn mazum lam hten run mat ai re. Dai
hpe shinggyim masha ni bai lu la na matu, Kawa Karai
Kasang a man e htinglu htinglai ya nga ai (I Yawhan 2:1).
D. Kam sham ai ni a matu sumsing mungdan hta
nga shara lajang ya nga ai (Yawhan 14:1-3).
E.Teng man ai sabyi ru gaw lakung shagu hpe asi
law law si shangun ai zawn, Yesu mung kam sham ai
hpung masha ni hpe asi law law si lu na matu shaman
chyeju jaw nga ai (Yawhan 15:1-7).
CHYOI PRA AI WENYI
A
LAM(PNEUMATOLOGY: DOCTRINE OF
THE HOLY SPIRIT)
I. Chyoi Pra Ai Wenyi Ngu Ai Kadai?
(Who is the Holy Spirit)
Chyoi Pra ai Wenyi (Holy Spirit) ngu ai ga hkum
gaw Greek ga hkumpneumangu ai ga hkum hpe ga gale
da ai rai nna, lachyum madung gaw nbung (win) ngu ai
rai nga ai. Nbung gaw myi hte n mu lu tim nsa sa bang
dat ai hku nna mung, grup yin hta bung ahpawt ngai ai
hku na mung nbung nga ai hpe chye lu ai re.
Dai hte maren, Chyoi Pra ai Wenyi mung myi hte
yu nna n mu lu, lata hte jum yu n lu ai rai tim nga nga aiwa re. Chyoi pra ai Wenyi gaw Karai Kasang jai lang ai
n-gun, hpung shingkang, arung rai langai, n rai, masum
rai tim langai (Kawa, Kasha, Chyoi pra ai Wenyi) Karai
Kasang a marai hkum langai rai nga ai (a person) (Mahte
28:18-20).
84 85
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
46/125
II. Chyoi Pra Ai Wenyi Hte Seng Nna Chyum Laika
hta Shaleng Da Ai Lam Ni (Biblical Concept of the
Holy Spirit)
A. Ga Shaka Dingsa Hta Shaleng Da Ai Lam (Old
Testament Concept)
Ga Shaka Dingsa hta Chyoi Pra ai Wenyi hpe,
masum rai tim langai (kawa, kasha, chyoi pra ai Wenyi)
Karai Kasang a marai hkum langai hku shaleng ai lam
ndan leng ai sha, Karai Kasang a Wenyi ngu nna Karai
Kasang jai lang ai daru magam n-gun (power) ngu ai hku
she shaleng da ai hpe mu lu ga ai.
(1)Hpan da ai lam hta shang lawm ai lam
Karai Kasang a Wenyi gaw hka hpung ni a ntsa e
a hpum nga ai (N.N 1:2) Shi a wenyi hte sumsing lamu ni
san wa nna (Yoba 26:13), Matsaw ntsa de na wenyi
gaw anhte a ntsa e ru bun nna..(Esaia 32:15), ngu ai lam
ni gaw hpan da ai lam hta shang lawm ai hpe madi madun
nga ai.
(2) Hpan da ai lam grin nga na matu bau tawn da yanga ai
Na a nsoi nsa shapraw dat ai hte nang
shanhte hpe hpan da nna, lamu ga hpe bai gram nu
ai(Sh.K 104:30); Shi gaw shi hte seng ai hkrai myit
dum nna, Shi a wenyi hte shi a nsoi nsa dawm la kau
ai rai yang(Yoba 34:14).
(3)Machye machyang, hpaji byeng-ya, myit sumru chye
ai, hte zai byeng-ya jaw ya ai (Pru. 28:3; 35:3, 31; Tara
34:9; Yoba 32:8): Yosep (N.N 41:38f.); Mawshe (Pru
18:22 f.; Bu Hkawm 11:17); Bezalela (Pru 31:2-5; 35:3-
36:2); Sam Son (Tara Agyi 14:6).
