1

ปฏบตการการพยาบาลชมชน

ภาคเรยนท 1 ปการศกษา 2558

โดย

ผศ.ดร.หทยชนก บวเจรญ

คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม

ชอนกศกษา ............................................... รหส ................................. กลมท .................. ฝกปฏบตงานระหวางวนท .............................................................

Community Nursing Practicum

2

ค าน า ปฏบตการพยาบาลชมชนเปนความตงใจของผเขยนทตองการพฒนากระบวนการเรยนการสอน

ของรายวชาการพยาบาลชมชน โดยมจดมงหมายใหนกศกษา การฝกปฏบตการพยาบาลชมชนโดยประยกตใชแนวคดกระบวนการการพยาบาลชมชน วทยาการระบาด และแนวคดการมสวนรวมของชมชนมาใชในการดแลและแกไขปญหาสขภาพ รวมทงสรางเสรมสขภาพและการปองกนโรคโดยเนนการดแลเอาใจใสและการมสวนรวมของบคคล ครอบครว กลมคน ชมชน สถานประกอบการและโรงเรยน เนนการปฏบตงานในบทบาทพยาบาลรวมกบชมชนและสหวชาชพในสถานบรการสขภาพระดบปฐมภม อยางสอดคลองกบวถการด าเนนชวตและเสรมสรางความเขมแขงของชมชน บนพนฐานของจรยธรรมและจรรยาบรรณวชาชพ และการมสวนรวมของบคคล ครอบครว และชมชน

ดงนน ผเขยนจงเชอวา การปฏบตการพยาบาลชมชนตามกจกรรมตางๆในรายวชานน นกศกษา จะสามารถท างานชมชนไดดวยความเขาใจ แนวคด หลกการ การเกบรวบรวมขอมล การวเคราะหขอมลดวยสถต และการเขยนรายงานการดแลสขภาพชมชน สามารถท าใหเขาถงดวยความเขาใจ

ผศ.ดร.หทยชนก บวเจรญ

3

สารบญ

หนา ตารางแผนกจกรรมการฝกปฏบตการพยาบาลชมชน กระบวนการพยาบาลชมชน ๑.การประเมนสขภาพชมชน

การวเคราะหขอมล ๒.การวนจฉยชมชน

วนจฉยปญหาชมชน จดล าดบความส าคญของปญหา วเคราะหสาเหตของปญหา

๓.การวางแผนการพยาบาลชมชน แผนงาน/โครงการ

๔.ปฏบตตามแผนโครงการในชมชน ปฏบตการพยาบาลครอบครว ปฏบตการพยาบาลในโรงเรยน

๕.การประเมนผล

4

ตารางแผนกจกรรมการฝกปฏบตการพยาบาลชมชนต าบลธรรมศาลา อ าเภอเมอง จงหวดนครปฐม รายวชา ๔๑๗๔๔๘๒ ปฏบตการพยาบาลชมชน ภาคเรยนท ๑ ปการศกษา ๒๕๕๘

วน สปดาหท ๑ สปดาหท ๒ สปดาหท ๓ สปดาหท ๔ สปดาหท ๕ สปดาหท ๖ สปดาหท ๗ สปดาหท ๘ สปดาหท ๙

วนจนทร -เตรยมความพรอม - ประเมนการรบรความสามารถกอนฝก - สอบสถานการณความรและทกษะกอนฝก - ปฐมนเทศจากอาจารยแหลงฝก

-เกบรวบรวมขอมล - วเคราะหขอมล

- จดล าดบความส าคญของปญหา -วเคราะหสาเหตของปญหา

-น าเสนอการแกไขปญหารวมกบชมชน Master plan/Sub Plan

-ปฏบตตามแผนโครงการในชมชน

-วเคราะหขอมลงานอนามยโรงเรยน -วางแผนโครงการอนามยโรงเรยน

-น าเสนอรายงานการเยยมครอบครว *(หยดวนอาสาฬหบชากลมท ๑)

-น าเสนอรายงานการเยยมครอบครวและการสงตอ

สงรายงานบคคลและรายงานกลมทกฉบบ ทคณะพยาบาลฯ

วนองคาร -ปฐมนเทศ แหลงฝก -พบผน าชมชน - ส ารวจ ท าแผนทเดนดน

-เกบรวบรวมขอมล -วเคราะหขอมล

-วเคราะหสาเหตของปญหา

- เยยมครอบครวครงท ๑

- - ประสานงานในชมชน

- เยยมครอบครวครงท ๒ -ประสานงาน/เตรยมงานอนามยโรงเรยน

ประเมนผลโครงการในชมชน -เยยมครอบครวครงท ๓

-น าเสนอสรปผลโครงการอนามยโรงเรยน

น าเสนอสรปผลโครงการอนามยโรงเรยน

สอบหลงการฝกฝกปฏบต

วนพธ -เกบรวบรวมขอมล

-เกบรวบรวมขอมล -วเคราะหขอมล -วนจฉยปญหาชมชน

วางแผนแกไขปญหา

- เยยมครอบครวครงท ๑ - ประสานงานในชมชน

-เกบขอมลงานอนามยโรงเรยน

-ปฏบตตามแผนและประเมนผลโครงการอนามยโรงเรยน

น าเสนอประเมนผลสรปโครงการในชมชน

น าเสนอสรปผลโครงการชมชน และการสงตอครอบครว และกจกรรมโครงการ ใหกบ รพสต. และชมชน

สอบสถานการณปฏบตการชมชนทหอง NLRC -ประเมนผลรายวชาฝกปฏบตการพยาบาลชมชน

5 | P a g e

๑.การประเมนสขภาพชมชน

ในการฝกปฏบตตามกระบวนการพยาบาล นศ.ตองท าการศกษาเรองการประเมนชมชน การศกษา

เครองมอในการเกบรวบรวมขอมล ดงนนจงขอใหท าการสรปความคดและคนหาขอมลกอนด าเนนการดงน ๑. หลกการประเมนชมชนมดงน

............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ...........................................................................................................................................................

