Elementarna, dająca się analitycznie wyodrębnić, jednostka konstrukcyjna świata przedstawionego w utworze, jego składnik pierwiastkowy: zdarzenie, przedmiot, sytuacja, myśl, przeżycie...
Motywy podlegają w dziele określonym zasadom kombinacji, tworząc zespoły wyższego rzędu, takie jak postać, wątek, temat.
łac. motivus - ruchomy
DWUCZŁONOWOŚĆ
MOTYWU
Człon indywidualizujący Człon schematyzujący
Umiejscowienie motywu w konkretnym świecie
przedstawionym utworu
Odpowiada powracalności tego motywu w całej klasie
utworów
MOTYWY
Związek z fabułą Funkcja
spoiste luźne
dynamiczne statyczneZwiązane
organicznie z linią
tematyczną utworu
Istotnedla fabuły
Poza relacjami konstytutywnymi
dla tematu
Epizody, elementy
w dygresjach
Dzięki nim światprzedstawiony
rozwija się w czasie
Kształtują przestrzeńświata
przedstawionego
Np. zdarzenia
Np. przedmioty, elementy krajobrazowe, składniki wyglądu osób
charakter mniej lub bardziej konwencjonalny, należą do tradycji literackiej
M. OBIEGOWE (WĘDROWNE) - o wyrazistym
członie schematyzującym. Powtarzają się one w dużych zespołach przekazów powstałych niejednokrotnie w różnych czasach i literaturach.
Np. Motyw dobrego i złego brata: Biblia (Kain i Abel), legenda o smoku wawelskim oraz Krakusie i Rakuzie itd.
W antycznej retoryce topoi znaczy dokładnie tyle, co łac. loci communes, czyli miejsce wspólne
odwieczne i stale podejmowane motywy i tematy będące świadectwem ciągłości śródziemnomorskiej kultury i uzewnętrznianiem jej archetypicznej wspólnoty (archetyp)
TOPIKA: Badanie toposów, ustalenie ich znaczenia, zasięgu
występowania i przekształceń w tradycji europejskiej zbiór wszystkich toposów
gr. tópos – miejsce, topoi - obraz
rezultat petryfikacji tradycyjnego motywu, który zostaje trwale
powiązany z pewnym znaczeniem, zastosowaniem oraz z
rozpoznawalną „półgotową” formą językową.
TOPOSY
Antytetyczne zestawienia
Opatrzenie wartościującymi
określeniami
Koncept interpretacyjny
Starzec – młodzieniec
Miłość ziemska – miłość niebiańska
Wyspy – szczęśliwePoeta – szalony
Ojczyzna – matka
Świat na opakŚwiat jako teatr
Dusza jako ogród
ekskordialne
finalne
fikcyjna osoba występująca w świecie przedstawionym utworu literackiego
w dramatach i epice zachowująca niezależność względem podmiotu, w liryce zaś często z nim tożsama
jest całością zbudowaną z różnych motywów
STEREOTYP LITERACKI
POZALITERACKI MODEL OSOBOWY
IDEAŁODAUTORSKI
Dodaj więcej, a otrzymasz
FIGURĘ KONWENCJONALNĄ
Commedia dell’arte
sielanka
Dodaj więcej, a powstanie postać (prawie) prawdopodobna
Powieść biograficzna
Dodaj więcej, a otrzymasz takiego bohatera, jakiego chcesz pokazać jako autor –boh. pozytywny/negatywny
POSTAĆ: Typowość = reprezentatywność w stosunku do pewnych znanych
czytelnikowi ról społecznych, zgodność z literackimi szablonami osoby przedstawionej → właściwa postaciom literatury dydaktycznej.
Charakterystyczność= wyposażenie p. l. w cechy indywidualne i niepowtarzalne, decydujące o jej odrębności: wobec innych postaci, wobec tradycyjnych schematów oraz wobec pozaliterackich wzorów osobowych → właściwa postaciom dramatu romantycznego czy XX-wiecznej powieści psychologicznej.
istotne funkcje konstrukcyjne: współtworzy sieć postaci ukazanych, wiąże w większe zespoły motywy fabularne, zwłaszcza zdarzenia
POSTAĆ LITERACKA
Zasięg funkcjiRola w kształtowaniu
ciągu fabularnego
POSTAĆGŁÓWNA
POSTACIE DRUGOPLANOWE
aktywne pasywne
Np. Wokulski w Lalce
Np. Ochocki w Lalce
determinujące zdeterminowane
POSTACIE EPIZODYCZNE
Np. Studenci w Lalce
Koleje jej losu tworzą osnowę fabuły
Występują tylko w niektórych zdarzeniach
Pojawiają sięjednokrotnie
Indywidualny, antropomimetyczny układ cech jakościowych i relacyjnych, nazwanych bezpośrednio lub wskazywanych pośrednio – interferowanych bądź sugerowanych przez inne cechy, czynności i stany zewnętrzne, treści psychiczne, stosunki z innymi przedmiotami przedstawionymi.