(4) Myit masa hte arawn alai galai shai wa shangun
ai
(a) Chyoi pra ai Wenyi gaw shinggyim masha ni
hpe Karai Kasang a myit masa ningja lu la sha-ngun nga
ai (Sh.K 143: 10; Esaia 30:1; Neh 9:20).
(b) Chyoi pra ai Wenyi hpe shayawn jang Karai
Kasang dai wa hpe kau da ai. Shanhte chyawm gawgumlau nna, shi a chyoi pra ai Wenyi hpe shayawn mu ai:
dai re ai majaw, shi shanhte hpe hpyen ai wa tai nna, shi
nan shanhte hpe hpyen gasat mu ai (Esaia 63:10).
(5) Chyoi pra ai Wenyi gaw, Karai Kasang masat da ai
(sh) shangun da hkrum ai wa a ntsa hta shung ya nga ai(Tara Agyi 11:29).
(6) Karai Kasang masat da ai (sh) shangun da ai magam
bungli ngut ai hpang (sh) rai n ngut ai lapran hta shut shai
86 87
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
47/125
ai hku jailang jang Chyoi pra ai Wenyi hpe bai dawm la
kau ai hpe mung mu lu ga ai ( I Samuela 15:24). Dai
majaw Dawi gaw Na chyoi pra ai Wenyi ngai hta nahkum dawm la ya e (Sh.K 51:11) ngu akyu hpyi ai re.
(7) Langai hkrai a n tsa e sha n-ga, kam sham ai ni yawng
a ntsa e mung Yehowa a nhtoi du jang Wenyi shung ya
ai lam lu la na ngu nna mung sharin da nga ai (Yoela 2:28-
32).
B. Ga Shaka Ningnan Hta Shaleng Da Ai Lam (New
Testament Concept)
Ga Shaka Ningnan aten hta gaw chyoi pra ai Wenyi
hte seng nna lak lai ai hku bai shaleng dan da nga ai.
(1) Marai hkum hku shaleng da ai.Yesu hpe chyoi pra ai
Wenyi hte shangai wa shangun ai (Mahte 1:18; Luka
1:15); Nat e gung lau hkrum u ga dai Wenyi gaw Yesu
hpe nam mali de woi bang wa ai (Mahte 4:1); Karai
Kasang gaw chyoi pra ai Wenyi hte Yesu hpe namman
chya ya ai (Kasa (10:38); Yesu gaw chyoi pra ai Wenyi
hte kasa ni hpe ga matsun hkang da ai (Kasa 1:1); Yesugaw kam sham ai ni a ntsa chyoi pra ai Wenyi ru jaw ya
ai (Kasa 2:33); Yesu Karai Kasang a kasha rai nga ai
gaw chyoi pra ai Wenyi hte aja awa shadan dan ai (Rom
1:4); htani htana Wenyi hte Karai Kasang kaw, shi hkum
dai hpe ra n rawng ai sha nawng ya ai (Hebre 9:14).
(2) Pentekoti shani e Yuda ni sha n rai masha amyu baw
pa ma hkra a ntsa e du wa ai hpe mu lu ai (Kasa 2).
(3) Ga Shaka Dingsa prat hta gaw chyoi pra ai Wenyi
shung ai (n tsa de na yu sa wa ai) ngu ai hku sang lang
dan da tim, Ga Shaka Ningnan hta gaw, shinggyim masha
ni a kata kaw shanu (inward nature) nna galai shai ya ai
(transformation) hte bau sin makawp maga ai ngu ai hku
grau chye na la shangun nga ai.
III. Chyoi Pra Ai Wenyi A Marai Hkum Hte Seng Ai
Lam (Personality of the Holy Spirit)
Zai byeng-ya (intellect) rawng ai (I Kor 2:10);
Hparat machye machyang (knowledge) nga ai ( I Kor
2:11); myit masin kraw lawang (mind) nga ai ( Rom
8:27); Myit masin hkam sha shamu shamawt lam
(emotions) nga ai (Ehp 4:30); myit marai (will) nga ai (
Yaku 1:18; Kasa 16:6); kumla nsam (attributes) nga ai
lam ni gaw Chyoi Pra ai Wenyi a marai hkum shingni hpe
shadan dan ai lam rai nga ai.