๒. เครองมอในการประเมนชมชนมอะไรบาง ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ...........................................................................................................................................................

๓. ทานจะวางแผนการจดการประเมนชมชนอยางไร ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ...........................................................................................................................................................

6 | P a g e

ปฏบตการท ๑ การศกษาภาพรวมชมชน

หลกการ การเรยนรสถานการณชมชนมความจ าเปนตองท าความเขาภาพรวมทางดานภมศาสตรของพนทโดยเฉพาะอาณาเขตบรเวณของต าบลผานการศกษาจากขอมลทตยภม แผนทตงโตะ รวมถงการลงพนทเพอท าการส ารวจลกษณะทางกายภาพ ภมศาสตร อาณาบรเวณ รวมถงการเขาหาแกนน าทงภาคทองถน ทองท ภาคประชาชน เพอสรางสมพนธภาพจนไดขอมลทสามารถน าไปวเคราะหหาบคคลส าคญในครอบครว บคคลส าคญในชมชน แกนน าทเปนทางการ แกนน าทไมเปนทางการ สมพนธภาพของแกนน าทชวยชน าโครงสรางอ านาจในพนทได ตลอดจนสามารถน าขอมลตางๆมาประกอบการพจารณาปจจยเสยงทมผลตอภาวะสขภาพได อยางไรกตามการศกษาภาพรวมของชมชนยงตองอาศยการศกษาคนควาขอมลมอสอง การบอกเลาจากประชาชนในต าบลถงปฏทนชมชนในการท ากจกรรมของประชาชนในพนทแตละเดอนมาประกอบการพจารณาในภาพรวม วตถประสงค เรยนรขอมลพนฐานและขอมลภาพรวมของต าบล วธการ

๑. นกศกษาลงส ารวจพนทในต าบล พรอมนบกาวเดนเพอเปนมาตรวดในการจดท าแผนท ๒. นกศกษาซกถามขอมลเพมเตมจากแกนน าทงภาคทองถน ทองท ภาคประชาชน ๓. สรปวเคราะหขอมล ภาพรวม แกนน า ความสมพนธของคนในพนท ประเดนสถานการณปญหา

ทมา/สาเหตของปญหาการแกปญหา (การจดกจกรรม/โครงการ/วธการแกปญหา) องคกรทเกยวของและบทบาทหนาท แกนน า/คนส าคญ (ระบชอ/ต าแหนง) และปฏทนขมชน

ผลลพธทตองการ ๑. แผนทเดนดน ๒. แผนผงเครอญาตระดบหมบาน ๓. ปฏทนชมชน

7 | P a g e

ปฏบตการท ๑.๑ แผนทเดนดน

8 | P a g e

ปฏบตการท ๑.๒ แผนผงเครอญาตระดบหมบาน

9 | P a g e

ปฏบตการท ๑.๓ ปฏทนชมชน

ล าดบ กจกรรม มค กพ มค เมย พค. มย กค สค. กย ตค. พย. ธค.

10 | P a g e

ปฏบตการท ๒ ศกษาขอมลจากผน า ๔ องคกรหลก

หลกการ แหลงเรยนรเปนการท างานรวมกนขององคกรภาคประชาชน ท าหนาทหลกเกยวกบการพฒนาการจดการปญหา และการยกระดบภาวะสขภาพ สงแวดลอม เศรษฐกจของสมาชกทสามารถขยายผลสการพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในพนทไดอยางเปนรปธรรมจรง โดยมองคกรอยางนอย ๔ องคกรหลก คอ องคกรปกครองสวนทองถน องคกรทองท (ก านน ผใหญบาน แกนน าชมชนตางๆ) ผอ านวยการหรอผแทน รพ.สต./PCU และหนวยงานของรฐหรอเอกชนทงในและนอกพนท รวมปฏบตการเสรมสรางความเขมแขง เพมศกยภาพ สรางภาวะผน า สรางกระบวนการและวธการเรยนร ทเออตอการด าเนนกจกรรมใหกบแหลงเรยนร การเรยนรสถานการณต าบลผานการศกษาขอมลจากผน า ๔ องคกรหลก ไดแก ผน าองคการบรหารสวนทองถน ผน าทองท แกนน าภาคประชาชน และตวแทนจากหนวยงานภาครฐและเอกชน เปนการศกษาขอมลเพอใหเหนประเดนปญหาและความตองการของประชาชนในต าบล ทมา/สาเหตของปญหาศกยภาพในการจดการกบปญหา องคกรหลกทเกยวของ แกนน า/คนส าคญ และผลงานเดน ขอมลทไดจะน าใชเปนสถานการณต าบลเบองตนเพอน าไปสการศกษาขอมลเชงลกจากแกนน าของแหลงเรยนร ผทเกยวของ รวมทงผทไดรบผลกระทบเพอใหไดขอมลของแหลงเรยนรและภาพรวมของต าบลตอไป วตถประสงค เรยนรขอมลพนฐานและขอมลศกยภาพของต าบล วธการ

