BY TASSANEEYA CHUENCHAROEN

จดประสงคการเรยนร• สบคนขอมล อภปราย และสรปความหมายของของเสย และการขบถาย

• สบคนขอมล อภปราย และอธบายกระบวนการขบถายของสงมชวตเซลลเดยวและสตวบางชนด

• สบคนขอมล ท ากจกรรม และสรปเกยวกบโครงสรางของไต และอวยวะทเกยวของ

จดประสงคการเรยนร• สบคนขอมล ท ากจกรรม และสรปการท างานของไตกบการรกษาดลยภาพของน าและแรธาตในรางกาย

• สบคนขอมล อภปราย และอธบายความผดปกตทเกยวเนองกบไตและโรคของไต พรอมทงเสนอแนะแนวทางในการดแลสขภาพของระบบขบถายของตนเองใหปกต

• สบคนขอมล อภปราย และสรปเกยวกบการท างานของผวหนงกบการรกษาดลยภาพ

...ค าถามนมค าตอบ...• Q1 : กระบวนการขบถายมความส าคญตอการรกษาดลยภาพของ

สงมชวตอยางไรและโครงสรางของอวยวะในการขบถายของสงมชวตมความเหมาะสมตอการท าหนาทอยางไร

• A1 : การทสงมชวตจะสามารถด าเนนกจกรรมตางๆ ในสภาพแวดลอมทอาศยอยอยางปกตไดนน สงมชวตตองสามารถรกษาดลยภาพของรางกายไวใหได การขบถายเปนกระบวนการส าคญอยางหนงทจะชวยรกษาดลยภาพของรางกายเพราะภายในเซลลของสงมชวตมปฏกรยาทางเคมตางๆ เกดขนมากมาย ท าใหเกดผลตภณฑหลายชนดทงทเปนประโยชนตอเซลล และบางชนดไมตองการ จ าเปนตองก าจดออก หรอมฉะนนกเปลยนเปนสารทเปนอนตรายนอยลงแลวก าจดออกจากรางกายภายหลง สารทรางกายจ าเปนตองก าจดออกเหลานเรยกวา ของเสย

...ค าถามนมค าตอบ...• Q2 : ของเสยทเกดจากเมแทบอลซมไดแกอะไรบาง

• A2 :คารบอนไดออกไซดและสารประกอบไนโตรเจน

• Q3 :การถายอจาระออกจากรางกายถอวาเปนการขบถายหรอไม เพราะเหตใด

• A3 : ???

ระบบขบถาย

• การขบถายของสงมชวตเซลลเดยว

• การขบถายของสตว

• การขบถายของคน

• อาศยอยในสภาพแวดลอมทเปนน าหรอมน าเปนสวนประกอบอยมาก• เมแทบอลซม• จะสามารถแพรผานเยอหมเซลลออกสสงแวดลอม

• Anabolism เปนกระบวนการสรางสารอนทรยโมเลกลใหญจากสารโมเลกลเลกโดยใชพลงงานจากเซลล เชนการสรางโปรตนไขมนคารโบไฮเดรตโมเลกลใหญ ซงมผลท าใหเซลลเกดการเตบโต

• Catabolism เปนกระบวนการสลายสารโมเลกลใหญใหเปนสารโมเลกลเลก เชนการยอยอาหารการหายใจโดยเฉพาะการหายใจจะท าใหไดพลงงานในรป ATP ( adenosine triphosphate ) เปนสวนใหญ ซงสารพลงงานสงนสามารถน าไปใชในกระบวนการแอนาบอลซมตอไป

• สภาพแวดลอมทเปนแหลงน าจดจะสภาพเปน ไฮโพทอนก ( เมอเปรยบเทยบกบความเขมของสารภายใน ส ง ม ช ว ต เซลล เ ด ย ว น า จ ากสงแวดลอมจะแพรเขาสเซลลมากกวาแพรออกจากเซลล)

• เชน พารามเซยม และอะมบา จะมออรแกเนลลเรยกวา คอนแทรกไทลแวควโอล ชวยรกษาส ม ด ล ข อ ง น า แ ล ะ แ ร ธ า ต ใ น เ ซ ล ล

คอนแทรกไทลแวควโอล

คอนแทรกไทลแวควโอล

• Sponges, Hydra • Planaria• Earthworm • Insect• Bird and Reptile• Vertebrates

• เซลลทกเซลลสามารถสมผสกบน าไดโดยตรง• ของเสยพวกแอมโมเนย (NH3)จงถกขบออกโดย

แพรเขาสสงแวดลอม

Sponges, Hydra

• เฟลมเซลล (flame cell) ท าหนาทก าจดของเสย• ซงกระจายอยท งสองขางตลอดความยาวของล าตวและการเชอมตอกบชองขบถายทผนงล าตวทางผวหนง