Chyoi Pra ai Wenyi a magam bungli (works) ni rainga ai, sharin achyin ya ai (teach) (Yawhan 14:16,26);
sakse hkam ya ai (testify) (Yawhan 15:26); lam woi matsun
madun ai (guide) (Yawhan 16:13); Tara daw dan ai
(convict) (Yawhan 16:8); nnan bai gram ya ai (generate)
(Yawhan 5:21); htingraihting-rat ya ai (intercede) (Rom
88 89
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
48/125
8:28); Heb 7:25); hkang da ai (command) ( Kasa 13:2;
16:6; 8:29), lam ni gaw marai hkum shingni hpe shadan
dan nga ai.Yawn ai (grieve) (Esaia 63:10); kawa hte kasha
Karai Kasang hpe zawn jahpoi ga (blasphemed) tsun
hkrum ai ( Mahte 12:32; Marku 3:29-30); hkap shadaw
ninghkap (resisted) hkrum ai (Kasa 7:51); masu (lied)
hkrum ai (kasa 5:3); madat mara ai (obeyed) lam hpe
hkam la lu ai (Kasa 10); lam ni gaw Chyoi Pra ai Wenyi
gaw marai hkum hku nga ai wa re ngu ai hpe hpaw shadan
dan nga ai.
VI. Chyoi Pra Ai Wenyi A Malai Shaleng Dan Ai
Lam Ni (Representations of the Holy Spirit)
A. Hpun dagraw ai (clothing)
nanhte chyawm gaw matsaw ningtsang de na
n-gun atsam dagraw la lu ai nhtoi du hkra, ndai mare
e naw la nga ma la, ngu nna shanhte hpe tsun dat mu
ai (Luka 24:49).
B. Hkrudu zawn (dove)Shaloi jang, dai hka hta na shi pru lung wa
yang sumsing lamu gaw ga malang wa ai hte, dai
Wenyi gaw hkrudu zawn shi a ntsa e yu wa ai hpe, shi
mu wu ai(Mahte 3:16; Marku 1:10; Luka 3:22).
C. Ga sadi masat dingsat (pledge)
Shi gaw nanhte hpe dazik shakap da nna, anhte a
kraw lawang e Wenyi ngu ai masat dingsat jaw da maniai (II Kor 1:22; Ehp 1:13-14).
D. Wan (fire)
Bra garan ai wan shinglet zawn re ai mung, shanhte
kaw dan pru nna, langai hte langai a ntsa e jung nga
ai (Kasa 2:3).
E. Namman (oil)
Samuela gaw Shawlu a baw hta namman chya ya ai hte
hkawhkam shatai ai lam gaw, Israela ni hpe woi awn na
matu Shawlu a ntsa Karai a Wenyi shadu ya ai kumla rai
nga ai (I Smuela 10:1).
F. Dazik (seal)
Chyoi Pra ai Wenyi gaw dazik dawk shakap ai zawn
kam sham ai ni a kraw lawang hta shanu nga ai (I Kor
1:22; Ehp 1:13-14; 4:30).
G. Hka (water)Ngai hpe kam sham ai wa gaw, chyum laika
hta tsun ai hte maren, dai wa a kraw lawang hta na
asak hkrung ai ntsin a hka nu lwi pru nga na ra ai
(Yawhan 7:38).
90 91
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
49/125
H. Nbung (wind)
Nicodemus galai shai wa ai hpe sang lang dan ai shaloi,
Yesu gaw Wenyi hta shangai ai hpe nbung hte shingdawnna tsun dan wu ai (Yawhan 3:8).
