BİYOLOJİK SAVAŞ ETKENLERİ- KORUNMA

Prof Dr Neşe SaltoğluCerrahpaşa Tıp FakültesiEnfeksiyon Hast. ve Klinik Mikrobiyoloji AD

Biyolojik savaş nedir?

İnsan, hayvan, bitkilerde ölüm veya hastalık oluşturma amaçlı canlı mikroorganizmalar veya mikroorganizma toksinlerinin kullanılması ile yapılan savaş

Tarihçe

1347 Kırım savaşı (vebalı hastaları) 1960 Francisella tularensis

ABD 1960 Sovyetler Birliği 1990

1710 Rus- İsveç savaşı (veba) 2. dünya savaşında veba basilinin

kullanılması

İngiltere Hintlilere karşı çiçek virusu

Tarihçe

1925’te Cenevre protokolü ile biyolojik savaş etkenlerinin kullanımı yasaklanmış

1942-43 İskoçya’da Gruniard adası şarbon basili ile aerosol

Neden biyolojik savaş?

Çok büyük kayıp verdirebilir

Çok geniş alanı etkileyebilir

Keşfedilmeleri güçtür. Doğal bir epidemi ile karışabilir.

Üretilmeleri kolay ve ucuz ajanlardır.

Tedavileri güçtür.

Biyolojik savaş etkeni bir ajanın özellikleri

Çabuk etkili olmalı Çabuk yayılmalı Çabuk kaybolmalı Ortamdan temizlenebilme

yöntemleri bilinmeli

Hangi yolla kullanılırlar?

Aerosol Solunum yoluyla inhalasyon Beslenme yoluyla geçiş Cilt yolu ile temas Yiyecek –içeceklerin

kontaminasyonu Artropodlar aracılığı ile

Kategori A

Ulusal güvenliği tehdit edecek riske sahip mikroorganizmaları içerir.

Kolay yayılırlar,

Mortalitesi yüksek tablolara yol açarlar,

Sosyal panik ve çöküntüye neden olurlar.

Korunma için özel çaba gerektirirler. 

Kategori A Ajanlar

Bacillus anthracis                        Yersinia pestis                                         Clostridium botulinum                             Francisella tularensis                              Çiçek virüsü                                                         Filovirüsler (Ebola-Marburg hemorajik ateşi) Arenavirüsler (Lassa, Arjantin hemorajik ateşi)

Kategori B

Bu ajanların yayılımları orta derecededir,

ağır hastalık oluşturmazlar.

ölüm oranları düşüktür. 

Kategori B

Coxiella burnetii                        

Brucella türleri                              

Burkholderia mallei                              

Alfavirüsler (Venezuella At Ensefaliti, Batı ve Doğu At ensefalomiyeliti)

Clostridium perfringens (e toksin)

Staphylococcus aureus (enterotoksin B)

Salmonella türleri Shigella dysenteriae Escherichia coli

(O157:H7, EHEC) V.cholerae Cryptosporidium

parvum

Kategori C

Kitleye yayılabilirler ve tedavilerinde güçlüklerle karşılaşılır.

Mycobacterium tuberculosis Hantaan virüs Sarı humma virüsü

Şarbon

gram pozitif, hareketsiz, sporlu aerob basil

B antracis sporları 140C de 30

dakikada 180 Cde 2 dakikada inaktive olur

dezenfektanlara dirençli

yüksek kons form aldehid %5-10gluteraldehid %2-4

hidrojen peroksid ve perasetik asit etkili

Şarbon tehditler

1979 Sverdleskov/Ukrayna 1990-1991 Körfez Savaşı

(Irak biyolojik savaş için geliştirdi) 1992 ‘de Sovyetler Birliği

66 olgu inh. şarbonu nedeni ile ölüm

1995 Metro saldırısı/Tokyo 1997-98 Körfez tehditi,

2 milyon Amerikan askeri aşılandı 2001 Dünya Ticaret Merkezi saldırısı

Şarbon tehditler

1995 Tüm antibiyotiklere dirençli laboratuvar suşu/Rusya

1966, 1989, 1995, 1998,2001 Uluslararası Şarbon Konferansları

Biyolojik savaş etkeni olarak şarbonİngiltere, ABD, Irak, Sovyetler Birliği,Japonya

Biyolojik Savaşta Neden Şarbon?