๑. นกศกษาลงพนทพบพบผน า ๔ องคกรหลก เพอเรยนรขอมลพนฐานและขอมลศกยภาพของต าบล ๒. นกศกษาซกถามขอมลเมเตม จากผน า ๔ องคกรหลก ๓. สรปวเคราะหขอมล สถานการณต าบลในประเดนสถานการณปญหา ทมา/สาเหตของปญหาการแกปญหา (การ

จดกจกรรม/โครงการ/วธการแกปญหา) องคกรทเกยวของและบทบาทหนาท แกนน า/คนส าคญ (ระบชอ/ต าแหนง) และเรองเดนในต าบล

11 | P a g e

ปฏบตการท ๒.๑ ศกษาขอมลจากผน า ๒ องคกรหลก ขอบเขตเนอหาส าหรบการน าเสนอศกยภาพของชมชนจากผน า ๔ องคกรหลก

ผใหขอมล โจทยเพอการถอดบทเรยน นายก อบต. ๑. โครงสรางพนฐานทางกายภาพ (แหลงประโยชน แหลงทรพยากร กองทนและแหลงสนบสนน

ตางๆ) และโครงสรางพนฐานทางสงคม (กจกรรมการรวมกลมคน การพฒนาทกษะศกยภาพ และการพฒนาชมชนรวมกน) มอะไรบาง เปนอยางไร

๒. จ านวนประชากรทงหมดมเทาไหร แบงเปนเพศชาย – หญงจ านวนเทาไร ผสงอายมมากเพยงใด คนพการและคนทตองการการดแลมจ านวนเทาไร ประชาชนสวนใหญนบถอศาสนาอะไร มเชอชาตอะไรบาง

๓. การด าเนนชวตของประชาชนเปนอยางไร (อาชพ ฐานะทางเศรษฐกจ การอพยพยายถน) ๔. เรองเดนในต าบลมอะไรบาง ใครเปนผด าเนนการ และด าเนนการอยางไร ๕. ใครเปนแกนน าในการพฒนาชมชน และแตละคนเกงเรองใด ๖. ปญหาทเกดขนในชมชนมเรองใดบาง เกดจากสาเหตใด และมการน าใชศกยภาพชมชนในการ

แกปญหาเรองใดบาง อยางไร ๗. จากปญหาสาเหตทเกดขน มองคกรหลกใดบางในชมชนทเขามารวมแกไขปญหาหรอพฒนา

ชมชน และแตละองคกรหลกมการจดการอยางไร ๘. การพฒนาคณภาพชวตของประชาชนในพนทในปจจบน มการด าเนนงานในเรองใดบาง ผล

ด าเนนงานเปนอยางไร ๙. ชมชนมการจดตงกองทนใดบาง แหลงทนในการพฒนาต าบลมาจากแหลงใดบาง ๑๐. มการสอสารอยางไร (ใครเปนผสอสาร ขาวสารดานใด และมวธการสออยางไร

ก านน/ผใหญบานหรอผแทน

๑. ในชมชนมปญหาอะไรบาง มการจดการปญหาอยางไร มใครเกยวของและผลเปนอยางไร ๒. ในชมชนมประเดนความขดแยงเรองใดบาง อยางไร มวธการจดการความขดแยงอยางไร และ

ผลลพธเปนอยางไร ๓. ใครเปนคนส าคญ ผน า คนเกง อาสาสมคร ในการพฒนาคณภาพชวตของคนในชมชน มใคร

บางและท าอะไรบาง ๔. ชมชนมการรวมกลมท าเรองใดบาง ทมาเปนอยางไรใครเปนแกนน า สงผลตอการด าเนนชวต

อยางไร ๕. หนสนสวนใหญเกดขนจากสาเหตใด ๖. มการรวมตวกนตงกองทน หรอไมอยางไร ใครเปนคนท าและท าอยางไร

12 | P a g e

ผใหขอมล โจทยเพอการถอดบทเรยน

กลมแกนน าภาคประชาชน

๑. ในระยะทผานมาชมชนมปญหาอะไรบาง มการจดการกบปญหาอยางไร และใครเปนคนหลกในการแกไขปญหา

๒. ในชมชนมกลมแกนน าในเรองอะไรบาง กลมดงกลาวเกดขนไดอยางไร แตละกลมมการด าเนนการเรองใดบางและมบทบาทหนาทอยางไร

๓. ไดรบทน (อปกรณ บคคล เงน สถานท) สนบสนนจากแหลงใดบาง อยางไร ๔. ทผานมามปญหาและอปสรรคในการด าเนนงานอยางไร แกไขอยางไร มใครชวยเหลอบาง ๕. ทานไดรบการพฒนาศกยภาพในเรองใด อยางไร

หวหนาหรอผแทนสถานอนามย

๑. มปจจยเสยง (พฤตกรรมสขภาพ สงแวดลอม) และปจจยก าหนดภาวะสขภาพ (เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม วถชวต และการเขาถงบรการ) ในดานบางทกอใหเกดปญหาสขภาพในพนท

๒. ปญหาสขภาพหรอโรคทพบบอยในพนทมอะไรบาง ๓. แนวทาง/วธการจดการแกไขปญหาอยางไร ทงในดานการจดบรการและการเสรมพลง ๔. ใครมสวนรวมในการแกไขปญหาบาง แตละฝายมบทบาทหนาทอยางไร ๕. ผลลพธทเกดจากการแกไขปญหาสขภาพเปนอยางไร

13 | P a g e

ปฏบตการท ๒.๒ ความเชอมโยงทนทางสงคมของแกนน าในพนท

� / � ……………………………

� / � ……………………………

� / � ……………………………

� / � ……………………………

� / � ……………………………

� / � ……………………………

� / � ……………………………

� / � ……………………………

=[fgpgf

� …�…… � …… … � …… …

� ……�… � …… … � …… …

� … …… � … …… � … …

� …… … � …… … � …… …

� ……�… � …… � …… .