Planaria

Planaria

• เปนสตวทมล าตวเปนปลอง • มอวยวะขบถายของเสยเรยกวา เนฟรเดยม

(nephridiun) ปลองละ 1 ค • nephridiun เปนทอขดไปมา มปลายเปดสองขาง ปลายขางหนงอยในชองของล าตวมลกษณะเหมอนปากแตร เรยกวา เนโฟรสโตน(nephrostome)

Earthworm

• nephrostome ท าหนาทรบของเหลวจากชองของล าตว สวยปลายอกดานหนงเปนชองเปดออกสภายนอกทางผวหนง

• nephridiun จะท าหนาทขยถายของเสยพวกแอมโมเนย และยเรย สวนน าและแรธาตบาชนดมประโยชนจะถกดดกลบโดยผนงทอของ nephridiunเขาสกระแสเลอด

Earthworm

• nephridiun จงท าหนาททงกรองและดดสารกลบ ซงลกษณะการท างานของnephridiun คลายคลงกบหนวยไตของสตวทมกระดสนหลงบางประเภท

Earthworm

Earthworm

Earthworm

• อวยวะขบถายเรยกวา ทอมลพเกยน (Malpinghiantubule)

• Malpinghian tubule ประกอบดวยทอเลกๆ จ านวนมาก• ทอเหลานมลกษณะคลายถงยนออกมาจากทางเดนอาหารตรงบรเวณรอยตอของทางเดนอาหารสวนกลางกบสวนทาย

Insect

• ปลายของทอมลพเกยนจะลอยเปนอสระอยในของเหลวภายในชองของล าตว

• ในของเหลวจะมของเสยน าและสารตางๆ ซงจะถกล าเลยงเขาสทอมลพเกยนไปยงทางเดนอาหารโดยจะมการดดสารทมประโยชนกลบเขาสระบบหมนเวยนเลอด

• สวนของเสยพวกสารประกอบไนโตรเจนจะเปลยนเปนผลกกรดยกรกขบออกมาพรอมกากอาหาร

Insect

Insect

• สวนใหญมการปองกนการสญเสยน าออกจากรางกาย• มโครงสรางรางกายทปองกนการสญเสยน า• เชน มผวหนงหนา มเกลดหรอมขนปกคลมรางกาย• มการขบถายของเสยทมไนโตรเจนเปนองคประกอบในรปกรดยรก (C5H4N4O3) ซงใชน าในการก าจดนอยมาก

Bird and Reptile

• สตวทมกระดกสนหลงม ไต (kidney) • kidney เปนอวยวะขบถายท าหนาททงจ ากดของเสยและรกษาสมดลของน าและ แรธาต โดยท างานรวมกบระบบหมนเวยนเลอด

Vertebrates

• Sponges, Hydra • Planaria• Earthworm • Insect• Bird and Reptile• Vertebrates

• kidney ของคนเราม 1 ค อยในชองทองสองขางของกระดกสนหลงบรเวณเอว

• ยาวประมาณ 10-13 เซนตเมตร กวาง 6 เซนตเมตร และหนา 3 เซนตเมตร

• ไตแตละขางหนกประมาณ 150 กรม ตอจากไตทงสองขางม ทอไต (ureter) ท าหนาทล าเลยงปสสาวะจากไตไปเกบไวท กระเพาะปสสาวะ (urinry bladder) กอนทจะ ขบถายออกนอกรางกายทาง ทอปสสาวะ (urethra)

Kidney

Kidney• หลอดเลอดเขาสไตคอ Renal artery• หลอดเลอดทรบเลอดทกรองแลวออกจากไตคอ Renal vein• Ureter:ทอไต คอ ทอทล าเลยงของเสยทผานการกรองจากไต 2 ขาง โดยสงตอไปยง

Urinary Bladder

Kidney• Urinary Bladder คอ ทสะสมปสสาวะ มเยอบสามารถยดหยนได บรรจปสสาวะไดประมาณ 700-800 ml.

• การควบคมการปสสาวะถกควบคมโดยกานสมอง

• Urethra : ทอปสสาวะ คอ ทระบายปสสาวะจากกระเพาะปสสาวะสภายนอก

Kidney• Urethra ในผหญงจะสนกวาผชาย (ผหญง 5 cm. ผชาย 20 cm.) มผลท าใหมโอกาสตดเชองายกวา

กจกรรมท 6.4 โครงสรางของไตอปกรณ

1. ไตหมหรอไตวว2. เครองมอผาตด3. ถาดผาตด4. แวนขยาย

วธการทดลอง1. ศกษาโครงสรางภายนอกของไตหมหรอไตวว2. ใชมดผาครงไตตามยาวดงภาพ แลวใชแวนขยาย

