Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011) วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554)

อนกรมวธานและการกระจายของมดเสยนดนสกล Dorylus ในประเทศไทย

Taxonomy and Distribution of the Army Ant Genus Dorylus in Thailand

วยะวฒน ใจตรง1 Weeyawat Jaitrong1 วฒนชย ตาเสน2 Wattanachai Tasen2

เดชา ววฒนวทยา2 Decha Wiwatwitaya2

1 พพธภณฑธรรมชาตวทยา องคการพพธภณฑวทยาศาสตรแหงชาต เทคโนธาน คลอง 5 คลองหลวง ปทมธาน 12120

Natural History Museum, National Science Museum, Technopolis, Khlong 5, Khlong Luang, Pathum Thani 12120, Thailand2 คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร จตจกร กรงเทพฯ 10900

Faculty of Forestry, Kasetsart University Chatuchak, Bangkok 10900, Thailand

E-mail: polyrhachis@yahoo.com

รบตนฉบบ 26 พฤศจกายน 2553 รบลงพมพ 29 มกราคม 2554

ABSTRACT

The taxonomy and distribution of the army ant genus Dorylus in Thailand was studied with the objectives of making known their external morphology, distribution, and taxonomic characters to develop an identification key for this ant genus. Data were compiled from three main museum collections. Three species of the ant genus Dorylus namely, D. laevigatus Smith, 1857, D. orientalis Westwood, 1835 and D. vishnui Wheeler, 1913 were recorded from Thailand. An identification key to species, new descriptions of the three species based on workers from Thailand, and their distribution ranges were given.

Keywords: Dorylus, taxonomy, distribution

บทคดยอ

การศกษาอนกรมวธานและการแพรกระจายของมดเสยนดนสกล Dorylus ในประเทศไทย มวตถประสงค

เพอตองการทราบลกษณะสณฐานภายนอก การแพรกระจาย และจดท�ารปวธานการจ�าแนกมดสกลน โดยศกษา

ตวอยางจากพพธภณฑตางๆ พบมดสกล Dorylus จ�านวน 3 ชนด ไดแก มดเสยนดนทง (Dorylus laevigatus Smith,

1857) มดเสยนดนถว (Dorylus orientalis Westwood, 1835) และมดเสยนดนปา (Dorylus vishnui Wheeler, 1913)

และไดจดท�ารปวธานพรอมทงค�าบรรยายลกษณะชนดและขอบเขตการแพรกระจายไว

ค�าส�าคญ: มดเสยนดน อนกรมวธาน การแพรกระจาย

นพนธตนฉบบ

Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)2

ค�าน�า

มดเสยนดนสกล Dorylus จดอยในวงศยอย

Dorylinae วงศ Formicidae เปนมดทกระจายเฉพาะใน

โลกเกาเขตรอน (tropical zone) ยกเวนเกาะมาดากสการ

และออสเตรเลย (Bolton, 1995; Gotwald, 1995)

มบทบาทส�าคญตอระบบนเวศปาไม คอเปนตวห�า

(predator) กนมด แมลง และสตวชนดอนเปนอาหาร

(เดชา และ วยะวฒน, 2544; Wilson, 1964; Gotwald,

1995) จงเปนกลไกหนงท�าใหระบบนเวศอยในสภาวะ

สมดล ทวโลกพบมดเสยนดนประมาณ 60 ชนด ซง

สวนใหญพบในเขตการกระจายเอธโอเปย (Ethiopian

region) ทวปแอฟรกา มเพยง 4 ชนด กระจายใน

เขตรอนของทวปเอเชย (Tropical Asia) จากประเทศ

อนเดยถงประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต (Wilson,

1964; Gotwald, 1995; Bolton et al. 2006) ส�าหรบ

ในประเทศไทยพบเพยง 3 ชนด ไดแก มดเสยนดนทง

(Dorylus laevigatus (Smith, 1857)) มดเสยนดนถว

(Dorylus orientalis Westwood, 1835) และมดเสยน

ดนปา (Dorylus vishnui Wheeler, 1913) (Watanasit

et al., 2004; Jaitrong and Nabhitabhata, 2005;

Jaitrong and Ting-nga, 2005; Watanasit et al., 2008)

อยางไรกตามการจ�าแนกมดทงสามชนดนคอนขางยาก

และสบสน เนองจากมดงานของมดสกลนมรปราง

หลายรปแบบ (polymorphic type) จ�าเปนตองมรปวธาน

การจ�าแนก (key to the species) และค�าบรรยายลกษณะ

(descriptions) ครอบคลมทกรปรางทปรากฏในมด

แตละชนด

งานวจยนท�าการศกษาจากตวอยางมดจ�านวน

มากทเกบรกษาไว ณ พพธภณฑตางๆ คนหาลกษณะ

เดนเฉพาะของมดสกลน เพอจดท�ารปวธานการจ�าแนก

พรอมทงค�าบรรยายลกษณะของแตละชนด ซงงายตอ

การระบชนดและทราบถงการกระจายของมดสกลน

ในประเทศไทย เพอใชเปนขอมลพนฐานสนบสนน

การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพตอไปใน

อนาคต

อปกรณและวธการ

การรวบรวมขอมล

ศกษาตวอยางแหงทเกบรกษาไว ณ แหลงเกบ

รกษาตวอยางมด 3 แหง ไดแก พพธภณฑธรรมชาต

วทยา องคการพพธภณฑวทยาศาสตร (THNHM)

พพธภณฑมด มหาวทยาลยเกษตรศาสตร (AMK)

และคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยคาโกชมา ประเทศ

ญปน (SKYC) จ�านวน 414 ตวอยาง ซงเปนตวอยาง

มดเสยนดนสกล Dorylus ทเกบจากทวทกภาคของ

ประเทศไทยตงแต ป พ.ศ. 2540 - 2552

การจ�าแนก

น�าตวอยางมดเสยนดนสกล Dorylus ทงหมด

ทพบในประเทศไทยเทยบกบตวอยางแหงทจ�าแนก

ชนดแลว ซงเกบรกษาไว ณ คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยคาโกชมา และเทยบกบเอกสารทางวชาการ

