1
Draft
Wskaźnik Nowoczesności Państwa
Maj 2008
2
Spis treści
Wstęp…………………………………………………………………………………………..4
1. Komponenty Wskaźnika Nowoczesności Państwa………………………………………….5
1.1 Wzrost Gospodarczy
1.1.1 Indeks Wolności Gospodarczej……………………………………….…..5
1.1.2 Indeks Percepcji Korupcji……………………………………………...…7
1.1.3 PKB na pracownika………………………………………………………8
1.1.4 Udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie………………………..10
1.2 Edukacja i nauka
1.2.1 Wydatki na badania i rozwój w odniesieniu do PKB……………….…..12
1.2.2 Udział osób z wykształceniem wyŜszym w społeczeństwie……………13
1.2.3 Absolwenci kierunków technicznych…………………...………………15
1.2.4 Liczba publikacji naukowych……………………………...……………16
1.3 śywotność
1.3.1 Całkowite wydatki na zdrowie jako udział w PKB……………………..18
1.3.2 Wskaźnik zatrudnienia osób starszych (55-64 lata)…………………….20
1.3.3 Liczba praktykujących lekarzy na 100 tys. Mieszkańców……...………21
1.3.4 Średnia długość Ŝycia…………………………………………………...22
2. Metodologia obliczeń………………………………………………………………………24
3. Wyniki…………………………………………………………………………………...…26
Podsumowanie…………………………………………………………………………..……31
Bibliografia……………………………………………………………………………..….…32
3
Autorzy
Koordynator projektu:
Kamil Kryński
Zespół:
Anna Bąk
Andrzej Bernatowicz
Dominika Bosek
Oskar Bury
Anna Grodecka
Marcin Jurek
Kamil Klupa
Aleksandra Krajewska
Tomasz Szela
Tomek Śliwka
4
Wstęp
Koncepcja kapitału ludzkiego obejmuje wiedzę, umiejętności oraz doświadczenie
osób, które są produktywne w wymiarze ekonomicznym. W ramach społeczności
kształtującej państwo, nie jest on utoŜsamiany z dobrem konkurencyjnym, ale wdraŜany
w wiele dziedzin jednocześnie, wpływając pozytywnie na potencjał gospodarczy państwa
(zob. więcej: Romer, 1990). Kapitał ludzki, bazujący na jednostkowych osiągnięciach
i wewnętrznej rywalizacji, jest kluczem to społecznego sukcesu (zob. więcej: Saraceno, 2002)
oraz jest zmienną wejściową i wyjściową w procesie prognozowania rozwoju gospodarczego
(zob. więcej: Grootaert, 1998). Dzięki inwestycjom w edukację, słuŜbę zdrowia i szkolenia
pracownicze moŜe znacząco się zwiększyć w okresie długoterminowym.
Na przestrzeni ostatnich lat podjęto wiele prób skwantyfikowania wartości kapitału
ludzkiego. Największą niewiadomą pozostał odpowiedni dobór danych mikro-
i makroekonomicznych, których konfiguracja umoŜliwi uzyskanie wyniku
odzwierciedlającego rzeczywistość. Neoklasyczna teoria wzrostu wykreowana w połowie
ubiegłego stulecia kładła specjalny nacisk na wykształcenie siły roboczej oraz stopień
innowacyjności jako determinanty rozwoju gospodarczego (zob. więcej: Lucas, 1988; Aghion
et al., 1998). W literaturze przedmiotu, największy nacisk połoŜony jest na edukację i naukę,
jako determinanty wzrostu kapitału ludzkiego. Pod uwagę równieŜ trafiło zdrowie
społeczeństwa, które poprzez mniejszą skalę teoretycznych badań, było pomijane. Obecnie,
liczne badania potwierdzają jego wpływ na rozwój gospodarczy państwa (w szczególności
uwidoczniło się to w dobie transformacji systemowej).
W celu uzyskania przejrzystości, opracowanie zostało podzielone na trzy części.
W pierwszej została przeprowadzona analiza komponentów wskaźnika, z podziałem na trzy
segmenty: wzrost gospodarczy, edukacja i nauka oraz Ŝywotność. Następnie zaprezentowano
metodologię wyliczeń Wskaźnika Nowoczesności Państwa. W ostatniej części zilustrowano
wynik ogólny oraz z podziałem na wcześniej wymienione segmenty.
Podjęta próba wyliczenia kapitału ludzkiego ma na celu zweryfikowanie róŜnic
pomiędzy poszczególnymi państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz
udowodnienie, Ŝe starannie wyselekcjonowane składniki wskaźnika, bezpośrednio wpływają
na potencjał rozwojowy państwa.
5
1. Komponenty Wskaźnika Nowoczesności Państwa
Celem uwierzytelnienia miarodajności przyjętych do Wskaźnika Nowoczesności
Państwa komponentów, zostaną one poddane szczegółowej analizie ekonomicznej.
Trójpodział składników stanowi pierwszy etap badań nad ich wpływem na potencjał
rozwojowy oraz stopień nowoczesności gospodarki. W opracowaniu zilustrowano zmianę
wystandaryzowanych wartości kaŜdego z komponentów w latach 1999 – 2005. Polska została
porównana ze średnią arytmetyczną państw Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG)1
i unijnych członków z Europy Środkowej określonych nazwą UE-102. Dodatkowo
na wykresach zaprezentowano wartości składników dla Hiszpanii, kraju, o najwyŜszym,
spośród analizowanych państw, stopniu podobieństwa struktury oraz potencjału
gospodarczego do Polski.
1.1 Wzrost gospodarczy
Do segmentu Wzrost gospodarczy zostały przydzielone Indeks Wolności
Gospodarczej, Indeks Percepcji Korupcji, PKB na pracownika oraz udział wyrobów wysokiej
techniki w eksporcie.
1.1.1 Indeks Wolności Gospodarczej
Konkurencyjność instytucjonalna gospodarki jest jednym z czynników decydujących
o moŜliwościach rozwojowych państwa. Z biegiem lat, obok tradycyjnych czynników
produkcji (praca, kapitał i technologia), zaczęto wymieniać zmienne instytucjonalne, jako
czynniki wzrostu gospodarczego. Dzięki temu, dopasowanie modeli do wielkości
empirycznych stało się znaczne większe. Szeregi badań (zob. więcej: Snack and Keefer, 1995;
La Porta, 1998; Acemoglu et al., 2000), w których konstruowano oraz wykorzystywano
indeksy mierzące jakość systemową gospodarki, ukazały ich znaczącą rolę w kształtowaniu
potencjału rozwojowego państwa. Dlatego teŜ, w próbie oszacowania wartości kapitału
1 Wszystkie państwa Unii Europejskiej (bez Malty, Cypru i Luksemburgu) oraz Islandia, Norwegia i Szwajcaria. 2 Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia oraz Węgry.
6
ludzkiego, uwzględniono wskaźnik mierzący szeroko rozumianą wolność gospodarczą –
Indeks Wolności Gospodarczej (Index of Economic Freedom)3.
Wykres 1. Indeks Wolności Gospodarczej* dla Polski, państw UE-10, EOG
i Hiszpanii w latach 1999 – 2005
-1,50
-1,00
-0,50
0,00
0,50
1,00
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: Index of Economic Freedom Report 1999 – 2005, obliczenia własne.