V. Chyoi Pra ai Wenyi jaw ya ai shaman chyeju ni
(The Gifts Of The Holy Spirit)
(1)Kasa tai lu ai chyeju ( the gift of Apostle):- Hkristu a
hkum hpe shagrin jat wa u ga, nkau mi hpe kasa (Ehp
4:11; I Kor 12:28).
(2)myihtoi htoi lu ai chyeju (the gift of Prophet):- nkau
mi hpe myihtoi (Roma 12:6, I Kor 12:10; Ehp 4:11).
(3)Lamik kumla galaw dan lu ai chyeju (the gift ofmiracles) (I Kor 12:10,28).
(4)Shamai shatsai lu ai chyeju (the gift of healing) (I Kor
12:9,28,30).
(5)Ga amyu myu chye tsun ai shaman chyeju (the gift oftongues) (I Kor 12:10,28). Nanhte nlang hta ga amyu
myu ngai grau nna chye tsun nngai majaw, Karai Kasang
hpe ngai shakawn nngai.
Rai ti mung dai hpung hta ga amyu mun mi tsun lu
ai hta, masha kaga hpe sharin achyin ya lu n-ga, ga hkaw
manga sha nye a myit hte grau nna tsun mayu nngai (I
Kor 14:18,19).
(6) Ga amyu myu a lachyum chye htai ai chyeju
(interpretation of tongues) (I Kor 14:28-29).
(7)wenyi ni hpe chye ginhka ai chyeju (distinguishing
spirits) (I Kor 12:10).
(8)Machye Machyang chyeju (Knowledge) (I Kor 12:8).
(9) Kabu gara shi ga hkaw tsun chye ai chyeju
(Evangelism)(Ehp 4:12).
(10)Hpung up hte sara (pastor-teacher) (Eph 4:12).
(11)sara (teacher) (Rom 12:7; I Kor 12:28).
(12)daw jau chye ai chyeju (Rom 12:7).
(13)Karum shingtau chye ai chyeju (Help) (I Kor 12:28).
(14)makam masham chyeju (I Kor 12:9) nmai byin na
zawn re ai aten hta Karai Kasang shabyin shatai ya lu ai
ngu chye na kam sham lu ai chyeju re.
92 93
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
8/10/2019 Karai Masa
50/125
(15)Shadum shahprang chye ai chyeju (exhortation)
(Roma 12:8).
(16)Matsan dum chye ai chyeju (Mercy) (Rom 12:8).
(17) Up hkang chye ai chyeju (Administration/
leadership) ( Rom 12:8; I Kor 12:8).
(18)Alu jaw chye ai chyeju (giving) (Rom 12:8).
(19)Hpaji mungga lu la ai chyeju (Wisdom) (I Kor 12:8).
IV. Dai Ni Chyoi Pra Ai Wenyi Galaw Nga Ai
Magam Bungli Ni (Present Ministry of the Holy
Spirit)
(1)Kam sham ai ni hpe Karai Kasang a kasha aya jaw ya
nga ai (Gal 4:6; Rom 8:16-17).
(2)Kam sham ai ni hpe dazik dawk ya nga ai (II Kor
1:22; Ehp 1:13-14).
(3)Kam sham ai ni hpe daru magam hpung shingkang
jaw ya nga ai ( Kasa 1:4-8; Ehp 5:18).
(4)Kam sham ai ni hpe chyoi pra wa shangun nga ai ( II
Htes 2:13; I Pet 1:2).
(5)Kam sham ai ni hte rau nga ai (Yawhan 14:16).
(6)Kam sham ai ni hpe Karai Kasang a mungga a lamsharin ya nga ai (Yawhan 14:16; I Kor 2:13).
(7) Kam sham ai ni Karai Kasang a mungga myit dum
nga na matu garum la nga ai (Yawhan 14:26).
(8)Kam sham ai ni hpe teng man ai lam sharin ya nga ai
(Yawhan 16:13).