ไดแก Wilson (1964) น�าขอมลทไดจดท�ารปวธาน

จ�าแนกมดสกลนในประเทศไทย และบรรยายลกษณะ

สณฐานภายนอกของมดแตละชนด

ค�าศพทเฉพาะส�าหรบบรรยายลกษณะมดเสยนดน

สกล Dorylus

การบรรยายลกษณะของมดในรายงานวจยน

ใชลกษณะสณฐานภายนอกของมดงาน (Figure 1

และ 2) ดงน

Antenna (หนวด) มจ�านวน 8-12 ปลอง

ปลองท 1 ยาวกวาปลองอนๆ และอยตดกบสวนหว

เรยกวา scape ปลองท 2 ถงปลองสดทายเปนปลอง

สนๆ เรยงตอกนเรยกวา funiculus of antenna

Clypeus (แผนเหนอรมฝปากบน) มขนาด

คอนขางเลก อยทางดานหนาของสวนหว ประกอบดวย

ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนทาย (posterior clypeal

margin) ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนา (anterior

clypeal margin) สวนดานขางของแผนเหนอรมฝปากบน

วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 3

(lateral portion of clypeus) และ สวนกลางของแผน

เหนอรมฝปากบน (medial portion of clypeus)

Gaster (สวนทอง) เปนสวนทายสดของมด

ถดจากเอว (petiole) มลกษณะเปนปลองๆ จ�านวน 5

ปลองเรยงตอกน โดยแตละปลองประกอบดวยแผนแขง

ดานบน (tergite) และแผนแขงดานลาง (sternite)

ประกบกน ส�าหรบแผนแขงดานบนของทองปลอง

สดทายเรยกวา pygidium และแผนแขงดานลางของ

ทองปลองสดทายเรยกวา hypopygium

Mandible (กราม) มลกษณะแบบสามเหลยม

เรยวยาว (elongate-triangular shape) ประกอบดวย

ขอบดานใน (apical margin) ซงมฟนขนาดใหญ 0 - 2 ซ

ขอบฐาน (basal margin) และขอบดานนอก (external

margin)

Mesosoma (อก) เปนสวนท 2 ของมดตอ

จากสวนหว ประกอบดวยอกทแทจรงจ�านวน 3 ปลอง

และทองปลองท 1 เชอมตอกบอกปลองทสามเรยกวา

propodeum

Occipital margin (ขอบสนกะโหลก) เปน

ขอบดานทายของสวนหว

Petiole (เอว) เปนสวนทสามของมดตอจาก

mesosoma และกอนถงสวนทอง มลกษณะเปนปม

Promesonotal suture (เสนหรอรองแบงอก

ปลองท 1 และ 2) เปนเสนหรอรองทพาดขวางกลางอก

แบงอกปลองท 1 และ 2 ออกจากกนเหนไดชดเจน

Propodeal junction (มมสนหลง) เปนมมท

เกดจากขอบดานบนและขอบดานทายของ propodeum

เชอมตอกน

Subpetiolar process (แผนแขงดานลางของ

เอว) มลกษณะเปนแผนบางๆ ยนออกมาทางดานลาง

ของเอว

ค�ายอส�าหรบการวดขนาดและมาตราสวนตางๆ

ความยาวสวนหว (head length; HL): ความยาว

ตรงกลางสวนหวจากขอบดานหนาของรมฝปากบน

ถงขอบฐานกะโหลก

ความกวางสวนหว (head width; HW):

ความยาวสวนทกวางทสดดานหนาตรง

ความยาวฐานหนวด (scape length; SL):

ความยาวสวนทยาวทสดของฐานหนวดโดยไมรวมจด

ทฐานหนวดเชอมตอกบสวนหว

สดสวนหว (cephalic index; CI): [HW/HL]

x 100

อตราสวนฐานหนวด (scape index; SI):

[SL/HW] x 100

ความกวางของสนหลงอกปลองแรก (pronotal

width; PW): สวนทกวางทสดของอกปลองแรก โดยวด

จากทางดานบน

ความยาวสวนอก (mesosomal length; ML):

ความยาวจากสวนหนาของอกปลองแรกถงสวนทาย

propodeum

ความยาวของเอว (petiole length; PL):

สวนทยาวทสดของเอว วดจากทางดานขางล�าตว

ความสงของเอว (petiole height; PH): สวนท

สงทสดของเอว วดจากทางดานขางล�าตว

ผลและวจารณ

มดเสยนดน Dorylus Fabricius

Dorylus Fabricius, 1793: 365. Type species: Vespa

helvola, by monotypy.

สวนหวรปสเหลยมผนผาผวเรยบเปนมน ไมม

ตารวม หนวด 8 - 12 ปลอง (นบรวม scape) กราม

แคบขอบดานในมฟน 0 - 2 ซ อกหนารปทรงสเหลยม

ดานบนคอนขางแบนราบ มเสนแบงอกปลองท 1

และ 2 (promesonotal suture) เหนไดชดเจน เอว

1 ปลอง สวนทอง (gaster) ขนาดใหญเมอเทยบกบอก

แผนแขงดานบนของทองปลองสดทายแบนหรอเวา ขอบ

ดานขางมหนามหรอลกษณะเปนเขยวดานละ 1 อน

มดงานมรปรางหลายรปแบบหรอหลายขนาด

ประกอบดวยมดงานขนาดใหญ (major worker) ซงม

Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)4

Figure 1 Worker of Dorylus orientalis, showing the external morphological features used for identification: (a) head from full-face view; (b) mandible; and (c) body in profile.

วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 5

ขนาดใหญทสด มดงานขนาดเลก (miner worker) ม

ขนาดเลกทสด และมดงานขนาดกลาง (intermediary

worker) มหลายขนาดอยระหวางมดงานขนาดใหญ

และมดงานขนาดเลก และมความแปรผนดานรปราง

รปวธานจ�าแนกมดเสยนดนสกล Dorylus

1. หนวด 10 - 12 ปลอง ...….... D. laevigatus (Smith)

- หนวด 8 หรอ 9 ปลอง …………….........….…. 2

2. เอวมความยาวมากกวาความสง ขอบแผนเหนอ

รมฝปากบนสวนหนา (anterior clypeal margin)

ของมดงานขนาดเลกยนแหลมออกมาทางดานหนา

.....…………..………........... D. vishnui Wheeler

- เอวมความยาวเทากบหรอใกลเคยงกบความสง

ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนาของมดงาน

ขนาดเลกคอนขางตรงหรอยนออกมาทางดานหนา

เลกนอย ……….............. D. orientalis Westwood

Figure 2 Major workers of ant genus Dorylus: (a) and (b) D. laevigatus; (c) and (d) D. orientalis; and (e) and (f) D. vishnui. Figures a, c, and e show the head in full-face view. Figures b, d, and f show the body in profile.

Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)6

มดเสยนดนทง Dorylus laevigatus (Smith)

(Figures 2a-2b, 3a-3b)

Typhlopone laevigata Smith, 1857: 70, (w.). Type

locality: Sarawak, Borneo.

Dichthadia glaberrima Gerstäcker, 1863: 93, pl. 1,

Fig. 2, (q.) dichthadiigyne. Type locality:

Java.

Dichthadia klugi Emery, 1887: 448, (w.). Type

locality: Kawkareet, Tenasserim, Burma

(Myanmar).

Dorylus laevigatus Wilson, 1964: 440, figures 7 - 11;

Jaitrong and Nabhitabhata, 2005: 21.

มดงานขนาดใหญ HL 1.98 - 2.04 mm;

HW 1.76 - 1.87 mm; SL 0.83 - 0.94 mm; PW 1.05 -

1.16 mm; ML 2.37 - 2.53 mm; PL 0.66 - 0.72 mm;

PH 0.55 - 0.66 mm; CI 89 - 92; SI 47 - 50.

Figure 3 Miner worker of ant genus Dorylus: (a) and (b) D. laevigatus; (c) and (d) D. orientalis; e, d, D. vishnui. Figures a, c, and e show the head in full-face view. Figures b, d, and f show the body in profile.

วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 7

หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง ขอบ

ดานขางคอนขางตรงและขนานกน ขอบสนกะโหลก

(occipital margin) เวาลกเหนไดชดเจนเมอมองจาก

ทางดานหนาตรง แผนเหนอรมฝปากบน (clypeus)

แคบมาก บรเวณตรงกลางของขอบแผนเหนอรมฝปาก

บนสวนหนา (anterior clypeal margin) เวาลกเขาหา

สวนหว หนวด 12 ปลอง ฐานหนวด (scape) สน

มความยาวนอยกวาครงหนงของความยาวสวนหว

หนวดปลองท 2 ยาวกวาปลองท 3 - 5 หนวดปลอง

สดทาย (12) ยาวกวาปลองท 9 - 11 เรยงตอกน กราม

แคบปลายแหลม ขอบดานใน (apical margin) ไมมฟน

อกรปทรงสเหลยม ดานบนของอกแบนราบ รหายใจ

บรเวณดานขางของ propodeum มชองเปดแคบรปวงร

เอวยาวเทากบหรอใกลเคยงกบความสง มองจากทาง

ดานบนดานหนาแคบกวาดานหลง แผนแขงดานลาง

ของเอว (subpetiolar process) มขนาดใหญรปกง

สามเหลยมปลายชลงดานลาง

หว กราม หนวด มผวเรยบเปนมน ดานบน

ของอกเรยบเปนมนยกเวนบรเวณดานหนาสดมลกษณะ

เปนลายรางแห ดานขางของอกปลองท 1 มลกษณะ

เปนลายรางแห ดานขางของอกปลองท 2 และ propodeum

มลกษณะเปนหลมเลกๆ ดานหลงของ propodeum

มลกษณะเปนลายรางแหและหลมเลกๆ ดานบนของ

เอวคอนขางเรยบ แตดานขางมลกษณะเปนหลมเลกๆ

ทองคอนขางเรยบ บนสวนหวและอกไมมขน ดานบน

ของเอวมขนยาว 4-6 เสน ล�าตวสน�าตาลแดง

มดงานขนาดเลก HL 0.72 - 0.83 mm; HW

0.61 - 0.72 mm; SL 0.28 - 0.39 mm; PW 0.33 -

0.44 mm; ML 0.88 - 0.99 mm; PL 0.28 - 0.33 mm;

PH 0.22 - 0.28 mm; CI 85 - 87; SI 46 - 54.

หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง ดานหนา

แคบกวาดานหลงเลกนอย ขอบสนกะโหลกคอนขาง

ตรงหรอเวาลงเลกนอยเมอมองจากทางดานหนาตรง

แผนเหนอรมฝปากบนกวาง ขอบแผนเหนอรมฝปากบน

สวนหนาโคงมนยนออกทางดานหนาเหนไดชดเจน

หนวด 10 ปลอง ฐานหนวดสน มความยาวเพยง

ครงหนงของความยาวสวนหว หนวดปลองท 2 ยาวกวา

ปลองท 3 - 5 หนวดปลองสดทาย (10) ยาวเทากบ

ปลองท 5 - 9 เรยงตอกน กรามสนแคบปลายแหลม

ขอบดานในมฟนขนาดใหญ 1 ซ อกรปทรงสเหลยม

ดานบนของอกแบนราบ รหายใจบรเวณดานขางของ

propodeum มชองเปดคอนขางกลม เอวยาวเทากบ

หรอใกลเคยงกบความสง แผนแขงดานลางของเอวม

ขนาดใหญรปกงสามเหลยมปลายชไปดานทางดานหนา

หวมรขนขนาดใหญ ระหวางรขนมผวเรยบ

เปนมน ตลอดทงสวนอกเรยบเปนมนยกเวนบรเวณ

ดานขางของอกปลองท 2 มลกษณะเปนหลมเลกๆ

propodeum มผวเรยบเปนมน ทองคอนขางเรยบ มขน

สนๆ ขนปกคลมตลอดล�าตว ล�าตวสน�าตาลเหลอง

มดงานขนาดกลางมลกษณะผนแปรไปตาม

ขนาดทแตกตางกน คอ มหนวด 10 - 12 ปลอง

มดขนาดเลกลงจ�านวนปลองหนวดจะลดลง ขอบดานใน

ของกรามมฟนขนาดใหญ 1 ซ ขนาดของฟนซนเลก

ลงในมดทมขนาดใหญขน ขอบแผนเหนอรมฝปากบน

สวนหนาโคงมนยนไปขางหนาในมดงานขนาดเลก

และคอยๆ เวาเขาบรเวณตรงกลางในมดงานทมขนาด

ใหญขน สล�าตวของมดขนาดใหญเขมกวามดขนาดเลก

มดขนาดใหญมขนปกคลมล�าตวนอยกวามดขนาดเลก

ตวอยางศกษา

Chiang Mai: Mae Cham District, 8 iii

2008, 1,700 m asl., W. Jaitrong leg., WJT08 -

TH500 (THNHM); same loc., 7 iii 2008, W. Jaitrong

leg., general coll. (THNHM). Nakhon Si Thammarat:

Tha Sala District, 200 - 510 m asl., 16 iv 2007,

W. Jaitrong leg., WJT07 - TH615 (THNHM);

same loc., 14 iii 2007, Sk. Yamane leg., TH07 -

SKY - 46 (SKYC). Trang: Yan Ta Khao District,

200 m asl., 26 iii 2005, W. Jaitrong leg., THNHM -

I2005 - 3056 (THNHM). Songkhla: Hat Yai District,

Prince of Songkhla University Forest, 17 iii 2007,

Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)8

Sk. Yamane leg., TH07 - SKY - 69 (SKYC, THNHM).