Şarbon sporları solunum yolu ile alınabilir Solunum yolu ile alınmada yüksek ölüm oranı Sporlar önemli stabiliteye sahip

50 kg şarbon rüzgarla 500.000 yerleşimli bir merkeze gönderilirse

95.000 ölüm, 125.000 hastaneye yatış Herhangi bir yol ile insanlarda şarbon etkeninin infektif

dozu kesin bilinmiyor İnhalasyon için tahmini doz 8000-50.000 spor

Solunum yolu şarbonu İK:iyi bilinmiyor 1-43 gün periyod doza bağlı olabilir

Sovyetler Birliğinde 1979 epidemisi

İnhale sporlar alveoller içerisinde hemen germinasyona uğramazlar

Alveolar makrofajlar tarafından alınana dek potansiyel olarak beklerler

Sporlar makrofajlarda germine ve replike olurlar

Solunum yolu şarbonuBoğaz ağrısı- ateş-kas ağrısı, kuru öksürük,nefes darlığı, stridor, siyanoz, şok ve menenjit gelişebilir

Antibiyotikler sadece germinatif yada vegetatif formlara etkilidirÖlüm oranı %86-89

Şarbon laboratuvar tanısı

Doku veya diğer klinik örneklerden B. antracisin izolasyonu ve doğrulanması

kültür, gram boyama, kapsül için metilen mavisi boyama

Diğer laboratuvar testleri Örneklerde B. antracisin polimeraz zincir

reaksiyonu ile gösterilmesi B. antracisin klinik örneklerde immunohistokimyasal boyamalarla gösterilmesi Diğer laboratuvar testleri (seroloji)

Şüpheli materyalle temas

Temas durumunda erken tedavi önemlidir.

Akc. infeksiyonunun gelişebilmesi için çok küçük partiküllerinin inhalasyonu gereklidir Bunu yapmak için ileri

teknoloji ve özel ekipman gerekir.

Şüpheli materyalle temas halinde yaklaşım

Şüpheli zarf ya da paketi sallamayınız

Temas olmuşsa ellerinizi sabun ve su ile yıkayınız ve yüzünüze bulaşmayı önleyiniz

Evde iseniz polise haber veriniz

İşte iseniz polise ve işyeri güvenliği ve yönetime haber veriniz

Paket size ulaştığında odanızda ya da bu şüpheli materyalin olduğu alandaki kişileri saptayınız; bu listeyi hem sağlık yetkililerine hem de polis yetkililerine araştırma ve tavsiyeler için bildiriniz.

Şüpheli materyale yaklaşım-2

Şüpheli materyal yüzey dışında ise Tozu temizlemeye çalışmayınız, Kabından çıkarmaya çalışmayınız Odadan çıkınız,kapıyı kapayınız Diğer kişilerin bu alana girişini

engelleyiniz Ellerinizi sabun ve su ile yıkayınız

Sağlık personelinin şüpheli materyale yaklaşımı

Sağlık personeli için standart önlemler alınmalı

İnvazif prosedür sonrası veya otopsi yapılmasında aletler ve etraf sporisidal (Klorid) gibi ajanla dezenfekte edilmeli

ancak organik materyal varlığında kloridlerin etkisi sınırlı!

sporlar sıcak, gün ışığı, dezenfektanlara dirençli yıllarca toprakta ve suda canlı kalabilir

Biyolojik savaş etkeni şarbonla Temas sonrası profilaksi

Erişkinler Siprofloksasin oral 60gün Doksisiklin oral 60gün

Gebeler Amoksisilin oral 60 gün

Biyolojik savaş etkeni şarbonla Temas sonrası profilaksi

Çocuklar Amoksisilin oral 500mg x 3 60 gün

Siprofloksasin oral 10-15mg/kg 12 saattebir

60 gün

Doksisiklin>8 yaş oral 100mgx2 60 gün

Temas öncesi korunma

Aşılanma protektif antijenden hazırlanan

avirulan aşı kullanılır

B.antracis kültürü hücresiz filtrattan elde edilmiş V770-NP1-R suşu

Amphogel, Wyeth lab.

