Post on 01-Jan-2020
Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011) วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554)
อนกรมวธานและการกระจายของมดเสยนดนสกล Dorylus ในประเทศไทย
Taxonomy and Distribution of the Army Ant Genus Dorylus in Thailand
วยะวฒน ใจตรง1 Weeyawat Jaitrong1 วฒนชย ตาเสน2 Wattanachai Tasen2
เดชา ววฒนวทยา2 Decha Wiwatwitaya2
1 พพธภณฑธรรมชาตวทยา องคการพพธภณฑวทยาศาสตรแหงชาต เทคโนธาน คลอง 5 คลองหลวง ปทมธาน 12120
Natural History Museum, National Science Museum, Technopolis, Khlong 5, Khlong Luang, Pathum Thani 12120, Thailand2 คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร จตจกร กรงเทพฯ 10900
Faculty of Forestry, Kasetsart University Chatuchak, Bangkok 10900, Thailand
E-mail: polyrhachis@yahoo.com
รบตนฉบบ 26 พฤศจกายน 2553 รบลงพมพ 29 มกราคม 2554
ABSTRACT
The taxonomy and distribution of the army ant genus Dorylus in Thailand was studied with the objectives of making known their external morphology, distribution, and taxonomic characters to develop an identification key for this ant genus. Data were compiled from three main museum collections. Three species of the ant genus Dorylus namely, D. laevigatus Smith, 1857, D. orientalis Westwood, 1835 and D. vishnui Wheeler, 1913 were recorded from Thailand. An identification key to species, new descriptions of the three species based on workers from Thailand, and their distribution ranges were given.
Keywords: Dorylus, taxonomy, distribution
บทคดยอ
การศกษาอนกรมวธานและการแพรกระจายของมดเสยนดนสกล Dorylus ในประเทศไทย มวตถประสงค
เพอตองการทราบลกษณะสณฐานภายนอก การแพรกระจาย และจดท�ารปวธานการจ�าแนกมดสกลน โดยศกษา
ตวอยางจากพพธภณฑตางๆ พบมดสกล Dorylus จ�านวน 3 ชนด ไดแก มดเสยนดนทง (Dorylus laevigatus Smith,
1857) มดเสยนดนถว (Dorylus orientalis Westwood, 1835) และมดเสยนดนปา (Dorylus vishnui Wheeler, 1913)
และไดจดท�ารปวธานพรอมทงค�าบรรยายลกษณะชนดและขอบเขตการแพรกระจายไว
ค�าส�าคญ: มดเสยนดน อนกรมวธาน การแพรกระจาย
นพนธตนฉบบ
Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)2
ค�าน�า
มดเสยนดนสกล Dorylus จดอยในวงศยอย
Dorylinae วงศ Formicidae เปนมดทกระจายเฉพาะใน
โลกเกาเขตรอน (tropical zone) ยกเวนเกาะมาดากสการ
และออสเตรเลย (Bolton, 1995; Gotwald, 1995)
มบทบาทส�าคญตอระบบนเวศปาไม คอเปนตวห�า
(predator) กนมด แมลง และสตวชนดอนเปนอาหาร
(เดชา และ วยะวฒน, 2544; Wilson, 1964; Gotwald,
1995) จงเปนกลไกหนงท�าใหระบบนเวศอยในสภาวะ
สมดล ทวโลกพบมดเสยนดนประมาณ 60 ชนด ซง
สวนใหญพบในเขตการกระจายเอธโอเปย (Ethiopian
region) ทวปแอฟรกา มเพยง 4 ชนด กระจายใน
เขตรอนของทวปเอเชย (Tropical Asia) จากประเทศ
อนเดยถงประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Wilson,
1964; Gotwald, 1995; Bolton et al. 2006) ส�าหรบ
ในประเทศไทยพบเพยง 3 ชนด ไดแก มดเสยนดนทง
(Dorylus laevigatus (Smith, 1857)) มดเสยนดนถว
(Dorylus orientalis Westwood, 1835) และมดเสยน
ดนปา (Dorylus vishnui Wheeler, 1913) (Watanasit
et al., 2004; Jaitrong and Nabhitabhata, 2005;
Jaitrong and Ting-nga, 2005; Watanasit et al., 2008)
อยางไรกตามการจ�าแนกมดทงสามชนดนคอนขางยาก
และสบสน เนองจากมดงานของมดสกลนมรปราง
หลายรปแบบ (polymorphic type) จ�าเปนตองมรปวธาน
การจ�าแนก (key to the species) และค�าบรรยายลกษณะ
(descriptions) ครอบคลมทกรปรางทปรากฏในมด
แตละชนด
งานวจยนท�าการศกษาจากตวอยางมดจ�านวน
มากทเกบรกษาไว ณ พพธภณฑตางๆ คนหาลกษณะ
เดนเฉพาะของมดสกลน เพอจดท�ารปวธานการจ�าแนก
พรอมทงค�าบรรยายลกษณะของแตละชนด ซงงายตอ
การระบชนดและทราบถงการกระจายของมดสกลน
ในประเทศไทย เพอใชเปนขอมลพนฐานสนบสนน
การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพตอไปใน
อนาคต
อปกรณและวธการ
การรวบรวมขอมล
ศกษาตวอยางแหงทเกบรกษาไว ณ แหลงเกบ
รกษาตวอยางมด 3 แหง ไดแก พพธภณฑธรรมชาต
วทยา องคการพพธภณฑวทยาศาสตร (THNHM)
พพธภณฑมด มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (AMK)
และคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยคาโกชมา ประเทศ
ญปน (SKYC) จ�านวน 414 ตวอยาง ซงเปนตวอยาง
มดเสยนดนสกล Dorylus ทเกบจากทวทกภาคของ
ประเทศไทยตงแต ป พ.ศ. 2540 - 2552
การจ�าแนก
น�าตวอยางมดเสยนดนสกล Dorylus ทงหมด
ทพบในประเทศไทยเทยบกบตวอยางแหงทจ�าแนก
ชนดแลว ซงเกบรกษาไว ณ คณะวทยาศาสตร
มหาวทยาลยคาโกชมา และเทยบกบเอกสารทางวชาการ
ไดแก Wilson (1964) น�าขอมลทไดจดท�ารปวธาน
จ�าแนกมดสกลนในประเทศไทย และบรรยายลกษณะ
