Post on 03-Aug-2015
1
www.cografyakulubu.com www.cografya.biz www.bollukanadolulisesi.k12.tr
Mehmet Ali ERCAN Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi Coğrafya Öğretmeni
DERİNLERDEN GELEN GÜÇ:İÇ KUVVETLER
mehmetaliercan@hotmail.com 2
İç Kuvvetler
•Enerjisini yerin içinden alan ve yeryüzünde kıtaları, dağları, depremleri, volkanizmayı oluşturan bu kuvvetlere İÇ KUVVETLER adı verilir.
mehmetaliercan@hotmail.com 3
DAĞ OLUŞUMU(Orojenez)
DAĞ OLUŞUMU(Orojenez)
KITA OLUŞUMU (Epirojenez)
KITA OLUŞUMU (Epirojenez)
VOLKANİZMAVOLKANİZMA
DEPREM(Seizma)DEPREM(Seizma)
İÇKUVVETLER
İç Kuvvetler
mehmetaliercan@hotmail.com 4
Tektonik Hareketler
İç kuvvetlerin oluşum sürecinde meydana gelen hareketlere TEKTONİK HAREKETLER denir.
5
www.cografyakulubu.com www.cografya.biz www.bollukanadolulisesi.k12.tr
Mehmet Ali ERCAN Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi Coğrafya Öğretmeni
1. DAĞ OLUŞUMU (OROJENEZ)
mehmetaliercan@hotmail.com 6
Orojenez
Okyanus ve deniz diplerindeki
jeosenklinallerde oluşan tortul tabakalar, yer kabuğunu oluşturan levhaların birbirine
yaklaşması sonucu yan basınçlara uğrar.
mehmetaliercan@hotmail.com 7
Orojenez
mehmetaliercan@hotmail.com 8
Jeosenklinal
JEOSENKLİNAL: Okyanus ve deniz suyunun içinde olduğu büyük çanak
mehmetaliercan@hotmail.com 9
•Tortul tabakaların sertlik derecesi birbirinden farklı olabilir. •Tabakalar yan basınçlara uğradığında;
Esnek yapılı tabakalar KIVRILIR
Sert yapılı tabakalar KIRILIR
mehmetaliercan@hotmail.com 10
• Kıvrımlı yapıda tabakaların çanak şeklini aldığı yere SENKLİNAL denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 11
• Kubbemsi şekilde kıvrıldığı bölüm ise ANTİKLİNAL denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 12
• İki fay hattı arasında yüksekte kalan kütleye HORST adı verilir.
• İki fay hattı arasında kalan kütlenin blok hâlinde çökmesi ile oluşan çukurluğa GRABEN denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 14
Ege Bölgesi’nde Horst-Graben
Bakırçay
Yunt Boz Aydın Menteşe
GedizKüçük
MenderesBüyük
Menderes
Madra
mehmetaliercan@hotmail.com 15
• Dünya’mız oluşumundan beri üç büyük orojenez, yani dağ oluşumuna sahne olmuştur.
mehmetaliercan@hotmail.com 16
KaledoniyenPaleozoik
(1.J.Z)İskoçya ve Norveç'teki
dağlar
Hersinyen Paleozoik(1.J.Z. Sonu) Appalaşlar ve Urallar
Alp Himalaya Tersiyer(3.J.Z.)
Alpler, Himalayalar, Andlar ve Kayalık Dağları
17
www.cografyakulubu.com www.cografya.biz www.bollukanadolulisesi.k12.tr
Mehmet Ali ERCAN Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi Coğrafya Öğretmeni
2. KITA OLUŞUMU (EPİROJENEZ)
mehmetaliercan@hotmail.com 18
Yerkabuğunu oluşturan levhaların manto üzerinde kurduğu dengeye
İZOSTATİK DENGE denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 19
•Herhangi bir yerde epirojenez olayının olabilmesi için, izostatik dengenin bozulması gereklidir.
mehmetaliercan@hotmail.com
Contents
İklim değişiklikleri
Aşınma
Tortulanma
1
2
3
İzostatik dengeyi bozan olaylar şunlardır:
mehmetaliercan@hotmail.com 21
• İklim değişiklikleri ya da tektonik hareketler nedeniyle denizin karalara doğru ilerlemesine
TRANSGRESYON (deniz ilerlemesi) denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 22
• İklim değişiklikleri ya da tektonik hareketler nedeniyle denizin çekilmesine
REGRESYON (deniz gerilemesi) denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 23
• Epirojenik hareketlere örnek olarak, İskandinav Yarımadası ve Kanada verilebilir.