� …�…… � …… … � …… ..

� … …… � … …… � … …

� …… … � …… … � ……… ..

14 | P a g e

ปฏบตการท ๓ การศกษาเสนทางการพฒนาของต าบล

ปฏบตการท ๓.๑ ขอมลสถานการณต าบล

สถานการณปญหา

ทมา/สาเหตของปญหา

การแกปญหา (การจดกจกรรม/โครงการ/วธการ

แกปญหา)

องคกรทเกยวของและบทบาทหนาท

แกนน า/คนส าคญ (ระบชอ/ต าแหนง

เปนเรองเดนในต าบล

15 | P a g e

ปฏบตการท ๓.๒ ทมาและเสนทางการพฒนาของพนท

ระยะเวลา (ป พ.ศ.)

ทมา/สถานการณส าคญ ของการพฒนาแหลงเรยนร

การด าเนนงาน/กจกรรม เพอตอบสนองปญหาและความตองการ

ผลผลต/ผลลพธจากงาน/กจกรรม

16 | P a g e

ปฏบตการท ๓.๓ สรปภาพเสนทางการพฒนาพนท

พ.ศ.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

17 | P a g e

ปฏบตการท ๓.๔ โครงสรางพนฐานทางกายภาพและทางสงคมทสนบสนนการพฒนาพนท ประกอบดวย ๒ ตารางวเคราะห ไดแก ตารางวเคราะหท ๓.๔.๑ โครงสรางพนฐานทางกายภาพทสนบสนนการพฒนาพนท

โครงสรางพนฐานทางกายภาพทม (แหลงประโยชน แหลงทรพยากร กองทน

และแหลงสนบสนนตางๆ)

ประโยชนในการสนบสนนการพฒนาพนท

18 | P a g e

ตารางวเคราะหท ๓.๔.๒ โครงสรางทางสงคมทสนบสนนการพฒนาพนท

โครงสรางทางสงคมทม (กจกรรมการรวมกลม เครอขายในการพฒนาศกยภาพ ทกษะ และการพฒนาชมชนรวมกน)

ประโยชนในการสนบสนนการพฒนาพนท

19 | P a g e

ปฏบตการท ๔

สรปศกษาขอมลสขภาวะในพนทปฏบตการ

หลกการ การศกษาขอมลสขภาวะในพนทปฏบตการ เปนกระบวนการเขาไปศกษาขอมลการด าเนนงานในพนท โดยใหเหนปฏบตการจรง กจกรรม ขนตอนกระบวนการท างาน วธการท างาน ผทเกยวของและผทไดรบผลกระทบในพนทนนๆ เพอใหไดขอมลเพมเตมใหครอบคลมยงขน โดยใชวธการการสงเกตอยางมสวนรวม การสมภาษณเชงลกและศกษาเอกสารทเกยวของ ซงขอมลทไดจะท าใหเกดความเขาใจอยางลกซงถงทมาและเสนทางการพฒนา การด าเนนงาน การจดการปญหา ผลผลต/ผลลพธทเกดขนของแหลงเรยนรและผลกระทบตอคณภาพชวตของประชาชนในพนท ซงขอมลทไดสามารถชวยในการสรางความเขาใจถงแนวทางและวธการในการพฒนาใหกบทกองคกรในพนทไดรวมสนบสนน ผลกดนในรปแบบทเหมาะสมและสอดคลองตามภารกจของแตละองคกร หนวยงานอนจะน าสการยกระดบคณภาพชวตของประชาชนในพนทตอไป วตถประสงค

๑. เพอท าการสรปการศกษาขอมลสขภาวะในพนทปฏบตการ ๒. เพอสอบทาน และเพมเตมขอมลสขภาวะชมชนใหครอบคลมยงขน

วธการ ๑. น าใชขอมลจากปฏบตการท ๑-๔ ศกษาขอมลจากแกนน า ๒. นกศกษาชมชนลงพนทและเกบขอมลเพมเตมตามประเดนท

วเคราะหไวในตารางวเคราะหไวในตารางวเคราะห ขอมลทตองการเพม วธการเกบรวบรวม ขอมลและผใหขอมลเพมเตมแตละเรอง โดยการ 2.1 สงเกตอยางเดยวและ/หรอ สงเกตและรวมท ากจกรรม 2.2 สมภาษณเจาะลกจากผปฏบตการ สมาชกหรอแกนน าคนอนๆของแตละเรอง 2.3 ศกษาเอกสารทเกยวของ เชน รายงานผลการด าเนนงาน แผนงานโครงกา นโยบาย เปนตน รายละเอยดตามตารางทผใหขอมลและวธการเกบขอมลของแตละเรอง

๓. วเคราะหและสรปขอมลเพมเตมในตารางวเคราะห ๔. เพมเตมขอมลทไดจากตารางวเคราะห ๕. วเคราะหผไดรบผลกระทบ จากการด าเนนงานของแหลงเรยนร เพมเตมรายชอและทอยลงในตารางท แผนการเกบรวบรวมขอมลของแหลงเรยนร

