FrumanFruman

FrumulíffæriFrumulíffæri

Kennaaraháskóli ÍslandsKennaaraháskóli Íslands

Andrés Ellert ÓlafssonAndrés Ellert Ólafsson

OrðalistiOrðalisti Hvatberi - Mitochondria Grófa frymisnetið - Rough endoplasmic reticulum Kjarni - Nucleus Kjarnahimnuholur - Nuclear pores Frumuhimna - Plasma membrane Kjarnakorn - Nucleolus Kjarnahimna - Nuclear envelope Umfrymi - Chromatin Ríbósóm - Ribosomes Slétta frymisnetið - Smooth endoplasmic reticulum Bifhár - Cillia Golgikerfið - Golgi apparatus Frymisgrind - Microtubules Deilikorn - Centrioles Oxunarkorn – Peroxisome Leysikorn - Lysosome Örþræðir - Microfilaments

FrumanFruman

Grófa frymisnetiðGrófa frymisnetið

KjarniKjarni

KjarnaholurKjarnaholur

FrumuhimnaFrumuhimna

KjarnakornKjarnakorn

KjarnahimnaKjarnahimna

HvatberiHvatberi

LeysikornLeysikorn

Slétta frymisnetiðSlétta frymisnetið

GolgikerfiðGolgikerfið

BifhárBifhár

Slétta frymisnetiðSlétta frymisnetið

Grófa frymisnetiðGrófa frymisnetið

RíbósómRíbósóm

KjarnafrymiKjarnafrymi

ÖrþræðirÖrþræðir

OxunarkornOxunarkorn

DeilikornDeilikorn

FrymisgrindFrymisgrind

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniOrðalistiOrðalisti

HvatberiHvatberi Hvatberinn er orkustöð Hvatberinn er orkustöð

frumunarfrumunar Þar fer framleiðsla á ATPÞar fer framleiðsla á ATP 300-800 stk eru í hverri 300-800 stk eru í hverri

frumufrumu Í hverjum hvatbera eru a.m.k Í hverjum hvatbera eru a.m.k

70 ensym (lífhvatar)70 ensym (lífhvatar) Hvatberar eru að mestu úr Hvatberar eru að mestu úr

próteini og hafa sitt eigið próteini og hafa sitt eigið DNADNA

Hvatberar voru upprunalega Hvatberar voru upprunalega bakteríur sem sameinuðust bakteríur sem sameinuðust frumunnifrumunni

Innri bygging hvatberansInnri bygging hvatberans

Innri himnaInnri himna

Ytri himnaYtri himna

FellingarFellingar

MatrixMatrix

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

Myndun á ATP í hvatberaMyndun á ATP í hvatbera

Grófa frymisnetiðGrófa frymisnetið

Er hluti af frymisneti Er hluti af frymisneti frumunnarfrumunnar

Grófa frymisnetið er Grófa frymisnetið er alsett ríbósómkornumalsett ríbósómkornum

Frymisnetið tekur þátt í Frymisnetið tekur þátt í smíði og flutningi smíði og flutningi próteinapróteina

HimnaHimna

RíbósómRíbósóm

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

KjarniKjarni

Kjarni er stjórnstöð Kjarni er stjórnstöð frumunarfrumunar

Kjarni hefur að geyma Kjarni hefur að geyma litningalitninga

Litningar hafa að geyma Litningar hafa að geyma erfðaupplýsingar/DNAerfðaupplýsingar/DNA

Kjarni er stærsta Kjarni er stærsta frumulíffæriðfrumulíffærið

KjarnakornKjarnakorn

LitningarLitningar

KjarnahimnaKjarnahimna

KjarnafrymiKjarnafrymi

KjarnaKjarnaholurholur

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

FrumuhimnaFrumuhimna

Frumuhimna er úr tveimur Frumuhimna er úr tveimur lögumlögum

Fosfórkeðjur liggja þar á Fosfórkeðjur liggja þar á millimilli

Frumuhimnan við heldur Frumuhimnan við heldur lögun frumunnarlögun frumunnar

Frumuhimnan stjórnar Frumuhimnan stjórnar hvaða efni fara út og inn í hvaða efni fara út og inn í frumunafrumuna