(9)Kam sham ai ni gawng kya ai aten garum la nga ai
(Ezek 36:27).
(10)Karai Kasang a ga madat na matu n-gun jaw nga ai
(I Pet 1:22).
(11)Yubak a gyit hkang da ai kaw nna lawt lu na matu
lam madun la nga ai (Rom 8:2).
(12)Karai sharawng awng ai hku akyu hpyi na matu
sharin ya nga ai ( Rom 8:26-27).
(13)Hkum sai shan a marin marit ai lam n hkan na matu
n-gun jaw nga ai (Gal 5:16-17).
94 95
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
(14) Ch i h i h l i A T i (L )
8/10/2019 Karai Masa
51/125
(14)Chyoi pra wa shangun ai hte, n su n nawn lam ni
hpe kau da lu shangun ai (Gal 5:25; Ehp 4:30-32).
(15) Karai hpe tam ai ni hpe ngwi pyaw sim sa lam lu la
shangun ai (Esaia 63:14; Kasa 13:52).
(16)Myit masin ningja kaja na hpe n-gun jaw nna tengman
ai lam tsun ndau na matu n-gun jaw nga ai (I Kor 2:9-14;
Kasa 1:8; I Hte 1:5).
(17)Shalan shabran ya nga ai (Kasa 9:31).
(18)Karai hpe nawku daw jau na matu matsun madun
ya nga ai (Kasa 8:27-29; 13:2-4; Mahte 4:1; Roma 8:14).
(19)Kam sham ai ni hkam la lu na chyeju akyu ara ni hpechye shangun ai (I Kor 2:12).
(20)Myit malai ai hte dingman lam de du wa na matu lau
la nga ai (N.N 6:3; Yoba 32:8).
IIV. Chyoi Pra Ai Wenyi Hpring Ai A Asi (The FruitOf The Spirit)
Tsaw ra ai, kabu gara ai, ngwi pyaw ai, myit galu
kaba ai, matsan dum ai, mai kaja ai, kangka ai, myit nem
ai hte tinang myit hpe hkang lu ai lam ni rai nga ai.
A. Tsaw ra ai (Love)
Greek kaw tsaw ra myit (love) hte seng nna ga
hkum 4 nga ai.Eros- num la, sum tsaw sum ra tsaw ramyit. Philia hku hkau ai shada, manang shada tsaw ra
ai tsaw ra myit. Storge kanu kawa hte kashu kasha ni a
lapran na tsaw ra myit.Agape- Karai Kasang a tsaw ra
myit, ni rai ma ai. Tinang a akyu ntam ai sha tinang hpe n
ju ai, asawng asang di ai, jahten ai, hpyen tai ai ni hpe du
hkra tsaw ra ai tsaw ra myit re. Shinggyim masha gaw,
dai tsaw ra myit hpe Karai Kasang a chyeju hte sha lu la
mai ai. Dai majaw, wenyi a asi gaw tinggyeng n lawm ai
tsaw ra myit hte, mungkan hpe (sh) shinggyim masha ni
hpe daw jau jau ai lam re.
B. Kabu gara ai (joy)
Karai Kasang kaw na lu la ai kabu gara lam re(Sh.K 30:11); Roma 14:17; 15:13; Philipi 1:4,25). Karai
Kasang hpe kam sham let, Karai Kasang a ga madat mara
hkan sa ai hta kabu ai lam re. Mungkan lam hku masha
wa a ntsa, dang la, dang sha, roi rip lu ai majaw pyaw ai
(sh) mungkan lam hku pyaw daw kadaw nna lu la ai
kabu gara lam (sh) n tara ai hku, kaling kachyit hte lamama lu la ai majaw kabu ai lam, n re. Dai majaw, wenyi a
asi gaw, Yehowa a tara hpe shani shana myit mang let,
hkan nang hkan sa asak hkrung ai lam hta kabu gara ai
lam re.