Narathiwat: Waeng District, 7 xi 2002, W. Jaitrong

leg., THNHM - I2002 - 3816 (THNHM); same loc.,

7 xi 2002, W. Jaitrong leg., THNHM - I2002 - 3871

(THNHM).

การแพรกระจาย สลาเวส ชวา บอรเนยว

(Wilson, 1964) เวยดนาม (Yamane et al., 2002),

พมา (แหลงตวอยางตนแบบ) และไทย (Jaitrong and

Nabhitabhata, 2005)

การกระจายในประเทศไทย เชยงใหม (แมแจม

หวยน�าดง ดอยเชยงดาว ดอยอางขาง ดอยหลวง) ตาก

(ทงใหญ) เลย (ภหลวง) นครราชสมา (เขาใหญ

สะแกราช) นครศรธรรมราช (เขาหลวง เขานน) ตรง

(เขาชอง) นราธวาส (โตะแดง บาลา-ฮาลา) (Figure 4)

นเวศวทยา มดเสยนดนทงพบไดทงในปา

ธรรมชาต (primary forest) และปาทดแทน (secondary

forest) ตงแตพนทระดบต�าจนถงพนทสง จากการส�ารวจ

มดทางภาคเหนอ พบมดชนดนในพนทเกษตรระดบ

ความสงประมาณ 1,000 - 1,300 เมตรจากระดบน�าทะเล

ปานกลาง มดชนดนหากนในดน ไมมการสรางทถาวร

มดเสยนดนถว Dorylus orientalis Westwood

(Figures 2c-2d, 3c-3d)

Dorylus orientalis Westwood, 1835: 72, (m.). Type

locality: India; Wilson, 1964: 442, figures 6;

Jaitrong and Nabhitabhata, 2005: 21.

Typhlopone curtisii Shuckard, 1840a: 265, (w.).

Type locality: Sri Lanka.

Dorylus longicornis Shuckard, 1840b: 265, (w.).

Type locality: India.

Alaopone oberthueri Emery, 1881: 274, (w.). Type

locality: India

Dorylus fuscus Emery, 1889: 487, (m.). Type

locality: Rangoon, Burma (Myanmar).

มดงานขนาดใหญ HL 1.65 - 2.26 mm;

HW 1.38 - 1.93 mm; SL 0.66 - 0.83 mm; PW 0.77 -

1.21 mm; ML 1.71 - 2.64 mm; PL 0.55 - 0.99 mm;

PH 0.44 - 0.72 mm; CI 84 - 85; SI 43 - 47.

หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง ขอบ

ดานขางคอนขางตรงและขนานกน ขอบสนกะโหลก

เวาลกเหนไดชดเจนเมอมองจากทางดานหนาตรง

แผนเหนอรมฝปากบนสนมาก บรเวณตรงกลางของ

ขอบแผนเหนอรมผปากบนสวนหนาคอนขางตรง

หนวด 9 ปลอง ฐานหนวดสนมาก มความยาวนอย

กวาครงหนงของความยาวสวนหว (SI = 43 - 47)

หนวดปลองท 2 ยาวเทากบหรอใกลเคยงกบปลองท

3 - 5 หนวดปลองสดทาย (9) ยาวเทากบปลองท 5 - 8

เรยงตอกน กรามแคบปลายแหลม ขอบดานในมฟน

ขนาดใหญ 2 ซ อกรปทรงสเหลยม ดานบนของอก

แบนราบ ดานบนของ propodeum บมต�าลงเลกนอย

รหายใจบรเวณดานขางของ propodeum มชองเปด

ขนาดใหญคอนขางกลม propodeal junction เปนมม

ตงฉาก เอวมความยาวเทากบหรอใกลเคยงกบความสง

ดานบนโคงมนโดยมสวนทายสงกวาสวนหนาเลกนอย

แผนแขงดานลางของเอวมขนาดใหญรปกงสามเหลยม

ปลายชลงดานลาง

กราม และหนวด มผวเรยบเปนมน หวมรขน

เหนไดชดเจน ระหวางรขนมผวเรยบเปนมน ดานบน

ของอกไมเรยบมลกษณะเปนหลมตนๆ เรยงตวอยาง

ไมเปนระเบยบ แตพนผวเปนมน ดานขางของอกปลอง

ท 1 มลกษณะเปนลายรางแห ดานขางของอกปลอง

ท 2 และ propodeum มลกษณะเปนหลมเลกๆ ดาน

หลงของ propodeum มลกษณะเปนลายรางแหเลกๆ

ทองคอนขางเรยบ บนสวนหวและอกมขนสนๆ (0.03 -

0.05 มลลเมตร) โผลจากรขนแตละร ดานบนของเอว

มขนยาว (0.15 มลลเมตร) 2 - 4 เสน ล�าตวสน�าตาลแดง

หวมสเขมกวาสวนอก เอว และทอง

มดงานขนาดเลก HL 0.61 - 0.77 mm; HW

0.55 - 0.66 mm; SL 0.28 - 0.33 mm; PW 0.28 -

0.33 mm; ML 0.72 - 0.99 mm; PL 0.17 - 0.28 mm;