Bygginarlag frumuhimnuBygginarlag frumuhimnu

GlygógenpróteinGlygógenpróteinKolvetniskeðjurKolvetniskeðjur

PróteinPrótein

FosfórkeðjurFosfórkeðjur

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

FosfórkeðjurFosfórkeðjur

Fosfórkeðjur liggja á milli Fosfórkeðjur liggja á milli laga frumuhimnunnarlaga frumuhimnunnar

Eru úr prótínþráðumEru úr prótínþráðum Koma að styrkleika Koma að styrkleika

frumuhimnunnarfrumuhimnunnar Fituefnið fosfórlípið er Fituefnið fosfórlípið er

megin uppistaðan í megin uppistaðan í keðjunumkeðjunum

Flutningur yfir frumuhimnuFlutningur yfir frumuhimnu

Dæmi um hvernig efni flytjast yfir frumuhimnuDæmi um hvernig efni flytjast yfir frumuhimnu

Flutningur yfir frumuhimnuFlutningur yfir frumuhimnu

Dæmi um hvernig efni flytjast yfir frumuhimnuDæmi um hvernig efni flytjast yfir frumuhimnu

KjarnakornKjarnakorn

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman

Kjarnakorn er staðsett í Kjarnakorn er staðsett í kjarnakjarna

Kjarnakorn er gert úr Kjarnakorn er gert úr RNA og próteinumRNA og próteinum

Kjarnakornið kemur að Kjarnakornið kemur að smíði próteina í frumunnismíði próteina í frumunni

Fræðimönnum greinir samt á um Fræðimönnum greinir samt á um hlutverk þesshlutverk þess

OrðalistiOrðalisti

RíbósómRíbósóm

Ríbósóm er á grófa Ríbósóm er á grófa frymisnetinufrymisnetinu

Ríbósóm eru úr RNARíbósóm eru úr RNA Í ríbósómum tengjast Í ríbósómum tengjast

amínósýrur saman og amínósýrur saman og mynda próteinmynda prótein

Sum ríbósóm eru fljótandi Sum ríbósóm eru fljótandi um í umfrymi frumunnarum í umfrymi frumunnar

Eru sett saman í kjarnakorniEru sett saman í kjarnakorni Mið bungaMið bungaUndir einingUndir eining

Yfir einingYfir eining

Byggingarlag ríbósómByggingarlag ríbósóm

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

Slétta frymisnetiðSlétta frymisnetið

Er hluti af frymisneti frumunnarEr hluti af frymisneti frumunnar Frymisnetið tekur þátt í Frymisnetið tekur þátt í

nýmyndun og flutningi próteinanýmyndun og flutningi próteina Í slétta frymisnetinu fer fram Í slétta frymisnetinu fer fram

nýmyndun á fituefninu lípíðnýmyndun á fituefninu lípíð

Slétta frymisnetiðSlétta frymisnetið

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

BifhárBifhár

Bifhár frumuBifhár frumu

Bifhár koma að efnaupptöku frumunar og fanga efnisagnir í umhverfi Bifhár koma að efnaupptöku frumunar og fanga efnisagnir í umhverfi hennar og auka umfang hennar til efnaupptöku.hennar og auka umfang hennar til efnaupptöku.