20 | P a g e

ผลผลตและผลลพธทตองการ

๑. ขอมลของเพมเตมของแหลงเรยนรในพนทปฏบตการตามประเดนวเคราะห 1 – 8 ๒. ขอมลรายชอและทอยของผทไดรบผลกระทบ

21 | P a g e

ปฏบตการท ๔.๑ ทบทวน ขอมลทเกบรวบรวมไดเพมเตม

ประเดนวเคราะห ขอมลทไดเพมเตม

แผนทเดนดน

แผนผงเครอญาตระดบหมบาน

ปฏทนชมชน

ขอมลจากแกนน า ๔ องคกรหลก

ความเชอมโยงทนทางสงคมของแกนน า

ขอมลสถานการณต าบล

เสนทางการพฒนาของต าบล

สรปภาพรวมเสนทางการพฒนาต าบล

โครงสรางพนฐานทางกายภาพ

โครงสรางพนฐานทางสงคม

22 | P a g e

การท าแผนทเดนดนและวเคราะหระบาดวทยา ความเปนมา

ปญหาประการหนงซงมกจะเกดขนไดแก กรณเมอเกดปญหามลพษดานสงแวดลอม ไมวาในกรณทโรงงานอตสาหกรรมมการปลอยของเสยหรอสารเคม เขาสสงแวดลอม เชน อากาศหรอแหลงน าจะโดยจงใจหรอไมกตาม และตอมาประชาชนทอาศยอยโดยรอบหรอคนงานทท างานในโรงงานเกดการเจบปวยดวยอาการและโรคตางๆ กจะเกดขอถกเถยงอยเสมอวาโรงงานเหลานนเปนสาเหตของการเจบปวยของประชาชนหรอคนงานหรอไม โดยเฉพาะอยางยงหากเปนโรคเรอรงซงกวาจะเกดอาการตองกนเวลานานหลายป เชน โรคมะเรงชนดตางๆ กยงยากตอการพสจน ยงไปกวานนการพสจนยงตองอาศยหลกวชาการทยงยากซบซอนและตองอาศยการตรวจจากผเชยวชาญ รวมทงตองเสยคาใชจายจ านวนมากอกดวย ท าใหประชาชนทวไปอยในสภาพทเสยเปรยบหากเกดการตอสคดในทางศาลเกดขน ดงนนหากมแนวทางในการพสจนเบองตนโดยไมตองอาศยผเชยวชาญหรอเครองมอราคาแพงทชาวบานทวไปสามารถท าได กจะเปนประโยชนอยางยง “ระบาดวทยาภาคประชาชน” ดวยวธการท า “แผนทเดนดน” จงเปนวธการหนงซงสามารถใชไดดและงายตอการท าความเขาใจ แนวความคดและหลกการเกยวกบระบาดวทยา

ค าวา “ระบาดวทยา” หมายความวา การศกษาเพอบอกความเชอมโยงระหวางปจจยเสยงชนดหนงกบปญหาดานสขภาพ เชน การเชอมโยงใหเหนวาการสบบหรมความสมพนธกบการเกดมะเรงปอดหรอโรคถงลมโปงพอง หรอเดกทไดรบสารตะกวนานๆ มความสมพนธกบระดบสตปญญาทลดลง เปนตน อยางไรกตามวธการศกษาตามหลกวชาการจะตองอาศยการค านวณตวอยาง การออกแบบการศกษาทเหมาะสม รวมทงการค านวณทางสถตเพอพสจนความสมพนธดงกลาวซงมความยงยากซบซอนและยากตอการเขาใจ ดงนนจงเกดแนวคดเกยวกบ “ระบาดวทยาภาคประชาชน” หมายความวาเปนวธการหาความเชอมโยงในแบบฉบบของชาวบาน ทใครๆ กสามารถท าได ไมยงยากซบซอนหรอยากตอการแปลความหมายมากนก หลกการส าคญของระบาดวทยาภาคประชาชน คออาศยการลงจดลงในแผนทหนงๆ จดในทนแบงเปน 2 พวกคอ

จดของปจจยเสยงตางๆ ไดแก สารหรอสงทนาจะหรอเชอไดวาสามารถกอใหเกดอนตรายตอสขภาพได เชน ปรมาณสารสารตะกวในดนบรเวณตางๆ ปรมาณสารปรอทในแหลงน าตางๆ เปนตน

จดของปญหาดานสขภาพตางๆ ไดแก อาการ หรอโรคของคนแตละคนซงโดยมากแตละจดหมายถงคนแตละคน โดยจะลงในแผนทตามทอยปจจบนของบคคลนน