24
www.cografyakulubu.com www.cografya.biz www.bollukanadolulisesi.k12.tr
Mehmet Ali ERCAN Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi Coğrafya Öğretmeni
3. VOLKANİZMA
mehmetaliercan@hotmail.com 25
•Yer’in derinliklerinde bulunan magmanın, yerkabuğunun zayıf kısımlarından yeryüzüne doğru yükselmesine VOLKANİZMA denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 26
Volkanik faaliyetler oluştukları yere göre iki gruba ayrılırlar:
mehmetaliercan@hotmail.com 27
A. DERİNLİK VOLKANİZMASI
mehmetaliercan@hotmail.com 28
A. DERİNLİK VOLKANİZMASI
Batolit,
Dayk,
Lakolit,
Sill
Yer kabuğunun tabakaları arasına kadar sokulan magma yüzeye çıkmadan çeşitli derinliklerde katılaşarak
gibi şekiller oluşturur.
mehmetaliercan@hotmail.com 29
Batolit:
Magmanın yerkabuğuna sokulduğu kesimlerde yerin onlarca km altında, magmanın büyük bir kütle halinde soğuması ile oluşan kubbemsi şekillerdir.
mehmetaliercan@hotmail.com 30
Dayk
Yerkabuğundaki çatlaklara dik olarak sokulup katılaşmış volkanik yapıdır.
mehmetaliercan@hotmail.com 31
Lakolit
Magmanın kabuk tabakasına sokulması ile oluşan, batolitten küçük olan çoğunlukla kubbe
biçimindeki volkan kütlesi.
Bear Butte -South Dakota
mehmetaliercan@hotmail.com 32
Sill
Tortul tabakaların arasına sokulmuş iç
püskürük kayaçlardır
mehmetaliercan@hotmail.com 33
B. YÜZEY VOLKANİZMASI
mehmetaliercan@hotmail.com 34
Magmanın yeryüzüne çıkmasına YÜZEY VOLKANİZMASI denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 35
Volkanizma sırasında yeryüzüne
Lav,
Volkan Tüfü,
Lapilli,
Volkan Bombası gibi çeşitli malzemeler çıkar.
mehmetaliercan@hotmail.com 36
Lav
Volkanizma sırasında yeryüzüne çıkan sıvı malzemeye lav adı verilir
mehmetaliercan@hotmail.com 37
lav
mehmetaliercan@hotmail.com 38
lav
mehmetaliercan@hotmail.com 39
Volkan Tüfü
Volkanizma sırasında çıkan küllerin birikmesi ile volkan tüfü oluşur
mehmetaliercan@hotmail.com 40
Cleveland Volkanı (Aleut Adaları)
mehmetaliercan@hotmail.com 41
volkan tüfü
mehmetaliercan@hotmail.com 42
volkan tüfü
mehmetaliercan@hotmail.com 43
Volkanlardan çıkan malzemelerden boyutları 1 cm. den küçük olanlara VOLKAN KÜLÜ, 1 cm. den büyük olanlara LAPİLLİ, daha büyük olanlara ise VOLKAN BOMBASI denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 44
lapilli
mehmetaliercan@hotmail.com 45
volkan bombası
mehmetaliercan@hotmail.com 46
volkan bombası
Yaklaşık 60 cm uzunluğunda(Etna Yanardağı)
mehmetaliercan@hotmail.com 47
Volkanizma sonucu yeryüzünde;
Volkan konisi,
Krater,
Kaldera,
Maar
Tüf tabakası, gibi farklı yer şekilleri oluşur
mehmetaliercan@hotmail.com 48
Volkan konisiVolkanik malzemenin yeryüzünde birikerek oluşturduğu koni görünümlü şekillere yanardağ veya volkan konisi denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 49
KraterVolkanların üzerinde bulunan konik çukurluğa krater denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 50
KalderaVolkanın tepe kısmının çökmesi ya da patlayarak parçalanmasıyla oluşan çukurluğa Kaldera denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 51
MaarVolkanik alanlarda gazların basıncı ile üstteki kütleyi patlatarak oluşturduğu çukurluğa maar denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 52
Tüf tabakasıVolkanik patlamalar sırasında çıkan küllerin birikmesi
ile oluşan tabakaya tüf tabakası denir
mehmetaliercan@hotmail.com 53
VOLKAN ŞEKİLLERİ
mehmetaliercan@hotmail.com 54
Yerkürenin derinliklerinde bulunan magma, yer kabuğundaki kırık ve çatlaklardan yüzeye sokulur
ya da yeryüzüne çıkarak o alanı şekillendirir.
mehmetaliercan@hotmail.com 55
Volkanların püskürttüğü malzemeler ve çıkan lavların akış özelliklerine bağlı olarak çeşitli
volkan şekilleri ortaya çıkmıştır.
mehmetaliercan@hotmail.com 56
Kül Konileri
• Bir volkanın ürettiği magma yoğun ve akışkan ise kül, cüruf ve volkan bombası üretir.