PH 0.17 - 0.22 mm; CI 86 - 90; SI 50 - 51

วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 9

หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง สวนหนา

กวางกวาสวนหลงเลกนอย ขอบสนกะโหลกเวาเขาหา

สวนหวเมอมองจากทางดานหนาตรง แผนเหนอรมฝปาก

บนแคบ ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนาโคงมน

เลกนอย หนวด 9 ปลอง ฐานหนวดสน มความยาว

นอยครงหนงของความยาวสวนหว หนวดปลองท 2

ยาวกวาปลองท 3 - 5 หนวดปลองสดทาย (9) ยาว

เทากบปลองท 5 - 8 เรยงตอกน กรามสนแคบปลาย

แหลม ขอบดานในมฟนขนาดใหญ 2 ซ อกรปทรง

สเหลยม ดานบนของอกแบนราบ รหายใจบรเวณ

ดานขางของ propodeum มชองเปดคอนขางกลม

propodeal junction เปนมมตงฉาก เอวยาวเทากบ

หรอใกลเคยงกบความสง แผนแขงดานลางของเอวม

ขนาดเลก ขอบดานลางโคงมน

หวมรขนขนาดใหญ ระหวางรขนมผวเรยบ

เปนมน ตลอดทงสวนอกเรยบเปนมนยกเวนบรเวณ

ดานขางของอกปลองท 2 มลกษณะหลมเลกๆ ทอง

คอนขางเรยบ มขนสนๆ ขนปกคลมตลอดล�าตว ล�าตว

สน�าตาลเหลอง

มดงานขนาดกลางมหนวด 9 ปลอง กรามแคบ

ขอบดานในมฟนขนาดใหญจ�านวน 2 ซ บรเวณตรง

กลางขอบดานหนาของ clypeus มความผนแปรไปตาม

ขนาดของมดงาน คอคอนขางตรงในมดงานทมขนาด

ใหญ แตจะโคงมนในมดงานขนาดเลกกวา มดงาน

ขนาดใหญมสเขมกวามดงานขนาดเลก

ตวอยางศกษา

Chiang Mai: Chom Thong District, 2000 m

asl., 20 viii 1998, Sk. Yamane (SKYC); Muang

District, 800-900 m asl., 8 vi 2001, Eguchi leg.,

Eg01 - TH - 121 (SKYC). Tak: Umphang District,

25 v 2000, W. Jaitrong leg (THNHM). Uttaradit:

Nam Pat District, 20 iv 2002, W. Jaitrong leg.,

THNHM - I2002 - 3043 (THNHM). Loei: Phu Ruea

District, 18 v 2007, S. Hasin leg., SH07 - TH68

(AMK, THNHM). Mahasarakham: Borabu District,

24 vii 2002, C. Boumas leg (AMK, SKYC). Nakhon

Ratchasima: Pak Chong District, 1 vi 2000, Sk.

Yamane leg., TH00-SKY-69 (SKYC). Pathum

Thani: Khlong Luang District, 26 xi 2008, P.

Kosonpanyapiwat leg., general coll. (THNHM).

การแพรกระจาย เนปาล อนเดย ศรลงกา

ภาคใตของจน พมา (Wilson, 1964) เวยดนาม (Yamane

et al. 2002; Eguchi et al., 2004) และไทย (Jaitrong

and Nabhitabhata, 2005)

การแพรกระจายในประเทศไทย เชยงใหม

(ดอยอนทนนท) ตาก (ทงใหญ) ล�าปาง (สวนปาหวยทาก

งาว) แพร (วงชน) อตรดตถ (น�าปาด) เลย (ภหลวง)

นครราชสมา (เขาใหญ) มหาสารคาม (บรบอ) รอยเอด

(ไมมขอมลพนทเกบตวอยาง) ปทมธาน (คลองหลวง)

(Figure 4)

Figure 4 Distribution of ant genus Dorylus in Thailand.

Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)10

นเวศวทยา มดเสยนดนถวหากนในพนท

เปดโลง ปาทดแทน หรอพนทเกษตร ในประเทศไทย

พบระหวางระดบความสง 200 - 2,000 เมตรจากระดบ

น�าทะเล มกหากนในดนไมมการสรางรงทถาวร Ek -

Amuay (2007) รายงานวา ในประเทศไทยมดชนดน

เปนศตรพชโดยเฉพาะถวลสง ในขณะท Wilson (1964)

พบมดชนดนกดกนมนฝรง รากของดอกรกเร และ

รากของดอกทานตะวน และยงพบวามดเสยนดนถว

ยงกนมดและแมลงชนดอน เชนดวงปกแขงอกดวย

มดเสยนดนปา Dorylus vishnui Wheeler

(Figures 2e-2f, 3e-3f)

Dorylus (Alaopone) vishnui Wheeler, 1913: 233,

(w.). Type locality: Mulmein lower Burma

(Myanmar); Wilson, 1964: 443, figures

1 - 5; Jaitrong and Nabhitabhata, 2005: 21.

มดงานขนาดใหญ HL 2.09 - 2.64 mm;

HW 1.71 - 2.26 mm; SL 0.72 - 0.99 mm; PW 0.99 -

1.27 mm; ML 2.31 - 3.03 mm; PL 0.77 - 1.05 mm;

PH 0.55 - 0.77 mm; CI 82 - 86; SI 42 - 44.

หวรปสเหลยมผนผายาวมากกวากวาง ขอบ

ดานขางคอนขางตรงและขนานกน ขอบสนกะโหลก

เวาลกเหนไดชดเจนเมอมองจากทางดานหนาตรง

แผนเหนอรมฝปากบนสนมาก บรเวณตรงกลางของ

ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนาคอนขางตรง

หรอเวาเขาในสวนหวเลกนอย หนวด 9 ปลอง ฐาน

หนวดสนมาก มความยาวนอยกวาครงหนงของความ

ยาวสวนหว (SI = 42 - 44) หนวดปลองท 2 ยาวเทากบ

หรอใกลเคยงกบปลองท 3 - 5 หนวดปลองสดทาย (9)