สณฐานภายนอกของมดแตละชนด
ค�าศพทเฉพาะส�าหรบบรรยายลกษณะมดเสยนดน
สกล Dorylus
การบรรยายลกษณะของมดในรายงานวจยน
ใชลกษณะสณฐานภายนอกของมดงาน (Figure 1
และ 2) ดงน
Antenna (หนวด) มจ�านวน 8-12 ปลอง
ปลองท 1 ยาวกวาปลองอนๆ และอยตดกบสวนหว
เรยกวา scape ปลองท 2 ถงปลองสดทายเปนปลอง
สนๆ เรยงตอกนเรยกวา funiculus of antenna
Clypeus (แผนเหนอรมฝปากบน) มขนาด
คอนขางเลก อยทางดานหนาของสวนหว ประกอบดวย
ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนทาย (posterior clypeal
margin) ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนา (anterior
clypeal margin) สวนดานขางของแผนเหนอรมฝปากบน
วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 3
(lateral portion of clypeus) และ สวนกลางของแผน
เหนอรมฝปากบน (medial portion of clypeus)
Gaster (สวนทอง) เปนสวนทายสดของมด
ถดจากเอว (petiole) มลกษณะเปนปลองๆ จ�านวน 5
ปลองเรยงตอกน โดยแตละปลองประกอบดวยแผนแขง
ดานบน (tergite) และแผนแขงดานลาง (sternite)
ประกบกน ส�าหรบแผนแขงดานบนของทองปลอง
สดทายเรยกวา pygidium และแผนแขงดานลางของ
ทองปลองสดทายเรยกวา hypopygium
Mandible (กราม) มลกษณะแบบสามเหลยม
เรยวยาว (elongate-triangular shape) ประกอบดวย
ขอบดานใน (apical margin) ซงมฟนขนาดใหญ 0 - 2 ซ
ขอบฐาน (basal margin) และขอบดานนอก (external
margin)
Mesosoma (อก) เปนสวนท 2 ของมดตอ
จากสวนหว ประกอบดวยอกทแทจรงจ�านวน 3 ปลอง
และทองปลองท 1 เชอมตอกบอกปลองทสามเรยกวา
propodeum
Occipital margin (ขอบสนกะโหลก) เปน
ขอบดานทายของสวนหว
Petiole (เอว) เปนสวนทสามของมดตอจาก
mesosoma และกอนถงสวนทอง มลกษณะเปนปม
Promesonotal suture (เสนหรอรองแบงอก
ปลองท 1 และ 2) เปนเสนหรอรองทพาดขวางกลางอก
แบงอกปลองท 1 และ 2 ออกจากกนเหนไดชดเจน
Propodeal junction (มมสนหลง) เปนมมท
เกดจากขอบดานบนและขอบดานทายของ propodeum
เชอมตอกน
Subpetiolar process (แผนแขงดานลางของ
เอว) มลกษณะเปนแผนบางๆ ยนออกมาทางดานลาง
ของเอว
ค�ายอส�าหรบการวดขนาดและมาตราสวนตางๆ
ความยาวสวนหว (head length; HL): ความยาว
ตรงกลางสวนหวจากขอบดานหนาของรมฝปากบน
ถงขอบฐานกะโหลก
ความกวางสวนหว (head width; HW):
ความยาวสวนทกวางทสดดานหนาตรง
ความยาวฐานหนวด (scape length; SL):
ความยาวสวนทยาวทสดของฐานหนวดโดยไมรวมจด
ทฐานหนวดเชอมตอกบสวนหว
สดสวนหว (cephalic index; CI): [HW/HL]
x 100
อตราสวนฐานหนวด (scape index; SI):
[SL/HW] x 100
ความกวางของสนหลงอกปลองแรก (pronotal
width; PW): สวนทกวางทสดของอกปลองแรก โดยวด
จากทางดานบน
ความยาวสวนอก (mesosomal length; ML):
ความยาวจากสวนหนาของอกปลองแรกถงสวนทาย
propodeum
ความยาวของเอว (petiole length; PL):
สวนทยาวทสดของเอว วดจากทางดานขางล�าตว
ความสงของเอว (petiole height; PH): สวนท
สงทสดของเอว วดจากทางดานขางล�าตว
ผลและวจารณ
มดเสยนดน Dorylus Fabricius
Dorylus Fabricius, 1793: 365. Type species: Vespa
helvola, by monotypy.
สวนหวรปสเหลยมผนผาผวเรยบเปนมน ไมม
ตารวม หนวด 8 - 12 ปลอง (นบรวม scape) กราม
แคบขอบดานในมฟน 0 - 2 ซ อกหนารปทรงสเหลยม
ดานบนคอนขางแบนราบ มเสนแบงอกปลองท 1
และ 2 (promesonotal suture) เหนไดชดเจน เอว
1 ปลอง สวนทอง (gaster) ขนาดใหญเมอเทยบกบอก
แผนแขงดานบนของทองปลองสดทายแบนหรอเวา ขอบ
ดานขางมหนามหรอลกษณะเปนเขยวดานละ 1 อน
มดงานมรปรางหลายรปแบบหรอหลายขนาด
ประกอบดวยมดงานขนาดใหญ (major worker) ซงม
Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)4
Figure 1 Worker of Dorylus orientalis, showing the external morphological features used for identification: (a) head from full-face view; (b) mandible; and (c) body in profile.
วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 5
ขนาดใหญทสด มดงานขนาดเลก (miner worker) ม
ขนาดเลกทสด และมดงานขนาดกลาง (intermediary
worker) มหลายขนาดอยระหวางมดงานขนาดใหญ
และมดงานขนาดเลก และมความแปรผนดานรปราง
รปวธานจ�าแนกมดเสยนดนสกล Dorylus
1. หนวด 10 - 12 ปลอง ...….... D. laevigatus (Smith)
- หนวด 8 หรอ 9 ปลอง …………….........….…. 2
2. เอวมความยาวมากกวาความสง ขอบแผนเหนอ
รมฝปากบนสวนหนา (anterior clypeal margin)
ของมดงานขนาดเลกยนแหลมออกมาทางดานหนา
.....…………..………........... D. vishnui Wheeler
- เอวมความยาวเทากบหรอใกลเคยงกบความสง
ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนาของมดงาน
ขนาดเลกคอนขางตรงหรอยนออกมาทางดานหนา
เลกนอย ……….............. D. orientalis Westwood
Figure 2 Major workers of ant genus Dorylus: (a) and (b) D. laevigatus; (c) and (d) D. orientalis; and (e) and (f) D. vishnui. Figures a, c, and e show the head in full-face view. Figures b, d, and f show the body in profile.
Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)6
มดเสยนดนทง Dorylus laevigatus (Smith)
(Figures 2a-2b, 3a-3b)
Typhlopone laevigata Smith, 1857: 70, (w.). Type
locality: Sarawak, Borneo.
Dichthadia glaberrima Gerstäcker, 1863: 93, pl. 1,
Fig. 2, (q.) dichthadiigyne. Type locality:
Java.
Dichthadia klugi Emery, 1887: 448, (w.). Type
locality: Kawkareet, Tenasserim, Burma
(Myanmar).
Dorylus laevigatus Wilson, 1964: 440, figures 7 - 11;
Jaitrong and Nabhitabhata, 2005: 21.
มดงานขนาดใหญ HL 1.98 - 2.04 mm;
HW 1.76 - 1.87 mm; SL 0.83 - 0.94 mm; PW 1.05 -
1.16 mm; ML 2.37 - 2.53 mm; PL 0.66 - 0.72 mm;
PH 0.55 - 0.66 mm; CI 89 - 92; SI 47 - 50.
Figure 3 Miner worker of ant genus Dorylus: (a) and (b) D. laevigatus; (c) and (d) D. orientalis; e, d, D. vishnui. Figures a, c, and e show the head in full-face view. Figures b, d, and f show the body in profile.
วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 7
หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง ขอบ
ดานขางคอนขางตรงและขนานกน ขอบสนกะโหลก
(occipital margin) เวาลกเหนไดชดเจนเมอมองจาก
ทางดานหนาตรง แผนเหนอรมฝปากบน (clypeus)
แคบมาก บรเวณตรงกลางของขอบแผนเหนอรมฝปาก
บนสวนหนา (anterior clypeal margin) เวาลกเขาหา
สวนหว หนวด 12 ปลอง ฐานหนวด (scape) สน
มความยาวนอยกวาครงหนงของความยาวสวนหว
หนวดปลองท 2 ยาวกวาปลองท 3 - 5 หนวดปลอง
สดทาย (12) ยาวกวาปลองท 9 - 11 เรยงตอกน กราม
แคบปลายแหลม ขอบดานใน (apical margin) ไมมฟน
อกรปทรงสเหลยม ดานบนของอกแบนราบ รหายใจ
บรเวณดานขางของ propodeum มชองเปดแคบรปวงร
เอวยาวเทากบหรอใกลเคยงกบความสง มองจากทาง
ดานบนดานหนาแคบกวาดานหลง แผนแขงดานลาง
ของเอว (subpetiolar process) มขนาดใหญรปกง
สามเหลยมปลายชลงดานลาง
หว กราม หนวด มผวเรยบเปนมน ดานบน
ของอกเรยบเปนมนยกเวนบรเวณดานหนาสดมลกษณะ
เปนลายรางแห ดานขางของอกปลองท 1 มลกษณะ
เปนลายรางแห ดานขางของอกปลองท 2 และ propodeum
มลกษณะเปนหลมเลกๆ ดานหลงของ propodeum
มลกษณะเปนลายรางแหและหลมเลกๆ ดานบนของ
เอวคอนขางเรยบ แตดานขางมลกษณะเปนหลมเลกๆ
ทองคอนขางเรยบ บนสวนหวและอกไมมขน ดานบน
ของเอวมขนยาว 4-6 เสน ล�าตวสน�าตาลแดง
มดงานขนาดเลก HL 0.72 - 0.83 mm; HW
0.61 - 0.72 mm; SL 0.28 - 0.39 mm; PW 0.33 -
0.44 mm; ML 0.88 - 0.99 mm; PL 0.28 - 0.33 mm;
PH 0.22 - 0.28 mm; CI 85 - 87; SI 46 - 54.
หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง ดานหนา
แคบกวาดานหลงเลกนอย ขอบสนกะโหลกคอนขาง
ตรงหรอเวาลงเลกนอยเมอมองจากทางดานหนาตรง
แผนเหนอรมฝปากบนกวาง ขอบแผนเหนอรมฝปากบน
สวนหนาโคงมนยนออกทางดานหนาเหนไดชดเจน
หนวด 10 ปลอง ฐานหนวดสน มความยาวเพยง
ครงหนงของความยาวสวนหว หนวดปลองท 2 ยาวกวา
ปลองท 3 - 5 หนวดปลองสดทาย (10) ยาวเทากบ
ปลองท 5 - 9 เรยงตอกน กรามสนแคบปลายแหลม
ขอบดานในมฟนขนาดใหญ 1 ซ อกรปทรงสเหลยม
ดานบนของอกแบนราบ รหายใจบรเวณดานขางของ
propodeum มชองเปดคอนขางกลม เอวยาวเทากบ
หรอใกลเคยงกบความสง แผนแขงดานลางของเอวม
ขนาดใหญรปกงสามเหลยมปลายชไปดานทางดานหนา
หวมรขนขนาดใหญ ระหวางรขนมผวเรยบ
เปนมน ตลอดทงสวนอกเรยบเปนมนยกเวนบรเวณ
ดานขางของอกปลองท 2 มลกษณะเปนหลมเลกๆ
propodeum มผวเรยบเปนมน ทองคอนขางเรยบ มขน
สนๆ ขนปกคลมตลอดล�าตว ล�าตวสน�าตาลเหลอง
มดงานขนาดกลางมลกษณะผนแปรไปตาม
ขนาดทแตกตางกน คอ มหนวด 10 - 12 ปลอง
มดขนาดเลกลงจ�านวนปลองหนวดจะลดลง ขอบดานใน
ของกรามมฟนขนาดใหญ 1 ซ ขนาดของฟนซนเลก
ลงในมดทมขนาดใหญขน ขอบแผนเหนอรมฝปากบน
สวนหนาโคงมนยนไปขางหนาในมดงานขนาดเลก
และคอยๆ เวาเขาบรเวณตรงกลางในมดงานทมขนาด
ใหญขน สล�าตวของมดขนาดใหญเขมกวามดขนาดเลก
มดขนาดใหญมขนปกคลมล�าตวนอยกวามดขนาดเลก
ตวอยางศกษา
Chiang Mai: Mae Cham District, 8 iii
2008, 1,700 m asl., W. Jaitrong leg., WJT08 -
TH500 (THNHM); same loc., 7 iii 2008, W. Jaitrong
leg., general coll. (THNHM). Nakhon Si Thammarat:
Tha Sala District, 200 - 510 m asl., 16 iv 2007,
W. Jaitrong leg., WJT07 - TH615 (THNHM);
same loc., 14 iii 2007, Sk. Yamane leg., TH07 -
SKY - 46 (SKYC). Trang: Yan Ta Khao District,
200 m asl., 26 iii 2005, W. Jaitrong leg., THNHM -
I2005 - 3056 (THNHM). Songkhla: Hat Yai District,
Prince of Songkhla University Forest, 17 iii 2007,
Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)8
Sk. Yamane leg., TH07 - SKY - 69 (SKYC, THNHM).