23 | P a g e

จากนนเพยงการดการกระจกหรอการกระจายตวของจดทง 2 กลม (คอจดของปจจยเสยงตางๆ และจดของปญหาดานสขภาพตางๆ) วามการซอนทบกนในบรเวณใดหรอไม เชน หากพบผทเจบปวยดวยโรคๆ หนงในบรเวณรอบๆ โรงงานอตสาหกรรมแหงหนงกนาเชอไดวา การเจบปวยดงกลาวมสาเหตหรอมความเชอมโยงกบการสมผสสารบางอยางทถกปลอยออกมาจากโรงงานนน แบบนเรยกวา การดความเชอมโยงระหวางปจจยเสยงกบปญหาสขภาพแบบ ณ ชวงเวลาใดเวลาหนง หมายความวาเปนการส ารวจจดทง 2 กลมพรอมๆ กนในชวงเวลาสนๆ ชวงหนง ซงเหมาะส าหรบการดความเชอมโยงส าหรบโรคเรอรง ทจ านวนผปวยมกจะคงทหรอการเปลยนแปลงจ านวนผปวยตองใชเวลาทคอนขางนาน เชน โรคมะเรง เปนตน อกแบบหนงไดแก การดการเปลยนแปลงของจ านวนผปวยตามระยะเวลา มกใชกบกรณการเจบปวยแบบเฉยบพลนทอาการปวยเกดขนในระยะเวลาสนๆ หรอสามารถหายเปนปกตไดในเวลาอนรวดเรว เชน อาการไอ หรอผนแพตามผวหนง ในกรณนถาไดมการลงจดผปวยเปนระยะๆ เราจะเหนการกระจกตวของผปวย ทสะสมกนมาตามระยะเวลาอยในบรเวณใดบรเวณหนงไดดกวาการลงจดเพยงชวระยะเวลาสนๆ เพยงครงเดยว เพราะอาจจะมจ านวนผปวยในขณะนนไมมากเนองจากผปวยกอนหนานอาจหายจากอาการปวยไปกอนแลว จงอาจท าใหเหนการกระจกตวของจดไมชดเจน เวนแตวาจะมจ านวนผปวยเกดขนพรอมๆ กนเปนจ านวนมากในระยะเวลาใกลเคยงกน ตวอยาง

ตวอยางการแสดงความสมพนธระหวางปจจยเสยงกบการเกดโรค เปนกรณของการเกดโรคระบาดชนดหนงเรยกวา สครบไทฟส ซงเปนโรคทน าโดยตวหมดทอาศยอยในขนของหน แตยงไมทราบวาผปวยเหลานตดโรคจากทใด ในกรณตวอยางน หากเราลงจดลงในแผนทของเมองตามทอยอาศยของผปวย โดยจดแดง 1 จดแทนคนไข 1 คน เราจะพบวาจดแดงมการกระจายตวทวไป ไมสามารถสรปแหลงก าเนดของโรคได แตถาลองลงจดใหมตามทท างานของผปวยกจะพบทนท วาจดแดงกระจกตวอยบรเวณหนง ซงเมอไปส ารวจบรเวณดงกลาวพบวาเปนโกดงเกบสนคาแหงหนงซงมหนวงเพนพานอยในโกดงแหงนน จงตงขอสงสยวาผปวยเหลานนาจะตดโรคในระหวางทท างานอยในบรเวณนนจากหน ดงนนหลงจากทมการก าจดหนออกไปจนหมดปรากฏวาโรคดงกลาวสงบและหายไปในทสด เครองมอในการท าระบาดวทยาภาคประชาชน

เครองมอทส าคญในการท าระบาดวทยาภาคประชาชนไดแก แผนทของอาณาบรเวณทตองการท าการศกษาระบาดวทยา ซงสามารถหาหรอท าขนเองไดไมยาก ในแผนทควรจะมรายละเอยดของสถานททส าคญ เชน วด โรงเรยน โรงพยาบาล สถานอนามย โรงงานอตสาหกรรม โรงแยกขยะ ททงขยะ ฯลฯ ความละเอยดและความถกตองของต าแหนงทตงของสถานทตางๆ จะมผลตอความถกตองของการแปลผลดวย จงตองท าแผนทใหไดมาตราสวนทถกตอง

24 | P a g e

หลกการเดนส ารวจและท าแผนทเดนดน ในการลงจดลงในแผนทนน มหลกการส าคญๆ ทควรจดจ าคอ

ควรมการส ารวจในลกษณะเปนทม ประกอบดวยผน าทางทมความช านาญในพนท ผชวยในการลงจดในแผนท ผททราบรายละเอยดตางๆ เกยวกบตวผปวยเปนอยางด ฯลฯ

กอนการออกส ารวจควรมการประชมระหวางทมส ารวจ เพอวางแผนเกยวกบเสนทางการเดนส ารวจ รวมทงก าหนดประเดนทเกยวกบปจจยเสยงและปญหาสขภาพคราวๆ โดยมากควรมเจาของพนทเปนผใหความเหน เพราะเปนผทอาศยอยในบรเวณนนจะมขอมลมากกวาบคคลอน

ควรใชวธการเดนส ารวจดจากพนทจรง เพราะจะไดเหนลกษณะของทงปจจยเสยงและปญหาสขภาพของผปวยจากสถานทจรง รวมทงจะไดทราบต าแหนงทแทจรงอกดวย ซงมความส าคญตอการลงจดลงในแผนทใหไดต าแหนงทถกตองตามความเปนจรง

การลงจดควรท าสญลกษณไวพรอมค าอธบายรายละเอยดของสญลกษณแตละชนดดวย

การพจารณาวาผปวยเปนโรคอะไร ควรคนหาขอมลจากการวนจฉยของแพทยหรอขอมลการตรวจวนจฉยอนๆ จากสถานพยาบาลทผปวยไปรกษา

ในการลงจดของผปวยโดยทวไปจะลงตามต าแหนงทตงของทอยอาศยของผปวย แตถาหากสงสยวาการเจบปวยอาจจะเกดจากสภาพการท างานทไมเหมาะสม กอาจจะลองลงจดตามต าแหนงของสถานททผปวยท างานกได