ยาวเทากบปลองท 5 - 8 เรยงตอกน กรามแคบปลาย

แหลม ขอบดานในมฟนขนาดใหญ 2 ซ อกรปทรง

สเหลยม ดานบนของอกปลองท 1 แบนราบ ดานบน

ของ propodeum บมเปนรองตนๆ แตคอนขางกวาง

รหายใจบรเวณดานขางของ propodeum มชองเปด

ขนาดใหญคอนขางกลม propodeal junction เปน

มมตงฉาก เอวมความยาวมากกวาความสงเหนไดชดเจน

แผนแขงดานลางของเอวมขนาดใหญรปกงสามเหลยม

ปลายชลงดานลาง

กรามมผวเรยบเปนมน หวมรขนเหนไดชดเจน

แตมขนาดเลกกวารขนของ D. orientalis ระหวางรขน

ผวเรยบเปนมน ดานบนของอกไมเรยบมลกษณะเปน

หลมตนๆ เรยงตวอยางไมเปนระเบยบ แตพนผวเปนมน

ดานขางของอกปลองท 1 มลกษณะเปนลายรางแห

ดานขางของอกปลองท 2 มลกษณะเปนหลมเลกๆ

ผสมกบหลมขนาดใหญเรยงตวไมเปนระเบยบ propodeum

มลกษณะเปนลายรางแห ดานหลงของ propodeum

มลกษณะคลายกบดานขางของอกปลองท 2 สวนทอง

คอนขางเรยบ บนสวนหวและอกไมมขน ดานบน

ของเอวมขนยาว (0.10 มลลเมตร) 2-4 เสน ล�าตวส

น�าตาลแดง หวโดยเฉพาะกรามมสเขมกวา สวน อก

เอว และทอง

มดงานขนาดเลก HL 0.66 - 0.83 mm; HW

0.55 - 0.66 mm; SL 0.33 - 0.39 mm; PW 0.33 -

0.39 mm; ML 0.77 - 0.94 mm; PL 0.22 - 0.28 mm;

PH 0.22 - 0.28 mm; CI 80 - 83, SI 59 - 60.

หวกงสเหลยมหรอรปคลายหวใจ สวนหนา

แคบกวาสวนหลงชดเจน ขอบสนกะโหลกเวาลกเขาหา

สวนหวเมอมองจากทางดานหนาตรง แผนเหนอรมฝปาก

บนกวาง ขอบแผนเหนอรมฝปากบนสวนหนายนแหลม

ออกมาทางดานหนาเหนไดชดเจน หนวด 8 ปลอง

ฐานหนวดสน มความยาวนอยครงหนงของความยาว

สวนหว หนวดปลองท 2 ยาวกวาปลองท 3 - 5 หนวด

ปลองสดทาย (9) ยาวกวาปลองท 5 - 8 เรยงตอกน

กรามสนแคบปลายแหลม ขอบดานในมฟนขนาดใหญ

2 ซ อกรปทรงสเหลยม ดานบนของอกแบนราบ รหายใจ

บรเวณดานขางของ propodeum มชองเปดคอนขางกลม

propodeal junction เปนมมตงฉาก เอวมความยาว

มากกวาความสง ไมมแผนแขงดานลางของเอว

หวมผวเรยบเปนมน ตลอดทงสวนอกเรยบ

เปนมนยกเวนบรเวณดานขางของอกปลองท 2 มลกษณะ

วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 11

หลมเลกๆ ดานขางของเอวมลกษณะเปนลายรางแห

แตไมชดเจน ทองคอนขางเรยบ มขนสนๆ ขนปกคลม

ตลอดล�าตว ล�าตวสน�าตาลเหลอง

มดงานขนาดกลางมหนวด 9 ปลอง หวรป

สเหลยม กรามแคบ ขอบดานในมฟนขนาดใหญ 2 ซ

บรเวณตรงกลางของขอบแผนรมฝปากบนผนแปรไป

ตามขนาดของมดงาน คอคอนขางตรงในมดงานทม

ขนาดใหญ แตจะโคงมนในมดงานขนาดเลกกวา สล�าตว

ของมดงานขนาดใหญเขมกวามดงานขนาดเลก แตผว

ล�าตวของมดงานขนาดเลกเรยบกวาในมดงานขนาดใหญ

ตวอยางศกษา

Loei: Phu Ruea district, 18 v 2007, S.

Hasin leg., THNHM - I2007 - 1636 (AMK, THNHM).

Nakhon Ratchasima: Sakaerat, 10 vii 1999, Sk.

Yamane leg. TH99 - SKY - 12 (SKYC, THNHM);

Pak Chong District, 1 vi 2000, Sk. Yamane leg.

TH00 - SKY - 61 (SKYC). Chachoengsao: Tha

Takriap district, W. Jaitrong leg THNHM - I2003 -

3439 (THNHM); same loc., W. Jaitrong leg.,

THNHM - T2003 - 3343 (THNHM); same loc.,

12 vii 2006, W. Sakchoowong leg., general Coll.

(THNHM); same loc., 21 viii 2003, Sk. Yamane

leg. TH03 - SKY - 30 (SKYC, THNHM).

การแพรกระจาย พมา (Wilson, 1964) และ

ไทย (Jaitrong and Nabhitabhata, 2005)

การแพรกระจายในประเทศไทย เลย (ภหลวง)

นครราชสมา (เขาใหญ สะแกราช) ชยภม (ภเขยว)

ฉะเชงเทรา (เขาอางฤๅไน) นครศรธรรมราช (เขาหลวง

เขานน) ตรง (เขาชอง) นราธวาส (บาลาฮาลา) (Figure 4)