Narathiwat: Waeng District, 7 xi 2002, W. Jaitrong
leg., THNHM - I2002 - 3816 (THNHM); same loc.,
7 xi 2002, W. Jaitrong leg., THNHM - I2002 - 3871
(THNHM).
การแพรกระจาย สลาเวส ชวา บอรเนยว
(Wilson, 1964) เวยดนาม (Yamane et al., 2002),
พมา (แหลงตวอยางตนแบบ) และไทย (Jaitrong and
Nabhitabhata, 2005)
การกระจายในประเทศไทย เชยงใหม (แมแจม
หวยน�าดง ดอยเชยงดาว ดอยอางขาง ดอยหลวง) ตาก
(ทงใหญ) เลย (ภหลวง) นครราชสมา (เขาใหญ
สะแกราช) นครศรธรรมราช (เขาหลวง เขานน) ตรง
(เขาชอง) นราธวาส (โตะแดง บาลา-ฮาลา) (Figure 4)
นเวศวทยา มดเสยนดนทงพบไดทงในปา
ธรรมชาต (primary forest) และปาทดแทน (secondary
forest) ตงแตพนทระดบต�าจนถงพนทสง จากการส�ารวจ
มดทางภาคเหนอ พบมดชนดนในพนทเกษตรระดบ
ความสงประมาณ 1,000 - 1,300 เมตรจากระดบน�าทะเล
ปานกลาง มดชนดนหากนในดน ไมมการสรางทถาวร
มดเสยนดนถว Dorylus orientalis Westwood
(Figures 2c-2d, 3c-3d)
Dorylus orientalis Westwood, 1835: 72, (m.). Type
locality: India; Wilson, 1964: 442, figures 6;
Jaitrong and Nabhitabhata, 2005: 21.
Typhlopone curtisii Shuckard, 1840a: 265, (w.).
Type locality: Sri Lanka.
Dorylus longicornis Shuckard, 1840b: 265, (w.).
Type locality: India.
Alaopone oberthueri Emery, 1881: 274, (w.). Type
locality: India
Dorylus fuscus Emery, 1889: 487, (m.). Type
locality: Rangoon, Burma (Myanmar).
มดงานขนาดใหญ HL 1.65 - 2.26 mm;
HW 1.38 - 1.93 mm; SL 0.66 - 0.83 mm; PW 0.77 -
1.21 mm; ML 1.71 - 2.64 mm; PL 0.55 - 0.99 mm;
PH 0.44 - 0.72 mm; CI 84 - 85; SI 43 - 47.
หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง ขอบ
ดานขางคอนขางตรงและขนานกน ขอบสนกะโหลก
เวาลกเหนไดชดเจนเมอมองจากทางดานหนาตรง
แผนเหนอรมฝปากบนสนมาก บรเวณตรงกลางของ
ขอบแผนเหนอรมผปากบนสวนหนาคอนขางตรง
หนวด 9 ปลอง ฐานหนวดสนมาก มความยาวนอย
กวาครงหนงของความยาวสวนหว (SI = 43 - 47)
หนวดปลองท 2 ยาวเทากบหรอใกลเคยงกบปลองท
3 - 5 หนวดปลองสดทาย (9) ยาวเทากบปลองท 5 - 8
เรยงตอกน กรามแคบปลายแหลม ขอบดานในมฟน
ขนาดใหญ 2 ซ อกรปทรงสเหลยม ดานบนของอก
แบนราบ ดานบนของ propodeum บมต�าลงเลกนอย
รหายใจบรเวณดานขางของ propodeum มชองเปด
ขนาดใหญคอนขางกลม propodeal junction เปนมม
ตงฉาก เอวมความยาวเทากบหรอใกลเคยงกบความสง
ดานบนโคงมนโดยมสวนทายสงกวาสวนหนาเลกนอย
แผนแขงดานลางของเอวมขนาดใหญรปกงสามเหลยม
ปลายชลงดานลาง
กราม และหนวด มผวเรยบเปนมน หวมรขน
เหนไดชดเจน ระหวางรขนมผวเรยบเปนมน ดานบน
ของอกไมเรยบมลกษณะเปนหลมตนๆ เรยงตวอยาง
ไมเปนระเบยบ แตพนผวเปนมน ดานขางของอกปลอง
ท 1 มลกษณะเปนลายรางแห ดานขางของอกปลอง
ท 2 และ propodeum มลกษณะเปนหลมเลกๆ ดาน
หลงของ propodeum มลกษณะเปนลายรางแหเลกๆ
ทองคอนขางเรยบ บนสวนหวและอกมขนสนๆ (0.03 -
0.05 มลลเมตร) โผลจากรขนแตละร ดานบนของเอว
มขนยาว (0.15 มลลเมตร) 2 - 4 เสน ล�าตวสน�าตาลแดง
หวมสเขมกวาสวนอก เอว และทอง
มดงานขนาดเลก HL 0.61 - 0.77 mm; HW
0.55 - 0.66 mm; SL 0.28 - 0.33 mm; PW 0.28 -
0.33 mm; ML 0.72 - 0.99 mm; PL 0.17 - 0.28 mm;
PH 0.17 - 0.22 mm; CI 86 - 90; SI 50 - 51
วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 9
หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง สวนหนา