Biyolojik Savaşta Tanı

Biyolojik silah saldırısı aerosol formunda sessiz, kokusuz ve renksiz olduğu için saldırı anında tespit zordur.

Hastalığın tanısı ilk olgu ortaya çıktığı zaman olasıdır.

Saldırı bölgesinden alınan biyolojik örneklerin laboratuvar tetkiki sonucu tanı koyulabilir.

Aşı uygulaması

Uygulama şeması 3 subkütan injeksiyon, 0.-2.-4. haftalarda,

3 boster doz 6.-12.- 18. aylarda

Biyolojik silahlara karşı savunma

Hazırlık ve önlemlerin alınması Ajanları bilmek , buna hazırlıklı olmak

Saptamak ve gözetim Erken saptamak, antidot-aşı geliştirmek

Tanı ve etkenin özelliklerini belirleme Uygun lab. kurulması

Yöntemlerin oluşturulması İletişim

• İlk yardım • Tanı • Dekontaminasyon

• Koruyucu önlemler

Biyolojik Saldırıda Yapılacak İşlemler

Saldırılarda kişiye yapılacak ilk işlem

elbiselerinin çıkarılmasıdır.

Dekontaminasyon işlemi yapılmadan

hastaneye getirilmez.

Ağızdan ağıza resusitasyondan

kaçınılmalıdır.

Hastaya ait materyalle doğrudan temas

edilmemelidir.

İlk Yardım

Tanısal örneklerin toplanması

Rutin inceleme için Antrax C. perfringens

Özel tanısal incelemeler için Şarbon Botilinum toksini Stafilokok enterotoksini Clostridium perfringens

Laboratuvara örnek gönderme Örnekler vidalı, kapaklı plastik şişelere konulmalı Sızıntıyı önlemek için ikinci bir plastik şişe ya da çantaya

konulmalı Tüm örnekler metal bir nakil kutusuna konulmalı-sızma

engellenmeli

Etkene maruz kalmış kişilerden alınan örnekler rutin lab. nakledilmeli

Örnekler özel testler için açıkça işaretlenmeli

Muhafaza zinciri kurallarına uyulmalı Etiketlerde hastanın ad, ünitesi, tarih ve sonuçları alacak bölüm

işaretlenmeli

Kontaminasyon en aza indirilmeli.

Gaz maskesi ve güvenli sığınaklar sağlanmalı

Kolay dekontamine olmayacak malzeme seçilmeli

Tüm yiyecekler ağzı sıkıca kapalı kaplarda

saklanmalı

Koruyuculuk Önlemleri

ÇİÇEK (Smallpox, Variola)

Toksemi ve spesifik döküntü ile seyreden viral hastalık

Aerosol yolu ile bulaşır mortalitesi yüksek,

İS: 10-17 günHastalık süresi 1-2 hf

Çiçekte Korunma

Cilt döküntüleri tamamen geçene kadar izolasyon gerekir.

Solunum izolasyonu gerekir. Bunun için negatif basınçlı odalara, özel filtrelere gerek vardır.

Cilt teması da eldiven, elbise gibi koruyucu önlemlerle engellenmelidir.

İlk çiçek hastalığı tanısı koyulduğunda yakın temasta olan kişilerin 72 saat içinde aşılanması hastalığın hafif atlatılmasını sağlar.

