1

ดร.เชาวลต สมสวย ผอำนวยการสถาบนบรหารจดการนำชมชนจงหวดบรรมย

การจดทำขอมล

เพอการวางแผนบรหารจดการนำ

2

3

ประเทศไทยมปรมาณนำมาก ไมไดขาดแคลนอยางทเขาใจ แตเราขาดการบรหารจดการทดพอ ทำใหเกดภาวะนำทวมสรางความเดอดรอนในฤดฝน และขาดแคลนนำในฤดแลง

การจดการนำไมไดมสตรสำเรจเพยงสตรเดยว ขนอยกบปรมาณนำ พนท ปญหาอปสรรคตางๆ การจดการทยากกวาการจดการนำกคอ “คน”

ทสำค ญท ส ด ค อ การมจ ตสำน กของคนท ต องมองเหนรวมกนวา “นำ” เปนทรพยากรของสงมชวตทกชนดบนโลกใบน ดงนนจงควรทจะทำใหการจดการนำมความยงยน

ดร.รอยล จตรดอน กรรมการและเลขาธการมลนธอทกพฒน

4

คำนำ มหาวทยาลยราชภฏบร รมย รวมกบสำนกงานการวจย

แหงชาต(วช.) โดยมสถาบนวจยและพฒนาเปนกลไกสำคญในการขบเคลอน ไดเลงเหนความสำคญของการบรหารจดการนำชมชน และมแนวคดทจะดำเนนการใหเปนรปธรรมโดยจะรวมกบหลายหนวยงานในจงหวดทเกยวของกบการบรหารจดการนำไดแก องคกรปกครองสวนทองถ น(อปท.) อำเภอทกแหงในจงหวดบร ร มย ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดบรรมย(ทสจ.) หนวยสงเสร มก จกรรมเคล อนท ( โครงการพระราชดำร ) โครงการชลประทานจงหวดบรรมย โดยรวมกนดำเนนการจดตง สถาบนบรหารจดการนำชมชน เพอเปนหนวยประสานงานการทำงานรวมกบชมชน นอกจากนนยงเปนหนวยพเล ยงดานการบรหารจดการนำใหกบองคกรปกครองสวนทองถน พรอมกบการอบรมใหความรแกกลมบรหารจดการนำในแตละตำบลของจงหวดบรรมย เพอใหกลมบรหารจดการนำในชมชนมความพรอมในการดำเนนการบรหารจดการนำซงประกอบดวย การจดหานำ การจดเกบนำ การจดสรรนำ และการบำรงรกษาแหลงนำพรอมทงกำกบดแลคณภาพนำใหมประสทธภาพสงขนโดยลำดบ

ดร.เชาวลต สมสวย พฤษภาคม 2563

5

ทรพยากรโลกท มนษยเราใชรวมกนมอยหลายประเภท ไดแก อากาศ(ออกซเจน) ดนหรอทดน นำมน แกสธรรมชาต แสงอาทตย แร ธาต สตว ป า สตว น ำ ลม ปาไม และนำ ทร พยากรธรรมชาตแตละชนดลวนมระบบการบรหารจดการทรพยากรทแตกตางกนขนอยกบวาประเทศนนมกตกาอยางไรใหใครเปนเจาของทรพยากร ซงบคคลหรอกลมคนนนกจะไดสทธในการวางระบบบรหารจดการแตปญหาท เกดข นคอไมร ว าใครคอเจาทรพยากรของทแทจรง ซ งในแตละประเทศมกมวธ การบรหารจดการทรพยากรดวยการออกกฎหมายครอบคลมไวเพอใหรฐสามารถเขาไปควบคมและจดสรรทรพยากรไดทกประเภทซงแบบอยางนถอเปนการปกครองใน “ระบบสงคมนยมเผดจการ” อกแบบอยางคอรฐสามารถเขาไปควบคมไดโดยการออกกฎหมายเชนกนแตวากฎหมายนนตองผานการมสวนรวมในทกระดบอยางถกตอง เราเรยกระบบแบบนวา “แบบประชาธปไตย” ประเทศไทยกเปนอกประเทศหนงทยดระบบการบรหารแบบประชาธปไตยในการจดการกบทรพยากรเกอบทกประเภท ทรพยากรนำเปนทรพยากรทสำคญกบสงคมไทยมาอยางชานาน แตละทองถนมการบรหารจดการทแตกตางกน โดยเฉพาะในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยเรามกไดรบรายงานในทกปวาประสบปญหาการขาดแคลนนำ เปนพนทท แหงแลงทสดในประเทศ ในขณะเดยวกนเมอถงฤดฝนกมรายงานวานำทวม เปนตน จงมกจะเกดคำถามวาการบรหารจดการนำในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอนนเปนอยางไร และในอดตนนบรรพบรษทำอะไรกนบาง มองคความรดานนมากนอยอยางไร

6

จากการศกษาพบวาชาวอสาน(ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย) มองคความรเกยวกบการบรหารจดการนำมาอยางตอเนองและยาวนาน แตขาดความตอเนองจากหลายสาเหตกลาวคอ ไมไดมการวางแบบแผนการปฏบตเพอจดการนำรวมกนไวอยางเปนระบบ หรออาจเปนเพราะวาไมมนำเพยงพอใหบรหารจดการจงทำใหวางระบบไมได และอาจเกดจากโรคระบาด(อหวาตกโรค)จงทำใหผคนอพยพยายถนจากถนฐานเดม สงผลใหองคความรขาดชวงไมถกถายทอดมาสคนรนหลง อยางไรกตามทรพยากรนำในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย มลกษณะทไมซบซอนสามารถแยกแยะตามลกษณะแหลงกกเกบนำไดดงน

แหลงนำสามารถแบงตามลกษณะการเกดและการกกเกบไดหลายลกษณะทงแหลงนำในบรรยากาศ แหลงนำผวดน และแหลงนำใตดน ซงสามารถกลาวไดดงน

แหลงนำ

7

1. แหลงนำผวดน เปนนำทขงอยบนพนผวโลกสามารถแบงตามหลกกลศาสตรได 2 ลกษณะคอ

1.1 นำนง(Water Retention)ซงมลกษณะไมเคลอนทแตสามารถสญหาย(lost)ไปตามธรรมชาตได ไดแก นำในเขอน นำ-ในอางเกบนำ นำในสระ นำในหนอง นำในบง เปนตน

นำในสระนำ

นำในอางเกบนำ

นำในหนองนำ

นำในเขอน

8

1.2 นำไหล(Water flow) เปนนำทมพฤตกรรมการไหลตามแรงดงดดของโลก(Gravity) โดยจะไหลจากทสงไปยงทตำเสมอแหลงนำลกษณะดงกลาวไดแก นำในแมนำ นำในลำคลอง นำในลำธาร นำในลำหวย เปนตน