MoŜna zauwaŜyć, Ŝe po znacznym spadku w 2002 i 2003 roku w Indeksie Wolności
Gospodarczej, ocena konkurencyjności gospodarki Polski znajduje się na stabilnym,
aczkolwiek bardzo niskim poziomie (por. wykres 1). Jednocześnie, ocena wolności
gospodarczej państw UE-10 oscyluje wokół znacznie wyŜszej wartości. Natomiast,
konkurencyjność krajów EOG utrzymuje się na niemalŜe niezmienionym poziomie od 2002
roku. Pod koniec lat 90-tych, konkurencyjność systemowa gospodarek Hiszpanii i Polski była
porównywalna. W przeciwieństwie do naszej gospodarki, m.in. dzięki zwiększeniu
efektywności prowadzonej polityki fiskalnej, kraj Półwyspu Iberyjskiego rokrocznie
zwiększał konkurencyjność instytucjonalną.
3 Indeks opracowany przez Heritage Foundation ocenia dziesięć wolności gospodarczych: wolność prowadzenia biznesu, wolność handlu, system podatkowy, efektywność wydatków publicznych, politykę monetarną, wolność inwestycyjną, wolność finansową, ochronę własności prywatnej, wolność od korupcji i elastyczność rynku pracy. Im wyŜsza wartość wskaźnika, tym lepiej oceniona instytucja (zob. więcej: Holmes, 2007).
7
Do czynników, które wpłynęły na niską ocenę konkurencyjności gospodarki Polski
zalicza się ograniczenie wolności prowadzenia biznesu (wzrosły koszt, liczba procedur oraz
czas potrzebny do załoŜenia i zlikwidowania przedsiębiorstwa). Negatywne zmiany zaszły
w efektowności w zarządzaniu dochodem państwa (m.in. wzrost wydatków rządowych
mierzony udziałem w PKB). Z drugiej strony, deregulacji uległa sfera prawna w handlu
międzynarodowym, która mierzona jest m.in. wysokością podatku akcyzowego waŜonego
strukturą importu i eksportu oraz wpływem barier pozataryfowych na wolumen towarów
w handlu zewnętrznym. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe z biegiem lat zintensyfikowano procesy
inwestycyjne (wysoka dynamika wzrostu bezpośrednich inwestycji zagranicznych) oraz
ograniczono zjawisko korupcji.
1.1.2 Indeks Percepcji Korupcji
Wysoki stopień skorumpowania urzędników, akceptowany społecznie nepotyzm oraz
częste łamanie etycznych zasad korporacyjnych stanowią istotną barierę rozwoju otoczenia
biznesowego, a tym samym negatywnie wpływają na wprowadzanie innowacji –
determinanty kapitału ludzkiego (zob. więcej: Kaufmann, 2004) oraz zniechęcają
zagranicznych inwestorów do lokowania kapitału w naszym kraju (zob. więcej: Bevan and
Estrin, 2000)
Indeks Percepcji Korupcji (Corruption Perception Index), publikowany przez
Transparency International, rejestruje skalę zjawiska korupcji w gospodarce, bazując
na wyliczeniach ankietowych kilkunastu niezaleŜnych instytucji4. Spadek jego wartości
odnotowany w Polce świadczy o nieumiejętnej walce władz ze zjawiskiem defraudacji (por.
wykres 2). Na korzyści płynące m.in. z wprowadzenia obowiązku podawania do znajomości
publicznej wielkości majątku osób pełniących wysokiej rangi słuŜbę publiczną oraz
utworzenia organizacji do zwalczania korupcji, naleŜy jeszcze poczekać. Jednocześnie,
w państwach UE-10 rozwój gospodarczy jest ograniczany równieŜ poprzez korupcję,
wynikającą z postkomunistycznej mentalności społeczeństw. Średnia dla państw EOG
przyjmuje znacznie wyŜszą wartość, a dysparytet oceny między Hiszpanią i Polską jest
ogromny, na korzyść państwa z Półwyspu Iberyjskiego.
4 Indeks Percepcji Korupcji ocenia korupcjogenność w sektorze publicznym, przestrzeganie etyki korporacyjnej, skalę nepotyzmu oraz analizuje efektywność działań rządu na rzecz walki z korupcją. Im wyŜsza wartość wskaźnika, tym lepiej oceniona wolność od korupcji (zob. więcej: J. G. Lambsdorff, 2007).
8
Wykres 2. Indeks Percepcji Korupcji* dla Polski, państw UE-10, EOG oraz Hiszpanii
w latach 1999 – 2005
-2,00
-1,50
-1,00
-0,50
0,00
0,50
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: Index of Economic Freedom Report 1999 – 2005, obliczenia własne.
Badania wskazują, Ŝe w polskiej gospodarce zjawisko defraudacji osiąga maksimum
w takich sektorach jak: słuŜba zdrowia, policja, sądy oraz partie polityczne. Przejrzystymi
segmentami są szeroko rozumiana gospodarka komunalna oraz system edukacyjny.
Analizując gospodarki państw Europy Zachodniej, najczęściej ze zjawiskiem korupcji mają
do czynienia politycy. Defraudacja praktycznie nie istnieje w słuŜbie wojskowej, policji oraz
administracji publicznej. Pod koniec lat 90-tych dysproporcja pomiędzy skalą zjawiska
korupcji w naszej gospodarce, a krajami regionu była znikoma. Obecnie Polska postrzegana
jest za jedno z najbardziej skorumpowanych państw EOG. Stabilny poziom wskaźnika
utrzymuje się dla strefy euro, jednak między poszczególnymi gospodarkami występuje duŜa
dysproporcja.
1.1.3 PKB na pracownika
Omawiany wskaźnik w pierwszy rzędzie odzwierciedla poziom produktywności
pracowników. UtoŜsamiany jest on z wartością kapitału ludzkiego, gdyŜ wielkość PKB
danego państwa, wytwarzana przez pojedynczego pracownika, świadczy o jego
9
wykształceniu, umiejętnościach oraz doświadczeniu. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe na prezentowany
wskaźnik wpływa równieŜ poziom rozwoju technologicznego produkcji oraz stopień
mechanizacji pracy.
Wykres 3. PKB na pracownika* w Polsce, państw UE-10, EOG oraz Hiszpanii
w latach 1999 – 2005
-1,20
-1,00
-0,80
-0,60
-0,40
-0,20
0,00
0,20
0,40
0,60
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, obliczenia własne.
Na podstawie obliczeń moŜna zauwaŜyć, Ŝe w krajach EOG i UE-10 produktywność
siły roboczej wzrasta (por. wykres 3). Największy skok zanotowano w Rumunii i w Estonii,
gdzie w ostatnich latach PKB na pracownika powiększył się ponad dwukrotnie. Taki wzrost
był moŜliwy dzięki zwyŜce potencjału intelektualnego i społecznego ludności tych krajów.
Sytuacja w gospodarce Polski jest bardzo niekorzystna. Nie dość, Ŝe wartość komponentu jest
relatywnie niska, to odnotowywany jest rokroczny spadek.
Państwa Europy Zachodniej charakteryzują się niŜszą dynamiką wzrostu, co wynika
z efektu bazy (wysoki stopień rozwoju gospodarczego). JednakŜe między nimi występują
duŜe dysproporcje w zakresie wielkości PKB na pracownika. Największe fluktuacje moŜna
zaobserwować we Włoszech (niestabilna sytuacja sektora publicznego).
