YARA Nedir? Tipleri, Evrelendirme
Prof. Dr. Sevgi ARAS
AÜTF- Geriatri Bilim Dalı
Deri(Cilt) ve görevleri
• Vücudu dışarıdan gelecek etkenlere karşı koruyan ilk savunma basamağıdır.
• Isı ve sıvı dengesinden sorumludur.
• Metabolizmada görev alır(D vitamini sentezi vs).
• Duyu organıdır.
• İletişime aracıdır.
Deri (Cilt )anatomisi • Deri, vücudun iskelet sisteminden sonraki en geniş
organıdır. Vücut ağırlığının %15’ini oluşturur.
• Erişkin insanda yüzey alanı 1.9m²’dir.
• Tüm vücudu kaplar(Ağız, göz ve genital bölgede mukoza ile komşudur).
• 1 cm²’lik bir deride ortalama 10 kıl folikülü,15 yağ bezi, 100 ter bezi, 50 cm kan damarı, 2 metre sinir, 3000 adet duyu sinir sonlanması vardır.
• Dermis, Epidermis, pannikulus üzere 3 tabakadan oluşur.
Yaranın tanımı
«Herhangi bir ajanın fiziksel bir hasar yaratması ile vücutta normal bütünlüğün bozulmasıdır»
Erozyon: Dermise geçmeyen yüzeyel kayıp, iz bırakmaz
Fissür: Çatlak şeklinde dikey yara
Ülser: Erozyona göre daha derin, dermise geçer, kronikleşir, tedavisi zor, iz bırakır.
Takip eden kliniklere göre yaralar
• Cerrahi branşlar: Ameliyat sırası ve ameliyat sonrası doktor kesisi ile oluşan yaralar, bası yaraları, damarsal nedenli yaralar, yanıklar, estetik kaygı oluşturan yaralar( Plastik cerrahi) vs,…… greftleme tedavisini kullanabilirler.
• Acil : Akut yaralanma ile gelen hastalar(bıçaklanma, kurşunlanma, trafik kazaları, yanıklar vs )
• Dahili branşlar: Diabete bağlı yaralar, bası yaraları, damarsal yaralar
• Adli tıp: Yaranın öldürücü olma özelliği, yara özelliğine göre suçlu tespiti…
Yara tipleri
1- Oluş zamanına göre…. Akut, Kronik
2- Deri bütünlüğüne göre…. Açık, Kapalı
3- Etkenin deride yarattığı değişikliğe (Şekle)göre
4- Bulaş durumuna göre…. Temiz, Temiz/Kontamine, Kontamine, Kirli
Yara tipleri-1(Süresine göre)
AKUT YARALAR
• Genellikle travmaya ikincil,
• Etken geçicidir,
• Beklenen daha kısa sürede iyileşir,
• İyileşmeyi engelleyen etken sayısı azdır,
• İyileşme devamlıdır.
KRONİK YARALAR
• İyileşmez , ya da iyileşme süresi uzamıştır,
• Etken devamlıdır,
• İyileşmeyi engelleyen ve iyileşme süresini uzatan birçok faktör vardır (Damarsal , sinirsel, hücresel),
• Diabetik ayak, venöz ülser, arteriyel ülser, kansere bağlı ülserler, immünolojik nedenli pyoderma gangrenozum bu grupta yer alır.
Kronik Yaraların nedenleri Venöz(toplar damar), Arteriyel(atar damar)Nöropatik(Sinirsel)
• Fizik: Termal, soğuk, radyasyon, travma
• Isırılma
• Enfeksiyon,
• Damar sertliği
• Pıhtılaşmanın artışı
• Damar tıkayıcı hastalıklar
• Pyoderma gangrenosum
• Kanserler
• Sistemik skleroz
• Kan hastalıkları
• İlaçlar( Warfarin, heparin vs)
• Gut, lökosit göçünü engelleyici durumlar
Yara tipleri(3)- Şekline göre • Sıyrık yara: Derinin sert yüzeye sürtünmesi sonucu , derinin
dış tabakasının bir bölümünün kaybı, kılcal damar kanaması, sinir son uçları da hasarlandığı için çok sızı vardır.
• Kesik yara: Keskin ve sivri uçlu cisimler ile gelir. Yüzeyel ve derin olabilir. Derinde sinir, damar, kas gibi dokular zarar görebilir.
• Ezik yara: Enkaz altında kalma, ağırlık, taş sopa, yumruk çarpması, trafik kazaları sonucu oluşur. Yara kenarları eziktir . Kanama riski daha azdır. İç organ hasarları ile yaşam tehlikeye girebilir
• Delici yara: Bıçak, çakı, şiş, kırık cam, kurşun ile oluşan yaralardır. Derinlik fazladır. Büyük damar ve organlarda delinme olabilir.
• Parçalı yara: Deri veya deri altındaki dokuların bir ölümü ya da tamamının ayrılması ile oluşur. Dokular genellikle anatomik bölgelerinden ayrılmıştır. Oldukça fazla kanama vardır.
Yara tipleri(4)- Kontaminasyon(Bulaş)durumuna göre
Özellikle cerrahi ile uğraşanları ilgilendirir
• Temiz yaralar : Enfeksiyon yoktur. Sindirim yolu ve ürogenital yoldan uzak yerlerde olan yaralardır.
• Temiz kontamine yaralar: Bu yaralarda bulaş deriye ek olarak sindirim, solunum, ürogenital sistemlere yakın yerler ve bu sistemlerin açılması ile olur.
• Kontamine yaralar: Özellikle ameliyat sırasında mikroorganizma ile bulaş olmuştur. Açık yaralanmalar; gastrointestinal, genitoüriner sistem, safra yollarına direkt açılma ile olan yaralanmalardır.
• Kirli ve enfekte yara: Bu tip yaralarda yukarıdaki kaynaklara ek çevreden bulaş vardır. Yarada direkt iltihap vardır.
Yaraların Evrelendirilmesi Yaranın evrelendirmesi «Bası yaraları»nda yapılmaktadır.
• Evre 1 : Cilt sağlam , basmakla solmayan kızarıklık.
• Evre 2: Epidermis soyulmuştur.
• Evre 3: Tam kat cilt kaybı vardır. Cilt altı yağ dokusu görülür
• Evre 4: Yara kas, tendon ve kemiğe kadar derinleşmiştir.
• Sınıflandırılamayan: Yara bölgesinde ülser yerine ölü ciltten geriye kalan siyahlaşmış kabuk vardır. Yara derecesi değerlendirilemez.
Bası yarasına yaklaşım • Eğitim, bilinçlendirme
• Riskli olan hastaları iyi belirlemek
• Riskli hastaları belirlemek için tarama testlerini yapıp, devamlılığını sağlamak
• Beslenme, hidrasyon, hijyene dikkat
• Altta yatan hastalıkları kontrol altına almak
• Yatak malzemelerini iyi seçmek
• Pozisyon vermek
• Havalı yatak
• Bası yarası tipine göre uygun pansuman, uygun örtüler
• Gerekirse sistemik antibiyotik
Top Related