96 97
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
C N i i ( ) E M t d i ht i k j i (ki d d
8/10/2019 Karai Masa
52/125
C. Ngwi pyaw ai (peace)
Hebre ga shalom hte bung ai. Greek ga hta woi
awn ai mung up salang ni tara rap ra ai hte mung mashani, akyu kaja hkam la lu na matu woi awn up hkang ai
majaw, mungdan sim sa ai lam hpe tsun ai shaloi lang ai
ga re. Duk hka tsin yam kaw na lawt ai sha n-ga, shinggyim
masha yawng rap rap ra ra akyu hkam la lu ai hte, shim
lum ai asak hkrung lam hpe lu la nga ai majaw, sim sa ai,
ngwi pyaw lam re.
Asak hkrung lam gaw Karai Kasang a bau sin bau
maka ai npu e, shim lum ai lam lu la ai majaw ngwi pyaw
sim sa lam lu la ai lam re. Dai majaw, wenyi a asi gaw
tinang nan ngwi pyaw sim sa ai lam lu la ai sha n ga,
mungkan shinggyim masha yawng ngwi pyaw sim sa lam
lu la na matu, shang lawm gun hpai ai lam rai nga ai.
D. Myit galu kaba ai (patience)
Shinggyim masha ni a ntsa tawn da ai Karai Kasang
a myit masa ningja hpe tsun ai re (Roma 2:4;9:22; I Tim
1:16; I Pet 3:20). Karai Kasang gaw shinggyim masha ni
yubak galaw tim, gumlang tim, ga n madat tim, myit galu
kaba hte tsaw ra ai,hkam sharang ai, mara raw dat ya aire. Dai Karai Kasang a myit masa ningja ni Yesu hpe
kam sham ai hte lu la mai ai. Dai majaw wenyi a asi gaw,
masha wa a ntsa dai myit masa ningja hte ganawn mazum
asak hkrung ai lam re.
E. Matsan dum ai hte mai kaja ai (kindness and
goodness)
Matsan dum ai hte mai kaja ai ngu ai gaw, KaraiKasang a myit masa ningja hpe bu hpun dagraw ai lam
rai nga ai. Karai Kasang a mai kaja ai myit masin a majaw
yubak lu ai masha ni hpe matsan dum ai; matsan dum ai
majaw shinggyim masha ni a matu mai kaja ai lam ni
galaw ya ai lam re. Dai majaw wenyi a asi ngu ai gaw,
shinggyim masha ni hpang de matut nna, Karai Kasang a
matsan dum ai hte mai kaja ai myit masa ningja hpe tinang
a asak hkrung lam hku, len shalai ai lam rai nga ai.
F. Kang ka ai (Faithfulness)
Tengman ai makam masham hte sadi dung let
Karai Kasang a man e asak hkrung ai lam re. Kaning re ai
byin da masa hta rai tim, makam masham n hten ai, lam nyit ai, sadi dung let, Karai Kasang a matsun maroi mungga
hta madat mara asak hkrung ai lam re. Dai majaw wenyi
a asi gaw, makau grup yin mabyin masa hta hkan nna,
makau grup yin shinggyim masha ni zawn asak hkrung ai
lam n rai; Karai Kasang a chyoi pra aiamying ningsang
hta kang ka sadi dung let asak hkrung ai lam rai nga ai.
G. Myit nem ai (humility)
Myit nem ai ngu ai gaw, shagrit shanem let asak
hkrung ai lam re. Yesu gaw, sum sing tingnyang, hpung
98 99
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
shingkang ni hpe tawn kau da nna shagrit shanem let Chyoi pra ai Wenyi a lam madun ai hku asak hkrung na
8/10/2019 Karai Masa
53/125
shingkang ni hpe tawn kau da nna, shagrit shanem let
masha hpe daw jau ai zawn, Wenyi hta hkawm nga ai
asak hkrung lam gaw, shagrit shanem let daw jau ai asakhkrung lam re. Bai lam mi gaw, Karai Kasang a sharawng
awng ai lam hta hkawm sa na matu tinang a asak hkrung
lam hpe ap da ai lam re. Dai majaw, wenyi a asi gaw,
mungga a sharin achyin ai lam hpe hkam la ai hte, rai
dum ai myit n rawng ai (Yaku 1:21); jaw ai n jaw ai hpe
Karai Kasang a sharawng awng ai lam hte shingdaw nna
chye ginhka la let, mai kaja ai lam a matu gwi gwi asak
hkrung ai lam rai nga ai.
