CEVHER YATAKLARININ SINIFLANDIRILMASI

•Kullanım alanlarına göre 

•Türemsel(Jenetik) Sınıflandırma

•Jeolojik Sınıflandırma

•Doğal Sınıflandırma

Kullanıldıkları yere göre yapılan sınıflamalar 

Yakıtlar                        : Kömür, Petrol, Dogal Gaz Aşındırıcı                     : Korindon, Grenat Gübreler                      : Potas Tuzları, Fosfatlar, Yeşil Kumlar Kıymetli Taşlar           : Elmas, Opal, Turmalin Yapım Malzemeleri    : Taş, Cam Kumu, Çimento Kayası, Kil, Asfalt

Endüstriyel                   Ham Maddeler            : Grafit, Barit, Boraks, Asbest, Kükürt Metalik Cevherler       : Demir Cevheri, Bakır Cevheri vb.......

• Cevherlerin Kullanıldığı Yere Göre Sınıflandırılması• Demir                            Demir• Mangenez• Demirli                                                     Kromit, (metalürjik) • Demirli  Alaşımlar        Molibden, Nikel, Kobalt• Volfram, Vanadyum• Baz                                 Bakır, Kurşun,Çinko, Kalay     •• METALLER                • Hafif                               Alüminyum• Magnezyum

Titanyum• Demirsiz        • Kıymetli                          Altın • Gümüş, Platin  • Nadir                               Radyum• Berilyum • Akıcı          Sıvı: Petrol        • Gaz: Tabii Gaz 

METAL OLMAYANLAR     Yakıtlar             Katı             Taşkömürü, Linyitler, Bitümlü Şistler, Borat Uranyum Yapım Malzemeleri                   Kum, Çakıl, Taşlar,  Çimento malzemesi, Kükürt Kimya Maddeleri                            Tuz, Kromit(Kimyasal) Prit, Borat   Gübre Maddeleri                             Fosfat, Potas,  Nitrat Seramik Maddeleri                           Kil, Silis, Feldispat

Diğer Metal Olmayanlar

• Refrakter Maddeleri                        Silis, Kil,Kromit (refrakter)

• Aşındırıcı Maddeler                           Kumtaşı, Korindon, Elmas•Koruyucu Maddeler                          Magnezit, Asbest, Mika

•• Boya Maddeleri                                  Kil, Diatomit, Barit

•Kıymetli ve Yarı Kıymetli                  Elmas ve diğer

Taş      mücevher taşları

Lilley 1952

Von Cotta’nın (1959) yapmış olduğu sınıflama yataklanma şekillerini esas almıştır. 

• 1 .  Düzenli Yataklar:• Katmanlar• Damarlar

Yarık Damarlar• Katman Damarlar• Değme Damarlar• Merceksi Damarlar

2 . Düzensiz YataklarYığınlar

‐Yatay‐ Düşey

İçermeler ( Empregnasyonlar)

• Modern sınıflamalarda cevherin kökenine ilişkin kuramlar veya cevherlerin çökelme ve oluşum ortamları esas alınmaktadır. Bu biçimde yapılmış sınıflamalar üçe ayrılır:

• Türümsel (Jenetik) Sınıflama• Jeolojik Sınıflama• Doğal Sınıflama 

TÜREMSEL (JENETİK)SINIFLAMA

• Yataklardaki Minerolojik birlik ve bu yatakların belirli kor veya tortul kayaçlarla olan petrografik ilişkileri

• Nigli Sınıflaması• Schneiderhöhn Sınıflaması• Lindgren Sınıflaması

Nigli Sınıflaması 1929(Plütonik‐Volkanik)

• Nigli Sınıflamasında Derinde plütonlar ve yüzeye yakın kesimlerdeki Volkanitlerle art oluşumlucevherleri sınıflandırmıştır.