Zawartość i struktura p. l. : charakter bytowy (rzeczywisty/fikcjonalny) aspekty, w których się przejawia cechy fizyczne cechy osobowościowe dominanta osobowościowa relacje między poszczególnymi cechami
wg Markiewicza
przebiega na 3 płaszczyznach:
opisu→ opis znajduje się zawsze u początku narastania całości przestrzennej, jego rola jest pierwszoplanowa
scenerii→ jest rozciągłością stanowiącą otoczenie dla zjawisk innego porządku: zdarzeń, osób, przeżyć
sensów naddanych→ wytwarza znaczenia dodatkowe, nadbudowane nad tekstem
opis bezpośredni lub pośredni
ujęcia przestrzenne mogą zyskiwać pozycję dominującą, gdy wybrana scena pokazywana jest w dużym zbliżeniu, a więc zatrzymany został przepływ powieściowego czasu
gatunkami, które koncentrują się na przedstawianiu przestrzeni są przede wszystkim poemat opisowy i liryka opisowa.
jeden z podstawowych elementów strukturalnych dzieła, rozmaicie kształtowany w różnych gatunkach i epokach
Przestrzeń jest rozmaicie przedstawiana, np.: klasycyzm→ ujmowana w kategoriach ogólnych , podporządkowana wiedzy
racjonalnej; układ przestrzenny jako realizację powszechnych zasad romantyzm→ ujmował ją w jej konkretności, poprzez pryzmat poznającego ją
podmiotu, często podporządkowywał ekspresji lirycznej osobliwie traktowana jest w micie→ opowiadane w nim zdarzenia umieszczone są w
przestrzeni sakralnej (np. miejsce jako mityczny środek świata).
Przestrzeń w dziele literackim nabiera różnorakich znaczeń metaforycznych (metaforyka przestrzenna gra dużą rolę w języku i jest zwykle wyposażona w sensy moralne i religijne)
Przestrzeń nabiera znaczeń symbolicznych, staje się przestrzenią symbolicznie zamkniętą, labiryntem, np. w twórczości Kafki.
Kompozycja jest podporządkowana określonemu zespołowi norm kompozycyjnych, które decydują o tym, jaki element świata przedstawionego spełniać może rolę dominanty kompozycyjnej;
Kompozycja ustala też związki między elementami świata przedstawionego: czasowe przestrzenne przyczynowo – skutkowe teleologiczne funkcjonalne
i decyduje, który z typów związków wysuwa się w świecie przedstawionym dzieła na pierwszy plan
budowa świata przedstawionego dzieła układ i powiązanie jego elementów, sieć wzajemnych relacji miedzy motywami oraz stosunków łączących poszczególne motywy z całościowym schematem konstrukcyjnym
Czas jest różnie kształtowany w poszczególnych rodzajach literackich:• w liryce – czas wypowiadania
• w dramacie czas bezpośrednio przedstawianych scen
• w epice czas narracji i czas świata przedstawionego (od dystansu do przenikania)
Jeden z podstawowych elementów struktury dzieła literackiego
Czas w dziele literackim może odwoływać się do czasu historycznego.
Na kształtowanie czasu w dziele literackim wpływ mają często koncepcje czasu formułowane przez filozofów.
Bibliografia
1. Głowiński M., Kostkiewiczowa T., Okopień-Sławińska A.,Sławiński J., Słownik terminów literackich, Wrocław 2002.
2. Miłkowski T., Szkolny słownik terminów literackich dlagimnazjum i liceum, Warszawa 2000.
3. Romkowska E., Leksykon ucznia – język polski, Warszawa1991.
4. Ogrom wiedzy wyniesiony z zajęć z poetyki oraz teoriiliteratury
Top Related