H. Tinang myit hpe hkang lu ai (self-control)
Dusat zawn hkum sai shan a marin marit ai, ngang
gayut ai hku asak hkrung ai n rai, Karai Kasang a
sharawng awng ai lam hpe madung dat nna, Karai Kasanga amying ningsang dan hkung na matu asak hkrung ai
lam re. Tinggyeng akyu hpe shagyawm kau n htawm,
masha wa a akyu a matu galaw daw ai hte Karai Kasang
a hpung shing kang myit masa ningja hpe shadan jahkung
ai lam re.
IIIV. Chyoi Pra Ai Wenyi Hte Nawku Hpung
Su hprang galu kaba ai buga hpung ni gaw, Chyoi
pra ai Wenyi a daru magam hpung shingkang hpe machyu
ai buga hpung ni rai nna, hpung masha yawng hpe mung
Chyoi pra ai Wenyi a lam madun ai hku asak hkrung na
hpe tut nawng shadum jahprang nga ai ni rai ma ai. Zahkari
4:6 hta masha a daru magam hpung shingkang hten rai, K.K a wenyi hpung shingkang hte she dang di
lu na ngu tsun da ai zawn, buga hpung ni galu kaba wa
na matu mung Chyoi pra ai Wenyi a daru magam hpung
shingkang hte sha mai byin wa lu ai.
A.Chyoi pra ai Wenyi gaw sasana magam bungli a
daju gindai re
Nye wa kaw nna, nanhte hpang de ngai
shangun dat ya na rai nga ai, shalan shabran ai wa
ngu ai, Wa kaw nna pru sa ai teng man ai a Wenyi du
jang, shi gaw nye a lam sakse hkam ya na ra ai
(Yawhan 15:26) ngu nna Yesu tsun ai hta, Chyoi pra ai
Wenyi she Yesu a lam sakse hkam ya na ngu ga sadi jawda nga ai. Bai Yesu gaw, Chyoi pra ai wenyi nanhte a
ntsa e du jang nanhte n-gun atsam lu la na marin dai rai
nna, nanhte gaw Yerusalem mare hte Yuda mung ting,
Samari mung hte lamu ga htum hkra, nye a sakse ni tai na
marin dai ngu tsun nga ai (Kasa 1:8). Yesu sumsing
mungdan de wundoi mat wa ai shani kaw nna, Nawkuhpung hpe Chyoi pra ai Wenyi hku she lam woi na ngu
tsun da ai re.
Hkrit kajawng ai hte hprawng yen nga ai sape ni
Pentekoti shani Chyoi pra ai Wenyi hpring shajang ai
100 101
8/10/2019 Karai Masa
54/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
IX Chyoi Pra Ai Wenyi Hpe N Mai Shut Ai Lam C Chyoi pra ai Wenyi hpe n mai hkap daw
8/10/2019 Karai Masa
55/125
IX. Chyoi Pra Ai Wenyi Hpe N Mai Shut Ai Lam
A. Chyoi pra ai Wenyi hpe ga hte shut hpyit n mai ai
Yubak hte shatan nhkan ga amyu myu hpe,
masha kaw na raw dat kau lu na lam hku nga ai; rai
ti mung, Wenyi hpe shatan nhkan ga, raw dat kau lu
na lam n nga ai..Chyoi pra ai Wenyi hpe ga hte shut
hpyit ai wa chyawm gaw, ndai apart hta rai ti mung,
hpang na aprat hta rai ti mung, raw dat kau ya ai
hkrum lu na n rai(Mahte 12:31-32).