10
1.1.4 Udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie
Komponent mierzy stopień konkurencyjności technologicznej uwzględnionych
w opracowaniu państw. Tworzenie, komercjalizacja i specjalizacja w zakresie produktów
wysokiej techniki jest cechą charakterystyczną nowoczesnych gospodarek o wysokim
poziomie kapitału ludzkiego. To dlatego, Ŝe sektory wysokiej technologii naleŜą do istotnych
czynników potencjału rozwojowego gospodarki, produktywności i dobrobytu, łańcucha
wartości dodanej i dobrze opłacanej siły roboczej. Wysoki udział wyrobów zaawansowanej
techniki5 w eksporcie danego kraju jest powszechnie uwaŜany za kluczowy czynnik
wpływający na potencjał rozwojowy państwa. Im wyŜszy stopień przetworzenia
i zaawansowania technologicznego eksportowanych produktów danego kraju, tym lepsze
perspektywy rozwojowe systemu kształcenia, inwestycji w badania i rozwój (B&R), szeroko
pojętej infrastruktury oraz zdolności przyciągania inwestorów zagranicznych.
Wykres 4. Udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie ogółem* w Polsce, UE-10,
EOG oraz Hiszpanii w latach 1999-2005
-1,20
-1,00
-0,80
-0,60
-0,40
-0,20
0,00
0,20
0,40
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji. Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, obliczenia własne. 5 Do omawianych produktów naleŜą wyroby przemysłu aerokosmicznego, komputery i urządzenia biurowe, elektronika i telekomunikacja, farmacja, instrumenty naukowe, maszyny elektryczne i nieelektryczne, wyroby przemysłu chemicznego oraz zbrojenia (OECD STI Working Paper 1997/2).
11
W przypadku Polski uzyskana wartość komponentu z roku na rok maleje (por. wykres
4). Średnią dla państw grupy UE-10 wywindował duŜy udział produktów wysokiej techniki
Czech, Estonii, Słowenii oraz Węgier, gdzie osiągnął wartość przekraczającą 20% eksportu
ogółem. W większości przypadków spowodowany jest on wysokim udziałem eksportu
maszyn i sprzętu transportowego. Między państwami strefy euro, pomimo duŜego udziału
eksportu wyrobów wysokiej techniki w eksporcie, zarysowuje się znaczna dysproporcja
(Włochy – 6,9%, Francja – 19%, Holandia – 22,1%).
Wielkość eksportu wyrobów wysokiej techniki zaleŜy od poziomu rozwoju
gospodarczego (np. Niemcy) - z krajów wysoko rozwiniętych pochodzi przewaŜająca część
eksportu światowego dóbr inwestycyjnych (zob. więcej: Lubiński, 2004), wyposaŜenia
danego kraju w surowce (niski udział eksportu wyrobów high-tech w Norwegii, będącej
wśród pięciu największych na świecie eksporterów owoców morza i ropy naftowej)6 oraz
względnej wielkości gospodarki (małe kraje muszą zwiększać specjalizację produkcji,
na przykład w zakresie wyrobów wysokiej techniki, co przyczynia się często do takiej
struktury eksportu, w której dominują właśnie te wyroby). Istotną rolę odgrywa równieŜ
połoŜenie geograficzne (np. kraje południowe będą z reguły bardziej nastawione na usługi
turystyczne).
1.2 Edukacja i nauka
Do segmentu Edukacja i nauka zostały przydzielone wydatki na badania i rozwój
w odniesieniu do PKB, udział osób z wykształceniem wyŜszym w społeczeństwie, absolwenci
kierunków technicznych oraz liczba publikacji naukowych.
1.2.1 Wydatki na badania i rozwój w odniesieniu do PKB
Wydatki na badania i rozwój, przedstawiane jako procent PKB danego kraju, określają
w jakim stopniu korporacje, uczelnie wyŜsze, organizacje non-profit i rząd danego państwa
zainteresowane są przeznaczaniem środków na badania rozwojowe. Odniesienie wielkości
wydatków na B&R do PKB jest jak najbardziej zasadne, poniewaŜ z oczywistych przyczyn
6 http://www.amb-norwegia.pl/policy/trade/trade/general.htm
12
państwa róŜnią się od siebie wielkością gospodarek.
W literaturze przedmiotu moŜna znaleźć wiele pozycji, które poruszają temat
wydatków na B&R i ich wpływu na ogólny poziom dobrobytu. Podkreśla się, Ŝe wydatki
badawczo-rozwojowe mają szczególne znaczenie w odniesieniu do środków trwałych,
których efektywność uzaleŜnia się od skumulowanych nakładów na działalność badawczo-
rozwojową (zob. więcej: Sztaudynger, 2005).
Wykres 5. Wydatki na badania i rozwój w odniesieniu do PKB* dla Polski, państw
UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 – 2005
-1,20
-1,00
-0,80
-0,60
-0,40
-0,20
0,00
0,20
0,40
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, obliczenia własne.
Jednak skoncentrowanie się wyłącznie na technologicznym zaawansowaniu środków
trwałych nie wyczerpuje w całości pozytywnych efektów nakładów na B&R. NaleŜy równieŜ
zwrócić uwagę, Ŝe wydatki na B&R mogą takŜe skutkować powstaniem nowego procesu
produkcyjnego, nowego produktu bądź usługi, a takŜe dostarczać niezbędnych informacji
do osiągnięcia poprzednio wymienionych ulepszeń. Nakłady na B&R są równieŜ jednym
z trzech komponentów wchodzących w skład nakładów na przyszły rozwój (NPR) oraz są
dodatnio skorelowane z wartością PKB per capita (zob. więcej: Zienkowski, 2003). Wydatki
na B&R wpłyną pozytywnie na poziom wiedzy społeczeństwa, a takŜe na umiejętności
13
wykorzystania tej wiedzy i nowoczesnych technologii w praktyce, co przełoŜy się
na efektywniejsze wykorzystanie dostępnych w gospodarce zasobów. Istotnym aspektem
wydatków na B&R jest równieŜ moŜliwość tworzenia nowych miejsc pracy w gospodarce,
co implikuje spadek bezrobocia. NaleŜy jednak zwrócić uwagę na fakt, Ŝe wydatki przyniosą
korzyści w perspektywie długoterminowej. W 2005 roku Polska pod względem wydatków
na B&R prezentowała się o wiele gorzej niŜ średnia dla EOG i UE-10 (por. wykres 5).
Co więcej, w odróŜnieniu do trendu panującego w znacznej większości państw, w naszym
kraju nakłady na badania i rozwój relatywnie są coraz niŜsze, pomimo zobowiązania się
do przestrzegania załoŜeń Strategii Lizbońskiej7. NaleŜy podkreślić, Ŝe wydatki na rozwój
naukowy i innowacyjność są głównymi stymulatorami nowoczesnej gospodarki opartej
na wiedzy8. Gospodarka innowacyjna staje się bardziej konkurencyjna w porównaniu
z innymi gospodarkami, co w dobie globalizacji moŜe okazać się bardzo istotną przewagą
komparatywną.
1.2.2 Udział osób z wykształceniem wyŜszym w społeczeństwie
Wskaźnik ten mierzy liczbę absolwentów na etapie szkolnictwa wyŜszego według
standardów ISCED9 w przeliczeniu na 100 osób spośród populacji w wieku 25-64 lat.