FrumanFruman OrðalistiOrðalisti

GolgikerfiðGolgikerfið

HimnuholHimnuhol

SeytibólurSeytibólur

Golgikerfið pakkar þeim afurðum Golgikerfið pakkar þeim afurðum inn sem fruman ætlar til inn sem fruman ætlar til útflutnings í Seytibólurútflutnings í Seytibólur

Golgikerfið pakkar einnig inn Golgikerfið pakkar einnig inn afurðum sem fruman ætlar að afurðum sem fruman ætlar að geyma til seinni tímageyma til seinni tíma

Framleiðir frumuhluti eins og Framleiðir frumuhluti eins og frumuhimnurfrumuhimnur

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

GolgikerfiðGolgikerfiðGolgikerfi í vinnsluGolgikerfi í vinnslu

Afurðum pakkað inn í seytibólur sem færast síðan út yfir frumuhimnuAfurðum pakkað inn í seytibólur sem færast síðan út yfir frumuhimnu

FrymisgrindFrymisgrind Frymisgrind er beinagrind Frymisgrind er beinagrind

frumunnarfrumunnar Frymisgrindin er mynduð af Frymisgrindin er mynduð af

mismunandi þráðum próteinamismunandi þráðum próteina Frymisgrindin tekur þátt í Frymisgrindin tekur þátt í

hreyfingum og lögun frumunarhreyfingum og lögun frumunar Kemur að flutningi efna með Kemur að flutningi efna með

próteinumpróteinum Heldur líffærum frumunnar á Heldur líffærum frumunnar á

sínum staðsínum stað

Byggingarlag frymisgrindarByggingarlag frymisgrindar

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

DeilikornDeilikorn

Deilikorn tekur þátt í skiptingu frumunnar

Kemur að framleiðslu frymisgrindar

Viðheldur byggingarlagi frumunnar

Byggingarlag deilikornaByggingarlag deilikorna

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

OxunarkornOxunarkorn

Oxunar Oxunar kristallarkristallar

HimnulagHimnulag

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

Oxunarkorn innihalda ensym sem Oxunarkorn innihalda ensym sem tengjast efnaskiptum fitusýratengjast efnaskiptum fitusýra

Sérhæft líffæri til oxunar þar sem Sérhæft líffæri til oxunar þar sem súrefni er notað beint: súrefni er notað beint: (RH(RH22+O+O22>R+H>R+H22OO22))

Losar frumu við súrefniLosar frumu við súrefni

LeysikornLeysikorn

Leysikorn að störfumLeysikorn að störfum

EnsymEnsym

HimnulagHimnulag

Leysikorn eru mynduð af golgikerfinu. Þau innihalda ensym sem sundra Leysikorn eru mynduð af golgikerfinu. Þau innihalda ensym sem sundra fæðuefnum og eyða frumuhlutum sem ekki eru lengur notaðir.fæðuefnum og eyða frumuhlutum sem ekki eru lengur notaðir.

Byggingarlag leysikornaByggingarlag leysikorna

Skoða smásjársýniSkoða smásjársýniFrumanFruman OrðalistiOrðalisti

ÖrþræðirÖrþræðir

Örþræðir eru hluti af Örþræðir eru hluti af stoðkerfi frumunnar. stoðkerfi frumunnar.

Þessir þræðir taka þátt í Þessir þræðir taka þátt í hreyfingum umfrymisins og hreyfingum umfrymisins og móta lögun frumunnarmóta lögun frumunnar..

Myndaðir af tveimur keðjum Myndaðir af tveimur keðjum próteina (g og f)próteina (g og f)

Eru hluti af stoðkerfi Eru hluti af stoðkerfi frumunnarfrumunnar

F- ActinF- Actin G-ActinG-Actin

FrumanFruman OrðalistiOrðalisti

VerkefniVerkefni

KennslusíðaFruman-GlærurFruman-Spurningar FrumulíffæriFrumulíffæri PrófspurningarPrófspurningar

HeimildaskráHeimildaskrá

1994 – Ólafur Guðmundsson. Sérkenni efna. Námsgagnastofnun. Reykjavík 1994.1994 – Ólafur Guðmundsson. Sérkenni efna. Námsgagnastofnun. Reykjavík 1994.