B. Chyoi pra ai Wenyi hpe n kaw n law n mai di ai
Mawshe a tara hpe tawt lai ai wa gaw, matsan
dum la ai n hkrum ai sha, sakse lahkawng masum aga hte si ai hkrum lu ai; dai rai yang gaw, Karai
Kasang a Kasha hpe kabye shingkawt kau nna, tinang
hkum hpe shachyoi shapra ya ai ga shaka a asai hpe
awu asin di kau ai hte, chyeju madun ya ai Wenyi hpe
n kaw n law di kau ai wa gaw, dai hta grau ai ari
gade hkrum ging ai, ngu nna nanhte nawn da myitta?(Hebre 10:28-29).
C. Chyoi pra ai Wenyi hpe n mai hkap daw
(ninghkap) ai
Du ja nna, masin hte ana hpe matu n gadoiai ni e, nanhte galoi mung chyoi pra ai Wenyi hpe
hkap daw myit dai; nanhte a nji nwa ni galaw ai zawn,
nanhte mung a galaw nga myit dai(Kasa 7:51).
D. Chyoi pra ai Wenyi hpe n mai shayawn ai
Wenyi hpe hkum shayawn myit(I Htes 5:19);
hkye hkrang la hkrum ai nhtoi du hkra, nanhte hpe
dazik shakap ai Karai Kasang a chyoi pra ai Wenyi
hpe, myit hkum shayawn myit(Ehp 4:30).
E. Chyoi pra ai Wenyi hte hpring tsup nga ra ai
Chyaru hkum nang mu: dai hta e kabring
kabrawng sha rai nga ai. Wenyi hte hpring tsup ngamu(Ehp 5:18).
F. Chyoi pra ai Wenyi hte sak hkrung hkawm sa ra
ai
Wenyi hte hkawm nga mu; shaloi hkum shan
a marin ai lam hpe nanhte shadik na myit dai n rai(Gal 5:16).
104 105
8/10/2019 Karai Masa
56/125
8/10/2019 Karai Masa
57/125
Rev. Dr. Dr. Lahpai Awng LiNINGPAWTNINGHPANGHKRISTANKARAIMASA
C. Wan shinglet zawn sumsing lamu de lung wa lu ai hpe hpaw kau ya ai; Karai Kasang hpe kam sham ai kashu
8/10/2019 Karai Masa
58/125
g g g
(Tara Agyi 13:19-20).
D. Nhtoi hta grau lawan ai hku hkawm sa lu ai (Daniela
10:12-13).
E.Masha hta grau hpaji rawng ai (II Sam 14:20).
F.N-gun ja ai ni re (Sh.K 103:20).
II Sam 24:15-16 hta lamu kasa langai hkrai sha pyi
Israela amyu masha 70000 hpe sat kau ai.
II Hkawhkam 19:35 hta lamu kasa langai sha Asuri
masha ni a hpyen dap hta na marai sen me mun matsat
hkying manga hte hpe sat kau ai. Roma hpyen la ni sin
nga ai kaw na Yesu hpe hkrung rawt mat wa shangun ai
(Mahte 28:2,4).
V. Lamu Kasa Ni A Magam Lit (Ministry of Angels)
A.Sumsing lamu hta Karai Kasang hpe nawku dawjau
ma ai (Shingran 5:11-12; 8:3-4).
B. Dinghta mungkan hta Karai Kasang shatsam ai magam
amu galaw gun hpai ai. Hagara hpe hkahpawk madun ai;
Yesu a man e nhtu lang let dan pru ai; kasa Petru hpe gyit
da ai hpri sumri hpe raw kau ya ai hte htawng chyinghka
p p y ; g p
kasha ni hpe bau sin ai hte n-gun atsam jahpring ya ai
lam ni galaw gun hpai ma ai.
C.