สองดลกษณะโครงสรางภายในไต3. วาดภาพโครงสรางของไต พรอมทงช

สวนประกอบทส าคญ โดยเปรยบเทยบของจรงกบภาพท 6-20* โครงสรางภายนอกและภายในของไตเทาท

สงเกตและศกษาไดมลกษณะเปนอยางไรบางไดมผศกษาโครงสรางภายในของไต และหนวยของไต

Kidney แบงออกเปน 2 บรเวณ คอ 1. บรเวณสวนนอกเรยกวา คอรเทกซ

(cortex) 2. บรเวณสวนในเรยกวา เมดลลา

(medolla)(สวนปลายของเมดลลาจะยนเขาไปจรดกบสวนทเปนโพรงเรยกวา กรวยไต (pelvis))

โครงสรางภายในของไตและสวนประกอบของหนวยไต

Kidney1. Nephron2. Bowman’s capsule

3. Glomerulus4. proximal convoluted tubule

5. distal convoluted tubule6. collecting duct

Nephronหนาท คอ

1. Filtration : การกรอง2. Reabsoption : การดดกลบ3. Secretion : การคดหลง

Filtration : การกรอง- เสนเลอดมการโปงเปนกระเปาะมรพรน เรยกวา GlomorulusGlomorulus

-ท าหนาทกรอง มแรงดนสงกวาเสนเลอดปกต 2 เทา-สารสวนใหญทผานไดเปนสารขนาดเลก(ของเหลวทผานได Protien free filtrate) สวนสารทผานไมไดคอ เมดเลอด และโปรตนในเลอด

Reabsoption : การดดกลบ- ยกเวนน า-Active transport-Mitochondria-ทอขดสวนตน (NaCl , K+, H2O, HCO3

- , Glucose, Amino, Acid)-หวงเฮนเลขาลง (H2O)-หวงเฮนเลขาขน (NaCl)-ทอขดสวนทาย (H2O, NaCl , HCO3

- )-ทอรวม (H2O, Urea , Salt)

Secretion : การคดหลง- ทอขดสวนตน (H+, NH3, กรดบางชนด)-หวงเฮนเล (Na+ , Cl- , K+ , CA2+ , HCO3

- , Mg2+)-ทอขดสวนทาย (H2O , Na+ , Cl- , ยาและสารพษหลายชนด)

-ยาและสารพษเชน ยาบา มอรฟนเฮโรอน

- สารทกรองผานโกลเมอรลสโดยเฉลยประมาณ วนละ 180 ลตร - รางกายขบถายปสสาวะประมาณวนละ1.5-2.5 ลตร - แสดงวาไตมการดดน าและสารตางๆกลบประมาณวนละ 178.5 ลตร

-การดดกลบน าถกควบคมโดย ฮอรโมนแอนตไดยเรตก (antidiuretic hormone) เรยกยอๆ วา ADH - สรางจาก Hypothalamus - ตอมใตสมองสวนหลงท าหนาทเกบฮอรโมนคดหลง

- สารนมสมบตท าใหเซลลในไตสญเสยน าออกไปมากกวาการดดซมน าเขามา- สารคาแฟอน (ซงพบไดในกาแฟ ชา ชอกโกแลต น าอดลมประเภทโคลา) และแอลกอฮอล

นาร:diuretic

-ADH จะดดกลบน า ท distal convoluted tubule และ collecting duct

- โรคเบาจด (diabetes insipidus) การหลง ADH ต า ท าใหปสสาวะมาก และเจอจาง- ผลของยบย งการหลง ADH คอ การกน Alcohol

นาร

- โรคเบาหวาน (diabetes mellitus) กลโคสมากกวา 126

นาร

- ถกควบคมโดยAldosterone จาก Adrenal gland

- จะควบคมสมดลของ Na, P, K-โดยกระตนใหมการดดสารกลบเขาสกระแสเลอดชวยรกษาสมดลของกรด-เบสในรางกายดวยการขบ H+ และดดซมHCO3

- กลบจากทอไตทproximal convoluted tubule และ distal convoluted tubule

ระดบ Aldosterone

ระดบ Na+

ในเลอดระดบ Na+

ในปสสาวะ

สง สง ต า

ต า ต า สง

-กระเพาะปสสาวะอกเสบ (cystitis) พบบอยในเพศหญงสวนใหญเกดจากการตดเชอแบคทเรยซงปนเปอนจาก อจาระ-หากไมไดรบการรกษา เชอแบคทเรยจะสามารถเคลอนตวผานไปทางทอไต ท าใหไตและกรวยไตเกดการอกเสบ (pyelonephritis) ได

ความผดปกตทเกยวเนองกบไตและโรคของไต

1. นกเรยนศกษาคนควาเกยวกบโรคทเกยวของกบความผดปกตทเกยวเนองกบไตและโรคของไต2. ใหนกเรยนท าออกมาในรปของชนงาน 1 ชน

(ครและนกเรยนตกลงกนวาจะเปนชนงานอะไร)