Odniesienie liczby absolwentów do określonego wycinka społeczeństwa, a nie do jego
całości, uzasadniony jest tym, Ŝe państwa mogą róŜnić się między sobą kształtem piramidy
wieku ludności. Przyjmując załoŜenie, Ŝe efektywność gospodarki będzie zaleŜała
w najbliŜszej przyszłości od zakumulowanej wartości wiedzy i umiejętności jej praktycznego
wykorzystania, subwskaźnik ten w najlepszy moŜliwy sposób ukaŜe poziom nowoczesności
danej gospodarki. Kształcenie na poziomie uniwersyteckim zalicza się do inwestycji w kapitał
ludzki, poniewaŜ oczekuje się zyskownego wykorzystania zdobytej wiedzy w przyszłości
(zob. więcej: Domański, 1993). Kapitał ludzki, a więc wiedza i praktyczne umiejętności, tak
jak kapitał zakumulowany w odmiennej formie, jest zasobem, który ma zdolność
do generowania korzyści ekonomicznych dla jego posiadacza i innych uczestników
gospodarowania (zob. więcej: Woźniak, 2004). Istotność zakumulowanego kapitału ludzkiego
7 Zwiększenie do 2010 roku wydatków ogółem na B&R do 3% PKB, z czego 2/3 środków powinno płynąć z sektora biznesowego. 8 Wzrost gospodarczy, restrukturyzacja i bezrobocie w Polsce, ujęcie teoretyczne i praktyczne – materiały z konferencji naukowej. 9 International Standard Classification of Education.
14
dla gospodarki jest odzwierciedlona w endogenicznej teorii wzrostu, która nie zwraca uwagi
na ilość, ale na jakość poniesionych nakładów. Zakumulowana wiedza i umiejętności
praktyczne będą odgrywały fundamentalną rolę w przyszłości, zwłaszcza w czasach rosnącej
konkurencyjności globalnie działających gospodarek.
Wykres 6. Udział osób z wykształceniem wyŜszym w społeczeństwie* Polski, państw
UE-10, EOG i Hiszpanii w latach 1999 – 2005
-1,40
-1,20
-1,00
-0,80
-0,60
-0,40
-0,20
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: Innovation European Scoreboard 1999 - 2005, obliczenia własne.
W Polsce obserwowany jest jednak bardzo silny trend wzrostowy tego wskaźnika
(por. wykres 6). Obecnie przewyŜszył on średnią dla państw UE-10. Wartość dla krajów
grupy EOG jest jednak w dalszym ciągu poza zasięgiem w najbliŜszych latach. Państwem,
nastawionym na stymulowanie społeczeństwa do zdobywania wykształcenia wyŜszego, jest
Hiszpania, która pomimo efektu bazy, zwiększa rokrocznie wartość analizowanego
komponentu.
NaleŜy zwrócić jednak uwagę na fakt Ŝe, ukończenie studiów wyŜszych
w poszczególnych krajach wiąŜe się z koniecznością spełnienia róŜnych wymagań, przez
co absolwenci szkół wyŜszych niekoniecznie legitymują się porównywalną wiedzą
15
i umiejętnościami, co obniŜa efektywne moŜliwości porównywania danych. Mimo to, naleŜy
oczekiwać, Ŝe omawiany wskaźnik dodatnio wpłynie na obliczany Wskaźnik Kapitału
Ludzkiego, poniewaŜ im będzie on wyŜszy, tym większa na rynku pracy będzie liczba
kreatywnych ludzi potrafiących efektywniej zarządzać dostępnymi zasobami. MoŜe on
przynieść natychmiastowe rezultaty, poniewaŜ ludzie nim objęci mają juŜ za sobą pierwsze
doświadczenia na rynku pracy (przynajmniej część z nich).
1.2.3 Absolwenci kierunków technicznych
Wskaźnik ten mierzy liczbę studentów politechnik i uczelni pokrewnych
w przeliczeniu na 1000 mieszkańców w wieku 20-29. Studenci kierunków technicznych10
w przyszłości decydować będą o wdraŜaniu innowacyjnych rozwiązań i tworzeniu
nowoczesnych technologii. Dlatego teŜ, uwaŜa się, Ŝe wskaźnik relatywnie dobrze
odzwierciedla potencjał gospodarki do przekształcania się w coraz bardziej innowacyjną.
W konsekwencji będzie miał on równieŜ pozytywny wpływ na wartość produktu globalnego
generowanego przez gospodarkę i istotnie poprawi jej konkurencyjność względem innych
gospodarek.
Pomimo, Ŝe Polska w 2005 roku sytuowała się poniŜej średnich dla państw UE-10
i EOG, to udział absolwentów uczelni wyŜszych istotnie rośnie (por. wykres 7). W tym
samym okresie spadek odnotowują państwa EOG. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe ogromną poprawę
odnotowały państwa Europy Środkowej. Udział absolwentów kierunków technicznych
w Hiszpanii, podobnie jak większości krajów Europy Zachodniej, począwszy od 2003 roku,
spada.
10 Według standardów ISCED do kierunków technicznych zalicza się wszelkie odmiany: biologii, chemii, matematyki, informatyki, inŜynierii, robotyki, automatyki i budownictwa.
16
Wykres 7. Absolwenci kierunków technicznych* w Polsce, państwach UE-10, EOG
i Hiszpanii w latach 1999 – 2005
-1,00
-0,80
-0,60
-0,40
-0,20
0,00
0,20
0,40
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: Innovation European Scoreboard 1999 - 2005, obliczenia własne.
Omawiany komponent determinuje stopień nastawienia instytucji publicznych oraz
przedsiębiorstw prywatnych na produkcję opartą na wiedzy. Decydujący wpływ będzie tu
miało efektywniejsze alokowanie zasobów w gospodarce, uzyskane po wdroŜeniu
innowacyjnych rozwiązań. NaleŜy pamiętać, Ŝe efekty będą widoczne w długim terminie.
1.2.4 Liczba publikacji naukowych
W próbach oceny poziomu innowacyjności gospodarki, powszechną praktyką są
odwołania do wskaźników mierzących potencjał naukowy kraju, takich jak liczba publikacji
w renomowanych pismach naukowych. Publikacje są tradycyjnym nośnikiem przekazu
naukowego, dzięki którym naukowcy komunikują swoje osiągnięcia i zdobywają uznanie
w swoich dziedzinach. Koncepcja nauki jako części dobra publicznego jest ściśle powiązana
17
jest z otwartą komunikacją. Publikacje naukowe umoŜliwiają efektywną dyfuzję rezultatów
badań oraz świadczą o skali działalności naukowej kraju.
Wykres 8. Liczba publikacji naukowych* w Polsce, państwach UE-10, EOG
i Hiszpanii w latach 1999 - 2005
-0,60
-0,40
-0,20
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
1,00
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: Science and Engineering Indicators 2008, obliczenia własne.
Charakterystyka Polski w kontekście naszego wskaźnika nie jest optymistyczna (por.
wykres 8). Dla nadania naszemu wskaźnikowi cech jakościowych kraje zostały
sklasyfikowane według liczby publikacji naukowych w przeliczeniu na milion mieszkańców.
MoŜna zauwaŜyć, Ŝe średnia zarówno dla państw UE-10, jak i EOG, znacznie przewyŜsza
wartość dla Polski. Dodatkowo, w analizowanym okresie, nie ma zauwaŜalnej poprawy
wskaźnika, co moŜe świadczyć o bardzo słabej współpracy na linii instytucje naukowo-
badawcze – przedsiębiorstwa prywatne. Publikacja wyników konkursów badawczych,
dokonana przez Europejską Radę Badań Naukowych, ukazała niestabilną kondycję analiz
przeprowadzanych w Polsce (na 9167 wniosków, z Polski wpłynęły zaledwie trzy).