Çiçekte Korunma

Çiçek korunma İMMUNOPROFİLAKSİ:

Wyett aşısı tek doz

Ig 0.6 ml/kg i.m

Kemoprofilaksi Hayvan deneylerinde Sidofovir adlı ilacın ilk

24 saat içinde verildiğinde etkili olabileceği görülmüştür.

Veba

Aerosol veya mikrobik taşıyıcılar İnsandan insan bulaşma yüksek İS : 2-3 gün Hastalık süresi 1-2 gün Ölüm oranı çok yüksek Hastaların izolasyonu, temas

önlemleri alınmalı

Veba

Veba

İmmunoprofilaksi uzun süreli korunma

sağlayamıyor. 1. doz başlangıçta

1ml 2. doz 3. ayda 0.2ml 3. doz 5. veya 6.

ayda 0.2 ml Her 6 ayda bir rapel

Kemoprofilaksi 7 gün süreli oral

yolla Doksisiklin

2x100mg/gün Veya

Siprofloksasin 2x500mg/gün

Brusella

Aerosol ya da yiyeceklere sabotaj yolu ile yayılabilir

Islak toprak ve yiyeceklerde uzun süre kalıcı

İnsandan insana bulaşmaz İnfeksiyoz gücü yüksek İS: 1 aya kadar Hastalık süresi 1 hf’dan 1 yıla kadar Ölüm oranı düşük Antimkrobiyal tedavi orta derece etkili

Bruselloz Korunma

İnsan aşısı yok

Kemoprofilaksi Doksisiklin+rifampisin 3 hafta süre ile

Tularemi

Yayılma yolu aerosol Pnömoni

İnsandan insana bulaşma yok Enfeksiyon gücü yüksek İS 2-10 gün Hastalık süresi 2 hf ve üzeri Tedavi edilmezse orta düzeyde

mortalite

Tularemi

Tularemi

İmmunoprofilaksi Canlı attenüe aşı, tek doz uygulanır

Kemoprofilaksi Doksisiklin veya tetrasiklin 14 gün süre

ile

Q ateşi

Q ateşi etkeni Kontamine hava izolasyonu Korunma

İmmunoprofilaksi IND 610 subkütan aşı, tek doz

Kemoprofilaksi Doksisiklin veya tetrasiklin 5 gün süre ile

Viral hemorajik ateş

Aerosol yolu ile bulaş Enfeksiyon gücü yüksek İmmunoprofilaksi

AHF Candid 1 aşısı ve RVF aşısı Koruyuculuk %50

Kolera

Yiyecek-içecek kaynaklarına sabotaj Aerosol yolu İnsandan insana bulaşma düşük

oranda İS: 1-8 gün Hastalık süresi 1hf ve üzerinde Mortal seyir orta –yüksek Aerosol ve saf suda kalıcı değildir.

Kolera

Wyett Ayert aşısı 0.5 ml 2 doz i.m veya sc uygulanır

0. gün ve 7-30 günlerde 6 ay sonra rapel Antimikrobiyal tedavi orta etkili

Ruam

Aerosol yolu ile yayılma 2. dünya savaşındA Çine karşı kullanılmış,

inhalasyon ruamı

İnsandan insana bulaş düşük Enfeksiyon gücü yüksek İS: 1 yıla kadar Hastalık süresi 4-20 gün Letalite değişken

Ruam

İmmunoprofilaksi yok

Kemoprofilaksi Temas sonrası trimetoprim-

sulfametaksazol kullanılır.

Botilusmus

İmmunoprofilaksi Pentavalan antitoksin (A-E) 0-2-12. haftalarda subkütan enjeksiyon 1 yıl sonra rapel

Kaynaklar

CDC www.bt.cdc.gov NBC www.nbc-med.org MDH www.health.state.mn.usindex.html HOPKİNS www.hopkins-biodefense.org APIC www.apic.org ACP www.acponline.org/bioterro/index.html Karayılanoğlu T. Kimyasal ve Biyolojik Terorizm Ankara, GATA Basımevi 2002 Pahsa A. Biyolojik Silah Yaralılarına İlk Yardım

GATA