นำในแมนำ

นำในลำคลอง

นำในลำธารนำตก

นำในลำหวย

9

2. แหลงนำฝน เปนแหลงนำสำคญท ประชากรทวโลกตองหาทางจดการทงในเชงปรมาณและคณภาพเพอในมาสนองตอความตองการของมนษย ฝนเกดจากวฏจกรของนำ ซ งนำจากผวนำในมหาสมทรระเหยกลายเปนไอ ควบแนนเปนละอองนำในอากาศ ซงรวมตวกนเปนเมฆ และในทสดกลายเปนฝนตกลงมายงผวโลกทมนษยอาศยอย การมฝนจะชวยกระจายความชมชนใหแกสงมชวตพชพรรณบนผวโลกไดเจรญงอกงามและกลายเปนลำธาร นำตก สงผลใหเกดความงดงามตามธรรมชาตมากมาย บางกเปนทอยอาศยของสตวนำ มนษยไดกกเกบไวอปโภคบรโภค เพอเกษตรกรรม เปนตน แตถาหากฝนไมตกตามฤดกาลหรอตกนอย กจะสงผลตอสงมชวตบนผวโลกทกชนดเชนกน

ประเทศไทยมฝนในชวงเดอนมถนายน-กนยายนของทกป ยกเวนภาคใตของประเทศทมฝนตกเกอบตลอดป ภาพแสดงวงจรการเกดฝนในธรรมชาต

10

3. แหลงนำใตดน เปนแหลงนำทสำคญอกแหลงหนงทยากจะหาคำตอบไดวามอยเทาไรและเมอไรจะหมด เราเรยกวาแหลงนำนวา “นำบาดาล” นำทอยระดบใตดนซงเกดจากการไหลของนำจากรองนำ ลำธาร หรอแมนำลำคลองทไหลไปตามผวดนผานลงไปยงชองโหวในดนหรอรอยแตกในดน และรพรนในดน ซงอาจลงไปลกจากผวดนไดหลายรอยเมตร แหลงนำชนดนไมไดมอยใตดนทวไปหลายแหงเจาะลกลงไปเทาไรกไมมนำ และอกหลายแหงพบวานำทไดกลบเปนนำเคมซงพบมากในภาคตะวนออกเฉยงเหนอและบรเวณพนทตดทะเลของประเทศไทย

ปจจบน(พ.ศ.2563) ชาวบานนยมขดเจาะนำบาดาลมาใชเพอแกไขปญหาการขาดแคลนนำทงในพนทเมองและพนทเกษตรซงกระจายตวอยครอบคลมทกพนท ของประเทศไทย การเจาะนำบาดาลในประเทศไทยเปนเรองทตองควบคมเนองจากปญหาดนทรดสรางผลกระทบตอระบบนเวศและส งกอสรางของมนษยอยางตอเนอง ดงนนหากตองการขดเจาะนำบาดาลจะตองขออนญาตจากกรมทรพยากรนำบาดาลกอน

ภาพแสดงการเจาะนำบาลเพอการอปโภคบรโภค

11

การใชน ำถ อเปนสวนหน งของการบรหารจดการนำ ซงจำเปนตองมขอมลวาภาพรวมมใชนำในกจกรรมใดบาง จงจะทำใหผใชนำมความตระหนกในคณคาของนำทงในเชงปรมาณและคณภาพของนำ ปจจบนการใชนำมอยหลายเปาหมายสามารถแบงไดดงน

1. การใชนำเพอการอปโภคและบรโภค หรอทเราเรยกกนงายๆวา “นำกนนำใช” การใชนำเพอการ

อปโภคและบรโภคขนอยกบองคประกอบหลายประการ เชน พนทในเขตเมองจะมกจกรรมการใชนำอยหลายรปแบบไดแก การใชนำในทพกอาศยประเภทตางๆ การซกลาง การลางรถ การรดนำตนไม การขบถาย การทำความสะอาดสถานทตางๆเปนตน พนทในเขตชนบทมกจกรรมการใชนำ ไดแก การใชในครวเรอน การใชดมกน การหงตม ใชในสวนครว ใชในการเกษตร ใชในการเพาะปลก เลยงสตว แปรรปอาหารตางๆเปนตน

การใชนำในกจกรรมตางๆ

กจกรรมใชนำอปโภคบรโภค

12

2. การใชนำเพอการเกษตรกรรม การใชนำเพอการเกษตรกรรม หมายถง การใชนำเพอการ

ปลกพชและเลยงสตว การใชนำดานนมความสำคญอยางยงตอระบบเศรษฐกจในประเทศไทย เพราะคนสวนใหญของประเทศมรายไดจากภาคเกษตรกรรม เชน ทำสวน ทำนา ทำไร เลยงสตว เปนตน แตการใชนำของคนกลมนกลบไมเพยงพอตอความตองการ ในทกป โดยทวไปแลวแหลงนำเพอการเกษตรจะมาจากนำฝน เมอฝนตกลงมาจะถกกกเกบไวทแหลงนำผวดนทงสองประเภททไดกลาวไปแลวในเบองตน เชน แมนำ อางเกบนำ ลำธาร หวย หนอง คลอง บง บางสวนจะซมลงไปกกเกบไวใตดนเปนนำใตดนนอกจากนรฐยงไดมการสรางแหลงเกบกกนำทงขนาดใหญและขนาดเลกเพอกกเกบไวใชเพอการเกษตรใหเกดความตอเนอง ในแตละพนท จนปจจบนกยงตองพฒนาแหลงนำใหเกดขนอยางตอเนองเพราะวาประชากรเพมขนความตองการบรโภคสนคาเกษตรเพมข นพนทเกษตรกตองเพมขนตาม จงสงผลใหตองจดหาแหลงนำเพมขนตามมาดวย

การจดหานำใชนำเพ อการเกษตรอยางเพ ยงพอจะทำใหเกดค ว า ม ม น ค ง ท า งเศรษฐกจของประเทศ

13

3. การใชนำเพอรกษาระบบนเวศ ระบบนเวศ หมายถง สรรพสงองครวมทประกอบไปดวย ดน

ปาไม สตวนอยใหญทกชนด อากาศ แรธาต ส งแวดลอมตามธรรมชาต สงมชวตทหลากหลายทกชนด มการแลกเปลยนสสารแรธาต และพลงงานกบสงแวดลอม โดยผานหวงโซอาหาร มลำดบของการกนเปนทอดๆ ทำใหเรามอาหารทเกดจากธรรมชาตอยางอดมสมบรณไมหมดสน และจะมขนมาใหมทกป เชน มเหดใหเราไดเกบทกป มปลาใหจบ มหนอไม พชผกใหไดเกบ กบ เขยด จงหรด จกจน อนๆอกมาก ทงหมดนจะตองมนำเพอรกษาระบบนเวศซงมความสำคญยงอกดาน เพราะความสมพนธของสงมชวตในแหลงนำยงมความตองการในการใชนำหลอเลยงโดยชวยลดอณหภมและมปรมาณนำทพอด จงทำใหมตนหญา ปาไม ตนไม พชพรรณตามธรรมชาตเจรญเตบโตขนได สงเหลานลวนมความสำคญตอชวตมนษยขอเพยงแคใชนำอยางรคณคา

การอนรกษแหลงนำเพอการรกษาระบบนเวศใหอยรวมกนอยางยาวนาน

14

4. การใชนำเพออตสาหกรรม การใชนำเพออตสาหกรรมหมายถง การใชนำในกจกรรม

การผลตและการบรการในระบบอตสาหกรรมทกประเภทตงแตอตสาหกรรมการเกษตรไปจนถง อตสาหกรรมของโรงงานประเภทตาง ๆ ซงมความตองการใชนำทแตกตางกนตามประเภทของโรงงานอตสาหกรรม ดงตารางในภาคผนวก ซงสวนใหญตงอยในพนทชานเมองหรอเขตอตสาหกรรมของแตละชมชนเมอง หรอเขตนคมอตสาหกรรมทกำหนดขนในแผนผงการใชประโยชนทดนของแตละจงหวด