Analizując wartości naszego wskaźnika, sugeruje się jednak umiarkowanie w krytyce.
Tylko w pewnym stopniu świadczy on o niskiej jakości badań w Polsce. Polscy naukowcy są
wysoko cenieni w świecie, często jednak stają w obliczu braku środków na realizację badań
18
lub przewlekłości procedury patentowania w kraju, co skłania ich do wyjazdu za granicę
w poszukiwaniu środowiska bardziej sprzyjającego ich rozwojowi naukowemu.
1.3 śywotność
Do segmentu śywotność zostały przydzielone całkowite wydatki na zdrowie
w odniesieniu do PKB, wskaźnik zatrudnienia osób starszych (55-64 lat), liczba
praktykujących lekarzy na 100 tys. mieszkańców oraz średnia długość Ŝycia.
1.3.1 Całkowite wydatki na zdrowie w odniesieniu do PKB
Wskaźnik obrazujący udział funduszy jako odsetek PKB, przeznaczonych na słuŜbę
zdrowia11 w analizowanych krajach stanowi istotny element badania Ŝywotności ludności
tych państw. Opieka medyczna wpływa na poziom zdrowia społeczeństwa, co ma szczególnie
duŜe znaczenie w początkowych latach Ŝycia (zob. więcej: Drucker, 2007). Zdrowe dzieci
wykazują większą umiejętność przyswajania nowych informacji i umiejętności. Poziom
Ŝywotności wpływa równieŜ na kreatywność pracowników, ich siłę oraz efektywność pracy
(zob. więcej: Hewitt, 2005). Zwraca się równieŜ uwagę na konieczność odpowiedniej opieki
nad kobietami w ciąŜy i noworodkami, a takŜe zapobieganie zbyt duŜej śmiertelności
niemowląt (zob. więcej: Lee, 2007).
Całkowite wydatki definiuje się jako sumę funduszy na promowanie zdrowia
(zapobieganie chorobom), leczenie schorzeń i redukcję przedwczesnych zgonów, opiekę nad
osobami dotkniętymi przewlekłymi chorobami, które wymagają opieki pielęgniarskiej, opiekę
nad osobami niepełnosprawnymi, które wymagają opieki pielęgniarskiej, asystowanie przy
umierających pacjentach tak, aby mogli umrzeć z godnością, dostarczanie i administrowanie
opieką nad zdrowiem publicznym, dostarczanie i administrowanie programami zdrowotnymi,
ubezpieczeniami zdrowotnymi12.
11 http://www.ecosante.org/OCDEENG/411000.html 12 Ogólne wydatki mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa ludności oraz wydatki na kontrolę Ŝywności i higieny, szkolenie personelu medycznego oraz na badania i rozwój związane ze zdrowiem, nie zostały ujęte w omawianym wskaźniku.
19
Wykres 9. Całkowite wydatki na zdrowie* w odniesieniu do PKB dla Polski, państw
UE-10, EOG i Hiszpanii w latach 1999 – 2005
-1,50
-1,00
-0,50
0,00
0,50
1,00
1,50
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, www.oecd.org, obliczenia własne.
Analiza danych dostarcza optymistycznych wniosków, jeŜeli chodzi o pozycję Polski
w porównaniu do innych krajów Europy (por. wykres 9). Wskaźnik całkowitych wydatków
na zdrowie w 2005 wzrósł do bardzo wysokiego poziomu. Poprawa nastąpiła równieŜ
w grupie państw UE-10. Z drugiej strony, istotne cięcia w wydatkach na słuŜbę zdrowia
w państwach Europy Zachodniej, obniŜyły średnią dla EOG.
Badacze kapitału ludzkiego podkreślają rolę, jaką pełnią wielkość
wydatków na zdrowie. JednakŜe, jest ona powiązana z wykształceniem społeczeństwa, gdyŜ
osoby o lepszym wykształceniu chętniej inwestują we własne zdrowie, wykupując dodatkowe
świadczenia, ubezpieczenia i leki (zob. więcej: Becker, 2007). Wydatki na zdrowie wspierają
rozwój dzieci, a takŜe pozwalają na dłuŜsze zachowanie aktywności zawodowej pracowników
starszych.
20
1.3.2 Wskaźnik zatrudnienia osób starszych (55-64 lata)
Wskaźnik zatrudnienia osób starszych wpływa na poziom kapitału ludzkiego,
poniewaŜ pracownicy w bardziej zaawansowanym wieku charakteryzują się zazwyczaj
wyŜszym poziomem umiejętności (zob. więcej: Laitner et al., 2005). Nagromadzone przez
lata pracy doświadczenia mogą być przekazywane młodszym pracownikom. Wskaźnik
zatrudnienia osób starszych powstaje przez podzielenie liczby zatrudnionych osób w wieku
55-64 lat przez ośrodki badawcze krajów UE w prywatnych gospodarstwach domowych,
z wykluczeniem domów opieki, szpitali. Zgodnie z załoŜeniami ankiety zatrudniony jest
definiowana jako osoba, która w tygodniu, którego dotyczy badanie, przepracowała minimum
jedną godzinę, za co dostała wynagrodzenie lub nie pracowała, ale miała w tym czasie pracę,
w której czasowo była nieobecna13.
Wykres 10. Wskaźnik zatrudnienia osób starszych (55-64 lata)* dla Polski, państw
UE-10, EOG, Hiszpanii w latach 1999 – 2005
-1,60
-1,40
-1,20
-1,00
-0,80
-0,60
-0,40
-0,20
0,00
0,20
0,40
0,60
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: http://epp.eurostat.ec.europa.eu, www.oecd.org, obliczenia własne.
13 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&init=1&plugin=1&language=en&pcode=em014
21
Wartość komponentu dla Polski prezentuje się wyraźnie poniŜej średniej zarówno dla
państw grupy UE-10, jak i EOG (por. wykres 10). Od początku analizowanego okresu
obserwowano spadek wartości wskaźnika. Rekordowo niski poziom omawianego subindeksu
w Polsce ma z pewnością swoją przyczynę w relatywnie niskim poziomie zdrowia populacji
w tym wieku oraz w skłonności do przechodzenia na wcześniejszą emeryturę i rentę.
Przeciętny wiek, w jakim polski pracownik wychodzi z rynku pracy to 59,5 roku w ostatnim
roku analizowanego okresu, podczas gdy w krajach EU-27 średnia za 2006 rok była na
poziomie 61,2 lat14. Tendencja do przedwczesnego opuszczania rynku pracy pogarsza
sytuację na rynku pracy i nadmiernie obciąŜa system świadczeń emerytalnych i rentowych,
a takŜe prowadzi do marnotrawienia zasobów ludzkich i nieefektywnego wykorzystania
potencjału osób starszych. Dlatego naleŜy dąŜyć do zwiększenia tego wskaźnika, co jednakŜe
zaleŜy nie tylko od Ŝywotności pracowników, ale i uregulowań na rynku pracy. W wielu
rozwiniętych krajach przygotowano specjalny program, mający na celu wspieranie
zatrudnienia osób po 50-tym roku Ŝycia.15
1.3.3 Liczba praktykujących lekarzy na 100 tys. mieszkańców
Powszechnie przyjmowanym miernikiem jakości zdrowia danego społeczeństwa jest
oczekiwana długość Ŝycia, stanowiąca takŜe jeden ze składników Human Development Index.