1. Plütonik veya intrüsifA. Ortomagmatik 

• Elmas, Platin‐Krom• Titanyum‐Demir‐Nikel‐Bakır

• B. Pnömatolitik‐PegmatitikAğır Metaller‐Toprak Alkaliler‐Fosfor‐TitanyumSilisyum‐Alkaliler‐Fluor‐Bor‐Kalay‐Molibden‐VolframTurmalin‐Kuvars  

•• C. Hidrotermal

Demir‐Bakır‐Altın‐ArsenikKurşun‐Çinko‐GümüşNikel‐Kobalt‐Arsenik‐GümüşKarbonat‐Oksit‐Sülfat‐Flüorid

2. Volkanik veya Ekstrüsif• Kalay‐Gümüş‐Bizmut• Ağır Metaller• Altın‐Gümüş• Atimon‐Civa• Nabit Bakır• Denizel Volkanik ve Biyokimyasal Çökelmeler

Schneiderhöhn Sınıflaması

•Akışkan haldeki cevherin özelliğine •Mineral birliğine•Derinde ve yüzeyde oluşmasına •Çökelme tipine•Gang ve Yan Kayaca göre 

1. İntrüsif ve Likit‐Magmatik Yataklar2. Pnömatolitik Yataklar

Pegmatit DamarlarıPnömatolitik Damarlar ve İçirmelerKontak Pnömatolitik Ornatımlar

3. Hidrotermal YataklarAltın ve Gümüş BirlikleriPirit ve Bakır BirlikleriKurşun‐Gümüş‐Çinko BirlikleriGümüş‐Kobalt‐Nikel‐Bizmut‐Uranyum BirlikleriKalay‐Gümüş‐Volfram‐Bizmut BirlikleriAntimon‐Civa‐Arsenik‐Selenyum BirlikleriSülfür Olmayan BirliklerMetal Olmayan Birlikler

3. Hidrotermal Yataklar• Altın ve Gümüş Birlikleri

1. Hipabisal (Derin) Birliklera. Katatermal altınlı kuvars damarları

• b. Silikatlı kayaçlarda altınlı içirmeler• c. Karbonatlı kayaçlarda altınlı ornatımlar• d. Mezotermal altın‐kurşun‐selenyum yatakları2. Yarı Volkanik (Yüzeye Yakın) Birlikler

• a. Epitermal propilitli altınlı kuvars ve gümüşlü altın damarları• b. Epitermal altın tellür damarları• c. Epitermal altın selenyum damarları• d. Alünitli altın yatakları• e. Epitermal gümüş yatakları

Lindgren Sınıflaması• Bu Sınıflamada Ardoluşumlu Yataklar,• Oluş ısısı ve derinliğin foksiyonu• Isıbasınç değişimi

• I. Yığışımın kimyasal olaylarla gerçekleştiği yataklar (Isı ve basınç çok geniş sınırlar içindedir.)

• A. Magma içinde ayrışmalarla oluşmuş• B. Kayalar içine yerleşmiş

• 1. Kayaca yabancı maddelerin girmesiyle oluşan yığışımlar (Ardoluşumlu)

• 2.  Bizzat bir jeolojik kütle içinde bulunup da sonradan oluşa gelen yığışımlar

• C. Yüzey suları içinde oluşma yataklar• C. Yüzey suları içinde oluşma yataklar

• II Yığışımın mekanik olaylarla gerçekleştiği yataklar.

Lingren SınıflamasıI. Yığışımın kimyasal olaylarla gerçekleştiği yataklar (Isı ve basınç çok geniş sınırlar içindedir.)A. Magma içinde ayrışmalarla oluşmuş.• 1. Magmatik yataklar (Magmatik salgı yatakları). Isı: 700‐1500 C, basınç: çok yüksek.

• 2. Pegmatitler. Isı: çok yüksek‐orta, basınç: çok yüksek.B. Kayalar içine yerleşmiş.

• 1. Kayaca yabancı maddelerin girmesiyle oluşan yığışımlar (Ardoluşumlu)A. Kor kayaç yerleşmesine bağlı yataklar.

• i. Doğrudan magmatik gaz yayılımları ile.• a. Volkanik olaylardan. Süblimatlar, fümeroller. Isı: 100‐600 C, basınç: atmosfer‐orta

• b. Orta derinlikteki yığışımlar (Mezotermal yataklar). Isı: 500‐800 C, basınç: çok yüksek.