โรงงานอตสาหกรรมเกษตรทมปรากฏใหเหนอยในทกจงหวด

พนทนคมอตสาหกรรมทมแนวโนมเกดขนทกจงวดในอนาคต

15

5. การใชนำเพอการทองเทยว ความตองการนำเพอการทองเทยวซงถอวานำเปนปจจย

สำคญตอระบบเศรษฐกจของชมชน เนองจากกอใหเกดรายไดจากการคาและการบรการ ดงนนนำจงทำหนาทสองดานคอ นำทำหนาทเปนแหลงทองเทยวเอง เชน ลำหวย นำตก เขอน อางเกบนำ เปนตน และนำทำหนาทอำนวยความสะดวกใหเกดกจกรรมการทองเทยว เชน นำอปโภค บรโภค นำในสระวายนำ นำในคลองตลาดนำ นำเพอการผลตสนคาและการบรการตาง ๆ เปนตน ในแตละชมชนจะมทรพยากรนำททำหนาททงสองดานนอย ควบคกนเสมอ หากมการบรหารจดการทดทงในเชงปรมาณและคณภาพจะสงผลใหชมชนนน ๆ มความตอเนองในกจกรรมรองรบทองเทยวไดเปนอยางด

การใชนำเพอรองรบกจกรรมการทองเทยวทางนำของชมชน

16

6. การใชนำเพอปองกนและบรรเทาสาธารณะภย เปนกระบวนการบรหารจดการนำในชมชนไวสำหรบปองกนและ

บรรเทาปญหาภยพบตตาง ๆ หรอเหตการณทคาดไมถงเกดข นในชมชน เชน ไฟไหมปา ไฟไหมบานเรอน หมอกควนไฟ ฝนละออง(PM.2.5) บางหมบานขาดแคลนนำ สตวไมมนำด มกน เปนตน เหตการณเหลานอาจเกดขนไดทกเมอ ดงนนเพอใหมนำใชในการระงบเหตดงกลาว กลมบรหารจดการนำ(Actors) จงควรบรหารจดการนำในชมชนใหเหลอในแหลงนำทกแหง อยางนอยทสดรอยละ 20 เพอสำรองไวใชระงบเหตดงกลาวในชวงฤดแลงของทกป

การใชนำเพอปองกนปญหาภยพบตตางๆ เชนภยแลง ไฟปา หมอกควน

17

7. การใชนำเพอการคมนาคมขนสง การใชนำเพอรองรบกจกรรมการคมนาคมขนสง สวนใหญ

กจกรรมนพบในเขตพนทภาคกลางและภาคตะวนออกของประเทศไทย เนองจากเปนพนทลมนำทมปรมาณนำในลำคลองหรอในแมนำคอนขางมากตลอดป ทำใหตองการขนสงสนคาดวยวธนกนจำนวนมาก ประกอบกบการขนสงดวยวธนสามารถขนไดปรมาณมากซงจะชวยใหประหยดคาใชจายตอการขนหนงเทยวไดมากกวาการขนสงทางบก ในภาคตะวนออกเฉยงเหนอสวนใหญเปนการขนสงทราย และการเดนทางเพอการทองเทยว เชน แพรานคา แพทพก และเดนทางโดยเรอบางเลกนอย ดงนนหากมการบรหารจดการนำใหนำในแมนำใหมปรมาณทพอดตอยตลอดปกเปนสงทควรดำเนนการ

3. การใชนำเพอรองรบกจกรรมการคมนาคมขนสงทพบทวไป

18

Demand

การใชประโยชนทดน คณภาพนำ

ความตองการใชนำอปโภค ความตองการใชนำบรโภค

ความตองการเพอการเกษตร ความตองการเพออตสาหกรรม

อนฯ

Supply

ปรมาณนำ ทดน/ทตงแหลงนำ แหลงกกเกบนำ พนทจดเกบนำ

ระบบกระจายนำ ระบบสงนำ/คลองสงนำ

อนฯ

กลมบรหารจดการนำผว

ดนระดบตำบล

(Actors)

การสำรวจและจดเกบขอมลแหลงนำในชมชนเปนการ

ดำเนนการนำขอมลทไดมาวเคราะหและสงเคราะหอยางรอบดานเพอการบรหารจดการนำชมชนใหเกดความมนคงและตอเนอง มกรอบแนวคดการจดเกบขอมลดงตอไปน

กรอบแนวคดการจดเกบขอมล ประกอบดวยขอมลดานความตองการใชนำ(Demand) และขอมลดานปรมาณนำทมอย(Supply) ซงทงสองดานหากมความสมดลกนกจะจะทำใหสงแวดลอมในพนทนนชมชนนนดขนโดยลำดบ แตปจจบน(พ.ศ. 2563) พบวาความตองการใชนำมมากกวาปรมาณนำทมอยจงทำใหเกดความไมสมดลขน ซงอาจสงผลกระทบตอระบบนเวศอนๆตามมา

กรอบแนวคดการจดเกบขอมลนำในชมชน

การจดทำขอมล

19

การบรหารจดการนำชมชนจงมความจำเปนอยางยงทตองจดทำขอมลเพอนำมาวเคราะหประกอบการตดสนใจ โดยมขอมลดงตอไปน

3.1 ขอมลดานความตองการใชน ำ(Demand) ว าม ความตองการรวมทงสนกลกบาศกเมตร (ลบ.ม.)

1) ความตองการใชนำอปโภค-บรโภค (นำใช-นำกน)

ตารางแสดง ตวอยางการเกบขอมลรายหมบาน

ท ทอย หมบาน.....ตำบล....... อำเภอ..........จงหวด.............

จำนวน ประชากร(คน)

ปรมาณนำ ทตองการ(ลบ.ม.)

1 บานสขวฒนาหม 2 ตำบลชมแสง อำเภอสตก จงหวดบรรมย

436 (436x0.12)x365วน = 19,096.80

2 บานตามาหม 3 ตำบลชมแสง อำเภอสตก จงหวดบรรมย

652 (652x0.12)x365วน = 28,557.60

3 อนๆ.................................... ............. ...................... 4 อนๆ.................................... ............. ...................... หมายเหต :1. คาเฉลยการใชนำอปโภคบรโภคในเขตเมอง = 200 ลตร/ตอวน 2. คาเฉลยการใชนำอปโภคบรโภคในเขตชนบท= 120 ลตร/ตอวน

20

2) ความตองการใชเพอการเกษตร ไดแก การใชนำในการผลตพช การใชนำในการเลยงสตว เปนตน

ตารางแสดง ตวอยางการเกบขอมลการใชนำเพอการเกษตรรายครวเรอน

ท ครว เรอน

จำนวนพชทปลก จำนวนการเลยงสตว รวม

ปรมาณนำ (ลบ.ม.) ชนดพช

พนทปลก (ไร)

สตวบก(ตว) สตวนำ (ไร)

วว ควาย หม ไก เปด

1 1 ขาวนาป 10 4 5 2 22 8 ไมม 12,311

2 2 ออย 6 2 4 10 41 14 ไมม 20,950

3 3 ยางพารา 24 - - 14 16 - ไมม ...........

4 4 มนสำประหลง 12 4 8 - 16 8 ไมม ...........