Bada ona długoterminową zaleŜność pomiędzy jej zmianą, a podejmowanymi działaniami.
Celem zweryfikowania efektywności prac rządowych w średnim okresie, pod uwagę została
wzięta liczba praktykujących lekarzy na 100 tys. Mieszkańców. Komponent ten, obrazuje
dostępność opieki medycznej dla ludności danego państwa.
14http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1996,39140985&_dad=portal&_schema=PORTAL&screen=detailref&language=en&product=STRIND_EMPLOI&root=STRIND_EMPLOI/emploi/em021. 15 W Polsce taki projekt nosi nazwę „Solidarność pokoleń”, intensywne prace nad jego stworzeniem trwały od 2004 roku. W lutym 2008 roku Ministerstwo Pracy i Polityki społecznej ogłosiło tekst programu15, który przewiduje m.in. ulgi dla przedsiębiorców zatrudniających starsze osoby oraz zwiększenie wydatków na szkolenia i edukację osób po 50 roku Ŝycia.
22
Wykres 11. Liczba praktykujących lekarzy na 100 tys. osób* w Polsce, państwach
UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 – 2005
-2,50
-2,00
-1,50
-1,00
-0,50
0,00
0,50
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: European Health for all database (HFA-DB) by WHO Europe, obliczenia własne.
W roku 2005 w Polsce na 100 tys. mieszkańców przypadało niecałych 200 lekarzy.
Średnia dla państw strefy euro wyniosła w tym czasie ponad 330. Począwszy od 2003 roku
wartość komponentu przyznanego Polsce zniŜkuje, co w najbliŜszej przyszłości spowoduje
spadek naszego kraju na ostatnie miejsce w rankingu złoŜonego z uwzględnionych
w opracowaniu państw. W międzyczasie średnia dla państw EOG rośnie, co pozytywnie
świadczy o słuŜbie zdrowia. Spadek wartości wskaźnika jest związany z wstąpieniem Polski
do UE, co wywołało masową migrację zarobkową lekarzy.
1.3.4 Średnia długość Ŝycia
W literaturze przedmiotu, występują liczne badania udowadniające, Ŝe zdrowie
mierzone oczekiwaną długością Ŝycia ma empiryczny wpływ na wielkość produkcji danego
kraju. Pomiar zdrowia, jest utrudniony ze względu na brak narzędzi, pozwalających
obiektywnie je ocenić. Dlatego teŜ, naleŜy mieć na uwadze niedoskonałości tej zmiennej (nie
23
bierze pod uwagi tego, Ŝe wydłuŜenie Ŝycia nie jest równoznaczne z podniesieniem jego
jakości)16.
Wykres 12. Średnia długość Ŝycia* w Polsce, państwach UE-10, EOG oraz Hiszpanii
w latach 1999 – 2005
-1,00
-0,80
-0,60
-0,40
-0,20
0,00
0,20
0,40
0,60
0,80
1,00
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
*WyŜsza wartość wskaźnika oznacza lepszą jakość instytucji.
Źródło: Główny Urząd Statystyczny, obliczenia własne.
Pamiętając o moŜliwych rozbieŜnościach moŜna przystąpić do opisu otrzymanych
wyników. Po pierwsze warto zauwaŜyć pewną lukę między badanymi nowymi i starymi
krajami członkowskimi EOG (por. wykres 12). Oprócz Słowenii Ŝaden z nich nie przekroczył
progu 75 lat, podczas gdy Ŝaden z pozostałych nie osiągnął rezultatu niŜszego niŜ 76.
Pomiędzy wartością komponentu przyznaną Polsce, a państwami grupy UE-10 nie ma istotnej
róŜnicy. Widoczna jest ona natomiast w relacji ze średnią dla krajów EOG. Świadczy to,
16 RóŜnica ta jest szczególnie zauwaŜalna dla państw skandynawskich. Wprawdzie Islandia i Szwecja mogą poszczycić się bardzo wysokimi wartościami dla średniej długości Ŝycia, jednak przy porównaniu długości Ŝycia w zdrowiu wypadają zdecydowanie gorzej. Przykładowo przeciętny Szwed cieszy się zdrowiem tylko przez 77% swojego Ŝycia, podczas gdy dla Włoch ta wielkość wynosi aŜ 88%.
24
o istotnej róŜnicy w stanie zdrowia pomiędzy państwami postkomunistycznymi, a Europą
Zachodnią. Na szczęście, dynamika wzrostu wartości komponentu jest porównywalna
z pozostałymi krajami regionu. Podobnie jak Czesi i Słoweńcy, na przestrzeni analizowanego
okresu średnia długość Ŝycia wzrosła o trzy lata.
2. Metodologia
Do konstrukcji Wskaźnika Nowoczesności Państwa wykorzystano omówione powyŜej
komponenty (nazywane dalej zmiennymi). Wraz z wprowadzaniem zmiennych zostały one
odpowiednio nazwane: IWG - Indeks Wolności Gospodarczej, IPK - Indeks Percepcji
Korupcji, PKB - PKB na pracownika, TECH - udział wyrobów wysokiej techniki
w eksporcie, PUBL – liczba publikacji naukowych, B&R - wydatki na badania i rozwój
w odniesieniu do PKB, ABS - odsetek absolwentów uczelni wyŜszych w populacji w wieku
20-29 lat, INś - odsetek studentów uczelni technicznych w odniesieniu do globalnej liczby
studentów, ZDR - całkowite wydatki na zdrowie jako udział w PKB, STAR - wskaźnik
zatrudnienia osób starszych (55-64 lata), LEK - liczba praktykujących lekarzy na 100 tys.
mieszkańców, śYĆ – średnia długość Ŝycia
Następnie dla kaŜdego roku nastąpiła standaryzacja zmiennych, według wzoru:
σ
µ−=
xU , gdzie U to zmienna po standaryzacji, x kokretna wartość zmiennej dla danego
państwa, µ to średnia wartość zmiennej zaś σ to odchylenie standardowe zmiennej.
Istotą tego typu standaryzacji jest przypisanie kaŜdej obeserwacji (tu: kaŜdemu
państwu) liczby o ile odchyleń standardowych od średniej się znajduje, z zachowaniem
kierunku zaleŜności (tj. znaku).
Następnie wyliczono oddzielnie dla kaŜdego roku Wskaźnik Nowoczesności Państwa.
PosłuŜono się przy tym metodą głównych składowych (principal components). Ideą tej
metody jest transformacja złoŜonego zestawu zmiennych do mniejszej ilości wymiarów przy
zachowaniu maksymalnej ilości informacji (mierzonej wariancją zmiennych). W tym celu
tworzone są zmienne składowe, które stanowią kombinację liniową zmiennych
25
wejściowych17. Zmienne składowe nie posiadają interpretacji liczbowej, moŜna jednak
interpretować ich zachowanie (np. tendencję w czasie) jak równieŜ porównywać je ze sobą.
PoniewaŜ celem jest skonstruowanie wskaźnika, wybrano spośród wszystkich zmiennych
składowych tę jedną, która pokrywa nawjyŜszy procent wariancji zmiennych wejściowych.