กวางกวาสวนหลงเลกนอย ขอบสนกะโหลกเวาเขาหา
สวนหวเมอมองจากทางดานหนาตรง แผนเหนอรมฝปาก
บนแคบ ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนาโคงมน
เลกนอย หนวด 9 ปลอง ฐานหนวดสน มความยาว
นอยครงหนงของความยาวสวนหว หนวดปลองท 2
ยาวกวาปลองท 3 - 5 หนวดปลองสดทาย (9) ยาว
เทากบปลองท 5 - 8 เรยงตอกน กรามสนแคบปลาย
แหลม ขอบดานในมฟนขนาดใหญ 2 ซ อกรปทรง
สเหลยม ดานบนของอกแบนราบ รหายใจบรเวณ
ดานขางของ propodeum มชองเปดคอนขางกลม
propodeal junction เปนมมตงฉาก เอวยาวเทากบ
หรอใกลเคยงกบความสง แผนแขงดานลางของเอวม
ขนาดเลก ขอบดานลางโคงมน
หวมรขนขนาดใหญ ระหวางรขนมผวเรยบ
เปนมน ตลอดทงสวนอกเรยบเปนมนยกเวนบรเวณ
ดานขางของอกปลองท 2 มลกษณะหลมเลกๆ ทอง
คอนขางเรยบ มขนสนๆ ขนปกคลมตลอดล�าตว ล�าตว
สน�าตาลเหลอง
มดงานขนาดกลางมหนวด 9 ปลอง กรามแคบ
ขอบดานในมฟนขนาดใหญจ�านวน 2 ซ บรเวณตรง
กลางขอบดานหนาของ clypeus มความผนแปรไปตาม
ขนาดของมดงาน คอคอนขางตรงในมดงานทมขนาด
ใหญ แตจะโคงมนในมดงานขนาดเลกกวา มดงาน
ขนาดใหญมสเขมกวามดงานขนาดเลก
ตวอยางศกษา
Chiang Mai: Chom Thong District, 2000 m
asl., 20 viii 1998, Sk. Yamane (SKYC); Muang
District, 800-900 m asl., 8 vi 2001, Eguchi leg.,
Eg01 - TH - 121 (SKYC). Tak: Umphang District,
25 v 2000, W. Jaitrong leg (THNHM). Uttaradit:
Nam Pat District, 20 iv 2002, W. Jaitrong leg.,
THNHM - I2002 - 3043 (THNHM). Loei: Phu Ruea
District, 18 v 2007, S. Hasin leg., SH07 - TH68
(AMK, THNHM). Mahasarakham: Borabu District,
24 vii 2002, C. Boumas leg (AMK, SKYC). Nakhon
Ratchasima: Pak Chong District, 1 vi 2000, Sk.
Yamane leg., TH00-SKY-69 (SKYC). Pathum
Thani: Khlong Luang District, 26 xi 2008, P.
Kosonpanyapiwat leg., general coll. (THNHM).
การแพรกระจาย เนปาล อนเดย ศรลงกา
ภาคใตของจน พมา (Wilson, 1964) เวยดนาม (Yamane
et al. 2002; Eguchi et al., 2004) และไทย (Jaitrong
and Nabhitabhata, 2005)
การแพรกระจายในประเทศไทย เชยงใหม
(ดอยอนทนนท) ตาก (ทงใหญ) ล�าปาง (สวนปาหวยทาก
งาว) แพร (วงชน) อตรดตถ (น�าปาด) เลย (ภหลวง)
นครราชสมา (เขาใหญ) มหาสารคาม (บรบอ) รอยเอด
(ไมมขอมลพนทเกบตวอยาง) ปทมธาน (คลองหลวง)
(Figure 4)
Figure 4 Distribution of ant genus Dorylus in Thailand.
Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)10
นเวศวทยา มดเสยนดนถวหากนในพนท
เปดโลง ปาทดแทน หรอพนทเกษตร ในประเทศไทย
พบระหวางระดบความสง 200 - 2,000 เมตรจากระดบ
น�าทะเล มกหากนในดนไมมการสรางรงทถาวร Ek -
Amuay (2007) รายงานวา ในประเทศไทยมดชนดน
เปนศตรพชโดยเฉพาะถวลสง ในขณะท Wilson (1964)
พบมดชนดนกดกนมนฝรง รากของดอกรกเร และ
รากของดอกทานตะวน และยงพบวามดเสยนดนถว
ยงกนมดและแมลงชนดอน เชนดวงปกแขงอกดวย
มดเสยนดนปา Dorylus vishnui Wheeler
(Figures 2e-2f, 3e-3f)
Dorylus (Alaopone) vishnui Wheeler, 1913: 233,
(w.). Type locality: Mulmein lower Burma
(Myanmar); Wilson, 1964: 443, figures
1 - 5; Jaitrong and Nabhitabhata, 2005: 21.
มดงานขนาดใหญ HL 2.09 - 2.64 mm;
HW 1.71 - 2.26 mm; SL 0.72 - 0.99 mm; PW 0.99 -
1.27 mm; ML 2.31 - 3.03 mm; PL 0.77 - 1.05 mm;
PH 0.55 - 0.77 mm; CI 82 - 86; SI 42 - 44.
หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง ขอบ
ดานขางคอนขางตรงและขนานกน ขอบสนกะโหลก
เวาลกเหนไดชดเจนเมอมองจากทางดานหนาตรง
แผนเหนอรมฝปากบนสนมาก บรเวณตรงกลางของ
ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนาคอนขางตรง
หรอเวาเขาในสวนหวเลกนอย หนวด 9 ปลอง ฐาน
หนวดสนมาก มความยาวนอยกวาครงหนงของความ
ยาวสวนหว (SI = 42 - 44) หนวดปลองท 2 ยาวเทากบ
หรอใกลเคยงกบปลองท 3 - 5 หนวดปลองสดทาย (9)
ยาวเทากบปลองท 5 - 8 เรยงตอกน กรามแคบปลาย
แหลม ขอบดานในมฟนขนาดใหญ 2 ซ อกรปทรง
สเหลยม ดานบนของอกปลองท 1 แบนราบ ดานบน
ของ propodeum บมเปนรองตนๆ แตคอนขางกวาง
รหายใจบรเวณดานขางของ propodeum มชองเปด
ขนาดใหญคอนขางกลม propodeal junction เปน
มมตงฉาก เอวมความยาวมากกวาความสงเหนไดชดเจน
แผนแขงดานลางของเอวมขนาดใหญรปกงสามเหลยม
ปลายชลงดานลาง
กรามมผวเรยบเปนมน หวมรขนเหนไดชดเจน
แตมขนาดเลกกวารขนของ D. orientalis ระหวางรขน
ผวเรยบเปนมน ดานบนของอกไมเรยบมลกษณะเปน
หลมตนๆ เรยงตวอยางไมเปนระเบยบ แตพนผวเปนมน
ดานขางของอกปลองท 1 มลกษณะเปนลายรางแห
ดานขางของอกปลองท 2 มลกษณะเปนหลมเลกๆ
ผสมกบหลมขนาดใหญเรยงตวไมเปนระเบยบ propodeum
มลกษณะเปนลายรางแห ดานหลงของ propodeum
มลกษณะคลายกบดานขางของอกปลองท 2 สวนทอง
คอนขางเรยบ บนสวนหวและอกไมมขน ดานบน
ของเอวมขนยาว (0.10 มลลเมตร) 2-4 เสน ล�าตวส
น�าตาลแดง หวโดยเฉพาะกรามมสเขมกวา สวน อก
เอว และทอง
มดงานขนาดเลก HL 0.66 - 0.83 mm; HW
0.55 - 0.66 mm; SL 0.33 - 0.39 mm; PW 0.33 -
0.39 mm; ML 0.77 - 0.94 mm; PL 0.22 - 0.28 mm;
PH 0.22 - 0.28 mm; CI 80 - 83, SI 59 - 60.
หวกงสเหลยมหรอรปคลายหวใจ สวนหนา
แคบกวาสวนหลงชดเจน ขอบสนกะโหลกเวาลกเขาหา
สวนหวเมอมองจากทางดานหนาตรง แผนเหนอรมฝปาก
บนกวาง ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนายนแหลม
ออกมาทางดานหนาเหนไดชดเจน หนวด 8 ปลอง
ฐานหนวดสน มความยาวนอยครงหนงของความยาว
สวนหว หนวดปลองท 2 ยาวกวาปลองท 3 - 5 หนวด
ปลองสดทาย (9) ยาวกวาปลองท 5 - 8 เรยงตอกน
กรามสนแคบปลายแหลม ขอบดานในมฟนขนาดใหญ
2 ซ อกรปทรงสเหลยม ดานบนของอกแบนราบ รหายใจ
บรเวณดานขางของ propodeum มชองเปดคอนขางกลม
propodeal junction เปนมมตงฉาก เอวมความยาว
มากกวาความสง ไมมแผนแขงดานลางของเอว
หวมผวเรยบเปนมน ตลอดทงสวนอกเรยบ
เปนมนยกเวนบรเวณดานขางของอกปลองท 2 มลกษณะ
วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 11
หลมเลกๆ ดานขางของเอวมลกษณะเปนลายรางแห
แตไมชดเจน ทองคอนขางเรยบ มขนสนๆ ขนปกคลม
ตลอดล�าตว ล�าตวสน�าตาลเหลอง
มดงานขนาดกลางมหนวด 9 ปลอง หวรป
สเหลยม กรามแคบ ขอบดานในมฟนขนาดใหญ 2 ซ
บรเวณตรงกลางของขอบแผนรมฝปากบนผนแปรไป
ตามขนาดของมดงาน คอคอนขางตรงในมดงานทม
ขนาดใหญ แตจะโคงมนในมดงานขนาดเลกกวา สล�าตว
ของมดงานขนาดใหญเขมกวามดงานขนาดเลก แตผว
ล�าตวของมดงานขนาดเลกเรยบกวาในมดงานขนาดใหญ
ตวอยางศกษา
Loei: Phu Ruea district, 18 v 2007, S.
Hasin leg., THNHM - I2007 - 1636 (AMK, THNHM).
Nakhon Ratchasima: Sakaerat, 10 vii 1999, Sk.
Yamane leg. TH99 - SKY - 12 (SKYC, THNHM);
Pak Chong District, 1 vi 2000, Sk. Yamane leg.
TH00 - SKY - 61 (SKYC). Chachoengsao: Tha
Takriap district, W. Jaitrong leg THNHM - I2003 -
3439 (THNHM); same loc., W. Jaitrong leg.,
THNHM - T2003 - 3343 (THNHM); same loc.,
12 vii 2006, W. Sakchoowong leg., general Coll.
(THNHM); same loc., 21 viii 2003, Sk. Yamane
leg. TH03 - SKY - 30 (SKYC, THNHM).