5 5 อนๆ...... ........ ...... ...... ..... ...... ...... ........ ...........

ตารางแสดง คาเฉลยการใชนำของพชและสตว

หมายเหต : 1. ตารางคาเฉลยการใชนำของพชแตละชนด (ทมา : สำนกอทกวทยาและบรหารนำ กรมชลประทาน, 2556) 2. คาเฉลยการใชนำของสตวแตละชนด (ทมา: กรมปศสตว, 2552)

21

3) ความตองการใชรกษาสงแวดลอม คอการพยายามรกษาคณภาพนำทงในเชงปรมาณและคณภาพเพอใหนำคงอยกบสงมชวตทกชนดบนโลกซงตางมความตองการนำเพอการดำรงชวตทงสน มนษยจงควรคำนงถงการใชนำของสงมชวตอนทตองอาศยนำเพอดำรงอยรวมกนของระบบนเวศในแหลงนำนน ๆ หลกการคออยาใชนำในแหลงนำนนจนหมดสนทกหยดตองเหลอนำในแหลงนำนน ๆ ดวยไวอยางนอยรอยละ 20 ตามกฏของการใชนำเพอรกษาสงแวดลอม (พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535) เชน แหลงนำหนองผกชมความจกกเกบนำ 520,000 ลกบาศกเมตร หากประชาชนจะใชนำนเพ อกจกรรมทกชนดกควรใชไดไมเกนรอยละ 80 คอ 416,000 ลกบาศกเมตร และควรเหลอไวรกษาสงแวดลอมอยางนอยรอยละ 20 คอ 104,000 ลกบาศกเมตร ซงนำทเหลออยนจะชวยใหสงมชวตในระบบนเวศของแหลงนำนน ๆ พออาศยอยรอดในชวงฤดแลงทกำลงจะผานไปเขาสฤดฝนตอไปนนคอนำในเชงปรมาณ ในเชงคณภาพมนษยเราไมควรทำใหแหลงนำทใชประโยชนรวมกนมคณภาพทแยหรอเนาเหมน ควรชวยกนดแลและบำรงรกษาคณภาพนำดขนตลอดเวลา โดยการไมนำเอาของเสยลงไปในนำ เชน ซากสตวทตายแลว สารเคมชนดตาง ๆ เปนตน นอกจากนนเราไมควรสงเสรมการเพาะปลกพชทใชสารเคมในบรเวณใกลเคยงกบแหลงนำ เนองจากจากอาจเกดการชะลางสารเคมลงมาปนเปอนในหนองนำกเปนได นอกจากนนควรระมดระวง และหามกอสรางอาคารบรเวณรมแหลงนำนเปนอนขาด เนองจากพบวามความเปนไปไดท นำเสยจากอาคารจะไหลลงมาปนเปอนกบนำทเรากำลงใชประโยชนรวมกนอยเปนตน

22

4) ความตองการเพออตสาหกรรม เปนกจกรรมหนงทมความสำคญกบความเปนอยของมนษยไมนอยกวากจกรรมชนดอนนำเพอการผลตในระบบอตสาหกรรมในทนหมายถงอตสาหกรรมทกประเภทจำแนกตามกฎกระทรวงอตสาหกรรม (ออกตามความในพระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 เพมเตม 105,106,107) ออกเปน 3 ประเภทไดแก โรงงานประเภทท 1 มเครองจกรไมเกน 20 แรงมา โรงงานประเภทท 2 มเคร องจกรไมเกน 50 แรงมา และโรงงานประเภทท 3 มเครองจกรเกน 50 แรงมาขนไป ซงมการใชนำในการประกอบกจการโรงงานทแตกตางกนตามตารางดานลาง สำหรบการเกบขอมลจะตองทราบกอนวาโรงงานดงกลาวประกอบกจการอะไร ตงอยทใด มจำนวนกแหง เมอทราบแลวนำมาคำนวณเปรยบเทยบปรมาณความตองการใชนำของแตละโรงงานได

ตารางแสดง ตวอยางการเกบขอมลแยกตามประเภทของโรงงานทใชนำตอวน

ทมา : รายงานการศกษาโครงการจดทำแผนรวมการบรหารจดการทรพยากรนำในพนทลม นำกกและโขง(เหนอ), กรมทรพยากรนำ, 2549

23

3.2 ขอมลดานปรมาณนำทมอย (Supply) วามนำทกแหลงแลวรวมทงสนกลกบาศกเมตร (ลบ.ม.) 1) แหลงนำผวดน ม 2 ประเภทใหญๆ คอนำไหล(Water flow) นำประเภทนเกบขอมลปรมาณทแทจรงยากสวนใหญใชประมาณการจากอตราการไหลคณกบพนทหนาตดคณกบเวลาเทานน กบนำนง(Water Retention) สามารถเกบตวเลขทแนนอนไดซงตองการทราบวาแหลงนำทงหมดในพนทรบผดชอบมจำนวนกแหลงและแตละแหลงมปรมาณนำอยเทาไร(ลบ.ม.) โดยสวนใหญนำในแมนำ ลำนำสาขา สระนำ หนองนำ มกมรปรางไมแนนอนการวดเพอคำนวณหาพนทผวนนในอดตจะตองใชเวลาและเครองมอทคอนขางซบซอน แตปจจบนมเทคโนโลยชวยในการวดไดคอนขางแมนยำ เชน โปรแกรมแผนท ท กชนดจะม Function ชวยวดระยะทางและชวยหาพนทได หรอจะใช GPS. หรอมอถอทเราใชอยกไดชวยวดพกดและเดนวงรอบหาพนทผว ทเหลอคอการวดความลกจากผวนำไปถงพนดานลางของสระวามความลกกเมตร(เมตร) ซงคาทไดจะนำมาคำนวณปรมาณการกกเกบนำของแหลงนำในแตละแหลงนนเอง ตารางแสดง ตวอยางการเกบขอมลนำผวดน

ท ชอแหลงนำ พนทผวของนำ (ตารางเมตร)

ความลกเฉลย(เมตร)

ปรมาณกกเกบ (ลบ.ม.)

1 หนองมะเขอ 25,685 3.45 88,614 2 สระประปาหม 4 38,875 2.88 111,960 3 อางเกบนำตาแสง 125,890 3.65 459,499 4 อนๆ................... ........ ........ ................. รวมทงสน ∑ ∑ ∑

24

2) แหลงนำใตดน การเกบขอมลดานแหลงนำผวดนวามปรมาณนำอยเทาไรนนโดยเทคโนโลยปจจบนยงไมสามารถทำได แตกสามารถประมาณหรอคาดเดาความนาจะเปนได โดยการประมาณการจากคาเฉลยปรมาณนำจากแหลงนำบาดาลในพ นทใกลเคยง เชน อยากทราบวาในพนทบานสเหลยมนอย ตำบลหนองโสน อำเภอนางรอง จงหวดบรรมย มนำใตดนอยเทาไร กอนอนตองสำรวจกอนวาปจจบนในพนทหมบานนมการเจาะนำบาดาลใชอยเทาไร ซงไดขอมลวามการเจาะนำบาดาลเพอใชในการประปา 4 จดตามแผนทดงตอไปน