Zmienna ta jest poszukiwanym wskaźnikiem.
Tabela 1. Uzyskane oszacowania parametrów w latach 1999 – 2005
Zmienna/rok 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999
PKB 0,348 0,363 0,356 0,359 0,362 0,371 0,367
TECH 0,292 0,251 0,256 0,262 0,263 0,250 0,281
IWG 0,328 0,283 0,284 0,274 0,259 0,292 0,298
IPK 0,408 0,391 0,390 0,384 0,390 0,396 0,386
ABS 0,339 0,310 0,309 0,294 0,289 0,231 0,200
B&R 0,357 0,355 0,348 0,348 0,342 0,360 0,366
PUBL 0,154 0,172 0,179 0,193 0,213 0,209 0,210
INś. 0,216 0,220 0,219 0,235 0,270 0,271 0,254
ZDR -0,094 0,277 0,280 0,297 0,291 0,292 0,315
LEK 0,102 0,109 0,081 0,057 0,019 0,018 0,006
śYĆ 0,324 0,344 0,351 0,352 0,343 0,338 0,350
STAR 0,289 0,256 0,263 0,255 0,245 0,240 0,209
Źródło: obliczenia własne.
Tabela 2. Pokrycie wariancji przez zmienną składową w latach 1999 – 2005
Rok 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999
Pokrycie wariancji
przez jedną zmienną
składową
44.55% 48,17% 47,96% 47,02% 45,36% 44,01% 45,69%
Źródło: obliczenia własne.
17 Więcej informacji na temat technikaliów zob. np. I.T Jolliffe, Principal Components Analysis, New York 2002.
26
Zatem, przykładowo w roku 2005:
Wskaźnik nowoczesności państwa = 0,348PKB + 0,292TECH + 0,328IWG + 0,408IPK +
0,339ABS + 0,357B&R + 0,154PUBL + 0,216INś – 0,094ZDR +0,102 LEK + 0,324śYĆ +
0,289STAR
Wyniki są zadawalające, w kaŜdym roku pokrycie wariancji jest wysokie – od 44% do
48%. Oszacowania wszystkich (z wyjątkiem jednego) parametrów kombinacji liniowej
wykazują koincydencję – wszystkie są dodatnie a oczekuje się, Ŝe wyŜsze wartości
zmiennych oznaczają wyŜszą nowoczesność państwa. Zasadniczo oszacowania są znacząco
większe od zera co sugeruje, Ŝe wpływ zmiennych na nowoczesność państwa jest znaczny.
Wyjątek stanowią tu wydatki na zdrowie w 2005 roku (są one nawet niekoincydentne) i liczba
lekarzy na 10000 mieszkańców w latach 1999-2003. Prawdopodobnie wynika to nie tyle
z nieistotności tych zmiennych (poniewaŜ mają one uzasadnienie merytoryczne) ale z ich
współliniowości.
3. Wyniki
W pierwszej kolejności przedstawione zostaną wyniki Wskaźnika Nowoczesności
Państwa w poszczególnych segmentach. Takie zestawienie umoŜliwi zweryfikowanie
słabszych i silniejszych stron gospodarki Polski przez pryzmat komponentów
uwzględnionych w opracowaniu państwach. Wartości Wskaźnika Nowoczesnego Państwa dla
wszystkich trzech segmentów potwierdzają duŜe dysproporcje w tych obszarach pomiędzy
naszym krajem a państwami Europejskiego Obszaru Gospodarczego.
27
Wykres 13. Wskaźnik Nowoczesności Państwa – Wzrost gospodarczy dla Polski,
państw UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 - 2005
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
Źródło: obliczenia własne
Wskaźnik Nowoczesnego Państwa w segmencie Wzrost gospodarczy w bardzo
widoczny sposób ukazuje dysproporcje pomiędzy Polską a resztą krajów naleŜących do EOG.
Co moŜe słusznie budzić większe zaniepokojenie to fakt, Ŝe w zestawieniu z krajami UE-10
Polska równieŜ wypada niekorzystnie. Przedstawione zestawienie pozwala uzasadnić tezę
o niskim stopniu wykorzystania potencjału polskiej gospodarki. Wśród czynników, które
wpływają na niską ocenę konkurencyjności gospodarki Polski na tle państw EOG zalicza się
min.: ograniczenie wolności prowadzenia biznesu (wzrosły koszt, liczba procedur oraz czas
potrzebny do załoŜenia i zlikwidowania przedsiębiorstwa), niska innowacyjność polskiej
gospodarki (potwierdzona wskaźnikiem eksportu opartego na wysokich technologiach)
i odkładana przez kolejne rządy reforma finansów publicznych (np.: brak postępu we
wdraŜaniu budŜetu zadaniowego). Komponenty dla tego segmentu potwierdziły dodatkowo,
Ŝe Polska ciągle postrzegana jest za jedno z najbardziej skorumpowanych państw EOG.
28
Wykres 14. Wskaźnik Nowoczesności Państwa – Edukacja i nauka dla Polski, państw
UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 - 2005
-3
-2
-1
0
1
2
3
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
Źródło: obliczenia własne
W globalnej gospodarce XXI wieku opartej na wiedzy tylko te firmy, uczelnie,
regiony czy całe kraje odniosą sukces, które będą w stanie zwiększać innowacyjność swojej
produkcji i usług. Jednym z kluczowych determinantów innowacyjności jest kapitał wiedzy
(komponent kapitału intelektualnego). Analiza Wskaźnika Nowoczesnego Państwa
w segmencie Edukacja i nauka zdaje się potwierdzać tezę o dekonwergencji Polski w tym
obszarze na tle państw EOG. Co moŜe bardziej niepokoić, to stabilizacja wskaźnika wokół
wartości duŜo niŜszych w porównaniu z krajami UE-10. Decydujące o ujemnej wartości
wskaźnika okazały się w tym przypadku dane o dramatycznie niskich wydatkach na B&R
i relatywnie niska liczba publikacji naukowych w przeliczeniu na milion mieszkańców. Na
B&R wydajemy niezmiennie od 10 lat około 0.8% PKB, podczas gdy kraje UE-15 wydają
średnio prawie 2.5% PKB a tygrysy azjatyckie prawie 3%.
29
Wykres 15. Wskaźnik Nowoczesności Państwa – śywotność dla Polski, państw
UE-10, EOG oraz Hiszpanii w latach 1999 - 2005
-4
-3
-2
-1
0
1
2
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
Źródło: obliczenia własne
Wynik zestawienia Wskaźnika Nowoczesnego Państwa dla segmentu śywotność
w kontekście Polski jest jednoznacznie negatywny. Wartości wskaźnika na przestrzeni
ostatnich 10 lat zdecydowanie odbiegają od średniej wartości wskaźnika dla krajów EOG i
UE-10. Wartość wskaźnika cechuje się relatywnie duŜą zmiennością, nie moŜna
zaobserwować tendencji wzrostowej. Niski poziom Ŝywotności, która wpływa na
kreatywność pracowników, ich siłę oraz efektywność pracy odzwierciedla niski poziom
kapitału ludzkiego w Polsce. Złe wyniki dla Polski w tym segmencie to pochodne przede
wszystkim niskiego stopnia zatrudnienia osób starszych (55-64 lat) i małej liczby
praktykujących lekarzy na 100 tys. mieszkańców. Z analizy wskaźnika w latach 1995 – 2005
moŜna równieŜ wyciągnąć wniosek o nieskuteczności reform systemu opieki zdrowotnej
przeprowadzonych w latach 1999 i 2003. Zebrane dane są alarmujące i jednoznacznie
wskazują na konieczność dokonania zmian strukturalnych w systemach opieki zdrowotnej
i ubezpieczeń społecznych.