นเวศวทยา มดเสยนดนปาพบในปาธรรมชาต

หรอปาทดแทน หากนในดนทระดบความสง 200 -

700 เมตร จากระดบน�าทะเล

จากการศกษาอนกรมวธานของมดสกล

ดงกลาวนไดใชลกษณะสณฐานภายนอกของมดงาน

ส�าหรบจดท�ารปวธานการจ�าแนก เนองจากมดงานเปน

วรรณะทพบไดงายและมประชากรมากทสดในรง ซง

เหมอนกบ Wilson (1964) ใชลกษณะของมดงาน

จ�าแนกชนดมดเสยนดนสกล Dorylus ในเขตการกระจาย

ทางสตวศาสตร Oriental และ Indo-Australian

มดเสยนดนทง (D. laevigatus) มลกษณะ

แตกตางจากมดเสยนดนถว (D. orientalis) และมดเสยน

ดนปา (D. vishnui) ชดเจน คอมดเสยนดนทงมหนวด

10 - 12 ปลอง ในขณะทมดเสยนดนถวและมดเสยน

ดนปามหนวดเพยง 8 - 9 ปลอง กรามของมดงาน

ขนาดใหญในมดเสยนดนทงไมมฟน ในขณะทอก

สองชนดกรามมฟนขนาดใหญ 2 ซ มดงานขนาดใหญ

ของมดเสยนดนทงมขอบแผนเหนอรมฝปากบนเวาลก

เขาหาสวนหว แตส�าหรบมดเสยนดนถวและมดเสยน

ดนปามขอบแผนเหนอรมฝปากบนคอนขางตรง อยางไร

กตามมดเสยนดนทงมลกษณะคลายกบมดเสยนดนถว

ในลกษณะของมดงานขนาดเลกคอ ขอบแผนเหนอ

รมฝปากบนยนแหลมออกมาทางดานหนาเหนไดชดเจน

เอวมความยาวเทากบหรอใกลเคยงกบความสง มดเสยน

ดนทงคลายกบมดเสยนดนปาคอสวนหวและอกไมม

ขนขนปกคลม

มดเสยนดนถวมหนวด 9 ปลองในทกขนาด

ของมดงาน สวนหวของมดขนาดใหญมขนสนๆ ขน

ปกคลมในขณะทอกสองชนดไมม ส�าหรบมดเสยน

ดนปามลกษณะทแตกตางจากมดเสยนดนทงและมด

เสยนดนถวเดนชดคอ เอวมความยาวมากกวาความสง

และมหนวด 8 - 9 ปลอง

พจารณาการแพรกระจายของมดเสยนดน

สกล Dorylus ในเอเชยตะวนออกเฉยงใต พบวา มดเสยน

ดนทงมเขตการกระจายคอนขางกวาง พบตงแตภาคเหนอ

ตลอดถงภาคใตของประเทศไทย Wilson (1964)

รายงานการกระจายของมดชนดนตงแตประเทศพมา

เกาะสมาตรา เกาะบอรเนยว เกาะชวา ตลอดจนฝง

ตะวนออกของเสน Wallace line ในเกาะสลาเวส

นอกจากน Yamane et al. (2002) พบมดเสยนดนทง

ในประเทศเวยดนาม จากขอมลขางตน เหนไดวามดเสยน

Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)12

ดนทงกระจายจากแนวเสนศนยสตร (equator line)

อนเปนเขตปาฝนเขตรอน (tropical rain forest) ขนไป

ทางซกโลกเหนอ โดยมรายงงานพบเหนอสดในภาค

เหนอของประเทศเวยดนาม ซงเปนเขตปากงเขตรอน

(subtropical forest)

การกระจายของมดเสยนดนถวในประเทศไทย

พบวามพนทการกระจายแคบกวามดเสยนดนทง คอ

สามารถพบมดเสยนดนถวเฉพาะภาคเหนอ ภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ และภาคกลาง ส�าหรบในประเทศอนๆ

Wilson (1964) รายงานพบมดเสยนดนถวตงแตประเทศ

เนปาล อนเดย ศรลงกา ตลอดถงพมา Yamane et al.

(2002) และ Eguchi et al. (2004) รายงานพบมด

ชนดนในเวยดนาม และ Zhou (2001) พบทางภาคใต

ของจน จากขอมลการแพรกระจายเหนไดวามดเสยน

ดนถวแพรกระจายจากทางทศตะวนตกสทศตะวนออก

ของทวปเอเชยสนสดเขตการกระจายบรเวณภาคกลาง

ของประเทศไทย

มดเสยนดนปามขอมลการแพรกระจายนอยมาก

Wilson (1964) รายงานพบเฉพาะในพมา Jaitrong and

Nabhitabhata (2005) รายงานกระจายในภาคตะวนออก

และภาคใตของประเทศไทย นอกจากนจากการตรวจ

เทยบตวอยางมด ณ คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลย

คาโกชมา ประเทศญปนพบมดชนดนในเกาะบอรเนยว

แสดงใหเหนวามดเสยนดนปามแนวโนมการแพรกระจาย

เชนเดยวกบมดเสยนดนทง คอแพรกระจายจากแนว

เสนศนยสตรในเอเชยตะวนออกเฉยงใตขนสซกโลก

ดานเหนอ แตแพรกระจายไดแคบกวา โดยมรายงาน

พบเหนอสดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย

ในขณะทมดเสยนดนทงแพรกระจายไปจนถงทางเหนอ

ของเวยดนาม

จากขอมลการแพรกระจายของมดเสยนดน

สกล Dorylus ในเอเชยพอทจะกลาวไดวา ประเทศไทย

และประเทศพมาเปนแหลงรวมชนดมดจาก 2 เขต

การแพรกระจายทางสตวศาสตร ไดแก เขตการแพร

กระจายอนเดย (Indian subregion) ซงแพรกระจาย

มาจากทางทศตะวนตก และเขตการแพรกระจายอนโด

มาลายน (Indo - Malayan subregion) แพรกระจายมา

จากทางทศใต Wilson (1964) กลาววา มดเสยนดน

สกล Dorylus กนมดและแมลงชนดอนเปนอาหาร

แตในขณะเดยวกนมดเสยนดนถวกดกนท�าลายพชเกษตร

หลายชนด เชน มนฝรง รากของดอกรกเร รากของ

ดอกทานตะวน ในประเทศไทย Ek - Amnuay (2007)

รายงานมดเสยนดนถวเปนศตรถวลสง และงานวจยน

พบมดชนดนกดกนรากตนขาวโพดในจงหวดนครราชสมา

ดงนนมดเสยนดนถวถอเปนศตรพชเกษตรส�าคญชนดหนง

ควรใหความส�าคญในการศกษาดานนเวศวทยาอยาง

ละเอยดตอไป

สรป

การศกษาน พบมดเสยนดนสกล Dorylus

3 ชนดในประเทศไทย จากลกษณะสณฐานภายนอก

ไดจดท�ารปวธานการจ�าแนกเพองายตอการระบชนด

และไดบรรยายลกษณะของมดแตละชนดอยางละเอยด

มดเสยนดนทงแตกตางจากมดเสยนดนชนดอนโดยม

ปลองหนวดจ�านวน 10 - 12 ปลอง มดเสยนดนถว

แตกตางจากมดชนดอนโดยสวนหวของมดงานขนาด

ใหญมขนขนปกคลม ในขณะทมดมดเสยนดนปาม

ลกษณะเดนคอเอวมความยาวมากกวาความสงเหนได

ชดเจน

มดเสยนดนทงแพรกระจายไดทวทกภาค

ของประเทศไทย ทงในปาธรรมชาตและปาทดแทน

มดเสยนดนถวแพรกระจายจากภาคเหนอ ภาคตะวนออก

เฉยงเหนอจนถงภาคกลาง ซงสวนใหญพบในปาทดแทน

และพนทเกษตรกรรม ในขณะทมดเสยนดนปาแพร

กระจายจากทางภาคใตขนมาสงสดในภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ มดทงสามชนดพบไดตงแตพนทระดบต�า