การแพรกระจาย พมา (Wilson, 1964) และ
ไทย (Jaitrong and Nabhitabhata, 2005)
การแพรกระจายในประเทศไทย เลย (ภหลวง)
นครราชสมา (เขาใหญ สะแกราช) ชยภม (ภเขยว)
ฉะเชงเทรา (เขาอางฤๅไน) นครศรธรรมราช (เขาหลวง
เขานน) ตรง (เขาชอง) นราธวาส (บาลาฮาลา) (Figure 4)
นเวศวทยา มดเสยนดนปาพบในปาธรรมชาต
หรอปาทดแทน หากนในดนทระดบความสง 200 -
700 เมตร จากระดบน�าทะเล
จากการศกษาอนกรมวธานของมดสกล
ดงกลาวนไดใชลกษณะสณฐานภายนอกของมดงาน
ส�าหรบจดท�ารปวธานการจ�าแนก เนองจากมดงานเปน
วรรณะทพบไดงายและมประชากรมากทสดในรง ซง
เหมอนกบ Wilson (1964) ใชลกษณะของมดงาน
จ�าแนกชนดมดเสยนดนสกล Dorylus ในเขตการกระจาย
ทางสตวศาสตร Oriental และ Indo-Australian
มดเสยนดนทง (D. laevigatus) มลกษณะ
แตกตางจากมดเสยนดนถว (D. orientalis) และมดเสยน
ดนปา (D. vishnui) ชดเจน คอมดเสยนดนทงมหนวด
10 - 12 ปลอง ในขณะทมดเสยนดนถวและมดเสยน
ดนปามหนวดเพยง 8 - 9 ปลอง กรามของมดงาน
ขนาดใหญในมดเสยนดนทงไมมฟน ในขณะทอก
สองชนดกรามมฟนขนาดใหญ 2 ซ มดงานขนาดใหญ
ของมดเสยนดนทงมขอบแผนเหนอรมฝปากบนเวาลก
เขาหาสวนหว แตส�าหรบมดเสยนดนถวและมดเสยน
ดนปามขอบแผนเหนอรมฝปากบนคอนขางตรง อยางไร
กตามมดเสยนดนทงมลกษณะคลายกบมดเสยนดนถว
ในลกษณะของมดงานขนาดเลกคอ ขอบแผนเหนอ
รมฝปากบนยนแหลมออกมาทางดานหนาเหนไดชดเจน
เอวมความยาวเทากบหรอใกลเคยงกบความสง มดเสยน
ดนทงคลายกบมดเสยนดนปาคอสวนหวและอกไมม
ขนขนปกคลม
มดเสยนดนถวมหนวด 9 ปลองในทกขนาด
ของมดงาน สวนหวของมดขนาดใหญมขนสนๆ ขน
ปกคลมในขณะทอกสองชนดไมม ส�าหรบมดเสยน
ดนปามลกษณะทแตกตางจากมดเสยนดนทงและมด
เสยนดนถวเดนชดคอ เอวมความยาวมากกวาความสง
และมหนวด 8 - 9 ปลอง
พจารณาการแพรกระจายของมดเสยนดน
สกล Dorylus ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต พบวา มดเสยน
ดนทงมเขตการกระจายคอนขางกวาง พบตงแตภาคเหนอ
ตลอดถงภาคใตของประเทศไทย Wilson (1964)
รายงานการกระจายของมดชนดนตงแตประเทศพมา
เกาะสมาตรา เกาะบอรเนยว เกาะชวา ตลอดจนฝง
ตะวนออกของเสน Wallace line ในเกาะสลาเวส
นอกจากน Yamane et al. (2002) พบมดเสยนดนทง
ในประเทศเวยดนาม จากขอมลขางตน เหนไดวามดเสยน
Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)12
ดนทงกระจายจากแนวเสนศนยสตร (equator line)
อนเปนเขตปาฝนเขตรอน (tropical rain forest) ขนไป
ทางซกโลกเหนอ โดยมรายงงานพบเหนอสดในภาค
เหนอของประเทศเวยดนาม ซงเปนเขตปากงเขตรอน
(subtropical forest)
การกระจายของมดเสยนดนถวในประเทศไทย
พบวามพนทการกระจายแคบกวามดเสยนดนทง คอ
สามารถพบมดเสยนดนถวเฉพาะภาคเหนอ ภาคตะวนออก
เฉยงเหนอ และภาคกลาง ส�าหรบในประเทศอนๆ
Wilson (1964) รายงานพบมดเสยนดนถวตงแตประเทศ
เนปาล อนเดย ศรลงกา ตลอดถงพมา Yamane et al.
(2002) และ Eguchi et al. (2004) รายงานพบมด
ชนดนในเวยดนาม และ Zhou (2001) พบทางภาคใต
ของจน จากขอมลการแพรกระจายเหนไดวามดเสยน
ดนถวแพรกระจายจากทางทศตะวนตกสทศตะวนออก
ของทวปเอเชยสนสดเขตการกระจายบรเวณภาคกลาง
ของประเทศไทย
มดเสยนดนปามขอมลการแพรกระจายนอยมาก
Wilson (1964) รายงานพบเฉพาะในพมา Jaitrong and
Nabhitabhata (2005) รายงานกระจายในภาคตะวนออก
และภาคใตของประเทศไทย นอกจากนจากการตรวจ
เทยบตวอยางมด ณ คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลย
คาโกชมา ประเทศญปนพบมดชนดนในเกาะบอรเนยว
แสดงใหเหนวามดเสยนดนปามแนวโนมการแพรกระจาย
เชนเดยวกบมดเสยนดนทง คอแพรกระจายจากแนว
เสนศนยสตรในเอเชยตะวนออกเฉยงใตขนสซกโลก
ดานเหนอ แตแพรกระจายไดแคบกวา โดยมรายงาน
พบเหนอสดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย
ในขณะทมดเสยนดนทงแพรกระจายไปจนถงทางเหนอ
ของเวยดนาม
จากขอมลการแพรกระจายของมดเสยนดน
สกล Dorylus ในเอเชยพอทจะกลาวไดวา ประเทศไทย
และประเทศพมาเปนแหลงรวมชนดมดจาก 2 เขต
การแพรกระจายทางสตวศาสตร ไดแก เขตการแพร
กระจายอนเดย (Indian subregion) ซงแพรกระจาย
มาจากทางทศตะวนตก และเขตการแพรกระจายอนโด
มาลายน (Indo - Malayan subregion) แพรกระจายมา
จากทางทศใต Wilson (1964) กลาววา มดเสยนดน
สกล Dorylus กนมดและแมลงชนดอนเปนอาหาร
แตในขณะเดยวกนมดเสยนดนถวกดกนท�าลายพชเกษตร
หลายชนด เชน มนฝรง รากของดอกรกเร รากของ
ดอกทานตะวน ในประเทศไทย Ek - Amnuay (2007)
รายงานมดเสยนดนถวเปนศตรถวลสง และงานวจยน
พบมดชนดนกดกนรากตนขาวโพดในจงหวดนครราชสมา
ดงนนมดเสยนดนถวถอเปนศตรพชเกษตรส�าคญชนดหนง
ควรใหความส�าคญในการศกษาดานนเวศวทยาอยาง
ละเอยดตอไป
สรป
การศกษาน พบมดเสยนดนสกล Dorylus
3 ชนดในประเทศไทย จากลกษณะสณฐานภายนอก
ไดจดท�ารปวธานการจ�าแนกเพองายตอการระบชนด
และไดบรรยายลกษณะของมดแตละชนดอยางละเอยด
มดเสยนดนทงแตกตางจากมดเสยนดนชนดอนโดยม
ปลองหนวดจ�านวน 10 - 12 ปลอง มดเสยนดนถว
แตกตางจากมดชนดอนโดยสวนหวของมดงานขนาด
ใหญมขนขนปกคลม ในขณะทมดมดเสยนดนปาม
ลกษณะเดนคอเอวมความยาวมากกวาความสงเหนได
ชดเจน
มดเสยนดนทงแพรกระจายไดทวทกภาค
ของประเทศไทย ทงในปาธรรมชาตและปาทดแทน
มดเสยนดนถวแพรกระจายจากภาคเหนอ ภาคตะวนออก
เฉยงเหนอจนถงภาคกลาง ซงสวนใหญพบในปาทดแทน
และพนทเกษตรกรรม ในขณะทมดเสยนดนปาแพร
กระจายจากทางภาคใตขนมาสงสดในภาคตะวนออก
เฉยงเหนอ มดทงสามชนดพบไดตงแตพนทระดบต�า
จงถงพนทสง
มดเสยนดนถวถอเปนแมลงศตรพชเกษตร
ทส�าคญ ควรศกษาเพมเตมดานนเวศวทยา และการ
วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 13
ท�าลายพชเกษตรของมดชนดน เพอใชเปนแนวทาง
การปองกนก�าจดตอไป
ค�านยม
ผวจยขอขอบพระคณอยางสงตอ Professor
Dr. Seiki Yamane ทอนญาตใหผเขยนชอแรกเขาตรวจ
เทยบตวอยางมดทเกบรกษาไว ณ คณะวทยาศาสตร
มหาวทยาลยคาโกชมา ประเทศญปน และขอขอบพระคณ
อาจารย ดร.จารจนต นภตะภฏ ทเคยใหค�าแนะน�า
ส�าหรบการเขยนงานวจยนกอนททานจะลวงลบ
เอกสารและสงอางอง
เดชา และวยะวฒน. 2544. คมอจ�าแนกมดบรเวณอทยาน
แหงชาตเขาใหญ. ภาควชาชววทยาปาไม
คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,
กรงเทพฯ.