30
Wykres 16. Wskaźnik Nowoczesności Państwa dla Polski, państw UE-10, EOG oraz
Hiszpanii w latach 1999 - 2005
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Polska
UE-10
EOG
Hiszpania
Źródło: obliczenia własne
Podsumowując, wyniki przeprowadzonej analizy stawiają jednoznacznie negatywną
diagnozę w zakresie poziomu kapitału ludzkiego w naszym kraju. We wszystkich trzech
omawianych sekcjach Polska wypadła zdecydowanie poniŜej średniej nie tylko dla
Europejskiego Obszaru Gospodarczego, ale takŜe w porównaniu do innych krajów regionu.
Za najbardziej alarmistyczny moŜna uznać fatalny rezultat w segmencie edukacji i nauki.
To on wydaje się wywierać największy wpływ na poziom kapitału ludzkiego i najwięcej
mówi o potencjale rozwojowym naszej gospodarki. Ponadto będzie on jednym z czynników
decydujących o tym, czy nasza gospodarka będzie stymulowana do rozwoju przez bardziej
atrakcyjne warunki do inwestowania i nienasycony rynek wewnętrzny, czy teŜ oprze się na
bardziej trwałych fundamentach jakimi bez wątpienia są innowacyjność i wysoki poziom
kapitału ludzkiego.
31
Podsumowanie
W poniŜszym opracowaniu podjęto próbę stworzenia innowacyjnego Wskaźnika
Nowoczesności Państwa, odzwierciedlającego poziom kapitału ludzkiego w analizowanych
państwach. Poprzez szczegółowe badanie wpływu, wyróŜnionych po starannej selekcji,
komponentów, uzyskano obraz potencjału społecznego. W przewaŜającej większości, Polska
plasuje się na ostatnich pozycjach w rankingu bazującym na uwzględnionych w opracowaniu
państwach Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Tym samym, potencjał kapitału ludzkiego
w naszym kraju jest niewielki, a dominacja państw Europy Zachodniej jest bezapelacyjna.
Pozytywnie naleŜy ocenić fakt, Ŝe wykształcenie społeczeństwa oraz jakość systemu
edukacyjnego znajdują się na relatywnie wysokim poziomie na tle analizowanych państw.
W gestii kolejnych rządów pozostaje prowadzenie polityki na rzecz, z jednej strony,
zatrzymywania osób z wykształceniem technicznym oraz naukowców w Polsce, z drugiej,
zachęcania abiturientów do wybierania obecnie deficytowych kierunków technicznych
i inŜynieryjnych na uczelniach wyŜszych. Pomimo wsparcia finansowego Unii Europejskiej w
ramach aktywizacji rynku pracy i rozwoju kapitału intelektualnego, wyłącznie reformy
wewnętrzne realnie wpłyną na poziom wykształcenia społeczeństwa. Uspójnienie i
deregulacja ram prawno-administracyjnych zachęci potencjalnych przedsiębiorców do
zakładania działalności gospodarczej, a bodźce podatkowe umoŜliwią korzystanie z
innowacyjnych metod produkcji i zarządzania.
Celem zwiększenia konkurencyjności instytucjonalnej Polski, naleŜy oprócz
przeprowadzenia głębokich reform ustawowych, wpłynąć na mentalność społeczeństwa
będącego świadkiem dwóch odmiennych ustrojów polityczno-gospodarczych. W tak młodej
demokracji, jaką jest Polska, na piedestał powinny zostać wyniesione nowe ideały związane
z pozyskaniem wysokiego wykształcenia przy jednoczesnym prowadzeniu zdrowego trybu
Ŝycia.
32
Bibliografia
• Acemoglu D., S. Johnoson and J. A. Robinson, The Colonial Origins of Comparative
Development: An Empirical Investigation, Amercian Economic Review, 2001, Vol.
91, str. 1369 – 401
• Aghion P., Howitt P., Endogenous Growth Theory, MIT Press, 1998
• Becker G. S., Health as human capital: synthesis and extensions, Oxford Economic
Papers 2007 59(3):379-410.
• Bevan A. A. and S. Estrin, The Determinants of Foreign Direct Investment Transition
Economics, William Davidson Institute, Working Paper 342, 2000
• Domański S. R., Kapitał ludzki i wzrost gospodarczy, PWN, Warszawa 1993, str. 22-
23
• Grooteart C., Social Capital: the Missing Link?, The World Bank Social Capital
Initiative Working Paper Nr. 3, kwiecień 1998
• Holmes K. R., E. J. Feulner, M. A. O’Grady, Index of Economic Freedom
(1997,…,2007), The Heritage Foundation, 2008
• Kaufmann D., Corruption, Governance and Security: Challenges for the Rich
Countries and the World, World Bank Institute, 2004/2005
• Knack S., P. Keefer, Institutions and Economic Performance: Cross-Country Tests
Using Alternative Institutional Measures, Economics and Politics, 1995, Vol. 7, str.
207-27
• La Porta R., F. Lopez-de-Silanes, A. Shleifer and R. Vishny, The Quality of
Government, Journal of Law, Economics, and Organization, 1998, Vol.15, str. 222-79
• Laitner J. P., Dmitriy Stolyarov, Technological Progress and Worker Productivity at
Different Ages, WP 2005-107, University of Michigan Retirement Research Center
• Lambsdorff J. G., The Methodology of the Corruption Perceptions Index 2007, TI,
September 2007
• Lee A., corresponding author Andrew Kiyu, Helia Molina Milman, and Jorge
Jimenez, Improving Health and Building Human Capital Through an Effective
Primary Care System, J Urban Health. 2007 May; 84(Suppl 1): 75–85
• Lubiński M. „Analiza koniunktury i badanie rynków”, s. 155, Warszawa 2004
33
• Lucas R. E., On the Mechanics of Economic Development, Journal of Monetary
Economics, Nr. 22, 1988, str 3- 4
• Romer P. M., Endogenous Technological Change, Journal of Political Economy, Vol.
98, Nr 5, 1990, str. 71-101
• Rucker C. J, Robert F. Schoeni, „The Influence of Early-Life Events on Human
Capital, Health Status, and Labor Market Outcomes Over the Life Course " (January
2, 2007). Institute for Research on Labor and Employment. Institute for Research on
Labor and Employment Working Paper Series. Paper iirwps-140-07.
• Sammler G. W., G. Gong, The forces of economic growth, Princeton University Press,
Princeton 2005, str. 52-99
• Saraceno E., Social Capital: Evidence, Findings, Challenges, Conference on Human
and Social Capital and Economic Growth, Bruksela, 17 grudnia 2002
• Sztaudynger J., Wzrost gospodarczy a kapitał społeczny, prywatyzacja i inflacja,
PWN, Warszawa 2005, str. 24-25
• Thirlwall A. P., Growth and development, Palgrave Macmillan, New York 2006, str.
153-164
• Woźniak M. G., Wzrost gospodarczy – podstawy teoretyczne, Wydawnictwo
Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004 str. 123-126
• Zienkowski L., Wiedza a wzrost gospodarczy, SCHOLAR, Warszawa 2003, str. 15-30
Top Related