1995 – Peter H. Raven/George B. Johnson. Understanding bioogy. Wm. C. Brown Communiaction, Ins. USA 1995.1995 – Peter H. Raven/George B. Johnson. Understanding bioogy. Wm. C. Brown Communiaction, Ins. USA 1995.

1996 – D. Hurd, S. Johnson, G. Matthias, C. McLaughlin, E. Snyder, J. Wright. Einkenni lífvera. Námsgagnastofnun. Reykjavík 1996.1996 – D. Hurd, S. Johnson, G. Matthias, C. McLaughlin, E. Snyder, J. Wright. Einkenni lífvera. Námsgagnastofnun. Reykjavík 1996.

1997 - Thomas M. Terry. http://www.sp.uconn.edu/~terry/images/anim/ATPmito.html. University of Connecticut. USA 1997.1997 - Thomas M. Terry. http://www.sp.uconn.edu/~terry/images/anim/ATPmito.html. University of Connecticut. USA 1997.

1991 – Russel Kightley. http://www.rkm.com.au/index.html. Russel Kightley Media. Australia. Canberra 1991.1991 – Russel Kightley. http://www.rkm.com.au/index.html. Russel Kightley Media. Australia. Canberra 1991.

2002 – Terry Frey. 2002 – Terry Frey. http://www.sci.sdsu.edu/TFrey/TFrey.html. San Diego State University. USA 1991.http://www.sci.sdsu.edu/TFrey/TFrey.html. San Diego State University. USA 1991.

2002 – Sverrir Harðarson. http://www.hi.is/~sverrirh/inngangur.html. Almenn vefjafræði. Háskóli Íslands 2002. 2002 – Sverrir Harðarson. http://www.hi.is/~sverrirh/inngangur.html. Almenn vefjafræði. Háskóli Íslands 2002.

2001 – Jhon A. McNulty. http://www.lumen.luc.edu/lumen/MedEd/Histo/frames/histo_frames.html. 2001 – Jhon A. McNulty. http://www.lumen.luc.edu/lumen/MedEd/Histo/frames/histo_frames.html. Loyola University Chicago Stritch School of Medicine. USA 2001.Loyola University Chicago Stritch School of Medicine. USA 2001.

2004 - 2004 - The Biology ProjectDepartment of Biochemistry and Molecular BiophysicsUniversity of Arizona. http://www.biology.arizona.edu. USA The Biology ProjectDepartment of Biochemistry and Molecular BiophysicsUniversity of Arizona. http://www.biology.arizona.edu. USA 2004.2004.

SmásjársýniSmásjársýni

HvatberiHvatberi

FrumuhimnaFrumuhimna

Grófa frymisnetiðGrófa frymisnetið

LeysikornLeysikorn KjarnakornKjarnakorn

OxunarkornOxunarkorn

Slétta frymisnetiðSlétta frymisnetið

DeilikornDeilikorn

KjarnahimnaKjarnahimna KjarnahimnuholurKjarnahimnuholur

RíbósómRíbósóm

GolgikerfiðGolgikerfið

FrymisgrindFrymisgrind

Til bakaTil baka

HvatberiHvatberi

Til bakaTil baka

KjarnahimnaKjarnahimna

KjarnahimnuholurKjarnahimnuholur

Til bakaTil baka

KjarnakornKjarnakorn

Til bakaTil baka

LeysikornLeysikorn

Til bakaTil baka

OxunarkornOxunarkorn

Til bakaTil baka

RíbósómRíbósóm

Til bakaTil baka

Slétta frymisnetiðSlétta frymisnetið

Til bakaTil baka

DeilikornDeilikorn

Til bakaTil baka

FrumuhimnaFrumuhimna

Til bakaTil baka

FrymisgrindFrymisgrind

Til bakaTil baka

GolgikerfiðGolgikerfið

Til bakaTil baka

Grófa frymisnetiðGrófa frymisnetið

Til bakaTil baka