แผนทแสดงขอบเขต แหลงนำ การประปา พชผกและคอกควาย

หมบานสเหลยมนอย ตำบลหนองโสน อำเภอนางรอง จงหวดบรรมย

25

ตารางแสดง การเกบขอมลนำบอบาดาลในแตละจดของหมบาน ท ชอทตง

บอบาดาล คณภาพ

นำ คาพกดตำแหนง ความลก

(เมตร) ปรมาณนำทได

(ลบ.ม./วน) ลองจจด ละตจด 1 จดท 1 จด 276650 1630780 60 12 2 จดท 2 จด 276700 1631200 65 10 3 จดท 3 กรอย 276800 1630850 65 12 4 จดท 4 จด 277050 1630820 60 12 รวมเฉลย 62.5 11.5

จากนนนำตวเลขทไดมาคำนวณปรมาณนำใตดนวานาจะมอยเทาไรโดยใชสตร ปรมาณใตดน = คาเฉลยทหาไดx วน(ชวงฤดแลง) แทนคาไดปรมาณใตดน=11.5 x 240วน =2,760 ลกบาศกเมตรตอบอ ซงจะนำคาทไดไปรวมกบนำชนดอนตอไป 3) แหลงนำบนฟา หรอนำฝนทเรารจกกนดนนเองซงเปนนำทหาคาความแนนอนยากทสด ปจจบนมนกวจยหลายสำนกพยายามหาความนาจะเปนของการเกดฝนจากคาความสมพนธดานตางๆ แตกยงมความไมแนนอนอยมากเชนกน แตสงหนงทเรามกจะนำมาใชคอคาสถตของนำฝนในชวงเวลาเดยวกนของปกอนๆน เพอเปรยบเทยบความนาจะเปนในภาวะตางๆ เชน ในชวงเวลาเดยวกนเมอ 10 20 30 50 ป หรอ 100 ปท ผานมปรากฏการณอะไรเกดขนบางปรมาณนำฝนเปลยนแปลงไปอยางไรเปนตน จงจะทำใหคาทไดเกดความแมนยำพอสมควร แตหลายสำนกกไมอยากยงยากขนาดนนโดยจะใชเพยงตวเลขปรมาณนำฝนของสถานวดน ำฝนใกลเคยงมาคำนวณ กพอจะทำใหคาดเดาไดวาฝนในปหนานาจะมอยเทาไรเปนตน

26

ในการวดปรมาณนำฝนในทนกจะใหใชปรมาณนำฝนทวดไดจากสถานใกลเคยงมาใชในการคำนวณเน องจากหนวยงานสวนทองถนหรอประชาชนในพนทสามารถเขาถงขอมลชนดนไดงายและไมซบซอนมากนก โดยมตวอยางการคำนวณดงตอไปน

ตารางแสดง การเกบขอมลปรมาณนำฝนและการคำนวณปรมาณนำทได

ท ชอสถาน

ตรวจวด

คาเฉลยปรมาณ

นำฝน (มม.)/ป พนทรบนำ

(ตร.ม.) ปรมาณนำ

(ลบ.ม.) 1 สถานหนองโบสถ 46 16,250,000 747,500 2 สถานชำน 32 24,550,000 785,600 3 สถานบานยายคำ 21 16,650,000 349,650 รวมเฉลย 627,584

จากตารางแสดงการคำนวณปรมาณนำฝนทไดภายหลงจากฝนตกดงตอไปนคอ ปรมาณนำทได = ปรมาณนำฝน(มม.)/1,000 x พนทรบนำ(ตร.ม.) เมอนำคาทไดมาคำนวณจะทำใหไดตวเลขตามตารางในเบองตน

หลงจากนนจะนำคาเฉลยทไดซงเปนคาประมาณนำฝนทตกลงมาในปหนาทจะถงนวามปรมาณเทาไรนนเอง ซงถาในตารางจะนำคา 627,584 ลกบาศกเมตร ทไดจากการคำนวณนไปรวมกบปรมาณนำในแหลงนำชนดอนเพอทำใหทราบวาในพนทของเรามปรมาณนำอยทงหมดเทาไรนนเอง

27

3.3 ขอมลลกษณะภมประเทศและการไหลของนำในพนท ในดานนจะมความแตกตางจากหวขอทผานมาคอเปนการ

เกบขอมลเพอใหเขาใจลกษณะภมประเทศของแตละพนทวามความแตกตางกนอยางไร จะทำใหนกบรหารจดการนำ(Actors) เหนบรบทของแตละพนทวาตองบรหารจดการดวยวธการแตกตางกนกลาวคอ

1) ลกษณะภมประเทศโดยรวม เชน การอธบายลกษณะพ นท โดยรวมของพ นท ตำบลบางป อำเภอเม อง จ งหวดสมทรปราการวา เปนพนทราบลมนำปากแมนำเจาพระยา มถนนสายสขวท(สายเกา)เปนเสนแบงพนทออกเปน 2 ฝงคอ การใชทดนบรเวณระหวางฝงนำจดกบการใชทดนบรเวณฝงนำเคม อกตวอยางหนงคอ สภาพพนทของจงหวดบรรมย โดยทวไปเปนทราบลาดจากทศใตลงไปทศเหนอ พ นท มลกษณะเปนลกคลนนอยเปนทราบขนบนไดชองเขาเกดจากภเขาไฟระเบดเมอประมาณเกาแสนถงหนงลานปเศษ ทำใหจงหวดบรรมยมลกษณะภมประเทศทสำคญคอ 1. พนทสงและภเขาทางตอนใตทำใหนำฝนทตกลงมาบนผวดนไหลจากทศใตไปสทศเหนอของจงหวด 2. พนทลกคลนลอนตนตอนกลางของจงหวดคอมภเขาไฟมากถง 6 ลกในพนทตอนกลางของจงหวดจงทำใหมลกษณะดงกลาว 3. พนทราบลมตอนเหนอรมฝงแมนำมลซงเปนพนทชวงสนๆความยาวประมาณ 60 กโลเมตร 4. มโครงสราง

28

ของดนเปนชดดนภเขาไฟมลกษณะเปนดนรวนปนดนเหน ยว ลกษณะดงกลาวทำใหดนอมนำไวคอนขางด เปนตน

2) ลกษณะการใชประโยชนท ดน เปนการสำรวจพนทเพอใหทราบวาพนทบรเวณใดทำกจกรรมการใชนำอยางไร รวมทงหมดใชนำเทาไร ตารางแสดง การเกบขอมลการใชประโยชนทดนรายแปลง

ท การใชประโยชนทดน จำนวน (ไร)

อตราการใชนำ (ลบ.ม./ไร)

ความตองการ ใชนำ (ลบ.ม.)

1 ทำนาแปลงท 1 24 1,173 28,152 2 ทำนาแปลงท 2 56 1,173 65,688 3 ทำนาแปลงท 3 88 1,173 103,224 4 ปลกออยแปลงท 1 45 3,819 171,855 5 ปลกออยแปลงท 2 38 3,819 145,122 6 ปลกออยแปลงท 3 34 3,819 129,846 7 ปลกขาวโพดเลยงสตว 26 594 15,444 รวมทงสน (ดตารางใน

ภาคผนวก) 659,331

แผนทแสดง การเกบขอมลการใชประโยชนทดนในพนทเปาหมาย

29

3) ทรพยากรทางธรรมชาตทมอยปจจบน เชน มปาไมอยในพนทไหนบรเวณใด มแหลงนำชนดใดบาง มภเขา แมนำ นำตก สตวปา สตวนำ และอนๆ เปนตน

แผนทและภาพแสดง ทรพยากรชมชนในพนท ตำบลหนองโสน

อำเภอนางรอง จงหวดบรรมย ป พ.ศ. 2562

พนทเกษตรกรรม

พนทชมชน

แหลงนำในชมชน ชอ-หนองโสน

ความจ 125,000 ลบ.ม.