• ii.Magmatik gazlarla yüklü yukarıya çıkışlı sıcak sularla.• a. Çok derinde yahutta yüksek ısı ve basınç altındaki yığışımlar (Hipotermal yataklar). Isı: 300‐500 C, basınç: çok yüksek.

• b. Orta drinlikteki yığışımlar (Mezotermal yataklar). Isı: 200‐300 C, basınç: yüksek.

• c. Az derinlikteki yığışımlar (Epitermal yataklar). Isı: 50‐200 C, basınç: orta• d. Hemen hemen seyreltik eriyiklerden oluşma yığışımlar (Teletermal yataklar). Isı ve basınç düşük.

• e. Sığ derinliklerde fakat yüksek ısıdaki yığışımlar (Ksenotermal yataklar). Isı: yüksek‐düşük, basınç: orta‐atmosferik.

B. Kor kayaç olaylarından bağımsız yataklar. Orta veya az derinde dış kökenli suların dolaşımı ile. Isı: 100 C üzerinde, basınç: orta.

2.  Bizzat bir jeolojik kütle içinde bulunup da sonradan oluşa gelen yığışımlar.

• a. Dinamik ve bölgesel başkalaşım ile oluşan yığışımlar. Isı: 400 C üzerinde, basınç: yüksek.

• b. Derin dolaşımlı yeraltı suyu etkisiyle oluşma yığışımlar. Isı: 0‐100 C, basınç: orta.

• c. Yüzeyde veya yüzeye yakın ayrışma ile oluşma kalıntı yığışımlar. Isı: 0‐100 C, basınç: orta‐atmosferik.

C. Yüzey suları içinde oluşma yataklar1. Eriyiklerin birbirlerine etkisi ile. Isı: 0 – 70 C basınç : orta

a. Anorganik reaksiyonlarla b. Organi reaksiyonlarla

2. Çözeltilerin buharlaşmasıylaII Yığışımın mekanik olaylarla gerçekleştiği yataklar.

Rauguin jeoloji sınıflaması

• Magmatik yataklar• Kontakt yataklar• Peribatolitik yataklar• Volkanik yataklar• Yeraltı sularının derinde dolaşımı ile oluşmuş yataklar• Sedimanter olmayan epikontinantal yataklar• Alüvyoner yataklar• Lagünel yataklar

DOĞAL SINIFLAMA

• Doğal Sınıflamanın Temelini Yatak Tipi Kavramı Oluşturmaktadır. • Yatak Tipi : Jeolojik ve mineralojik nitelikleri ve onları çevreleyen yan kayacın özellikleri ile belirlenmektedir. 

Yatak Tiplerinin saptanmasında Gerekli olan veriler:•• Doğrudan Yataklara İlişkin Özellikler

• Parajenez ve Süksesyonu• Yüzeysel Ayrışması• Derin Kökenli ve yüzey kökenli cevherin kimyasal bileşim ve tenörleri• Cevher veya metal rezervi. Tenör ile rezerv arasındaki bağlantı.

• yatakları çevreleyen oluşuklukların özellikleri:• Yan kayacın litolojisi ve stratigrafisi, kontaklarda ayrışması. • Yan kayaç yapısı ile ilişkili olarak yatak şekli• Yakında plütonik veya volkanik kayaç varlığı zonlanma durumu• Yatağın yaşı ve bölgenin jeolojik tarihçesi          

•

•Yüzeysel Ayrışmalara bağlı maden yatakları•Tortulaşma ve tortul kayaçlara bağlı maden yatakları•Bazik ve ultra bazik taneli kayaçlara bağlı maden yatakları

•Granit ve Granitleşmeye bağlı yataklar•Volkanizma ve yarı volkanik kayaçlara bağlı maden yatakları

•Başkalaşım ve Başkalaşmış serilere bağlı maden yatakları

Maden Yataklarında Denge Diyagramları ve Doğal Denge Sistemleri