• Bu unsurlar üst üste birikerek kül konileri oluşur.
mehmetaliercan@hotmail.com 57
Kalkan Volkanlar
Akıcı lavların bir bacadan çıkarak birikmesi sonucunda oluşan, geniş alanlı ve kubbemsi
bir görünüşe sahip volkanlardır.
mehmetaliercan@hotmail.com 58
Tabakalı Volkanlar
• Magmadan değişik dönemlerde yükselen, fazla akıcı olmayan farklı karakterdeki malzemenin birikmesi ile oluşur.
• Türkiye’nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı bu şekilde oluşmuştur.
mehmetaliercan@hotmail.com 59
YERYÜZÜNDE VOLKANLARIN DAĞILIŞI
mehmetaliercan@hotmail.com 60
YERYÜZÜNDE VOLKANLARIN DAĞILIŞI
Büyük Okyanus çevresi(Ateş Çemberi)
Atlas Okyanusu’nun orta kesimleri
Akdeniz ve çevresi
Doğu Afrika
mehmetaliercan@hotmail.com 61
VOLKANİK YÖRELERİN ÖZELLİKLERİ
mehmetaliercan@hotmail.com 62
Toprak Mineral yönünden zengindir
Bundan dolayı sık nüfusludur(Tehlikeli olmasına rağmen)
Maden yönünden zengindir
Gayzer kaynakları görülebilir
Bazı volkanik kayaçlar yapı malzemesi olarak kullanılabilir
63
www.cografyakulubu.com www.cografya.biz www.bollukanadolulisesi.k12.tr
Mehmet Ali ERCAN Balıkesir Merkez G.M.Bolluk Anadolu Lisesi Coğrafya Öğretmeni
4. DEPREMLER(SEİZMA)
mehmetaliercan@hotmail.com 64
• Yerkabuğundaki, kısa süreli salınım ve
titreşimlere DEPREM denir.
• Depremler oluşumlarına göre üçe ayrılır.
mehmetaliercan@hotmail.com 65
1. Volkanik depremler
•Volkanların püskürmesi sırasında oluşur, dar alanda etkilidir ve önemli zarara neden olmazlar. •Japonya ve İtalya'da oluşan depremlerin bir kısmı bu gruba girmektedir.
mehmetaliercan@hotmail.com 66
2. Çöküntü depremleri
•Yer altındaki boşlukların (mağara), kömür ocaklarındaki galerilerin, karstik arazilerde erime sonucu oluşan boşlukların tavan bloklarının çökmesi ile oluşur. •Etki alanları dardır.
mehmetaliercan@hotmail.com 67
3. Tektonik Depremler
•Yer kabuğunun derinliklerinde basınç ve gerilimler sonucu, katmanların yer değiştirme, oynama ve kırılma gibi hareketlerinin ortaya çıkardığı sarsıntılardır. •Etki alanları en geniş olan ve en çok hasara neden olan depremler bunlardır.
mehmetaliercan@hotmail.com 68
Tsunami
•Depremler okyanus ve deniz tabanlarında da meydana gelmekte ve dev dalgaların oluşmasına neden olmaktadır. Bu dev dalgalara TSUNAMİ denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 69
Depremler
•Depremin, yerin içinde oluştuğu kısmına iç merkez (HİPOSANTR) denir. •Depremin yeryüzüne en kısa yoldan ulaştığı yere de dış merkez (EPİSANTR) denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 70
Fay Oluşumu
•Levha hareketleri sonucu sert tabakalar kıvrılamadığı için kırılmaya uğrar. •Ayrılan parçalar yatay ve düşey yönde birbirinden uzaklaşır. •Bu parçalar arasında oluşan kırığa FAY denir.
mehmetaliercan@hotmail.com 71
Normal Fay
Fay hattının iki yanındaki blokların düşey yönde
birbirinden uzaklaşmasıyla oluşur.
mehmetaliercan@hotmail.com 72
Ters Fay
Alçalan bloğun, yükselen
blok altına dalmasıyla oluşur.
mehmetaliercan@hotmail.com 73
Yanal Atımlı Fay
Kırık boyunca tabakaların yatay
yönde yer değiştirmesiyle
oluşur.