แหลงนำในชมชน ชอ-หนองยายพมพ

ความจ280,000 ลบ.ม.

แหลงนำในชมชน ชอ-หนองมะขาม

ความจ 75,000 ลบ.ม.

แหลงนำในชมชน ชอ-หนองตาพรม

ความจ 68,000 ลบ.ม. แหลงนำในชมชน ชอ-หนองวดตาใกล

ความจ 45,000 ลบ.ม.

แหลงนำในชมชน ชอ-หนองชาง

ความจ 35,000 ลบ.ม. ปาชมชน 62 ไร

ปาชมชน 44 ไร

30

4) ความสงตำของพนท ทำใหทราบทศทางการไหลของนำวานำไหลจากพนทใดไปยงพนทสวนใด ตวอยางการสำรวจความสงตำของพนทตำบลหนองโสน อำเภอนางรอง จงหวดบรรมย โดยใช GPS. กรณไมมขอมลเสนชนความสงในพนท(Contour) ตองหาความสงดวยตนเอง ดงแผนท

31

กรณมขอมลเสนชนความสงของพนท เชนแผนทแสดงเสนชนความสงของบานสหกรณ 6 หมท 6 ตำบลบานสหกรณ อำเภอแมออน จงหวดเชยงใหม ในความเปนจรงตองตรวจสอบอกทวาพนทดงกลาวมบรเวณใดทยงไมละเอยดพอหรอไม แตถาหากแผนทนมขอมลเพยงพอกสามารถนำมาใชได แผนทแสดงเสนชนความสงของพนท ต.สหกรณ อ.แมออน จ.เชยงใหม

ทมา : สำนกสำรวจและวจยทรพยากรดน กรมพฒนาทดน 2553

32

5) ประเพณความเชอของประชากรเกยวกบนำ ขอมลในสวนนมความสำคญตอการวางแนวปฏบตรวมกนใน

ชมชนวามสวนเสรมใหเกดความเขมแขง หรอขดตอแนวปฏบตทเปนมาแตอดต ซงถาหากขดแยงกอาจสงผลใหไมไดรบความรวมมอจากชมชนนนเอง ตวอยางเชน ชาวบานในอำเภอนาโพธ อำเภอบานใหมไชยพจน อำเภอพทไธสง จงหวดบรรมย ทก ๆ ปจะรวมกนประกอบพธกรรมเลยง “ผตาแฮก” ตามประเพณความเชอทมมาแตบรรพบรษกอนลงมอปกดำขาวเพอเปนการบวงสรวงใหเทพยดาบนดาลใหฝนตกตามฤดกาล แมโพสพ แมธรณ ใหปกปกรกษไรนา ใหตนขาวเจรญงอกงามอดมสมบรณ นอกจากนนยงพบวามประเพณเลยงผปตาซงถอปฏบตทอดตอกนมาจนถงปจจบน เพอใหชาวบานตระหนกถงการดแลรกษาปาตนนำและทรพยากรธรรมชาตในปาทชาวบานในชมชนตองชวยกนดแลรกษา ไมเขาไปตดไม ไมเขาไปเกบของปาในชวงหาม ไมเขาไปลาสตว เปนตน ภาพประเพณเลยง ผตาแฮก ของชาวอำเภอบานใหมไชยพจน จงหวดบรรมย

ทมา : แนวหนา Online 9 มถนายน 2561

33

ตามความเช อและประเพณทเก ยวกบนำทน าสนใจและเขมแขงอกแหงคอบรเวณภาคเหนอของประเทศไทยพบวามประเพณ เล ยงผขนนำ ซ งชาวบานยดถอปฏบตสบตอกนมายาวนานจนถงปจจบน เพอเปนการรวมกนอนรกษพ นทปาตนนำ โดยการใหชาวบานและเยาวชนรวมกนทำกจกรรมบวชปา บวงสรวงสงศกดสทธ เจาปา เจาเขา เพอมาปกปกษรกษาปาและคณภาพนำใหดอยเสมอเปนทพงของสตวปาและชาวบานไดทำมาหากนไดอยางราบรนไมขาดแคลนนำ ประกอบกบเปนการรวมกนตรวจสอบพนทปาวามสงใดหายไปบาง ซงบางพนทจะรวมกนปลกปาทดแทนในทกปสงเหลานจะทำใหมนำทาใชอยางตอเนองตลอดป เปนตน

ภาพประเพณ เลยงผขนนำ ของชาวภาคเหนอของประเทศไทย

ทมา : สำนกงานวฒนธรรมจงหวดตาก 1 มถนายน 2560

34

ระบบบรหารจดการทรพยากรนำโดยเฉพาะนำผวดนของประเทศนนปจจบนอาศยพระราชบญญตทรพยากรนำ พ.ศ. 2561 เปนหลกในการบรหารจดการนำในพนทนอกเขตชลประทาน ซงในพระราชบญญตดงกลาวไดกลาวถง องคกรบรหารจดการทรพยากรนำประกอบดวย 4 สวนคอ คณะกรรมการทรพยากรนำแหงชาต ศนยบญชาการเฉพาะกจ ล มนำและคณะกรรมการลมนำ และองคกรผใชนำ โดยเฉพาะองคกรผใชนำไมไดระบองคประกอบทชดเจนไว แตอาจจะไปปรากฏในกฎกระทรวงหรอกฎหมายลกในหนวยงานทรบผดชอบอกครงซงกยงไมชดเจนอยในขณะน อยางไรกตามการบรหารจดการทรพยากรนำในระดบทองถนทมอยในประเทศไทย มแบบแผนแตกตางกนออกไปขนอยกบภมประเทศ ลกษณะภมอากาศ ภยธรรมชาต ส งแวดลอม การใชประโยชนท ดน ประเพณความเชอทปฏบตสบตอกนมา ซงจะไมเหมอนกนในแตละพนท เชน ในพนทภาคเหนอมการบรหารจดการนำเปนกล มๆกระจายตวอยทกจงหวดของภาคเรยกวา แบบเหมองฝายโดยมแกฝายเปนผนำในการดำเนนกจกรรมการใชนำรวมกนในหมสมาชกไดแก กจกรรมการตฝาย กจกรรมการเลยงผฝาย กจกรรมการขดลอกลำเหมองรวมกนเปนตน ลกษณะเชนนไดปฏบตสบทอดตอกนมากวา 750 ปมาแลวและปจจบนยงดำเนนการอยอยางตอเนอง

การบรหารจดการนำ

35

ลกษณะดงกลาวจะไมพบในพนทภาคใตของประเทศถงแมวาลกษณะภมประเทศจะคลายกนแตเนองจากภมอากาศและฤดกาลตางกนกลาวคอ พนทภาคใตมฝนตกชกมากกวาภาคเหนอของประเทศไทยเรามกจะเรยกวา “ฝนแปดแดดส” จงทำใหวธการใชประโยชนจากทรพยากรนำของคนภาคใตไมตองเอาอะไรไปขวางหรอกนนำไวไม เช นน นจะทำใหเก ดน ำทวมขงในพ นท ได ในขณะท ภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทยเปนพนทกวางใหญทสดและประสบกบปญหาเกยวกบทรพยากรนำทมอยบางพนทมากบางพนทน อยและแหงแลงมากท ส ดเน องจากหลายสาเหตคอ สภาพภมอากาศ สภาพทางธรณวทยา การใชประโยชนทดน สงแวดลอม เปนตน ผลจากการศกษาระบบบรหารจดการนำทวทกภมภาคของประเทศไทยพบวาเปนไปตามตวแปรหลกของ Elinor Ostrom, (2007).ทง 4 ปจจย(Model ตามภาพ)และหากนำมาประยกตใชให Model การจดการทรพยากรเชงสถาบนของ Elinor Ostrom, (2007).