จงถงพนทสง

มดเสยนดนถวถอเปนแมลงศตรพชเกษตร

ทส�าคญ ควรศกษาเพมเตมดานนเวศวทยา และการ

วารสารวนศาสตร 30 (2) : 1-14 (2554) 13

ท�าลายพชเกษตรของมดชนดน เพอใชเปนแนวทาง

การปองกนก�าจดตอไป

ค�านยม

ผวจยขอขอบพระคณอยางสงตอ Professor

Dr. Seiki Yamane ทอนญาตใหผเขยนชอแรกเขาตรวจ

เทยบตวอยางมดทเกบรกษาไว ณ คณะวทยาศาสตร

มหาวทยาลยคาโกชมา ประเทศญปน และขอขอบพระคณ

อาจารย ดร.จารจนต นภตะภฏ ทเคยใหค�าแนะน�า

ส�าหรบการเขยนงานวจยนกอนททานจะลวงลบ

เอกสารและสงอางอง

เดชา และวยะวฒน. 2544. คมอจ�าแนกมดบรเวณอทยาน

แหงชาตเขาใหญ. ภาควชาชววทยาปาไม

คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,

กรงเทพฯ.

Bolton, B. 1995. A New General Catalogue of

Ants of the World. Harvard University

Press, Cambridge.

Bolton, B., G. Alpert, P.S. Ward and P. Naskrecki.

2006. Bolton’s Catalogue of Ants of the

World, 1758-2005 [CD-ROM]. Harvard

University, Cambridge.

Ek - Amnuay, P. 2007. Plant Diseases and Insect

Pests of Economic Crops. Amarin Printing

and Publishing Public Co., Ltd., Bangkok.

Emery, C. 1881. Spedizione Italiana nell’ Africa

Equatoriale Risultati Zoologici. Formiche.

Annali del Museo Civico di Storia

Naturale di Genova 16: 270-276.

Emery, C. 1887. Catalogo delle formiche esistenti

nelle collezioni del Museo Covico di

Genova. Parte tera. Formiche della regione

Indo - Malesa e dell’ Australia (continuazione

e fine). Annali del Museo Civico di

Storia Naturale di Genova 5: 427-432.

Emery, C. 1889. Viaggio di Leonardo Fea in

Birmania e regioni vicine 20. Formiche

di Birmiania e del Tenasserim raccolte

da Leonardo Fea (1885-87). Annali del

Museo Civico di Storia Naturale di

Genova 7 (27): 485-520.

Eguchi, K., T.V. Bui, S. Yamane, H. Okido and

K. Ogata. 2004. Ant faunas of Ba Vi

and Tam Dao, North Vietnam (Insecta:

Hymenoptera: Formicidae). Bulletin of

the Institute of Tropical Agriculture

Kyushu University 27: 77-98.

Fabricius, J.C. 1793. Entomologia Systemtica

emendata et aucta. Secundum classes,

ordines, genera, species adjectis synonimis,

locis observationibus, descriptionibus,

Hafniae.

Gerstäcker, A. 1863. Ueber ein meikwürdiges neues

Hymenopteres. Emtomologishe Zeitung

herausgegeben von dem Entomologischen

vereine zu stettin 24: 76-93.

Gotwald, W. H. Jr. 1995. Army Ants the Biology

of Social Predation. Cornell University

Press, Ithaca.

Jaitrong, W. and J. Nabhitabhata. 2005. A list of

Known Ant Species of Thailand (Formicidae:

Hymenoptera). Thailand Nat. Hist.

Museum J. 1 (1): 9-54.

Jaitrong, W. and T. Ting-nga. 2005. Ant Fauna of

Peninsular Botanical Garden (Khao Chong),

Trang Province, Southern Thailand

(Hymenoptera: Formicidae). Thailand Nat.

Hist. Museum J. 1(2): 137-147.

Thai J. For. 30 (2) : 1-14 (2011)14

Shuckard, W.E. 1840a. Monograph of the Dorylidae,

a family of the Hymenoptera Herterogyna.

Annals of Natural History or Magazine

of Zoology, Botany and Geology 5:

396 - 398.

Shuckard, W.E. 1840b. Monograph of the Dorylidae,

a family of the Hymenoptera Herterogyna.

Annals of Natural History or Megazine

of Zoology, Botany and Geology 5:

315 - 328.

Smith, F. 1857. Catalogue of the Hymenopterous

insect collected at Sarawak, Borneo;

Mount Ophir; and at Singapore, by A.R.

Wallace. Proceedings of the Linnean

Society of London, Zoology 2: 42 - 88.

Watanasit, S., N. Noon - anant and N. Binnima. 2004.

Preliminary survey of ants at a reserve

area of Prince of Songkhla University,

Songkhla Province, Southern Thailand.

Songkhlanakarin J. Sci. Technol. 27

(1): 39 - 46.

Watanasit, S., N. Noon-anant and A. Phlappueng.

2008. Diversity and ecology of ground

dwelling ants at Khao Nan National Park,

southern Thailand. Songkhlanakarin J.

Sci. Technol. 30 (6): 707 - 712.

Westwood, J.O. 1835. Hymenopterous Insects,

which Mr Westwood regarded as new to

science? Proceeding of the Linnean

Society of London, Zoology 3: 68 - 72.

Wheeler, W.M. 1913. Zoological results of the

Abor Epedition, 1911 - 12. Hymenoptera 2.

Ants (Formicidae). Records of the Indian

Museum 8: 233-237.

Wilson, E.O. 1964. The true army ants of the

Indo - Australian area (Hymenoptera:

Formicidae: Dorylinae). Pacific Insects

6 (3): 427-483.

Yamane, S., T.V. Bui, K. Ogata, H. Okido and

K. Eguchi. 2002. Ant fauna of Cuc Phuong

National Park, North Vietnam (Hymenoptera:

Formicidae). Bulletin of the Institute of

Tropical Agriculture, Kyushu University

25: 51 - 62.

Zhou, S. 2001. Ants of Guangxi. Guangxi Normal

University Press, Guilin.