Bolton, B. 1995. A New General Catalogue of
Ants of the World. Harvard University
Press, Cambridge.
Bolton, B., G. Alpert, P.S. Ward and P. Naskrecki.
2006. Bolton’s Catalogue of Ants of the
World, 1758-2005 [CD-ROM]. Harvard
University, Cambridge.
Ek - Amnuay, P. 2007. Plant Diseases and Insect
Pests of Economic Crops. Amarin Printing
and Publishing Public Co., Ltd., Bangkok.
Emery, C. 1881. Spedizione Italiana nell’ Africa
Equatoriale Risultati Zoologici. Formiche.
Annali del Museo Civico di Storia
Naturale di Genova 16: 270-276.
Emery, C. 1887. Catalogo delle formiche esistenti
nelle collezioni del Museo Covico di
Genova. Parte tera. Formiche della regione
Indo - Malesa e dell’ Australia (continuazione
e fine). Annali del Museo Civico di
Storia Naturale di Genova 5: 427-432.
Emery, C. 1889. Viaggio di Leonardo Fea in
Birmania e regioni vicine 20. Formiche
di Birmiania e del Tenasserim raccolte
da Leonardo Fea (1885-87). Annali del
Museo Civico di Storia Naturale di
Genova 7 (27): 485-520.
Eguchi, K., T.V. Bui, S. Yamane, H. Okido and
K. Ogata. 2004. Ant faunas of Ba Vi
and Tam Dao, North Vietnam (Insecta:
Hymenoptera: Formicidae). Bulletin of
the Institute of Tropical Agriculture
Kyushu University 27: 77-98.
Fabricius, J.C. 1793. Entomologia Systemtica
emendata et aucta. Secundum classes,
ordines, genera, species adjectis synonimis,
locis observationibus, descriptionibus,
Hafniae.
Gerstäcker, A. 1863. Ueber ein meikwürdiges neues
Hymenopteres. Emtomologishe Zeitung
herausgegeben von dem Entomologischen
vereine zu stettin 24: 76-93.
Gotwald, W. H. Jr. 1995. Army Ants the Biology
of Social Predation. Cornell University
Press, Ithaca.
Jaitrong, W. and J. Nabhitabhata. 2005. A list of
Known Ant Species of Thailand (Formicidae:
Hymenoptera). Thailand Nat. Hist.
Museum J. 1 (1): 9-54.
Jaitrong, W. and T. Ting-nga. 2005. Ant Fauna of
Peninsular Botanical Garden (Khao Chong),
Trang Province, Southern Thailand
(Hymenoptera: Formicidae). Thailand Nat.
Hist. Museum J. 1(2): 137-147.
Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)14
Shuckard, W.E. 1840a. Monograph of the Dorylidae,
a family of the Hymenoptera Herterogyna.
Annals of Natural History or Magazine
of Zoology, Botany and Geology 5:
396 - 398.
Shuckard, W.E. 1840b. Monograph of the Dorylidae,
a family of the Hymenoptera Herterogyna.
Annals of Natural History or Megazine
of Zoology, Botany and Geology 5:
315 - 328.
Smith, F. 1857. Catalogue of the Hymenopterous
insect collected at Sarawak, Borneo;
Mount Ophir; and at Singapore, by A.R.
Wallace. Proceedings of the Linnean
Society of London, Zoology 2: 42 - 88.
Watanasit, S., N. Noon - anant and N. Binnima. 2004.
Preliminary survey of ants at a reserve
area of Prince of Songkhla University,
Songkhla Province, Southern Thailand.
Songkhlanakarin J. Sci. Technol. 27
(1): 39 - 46.
Watanasit, S., N. Noon-anant and A. Phlappueng.
2008. Diversity and ecology of ground
dwelling ants at Khao Nan National Park,
southern Thailand. Songkhlanakarin J.
Sci. Technol. 30 (6): 707 - 712.
Westwood, J.O. 1835. Hymenopterous Insects,
which Mr Westwood regarded as new to
science? Proceeding of the Linnean
Society of London, Zoology 3: 68 - 72.
Wheeler, W.M. 1913. Zoological results of the
Abor Epedition, 1911 - 12. Hymenoptera 2.
Ants (Formicidae). Records of the Indian
Museum 8: 233-237.
Wilson, E.O. 1964. The true army ants of the
Indo - Australian area (Hymenoptera:
Formicidae: Dorylinae). Pacific Insects
6 (3): 427-483.
Yamane, S., T.V. Bui, K. Ogata, H. Okido and
K. Eguchi. 2002. Ant fauna of Cuc Phuong
National Park, North Vietnam (Hymenoptera:
Formicidae). Bulletin of the Institute of
Tropical Agriculture, Kyushu University
25: 51 - 62.
Zhou, S. 2001. Ants of Guangxi. Guangxi Normal
University Press, Guilin.