36

เหมาะสมกบบรบทของสงคมไทยจะตองเพมเตมอก 2 ปจจยไดแก ระบบสงนำและกลมผใชนำเขาไปดวย ดงนนระบบบรหารจดการนำตามบรบทของสงคมไทยควรประกอบดวย 6 ดานตามภาพดงน Model การจดการทรพยากรนำชมชน (เชาวลต สมสวย, 2556)

การบรหารจดการนำชมชนในหนงระบบจะตองดำเนนการไปพรอมๆกนทง 6 ดานไดแก

1. แหลงนำ(Resource System) หมายถงนำผวดนทเกดขนเองโดยธรรมชาตและเกดขนโดยมนษยสรางขนประกอบดวย แหลงนำนง(นำในสระ หนอง บง กด อางเกบนำ ฯ) และแหลงนำไหล(แมนำสายหลก แมนำสาขา ลำนำ ลำหวย คลอง ฯ) ซงมทตงแนนอนและมระบบนเวศทเหมาะสมใหเกดการหมนเวยนขนลงของนำอยางเปนปกต

แหลงนำ

ปรมาณนำ ระบบสงนำ

ระบบกำกบ

ของรฐ

กลมผใชนำ

กลมบรหารจดการนำ

37

2. ปรมาณนำ(Resource Unit) หมายถงปรมาณนำในแหลงนำผวดนทงทเกดขนเองโดยธรรมชาตและมนษยสรางขน ซงจะมปรมาณทปรบเปลยนไปตามระบบของธรรมชาตและสงแวดลอม ในแตละชวงเวลา ทำใหมปรมาณทไมเทากนขนอยกบหลายเหตปจจย เชน ความชนสมพทธไมเทากน อณหภมไมเทากน ปรมาณนำฝนไมเทากน เปนตน

3. ระบบกำกบของรฐ(Governance Systems) หมายถง การเขามากำกบดแลทรพยากรนำสาธารณะโดยรฐแตละแหงจะมความเขมขนตางกน หรอ ใชรปของประเพณ ความเชอ พธกรรม ระบบเครอญาตเปนตน เชน ในทองถนของจงหวดบรรมยมการดแลแหลงนำอยหลายระบบขนอยกบวาใครเปนเจาของแหลงนำนน กลาวคอหากแหลงนำอยพนทปาสงวนแหงชาตกตองใชนำตามกฏระเบยบของปาสงวนแหงชาต หากอยในทสาธารณะกตองอยในอำนาจของผวาราชการจงหวด หรอกอนใชนำจะตองมการประชมเพอนำขอมลมาวเคราะหรวมกนทกฝายกอนตดสนใจอยางมสวนรวมเปนตน

4. กลมบรหารจดการนำ(Actors) หมายถงการรวมกลมอยางเปนทางการเพอรวมกนบรหารจดการทรพยากรนำใหเกดความเปนธรรมตอทกผายประกอบดวย ผนำในสวนราชการ ผนำชมชน ภาคเอกชน เกษตรกร ชาวบานทสนใจดานการบรหารจดการนำ รวมตวกนจดตงขนโดยอาศยอำนาจทางปกครองของนายอำเภอแต

38

เปนผลงนามแตงตงใหมกลมบรหารจดการนำเพอดำเนนการพฒนาแหลงนำ รวบรวมขอมล ดแลรกษาทงในเชงปรมาณและคณภาพ เชน การจดหานำ การจดเกบนำ การจดสรรนำ และการดแลรกษา เปนตน

5. ระบบสงนำ(Irrigation) หมายถงระบบผนนำเขาแหลง

เกบนำและระบบกระจายนำออกจากแหลงนำแตละแหงไปยงพนทเปาหมาย ดงนนระบบสงนำนถอวาเปนเครองมอหนงท มความจำเปนในการจดสรรนำใหเกดความเปนธรรมได เชน อางเกบนำลำนางรองทตงอยอำเภอโนนดนแดงจงหวดบรรมย เมอมการเกบนำจะตองกอสรางระบบกระจายนำเพอกระจายนำไปยงพนทเกษตรทตองการเพาะปลกพชและพนทตองการนำอปโภคบรโภคในพนทตอนลางซงไดแก อำเภอปะคำและอำเภอละหานทราย ตามขอบเขตทกำหนด เปนตน

6. ผใชนำ(User) หมายถงกลมคนหรอกลมบคคลทงทเปน

ทางการและไมเปนทางการทมความตองการใชนำโดยมเปาหมายแตกตางกนคอเพอการอปโภคบรโภค เพอการเกษตร เพอการทองเทยว เพออตสาหกรรม หรอเพอการอนๆ ซงถอเปนปจจยสำคญอกดานหนงเนองจากระบบทงหมดทถกออกแบบมาใหสามารถรองรบความตองการของมนษย

39

การวางแผนบรหารจดการนำเปนการคาดการณหรอพยากรณลวงหนาเพอเตรยมการรบมอในสงทจะเกดขนในอนาคต ดงนนเครองมอทสำคญในการคาดการณส งท จะเกดขนคอ ขอมลปรมาณนำทมอยในปจจบนและขอมลความตองการใชนำทงปจจบนและในอนาคต ขอมลทงสองดานนจงเปนสวนสำคญในการบรหารจดการนำชมชน การนำเอาตวแปรทง 6 ดานของการบรหารจดการนำทไดกลาวไปแลวในขอ 5 นนไปประยกตใชเพอการวางแผนการบรหารจดการนำจะแยกขอมลออกเปน 3 กลมไดแก ดาน Demand ดาน Supply และ ดาน Interaction การวางระบบความสมพนธหรอการวางระบบบรหารจดการนำรวมกน ตามตารางดานลางดงน

ตารางแสดงประเดนขอมลเพอวางแผนบรหารจดการนำชมชนใน 1 ระบบ ปรมาณความตองการใชนำ

(Demand) การวางระบบจดการนำ

(Interaction) ปรมาณนำทมอย

(Supply) 1.ผใชนำ (User) ตองการใชนำเทาไร

กลมบรหารจดการนำ (Actors)

3.แหลงนำ(Resource System) จะใชนำจากแหลงใด(บนดน-ใตดน)

2.ระบบสงนำ(Irrigation) จะสงนำไปใหใครและเทาไร

ระบบกำกบของรฐ (Governance

Systems)

4.ปรมาณนำ(Resource Unit) ในแหลงนนมนำอยปรมาณเทาไร

การวางแผนบรหารจดการนำ

40

เม อไดขอมลครบทง 2 ดานคอดาน Demand และดาน Supply แลวจะนำมาเปนขอมลเพอการวางแผนการบรหารจดการนำโดยกลมบรหารจดการนำ(Actors) ภายใตระบบกำกบของรฐหรอทองถนนนๆกำหนด(Governance Systems)