หากมขอมลการตรวจทางสงแวดลอม ควรน าเอาผลดงกลาวมาลงไวในแผนทตามต าแหนงจรงทมการเกบตวอยางสงแวดลอมนนไปตรวจ

ในกรณทมขอสงสยหรอไมแนใจในการลงจดในแผนท ควรท าเครองหมายไวและสอบถามจากผเชยวชาญในภายหลง

ควรมการส ารวจและลงจดในแผนทเปนระยะๆ ความถหางในการส ารวจคงขนกบความเหมาะสม ลกษณะของโรคเปนกรณๆ ไป

บทสรป ระบาดวทยาภาคประชาชนนเปนการประยกตหลกการทางวชาการ ใหสามารถปฏบตไดงายใน

ระดบประชาชนทวไป โดยไมตองอาศยความรทางสถตหรอการค านวณทยงยาก เพยงแตอาศยแผนทเปนเครองมอส าคญในการเชอมโยงความสมพนธระหวางปจจยเสยงกบปญหาสขภาพ อยางไรกตามผลทไดจากการท าแผนทเดนดนน เปนเพยงแนวทางในการบอกความเชอมโยงระหวางปจจยเสยงกบปญหาสขภาพไดระดบหนงเทานน ไมใชเปนเครองมอในการพสจนเชงเหตและผล กลาวคอ ไมสามารถใชในการบอกวาปจจยเสยงทสงสยเปนสาเหตของการเจบปวยทเกดขน ดงนนผลทไดยงตองรอการพสจนใหแนชดดวยวธการอนๆ ตอไป

25 | P a g e

การท าปรามดประชากร

วธท าปรามด

1. ปรบตวเลขอายแตละชวงอาย ทงกลมชายและหญง ตามความตองการ

2 ในกลมหญงหามลบเครองหมาย -

3 กราฟปรามดจะแสดงผลดงรป

กลมอาย ชาย หญง

0-1 1 - 4 ป 5-9 ป 10-14 ป 15 - 19 ป 20 - 24 ป 25 - 29 ป 30 - 34 ป 35 - 39 ป 40 - 44 ป 45 - 49 ป 50 - 54 ป 55 - 59 ป 60 - 64 ป 65 - 69 ป 70 - 74 ป 75 - 79 ป 80 - 84 ป

-200 -150 -100 -50 0 50 100 150 200

0-1

5-9 ป

15 - 19 ป

25 - 29 ป

35 - 39 ป

45 - 49 ป

55 - 59 ป

65 - 69 ป

75 - 79 ป

จ ำนวน (คน)

ชวงอำย

ปรามดประชากร

26 | P a g e

การค านวณประชากร อตราการเกด อตราการตาย อตราการยายถน

การเปลยนแปลงประชากร (Population Change) หมายถง การทจ านวนประชากร โครงสรางทางอายและเพศ และการกระจายตวของประชากรเปลยนแปลงไปในพนทและชวงเวลาทศกษา โดยมองคประกอบทท าใหเกดการเปลยนแปลงของประชากรคอ ปจจยตามธรรมชาต ไดแก การเกด การตาย และปจจยนอกเหนอธรรมชาต ไดแก การยายถน โครงสรางประชากรของไทยมการเปลยนแปลงอยางมาก จากอดตทแตละครอบครวนยมมลกหลายคน แตในปจจบนครอบครวหนงมลกเพยง 1-2 คน จ านวนสตรทมสถานภาพโสดมากขน ซงนอกจากจะ มสาเหตจากการศกษาสงขน มการท างานนอกภาคเกษตรมากขนแลวยงมสาเหตจากการเปลยนแปลงของวฒนธรรมการท างาน ทผหญงแสวงหาความกาวหนาในอาชพการงานและความทดเทยมทางสงคมมากขน ยงไปกวานนความไมสมดลระหวางจ านวนประชากรเพศชายและเพศหญงกเปนอกปจจยหนง สงผลใหจ านวนประชากรวยเดกมแนวโนมลดลง ในขณะทความเจรญกาวหนาทางการแพทยและสาธารณสขสงผลใหจ านวนประชากรวยสงอายเพมขนมาก นอกจากประเทศไทยแลวยงมอกหลาย ๆ ประเทศ เชน ญปน จน และประเทศแถบยโรปก าลงเผชญกบการเปลยนแปลงทางประชากรทจ านวนประชากรวยสงอายเพมขนมากเชนเดยวกน อตราสถตชพ อตราสถตชพ (Vital Statistics Rate) เปนดชนทใชวดความถเหตการณทางชพของประชากร เชน การเกด การตาย การสมรส ตอจ านวนประชากร 1,000 คน โดยปกตจะใชชวงเวลา 1 ป ในการวด เรยกวา อตราอยางหยาบ (Crude Rate) มดงน

อตราเกดอยางหยาบ (Crude Birth Rate) หมายถง จ านวนเกดมชพ11 ตอจ านวนประชากรกลางชวงเวลา 1,000 คน ในพนทและชวงเวลาทศกษา สตรทใชในการค านวณเปนดงน

โดย CBR หมายถง อตราเกดอยางหยาบ B หมายถง จ านวนเกดมชพในพนทและชวงเวลาทศกษา

P หมายถง จ านวนประชากรกลางชวงเวลาในพนทและชวงเวลาทศกษา

1 1 เกดมชพ (Live Birth) หมายถง การททารกคลอดออกมาโดยวธใดกตาม และไมค านงถงระยะเวลาของการตงครรภ โดยทารกทคลอดออกมานนจะตองมการหายใจ หรอแสดงอาการทบงวามชวต เชน การเตนของหวใจ การเตนของเสนโลหต การเตนของสายสะดอหรอมการเคลอนไหวของรางกาย (ค านยามสถตสาธารณสข, ส านกนโยบายและยทธศาสตร ส านกงานปลดกระทรวงสาธารณสข)