mehmetaliercan@hotmail.com 74
Deprem Dalgalarının Etkisi
mehmetaliercan@hotmail.com 75
P dalgaları
mehmetaliercan@hotmail.com 76
P dalgaları
•Yüzeye ilk ulaşan dalgalar P (boyuna dalgalar) dalgalarıdır. •Bu dalgalar, âdeta akordiyon gibi zemini sıkıştıran ve genişleten dalgalardır.•Saniyede yaklaşık 8 km yol alan P dalgaları en hızlı dalgalardır.
mehmetaliercan@hotmail.com 77
S dalgaları
mehmetaliercan@hotmail.com 78
S dalgaları
•P dalgalarından sonra gelen S (enine dalgalar) dalgaları yüzeyi aşağı yukarı, sağa ve sola doğru şiddetle sallar.•S dalgaları saniyede yaklaşık 4,5 km hızla yayılırlar.
mehmetaliercan@hotmail.com 79
Yüzey dalgaları
•Yüzey dalgaları ise deniz dalgalarına benzer düşey ve yatay doğrultuda karışık salınımlar meydana getirir. Şiddetli zemin hareketleri oluşturur•Yüzey dalgalarının hızı saniyede yaklaşık 1,5 km’dir.
mehmetaliercan@hotmail.com 80
Deprem Dalgalarının Ölçülmesi
mehmetaliercan@hotmail.com 81
•Deprem, sismoloji biliminin inceleme alanına girmektedir. •Deprem titreşimlerini kaydetmek için bilim adamları SİSMOGRAF denilen cihazı kullanmaktadırlar.
mehmetaliercan@hotmail.com 82
•Depremin şiddetini tespit etmek için bazı ölçekler geliştirilmiştir ve bunlardan en yaygın olarak kullanılanı RİCHTER ÖLÇEĞİDİR.
Charles F. Richter
mehmetaliercan@hotmail.com 83
Rihter ölçeği sayesinde deprem odağından çevreye yayılan enerji miktarının tespiti yapılır.
mehmetaliercan@hotmail.com 84
•Depremlerin büyüklüğünün daha iyi anlaşılması için magnitüd değerinin (Richter ölçeğine göre) yanında, şiddeti de (Mercalli ölçeğine göre) belirtilir.
Rihter ölçeği Mercalli ölçeği Depremin şiddeti
3,5 - 4,2 1 - 3 Hafif
4,3- 4,8 4 - 5 Orta
4,9 - 6,1 6 - 7 Şiddetli
6,2 - 7,3 8 -10 Yıkıcı
7,4 + 11- 12 Afet
mehmetaliercan@hotmail.com 85
• Büyüklük (Richter ölçeğine göre magnitüd değeri), depremin odak noktasından çıkan enerji miktarıdır.
• Şiddet (Mercalli ölçeğine göre) ise depremin yer yüzünde meydana getirdiği etkidir.
Rihter ölçeği Mercalli ölçeği Depremin şiddeti
3,5 - 4,2 1 - 3 Hafif
4,3- 4,8 4 - 5 Orta
4,9 - 6,1 6 - 7 Şiddetli
6,2 - 7,3 8 -10 Yıkıcı
7,4 + 11- 12 Afet
mehmetaliercan@hotmail.com 86
Depremin Yıkıcı Etkisini Belirleyen Faktörler
Depremin şiddeti ve süresi
Deprem odağına yakınlık
Arazinin özellikleri
Binaların özellikleri
mehmetaliercan@hotmail.com 87
Depremlerin En sık görüldüğü yerler
•Levha sınırları, fay hatları ve genç kıvrım dağları ile paralellik gösterir
mehmetaliercan@hotmail.com 88
Levha Sınırları ve Volkanik Alanlar
mehmetaliercan@hotmail.com 89
Başlıca deprem kuşakları• Büyük Okyanus çevresi• Alp - Himalaya Kıvrım Sistemi• Akdeniz çevresi
mehmetaliercan@hotmail.com 90
Deprem Tehlikesinin Az Olduğu Yerler
• Kanada• Grönland• K. Avrupa• Sibirya• Okyanusya• Arabistan• G. Afrika
mehmetaliercan@hotmail.com
KaynaklarKomisyon, Coğrafya 9 MEB Ders Kitabı, İstanbul 2007M. Köroğlu- S. Köroğlu, 9. Sınıf Coğrafya, Esen Yayınları, Ankara, 2007 Komisyon, ÖSS Coğrafya, Güvender Yayınları, Ankara, 2008Doğu Ateş, 9. Sınıf Coğrafya, Ekip Yayınları, Ankara, 2008Cumhur ABAY, ÖSS Coğrafya, Esen yayınları, Ankara 2006Akademedia 99 Bilgisayar Destekli Eğitim Paketi, Sebit, 1998Muhtelif İnternet Kaynakları