ตวอยาง การวางแผนบรหารจดการนำชมชนในตำบลสามแวง อำเภอหวยราช จงหวดบรรมย สถานการณคอในป พ.ศ. 2561 ทผานมาพนทในเขตจงหวดบรรมยมปรมาณฝนตกนอยกวาคาเฉลยมาก จงคาดวาในป พ.ศ. 2562 ทจะถงนประชาชนในพนทประสบกบปญหาภยแลง ดงนนจงขอใหชมชนมการเตรยมการรองร บสถานการณภ ยแล งท กำล งจะเก ดข นในไม ช า จากปรากฏการณดงกลาวกล มบร หารจดการน ำ(Actors) จะตองดำเนนการเกบขอมลดงตอไปน (ดตารางท 5.1 5.2 ประกอบ)

ตารางท 5.1 การเกบขอมลการใชนำปจจบน

ท แหลงนำ ปรมาณนำ (ลบ.ม.)

ระบบสงนำ กลมผใชนำ (ลบ.ม./วน)

1 หนองโคกเหลก 688,654 ทอประปา 1.อปโภค 125 2 หนองชลประทาน 226,022 ทอประปา 2.บรโภค 22 3 ลำหวยราช 126,542 สบนำดวยไฟฟา 3.ปลกพช 264

4 หนองอตำ 56,218 คลองสงนำ 4.เลยงสตว 88 ใชนำในสระรอยละ60 5.รกษานเวศ 65

รวม 1,097,436 รวม 564

41

ตารางท 5.2 การคาดการณความตองการใชนำในอนาคต

ท แหลงนำ ปรมาณนำ (ลบ.ม.)

ระบบสงนำ กลมผใชนำ

(ลบ.ม./8 เดอน) 1 หนองโคกเหลก 688,654 ทอประปา 1.อปโภค 30,000 2 หนองชลประทาน 226,022 ทอประปา 2.บรโภค 5,280 3 ลำหวยราช 126,542 สบนำดวยไฟฟา 3.ปลกพช 63,360

4 หนองอตำ 56,218 คลองสงนำ 4.เลยงสตว 21,120 ใชนำในสระรอยละ60 5.รกษานเวศ 15,600

รวม 1,097,436 รวม 135,360

จากตวเลขในตาราง 5.2 กลมบรหารจดการนำ(Actors) จะตองนำมาหารอในทประชม เพอทำการประเมนสถานการณและรายงานตวเลขใหตรงกน ผนวกกบจะใชเครองมอทางกฎหมายอะไรเขาไปกำกบดแล ซงในกรณนแหลงนำทง 4 แหงเปนแหลงนำทอยในพนทสาธารณะจะตองใชอำนาจทางปกครองเขาชวยบรหารจดการ คอ ระเบยบกระทรวงมหาดไทยวาดวยการดแลรกษาและคมครองปองกนทดนอนเปนสาธารณสมบตของแผนดนสำหรบพลเมองใชรวมกน พ.ศ. ๒๕๕๓ หมวด ๒ อำนาจหนาท ขอ ๖ นายอำเภอรวมกบองคกรปกครองสวนทองถน มอำนาจหนาทดแลรกษาและคมครองปองกนการใชประโยชนทดนใหเกดความเปนธรรมรวมกน สวนการขออนญาตใชนำในแหลงนำสาธารณะตองขออนญาตผานนายอำเภอรวมกบองคกรปกครองสวนทองถนไปถงผ วาราชการจงหวดเปนผอนญาตตามระเบยบ ดงนนกลมบรหารจดการนำ(Actors) จงเปรยบเสมอนผแทนทปฏบตหนาทใหนายอำเภอกบ

42

ทองถนจงตองรายงาน สถานการณการบรหารจดการนำในแตละชมชนใหนายอำเภอกบทองถนทราบเปนระยะนนเอง และจากขอมลนำในชมชนจะพบวาปรมาณนำทตองการใชในชวงฤดแลงนนมเพยง 135,360 ลบ.ม. ในขณะทมนำตนทนอยมากถง 1,097,436 ลบ.ม. และตองคำนวณคาสญเสย (Lost) ซงเกดจากการระเหยซมลงดน จากสถตบางปนำสญเสยมากถงรอยละ 65 ดงนนหากคดตามคาสถตสงสดคอ 1,097,436 - (1,097,436 x 0.65) = 384,102 ลบ.ม.

ดงนนจะเหลอนำใหใชจรงเพยง 384,102 ลบ.ม.ตอชวงฤดแลง 8 เดอน ซงสำหรบประชาชนในพนทตำบลสามแวง อำเภอหวยราช จงหวดบรรมย นนมความตองการใชนำเพยง 135,360 ลบ.ม. แสดงวามนำใหใชไดตลอดทงป อยางนเปนตน

43

กรมทรพยากรนำ. (2549). รายงานการศกษาโครงการจดทำแผนรวม การบรหารจดการทรพยากรนำในพนทลมนำกกและโขง.

กรงเทพฯ: กรมทรพยากรนำ. เชาวลต สมสวย. (2556). รปแบบสถาบนจดการนำเพอการเกษตร กรณศกษาลมนำแมขาน จงหวดเชยงใหม. (วทยานพนธ ปรญญาดษฎบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย). บรรมยทำพธกรรม “ผตาแฮก” ความเชอจากร นส ร นกอนทำนา. (2561, 9 มถนายน). หนงสอพมพแนวหนา. Online. พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535, เพมเตมมาตรา 105 106 107. กระทรวงอตสาหกรรม. พระราชบญญต ส งเสร มและรกษาค ณภาพส งแ วดล อมแห งชาต พ.ศ. 2535, กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. สำนกงานวฒนธรรมจงหวดตาก. (2560). การจดเกบขอมลและรวม “พธลอทบอโคะ” หรอประเพณการเลยงผฝาย ของ ชาวปาเกอะญอ. สบคนจาก https://www.m-culture.go.th /tak/ewt_news.php?nid=1049&filename=index สำนกอทกวทยาและบรหารนำ กรมชลประทาน. (2556). คมอการหา ปรมาณการใชนำของพช ปรมาณการใชนำของพชอางองและ คาสมประสทธพช. ม.ป.ท. Let’s CHECK IN. (2560). เวบไซตรวมเรองราว กน เทยว พก ในหว ห น เพชรบ ร ร าชบ ร สม ทรสงคราม . ส บค นจาก www.letscheckinmag.com.

รายการอางอง

44

Elinor Ostrom. ( 2007 ) , Governing the Commons. (The Press Syndicate of the University of Cambridge the Pitt Building,Trumpington Street,Cambridge CB2 1RP. 1996).P,29.

45

ภาคผนวก

46

47

48

สำนกงาน

สถาบนบรหารจดการนำชมชนจงหวดบรรมย เลขท 439 อาคาร 1 หอง 101113

ถนนจระ ตำบลในเมอง อำเภอเมอง จงหวดบรรมย 31000

โทร. 086-5234329 โทรศพท 044-611221 ตอ 7302 โทรสาร 044-612858

E-mail: simchaow@hotmail.com Website: www.buriram-cwmi.com