27 | P a g e

อตราตายอยางหยาบ (Crude Death Rate) หมายถงจ านวนตายตอจ านวนประชากรกลางชวงเวลา 1,000 คน ในพนทและชวงเวลา ทศกษา สตรทใชในการค านวณเปนดงน

P

โดย CDR หมายถง อตราตายอยางหยาบ D หมายถง จ านวนตายในพนทและชวงเวลาทศกษา P หมายถง จ านวนประชากรกลางชวงเวลาในพนทและชวงเวลาทศกษา

อตราเพมตามธรรมชาต (Natural Increase Rate) หมายถง ผลตางของจ านวนเกดมชพ และจ านวนตายตอจ านวนประชากรกลาง ชวงเวลา 1,000 คน ในพนทและชวงเวลาทศกษา สตรทใชในการ ค านวณเปนดงน

โดย NIR หมายถง อตราเพมตามธรรมชาต

B หมายถง จ านวนเกดมชพในพนทและชวงเวลาทศกษา D หมายถง จ านวนตายในพนทและชวงเวลาทศกษา P หมายถง จ านวนประชากรกลางชวงเวลาในพนทและชวงเวลาทศกษา

28 | P a g e

๒.การวนจฉยชมชน

๒.๑ จงเขยนสรปขนตอนการเตรยมกอนการวนจฉยชมชน ศกษาแนวคด สาระหลกของการวนจฉยชมชน

29 | P a g e

๒.๒ จดล าดบความส าคญของปญหา จงบอกหลกการวา การจดล าดบความส าคญของปญหา ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................ ...........................................................................................................................................................

ปญหา

คะแนน รวม อนดบ ขนาดปญหา

ความรายแรง

ความ ยากงาย

ความรวมมอ

วธบวก วธคณ

30 | P a g e

๒.๓ การวเคราะหสาเหตของปญหา

31 | P a g e

๓. การวางแผนการพยาบาลชมชน จงศกษาเรองการเขยนแผนงานหลก โครงการ พรอมทงสบคนกลวธทางสาธารณสขในการวางแผนการท างานชมชน

แผนงานหลก

ปญหาสาธารณสข

วเคราะหปญหา เปาประสงคในการแกไข

วตถประสงค วธการทางสาธารณสข

การประเมนผล

32 | P a g e

หวขอการเขยนโครงการ

๑) ชอโครงการ ๒) ผรบผดชอบโครงการ ๓) หลกการและเหตผล

๔) วตถประสงคโครงการ

๕) กลมเปาหมาย

๖) รปแบบกจกรรม ขนเตรยมการ (Plan) ขนด าเนนการ (Do) ขนประเมนผล (Check) ขนปรบปรงบรการ (Act)

๗) สถานทด าเนนการ ๘) ตวชวดความส าเรจของโครงการ(Output)

กจกรรม ตวชวด(Indicators) หนวยนบ

คาเปาหมาย(Target) ป 2557 ป 2558

ไตรมาส 1

(ต.ค.57 – ธ.ค.57)

ไตรมาส 2

(ม.ค.58 – ม.ค.58)

ไตรมาส 3

(เม.ย.58 - ม.ย.58)

ไตรมาส 4

(ก.ค.58 - ก.ย.58)

ตวชวดเชงปรมาณ ตวชวดเชงคณภาพ ตวชวดเชงเวลา ตวชวดเชงคาใชจาย

๙) ผลทคาดวาจะไดรบ

33 | P a g e

๑๐) แผนการด าเนนงาน

กจกรรม หนวยนบ

รวมทงสน

แผนปฏบตงานและแผนการใชจายเงน(บาท)

ป 2557 ป 2558

ไตรมาส 1 (ต.ค.57 – ธ.ค.57)

ไตรมาส 2 (ม.ค.58 – ม.ค.58)

ไตรมาส 3 (เม.ย.58 – ม.ย.58)

ไตรมาส 4 (ก.ค.58 – ก.ย.58)

๑๑) แนวทางการประเมนโครงการ สงทตองการประเมน วธทใชในการประเมน ผประเมน

๑๒) งบประมาณทใช.........................................บาท (......................................ถวน)

กจกรรม รายการ/รายละเอยดคาใชจาย/

คณลกษณะครภณฑ/รปแบบรายการทดนและสงกอสราง

หมวดรายจาย จ านวนเงน

กจกรรมท

คาตอบแทน

หมวดคาใชสอย

หมวดคาวสด

(ถวเฉลยทกรายการ) รวมทงสน

ลงชอ.....................................................ผขออนมตโครงการ

(..............................................) ลงชอ.....................................................ผเหนชอบโครงการ

(..................................................) ลงชอ........................................ผอนมตโครงการ

(..................................................)

34 | P a g e

๔.ปฏบตตามแผนโครงการในชมชน

จงเขยนสรปการประสานงานเพอท าใหเกดการปฏบตการจรงในโครงการของทาน

35 | P a g e

๕.การประเมนผล จงแสดงวธการค านวณการประเมนผลตามหลกการใหครบทกดานของการประเมนผล